Profesjonalny warsztat

sPecjalisty teraPii Pedagogicznej

Moduł 10

Motywacja w pracy terapeutycznej

autorki:

izabela Mańkowska, Małgorzata rożyńska

Moduł jest częścią publikacji autorek, która ukaże się wraz z bogatą obudową metodyczną nakładem wydawnictwa Pedagogicz-

nego oPeron w 202 roku..

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

Po realizacji modułu uczestnik:

wykazuje się wiedzą na temat sposobów motywowania uczniów ze specyficznymi
trudnościami w uczeniu się,
zna sposoby motywujące uczniów do nauki stosowane w terapii pedagogicznej,
zna ćwiczenia pomocne w kształtowaniu motywacji do nauki i w przezwyciężaniu niechęci
wynikającej z doświadczanych przez dziecko niepowodzeń szkolnych,
potrafi wykorzystać zaprezentowaną podczas szkolenia wiedzę w praktyce – w terapii
pedagogicznej.

Od czego zależy siła motywacji, a od czego chęć do nauki?

Refleksje Autorek
zagadnienie motywacji zawsze bardzo nas ciekawiło. Łączy się z nim niezliczona liczba pytań:
od czego zależy dobra motywacja do działania? w jaki sposób odnaleźć klucz do motywacji
konkretnego ucznia? jak motywację rozumie uczeń objęty procesem terapeutycznym? jak rodzic
motywuje do pracy własne dziecko? jak motywować do pracy młodsze dzieci, a jak młodzież?
dlaczego jednego ucznia łatwo zmotywować do wysiłku myślowego, a innego trudniej, ba,
dlaczego wydaje się nam, że niektórych uczniów w ogóle nie jesteśmy w stanie zmotywować?
to tylko nieliczne pytania dotyczące problemu motywacji, które sobie zadajemy. Może razem
poszukamy na nie odpowiedzi?

Izabela i Małgorzata

rozbudzenie u dziecka chęci do nauki jest bardzo istotne dla całego procesu edukacji. wielu
psychologów uważa, że motywacja to najważniejszy czynnik sprzyjający efektywnemu uczeniu
się. termin „motywacja” pochodzi od łacińskiego słowa movere i oznacza „ruszać się”, zatem
nierozerwalnie związany jest z działalnością człowieka i należy go rozumieć jako pewną celowość
w działaniu, pobudzenie do aktywności. w związku z tym jest to pewien motor do pracy, bez
którego nie ma sensownego podejścia do działania.

Motywacja może być wewnętrzna lub zewnętrzna:

wewnętrzna pobudza do działania, które ma wartości samo w sobie, a jej przykładem jest
działanie oparte na zainteresowaniu lub zamiłowaniu do czegoś,
zewnętrzna stwarza zachętę do działania, poprzez system nagród i kar, wobec tego jest
wynikiem nagradzania lub unikania kary.

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

dlaczego jeden uczeń posiada motywację do nauki, a inny nie? Motywy uczenia się wynikają
z uświadomionego celu, jaki pragnie się osiągnąć. charakter działających motywów zmienia się
u dziecka z wiekiem i kieruje działaniem w zależności od czynników, które mają na niego bezpośredni
wpływ, na przykład środowisko, w którym się wychowuje, ale także posiadane doświadczenia
edukacyjne. w przypadku uczniów z dysleksją, którzy często doświadczają porażek i nie otrzymują
właściwej pomocy psychologiczno-pedagogicznej, obserwujemy wtórne zaburzenia emocjonalno-
-motywacyjne.

. Marta Bogdanowicz w publikacji Uczeń z dysleksją w domu. Poradnik

nie tylko dla rodziców (M. Bogdanowicz, a. adryjanek, M. rożyńska 2007,
s. 94 lub 20, s. 95) przedstawiła model patomechanizmów dysleksji.
Przeanalizuj poziom emocjonalno-motywacyjny i ustal zakres zaburzeń
będących skutkami dysleksji.

2. zapoznaj się z badaniami na temat następstw braku udzielania pomo-

cy uczniom z trudnościami w uczeniu się na podstawie artykułu M. Bogda-
nowicz, Brak pomocy specjalistycznej uczniom z dysleksją – zagrożenia
i konsekwencje, „dysleksja. Biuletyn Polskiego towarzystwa dysleksji”
20, nr 2(0), s. 7–2.

Działania sprzyjające rozwijaniu siły motywacji ucznia:

zapewnienie zaspokojenia potrzeb ucznia (w tym poczucie bezpieczeństwa),
rozwijanie zainteresowań,
mobilizowanie do aktywności, sukcesywne ocenienie i nagradzanie (zgodnie z przyjętymi
ustaleniami, na przykład wpisy na dyplomie, żetony, punkty),
pobudzanie do wysiłku umysłowego tak, by jego rezultatem było zrozumienie i poczucie
sprawczości oraz „odkrycie” rzeczy subiektywnie nowych,
pozytywna ocena (samoocena) rezultatów własnej pracy,
wyjaśnienie celowości uczenia się,
zapewnianie odpowiednich warunków i sposobów uczenia się,
organizacja środowiska dydaktycznego – wyposażenie i dbanie o estetykę gabinetu
terapeutycznego, organizacja pracy terapeuty, wykorzystanie różnorodnych, interesujących
i nowoczesnych pomocy dydaktycznych, atrakcyjność metod pracy.

DOWIEDZ SIĘ

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

szczególnie ważne dla rozwoju zainteresowań są klimat życzliwości, szacunku, bezpośredniości
oraz umiejętność cieszenia się czyimiś osiągnięciami. stosując metody aktywizujące, można
organizować różnorodne sytuacje kształcenia terapeutycznego, aby poprzez aktywność ucznia
pobudzić jego zaangażowanie i zainteresowanie. na przykład ucznia znacznie bardziej zaangażuje
udział w dramie niż wykonywanie zadań opartych na odbiorze jednorodnego typu bodźców.
na motywację ucznia silnie wpływa świadomość, że jest on kompetentny i zdolny do wykonania
zadania, dlatego lubi on robić to, z czym sobie dobrze radzi. na kształtowanie poczucia kompetencji
wpływają zadania o poziomie trudności „akurat–w sam raz”, czyli ani nie za trudne, ani też zbyt
łatwe. zadania zbyt trudne powodują zniechęcenie, a zbyt łatwe – brak satysfakcji.
Uczeń, który narzeka, że zadania są „nudne” lub „głupie”, zwykle maskuje w ten sposób swój brak
kompetencji i bezradność.
w tej sytuacji należy zapytać go, czy rozumie, na czym polega zadanie, gdyż niechęć do pracy
może wynikać nie tylko z braku umiejętności, ale również z niezrozumienia polecenia. Uczeń
może być zagubiony, jeśli polecenie jest zbyt złożone, zawiera zbyt dużo informacji, a on nie jest
w stanie zapamiętać ich kolejności. w tej sytuacji polecenie koniecznie trzeba uprościć, sprowadzić
do jednego zadania.
jeśli uczeń rozumie zadanie, ale uznaje, że nie potrafi go wykonać, warto nakłonić go do rozpoczęcia
pracy, aby zorientować się, co umie zrobić, a czego nie. warto zadawać konkretne pytania, na
przykład „czego potrzebujesz, by wykonać to zadanie?”. gdy uczeń jest zniechęcony z powodu
zbyt „trudnego”, złożonego zadania, można zaproponować podzielenie go na mniejsze części.
na poczucie kompetencji i zdolności do wykonania zadania wpływa wiara danego ucznia we własne
siły. Poprzez system wzmocnień i pochwał warto pomóc mu uwierzyć, że może odnieść sukces
w szkole. efektywna pochwała zawiera konkretne i dokładne informacje – co uczeń osiągnął,
w czym się poprawił. ważne jest w tym oddziaływaniu docenianie nie tylko końcowego efektu,
ale również wysiłku, wytrwałości, jaką wykazał podczas wykonywania zadania.

wiarę we własne siły można wzmacniać przez:

odwoływanie się do wcześniejszych, pozytywnych doświadczeń, sytuacji, w których uczeń
poradził sobie z zadaniem,
przypominanie o tym, co już wie i potrafi,
szczere wsparcie emocjonalne, polegające na udzielaniu komunikatów, że wierzymy w jego
sukces,
wyrażanie pochwał.

Przy formułowaniu pochwał należy wystrzegać się:

zbyt częstego chwalenia,
nieszczerych pochwał, które wyrażane są po to, by dziecko poczuło się lepiej,
wyrażania zbyt ogólnikowych informacji wyrażających uznanie, na przykład „dobrze
ci idzie!”.

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

do systemu wzmocnień zaliczyć należy także nagrody. choć są one związane z pozytywnymi
intencjami, to jednak ich nadużywanie może prowadzić do zanikania u ucznia naturalnej chęci
zdobywania wiedzy i umiejętności oraz do osłabienia jego samodzielności, ponieważ sterowanie
systemem nagród będzie działało tylko pod wpływem osoby nagradzającej.
Psychologowie podkreślają, by nagrody stosować z umiarem, gdy wyczerpią się pomysły na
zachęcenie ucznia do nauki. ważne jest również, by nie nagradzać ucznia za wykonanie tego, co
go zaciekawia i pasjonuje.
do nagród o dużej wartości zaliczyć należy nagrody podkreślające kompetencje ucznia, a więc
dyplomy, odznaki, żetony, punkty oraz takie, które pomagają wzbudzać zainteresowanie nauką,
na przykład edukacyjny program komputerowy, gadżet edukacyjny.

Rola rodziców w osiąganiu dojrzałości motywacyjnej dziecka

Potrzeba poznawania otaczającego świata, zdobywania wiedzy i nowych umiejętności jest
naturalna dla dziecka. już w okresie przedszkolnym przejawia ono zainteresowanie książkami,
czytaniem, rysowaniem. dużą rolę na tym etapie odgrywają rodzice, którzy pozytywnie nastawiają
dziecko do podejmowania nowych obowiązków. Pomimo tego u niektórych dzieci już po ukończeniu
pierwszej klasy następuje zmiana nastawienia do nauki, którą zaczynają postrzegać jako żmudną
i męczącą pracę, niesprawiającą przyjemności.
rodzice i nauczyciele zadają sobie pytanie, jak zaradzić temu zjawisku. aby móc rozstrzygnąć
tę kwestię, należy ustalić źródło napotykanych przez dziecko trudności. Mogą one na przykład
wynikać z niezaspokojenia czterech podstawowych potrzeb (fizjologicznej, bezpieczeństwa, więzi
i miłości oraz uznania). nie można oczekiwać wysokiej motywacji do nauki od dziecka, które jest
głodne, niewyspane, zmęczone czy zaniedbane. dziecko będące w trudnej sytuacji rodzinnej (ze
względu na złe warunki materialne, brak odpowiedniego miejsca do nauki lub też niekorzystną
atmosferę wywołaną rozwodem rodziców, kłótniami albo panującą w rodzinie przemocą czy
chorobą alkoholową) nie będzie zainteresowane nauką. jego trudności w nauce uwarunkowane
będą odczuwanym strachem i poczuciem zagrożenia. dodatkowo może być ono obciążone
poczuciem braku akceptacji w rodzinie i grupie rówieśniczej, a nawet czuć się odrzucone.
Podłożem problemów dziecka z nauką i wiążącą się z nimi niską motywacją mogą być specjalne
potrzeby, wśród których wyróżnia się potrzeby edukacyjne, zdrowotne i egzystencjalne.
Specjalne potrzeby edukacyjne są związane z opóźnionym rozwojem mowy, wadami wymowy,
zaburzeniami uwagi, ogólnie niższym poziomem intelektualnym, zaburzeniami funkcji poznaw-
czych istotnymi w procesie uczenia przy prawidłowym poziomie rozwoju intelektualnego (ryzyko
dysleksji, dysleksja), leworęcznością itp.
Specjalne potrzeby zdrowotne są związane między innymi z nieskorygowanymi wadami wzroku,
słuchu czy chorobami somatycznymi, a także niedoborem masy ciała, niską odpornością, skrzy-
wieniami kręgosłupa itp.
Specjalne potrzeby egzystencjalne są związane między innymi z brakiem warunków do nauki,
niewłaściwą atmosferą rodzinną, rozwodem rodziców, rodzicami niemającymi czasu dla dziecka
z powodu własnej aktywności zawodowej, trudną sytuacją materialną rodziny.

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

Bywa, że uczeń jest przekonany, iż wszystko wie, a szkoła go nudzi. Uważa, że uczęszczanie na
dodatkowe zajęcia jest stratą czasu, bo zwykle w domu czeka na niego ciekawa gra komputerowa
lub film w telewizji. nie wykazuje zainteresowania i chęci do nauki, sądząc, że tylko bodźce
multimedialne dostarczają mocnych wrażeń i dają radość i satysfakcję. Uczeń taki, jeśli przyjdzie
na zajęcia, nie potrafi na nich spokojnie pracować i choć jest obecny fizycznie, to nie daje się
zaciekawić, ponieważ zabawy i gry wydają mu się nudne lub nie widzi sensu w wykonywaniu po
raz kolejny tej samej czynności.
zdarzają się również i takie przypadki wśród uczniów z klas młodszych, że dziecko odmawia wy-
konania zadań, podając takie powody jak: zmęczenie, niechęć, ból głowy lub brzucha, a zaraz
potem z ożywieniem, bez oznak złego samopoczucia bawi się zabawkami. w tej sytuacji można
podejrzewać, że mamy do czynienia z dzieckiem słabo wdrożonym do nauki, które pod preteks-
tem niedyspozycji unika wysiłku. dziecko stosuje tę strategię „unikania” zazwyczaj w wyniku
niekonsekwencji rodziców, polegającej na uleganiu dziecku i nie stawianiu mu wymagań. w tej sy-
tuacji tylko przy stałej współpracy pomiędzy terapeutą, rodzicami i nauczycielami można kształ-
tować w dziecku odpowiednią motywację do działania i chęć do przezwyciężania napotykanych
trudności i niepowodzeń. w tym oddziaływaniu konieczne będzie wzmacnianie tych zachowań,
które świadczą o coraz większej dojrzałości („Pięknie poukładałeś przybory szkolne w piórniku!
to świadczy, że jesteś obowiązkowym uczniem.”).
silnej motywacji do nauki sprzyjają bliskie i pozytywne relacje z rodzicami, oparte na akceptacji,
zrozumieniu potrzeb i uczuć dziecka, a także zainteresowaniu jego problemami. rodzice powinni
mieć świadomość, że emocjonalne wsparcie jest szczególnie ważne w sytuacji niepowodzeń, fru-
stracji. dzięki okazywanie zainteresowania, poprzez wspólne rozmowy i spędzanie wolnego czasu,
życzliwe reagowanie na potrzeby oraz uczucia, dziecko będzie czuło sie zrozumiane i bezpieczne,
co korzystnie wpłynie na jego zdolności i chęć poznawania otaczającego świata.
Motywacji do nauki sprzyjają w znacznym stopniu odpowiednie warunki do nauki w domu.
wpływają one na chęć do nauki, a także koncentrację. istotne są:

zapewnienie miejsca do odrabiania zadań domowych,
ustalenie pory i zasad odrabiania lekcji,
usunięcie czynników zakłócających skupienie: hałas, nieporządek na miejscu pracy,
wcześniejsze przygotowanie potrzebnych materiałów i przyborów (celem uniknięcia
odrywania się od pracy),
podzielenie czasu nauki w odcinki kilkunastominutowe, przedzielone krótkimi 5–6 minuto-
wymi przerwami ruchowymi, relaksacyjnymi.

Porozmawiaj z rodzicami dzieci, z którymi prowadzisz zajęcia, o ważnych

aspektach wsparcia motywacyjnego. Pamiętaj:

• jeśli dostrzegasz, że brak motywacji do nauki jest skutkiem niewykształ-

cenia u ucznia nawyków do uczenia się lub jest skutkiem doznanych przez

ZAPLANUJ

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

nie porażek i niepowodzeń, wówczas potrzebuje on ze strony rodziców
zrozumienia, wsparcia i wiary, że sobie poradzi.

• aby rodzic czuł się bardziej świadomy i lepiej mógł zrozumieć swoje dzie-

cko, warto polecić mu publikację adele faber i elaine Mazlish: Jak mówić,
żeby dzieci się uczyły – w domu i w szkole oraz kolejną, tych samych au-
torów: Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas
mówiły.

• aby rodzic mógł lepiej motywować dziecko do nauki, warto polecić mu

artykuł: M. Bogdanowicz, Dzień powszedni dyslektycznego dziecka, „dys-
leksja. Biuletyn Polskiego towarzystwa dysleksji” 2009, nr 2(4), s. 54–57.

Jak skutecznie motywować uczniów do nauki?

na motywację do nauki mają wpływ dotychczasowe doświadczenia ucznia, dlatego na początek
warto odpowiedzieć sobie na kilka pytań:

czego uczeń pragnie?
czego unika i czego się obawia?
jak wytrwale pracuje na sukces?
jak przeżywa swoje sukcesy i porażki?

jeśli chcemy motywować ucznia do nauki, powinniśmy dostrzegać w jego pracach i działaniu te
aspekty, które można pozytywnie wzmacniać, co w konsekwencji pomoże mu odzyskać wiarę
w siebie. należy wyłapywać momenty lub wręcz aranżować sytuacje, dzięki którym może zasłużyć
na pochwałę.

Przykład – uczeń młodszy:
jeśli dziecko pisze niestarannie, spróbujmy odnaleźć w jego zeszycie ćwiczeń coś, co zasługiwałoby
na pochwałę (np. napisana kształtnie litera „o”). Mówiąc: „jak pięknie i równo napisałeś literę o”,
obdarzamy dziecko nacechowaną dodatnio uwagą. jest to dla niego wyraz aprobaty, a jednocześnie
wzmocnienie pozytywne.
Przykład 2 – uczeń starszy:
jeżeli uczeń wykona zadanie, podejdźmy do jego ławki i wykażmy aprobatę dla jego wysiłku,
wzmacniając ten fakt zdecydowanym dotykiem ramienia. następnie wskażmy uczniowi palcem
w zeszycie bez komentowania, co należy jeszcze poprawić. wielokrotne powtarzanie tzw.
„kotwiczącego dotyku” może poprawić motywację ucznia do pracy.

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

Refleksje Autorek
gdy rozmyślałam o tym, co skutecznie mogłoby wzmocnić ucznia, by odzyskał wiarę w siebie
i też w drugiego człowieka, przypomniałam sobie rady profesora stevena r. show’a, które zapre-
zentował na konferencji na Uniwersytecie gdańskim w maju 20 roku. otóż profesor przedstawił
pewien pomysł – raczej zwyczajny, ale jednocześnie w swej prostocie skuteczny na tyle, aby przy-
wracać u uczniów poczucie przynależności do szkoły (grupy społecznej) oraz wzmocnić relacje
nauczyciel/terapeuta–uczeń.
na czym to „przedsięwzięcie” ma polegać w praktyce? otóż nauczyciel/terapeuta powinien
wybrać sobie ucznia/uczniów z trudnościami różnego typu (m.in. takich, u których obserwuje się
trudności wychowawcze lub też niski poziom motywacji, niechęć do nauki) i w ciągu tygodnia
(np. podczas przerw) rozmawiać z nim/nimi przez kilka minut (ok. 3 min.) na różne tematy,
z wyjątkiem tematu o szkole. rezultaty? zdaniem autora prezentowanego „pomysłu” w ten
sposób skutecznie pomagamy uczniom, którzy wyraźnie będą odczuwać, że ktoś się nimi interesuje
i w związku z tym zaczną powoli przełamywać niechęć, zmieniać nastawienie do innych. te
zmiany są konieczne do tego, aby uczniowie wspinali się na wyższy poziom i lepiej funkcjonowali
w grupie.
Proszę zauważyć, że ów „pomysł” na wzmocnienie uczniów pełni również znaczącą rolę w odbu-
dowywaniu niskiej motywacji do nauki.

Małgorzata

z kolei, gdy uczeń ponosi porażkę, zadaniem terapeuty jest wsparcie go w jej przezwyciężeniu,
a także pomoc w łagodzeniu związanych z nią nieprzyjemnych doznań.
zwróćmy uwagę na to, by częściej ucznia chwalić niż krytykować. Uwagi krytyczne powinny
dotyczyć działań, a nie jego osoby. naszym zadaniem jest odpowiednie reagowanie i adekwatne
wykorzystanie obu instrumentów motywowania – pochwał i krytyki, aby uczeń czuł się z nami
bezpiecznie.
Pochwała w przypadku niektórych uczniów nie odnosi skutku. Może to wynikać z faktu, że uczeń
potraktuje ją jako nieszczery komentarz lub nie wierzy terapeucie. Bywa też, że uczeń traktuje
pochwałę jak coś, co budzi w nim lęk. Psychologowie zwracają uwagę, że taki problem pojawia
się, gdy uczeń otrzymywał dotychczas wyłącznie uwagi negatywne. dlatego warto pamiętać, by
pochwała była szczera, a wyrażony komunikat był zgodny z postawą i tonem głosu osoby, która
go wygłasza.
Pamiętajmy też o tym, że uczniowie dobrze czują się w sytuacjach, w których obowiązują
zrozumiałe zasady i konsekwencje. choć niektórym trzeba dość często je przypominać, to dla
grupy są gwarancją spokoju i poczucia bezpieczeństwa. w rezultacie uczeń czuje się szczęśliwszy
i lepiej przystosowany do życia szkolnego.
Prowadzący zajęcia może pozytywnie wpłynąć na chęć ucznia do nauki, jeśli go czymś „oczaruje”,
zachęcając do zdobywania wiedzy i doświadczenia. to wszystko sprawi, że jego relacje z prowa-
dzącym zajęcia będą oparte na wzajemnym zaufaniu.

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

Udowodniono, że nauka przynosi oczekiwane rezultaty, jeśli uczeń uczy się z własnej woli i lubi to
robić, pracując z radością, pasją. Uczeń z silną motywacją wewnętrzną uczy się szybciej i skutecz-
niej, a ponadto więcej rozumie i dłużej pamięta, czego się uczył.
istotną rolę w motywacji do nauki odgrywają: wiara we własne siły i możliwości, zainteresowanie
nauką, dobre warunki do pracy, traktowanie zdobycia wiedzy jako celu, pozytywne relacje
z rówieśnikami, nauczycielem i rodzicami, pochwały nauczyciela i rodziców, dostrzeganie swoich
postępów.

Zasady pomocne w przezwyciężaniu niechęci do nauki u młodszych dzieci

zdaniem wielu praktyków stosowanie poniższych zasad może być pomocne w przezwyciężaniu
niechęci dziecka do nauki:

pracujemy z dzieckiem twórczo, w sposób niekonwencjonalny, interesujący, wykorzystując
ciekawe pomoce,
uczymy, angażując możliwie wszystkie zmysły dziecka, co pozwala na łączenie informacji
odebranych różnymi drogami (kanałami) zmysłowymi,
staramy się zainteresować dziecko tym, czego się uczy,
stwarzamy sytuacje umożliwiające dziecku samodzielne odkrywanie tego, co powinno
wiedzieć,
pamiętamy, że uczenie się dzieci ryzyka dysleksji wymaga niezmiernie wielu ćwiczeń
i powtórzeń, wobec tego uwzględniamy zasadę, że wykonanie zadania raz nigdy nie
wystarcza,
podajemy proste i krótkie polecenia, a dłuższe i skomplikowane dzielimy na kilka
prostszych,
sprawdzamy, czy dziecko dobrze zrozumiało, co ma robić i czego od niego oczekujemy,
organizujemy uczenie systemem „małych kroków”, dzieląc materiał na mniejsze części,
nowe informacje łączymy ze znanymi, nowe czynności włączamy do już opanowanych, aby
dziecku łatwiej było się uczyć nowego materiału i coraz bardziej złożonych umiejętności,
dopilnowujemy, aby dziecko wykonywało zadania dokładnie, poprawnie i precyzyjnie,
zgodnie z poleceniem (jeśli należy w wyrazie otoczyć literę kółkiem, to nie satysfakcjonuje
nas podkreślenie litery),
uczymy dziecko kontrolowania i poprawiania własnej pracy, zanim odda nam ją do
sprawdzenia,
stosujemy wzmocnienia pozytywne (pochwały, nagrody rzeczowe lub miłe gesty), pamiętając,
aby wcześniej ustalić zasady ich przyznawania,
stosujemy krótkie przerwy relaksacyjne połączone z aktywnością ruchową, gdy dostrzegamy
u dziecka znużenie,
podsuwamy systematycznie różne metody, techniki uczenia się, aby dziecko mogło wybrać
najbardziej mu przyjazną, czyli skuteczną i dla niego interesującą.

10

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

Motywacja uczniów starszych w świetle praktyki terapeutycznej
opracowując na zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych w klasach starszych zagadnienia
związane z motywacją, asertywnością, radzeniem sobie ze stresem, porozumiewaniem się, warto
najpierw sprawdzić i przeanalizować, jak uczniowie rozumieją dane pojęcie. daje to wgląd w ich
doświadczenia i posiadane kompetencje w tym zakresie. informacje uzyskane określają również
potrzeby ucznia w tej dziedzinie. na podstawie tych informacji można opracować zakres tematyczny,
który powinien okazać się optymalnym rozwiązaniem dla danej grupy terapeutycznej.
Kolejnym krokiem może być opracowanie krótkiej ankiety z pytaniami, której celem będzie
ustalenie czynników wpływających na ich motywację do nauki. Poniżej prezentujemy ankietę,
którą opracowano dla uczniów klas V i Vi oraz uczniów klas gimnazjalnych mających problemy
dyslektyczne i ich rodziców.

ankieta umożliwia uzyskanie odpowiedzi od uczniów na następujące pytania:

. co to jest motywacja? jak rozumiesz to pojęcie?
2. co motywuje cię do nauki?

ankieta umożliwia uzyskanie odpowiedzi od rodziców na następujące pytania:

. co to jest motywacja? jak rozumie Pani/Pan to pojęcie?
2. co motywuje Państwa dziecko do nauki?

odpowiedzi na zadane pytania umożliwiają:

poznanie potrzeb ucznia w zakresie motywacji do nauki,
ustalenie trafnego systemu motywacyjnego dla grupy,
opracowanie trafnego kontraktu z uczniem i rodzicem,
zorientowanie się, jak postrzegają problem motywacji uczeń i jego rodzice.

Badania własne – sposób przeprowadzenia badania ankietowego, wyniki (odpowiedzi)
i wnioski
na pytania ankietowe odpowiedziało 30 uczniów dyslektycznych z klas V i Vi oraz 20 uczniów
dyslektycznych z klas gimnazjalnych. odpowiedzi na pytania udzieliło również 20 rodziców
uczniów objętych badaniem.
wyniki ankiety okazały się bardzo interesujące i przyniosły wiele dodatkowych informacji oraz
pomysłów na efektywne motywowanie uczniów. wyznaczone przez ucznia sposoby na motywacje
stały się bardzo ważnym elementem wspólnego kontraktu.
Korzystne dla praktyki terapeutycznej mogą okazać się przykładowe odpowiedzi na zadane
pytania.

11

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

oto przykładowe odpowiedzi uczniów z klasy V i Vi na pierwsze pytanie: co to jest motywacja?
jak rozumiesz to pojęcie?:
to zachęta. na przykład rodzic kupuje dziecku samochód, który motywuje go do zdania egzaminu
i zdobycia prawa jazdy.

To zapał do pracy, coś, co nam pomaga.
To ochota do nauki. Gdyby człowiek nie miał motywacji, nie wstawałby z łóżka.
Oznacza bardziej się starać i pracować.
Ktoś, kto się motywuje, czyli wkłada wysiłek w to, co robi.
Jest to coś, co sprawia, że człowiek zaczyna szybciej pracować.
To coś, co zachęca do aktywności. Rozumiem przez to, że ja przychodzę do szkoły, żeby się
czegoś nauczyć i zdobyć dobrą pracę i dla koleżanek.
To rzecz lub myśl, która zachęca do pracy.
Jest wtedy, jak się dobrze czujemy.
To rodzaj pracy. Zachęcania kogoś, żeby chętnie pracował, albo żeby ktoś się lepiej uczył.
To taka rzecz, aby mieć 6 na koniec roku szkolnego.
To coś, dla czego pracujemy.
To motywowanie drugiej osoby do robienia czegoś więcej niż teraz.
To dobra myśl, która pomaga w jakiejś czynności, np. jak odrobię lekcje to dostanę nagrodę.
To zachęcenie znudzonej osoby do pracy w wesoły sposób.

oto zestawienie odpowiedzi na pierwsze pytanie skierowane do uczniów (U) gimnazjum, klasa ii
i ich rodziców (r): co to jest motywacja? jak rozumiesz to pojęcie?:

U: Ktoś kogoś zachęca do lepszych wyników w nauce poprzez jakąś nagrodę.
r: To rozmowa z dzieckiem, podnoszenie go na duchu, dawanie mu poczucia miłości, nie

krytykowanie go.

U: To chęć działania w określonym celu mająca wpływ na nasze postępowanie, rozumowanie,

zachowanie.

r: To uzasadnienie działania, postępowania, wzmacnianie.
U: To zachęcenie do lepszych wyników w nauce lub w innej dziedzinie.
r: To zachęcenie osoby do lepszych wyników w danej dziedzinie.
U: Są to działania, które powodują, że ludzie wykonują dane zadania.
r: To wszelkie oddziaływania mające na celu ukierunkowanie wysiłku na osiągnięcie zamierzonego

rezultatu.

U: Działania mające na celu zachęcić mnie do pracy.
r: To zachęcanie, wspieranie do działania dobrą organizacją pracy, szukanie w tym co robimy

pozytywów i korzyści.

U: To coś, co zachęca mnie do pracy.

1

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

r: Taki stan człowieka, który powoduje odpowiednie zachowanie lub działanie, bodźce zewnętrzne

lub wewnętrzne powodujące określone działania. W wyniku motywacji wewnętrznej człowiek
realizuje zadanie sam z siebie (np. dla przyjemności). W przypadku motywacji zewnętrznej
działania wynikają z nagród lub kar.

U: To bodziec do działania. Wydaje mi się, że dla ucznia motywacją jest dostanie złej oceny. Dla

mnie to otrzymanie dobrej oceny. Każdy powinien mieć motywację w życiu.

r: To bodziec do działania. Im silniejsze bodźce tym większa szansa na realizację celów.
U: To coś, co pobudza nas do dążenia do określonego celu. Źródłem tego pobudzenia może być

coś o podłożu materialnym lub emocjonalnym. Cel może być nasz lub kogoś. Motywacja musi
znaleźć złoty środek, bowiem idąc za prawami Murphy’ego, im bardziej czegoś chcemy, tym
mniejsze tego prawdopodobieństwo. Za mało motywacji jest praktycznie równe jej brakowi.

interesujące również okazały się odpowiedzi na drugie pytanie: co motywuje cię do nauki? oto
przykładowe odpowiedzi uczniów klas V i Vi:

Różne niespodzianki, wycieczki, komputer.
Komputer, pieniądze i przyjaźń. Też pochwały.
Mama.
To, że idę do gimnazjum oraz dobra praca.
Uczę się, aby w przyszłości być dobrym pracownikiem.
Mówienie mi, że jestem świetny i idzie mi bardzo dobrze.
Nagroda, np. komputer, telewizor. Cieszę się, kiedy rodzice mi gratulują.
Coś za coś – ja mam dobre oceny a rodzice kupują mi laptopa lub coś innego.
Kiedy mówią: jest bardzo dobrze, a będzie jeszcze lepiej. Jest wspaniale.
Rodzice zabierają mnie na wakacje, do parku.

oto zestawienie odpowiedzi na drugie pytanie skierowane do uczniów (U) gimnazjum (klasa ii)
i ich rodziców (r): co motywuje cię do nauki? (U) co motywuje Państwa dziecko do nauki? (r):

U: Do uczenia się motywują mnie dobre oceny. Do pracy w domu obowiązki.
r: Chęć osiągnięcia zamierzonego celu. Jeżeli brak sukcesu – motywacja spada. Jeżeli udaje się

osiągnąć sukces (być docenionym) wzrasta motywacja.

U: Dobre oceny i moje cele, czyli chęć znalezienia dobrego liceum w przyszłości.
r: Pochwały rodzica i nauczycieli, docenianie pracy, ustalanie planu pracy, dobre oceny.
U: Możliwość dostania się na dobre studia, szczęście rodziców oraz pochwały nauczycieli
r: Zachęta, pochwała, uzmysłowienie pozytywów z pracy, osiąganie zamierzonych wyników,

docenianie.

U: Pochwała od mamy lub spotkanie w kinie z kolegami

1

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

r: To nagrody. Możliwość gry na komputerze oraz zabawy na świeżym powietrzu. Czasami

zakupy.

U: Kompetencja i fachowość nauczyciela, umiejętność przekazywania wiedzy, urozmaicanie lekcji

przez wykorzystanie np. filmów, odbywanie lekcji poza szkołą, poważne traktowanie ucznia
(jak człowieka).

r: Ambicja, chęć bycia w gronie najlepszych, akceptacja przez grono kolegów, określone

zainteresowania, uzasadnione pochwały i nagradzanie.

U: Chęć zabłyśnięcia w szkole i udowodnienie rodzicom, że moja nauka daje owoce.
r: Chwalenie za oceny, dobry kontakt z nauczycielem, który rozumie jego słabości; gdy przedmiot

związany jest z jego zainteresowaniem.

analizując literaturę poruszającą problem motywacji ucznia, ważnym wydaje się aspekt motywacji
wewnętrznej (własnej chęci uczestniczenia w procesie edukacji), która daje podstawę do
efektywnej pracy terapeutycznej. Motywację wewnętrzną można pobudzić poprzez wprowadzenie
w proces terapeutyczny metod aktywizujących. Uczenie się przez własne doświadczenie,
eksperymentowanie, osobiste uczestnictwo, ciągłe dokonywanie wyboru przez ucznia, sprzyja
rozwojowi motywacji wewnętrznej oraz efektywnemu uczeniu się. aktywne działanie, które jest
stymulowane przez metody aktywizujące, pobudza również zainteresowanie ucznia nauką i pracą
w kierunku doskonalenia własnego rozwoju.

wykorzystując przedstawioną powyżej ankietę, dowiedz się, jakie są po-

trzeby twoich uczniów w zakresie motywacji do nauki.

Sposoby na wzbudzenie motywacji u starszego ucznia, czyli jak rozwinąć chęć do pracy nad
własnym rozwojem

Kiedy zrozumie się ucznia, sposoby na motywację są coraz trafniejsze. Podczas pracy z uczniami,
którzy nie radzą sobie z wymaganiami szkoły, można zauważyć pewną prawidłowość, która być
może dotyka samej istoty procesu terapeutycznego i motywacji do działania. a mianowicie, aby
problem ucznia rozpoznać oraz odczuć, jaki jest naprawdę, trzeba go zrozumieć.

Refleksje Autorek
oto przykład pewnego zrozumienia. Uczennica szkoły średniej jest w okresie intensywnego
dojrzewania. na ten burzliwy okres małej stabilności emocjonalnej nakładają się kłopoty różnego
typu: nieszczęśliwa miłość, problemy dyslektyczne, konflikty z rodzicami i nauczycielami.
oczywiście w takim klimacie nie ma mowy o jakiejkolwiek motywacji do pracy nad problemem
dysleksji. nasuwa się pytanie, jak w ogóle zmotywować ją do chodzenia do szkoły? co można zrobić
w takiej sytuacji? na pewno warto skierować ucznia do specjalistów, na przykład do psychologa
szkolnego, ale najważniejsze jest zwrócenie uwagi na naturalne warunki, w których uczeń

DOWIEDZ SIĘ

1

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

przebywa. Mam na myśli nauczycieli, grupę rówieśniczą, rodziców i terapeutę pedagogicznego.
oni mogą zrobić najwięcej. w tym konkretnym przypadku uczennica wyszła z kryzysu. sukces
został okupiony dużym wysiłkiem wielu osób, którzy w porę wykazali wiele zrozumienia i uczuć
empatycznych. współpracowali ze sobą, wsłuchując się w potrzeby dziewczyny.

Iza

Praktyka pokazuje, że zrozumienie potrzeb ucznia, wykazanie zainteresowania problemem,
z którym się aktualnie boryka, sprzyjają stworzeniu klimatu do dobrej, ukierunkowanej pracy
młodego człowieka. Może to być inwestycja w przyszłą autentyczną i niepozorowaną współpracę
w procesie edukacyjno-terapeutycznym.
gdy ważne strony procesu terapeutycznego (uczeń, nauczyciele i terapeuta) podobnie rozumieją
jego realizację, istnieje realna szansa na stworzenie trwałych nawyków służących rozwojowi
ucznia, ułatwiających pokonywanie rozmaitych problemów.
w takim układzie można zaproponować atrakcyjne elementy motywujące ucznia do pracy, tzw.
„motywniki”, bacznie obserwując, czy spełniają oczekiwania ucznia i są skuteczne. jeśli dany
sposób nie skutkuje, a uczeń wykazuje obojętność wobec wymagań czy wręcz zniechęcony
wprost oznajmia, że nie chce pracować, warto natychmiast reagować. wykazując zrozumienie
dla ucznia i tego momentu w terapii, należy poszukać innego elementu motywacyjnego. warto
pilnować tego, aby nie dać się sprowokować tej sytuacji. negatywna ocena skierowana do ucznia
w momencie niewywiązania się z umowy, mogłaby spowodować jego zniechęcenie, zniszczenie
zbudowanego zaufania. grozi to przerwaniem procesu terapeutycznego. czasami nie ma już
możliwości nawiązania prawdziwego kontaktu z uczniem. taką negatywną oceną może okazać
się wpisanie uczniowi uwagi do dzienniczka jako informacji skierowanej do rodzica z powodu
zaistniałego problemu na zajęciach.
warto unikać wpisywania negatywnych uwag do rodziców. Po takich otwartych skargach uczeń
może nam już nie zaufać, nić porozumienia może zostać przerwana. niepowodzenia w kontakcie
z uczniem, z brakiem jego motywacji do pracy na danych zajęciach powinny pozostać problemem
wyłącznie ucznia i terapeuty. należy poszukiwać sposobów na prawidłowy kontakt z dzieckiem
do skutku.

Refleksje Autorek
Kilka lat temu uczęszczał na zajęcia korekcyjno-kompensacyjne pewien piątoklasista, który
swoim zachowaniem utrudniał prowadzenie zajęć. Problem z dyscypliną oraz motywacją do
pracy występował również na pozostałych lekcjach w szkole. szukając różnych sposobów na
zmotywowanie tego mało zdyscyplinowanego ucznia, wielokrotnie miałam ochotę wpisać uwagę
do rodziców, ale ilekroć chciałam to uczynić, zadawałam sobie pytania: co przez fakt napisania
uwagi osiągnę? czy nie jest to moja bezsilność? Przecież problem tego ucznia jest ważnym celem
terapeutycznym. Poza tym, jaką postawę wobec problemu zachowania dziecka przyjmą rodzice?
Pomyślałam, że sporadyczne spotkania w szkole nie dają pełnego obrazu rodziny. Może być
przecież tak, że rodzic przyjmując uwagę, ukaże dziecko, nie starając się szukać konstruktywnego
rozwiązania. zatem nie napisałam żadnej uwagi. spotkałam się natomiast z rodzicami w ramach
konsultacji i w „żywej” rozmowie wiele ustaliliśmy. zrozumiałam, że zachowanie chłopca było
pewnym wołaniem o pomoc. Po półrocznej pracy znaleźliśmy nić porozumienia, powolutku
motywacja zaczęła się pojawiać. od tego momentu rozpoczęła się prawdziwa praca terapeutyczna
oparta na wzajemnym zaufaniu.

Iza

1

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

warto pokazywać uczniowi własne niedoskonałości. wielokrotnie zauważyłyśmy zaskoczenie
u ucznia, kiedy usłyszał, że terapeuta czegoś nie umie, nie wie, nie jest pewny rozwiązania
problemu, że dzisiaj źle się czuje albo przyznaje się do popełnionego błędu. fakt, że znacząca dla
ucznia osoba jest niedoskonała tworzy ciepły klimat o czysto ludzkim wymiarze. daje szanse na
lepsze porozumienie.

z pewnością warto uczyć się obserwować uczniów, ich relacji z rówieśnikami, z rodzicami,
nauczycielami. Modelując zachowania ucznia, należy widzieć cele terapeutyczne. jednym z tych
celów jest stworzenie klimatu pełnej akceptacji ucznia – takiego, jakim on jest, niezależnie od jego
dysfunkcji, zachowań. Uczeń musi wyraźnie odczuwać, że trudne zachowania nie zmieniają ogólnej
akceptacji jego w naszych oczach, a zachowania niezgodne z przyjętymi zasadami zawsze można
zmienić. warto pomagać uczniowi w zrozumieniu jego zachowań w konkretnych sytuacjach, bez
zbędnej krytyki, wzmacniać pozytywne wybory, a przy zachowaniach nieakceptowanych odnosić
się do zawartych wcześniej umów. Krytyka negatywnych zachowań ucznia często wkrada się w
proces wychowania czy proces terapeutyczny, szczególnie w relacjach z młodzieżą. warto czasami
pomijać pewne zachowania, aby ich nie podkreślać, nie wzmacniać.

Refleksje Autorek
Kiedy zachowanie jakiegoś ucznia budzi zastrzeżenia, mówię: „to, co zrobiłaś jest nie do przyjęcia
(albo: jest złe, aroganckie, niewłaściwe…), bo skrzywdziłaś w tym momencie…”. nie pozwalam
sobie natomiast na stwierdzenia typu: „jesteś okropna i zła, bo to zrobiłaś”. zawsze jest szansa
na zmianę zachowania. to bardzo ważne, by uczeń o tym wiedział. wielość takich pozytywnych
komunikatów mimo „wpadek” uczniowskich daje pozytywne rezultaty terapeutyczne i wycho-
wawcze.

Małgorzata

Dobre praktyki z szuflady terapeuty – sposoby na wzbudzanie motywacji u uczniów

istnieją różne możliwości na dobre motywowanie zarówno dzieci, jak i młodzieży do świadomego
wysiłku nad doskonaleniem własnego rozwoju.
dzieląc się własnymi doświadczeniami z praktyki terapeutycznej, podajemy sposoby na motywację.

Karta wysiłku. Karta wysiłku jest tabelką, która zawiera ważne działania uczniów podlegające
samoocenie na koniec zajęć terapii. Uczniowie klas i–iii mają następującą kartę.

Moja karta wysiłku

iMiĘ:……………………………..

dobrze organizuję własną pracę

wkładam odpowiedni wysiłek w to,

co robię

systematycznie pracuję w domu

ZASTANÓW SIĘ

1

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

Karta wklejona jest do zeszytu z zajęć korekcyjno-kompensacyjnych. swoją aktywność uczniowie
zaznaczają po zajęciach kółeczkami:

czerwone – oznacza najwyższą aktywność,

zielone – odpowiednią,

niebieskie – należy jeszcze popracować nad zadaniem.

w pierwszym półroczu klasy pierwszej warto pomóc dzieciom w ocenie. Później dzieci dokonują
samooceny z niewielką pomocą terapeuty, jeśli będzie to konieczne.

Uczniowie z klas iV–Vi oraz gimnazjaliści oceniają się według następującej karty.

Moja karta wysiłku

iMiĘ:………………………………………….
ile wysiłku wkładam we własną pracę?
oznaczenie skali punktowej:

0

20

30

40

50

0

punktów oznacza minimalny stopień

wykonania

zadania, a

50

– najwyższy stopień

data

Planowanie i organizacja własnej

pracy

włożony wysiłek

systematyczna praca

w domu

Uczeń wkleja kartę do zeszytu terapii. Karta jest przeznaczona do samooceny po każdej jednostce
terapeutycznej. Po półroczu zadaniem ucznia będzie przeanalizowanie wyników własnej pracy
i ustalenie z pomocą terapeuty wytycznych na przyszłość (na drugie półrocze).
Karty wysiłku sprawdzają się i są dobrym przykładem na systematyczną ocenę (samoocenę) pracy
po zakończonej jednostce terapeutycznej.
w kolumnie „Planowanie i organizacja własnej pracy” oceniamy przede wszystkim dbałość
o porządek. tworzenie wokół siebie ładu gruntuje uporządkowany świat myśli. Ma to znaczenie
dla opanowania swoistego chaosu myślowego występującego tak często u dzieci z dysleksją.
„włożony wysiłek” to podejście do konkretnej pracy. jeśli motywacja była wystarczająca i uczeń
był w dobrej kondycji, wysiłek powinien zostać doceniony.
„systematyczna praca w domu” – tutaj dużą rolę odgrywa zaufanie. jeżeli do domu zadane
jest na przykład wykorzystanie na konkretnych lekcjach nowych sposobów zapamiętywania,
uczeń samodzielnie musi określić poziom wykonania tego polecenia. należy mieć świadomość,
że większość uczniów przy tego typu zadaniach domowych potrafi dokonać trafnej samooceny,
ale są i tacy, którzy nie zaznaczają prawdziwych informacji. w określonych sytuacjach można
dokonać sprawdzenia wiarygodności, ale nie jest to najistotniejsze. z czasem większość uczniów
przekonuje się, że warto mówić prawdę.

1

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

Konkurs czytelniczy Bratka. to zachęta dla uczniów klas młodszych do wykonywania treningu
czytania. czytanie jest dla dziecka ryzyka dysleksji nie lada wysiłkiem. warto posłużyć się taką
metodą zachęty („marchewki”). należy przygotować plakacik z tabelką, która zawiera imiona
dzieci i regulamin zdobywania „piegów” (kropeczek różnego koloru). oczywiście warto przewidzieć
drobną „nagrodę” (np. piękny dyplom) na koniec tego konkursu. aby sprawić dzieciom większą
frajdę, lepiej nie mówić, jaka będzie nagroda, choćby łaskotały Bratka w nóżki.

imię

25 punktów

.

Mateusz

2.

Łukasz

3.

tatiana

4.

wojtek

5.

julita

1

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

Regulamin konkursu

Każdy uczestnik Klubu Przyjaciół Bratka:

. Ćwiczy w domu czytanie codziennie przez około 5 minut.
2. czyta głośno sylabami, a potem całościowo „rymowanki Bratka”, które znajdują się w kar-

tach prac domowych.

3. Prezentuje na zajęciach przygotowany tekst na forum grupy i przed Bratkiem.
4. jest oceniany przez Bratka oraz Panią i dzieci.
5. za pięknie przeczytaną rymowankę otrzymuje „piega” (kropeczkę).
6. otrzyma nagrodę–niespodziankę od Bratka, gdy zdobędzie 25 punktów.

Refleksje Autorek
dzieci z utęsknieniem czekają na ten moment, kiedy mogą przeczytać Bratkowi rymowankę
(z kart pracy domowej). a Bratek jest pełen podziwu i coraz mocniej się uśmiecha!!! z przyjemnością
rysuje piegi w tabeli. warto przeprowadzić taki konkurs. serdecznie polecam!

Małgorzata

Jasny system zasad. to regulamin, który ustalają wspólnie zainteresowane strony: terapeuta
i uczniowie. Proponujemy konkretne zasady, które regulować będą przebieg spotkań
terapeutycznych i zapewnią poczucie bezpieczeństwa. razem z uczniami zapisujemy zasady,
składamy własne podpisy, zgadzając się na ich respektowanie. ten jasny zapis ustaleń dotyczy
zarówno uczniów, jak i terapeutę. Świat mądrych zasad jest sposobem na dobrą motywację do
pracy.

1

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

za respektowanie, bądź nie stosowanie się do ustalonych zasad czekają uczniów określone
konsekwencje. zasady zawsze powtarzane są na początku zajęć terapeutycznych. Każdy uczeń
lubi rozumną dyscyplinę. czuje się wtedy bezpiecznie.

Żetony. to okrągłe, małe kartoniki z podpisem terapeuty, które uczeń zbiera za różne dodatkowe
zadania. Może je otrzymać na przykład za chęć wykonania dodatkowych zadań w domu lub
zaskoczenie innych uczestników grupy wyjątkową postawą koleżeńskości, tolerancji, życzliwości
czy kreatywności. Uczniowie mogą też otrzymywać żetony za utrzymywanie prawidłowego
wzorca ruchowego (np. prawidłowo siedzą podczas pisania), który jest niezbędny do prawidłowej
organizacji bodźców sensorycznych w organizmie i ważny dla optymalnego funkcjonowania
psychofizycznego. Uczeń gromadzi żetony w wykonanej przez siebie teczce lub kopercie.

za zgromadzenie pięciu żetonów uczeń otrzymuje pochwałę napisaną przez terapeutę do
rodziców.

Refleksje Autorek
Pochwała może brzmieć następująco: „Udzielam pochwały Bartkowi za włożony dodatkowy
wysiłek w pracę na zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych. Bartek zdobył już 5 żetonów, dlatego
proszę o wynagrodzenie tego wysiłku w ustalonej przez Państwa formie. gratuluję mojemu
uczniowi.”
Pochwałę wpisuję do zeszytu korespondencji. jest to tak zwany „zeszyt w kratę” – tak
nazwaliśmy go pewnego pięknego, twórczego dnia. za zgromadzenie 0 żetonów, uczeń otrzymuje
następną pochwałę do rodziców oraz możliwość rozmowy, którą mogę na wyraźną prośbę ucznia

0

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

przeprowadzić z wybranym przez niego nauczycielem. Moja rozmowa z tym nauczycielem polega
na zaznaczeniu pracowitości ucznia i prośbie o dostrzeżeniu tego faktu. nie należy wpływać
na decyzję nauczyciela, co do rodzaju wzmocnienia, które szykuje jako nagrodę dla ucznia.
zwykle jest to podwyższenie oceny na koniec semestru. do rozmowy uczeń najczęściej wybiera
nauczyciela, którego się obawia i ma niskie oceny z jego przedmiotu (wtedy liczy na łaskawsze
ocenianie) lub nauczyciela, którego bardzo docenia i który jest dla ucznia znaczącą osobą w szkole
(uczeń oczekuje wtedy pochwały, która jest dla niego pozytywnym wzmocnieniem). zachęcam
do sięgnięcia po ten rodzaj motywowania. jest sprawdzony i bardzo lubiany przez uczniów, a co
najważniejsze efektywny.

Iza

Zeszyt w kratę. to zwykły zeszyt w kratkę, najczęściej 32 kartkowy, który uczeń przynosi na
każde zajęcie do szkoły. jest rodzajem „dziennika korespondencji”, w którym znajdują się różne
zapisy, niesamowicie ważne z punktu widzenia motywacji.
na pierwszej stronie zeszytu znajduje się: określenie zasad współpracy z rodzicami ucznia,
w których zaznaczamy jasno, że rodzice biorą współodpowiedzialność za postępy dziecka w terapii
oraz informacja o tym, jakie formy pracy i współpracy planujemy w obecnym roku szkolnym. na
kolejnych kartach uczeń zapisuje zadania domowe (z datę). stałym elementem zadania domowego
jest wykonywanie różnych ćwiczeń wsparcia ruchowego, ćwiczeń relaksacyjnych podczas
odrabiania lekcji, poprawnego zorganizowania sobie warsztatu pracy w domu, wykorzystanie
zaleceń na lekcjach w szkole (np. korzystanie z metod zapamiętywania czy notowania), stosowanie
zalecanych ćwiczeń treningu interpersonalnego i inne. Młodszym dzieciom polecenia do domu
wpisuje terapeuta. zadaniem rodzica jest podpisanie zaleceń terapeuty. jest to sygnał, że rodzic
jest świadomy zadań do zrealizowania przez dziecko i bierze odpowiedzialność za jakość ich
wykonania. w ten sposób rodzic staje się świadomym partnerem procesu terapeutycznego.
w zeszycie wpisuje się również: zaproszenia dla rodziców na warsztaty, szkolenia, zebrania
organizowane i prowadzone przez terapeutę lub przez zaproszonych gości.
w zeszycie zapisywane są informacje zachęcające rodziców do udziału w akcjach organizowanych
na rzecz naszych uczniów przez szkołę, Ptd, PPP, czy inne instytucje i organizacje. te niezwykle
ważne wiadomości są istotnym elementem wzmacniającym motywację ucznia i jego rodziców
w całym procesie terapeutycznym.
na koniec roku szkolnego wklejamy do zeszytu umowę na realizację wakacyjnych ćwiczeń. naszym
zdaniem praca dziecka dyslektycznego podczas wakacji powinna być kontynuowana. oczywiście
w odmiennej, bardziej swobodnej i naturalnej formie. z doświadczenia wynika, że szczególnie
u młodszych uczniów, którzy przez okres wakacji nie ćwiczyli czytania i nie wykonywali niezbędnych
aktywności często następował regres w rozwoju niektórych funkcji. aby uzyskać osiągnięty efekt
terapeutyczny sprzed wakacji potrzeba 2–3 miesięcy systematycznej pracy. Przykład wakacyjnej
umowy znajduje się w załączniku .

Jeden dzień leniuchowania. to nietypowy, akceptowany i skuteczny sposób, motywujący ucznia
na przyszłość. dlaczego na przyszłość? Bo w danej chwili aktywność jest czasowo zawieszona.
zasada wykorzystania „motywnika” jest następująca: uczeń ma prawo do wykorzystania
jednego dnia leniuchowania w semestrze. na początku zajęć w wybranym przez siebie dniu prosi
o możliwość skorzystania z tej ulgi.

1

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

Uczeń nie musi tłumaczyć powodu skorzystania z możliwości „nic nie robienia” na zajęciach
korekcyjno-kompensacyjnych. to jego przywilej. w ten sposób dajemy dziecku przyzwolenie na
zdarzający się w normalnym funkcjonowaniu człowieka kryzys, który często uniemożliwia pracę.
chcemy dziecku przekazać, że chwile słabości mogą występować i dla takich sytuacji mamy
zrozumienie.

Refleksje Autorek
Początek zajęć w grupie klas iii. Ćwiczenia integracyjne. dostrzegam smutnego Marka, który zwykle
przychodzi uśmiechnięty. zwracam się do niego: „widzę, że jesteś dziś smutny, czy chciałbyś mi
o tym opowiedzieć?” Marek odpowiedział tylko: „nie mogę, ale czy mogę dziś wykorzystać swój
dzień na leniuchowanie?” oczywiście mógł wykorzystać swój przywilej. w czasie, kiedy grupa
pracowała, Marek początkowo leżał na dywanie wtulony w naszą dużą maskotkę terapeutyczną,
a później wziął „Świerszczyk” z kącika czasopism. smutek utrzymywał się prawie do końca
naszych zajęć. Kiedy skończyły się zajęcia, Marek podziękował mi za to, że mógł „nic nie robić”.
nie wiem, jaki był powód smutku Marka, ale uszanowanie tego niecodziennego przecież stanu
małej niedyspozycji chłopca może przynieść dobre skutki motywacyjne na przyszłość.

Iza

Piątka z ortografii. z tej formy motywacji korzystają uczniowie klas iV–Vi i gimnazjum. to forma
ciekawego porozumienia i współpracy ucznia, terapeuty i polonisty. jest to wpisana do dziennika
lekcyjnego przez nauczyciela języka polskiego ocena bardzo dobra za systematyczną pracę
nad doskonaleniem umiejętności ortograficznych. ocena liczy się do ogólnej klasyfikacji z tego
przedmiotu.
Uczniowie pracujący w grupach terapeutycznych klas iV–Vi i gimnazjum biorą udział w programie
ortograffiti. Każdy uczeń pracuje ze swoją książką na zajęciach terapii, a potem kontynuuje
ćwiczenia w domu pod kierunkiem rodziców. za dodatkowe wykonywanie oraz opanowanie
wiadomości z kolejnych ćwiczeń, uczeń otrzymuje żeton lub punkty. za ustaloną liczbę punktów
(żetonów) uczeń otrzymuje odpowiedni wpis uprawniający go do otrzymania oceny bardzo dobrej
z języka polskiego. Praca z ćwiczeniami ortograffiti jest bardzo lubiana. Uczniowie wręcz
domagają się dodatkowych zadań.
współpracę z polonistą podjąć można wtedy, gdy zaczyna się pracę z programem ortograffiti
z daną grupą. terapeuta rozmawia wtedy z nauczycielem danego dziecka, prosząc go o możliwość
rozpoczęcia takiej współpracy. w opinii polonistów pomysł jest określany jako trafny i motywujący.
jeszcze nigdy nie zdarzyło się tak, aby nauczyciel odmówił takiej współpracy.

Aprobata dotykowa. to inaczej wykorzystanie stymulacji dotykowej do motywowania uczniów.
to łatwy, niewymagający przygotowań ani żadnych nakładów sposób sygnalizowania uczniowi
aprobaty dla jego działań. warunek jest tylko jeden – terapeuta i uczeń nie mogą wykazywać
nadwrażliwości na dotyk. Muszą czuć się komfortowo.
z punktu widzenia integracji sensorycznej, zmysł dotyku stanowi pierwszy kontakt ze światem
zewnętrznym. to niezwykle ważny kanał przyjmowania różnego rodzaju informacji.

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

dotyk jest pewnego rodzaju kotwicą uczenia się. jeżeli na przykład delikatnie dotyka się ramienia
dziecka podczas płynnego czytania, mózg łączy zachęcający dotyk z czytaniem i pomaga
zapamiętać pozytywne doznanie.

Refleksje Autorek
Bardzo spodobał mi się przykład podany przez c. Hannaford w książce Zmyślne ruchy, które
doskonalą umysł (warszawa 995) o roli „kotwiczącego” dotyku. sytuacja dotyczy uczniów
zachowujących się negatywnie. w eksperymencie nauczyciele dotykali delikatnie tych uczniów
wtedy, gdy ich zachowanie było poprawne. te wzmocnienia dotykowe spowodowały istotną
poprawę funkcjonowania tych uczniów w szkole. należy podkreślić, że dotyk jest bardzo ważny,
ponieważ działa na inne układy zmysłowe i ruchowe.
taki rodzaj wzmocnień pozytywnych jest wart wypróbowania. należy stosować go systematycznie.
jeśli jednak sami nie lubimy być dotykani i mamy z tym pewien problem, sposób ten okazać się
może nieskuteczny.

Iza

Zapamiętywanie uczucia sukcesu. to systematyczne zauważanie, a następnie odnotowanie
uczucia sukcesu przez ucznia (proponujemy dla uczniów starszych z klas iV–Vi). swoje sukcesy
uczeń notuje w sporządzonym własnoręcznie „albumie sukcesów”.

tak może wyglądać zagospodarowanie środkowej części albumu.

dzień tygodnia

rodzaj

sUKcesU

. opis sytuacji

w ramach zadania domowego uczeń stara się zauważać te sytuacje, w których osiągnął sukces
– odczucie zadowolenia z osiągnięć w różnych sferach własnych działań: sukcesów szkolnych,
społecznych, sportowych i innych. na każdym spotkaniu terapeutycznym może głośno przedstawić
swoje zapisy.
zauważanie w sobie pozytywnych odczuć, do których niewątpliwie można zaliczyć zadowolenie
z osiągniętego sukcesu, jest pewnym wzmocnieniem. jest szansa, że uczeń będzie dążył do
powtórzenia tych zachowań. odnotowanie zauważonych sukcesów może ucznia utwierdzić
w przekonaniu, że wiele umie i potrafi. w konsekwencji zwiększa to poziom samooceny. Kiedy
uczeń odnotuje niewiele sukcesów, należy pomóc mu analizować jego działania i znaleźć wśród
nich te pozytywne. to bardzo ważne. nie można pozostawić ucznia w przekonaniu, że nie odnosi
żadnych sukcesów. warto, aby uczeń zapisywał swoje sukcesy co najmniej przez 2 miesiące. taki
okres czasowy może przynieść mu sporo informacji i skutecznie go wzmocnić.

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

Podobny „motywnik” zaproponowałyśmy dla uczniów młodszych w programie ORTOGRAFFITI
z Bratkiem. niezwykle ważnym działaniem terapeutycznym jest wzmacnianie w dziecku wiary we
własne siły poprzez przypominanie o tym, co już wie i potrafi, wyrażanie pochwał, odwoływanie
się do wcześniejszych, pozytywnych doświadczeń dziecka, a także sytuacji, w których poradziło
się z zadaniem. do dobrych praktyk należy sporządzanie przez terapeutę „spisów” wielkich
osiągnięć dziecka. Można to zrobić w bardzo prosty sposób. na arkuszu brystolu należy ładnie
napisać: „WIELKIE OSIĄGNIECIA I SUKCESY DZIECI Z KLUBU PRZYJACIÓŁ BRATKA”. Kolejnym
krokiem jest systematyczne wpisywanie sukcesów dzieci. Można to robić raz w miesiącu, po
przeprowadzonej z dziećmi rozmowie w kręgu. dzieci chętnie same wynajdują i formułują ważną
umiejętność czy sprawność, którą chciałby odnotować na plakacie. oczywiście plakat eksponowany
jest w gabinecie.

WIELKIE OSIĄGNIECIA I SUKCESY DZIECI

Z KLUBU PRZYJACIÓŁ BRATKA

Hip-hip hurra! Każde dziecko sukcesy już ma!

Karolina najpiękniej pisze litery „o”.
zuza nauczyła się wymawiać słowa z głoską „sz”.
grześ podczas pisania poprawnie trzyma ołówek.
Marlena przedstawiła swoim ciałem najciekawszy kształt drzewa.
tomek narysował najładniejszy szlaczek z kółek i trójkątów.

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

Refleksje Autorek
taki rodzaj wzmocnień pozytywnych na pewno okaże się pomocny w sytuacji, gdy u dziecka
dostrzeżemy spadek poziomu motywacji.
Pamiętam sytuację, gdy pewna dziewczynka powiedziała: „nie dam rady, nic mi się nie udaje...”
wtedy wzięłam ją za rękę i stanęłyśmy przed plakatem. Powiedziałam ciepłym głosem: „spójrz
na plakat. czy pamiętasz, kto przedstawił nam swoim ciałem najciekawszy kształt drzewa?”
widzę na jej twarzy małe zawstydzenie… „oczywiście, to byłaś ty! teraz będzie podobnie...”
Udało się. dziewczynka podjęła pracę z zaangażowaniem, pracowała jak pszczółka...

Małgorzata

Domek uczuć. to plakat opracowany specjalnie do programu ORTOGRAFFITI z Bratkiem (załącznik 2).
opis wykonania ćwiczenia: dzieci siedzą w kole na podłodze. rozmawiają o swoim samopoczuciu.
na plakacie wskazują palcem buźkę Bratka, która odzwierciedla stan ich uczuć. wykonanie tego
ćwiczenia uświadamia dziecku, w jakiej dyspozycji się znajduje i jaki w związku z tym ma poziom
motywacji. terapeuta zaś dowiaduje się, na jaką aktywność dziecka może liczyć podczas zajęć.
zwykle ćwiczenie z zastosowaniem „domka uczuć” dzieci wykonują na początku zajęć, ale warto
dla porównania powtórzyć je na zakończenie. Może się okazać, że wzrosła radość i satysfakcja
konkretnego dziecka.

Refleksje Autorek
Prowadząc zajęcia z dziećmi, zauważyłam, że bardzo ważne stały się dla nich pytania
z zastosowaniem plakatu „domek uczuć”, czyli „Pokaż, jak się dzisiaj czujesz”. gdy tego nie czynię
na początku zajęć, dzieci same mnie o to dopytują: „a czy Bratek jest ciekawy, jak się dzisiaj
czujemy?”. „ależ oczywiście. zaraz was zapyta!”- odpowiadam z fascynacją w głosie.

Małgorzata

Termometr uczuć. to odmiana plakatu „domek uczuć”, który polecamy dla uczniów starszych.
to narysowana na arkuszu papieru skala termometru od 0 do -0, gdzie 0 oznacza uczucie
obojętności, spokoju, jest określane przez uczniów jako „dobre”. od do 0 znajdują się uczucia
o pozytywnym dla ucznia znaczeniu. od - do -0 znajdują się uczucia o negatywnym zabarwieniu,
określane jako przykre.
na początku zajęć, podczas ćwiczeń integracyjnych uczeń wpisuje swoje imię na odpowiednio
wybranym przez siebie poziomie skali termometru. jest to moment uświadomienia sobie przez
ucznia, w jakiej dyspozycji znajduje się danego dnia. Ma to ogromne znaczenie dla określenia
poziomu motywacji przez ucznia. terapeuta natomiast wie, na jaką motywację ucznia może liczyć
na zajęciach.

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

Po miesiącu odnotowywania uczuć na skali termometru mamy informację, na jakim poziomie
oscylują uczucia dziecka. Bywa, że znajdują się na skrajnych końcach termometru (0 i -0). jest to
sygnał, że uczeń odznacza się małą stabilnością uczuciową.
Każda grupa terapeutyczna może zaznaczać uczucia na osobnej karcie. czasami tworzymy jeden
duży arkusz dla wszystkich grup jednocześnie. to również dobry sposób na uzyskanie ważnych
informacji, na przykład o tym, że starsi uczniowie częściej znajdują się w stanie małej stabilności
emocjonalnej lub uczniowie z rodzin dysfunkcyjnych mają częste wahania nastroju. Po okresie
od jednego do trzech miesięcy podsumowujemy z grupą informacje uzyskane z analizy skali
termometru. Uczniowie mogą sami dostrzec, na jakim poziomie znajdują się ich emocje i co
w związku z tym mogą uczynić.

Refleksje Autorek
analizując wyniki w grupie starszych uczniów, powiedziałam do Marka: „Marku, czy zauważyłeś,
że na skali termometru wykazywałeś najczęściej skrajnie negatywne uczucia? (od -8 do -0)
Marek odpowiedział: „a, jak mam się czuć, kiedy wszyscy mi mówią, że jestem beznadziejny.
człowiek beznadziejny czuje się zawsze beznadziejnie”. to ćwiczenie pozwoliło mi zwrócić
baczniejszą uwagę na Marka. należało również dobrać skuteczne sposoby na motywację chłopca
do poszukiwań jego mocnych stron.

Iza

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

na podstawie wybranych ćwiczeń zawartych w publikacji:
• H. Hammer, Klucz do efektywności nauczania. Poradnik dla nauczyciela,

warszawa 994, s. 37–44 – dokonaj diagnozy „klimatu potrzeb” i w opar-
ciu o uzyskane odpowiedzi ułóż program pracy z uczniami (dla uczniów
starszych);

• H. Hammer, Klucz do efektywności nauczania. Poradnik dla nauczyciela,

warszawa 994, s. 249–250 – dokonaj rozpoznania, co myślą uczniowie
o swojej przyszłości (dla uczniów starszych);

• M. chomczyńska-Miliśkiewicz, d. Panowska, Polubić szkołę, warszawa

995, s. 40–48 – spróbuj zbudować w grupie klimat zaufania i bezpieczeń-
stwa;

• M. chomczyńska-Miliśkiewicz, d. Panowska, Polubić szkołę, warszawa

995, s. 74– 9– spróbuj rozwijać motywację do wzajemnej pomocy
i utrwalać normy wprowadzone w grupie.

Podsumowanie

w warsztacie terapeutycznym każdy specjalista posiada wiele innych ciekawych sposobów na
motywowanie uczniów do różnych działań. tak naprawdę, każde zajęcia z dziećmi i młodzieżą
przynoszą nowe pomysły, bo świat wewnętrzny i zewnętrzny każdego ucznia jest inny.
na zakończenie zachęcamy do wypróbowania tych sposobów na motywację, które najbardziej do
Państwa przemawiają oraz do opracowania własnych.

ZAPLANUJ