„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Alicja Wydra
Małgorzata Marczewska

Prowadzenie

kontroli

międzyoperacyjnej

procesu

wyprawy skór 311[09].Z5.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
inż. Jolanta Górska
dr inż. Jan Żarłok



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Jan Skiba



Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[09].Z5.02
„Prowadzenie kontroli międzyoperacyjnej procesu wyprawy skór”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik garbarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Kontrola produkcyjna w magazynie skór surowych i w dziale mokrym

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

16

4.1.3. Ćwiczenia

17

4.1.4. Sprawdzian postępów

20

4.2. Kontrola międzyoperacyjna w dziale garbowania

21

4.2.1. Materiał nauczania

21

4.2.2. Pytania sprawdzające

28

4.2.3. Ćwiczenia

28

4.2.4. Sprawdzian postępów

31

4.3. Analiza międzyoperacyjna procesów wykończania

32

4.3.1. Materiał nauczania

32

4.3.2. Pytania sprawdzające

38

4.3.3. Ćwiczenia

39

4.3.4. Sprawdzian postępów

41

4.4. Analiza skóry gotowej

42

4.4.1. Materiał nauczania

42

4.4.2. Pytania sprawdzające

51

4.4.3. Ćwiczenia

52

4.4.4. Sprawdzian postępów

56

5. Sprawdzian osiągnięć

57

6. Literatura

63

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Masz przed sobą poradnik, który będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy

o prowadzeniu kontroli międzyoperacyjnej procesu wyprawy skór. Poradnik pomoże Ci
określić właściwości skóry gotowej, scharakteryzować półwyroby skórzane, zapoznać się
z metodami kontroli międzyoperacyjnej procesu produkcji skór oraz z problemami z zakresu
ekologii.

W poradniku zamieszczono:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia, czyli umiejętności, które powinieneś umieć po realizacji tej jednostki

modułowej.

3. Materiał nauczania, który zawiera niezbędne informacje z podstaw teoretycznych do

wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Zamieszczone są również:
–

ćwiczenia z wykazem materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do ich realizacji,

–

pytania sprawdzające wiedzę z tego zakresu,

–

sprawdzian postępów określający poziom wiedzy teoretycznej i praktycznej.

4. Sprawdzian osiągnięć z instrukcją dla ucznia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje

opanowanie wiedzy z zakresu całej jednostki. Rozwiązując sprawdzian postępów
powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał tak
lub nie. Zwróć szczególną uwagę na problemy ochrony środowiska i przepisy UE w tym
zakresie. Opanowanie wiedzy i umiejętności praktycznych z tej jednostki modułowej jest
bardzo ważne w dalszej nauce i we właściwym wykorzystaniu surowca skórzanego.

5. Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,

która umożliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Jednostka modułowa „Prowadzenie kontroli międzyoperacyjnej procesu wyprawy skór”,

której treść teraz poznasz stanowi jeden z elementów modułu 311[09].Z5 „Organizacja
procesu produkcji skór”, który jest zilustrowany na schemacie.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie realizacji programu musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

311[09].Z5.02

Prowadzenie kontroli

międzyoperacyjnej procesu

wyprawy skór

311[09].Z5.01

Posługiwanie się

dokumentacją

wyprawy skór

311 [09].Z5

Organizacja procesu

produkcji skór

311[09].Z5.03

Ocena jakości skór wyprawionych

311[09].Z5.04

Przygotowanie skór wyprawionych

do obrotu towarowego

311[09].Z5.05

Prowadzenie procesów czyszczenia

i renowacji wyrobów skórzanych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

-

charakteryzować właściwości skór surowych i wyprawionych,

–

rozpoznawać i charakteryzować środki pomocnicze stosowane w procesach wyprawy
skór,

–

rozpoznawać i charakteryzować procesy wyprawy skór,

–

posługiwać się dokumentacją wyprawy skór,

–

przestrzegać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej,
ochrony środowiska,

–

korzystać z różnych źródeł informacji oraz doradztwa specjalistycznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

scharakteryzować surowce podstawowe i środki pomocnicze stosowane w procesach
wyprawy skór,

–

określić chemiczne, fizyczne i użytkowe właściwości środków pomocniczych
stosowanych w procesie produkcji skór,

–

określić jakość materiałów na podstawie norm przedmiotowych,

–

pobrać i przygotować próbki skór i środków pomocniczych do badań laboratoryjnych,

–

wykonać podstawowe badania organoleptyczne i laboratoryjne,

–

określić fizyczne i chemiczne właściwości skór wyprawionych na podstawie badań
laboratoryjnych,

–

określić zastosowanie środków pomocniczych na podstawie właściwości fizycznych
i składu chemicznego,

–

wykonać pomiary długości, masy, powierzchni i grubości skór,

–

sporządzić dokumentację badań organoleptycznych i laboratoryjnych,

–

zidentyfikować i usunąć błędy technologiczne zaistniałe w procesach wyprawy skór,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Kontrola produkcyjna w magazynie skór surowych

i w dziale mokrym

4.1.1. Materiał nauczania

Kontrola międzyoperacyjna procesu wyprawy skór, która jest przeprowadzana

w garbarniach ma na celu usprawnienie produkcji oraz prawidłowe kierowanie procesami
technologicznymi. W podczas wyprawy skór kontroluje się: surowiec, materiały pomocnicze,
urządzenia technologiczne, roztwory robocze, półprodukty i gotowe wyroby.

Kontrola surowców i materiałów pomocniczych polega na przeprowadzeniu analizy

próbek pobieranych w magazynie w miarę dostawy transportów różnych materiałów.
Kontrola analityczna każdej partii jest konieczna, a dla skór surowych ogranicza się ona
w

zasadzie

do

badań

organoleptycznych,

opisanych

w

jednostce

modułowej

„Charakteryzowanie skór surowych 311[09].O1.02”. Natomiast wszystkie środki podstawowe
i pomocnicze stosowane w czasie garbowania nie wymagają obecnie kontroli analitycznej
w zakresie zawartości składnika podstawowego, np. zawartości „kwasu” w kwasie
siarkowym, ponieważ producent środków chemicznych dostarcza produkty zaopatrzone
w atest analityczny (karty charakterystyk środków chemicznych). Każdy atest środka
pomocniczego zawiera:
-

stężenie składnika podstawowego,

-

stężenie zanieczyszczeń chemicznych w postaci: kationów np. sodu, potasu, żelaza

i anionów np. siarczanowych, chlorkowych, fosforanowych,

-

zawartości tlenków siarki i azotu,

-

zawartość zanieczyszczeń mechanicznych np. w postaci osadów, zawiesin,

-

zawartość wody,

-

gęstość,

-

masę cząsteczkową,

-

wzór chemiczny,

-

warunki przechowywania,

-

stopień szkodliwości.

W przypadku wątpliwości, co do jakości środków należy pobrać średnią próbkę

laboratoryjną tzn. w przypadku ciał sypkich z dobrze wymieszanej próbki pierwotnej,
a płynnych lub mazistych najlepiej podczas przelewania wymieszanego roztworu i odesłać do
producenta z prośbą o ponowne przeanalizowanie składu partii danego produktu lub zlecić
badanie w wyspecjalizowanym laboratorium analitycznym. Bardzo rzadko pracownicy
w zakładzie garbarskim sami oznaczają niektóre właściwości środków pomocniczych,
ponieważ potrzebna jest do tego celu specjalistyczna aparatura badawcza i odczynniki
chemiczne o wysokiej czystości. Badania laboratoryjne w zakładzie garbarskim sprowadzają
się do prostych badań właściwości fizycznych i chemicznych kąpieli stosowanych
w procesach wyprawy skór i poszczególnych półproduktów skórzanych.

Wartość użytkową środków pomocniczych stosowanych w procesach wyprawy skór

określa się na podstawie kart charakterystyk środków i katalogów firm produkujących środki
pomocnicze dla garbarstwa, np. firm: BASF, STAHL, BAYER, POLFA, Zakłady Chemiczne
w Alwernii, ROKITA, itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Kontrolę międzyoperacyjną dzieli się na cztery zasadnicze działy:

– badania organoleptyczne,
– badania fizykomechaniczne,
– badania chemiczne,
– badania bakteriologiczne.

Badanie organoleptyczne polega na rzeczoznawczej ocenie jakości surowca

i półproduktu, a także wykończonej skóry. Ustala się cechy zewnętrzne skóry, jak np.: barwa,
zapach, sztywność, wiotkość, wygląd lica i mizdry, wygląd przekroju skóry itp. Badanie to
nie zawsze pozwala na dokładną ocenę prawidłowości wykonanej operacji.

Badania fizykomechaniczne obejmują najczęściej pomiary temperatury i gęstości

roztworów oraz próby wytrzymałości półproduktu i produktu poddanego kontrolnej operacji.

Pomiary temperatury wykonuje się termometrem cechowanym w stopniach Celsjusza

(°C). Dokonując pomiaru należy zwrócić uwagę na możliwie dokładne wymieszanie
badanego roztworu.

W celu oznaczenia gęstości roztworu należy posługiwać się areometrem w stopniach

Baumé (°Bé) lub w g/cm

3

. Przy tym pomiarze, jak i przy pomiarze temperatury, roztwór

należy dokładnie wymieszać, aby uzyskać jednakowe stężenie. Przy cieczach mających
tendencję do pienienia należy przed odczytem głębokości zanurzenia areometru usunąć
dokładnie pianę, której obecność utrudnia, a nawet uniemożliwia prawidłowy odczyt.
Wzajemny stosunek miedzy stopniami Baumé, a gęstością w g/cm

3

wyraża wzór (słuszny dla

cieczy o ciężarze właściwym większym od jedności):

144,3

d =

_____________

144,3 – p

d – gęstość [g/cm

3

]

p – ilość stopni Baumé [°Bé]

Rys. 1. Areometr [9, s. 52]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Rys. 2. Piknometr [9, s. 54]

Do oznaczenia gęstości można także użyć piknometru.

Badania wytrzymałości ograniczają się do prób na rozerwanie w celu stwierdzenia czy

dana operacja niezbyt nadwerężyła włókna skóry i jej strukturę. Wykonuje się za pomocą
dynamometru, którego odczyt podaje się w dN/mm

2

przekroju poprzecznego skóry.

Fizykomechanicznym badaniom poddaje się surowiec, półprodukt i gotowy wyrób.

Kontrola chemiczna jest najbardziej miarodajna. Na podstawie analiz chemicznych

i fizykochemicznych najdokładniej można ocenić przebieg i prawidłowość wykonywanej
operacji.

Najczęściej stosowanym w kontroli procesów garbarskich jest pomiar kwasowości

(wartość pH) zarówno skóry jak i kąpieli, których działaniu skóra jest poddana.

Kontroli chemicznej poddaje się:

– skórę (półprodukt),
– wszelkie materiały pomocnicze,
– kąpiele, których działaniu skóra ulega w czasie procesów wyprawy, przed wykonaniem

i po wykonaniu kontrolowanej operacji.

W kontroli procesów garbarskich ważna rolę odgrywają badania bakteriologiczne ze
względu na stałe niebezpieczeństwo biologicznego uszkodzenia skór lub obniżenia jakości
gotowego produktu przez działalność drobnoustrojów lub enzymów.

Analiza mikroskopowa polega na histologicznych badaniach jakości surowca i zmian

półproduktu w wyniku działania chemicznych i mechanicznych operacji technologicznego
procesu produkcji skór.

Kontrolę międzyoperacyjną w magazynie surowca

Skóry surowe konserwacji mokro-solonej powinny znajdować się w pomieszczeniach

poniżej poziomu ziemi, co ułatwia utrzymanie możliwie równej i niskiej temperatury.
Temperatura pomieszczeń powinna wynosić 5–15°C oraz wilgotność względna otoczenia
75–85%. Wentylacja powinna gwarantować całkowitą wymianę powietrza w ciągu 1 godziny.
Skóry suche i sucho-solone mogą być magazynowane w jednym pomieszczeniu, ale
w oddzielnych stosach. Wilgotność względna w magazynie powinna wynosić 65–70%,
a temperatura nie powinna być wyższa niż 30°C. Skóry muszą być ułożone na podkładach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

z drewna. Dla zabezpieczenia skór przed szkodnikami opryskuje się je naftą, terpentyną,
naftalenem lub innymi owadobójczymi preparatami.

Kontrola stanu skór w czasie magazynowania jest rzeczą nieodzowną. Kontroluje się

temperaturę otoczenia oraz temperaturę wewnątrz stosów. Rejestruje się stale wilgotność
względną w magazynie i reguluje się ją przez wentylację. Gdy temperatura w stosie
przekracza 22–25°C stos należy rozebrać i skontrolować stan skór. Należy to samo uczynić,
jeżeli temperatura w stosie rośnie niezależnie od temperatury panującej w magazynie.

Kontrola międzyoperacyjna warsztatu mokrego

Moczenie skór
Chcąc stwierdzić przebieg rozmoczenia skóry posługujemy się oznaczeniami pośrednimi

pozwalającymi na ocenę przebiegu namoku.

Stopień rozmoczenia (ilości wody w skórze) określa się przez oznaczenie zawartości

wody w pobranej próbce o ciężarze 10 gramów. Oznaczenie można przeprowadzić metodą
destylacji azeotropowej z ksylenem lub toluenem. Odważoną próbkę rozdrobnionej skóry
(10 g) zalewa się w kolbie 100 cm

3

ksylenu i poddaje ogrzewaniu pod chłodnicą zwrotną

z nasadką azeotropową do temperatury wrzenia lub przez suszenie próbki skóry do stałej
masy.

Rys. 3. Aparatura do oznaczania zawartości wody metodą destylacyjną [9, s. 61]:

1) kolba kulista, 2) kalibrowany odbieralnik, 3) chłodnica Liebiga

Oznaczenie zawartości chlorków w wodzie namokowej przeprowadza się metodą Mohra
miareczkując odmierzoną próbkę wody 0,1N roztworem AgNO

3

w obecności 2–3 kropel 10%

roztworu K

2

CrO

4

. Koniec miareczkowania poznaje się po zmianie barwy słomkowożółtej na

pomarańczowoczerwoną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Kontrolę procesu moczenia w obecnych warunkach w garbarniach przeprowadza się

przede wszystkim organoleptycznie. Skóra dobrze rozmoczona powinna wykazywać poślizg
mizdry, zwiotczenie struktury i całkowitą pulchność tkanki. Skóry moczone nie mogą
wydzielać zapachu rozkładającego się białka. Podczas moczenia kontroluje się temperaturę,
czas moczenia, współczynnik kąpielowy. Zbyt krótkie moczenie powoduje niewystarczające
wymycie białek globularnych, przez co skóra wyprawiona będzie twarda i krucha. Zbyt
długie moczenie powoduje znaczny ubytek substancji skórnej, przez co staje się ona luźna,
słaba i łatwo nasiąkliwa. Temperatura kąpieli nie może być zbyt wysoka, bo powoduje
peptyzację białka włókien skórnych i sprzyja rozwojowi bakterii gnilnych.

Wapnienie skór

Kontrola procesu wapnienia podobnie jak procesu moczenia polega na badaniach

pośrednich pozwalających oceniać prawidłowości procesu. Zasadnicza kontrola procesu
wapnienia polega na pomiarze temperatury i stężenia wapnicy, zaś spęcznienie i prężność
tkanki określa się za pomocą dotyku. Przy nacisku palcem od strony lica skóra spęczniała
i sprężysta nie daje śladów, zaś wiotka (opadnięta) łatwo poddaje się naciskowi palca.

Kontrola analityczna przeprowadzana jest w laboratorium. Polega na systematycznym

sprawdzaniu zawartości CaO, Na

2

S oraz wartości pH wapnicy.

Oznaczanie CaO w skórze

5 g skóry odwapnia się przez wymycie dostateczną ilością ciepłej wody. Roztwór zadaje

się 30 cm

3

0,1 N kwasu solnego, ogrzewa i nadmiar wprowadzonego kwasu odmiareczkowuje

0,1 N roztworem Na

2

CO

3

przy zastosowaniu oranżu metylowego jako wskaźnika.

Jednocześnie należy oznaczyć ilość wody w skórze.
Zawartość procentową CaO w suchej substancji oblicza się ze wzoru:

28

.

(a – b)

% CaO =

_________________

d

.

(100 – c)

a – ilość cm

3

0,1 N roztworu HCl,

b – ilość cm

3

0,1 N roztworu Na

2

CO

3

,

c – % zawartość wody w skórze,
d – odważka skóry do oznaczenia wapnia.

Oznaczanie całkowitej alkaliczności wapnicy

Odmierzoną ilość wapnicy zadaje się nadmiarem 1 N kwasu siarkowego, ogrzewa do

wrzenia i nadmiar użytego kwasu odmiareczkowuje się 1 N roztworem wodorotlenku sodu
w obecności wskaźnika oranżu metylowego. Ilość zużytego do zobojętnienia kwasu
siarkowego odpowiada sumie związków alkalicznych, a więc Ca(OH)

2

, NaOH, NH

3

, NaSH

i Na

2

S oraz kationów Ca

2+

lub Na

+

związanym z aminokwasami i innymi produktami białka.

Oznaczenie siarczków

Oznaczając siarczki w wapnicy należy przeprowadzić analizę metodą jodometryczną.

Do kolby stożkowej wlać 20–30 cm

3

0,1 N K

2

Cr

2

O

7

, 10 cm

3

stęż.H

2

SO

4

i 10 cm

3

10%

roztworu KJ, zamknąć korkiem i w ciągu 10 minut przechowywać w ciemni. Następnie po
wydzieleniu się jodu dodać 10 cm

3

badanej klarownej wapnicy i nadmiar jodu

odmiareczkować 0,1 N Na

2

S

2

O

3

w obecności skrobi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Zawartość siarczku sodu obliczyć ze wzoru:

(a – b)

.

0,0039

.

1000

Z =

_____________________________

= (a – b)

.

0,39 [g Na

2

S/dm

3

]

10

a – ilość cm

3

0,1 N K

2

Cr

2

O

7

wprowadzonego do roztworu

b – ilość cm

3

0,1 N Na

2

S

2

O

3

Uzyskana wartość Z odnosi się do wszystkich substancji redukujących w roztworze

(m.in. NaHS, subst. organiczne) i jest wyrażona pośrednio jako zawartość Na

2

S.

Oprócz świeżo nastawionych wapnic, których kontrola analityczna jest stosunkowo łatwa

i polega na oznaczeniu składników wchodzących w skład wapnicy, w praktyce garbarskiej
spotyka się wapnice kilkakrotnie używane, które nazywa się wapnicami starymi. Kontrola ich
jest znacznie trudniejsza, ze względu na zachodzące w wapnicach przemiany substancji
białkowych i powstawanie związków organicznych produktów rozpadu białka skórnego.
Z tych względów roztwór wapnicy przed wykonaniem analizy musi być zdekantowany.
Pobiera się ok. 1 litra roztworu do naczynia z korkiem i pozostawia do dnia następnego, po
opadnięciu osadu i wyklarowaniu się roztworu nad osadem pobiera się próbkę do analizy.

Odwapnianie skór

Odwapnianie ma na celu usunięcie nadmiaru związków zasadowych związanych

fizycznie i chemicznie z tkanką skórną oraz doprowadzenie skóry do umiarkowanego
zwiotczenia.

Kontrolę przeprowadza się przez badanie stopnia odwapniania golizny takimi

wskaźnikami jak fenoloftaleina lub lakmus. Najczęściej stosowany jest 0,1–0,15% roztwór
fenoloftaleiny, który z zasadami daje zabarwienie różowofiołkowe, a odbarwia się przy
pH = 8,3, a więc brak zabarwienia przekroju golizny nie świadczy o odczynie całkowicie
obojętnym. Badanie przeprowadza się na przekroju kawałka skóry, pobranego w miejscu
najgrubszym, przez polanie kilku kroplami wskaźnika. Zabarwienie na całym przekroju
wskazuje niedostateczne odwapnienie.

W kontroli odwapniania należy przeprowadzić również pomiar wartości pH kąpieli przed

i po odwapnianiu oraz pomiar temperatury.

Dokładną charakterystykę procesu odwapniania uzyskuje się, jeśli określi się zawartość

wapnia w goliźnie, np. metodą kolorymetryczną polegającą na reakcji Ca

2+

z kwasem

pirogalusowym.

W przypadku nieprawidłowego przebiegu procesu odwapniania może nastąpić

przekwaszenie golizny i wytworzenie nadmiernej kwasowości kąpieli, co może spowodować
łamliwość i sztywność skór miękkich. W tym przypadku stosuje się oznaczenie kwasu
znanymi metodami alkacymetrycznymi, a więc miareczkowanie mianowanym roztworem
zasady.

Wytrawianie skór
Wytrawianie polega przede wszystkim na działaniu enzymów, które jako katalizatory

biochemiczne ułatwiają usunięcie ze skóry zbędnych składników. Najważniejsze zadanie,
jakie spełnia wytrawa polega na umiarkowanej hydrolizie substancji białkowych. Kontrola
kąpieli wytrawiającej polega na określeniu temperatury i wartości pH roztworu. Oznaczenia
te są bardzo ważne, ponieważ od zachowania optymalnych warunków potrzebnych do
działania enzymów zależy dobre wytrawianie skóry.

Pomiar temperatury przeprowadza się termometrem z podziałką do 50°C. Termometr

powinien być zanurzony w cieczy. Niedokładne odczytanie temperatury może spowodować
nawet zepsucie partii skór. Temperatura kąpieli wytrawiającej powinna wynosić 38–40°C.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Pomiary wartości pH kąpieli wytrawiającej przeprowadza się najczęściej papierkami
wskaźnikowymi. Często też przeprowadzany jest pomiar wartości pH na zasadzie lekkiego
zabarwienia roztworu wytrawiającego na kolor słaboróżowy pod wpływem dodanych kilku
kropel fenoloftaleiny. Próbę przeprowadza się w probówce, a maksymalną barwę porównuje
z ustalonym wzorcem zabarwienia. Wartość pH kąpieli wytrawiającej jest w granicach
8,1–8,5.

Określenie stopnia wytrawiania skóry

Oceny stopnia wytrawiania skór dokonujemy organoleptycznie. Skóry, które zostały

dobrze poddane procesowi wytrawiania poznaje się po odcisku palca na goliźnie, który
pozostaje przez pewien czas bez zmiany (po pewnym czasie samorzutnie ginie). Brzegi
odcisku nie powinny być zbyt wysokie i pulchne, ponieważ świadczy to o zbyt daleko
posuniętej hydrolizie białka skórnego. Dobrze wytrawione skóry poznaje się po białym
i gładkim licu.

Badania organoleptyczne wymagają od prowadzącego kontrolę dużej wprawy. Polegają

one na ocenie stopnia zwiotczenia tkanki, poślizgu warstwy licowej i rozluźnienia włókien
skórnych. Zwiotczenie tkanki stwierdza się przez naciskanie palcami skóry w części
przyogonowej – jeżeli lico jest dostatecznie wytrawione pozostaje trwały ślad. W skórach
rękawiczkowych, futerkowych przy lekkim ściśnięciu palcami golizna wykazuje dość duże
zwiotczenie – palce stykają się prawie ze sobą. Skóry dobrze wytrawione posiadają poślizg
warstwy licowej, skóra jest śliska, ze trudno ja uchwycić. Szorstkie lico golizny świadczy
o złym przeprowadzeniu procesu.

Przeprowadza się także badanie spulchnienia warstwy licowej, która przy potarciu

paznokciem wydziela mazistą pozostałość, pozostawiając w miejscach wyciśnięcia biały ślad,
co świadczy o dobrym przeprowadzeniu procesu.

W skórach intensywnie wytrawionych np. rękawiczkowych przeprowadza się próbę

przepuszczalności powietrza przez tkankę golizny. Jeżeli golizna jest silnie wytrawiona to
przez jej pory przechodzi powietrze dość łatwo, co widać w postaci pęcherzyków na
powierzchni skóry. Kontrolę przeprowadza się w następujący sposób: skórę składa się tak,
aby utworzył się woreczek z powietrzem, który ściska się mocno w dole jedną ręką, a drugą
ręką naciska od góry.

Przyrządy

pomiarowe

służące

do

przeprowadzenia

kontroli

procesów

technologicznych:
-

termometry (rys. 4 i 5) ze skalą Celsjusza. Rurki termometrów wypełnione są rtęcią lub

zabarwionym alkoholem. Pomiar opiera się na zasadzie prostej proporcjonalności
pomiędzy wydłużeniem słupka cieczy termometrycznej a badaną temperaturą

Rys. 4. Termometry laboratoryjne [20]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Rys. 5. Termometry przemysłowe [21]

-

higrometr włosowy (rys. 6a) lub psychrometr (rys. 6b) służące do pomiaru wilgotności

powietrza

a b

Rys. 6. Przyrządy do pomiaru wilgotności powietrza

a) higrometr włosowy z wbudowanym termometrem [22], b) psychrometr [23]

– pH-metry – urządzenia służące do pomiaru odczynu roztworu, których działanie polega na

pomiarze siły elektromotorycznej ogniwa (rys. 7).

a b

Rys. 7. Pehametr: a) laboratoryjny[24], b) przenośny [25]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

– papierki wskaźnikowe (rys. 8) – paski bibuły nasączone roztworami wskaźników

Rys. 8. Papierki wskaźnikowe [26]

-

wagi laboratoryjne i przemysłowe (rys. 9)

a b c

Rys. 9. Wagi elektroniczne: a) przemysłowa [27], b) laboratoryjna [28], c) pomostowa [29]

Przykładowe zestawienie punktów kontroli międzyoperacyjnej warsztatu mokrego

garbarskiego przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Przykładowe zestawienie punktów kontroli międzyoperacyjnej warsztatu mokrego garbarskiego

[9, s. 352]

Lp. Przedmiot pomiaru, oznaczenia lub kontroli

Wykonanie

1.

Moczenie
1. Pomiar temperatury hali

2. Pomiar temperatury wody namokowej

3. Pomiar pH wody namokowej

KT – odczyt na każdej zmianie
KT – odczyt przed każdym

załadowaniem skór do urządzenia

KT – jednorazowo w dowolnym punkcie

zasilania lub w jednym z urządzeń

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

cd tabeli 1
2.

Wapnienie
1. Analiza papki odwłasiającej
– Pomiar gęstości
– Pomiar temperatury
– Oznaczenie zawartości Na

2

S

– Oznaczenie całkowitej alkaliczności w

przeliczeniu na CaO

2. Analiza świeżej wapnicy
– Pomiar temperatury
– Oznaczenie zawartości Na

2

S

– Oznaczenie całkowitej alkaliczności w

przeliczeniu na CaO

– Kontrola ilości kąpieli
3. Analiza zużytej wapnicy
– Oznaczenie zawartości Na

2

S

– Oznaczenie całkowitej alkaliczności w

przeliczeniu na CaO

4. Kontrola temperatury

Lab. – codziennie z każdej papki



Lab. – jeden raz na tydzień


KT – pomiar przed załadowaniem skór
Lab. – z każdego urządzenia przed

załadowaniem skór

KT – przed załadowaniem skór

Lab. – jeden raz na tydzień
Lab. – jeden raz na kwartał

KT – codziennie na każdej zmianie

3.

Odwapnianie i wytrawianie
1. Oznaczanie aktywności enzymatycznej w

Garbonie

2. Oznaczanie zawartości kwasu w kwasach

technicznych

3. Kontrola kąpieli odwapniającej
– Kontrola ilości kąpieli

– Pomiar temperatury kąpieli

– Pomiar pH kąpieli odwapniającej i

wytrawiającej

4. Kontrola golizny
– Określenie stopnia odwapnienia

fenoloftaleiną

– Kontrola ustalenia masy golizny

5. Kontrola temperatury

Lab. – w każdym wsadzie produkcyjnym
w dostawie
Lab. – wyrywkowo z każdej dostawy


KT – w każdym urządzeniu dla każdej
partii produkcyjnej
KT – w każdym urządzeniu dla każdej
partii produkcyjnej
KT – w każdym urządzeniu dla każdej
partii produkcyjnej

KT – w każdym urządzeniu dla każdej
partii produkcyjnej
KT – jeden raz na tydzień dla wybranej
partii produkcyjnej
KT – na każdej zmianie

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu przeprowadzana jest kontrola międzyoperacyjna procesów garbowania skór?
2. Jakie czynniki wpływają na procesy wyprawy skór?
3. Jakie warunki powinny być zachowane przy magazynowaniu skór surowych?
4. Czy podwyższona temperatura kąpieli namokowej ma wpływ na proces wyprawy skór?
5. Czy współczynnik kąpielowy ma wpływ na proces wapnienia?
6. Jakie parametry kontroluje się w procesie wapnienia?
7. W jaki sposób określamy stopień odwapnienia golizny?
8. W jaki sposób przeprowadza się kontrolę zwiotczenia tkanki skórnej po procesie

wytrawiania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ prawidłowe parametry i przeprowadź kontrolę przechowywania skór w magazynie

surowca.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z warunkami panującymi w magazynie surowca,
4) obejrzeć dokładnie stosy magazynowanych skór,
5) sprawdzić w pomieszczeniu:

–

temperaturę powietrza,

–

wilgotność powietrza,

–

nawiew powietrza (wentylację),

6) sprawdzić temperaturę wewnątrz ułożonych stosów skór,
7) zapisać spostrzeżenia i wnioski w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

magazyn surowca w warsztatach szkolnych,

−

termometr,

−

higrometr,

−

rękawice gumowe,

−

odzież ochronna.

Ćwiczenie 2

Przeprowadzenie kontroli procesu moczenia skór mokro-solonych, skór suchych

i futerkowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) zapoznać się z warunkami pracy w dziale mokrym (warsztaty szkolne),
3) zapoznać się z przepisami bhp obowiązującymi na dziale,
4) dokonać pomiaru temperatury kąpieli namokowych, która powinna wynosić 10–20°C dla

skór bydlęcych i 18–20°C dla skór futerkowych,

5) sprawdzić współczynnik kąpielowy,
6) sprawdzić czas moczenia,
7) przeprowadzić kontrole organoleptyczną rozmoczonych skór,
8) określić na podstawie badanych skór stopień ich rozmoczenia,
9) zapisać swoje obserwacje i wyciągnąć wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dział mokry w warsztatach szkolnych,

−

termometr,

−

waga,

−

przepisy bhp,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

−

metodyka moczenia skór mokrosolonych i futerkowych,

−

odzież ochronna,

−

rękawice gumowe,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Dokonaj oceny organoleptycznej i chemicznej skór zwapnionych i odwapnionych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) zapoznać się z metodyką wapnienia i odwapniania skór,
3) zapoznać się z przepisami bhp obowiązującymi na dziale,
4) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia (warsztaty szkolne),
5) obejrzeć dokładnie skóry zwapnione,
6) pobrać próbkę wapnicy do analizy,
7) dokonać pomiaru temperatury wapnicy oraz wartości pH,
8) pobrać próbkę skóry po procesie odwapnienia,
9) określić stopień odwapnienia golizny organoleptycznie i za pomocą wskaźnika

fenoloftaleiny,

10) zmierzyć wartość pH i temperaturę kąpieli odwapniającej,
11) zapisać swoje obserwacje i wyciągnąć wnioski,
12) przedstawić na forum klasy kontrolę procesu wapnienia i odwapniania oraz

scharakteryzować goliznę i skóry po odwapnianiu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dział mokry w warsztatach szkolnych,

−

termometr,

−

papierki wskaźnikowe uniwersalne pH 1–14,

−

fenoloftaleina 0,1% roztwór,

−

zlewki plastikowe,

−

metodyka procesu wapnienia i odwapniania skór bydlęcych,

−

przepisy bhp,

−

odzież ochronna,

−

rękawice gumowe,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Oznacz całkowitą alkaliczność świeżej wapnicy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy w laboratorium chemicznym,
3) pobrać do analizy próbkę wapnicy z działu mokrego warsztatów szkolnych,
4) zapoznać się z przepisem analitycznym dotyczącym oznaczenia całkowitej alkaliczności

wapnicy:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

–

25 cm

3

klarownego roztworu traktuje się w obecności oranżu metylowego kwasem

solnym (25 cm

3

0,1 N r-r HCl), a następnie gotuje ok. 15 minut. Nadmiar kwasu

odmiareczkowuje się 0,1 N wodorotlenkiem sodowym, aż do powstania żółtego
zabarwienia. W ten sposób oznacza się wszystkie związki zasadowe wchodzące
w skład wapnicy i określa zasadowość na podstawie liczby cm

3

kwasu potrzebnych

do zobojętnienia 1 litra wapnicy.

Zasadowość wapnicy (Z) w cm

3

0,1 N HCl/ dm

3

wapnicy obliczmy ze wzoru:

25 – a

Z =

___________

.

1000

25

a – ilość 0,1 N NaOH zużytego do odmiareczkowania nadmiaru HCl,
1 cm

3

0,1 n HCl odpowiada 0,0028 g CaO.

Całkowitą alkaliczność wapnicy (A) wyrażoną w g CaO/dm

3

wapnicy obliczamy ze

wzoru:

(25 – a)

.

0,0028

A =

_____________________

.

1000

25

5) przeprowadzić analizę chemiczną wapnicy,
6) obliczyć zasadowość i całkowitą alkaliczność wapnicy,
7) zinterpretować otrzymane wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbka roztworu wapnicy,

−

wskaźnik oranż metylowy,

−

0,1 N roztwór HCl,

−

0,1 N NaOH,

−

pipeta poj. 25 cm

3

,

−

biureta szklana poj. 50 cm

3

,

−

kolba stożkowa,

−

zlewki szklane,

−

płaszcz grzewczy lub palnik gazowy ze statywem,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Dokonaj oceny organoleptycznej wytrawionych skór.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) przestrzegać przepisów bhp obowiązujących w zakładzie garbarskim przy wykonywaniu

prac i kontroli skór,

4) obejrzeć dokładnie skóry wytrawione otrzymane do oceny,
5) scharakteryzować próbkę skóry po procesie wytrawiania,
6) określić stopień spulchnienia warstwy licowej,
7) dokonać pomiaru temperatury kąpieli wytrawiającej oraz wartości pH,
8) zapisać swoje uwagi w dzienniczku ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dział mokry w warsztatach szkolnych,

−

różne rodzaje skór wytrawionych (skóry przeznaczone na wierzchy obuwia,
rękawiczkowe),

−

skóry odwapnione przed wytrawianiem,

−

golizna bydlęca,

−

termometr,

−

papierki wskaźnikowe,

−

fenoloftaleina 0,1% roztwór,

−

zlewki plastikowe,

−

przepisy bhp,

−

odzież ochronna,

−

rękawice gumowe,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) przeprowadzić kontrolę w magazynie surowca ?

¨ ¨

2) określić stopień rozmoczenia skóry?

¨ ¨

3) scharakteryzować skórę zwapnioną i odwapnioną?

¨ ¨

4) wyznaczyć zasadowość i całkowitą alkaliczność wapnicy?

¨ ¨

5) ocenić skórę po procesie wytrawiania?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

4.2. Kontrola międzyoperacyjna w dziale garbowania

4.2.1. Materiał nauczania

Skóry przed garbowaniem właściwym poddaje się procesowi piklowania. Operacja ta ma

na celu między innymi:
– przerwanie działania enzymów wytrawiających,
– zakwaszenie golizny do pH = 3–4, tzn. wartości jakie występują w czasie garbowania.

Kontrolę procesu piklowania najczęściej przeprowadza się organoleptycznie, obserwując

zachowanie się golizny w czasie trwającego procesu. Skóry po piklowaniu powinny zatracić
charakterystyczny po wytrawie poślizg i uzyskać szorstkość powierzchni lica. Jeżeli następuje
szklisty przekrój oraz spęcznienie skór, świadczy to o tym, że proces technologiczny nie
został przeprowadzony prawidłowo.

Piklowanie golizny jest kontrolowane przez oznaczenie wartości pH warstw zewnętrznych

i wewnętrznych najbardziej ścisłego miejsca skóry. Przy piklu standardowym wartość pH
warstw zewnętrznych powinno wynosić 3,5–3,8, zaś wewnętrznych 4,0–5,0. Przy piklu
mocnym warstwa wewnętrzna wykazuje pH 2,2–3,0, a zewnętrzna pH 1,8–2,2. Odczyn
warstwy zewnętrznej kontroluje się za pomocą błękitu bromofenolowego, a wartość pH
warstwy wewnętrznej czerwienią metylową. Warstwy te barwią się następująco (tabela 2):

Tabela 2. Zmiany barw wskaźników przy badaniu przekroju skóry piklowanej [12, s. 129]

Wskaźnik

Barwa warstwy zewnętrznej

pH

Barwa warstwy wewnętrznej

Błękit

bromofenolowy

Żółta

3,0–4,6

Niebiesko-fioletowa

Czerwień

metylowa

Czerwona

4,4–6,2

Żółto-różowa

Dla skór garbarskich zabarwienie warstwy wewnętrznej powinno stanowić ok. 1/3 całego

przekroju skóry. Wartość pH warstwy środkowej golizny powinna wynosić 5. Do oznaczenia
stosuje się purpurę bromokrezolową, która zabarwia 20% przekroju na kolor słaboniebieski.
Zabarwienie mocnoniebieskie wskazuje na pH = 7 i wyżej, co świadczy o słabym piklowaniu
środkowej warstwy golizny.

Kontrola procesu piklowania

W zależności od metod piklowania, sól i kwas używane są w różnych stosunkach, przy

czym do piklowania stosuje się różne kwasy – w garbarstwie najczęściej nieorganiczne, zaś
w futrzarstwie – organiczne. W kąpieli piklującej świeżej i zużytej oznacza się zawartość
chlorku sodowego, kwasu i pH. Niedobór soli i nadmiar kwasu w piklu przyczyniają się do
pęcznienia i peptyzowania białka skórnego, obniżenia wytrzymałości skóry i możliwości
pękania lica.

Kontrolę prawidłowego stężenia soli w kąpieli piklującej przeprowadza się areometrem

wyskalowanym w stopniach Baumé (1°Bé = gęstość roztworu 1% NaCl). W normalnym piklu
100:10:1 (czyli 100% H

2

O, 10% NaCl, 1% H

2

SO

4

) liczba °Bé równa się % użytej soli.

Zawartość w kąpieli piklującej kwasu i chlorku sodowego przeprowadza się analitycznie

w laboratorium. Jest to oznaczenie ważne dla futrzarstwa, gdyż wykorzystuje się pikiel
zużyty, który się wzmacnia i kilkakrotnie używa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Oznaczenie zawartości kwasu w kąpieli piklującej

5 cm

3

roztworu piklującego rozcieńcza się 20 cm

3

wody destylowanej i miareczkuje

0,1 N roztworem wodorotlenku sodowego w obecności czerwieni metylowej jako wskaźnika,
a w przypadku kwasów organicznych – w obecności fenoloftaleiny do słaboróżowego
zabarwienia niezmieniającego się w ciągu 30 sekund.

1 ml 0,1 N NaOH – 0,00365 g HCl,

1 ml 0,1 N NaOH – 0,0046 g HCOOH,

1 ml 0,1 N NaOH – 0,0049 g H

2

SO

4

.

Zawartość kwasu siarkowego Z w g/dm

3

oblicza się wg wzoru:

a

.

0,0049

.

1000

Z =

___________________________

= a

.

0,98

5

Zawartość kwasu mrówkowego Z w g/dm

3

oblicza się wg wzoru:

a

.

0,0046

.

1000

Z =

___________________________

= a

.

0,92

5

a – liczba cm

3

0,1 N NaOH zużytego do miareczkowania.

Oznaczenie chlorku sodowego w kąpieli piklującej

10 cm

3

badanego pikla przenosi się do kolby stożkowej, rozcieńcza 50 cm

3

wody

destylowanej i dodaje 4 krople chromianu potasowego. Roztwór miareczkuje się 0,1 N
roztworem azotanu srebrowego przy energicznym i ciągłym mieszaniu, aż do uzyskania
osadu od żółtobiałego do brunatnego zabarwienia nieznikającego przy mieszaniu.

1 cm

3

0,1 N AgNO

3

odpowiada 0,00585 g NaCl

Zawartość chlorku sodowego Z w g/dm

3

oznacza się wg wzoru:

a

.

0,00585

.

1000

Z =

___________________________

10

Zawartość soli przemysłowej w roztworach wodnych można oznaczyć areometrem na
podstawie danych zawartych w tabelach 3, 4, i 5.

Tabela 3. Zawartość soli przemysłowej w roztworach o różnych gęstościach [9, s. 156]

NaCl

NaCl

Gęstość

[g/cm

3

]

%

g/dm

3

Gęstość

[g/cm

3

]

%

g/dm

3

1,00725

1

10,07

1,11146

15

167,91

1,01450

2

20,29

1,11938

16

176,10

1,02174

3

30,65

1,12730

17

191,64

1,02899

4

41,16

1,13523

18

204,34

1,03624

5

51,81

1,14315

19

217,20

1,04366

6

62,62

1,15107

20

230,21

1,05108

7

73,58

1,15931

21

243,46

1,05851

8

84,68

1,16755

22

256,86

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

cd. tabeli 3

1,06593

9

95,93

1,17580

23

270,43

1,07335

10

107,33

1,18404

24

284,17

1,08097

11

118,91

1,19229

25

298,07

1,08859

12

130,63

1,20098

26

313,25

1,09622

13

142,51

1,20433

26,4

317,88

Tabela 4. Poprawki gęstości roztworu piklującego o różnej zawartości kwasu solnego [9, s. 349]

Zawartość

HCl [g/dm

3

]

Poprawka

[

o

Bé]

Zawartość

HCl [g/dm

3

]

Poprawka

[

o

Bé]

Zawartość

HCl [g/dm

3

]

Poprawka

[

o

Bé]

0,5

0,03

5,5

0,34

10,5

0,65

1,0

0,06

6,0

0,37

11,0

0,68

1,5

0,09

6,5

0,40

11,5

0,71

2,0

0,12

7,0

0,43

12,0

0,74

2,5

0,15

7,5

0,47

12,5

0,78

3,0

0,19

8,0

0,50

13,0

0,81

3,5

0,22

8,5

0,53

13,5

0,84

4,0

0,25

9,0

0,56

14,0

0,87

4,5

0,28

9,5

0,59

14,5

0,90

5,0

0,31

10,0

0,62

15,0

0,95

Tabela 6. Zawartość NaCl (g/dm

3

) w kąpielach piklujących (temperatura 20

o

C) [9, s. 350]

Gęstość

Gęstość

Gęstość

o

Bé

g/cm

3

Zawartość

NaCl

g/cm

3

o

Bé

g/cm

3

Zawartość

NaCl

g/cm

3

o

Bé

g/cm

3

Zawartość

NaCl

g/cm

3

2,2

1,0153

24,4

4,8

1,0340

51,7

7,4

1,0529

80,0

2,4

1,0167

26,5

5,0

1,0355

53,8

7,6

1,0544

82,2

2,6

1,0182

28,5

5,2

1,0369

56,0

7,7

1,0559

84,5

2,8

1,0196

30,6

5,4

1,0384

58,2

7,9

1,0574

86,7

3,0

1,0210

32,7

5,6

1,0399

60,3

8,1

1,0589

88,9

3,2

1,0225

34,8

5,8

1,0413

62,5

8,3

1,0604

91,2

3,4

1,0239

36,9

6,0

1,0428

64,7

8,5

1,0619

93,4

3,6

1,0254

39,0

6,2

1,0442

66,8

8,7

1,0633

95,7

3,8

1,0268

41,1

6,4

1,0457

69,0

8,9

1,0648

98,0

4,0

1,0283

43,2

6,6

1,0471

71,2

9,1

1,0663

100,2

4,2

1,0297

45,3

6,8

1,0486

73,4

9,3

1,0678

102,5

4,4

1,0312

47,4

7,0

1,0500

75,6

9,5

1,0693

104,8

4,6

1,0326

49,6

7,2

1,0515

77,8

9,7

1,0707

107,1

Analiza brzeczek garbujących roślinnych

Na przebieg garbowania roślinnego ma wpływ wiele czynników, których kontrola

decyduje o wartości wygarbowanych skór.
Najważniejsze to:

−

pomiar gęstości brzeczki i zawartości garbnika,

−

pomiar temperatury i pH roztworu garbującego.
Stężenie dobrze wymieszanej brzeczki mierzy się areometrem z podziałką w °Bé,

z dokładnością do 0,1

°Bé. Pomiar temperatury przeprowadza się termometrem o zakresie

0–50°C. Pomiary pH należy przeprowadzić w laboratorium pehametrem, ponieważ brzeczki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

są barwne i pomiar papierkiem wskaźnikowym jest błędny. Te trzy podstawowe pomiary kontrolne
powinny być przeprowadzone dla każdej partii skór. Właściwe korygowanie kwasowości,
temperatury i stężeń brzeczek zależą od sposobu i dokładności przeprowadzenia kontroli.

W brzeczce oznacza się analitycznie zawartość garbnika i niegarbnika. W tym celu

pobiera się dokładnie średnią próbę z każdego dołu i przekazuje do laboratorium. Wzajemny
stosunek garbnika do niegarbnika określamy stopniem czystości brzeczki.

W garbowaniu roślinnym przeprowadza się również badania organoleptyczne na stopień

przegarbowania przez przecięcie skóry w części przyogonowej i obserwuje przenikanie
garbnika według zabarwienia przekroju. W końcowym stadium garbowania za pomocą
dotyku lub przez nacięcie kawałka skóry stwierdza się wypełnienie tkanki skórnej.

Zestawienie punktów kontroli międzyoperacyjnej garbowania roślinnego przedstawia

tabela 7.

Tabela 7. Zestawienie punktów kontroli międzyoperacyjnej garbowania roślinnego [9, s. 356]

Lp. Przedmiot pomiaru, oznaczenia lub kontroli

Wykonanie

1.

Sporządzanie brzeczek garbujących

1. Sprawdzenie zgodności analitycznej

zawartości garbnika z atestem
analitycznym

2. Sprawdzenie rozpuszczalności

siarczanowanego ekstraktu quebracho

3. Sprawdzenie objętości brzeczki

uzyskanej z ługowania kory

4. Określenie gęstości brzeczki uzyskanej

z ługowania kory

5. Ustalenie wydajności wyługowanego

garbnika

6. Oznaczenie zawartości garbnika

w brzeczkach

7. Oznaczenie zawartości garbnika w korze

wyługowanej

8. Oznaczenie zawartości garbnika w korze

świeżej

9. Analiza wodorosiarczynu sodowego

10. Analiza siarczynu sodowego

Lab. – raz w miesiącu. W przypadku
braku atestu kontroluje się każdą partię
dostawy
KT – dla każdego zestawu brzeczki

KT – codziennie

KT – codziennie

Lab. – na podstawie zawartości garbnika
w korze świeżej i wyługowanej raz na
miesiąc
Lab. – raz w miesiącu

Lab. – raz w miesiącu

Lab. – dla każdej dostawy

Lab. – raz w miesiącu bez względu na
atest
Lab. – wyrywkowo raz na kwartał

2.

Doły zagarbowujące (farby)
1. Gęstość brzeczki

2. Pomiar pH


3. Stopień czystości (liczba proporcji)

4. Temperatura

5. Określenie ilości osadu

KT – w każdym dole codziennie
aerometrem 0-10

o

Bé

KT – codziennie papierkami pH
Lab. – pehametrem raz w tygodniu we
wszystkich dołach
Lab. – z dołu II i III raz w tygodniu,
a całego ciągu raz na kwartał
KT – codziennie w przypadku
podgrzewania brzeczek
Lab. – w dole II i III przed
przeciąganiem skór – raz w tygodniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

cd. tabeli 7
3.

Doły garbujące (zatopy) i bębny
dogarbowujące

1. Gęstość


2. Pomiar pH


3. Temperatura

4. Próba octowa

KT – aerometrem 0–12°Bé dla bębnów,

0–20°Bé przed zarzuceniem skór i po
ich wyjęciu

KT – papierkiem wskaźnikowym przed

każdym zarzuceniem skór i po ich
wyjęciu

KT – codziennie w przypadku

podgrzewania brzeczki

KT – przeprowadza się wyrywkowo

w 2–3 skórach z każdej partii
produkcyjnej

4.

Impregnacja
1. Temperatura powietrza wlotowego

i wylotowego

2. Zawartość wody w wyżętych skórach
3. Temperatura w bębnie po impregnacji

KT – wyrywkowo co najmniej raz na

zmianę

Lab. – metodą wagową lub destylacyjną
KT – wyrywkowo przez włożenie

termometru uzbrojonego miedzy
skóry znajdujące się w bębnie

Analiza brzeczek garbujących chromowych (garbowanie jednokąpielowe)

Do garbowania chromowego jednokąpielowego stosuje się gotowe preparaty brzeczek

chromowych nastawionych na kreśloną zasadowość – Chromal, Chromopol. Podstawowe
oznaczenie polega na określeniu zawartości chromu w brzeczce i jej zasadowości. Oznaczenie
te wykonujemy, aby sprawdzić przydatność aparatów chromowych do garbowania skór.
Zawartość chromu i zasadowość brzeczki chromowej ma ustalony wpływ na ilość mieszanego
garbnika.

Oznaczenie chromu w postaci Cr

2

O

3

w brzeczce chromowej

Wykonanie oznaczenia polega na, utlenieniu brzeczki chromowej roztworem

nadmanganianem potasowego eg reakcji:

2 KMnO

4

+ Cr

2

(SO

4

)

3

+ H

2

O = H

2

Cr

2

O

7

+ K

2

SO

4

+ 2 Mn SO

4

+ O

2

W powstałym kwasie dichromowym oznaczamy jodometrycznie chrom

H

2

Cr

2

O

7

+ 6KJ + 6 H

2

SO

4

= 3 K

2

SO

4

+ Cr

2

(SO

4

)

3

+ 7 H

2

O + 3 J

2

Wydzielony jod odmiareczkowujemy roztworem triosiarczanu sodowego

J

2

+ 2 Na

2

S

2

O

3

= 2NaJ + Na

2

S

4

O

6

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Oznaczenie zasadowości polega na określeniu zawartości kwasu przez miareczkowanie

wodorotlenkiem sodu w obecności fenoloftaleiny i wzięcie pod uwagę oznaczenia Cr

2

O

3

.

Zasadowość oblicza się w stopniach Schorlemmera (% Sch):

(5a – b)

.

100

Z =

___________________

5a

a – liczba cm

3

0,1 N Na

2

S

2

O

3

użytego do oznaczenia Cr

2

O

3

w brzeczce, z której użyto 10 cm

3

roztworu do analizy
b – liczba cm

3

0,1 N NaOH zużytych do miareczkowania 50 cm

3

roztworu analitycznego.

Kwasowość brzeczki K w % oblicza się wg wzoru:

b

.

100

K =

________________

5a

Oznaczenie wartości pH skóry po piklowaniu i garbowaniu

Odważa się 5 g skóry i umieszcza w kolbie stożkowej. Zalewa 50 cm

3

10% roztworu

chlorku potasu i pozostawia na 16 godzin lub wytrząsa ok. 2 godzin. Następnie oznacza się
wartość pH metodą potencjometryczną.

Tabela 8. Przykładowe zestawienie punktów kontroli międzyoperacyjnej garbowania chromowego

jednokąpielowego [9, s. 370]

Przedmiot pomiaru, oznaczenia lub kontroli

Wykonanie

Garbowanie chromowe
1. Analiza kwasu siarkowego

2. Analiza dwuchromianu
3. Analiza brzeczki chromowej
-

Pomiar gęstości

-

Oznaczenie Cr

2

O

3

-

Oznaczenie zasadowości

4. Analiza kąpieli piklującej świeżej

−

Kontrola ilości kąpieli

−

Pomiar gęstości solanki

−

Pomiar temperatury

5. Analiza kapeli piklującej

−

Pomiar gęstości kąpieli zużytej

−

Oznaczenie zawartości kwasu

−

Pomiar pH

6. Kontrola stopnia piklowania
7. Kontrola brzeczki garbującej

−

Kontrola ilości kąpieli

−

Pomiar temperatury

8. Kontrola stopnia wygarbowania (próba

gotowania)

9. Analiza zużytej brzeczki garbującej

Lab. – wyrywkowo z jednego opakowania

z każdej dostawy

Lab. – oznaczenie Cr

2

O

3

wyrywkowo

Lab. – dla każdego wsadu brzeczki



KT – dla każdego bębna przed załadowaniem



Lab. – dla każdego bębna lub zespołu

codziennie przed załadowaniem skór

Lab. – codziennie dla każdej partii
KT – codziennie dla każdego bębna


Lab. – codziennie dla każdego urządzenia

Lab. – oznaczenie zawartości Cr

2

O

3

losowo

z każdej partii. Przy negatywnej próbie
gotowania – oznaczenie Cr

2

O

3

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Analiza półfabrykatu po garbowaniu chromowym

Oznaczenie wilgotności

Z trzech skór wykrawa się małe kawałki, odważa się po ok. 5 g skóry na wadze

analitycznej i suszy w suszarce w naczyńkach wagowych w temperaturze 102°C. Czas
suszenia aż do uzyskania stałej wagi.
Zawartość wody obliczamy w % ze wzoru:
m

1

– m

2

W

1

=

________________

m

1

m

1

– masa próbki skór użytych do analizy w g

m

2

– masa próbki skór wysuszonych w g

Oznaczenie popiołu

Próbkę wysuszoną w wyżej opisany sposób przenosi się do zważonego tygla i powoli

spala, po czym popiół praży w temperaturze czerwonego żaru. Po ochłodzeniu tygla
w eksykatorze waży się go wraz z zawartością popiołu.
Zawartość popiołu Z w % oblicza się według wzoru:
a

.

100

Z =

______________

m
a – masa popiołu
m – masa próbki pobranej do spalenia z wysuszonej skóry

Oznaczenie temperatury skurczu skóry

Z najściślejszej części skóry wycina się 3 kawałki skóry o szerokości 2–3 mm i długości

3–4 cm, które przymocowuje się jednym końcem do termometru laboratoryjnego tak, aby
kulka rtęciowa znajdowała się w połowie zanurzonej próbki. Następnie termometr wkłada się
do zlewki o pojemności 600 cm

3

zawierającej 400 cm

3

wody z gliceryną. Próbki skóry muszą

być całkowicie zanurzone w wodzie. Wodę podgrzewa się bardzo powoli i obserwuje
zachowanie się pasków skóry. Temperatura, w której jeden z pasków skóry skurczy się jest
temperaturą skurczu.

Próba na gotowanie

Z badanej partii wybiera się skóry i wycina po dwie kwadratowe próbki o długości boku

10 cm (część karkowa, kruponowa, przyogonowa). Wycięte próbki obrysowuje się na
papierze milimetrowym i wrzuca do naczynia z wrzącą wodą. Po wrzuceniu próbek do wody
nie może nastąpić przerwanie wrzenia wody. Próbki gotuje się dokładnie 3 minuty i po
wyjęciu powtórnie obrysowuje się na pierwotnych obrysach na papierze milimetrowym.
Próbę uważa się za wystarczającą, jeśli skurcz nie przekroczył 10%. Podczas gotowania
ocenia się także wygląd skóry, który nie powinien się zmienić.

Oznaczenie zawartości Cr

2

O

3

w skórze

Odważoną próbkę skóry po garbowaniu rozkłada się mieszaniną związków utleniających:

stężonym kwasem siarkowym, azotowym i nadchlorowym. Uzyskaną na skutek rozkładu sól
chromową utlenia się nadmanganianem potasu.

Cr

2

(SO

4

)

3

+ 2 KMnO

4

+ H

2

O = H

2

Cr

2

O

7

+ K

2

SO

4

+ 2 MnSO

4

+ O

2

W uzyskanym kwasie dichromowym oznacza się chrom jodometrycznie

H

2

Cr

2

O

7

+ 6KJ + 6 H

2

SO

4

= 3 K

2

SO

4

+ Cr

2

(SO

4

)

3

+ 7 H

2

O + 3 J

2

J

2

+ 2 Na

2

S

2

O

3

= 2 NaJ + Na

2

S

4

O

6

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czy potrafisz wymienić, do jakiej wartości pH doprowadza się goliznę w procesie

piklowania?

2. W jaki sposób przeprowadzamy kontrolę procesu piklowania?
3. Jak przeprowadza się kontrolę stężenia soli oraz zawartość kwasu w kąpieli piklującej?
4. Jakie parametry brzeczek roślinnych mają wpływ na prawidłowy przebieg garbowania?
5. Jakie podstawowe analizy należy przeprowadzić w przypadku garbowania brzeczkami

chromowymi?

6. Co w terminologii garbarskiej oznacza określenie „próba gotowania”?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oznacz zawartość soli i kwasu w kąpieli piklującej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) zapoznać się z instrukcją wykonania analizy chemicznej i fizycznej pikla:
-

do kolby stożkowej należy pobrać 5 cm

3

roztworu piklującego, rozcieńczyć 20 cm

3

wody

destylowanej i dodać kilka kropel czerwieni metylowej lub fenoloftaleiny (w przypadku,
gdy do pikla został użyty kwas organiczny). Miareczkować pikiel 0,1 N roztworem
NaOH do zmiany barwy wskaźnika.

1 ml 0,1 N NaOH – 0,0049 g H

2

SO

4

1 ml 0,1 N NaOH – 0,00365 HCl

1 ml 0,1 N NaOH – 0,0046 g HCOOH

Zawartość kwasu w piklu obliczyć (podstawiając przelicznik dla właściwego kwasu) ze
wzoru:
a

.

0,0049

.

1000

Z =

_______________________

[g/dm

3

]

5

a – ilość cm

3

0,1 N NaOH

0,0049 – przelicznik dla H

2

SO

4

.

Oznaczenie chlorku sodu w kąpieli piklującej można przeprowadzić przez
miareczkowanie 0,1 N AgNO

3

10 cm

3

badanego roztworu w obecności chromianu potasu

(przepis podany w materiale nauczania modułowego) lub aerometrem. Próbkę kąpieli
piklującej pobiera się do cylindra miarowego i w temperaturze 20°C dokonuje się
pomiaru gęstości areometrem. Na podstawie stwierdzonej analitycznie ilości kwasu
oblicza się zawartość w g/dm

3

chlorku sodu. Odejmując od odczytanej na areometrze

gęstości roztworu piklującego poprawkę wynikającą ze stężenia kwasu solnego (według
tabeli 4 materiału nauczania) odczytuje się z tabeli 5 (materiału nauczania jednostki
modułowej) procentową zawartość chlorku sodu,

3) przygotować niezbędny sprzęt i odczynniki potrzebne do wykonania analizy,
4) wykonać analizę oznaczenia kwasu w kąpieli piklującej,
5) zmierzyć gęstość otrzymanego pikla,
6) wykonać obliczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

7) odpowiedzieć na pytanie, czy otrzymany do analizy pikiel jest kąpielą świeżą czy zużytą,
8) zachować przepisy bhp na stanowisku pracy w laboratorium chemicznym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kąpiel piklująca ok. 200 cm

3

,

−

wodorotlenek sodu 0,1 N r-r,

−

czerwień metylowa wskaźnik 0,1 % r-r,

−

fenoloftaleina wskaźnik 0,1 % r-r,

−

pipeta poj. 5 cm

3

,

−

biureta poj. 50 cm

3

,

−

kolby stożkowe poj. 250 cm

3

,

−

cylinder miarowy poj. 250 cm

3

,

−

areometr w skali 0,9800–1,100 g/cm

3

.

Ćwiczenie 2

Oznacz zawartość Cr

2

O

3

w brzeczce chromowej oraz jej zasadowość.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przeczytać bardzo uważnie przepisy analityczne,
3) zastosować przepisy bhp obowiązujące w laboratorium chemicznym,
4) przygotować stanowisko pracy do wykonywania ćwiczenia,
5) wykonać oznaczenie Cr

2

O

3

oraz zasadowość w badanej brzeczce wg poniższych

przepisów:

–

Do kolby stożkowej z doszlifowanym korkiem poj. 500 cm

3

pobrać pipetą 10 cm

3

roztworu analitycznego brzeczki chromowej i dodać 10 cm

3

kwasu siarkowego. Całość

należy ogrzać do wrzenia i dodać kroplami 30 cm

3

nadmanganianu potasowego, aż do

wyraźnego fioletowego zabarwienia. Następnie dodać 25 cm

3

kwasu solnego do

rozpuszczenia brunatnego osadu dwutlenku manganu i uzyskania roztworu o czystej
pomarańczowej barwie. Do gorącego roztworu dodać ok. 300 cm

3

wody destylowanej,

kilka kawałków porcelany i odpędzić chlor przez wygotowanie (próba na papierek
jodoskrobiowy). Po ochłodzeniu roztworu dodaje się do kolby 10 cm

3

roztworu jodku

potasowego, zamyka kolbę korkiem i wstawia do ciemnego miejsca. Po 10 minutach
odmiareczkowuje się wydzielony jod roztworem tiosiarczanu sodowego używając skrobi
jako wskaźnika.

1 cm

3

1 N r-ru Na

2

S

2

O

3

odpowiada 0,0253 g Cr

2

O

3

Zawartość tlenku chromu Z w g/dm

3

obliczyć ze wzoru:

a

.

0,0253

.

1000

Z =

_____________________

c
a – liczba cm

3

1 N r-ru Na

2

S

2

O

3

użytego do miareczkowania

c – liczba cm

3

próbki brzeczki pobranej do analizy.

– Do kolby stożkowej poj. 500 cm

3

wlewa się 250 cm

3

wody destylowanej, dodaje kilka

kropel fenoloftaleiny i ogrzewa do wrzenia. Następnie miareczkuje się roztworem
wodorotlenku sodowego do słaboczerwonego zabarwienia i dodaje się 50 cm

3

roztworu

brzeczki chromowej. Całość gotujemy i na gorąco miareczkujemy NaOH, aż do
wystąpienia różowego zabarwienia. Ponownie gotujemy przez 3 minuty i roztwór nie
powinien stracić barwy różowej. Jeśli kolor różowy zaniknie, to wystąpił niedobór

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

wodorotlenku sodowego i oznaczenie należy powtórzyć dodając większą ilość zasady
sodowej. Nadmiar ługu odmiareczkowuje się w temperaturze wrzenia roztworem kwasu
solnego, aż do zaniku różowego zabarwienia.

Zasadowość brzeczki chromowej X w % obliczyć się ze wzoru:
(5a – b)

.

100

X =

______________________

5a
a – liczba cm

3

0,1 N Na

2

S

2

O

3

zużytych do oznaczenia Cr

2

O

3

w brzeczce, z której pobrano

10 cm

3

do analizy

b – liczba cm

3

0,1 N NaOH zużytych do miareczkowania 50 cm

3

roztworu analitycznego

brzeczki,

6) obliczyć zawartość trójtlenku chromu i zasadowość brzeczki chromowej,
7) omówić i zinterpretować wyniki oznaczeń na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

roztwór brzeczki chromowej do analizy,

−

0,1 N roztwór NaOH,

−

0,1 N HCl,

−

0,1 N r-r Na

2

S

2

O

3

,

−

stężony H

2

SO

4

,

−

HCl rozcieńczony wodą w stosunku 1:1,

−

0,1% r-r alkoholowy fenoloftaleiny,

−

skrobia,

−

kolby stożkowe poj. 500 cm

3

,

−

pipety miarowe poj. 10,25 cm

3

,

−

biureta poj. 50 cm

3

,

−

płaszcz grzejny,

−

instrukcja bhp,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wyznacz temperaturę skurczu skóry wygarbowanej chromowo i roślinnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonywania ćwiczenia,
3) scharakteryzować skóry otrzymane do analizy,
4) zapoznać się z instrukcją oznaczenia temperatury skurczu skóry podaną w materiale

nauczania,

5) wykonać poprawnie oznaczenie poszczególnych rodzajów skór wygarbowanych,
6) porównać temperaturę skurczu skóry roślinnej ze skórą chromową,
7) omówić i zinterpretować wyniki na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

skóry wygarbowane chromowo i roślinnie,

−

gliceryna rozcieńczona wodą destylowaną w stosunku 1:1,

−

zlewka poj. 600 cm

3

,

−

termometr laboratoryjny 0–100°C,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

−

płaszcz grzejny,

−

nóż do cięcia skóry,

−

gumka recepturka,

−

instrukcja oznaczania temperatury skurczu skóry,

−

przepisy bhp i p.poż.,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Przeprowadzenie próby gotowania skór po procesie garbowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) opisać skóry otrzymane do analizy,
3) wyciąć z części karkowej i kruponowej po dwa kwadraty o boku 10 cm,
4) oznaczyć wycięte próbki,
5) obrysować na papierze milimetrowym poszczególne próbki skór,
6) wrzucić kwadraty skór do wrzącej wody i gotować je przez 3 minuty,
7) wyjąć skórki z wody i ostudzić,
8) obrysować na poprzednich szablonach ugotowane skóry,
9) określić zmiany procentowe wymiarów skór po gotowaniu w stosunku do pierwotnych,
10) ocenić wygląd skór po gotowaniu,
11) uwagi i spostrzeżenia zapisać w dzienniczku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki skór po procesie garbowania,

−

zlewka poj. 2000 cm

3

,

−

płaszcz grzejny,

−

stoper lub zegarek,

−

szczypczyki laboratoryjne,

−

papier milimetrowy,

−

przybory do rysowania,

−

linijka.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) przeprowadzić organoleptyczną kontrolę procesu piklowania?

¨ ¨

2) oznaczyć zawartość kwasów w zużytej kąpieli piklującej?

¨ ¨

3) oznaczyć zawartość cr

2

o

3

w brzeczce chromowej?

¨ ¨

4) określić temperaturę skurczu skóry?

¨ ¨

5) wyjaśnić, dlaczego oznaczamy temperaturę skurczu skóry po procesie

garbowania?

¨ ¨

6) napisać równania chemiczne przedstawiające oznaczenie chromu

w skórze metodą jodometryczną?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

4.3. Analiza międzyoperacyjna procesów wykończania

4.3.1. Materiał nauczania

Do procesów wykończenia kąpielowego zaliczamy procesy: obojętnienia, dogarbowania,

natłuszczenia i barwienia.

Zobojętnienie skór jest chemicznym procesem, którego zadaniem to obniżenie

kwasowości skóry garbowanej a często jednocześnie maskowanie garbnika mineralnego
związanego z kolagenem skóry. Prawidłowo przeprowadzony proces zobojętniania to
gwarancja właściwego przebiegu następnych procesów: chemicznego i mechanicznego
wykończenia skór. Nabierają one właściwości przyjmowania i wiązania środków
wykończalniczych oraz poddania się mechanicznej obróbce w sposób przewidziany
technologicznie.

Dogarbowanie jest procesem chemicznego wypełnienia i selektywnego wytwarzania

struktury skór powszechnie stosowanymi garbnikami.

Natłuszczanie to proces którego celem jest wprowadzenie do skór wygarbowanych

środków – tłuszczy mających właściwości smarne dla włókien kologennych. Skóry zyskują
właściwości elastyczne: miękkość, pulchność i ciągliwość.

Barwienie skór to nadawanie skórom barwy w warstwie zewnętrznej lub w całym

przekroju w zależności od przeznaczenia asortymentowego. Do barwienia skór stosuje się
dużą grupę barwnych środków chemicznych mających właściwości wiązania się ze skórą.

Kontrola procesu zobojętniania skór chromowych
Prawidłowość przebiegu zobojętniania skór chromowych sprawdza się wskaźnikiem –

zielenią bromokrezolową (0,1 g zieleni bromokrezolowej rozpuszcza się w 100 ml alkoholu
etylowego). Wskaźnik ten zmienia barwę z żółtej poprzez zieloną do niebieskiej równolegle
ze zmianą wartości pH od 3,5 do 6,0. Wartość pH ok. 5 odpowiada zielonemu zabarwieniu
wskaźnika. Zależnie od stosowanego sposobu neutralizacji stopień zobojętniania mierzony
wartością pH wynosi:
– zobojętnianie powierzchniowe – zewnętrzne warstwy skóry chromowej zobojętnione do

wartości pH 4,5–5,4, warstwa środkowa kwasowa o wartości pH 3,5–3,8,

– zobojętnianie na wskroś – skóra chromowa zobojętniona na całym przekroju do wartości

pH ok. 5–6,

– zobojętnianie maskujące – skóra chromowa zobojętniona w 1/2–1/3 grubości przekroju do

wartości pH ok. 4,5–5,0, warstwa środkowa o odczynie kwasowym o wartości pH 3,5–3,8.

Kontrola procesu barwienia
Czynniki decydujące o jakości wybarwienia muszą być kontrolowane w czasie przebiegu

procesu barwienia. Przede wszystkim dokonuje się pomiarów kontrolnych: stopnia
zobojętnienia skór, temperatury kąpieli farbiarskiej i jej kwasowości oraz stopnia wyczerpania
barwnika z kąpieli. Te trzy pomiary kontrolne przeprowadza się dla każdej partii barwionych
skór.

Pomiar temperatury kąpieli świeżej i zużytej przeprowadza się termometrem rtęciowym

o zakresie do 100°C z dokładnością 1°.

Pomiaru wartości pH kąpieli farbiarskiej po zakończeniu barwienia lub po utrwaleniu

wybarwienia dodatkiem kwasu dokonuje się pehametrem lub jeśli barwnik w kąpieli jest
dobrze wyczerpany papierkami wskaźnikowymi.

Wyczerpanie barwnika z kąpieli farbiarskiej bada się paskiem miękkiej bibuły filtracyjnej

o wymiarach ok. 100 × 200 mm, zanurzając go do ok. 1/3 długości do badanej próbki kąpieli
i sprawdza się jego zabarwienie z zabarwieniem paska kontrolnego wzorcowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Poza wymienionymi pomiarami kontrolnymi przeprowadza się badania organoleptyczne

na stopień przebarwienia. Z części przyogonowej wycina się próbki skóry i obserwuje
przebarwienia według głębokości zabarwienia przekroju.

Ocenę zdolności barwienia na przekroju wyprowadza się na podstawie głębokości

wybarwienia przekroju skóry i wyraża się ją w pięciopunktowej skali – tabela 9.

Tabela 9. Ocena zdolności barwienia przekroju skóry przez barwnik anionowy [4, str. 194]

Ocena

Zdolność barwnika do barwienia na przekroju skóry i na wskroś

5

Barwnik przebarwiający, barwi na wskroś nawet przy jego stosowaniu
w niewielkich ilościach

4

Barwnik dający wybarwienie na 75% przekroju skóry

3

Barwnik dający wybarwienie na 40% przekroju skóry

2

Barwnik o małej zdolności barwienia na przekroju, dający wybarwienie
na 25% przekroju skóry

1

Barwnik do barwienia powierzchniowego, dający wybarwienie na 10%
przekroju skóry

Badanie koncentracji i odcienia barwników w próbie wybawień
Do barwienia przeznacza się dwie jednakowe 10-gramowe próbki skóry wycięte z próbki

pierwotnej zgodnie z PN z następujących rodzajów:
– wierzchniej skóry cielęcej garbowania chromowego,
– weluru cielęcego garbowania chromowego,
– rękawiczkowej skóry koziej garbowania chromowego.
Skóry barwi się w aparacie typu Wacker z regulacją temperatury. W bębenkach szklanych
zawierających 200 cm

3

0,5% roztworu NaHCO

3

o temp. 35°C umieszcza się próbki skór

i obraca w tej temperaturze przez 1 godzinę. Próbki płucze się ciepłą bieżącą wodą,
a następnie przez 20 minut w wodzie o temperaturze 50°C. W dwóch bębenkach
przygotowuje się kąpiele barwiące zawierające po 10 cm

3

0,5% roztworu barwnika badanego

lub wzorcowego tej samej marki (uprzednio przygotowanego przez rozpuszczenie 1 g
barwnika rozpuszczonego w 200 cm

3

wrzącej wody i ostudzonego) oraz 90 cm

3

wody

o temperaturze 50°C. Do każdego bębenka wkłada się po jednej próbce skóry i prowadzi
proces barwienia przez 45 minut w temperaturze 50°C. Następnie skórki natłuszcza się w tej
samej kąpieli przez dodanie 5 cm

3

środka natłuszczającego, wyżyma, przybija do deseczki

i suszy w temperaturze pokojowej, chroniąc przed działaniem promieni słonecznych.

Koncentrację i odcień określa się porównując w rozproszonym świetle dziennym

intensywność barwy i odcień wybarwień wykonanych barwnikiem badanym i wzorcowym.
Ocenę wyniku podają normy przedmiotowe.

Natłuszczanie
Tłuszczami nazywa się produkty pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego, składającego

się głównie z estrów wyższych kwasów tłuszczowych i gliceryny. Tłuszcze w garbarstwie są
bardzo ważnym środkiem pomocniczym. Nadają one skórze elastyczność i odporność na
działanie wilgoci. Użycie tylko jednego tłuszczu do wyprawy skór sprawia duże trudności
technologiczne, dlatego też w praktyce stosowane są raczej mieszaniny tłuszczów.

Tłuszcze dostarczone przez producentów posiadają atesty, w których zawarte są

właściwości fizyczne i chemiczne środków. Informacje te potrzebne są garbarzowi
technologowi do sporządzenia mieszanek natłuszczających. Jeśli brak jest niektórych
informacji w laboratorium, należy określić te parametry, które są najbardziej potrzebne. Do
najważniejszych właściwości fizycznych należą: zapach, zabarwienie, gęstość, temperatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

topnienia, temperatura krzepnięcia. W analizie ilościowej tłuszczów wykonuje się
przeważnie:
– oznaczenie zawartości wody – metodą destylacji azeotropowej z ksylenem
– oznaczenie popiołu jako wskaźnika zawartości substancji nieorganicznych w tłuszczu
– oznaczenie zanieczyszczeń mechanicznych – rozpuszczając tłuszcz w eterze etylowym,

a odsączone zanieczyszczenia suszy się i waży

– oznaczenie liczby kwasowej czyli ilości mg KOH potrzebnych do zobojętnienia wolnych

kwasów organicznych zawartych w 1 g tłuszczu – przez miareczkowanie określonej ilości
tłuszczu 0,1 N roztworem alkoholowym wodorotlenku potasu w obecności wskaźnika
fenoloftaleiny
(a – b)

.

5,611

LK =

___________________

m

a – liczba cm

3

0,1 N KOH zużytych do miareczkowania próbki tłuszczu

b – liczba cm

3

0,1 N KOH zużytych do miareczkowania ślepej próby

m – masa odważki tłuszczu w g
5,611 – liczba cm

3

KOH zawartych w 1 cm

3

0,1 N roztworu

– oznaczenie liczby zmydlenia – odważoną próbkę tłuszczu zmydla się podczas ogrzewania

na łaźni wodnej alkoholowym roztworem wodorotlenku potasu. Zmydlony tłuszcz
miareczkuje się mianowanym alkoholowym roztworem kwasu solnego wobec
fenoloftaleiny do zaniku barwy wskaźnika

(a – b)

.

28,055

LZ =

___________________

m

a – liczba cm

3

0,5 N HCl zużytych do miareczkowania ślepej próby

b – liczba cm

3

0,5 N HCl zużytych do miareczkowania próbki tłuszczu

m – masa odważki tłuszczu w g
28,055 liczba mg KOH jakiej odpowiada 1 cm

3

0,5 N HCl

– oznaczenie liczby jodowej, która jest miarą zawartości kwasów nienasyconych

w tłuszczach – najczęściej stosowaną metodą jest tzw. metoda Hanuša polegająca na
traktowaniu

próbki

rozpuszczonej

w

obojętnym

rozpuszczalniku

nadmiarem

mianowanego roztworu chlorowca w takich warunkach, aby nastąpiło przyłączenie, a nie
podstawienie. Po pewnym czasie dodaje się roztworu jodku potasu, z którego powstały
nadmiar chlorowca wypiera jod, a ten miareczkuje się tiosiarczanem sodowym. Jako
odczynnik stosuje się roztwór bromku jodu w lodowatym kwasie octowym (roztwór
Hanuša)

CH

3

-(CH

2

)

x

-CH=CH-(CH

2

)

x

-COOH + BrJ → CH

3

-(CH

2

)

x

-CHBr-CHJ-(CH

2

)

x

-COOH

BrJ + KJ → KBr + J

2

2 Na

2

S

2

O

3

+ J

2

→ Na

2

S

4

O

6

+ 2 NaJ

Zastosowanie tłuszczów używanych w garbarstwie można określić na podstawie ich

właściwości fizycznych i chemicznych. Wybrane parametry tłuszczów przedstawione są
w tabeli 10.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Tabela 10. Właściwości olejów, tłuszczów i wosków [9, s. 306; 6, s. 79]

Liczba

Nazwa

materiału

Gęstość

[g/cm

3

]

Temperatura

krzepnięcia

[°C]

jodowa

kwasowa zmydlania

Części nie

zmydlające

się [%]

Oleje roślinne

Olej lniany

0,930–

0,936

–16 do –27

172–196

187–195

0,5–2,0

Olej rycynowy

0,950–

0,974

–10 do –18

81–86

1–6

176–191

0,3–0,4

Olej makowy

0,924–

0,927

–15 do –20

131–

143

189–198

0,5–0,7

Olej

słonecznikowy

0,920–

0,927

–16 do –18

127–

136

186–199

Olej oliwkowy

0,914–

0,929

0 do –6

80–85

191–195

0,5–1,4

Tłuszcze roślinne

Tłuszcz

kakaowy

0,920–

0,938

14–25

8–10

246–248

0,2–0,3

Olej palmowy

0,921–

0,948

31–41

51–57

196–210

0,3

Oleje i tłuszcze ze zwierząt lądowych

Łój barani

0,937–
0,0961

32-45

31–47

192–198

0,1–0,6

Olej

kopytkowy

0,914–

0,919

–6 do –12

68–81

192–196

0,1–0,7

Olej kostny

0,905–

0,907

67–80

187–196

Tłuszcz

bydlęcy

0,937–

0,953

28–38

32–47

0,5-5

190–200

0,1–0,3

Łój koński

0,916–

0,933

22–37

74–94

195–200

0,4–0,7

Smalec

wieprzowy

0,934–

0,938

22–32

46–66

0,5–2

193–200

0,1–0,4

Żółtka kurze

0,9144

0–10

64–82

184–198

3,4–4,1

Tłuszcz ze zwierząt morskich (trany)

Tran z

wątroby

dorsza

0,922–

0,928

0 do –10

140–

181

0,5–1,7

179–193

0,7–3,0

Olej

śledziowy

0,918–

0,931

108–

155

1–19

179–194

0,7–2,4

Olej sardynek

0,928–

0,935

154–

196

1–19

186–193

0,5–1,8

Tran fokowy

0,931–

0,940

–3 do 3

122–

162

0,5–1,7

185–197

0,2–1,5

Tran wielorybi

0,918–

0,931

0 do –10

112–

131

0,5–1,7

183–198

0,7–3,5

Tran delfina

0,925–

0,929

–5 do –12

190–

280

0,5–1,7

200–290

1–2

Woski

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

Wosk pszczeli

0,941–

0,973

60–63

6–15

88–103

48–55

Wosk chiński

0,926–

0,970

80–81

1,4–2,2

78–93

Wosk

karnauba

0,990–

0,999

78–81

8–13,6

79–88

26–52

Wosk

montana

Około

1,000

73–80

10–12

62–102

23–68

Lanolina

0,940–

0,970

30–40

15–29

1–3

77–130

39–50

Olej

olbrotowy

0,875–

0,890

0 do –9

71–93

124–149

35–44

Kontrola procesu natłuszczania polega na badaniach organoleptycznych skór

natłuszczonych oraz prostych badaniach kąpieli natłuszczających. Organoleptycznie ocenia
się sposób natłuszczenia skóry od strony mizdry i lica.

Badając kąpiel natłuszczającą, sprawdza się jej temperaturę, wartość pH i stopień

wyczerpania tłuszczu. Pomiar pH przeprowadza się papierkami wskaźnikowymi
uniwersalnymi. Wyczerpanie tłuszczu z kąpieli bada się pobierając próbkę kąpieli do
probówki szklanej i obserwując zmiany jej wyglądu zewnętrznego po dodaniu kilku kropel
roztworu wodnego kwasu mrówkowego 1:10. Wystąpienie zmętnienia lub powstanie
mlecznej zawiesiny świadczy o niecałkowitym wyczerpaniu tłuszczu z kąpieli
natłuszczającej.

W wyprawie skór stosowane są różnego rodzaju mieszaniny natłuszczające, a najczęściej

emulsje natłuszczające. Oznacza się w nich zawartość tłuszczu, wolnego amoniaku, trwałość
emulsji, jej pH, a niekiedy lepkość.

Oznaczenie zawartości tłuszczu w kąpieli polega na rozbiciu emulsji tłuszczowej

w środowisku kwasowym i określeniu ilości tłuszczu objętościowo lub wagowo. Do cylindra
miarowego o poj. 100 cm

3

nalewa się 50 cm

3

emulsji natłuszczającej i dodaje 50 cm

3

kwasu

solnego (1:1). Następnie przenosi się roztwór z cylindra do kolby stożkowej i ogrzewa
w temperaturze wrzenia. Z emulsji wydziela się i wypływa na powierzchnię wolny tłuszcz.
Rozłożoną emulsję przenosi się z powrotem do cylindra i po 5-minutowym odstaniu określa
się objętość wydzielonego tłuszczu. Ilość tłuszczu oznacza się, mnożąc jego objętość przez 2.
W celu przeliczenia objętości tłuszczu na masę, konieczne jest pomnożenie objętości przez
gęstość tłuszczu 0,94g/cm

3

.

Oznaczenie zawartości wolnego amoniaku przeprowadza się mianowanym roztworem

kwasu. Do kolby stożkowej wprowadza się 10 cm

3

emulsji natłuszczającej, dodaje się 100cm

3

ciepłej wody i miareczkuje 0,1 N roztworem kwasu siarkowego lub solnego w obecności
oranżu metylowego.

1 cm

3

0,1 N kwasu odpowiada 0,0017 g NH

3

Zawartość wolnego amoniaku z w g/dm

3

oblicza się według wzoru:

a

.

0,0017

.

1000

Z =

_______________________

= a

.

0,17

10
a – ilość cm

3

0,1 N kwasu zużytego do miareczkowania 10 cm

3

tłuszczu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

Oznaczenie trwałości emulsji polega na obserwacji zachowania się emulsji

natłuszczającej w jednostkach czasu. 10 g mieszaniny natłuszczającej podgrzewa się do temp.
60

o

C i wlewa powoli do 25 cm

3

wody o tej samej temperaturze przy energicznym mieszaniu.

Całość wlewa się do cylindra miarowego z korkiem poj. 100 cm

3

, w którym znajduje się

65cm

3

wody o temperaturze 60°C. Po przepłukaniu zlewki wodą o takiej samej temperaturze

uzupełnia się zawartość cylindra do 100 cm

3

. Po zamknięciu cylindra energicznie wytrząsa się

emulsję przez 1 minutę i pozostawia do odstania na 2 godziny. Odczytanie wyników polega
na określeniu objętości warstwy górnej tłuszczowej i dolnej wodnej.
Liczbę emulsyjną L

E

w % oblicza się według wzoru:

V

t

.

100

L

E

=

_________________

10 + V

w

V

t

– objętość warstwy tłuszczowej w cm

3

V

w

– objętość użytej wody w cm

3

.

Analiza skóry wygarbowanej natłuszczonej

Przy badaniu zawartości tłuszczu w skórze oznacza się substancje tłuszczowe i wszelkie

namiastki tłuszczu stosowane w procesie wyprawy (mydła, woski, oleje mineralne). Tłuszcz
w skórze wygarbowanej znajduje się jako związany i niezwiązany.

Oznaczenie tłuszczu niezwiązanego przeprowadza się w aparacie Soxhleta stosując
rozpuszczalniki organiczne i po ich oddestylowaniu oznacza się wagowo ilość tłuszczu. Do
skór zamszowych stosowany jest eter etylowy, do skór garbowanych metodą kombinowaną
z udziałem siarki – czterochlorek węgla, do wszystkich innych skór – eter naftowy o frakcji
wrzącej w temperaturze 40–60°C.

Odważa się ok. 10 g skóry pociętej na małe kawałeczki, zawija w bibułę filtracyjną

i umieszcza w części ekstrahującej aparatu Soxhketa. Następnie przeprowadza się ekstrakcję
rozpuszczalnikiem, który wlewa się w nadmiarze, przez 6 godzin prowadząc ekstrakcję tak,
aby liczba przelewów wynosiła ok. 6 na 1 godzinę. Po zakończeniu ekstrakcji oddestylowuje
się rozpuszczalnik, a kolbę z tłuszczem suszy do stałej masy w ciągu 1,5–2 godzin.

Zawartość tłuszczu nie związanego Z w % oblicza się ze wzoru:

(m

1

– m

2

)

.

100

Z =

_______________________

m
m

1

– masa kolby z tłuszczem [g],

m

2

– masa kolby pustej [g],

m – masa próbki skóry wziętej do oznaczenia [g].

Oznaczenie tłuszczu związanego ze skórą

Wyekstrahowaną skórę rozkłada się w środowisku zasadowym, zmydlając tłuszcz

związany. Powstałe mydła rozkłada się w środowisku kwasowym, a otrzymane kwasy
tłuszczowe oddziela w rozdzielaczu eterem etylowym. Po usunięciu rozpuszczalnika ilość
tłuszczu oznacza się wagowo.

Odważa się 5 gramów próbki skóry wyekstrahowanej (próbki skór po oznaczeniu

tłuszczu nie związanego ze skórą) i po odparowaniu z nich rozpuszczalnika umieszcza
w kolbie poj 200 cm

3

, dodaje się 25 cm

3

8% alkoholowego roztworu KOH i ogrzewa na łaźni

wodnej do odparowania alkoholu. Jeśli na dnie kolby widoczne są kawałki skóry, dodaje się
nieco alkoholu i w dalszym ciągu ogrzewa. Następnie dodaje się 50 cm

3

gorącej wody

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

i zobojętnia 10% HCl w obecności oranżu metylowego. Po zobojętnieniu dodaje się 20 cm

3

stężonego HCl i ogrzewa prawie do wrzenia w ciągu 10 minut. Uzyskane kwasy tłuszczowe
ługuje się przez 2-krotne wytrząsanie po 50 cm

3

eteru etylowego. Połączone roztwory eterowe

płucze się kilkakrotnie w rozdzielaczu wodą, w celu usunięcia kwasu, a następnie dodaje 2 g
odwodnionego siarczanu sodowego. Rozdzielacz wstrząsa się kilkakrotnie i po 15 minutach
przesącza przez suchy sączek do zważonej suchej kolby. Rozdzielacz i sączek przepłukuje się
eterem, a następnie po jego oddestylowaniu pozostałość suszy się i waży.

Zawartość tłuszczu związanego Z

w

w % oblicza się według wzoru:

(m

1

– m

2

)

.

100

Z

w

=

_______________________

m
m

1

– masa kolby z tłuszczem [g],

m

2

– masa kolby pustej [g],

m – masa próbki skóry wziętej do oznaczenia [g].

Kontrolę międzyoperacyjną działu wykończania przedstawia tabela 11.

Tabela 11. Przykładowe zestawienie punktów kontroli międzyoperacyjnej [9, str. 370]

Przedmiot pomiaru, oznaczenia lub kontroli

Wykonanie

Barwienie i natłuszczanie
1. Oznaczenie twardości wody

2. Pomiar pH wody

3. Kontrola używanej kąpieli
– Pomiar ilości kąpieli
– Pomiar temperatury
– Pomiar pH
4. Kontrola stopnia zobojętnienia skór
5. Kontrola stopnia wyczerpania tłuszczu
6. Oznaczenie trwałości emulsji mieszaniny

natłuszczającej

Lab. – jeden raz w miesiącu przy zasilaniu

z rzeki

Lab. – jednorazowo w dowolnym punkcie

zasilania

KT – dla każdego urządzenia codziennie



KT – codziennie dla każdego urządzenia
KT – codziennie dla każdego urządzenia
Lab. – dla każdego zestawu środków
natłuszczających

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak barwi zieleń bromokrezolwa przekrój skóry zobojętnionej powierzchniowo?
2. W jaki sposób przeprowadzamy kontrolę procesu barwienia?
3. W jaki sposób określa się zdolność barwnika do barwienia przekroju skóry?
4. Jak oznaczamy trwałość emulsji tłuszczowych?
5. Jakich rozpuszczalników używamy do ekstrakcji tłuszczu ze skóry wygarbowanej?
6. Jaka jest zasada oznaczenia tłuszczu związanego ze skórą”?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oznacz stopień wypłukania skór przed i po zobojętnieniu skór garbowanych chromowo.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) przygotować niezbędny sprzęt i odczynniki potrzebne do wykonania analizy,
3) pobrać po 10 cm

3

I-szej i II-giej kąpieli płuczącej przed i po procesie zobojętniania skór,

4) dodać do każdej próbki po 3–4 krople 10% roztworu chromianu potasu jako wskaźnika,
5) dodać do kąpieli I-szych płukań po 2 cm

3

roztworu azotanu srebra i określić kolor

wytrąconego osadu,

6) dodać do kąpieli II-gich płukań po 1 cm

3

roztworu azotanu srebra i określić kolor

wytrąconego osadu,

7) zakończyć proces płukania skór przed i po zobojętnianiu jeśli wytrącone osady mają

kolor ceglasty (gdy barwa powstałego osadu jest cytrynowożółta to przemycie jest
niewystarczające),

8) przedstawić swoje badania na forum grupy,
9) zachować przepisy bhp na stanowisku pracy w laboratorium chemicznym i warsztatach

szkolnych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kąpiel płucząca I-sza po procesie garbowania chromowego 10 cm

3

,

−

kąpiel płucząca II-ga po procesie garbowania chromowego 10 cm

3

,

−

kąpiel płucząca I-sza po procesie zobojętniania skór chromowych 10 cm

3

,

−

kąpiel płucząca II-ga po procesie zobojętniania skór chromowych 10 cm

3

,

−

chromian potasu 10% r-r,

−

azotan srebra – 12 g AgNO

3

w 1 dm

3

wody,

−

pipeta poj. 10 cm

3

,

−

kolby stożkowe poj. 250 cm

3

,

−

cylinder miarowy poj. 10 cm

3

,

−

zlewki szklane.

Ćwiczenie 2

Określ odporność roztworu barwnika na kwasy i alkalia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przeczytać bardzo uważnie przepis analityczny:

–

W sześciu jednakowych probówkach umieszcza się po 20 cm

3

roztworu badanego

barwnika. Zawartość probówek ogrzewa się do temperatury 60

o

C, po czym dodaje

do probówek: A – 0,5 cm

3

wody, B – 0,5 cm

3

HCOOH, C – 0,5 cm

3

CH

3

COOH, D –

1 cm

3

wody, E – 1 cm

3

10% Na

2

CO

3

, F – 1 cm

3

5% Na

2

CO

3

. Probówki wstrząsa się,

odstawia na 10 minut, sprawdza czy wydzielił się osad, po czym zawartość
probówek wylewa ostrożnie na oddzielne skrawki bibuły o wymiarach 200 × 200
mm i pozostawia do wyschnięcia w temperaturze pokojowej. Odporność barwnika na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

kwasy i alkalia określa się przez porównanie barwy skrawków bibuły, na które
wylano roztwory z kwasem czy alkaliami z barwą bibuły, na którą wylano roztwór
barwnika z wodą. Wynik określa się w stopniach z godnie z tabelami A i B.

3) zastosować przepisy bhp obowiązujące w laboratorium chemicznym,
4) przygotować stanowisko pracy do wykonywania ćwiczenia,
5) wykonać ćwiczenie,
6) podsumować wyniki oznaczeń na podstawie tabeli A i B:

Tabela A. Określenie stopnia odporności barwnika na kwasy

Roztwór barwnika z dodatkiem

Kwasu mrówkowego

Kwasu octowego

Stopień

Zmiana odcienia

Osad

Zmiana odcienia

Osad

5

niedopuszczalna

4

niedopuszczalna

3

niedopuszczalny

2

niedopuszczalny

1

dopuszczalny

dopuszczalny

dopuszczalna

dopuszczalny

Tabela B. Określenie stopnia odporności barwnika na alkalia

Roztwór barwnika z dodatkiem

10% węglanu sodu

5% węglanu sodu

Stopień

Zmiana odcienia

Osad

Zmiana odcienia

Osad

5

niedopuszczalna

4

niedopuszczalna

3

niedopuszczalny

2

niedopuszczalny

1

dopuszczalny

dopuszczalny

dopuszczalna

dopuszczalny

7) określić stopień odporności roztworu barwnika na kwasy i alkalia,
8) omówić i zinterpretować wyniki oznaczeń na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

roztwór barwnika przygotowany w następujący sposób: odważa się w zlewce 1 g
barwnika z dokładnością do 0,001 g, dodaje 180 cm

3

wrzącej wody i starannie miesza,

utrzymując roztwór w stanie wrzenia przez jeszcze przez 3 minuty; roztwór barwnika
pozostawia się do ostygnięcia w temperaturze pokojowej, przenosi ilościowo do kolby
miarowej poj. 200 cm

3

, dopełnia wodą do kreski i starannie miesza,

−

8% r-r HCOOH,

−

3% r-r CH

3

COOH,

−

10% r-r Na

2

CO

3

,

−

5% r-r Na

2

CO

3

,

−

probówki szklane,

−

statyw do probówek,

−

płaszcz grzejny,

−

cylinder miarowy poj. 20 cm

3

,

−

pipety miarowe poj. 1 i 0,5 cm

3

,

−

bibuła filtracyjna,

−

nożyczki,

−

instrukcja bhp,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

Ćwiczenie 3

Wykonaj badanie odporności emulsji natłuszczającej na elektrolity.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonywania ćwiczenia,
3) przygotować 10% emulsję środka natłuszczającego,
4) sporządzić 1% roztwory elektrolitów: kwasu mrówkowego, soli kuchennej, siarczanu

chromowego, ałunu glinowo-potasowego, węglanu sodowego,

5) umieścić w kolbach stożkowych po 20 cm

3

emulsji tłuszczowej,

6) miareczkować emulsje roztworami elektrolitów,
7) określić zmiany wyglądu emulsji natłuszczających,
8) uzasadnić wytrącanie się cząsteczek tłuszczu pod wpływem działania roztworów

środków chemicznych,

9) omówić i zinterpretować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

10% roztwór wodny środka natłuszczającego,

−

1% r-r HCOOH,

−

1% r-r NaCl,

−

1% r-r Chromalu w przeliczeniu na Cr

2

O

3

(25% Cr

2

O

3

),

−

1% r-r Al

2

(SO

4

)

3

.

K

2

SO

4

.

24 H

2

O w przeliczeniu na Al

2

O

3

(10,8% Al

2

O

3

),

−

1% r-r Na

2

CO

3

,

−

kolby stożkowe poj. 250 cm

3

,

−

biureta poj. 50 cm

3

,

−

zlewki szklane,

−

waga,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) przeprowadzić kontrolę procesu zobojętniania skór chromowych?

¨ ¨

2) oznaczyć parametry zużytej kąpieli barwiącej?

¨ ¨

3) oznaczyć zawartość tłuszczu niezwiązanego w skórze?

¨ ¨

4) określić trwałość mieszanki natłuszczającej?

¨ ¨

5) wyjaśnić wpływ zobojętniani skóry na efekt wybarwienia?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

4.4. Analiza skóry gotowej

4.4.1. Materiał nauczania

Poznanie własności skór wyprawionych ma duże znaczenie dla garbarza, ponieważ

pozwala nie tylko zrozumieć wiele zagadnień związanych z wyprawą skór, lecz także
przystosować ją dla potrzeb przetwórstwa. Wymagania techniczne stawiane skórom gotowym
są różne i zależą od ich przeznaczenia. Każdy sposób wyprawy powinien spełniać trzy
podstawowe warunki:
– dawać skóry o charakterze gotowego produktu i określonym wyglądzie zewnętrznym,
– przystosować własności skóry wyprawionej do potrzeb przetwórstwa,
– nadać skórze wyprawionej trwałość w czasie jej użytkowania jako wyrobu gotowego.
Do oceny własności skóry wyprawionej stosuje się dwie podstawowe grupy badań:
organoleptyczne i laboratoryjne.

Ocena organoleptyczna to doraźna ocena jakości skóry za pomocą zmysłu wzroku,

dotyku i węchu. Jest to ocena subiektywna, ale jej zaletą jest to, że może być wykonana
natychmiast przez dwie dyskutujące ze sobą osoby, np. garbarza z obuwnikiem. Badanie
odbywa się w następujący sposób: skórę składa się „w pół” (stroną licową na zewnątrz),
chwyta dłonią (pomiędzy kciuk a resztę palców), a następnie dłoń przesuwa po powierzchni
zgięcia skóry, lekko ją ściskając. Odbierane wrażenie określa się jako „chwyt” lub „dotyk”
skóry. Mówi się: skóra ma chwyt miękki, sprężysty, pulchny, chłodny, tłusty, pusty
i jedwabisty. W podobny sposób wzrokiem określa się powłokę skóry określając ją jako;
matową, z lustrzanym połyskiem, gładką, deseniowaną, przeźroczystą, itp.

Podstawą badań laboratoryjnych są normy czynnościowe, które ujednolicają metody

badań i muszą być przestrzegane. Badania analityczne skór wyprawionych są wykonywane
w laboratorium i mają za zadanie określenie wartości użytkowej gotowego wyrobu.
Przeprowadzenie badań laboratoryjnych pozwala na wyciągniecie odpowiednich wniosków
technologicznych.

Pobieranie próbek
Pobrane do analizy próbki skór muszą odzwierciedlać jakość badanej partii produkcyjnej.

Odpowiednie pobranie próbki laboratoryjnej jest bardzo ważną czynnością. Próbki do analizy
są pobierane z jednej partii tzn. skóry muszą być jednego rodzaju, wyprawione jednakową
metodą przez jedną garbarnię, z produkcji najwyżej 1 miesiąca. Masa skór z jednej partii nie
może przekraczać dla skór twardych 20 ton, zaś powierzchnia skór miękkich nie może być
większa niż 10 000 m

2

. Gdy partia skór przedstawiona do odbioru nie odpowiada powyższym

warunkom, musi być podzielona na grupy, które należy traktować jako oddzielne partie
produkcyjne.

Norma PN-P-22100:1992 Skóry wyprawione zwykłe – Pobieranie i przygotowanie

próbek do badań – określa ściśle wielkość próbki pierwotnej i miejsce, z których ma być ona
wycięta. Próbkę pierwotną przeznacza się do wykroju próbek laboratoryjnych w celu
określenia wskaźników chemicznych i fizycznych.

Zgodnie ze normalizowanymi metodami badań liczba sztuk skór przeznaczonych do

wycięcia próbek pierwotnych jest zależna od liczby sztuk w partii. Zależność tę przedstawia
tabela 12.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

Tabela 12. Pobieranie próbek pierwotnych [9, str. 384]

Liczba sztuk w partii

x

Liczba sztuk skór przeznaczonych do

wycięcia próbek pierwotnych

n

Skóry twarde

do 250

251–400
401–630

631–1000

1001–1250
1251–1600
1601–2500

powyżej 2500

3
4
5
6
7
8
9

10

Skóry wierzchnie chromowe obuwiowe

do 100 włącznie

101–624

625 i więcej

3
5

n = 0,2√x n ≤ 15

Sztuki skór z partii wycina się w ten sposób, że pierwszą sztukę wybiera się losowo,

a następnie zgodnie ze wzorem:

x

a =

________

n

a – liczba zaokrąglona do całkowitej
x – liczba sztuk w partii
n – liczba sztuk skór przeznaczonych do wycięcia próbek pierwotnych.
Po wybraniu skór należy sprawdzić czy miejsce to nie ma wad, które wpływałyby na wyniki
badań.

Pobieranie prób skóry do przeprowadzenia badań należy przeprowadzić według normy

PN–P-22100:1992, a przygotowanie i klimatyzowanie próbek do badań według normy
PN–EN ISO 4044:2000.

Próbki pierwotne należy wyciąć ze skór w miejscach przedstawionych na rys. 10–13. Do

badań fizycznych i odporności barwy należy pobrać próby skór z powierzchni nie
zakreskowanych, a do badań chemicznych z powierzchni zakreskowanych zgodnie
z obowiązującą normą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

Legenda
1 – linia grzbietowa
B – podstawa ogona
AD jest linią prostopadłą do BC
Linie GH i JK są równoległe do BC
AC = 2AB
AF = FD
JK = EF
GE = EH
HL = LK = HN
AE = 50mm ± 5mm

Rys. 10. Miejsca pobrania próbek pierwotnych ze skór całych dużych, małych lub z połówek [30]

Legenda
B jest podstawą ogona
AD jest linią prostopadłą do BC
Linie GH i JK są równoległe do BC
AC = AB
AF = FD
JK = EF
GE = EH
HL = LK = HN
AE = 50mm ± 5mm

Rys. 11. Miejsca pobrania próbek pierwotnych z kruponów i półkruponów [30]

Legenda
1 – kark
DC jest linią równoległą do RS
BCP jest linią równoległą do linii grzbietowej
AB jest równoległe do DC
RP = PS
DC = 2AD
AE = EB = AG
CP = 20mm ± 2 mm
AH = 50mm ± 5mm

Rys. 12. Miejsca pobrania próbek pierwotnych z karków [30]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

Legenda
AD jest linią prostopadłą do BC
CA = AB
GE = EH = EF
LG = HR = GH/4
LG = GN = HP
GH = 150mm ± 15 mm
AE = 20mm ± 2mm

Rys. 13. Miejsca pobrania próbek pierwotnych z boków [30]

Na pobranej próbce należy zaznaczyć kierunek linii grzbietowej przez narysowanie

strzałki w kierunku karku wzdłuż brzegu próbki w pobliżu linii grzbietowej. Wielkość próbki
pierwotnej musi pozwalać na podwojenie liczby próbek laboratoryjnych w czasie badań.
Próbki pierwotne należy nawlec na mocny sznurek, opisać i zaplombować.

Z każdej próbki pierwotnej stanowiącej próbkę ogólną należy wyciąć próbki laboratoryjne

za pomocą prasy mechanicznej lub ręcznej do wycinania próbek oraz stalowych wykrojników
zgodnych z normą.

Wycięte próbki laboratoryjne należy klimatyzować w komorze klimatyzacyjnej lub

pomieszczeniu klimatyzowanym w warunkach zgodnych z normą PN-EN ISO 4044:2000
w czasie nie mniejszym niż 48 godzin.. Dla skór stosuje się zazwyczaj temperaturę 20±2°C
i wilgotność względną 65±2%.

Przygotowanie próbek laboratoryjnych do badań i analizy

Na wyciętej próbce pierwotnej rozmieszcza się próbki laboratoryjne przeznaczone do badań
fizycznych,

natomiast

pozostałe

skrawki

wykorzystuje

do

analizy

chemicznej.

Rozmieszczenie próbek laboratoryjnych przeznaczonych do wyznaczania wskaźników
fizycznych przeprowadza się oddzielnie dla skór chromowych przeznaczonych na wierzchy
obuwia wykończonych farbami kryjącymi.

Rys. 14. Rozmieszczenie próbek laboratoryjnych na skórach chromowych wykończanych farbami kryjącymi

[9, s. 390]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

Rys. 15. Rozmieszczenie próbek laboratoryjnych na skórach chromowych wykończanych bez użycia farb

[9, s. 390]

Przy wycinaniu próbek laboratoryjnych z próbek pierwotnych stosuje się wycinaki

wykonane ze stali o wysokości 40–50 mm, grubości górnej części 4–5 mm, kąt ostrza 20°.
Kształt i wymiary wycinaka sprawdza się wg wzorników kontrolnych. Wycinanie odbywa się
za pomocą prasy mechanicznej, na podkładach z tworzywa sztucznego. Wycinanie próbek
laboratoryjnych rozpoczyna się od oddzielenia połówki próbki pierwotnej, która stanowi
wzornik kontrolny wykorzystywany w razie potrzeby do badań ponownych. Wzornik
powinien zachować otwór wycięty „o”, wskazującym na położenie wyciętej próbki.
W przypadku skór całych przy wycinaniu należy pominąć pasek grzbietu o szerokości 30 mm
oraz pachwiny. W przypadku skór o powierzchni mniejszej niż 60 dm

2

próbki wycina się

z pominięciem linii grzbietowej w pasie 40 mm. Próbki do badań wytrzymałości na
rozciąganie wzdłuż należy wycinać równolegle do linii grzbietu, zaś prostopadle do tej linii,
gdy próbki są przeznaczone do badań wytrzymałości w poprzek. Próbki z łap i łbów
przeznaczone do badań wytrzymałościowych wzdłuż należy wycinać równolegle do
podłużnej osi łapy lub łba. Każdą wyciętą próbkę należy oznaczyć numerem partii i próbki
pierwotnej. Próbki do badań wzdłuż oznacza się literą „d”, a do badań wytrzymałościowych
w poprzek „p”.

Klimatyzacja próbek

Zanim przystąpimy do badań fizycznych próbki powinny być doprowadzone do stanu
równowagi. Stan ten uzyskuje się przechowując je w temperaturze 20°C (±3°C) i wilgotności
względnej 65% (±5%). W tym celu próbki pierwotne skóry umieszcza się w pomieszczeniu
klimatyzowanym lub szafie klimatyzacyjnej. Można je umieścić w eksykatorze z nasyconym
roztworem azotanu sodowego lub roztworem 36% kwasu siarkowego (d

15

= 1,27–1,29 g/cm

3

).

Stan równowagi osiąga się po 48 godzinach klimatyzacji. Przyjmuje się, że próbka osiągnęła stan
równowagi z otaczającym ją znormalizowanym klimatem, gdy między dwoma kolejnymi
ważeniami wykonanymi w odstępach nie mniejszych niż 2 godziny, nie przekracza 0,1 % masy
ostatniego ważenia.

Badania fizyczne skóry gotowej
Zasadnicze znaczenie dla kontroli skór wyprawionych mają badania fizyczne. Są to

oznaczenia, które wymagają dokładnego przeprowadzenia, odpowiedniej aparatury
pomiarowej pozwalającej często na szybkie oznaczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

Właściwości fizyczne mają wpływ na ocenę wartości użytkowej poszczególnych

rodzajów skór. Z podstawowych badań fizycznych skór wyprawionych przeprowadza się:
– wytrzymałość na rozciąganie,
– wydłużenie pod wpływem rozciągania,
– nasiąkliwość skór,
– przemakalność skór,
– przepuszczalność wody,
– temperaturę skurczu,
– wytrzymałość termiczną,
– odporność na wchłanianie potu,
– tarcie suche i mokre,
– odporność na ścieranie.

Wytrzymałość na rozciąganie

Wytrzymałość na rozciąganie R

r

mierzy się siłą potrzebną do rozerwania skóry,

obliczoną na jednostkę powierzchni przekroju poprzecznego badanej próbki. Do wyznaczania
odporności na rozciąganie stosuje się dynamometr (zrywarkę). Pomiary wykonuje się zgodnie
z normą PN-EN ISO 3376:2003(U) Skóry wyprawione Wyznaczanie wskaźników fizycznych
przy rozciąganiu.

Odcinek roboczy próbki należy podzielić na 5 równych części, mierząc grubość wzdłuż

odcinka w środku miejsc zaznaczonych. Do pomiaru grubości używamy grubościomierza,
który jest wyposażony w czujnik płaski o średnicy 10 mm.

Wykonanie oznaczeń
Próbkę umocowuje się w szczękach dynamometru (zrywarki). Następnie uruchamia się
zrywarkę i po rozerwaniu próbki odczytuje się na tarczy wskazania wskazówki.
Wytrzymałość na rozciąganie R

r

w MPa oblicza się według wzoru:

P

r

R

r

=

__________

a

.

b

P

r

– największa siła rozciągająca dN

a – grubość próbki w mm
b – szerokość próbki w odcinku roboczym w mm

Wydłużenie pod wpływem rozciągania

W chwili badania wytrzymałości skóry na rozciąganie następuje rozciągnięcie skóry aż

do momentu rozerwania próbki.

Przyrost długości próbki w momencie rozerwania określa się wydłużeniem

maksymalnym [%].

(l

1

– l

0

)

.

100

W

max

=

_____________________

l

0

l

0

– długość pierwotna odcinka roboczego próbki odpowiadająca zgodnie z normą 50 mm

l

1

– długość odcinka roboczego w momencie zerwania próbki w mm

Po ustaniu działania siły rozciągającej długość próbki zmniejszy się, ale nie powróci do

stanu poprzedniego. Procentowy stosunek różnicy długości próbki po rozciągnięciu i ustaniu
działania siły rozciągającej do pierwotnej długości próbki nazywa się wydłużeniem
plastycznym (trwałym).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

Procentowy stosunek różnicy długości próbki w stanie rozciągniętym i jej długości po

ustaniu działania siły rozciągającej do pierwotnej długości próbki nazywa się wydłużeniem
sprężystym W

s

. Pomiary wykonuje się za pomocą zrywarki przy określonym naprężeniu

i wydłużeniu.

Oznaczenie wydłużenie trwałego W

t

i sprężystego W

s

.

Oznaczenie wykonuje się przy sile 1 kG/mm

2

. Na podstawie iloczynu szerokości odcinka

roboczego (wg normy 10 mm) i średniej grubości próbki dokonuje się obliczenia
wymaganego obciążenia. Uzyskany wynik odpowiada wielkości wymaganego obciążenia
w kG na cały przekrój próbki. Próbkę umieszcza się w szczękach zrywarki. Po uruchomieniu
zrywarki, gdy obciążenie osiągnie wymaganą wartość zatrzymuje się zrywarkę i odczytuje
przyrost odcinka roboczego między szczękami (W

s

).

Wyjmuje się próbkę z zacisków zrywarki na okres 30 minut i ponownie mierzy przyrost

długości odcinka roboczego ( W

t

).

Wartości W

s

i W

t

oblicza się według wzorów:

(l

3

– l

2

)

.

100

W

s

=

___________________

l

0

(l

3

– l

0

)

.

100

W

t

=

__________________

l

0

l

0

– długość początkowa odcinka roboczego próbki odpowiadająca zgodnie z normą 50 mm

l

2

– długość odcinka roboczego zmierzona 30 minut po rozciąganiu w mm

l

3

– długość odcinka roboczego w chwili osiągnięcia wymaganego obciążenia w mm

Wyznaczenie wydłużenia trwałego i sprężystego skóry wyprawionej oznacza się również

według normy PN-EN ISO 3376:2003(U).

Oznaczanie wytrzymałości skór na wielokrotne zginanie

Wytrzymałość na zginanie mierzy się liczbą zgięć, przy której nastąpiło pęknięcie lub

przerwanie warstwy licowej badanej próbki. Dla partii skór przyjmuje się średnią
arytmetyczną z uzyskanych wyników pomiarów kilku próbek. Zasada oznaczenia polega na
poddawaniu próbek skóry wielokrotnemu zginaniu na fleksometrze Bally’ego – aparacie
odtwarzającym warunki zginania podczas użytkowania (skór przeznaczonych na wierzchy
obuwia w czasie chodzenia) i ustaleniu liczby zgięć, przy której wystąpiły określone zmiany
w próbce.

Wytrzymałość skór na wielokrotne zginanie wykonujemy zgodnie z normą

PN-P-22143:1974.

Nasiąkliwość skór

W zetknięciu z wodą skóry w zależności od wyprawy pochłaniają mniejszą lub większą

ilość wody. Skóry luźne i słabo wypełnione garbnikiem wykazują dużą nasiąkliwość,
natomiast ścisłe i mocno natłuszczone chłoną mniej wody i znacznie wolnej.

Oznaczenie nasiąkliwości oznacza się metodą wagową wg PN-P-22141:1984 lub metodą

objętościową PN-EN ISO 2417:2003(U).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

Nasiąkliwość wyraża się w % i oblicza według wzoru:

(m

t

– m

0

)

.

100

N =

___________________

m

0

m

t

– masa próbki skóry po zanurzeniu w wodzie przez określony normą czas [g]

m

0

– masa próbki skóry wziętej do oznaczenia

Wyznaczenie przepuszczalności pary wodnej na podstawie normy PN-EN ISO
14268:2003(U)

Przepuszczalność pary wodnej przez jednostkę powierzchni skóry jest odwrotnie

proporcjonalna do jej grubości i zależna od sposobu garbowania, wykończenia, impregnacji
itd. Pomiar polega na określeniu przyrostu masy po 48 lub 72 godzinach.

Naczynie szklane służące do wyznaczania przepuszczalności pary wodnej należy

wypełnić żelem krzemionkowym. Na naczynie nakłada się kolejno: uszczelkę gumową,
próbkę klimatyzowanej skóry – stroną licową do zewnątrz i szczelnie dokręca nakrętkę
aluminiową. Naczynie umieszcza się w eksykatorze z wodą w pomieszczeniu o temperaturze
20°C. Po 24 godzinach naczynie z zawartością wyjmuje się z eksykatora, waży
z dokładnością do 0,0001 g, po czym z powrotem umieszcza się w eksykatorze na dalsze 48
godzin i waży.

Przepuszczalność pary wodnej X, wyrażoną w miligramach pary przepuszczonej przez

skórę o powierzchni 1000 mm

2

, w czasie 24 godzin, oblicza się ze wzoru:

(m

2

– m

1

)

.

1000

X=

_____________________

2

m

1

– masa naczynia z zawartością po 24 godzinach [g]

m

2

– masa naczynia z zawartością po 72 godzinach [g]

Oznaczenie temperatury skurczu wg PN-EN ISO 3380:2003(U)

Znajomość temperatury skurczu garbowanych skór ma duże znaczenie w procesach

gotowego towaru. Pod wpływem ogrzewania w roztworze wodnym lub glicerynie (zależy od
rodzaju garbowania stosowanego w czasie wyprawy) skóry garbowania roślinnego wykazują
temperaturę skurczu 80–85°C, natomiast dodatek garbników syntetycznych powoduje, że
temperatura skurczu maleje do 65–70°C. Skóry garbowane chromowo wykazują temperaturę
skurczu 90–120°C.

Próba na działanie potu wg PN-EN ISO 11641:2005

Stosowane są różne metody badań odporności skór na działanie potu i nie zawsze są one

zgodne z warunkami użytkowania, dlatego nie mogą być podstawą do oceny jakości skór, np.
podszewkowych. Jednym ze sposobów wykonania oznaczenia jest następująca metoda:
wycina się dwie próbki o wymiarach 40×20 mm, których odporność ma być porównywana.
Sporządza się roztwór sztucznego potu o składzie: 0,2% NaCl; 0,08% (NH

4

)

2

CO

3

; 0,02%

Na

2

HPO

3

i 4,8% mocznika CO(NH

2

)

2

; pH roztworu 7,8. Próbkę skóry zanurza się

w roztworze potu w temperaturze 40°C. Po 24 godzinach próbkę wyjmuje się i suszy
w temperaturze 40

o

C i na wolnym powietrzu. Czynność powtarza się 5 razy i oznacza zmiany

wymiarów liniowych, stopień sprężystości, temperaturę skurczu w stosunku do próbki
pierwotnej nie traktowanej roztworem sztucznego potu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

Badanie trwałości wybawień na tarcie suche i mokre

Organoleptycznie przeprowadza się to badanie przez dziesięciokrotne potarcie

powierzchni licowej skóry na długości 100 mm suchym tamponem waty. W ten sam sposób
przeprowadza się badanie za pomocą zwilżonego tamponu. Jeżeli tampon się nie zabrudzi,
wybarwienie uważa się za trwałe.

Wyznaczanie odporności powłok kryjących skór na tarcie suche i mokre na podstawie

normy PN-P-22142:1974 przeprowadza się za pomocą aparatu SATRA. Zasada oznaczania
polega na tym, że skórę wykończoną powłoką kryjącą poddaje się tarciu filcem suchym oraz
zwilżonym wodą destylowaną. Po określonej liczbie obrotów wrzeciona aparatu, przy jego
znormalizowanej prędkości i nacisku, określa się stopień zabrudzenia krążka filcu lub stopień
zmiany barwy na powierzchni skóry według szarej skali:
Ocena – 5 = odcień barwy nie zmieniony

4 = odcień barwy niewiele zmieniony
3 = odcień barwy wyraźnie zmieniony
2 = odcień barwy silnie zmieniony
1 = odcień barwy bardzo silnie zmieniony (również jaśniejszy).

Badania chemiczne skóry gotowej

W zależności od rodzaju skóry wyprawionej zasadnicze znaczenie oprócz wskaźników

fizycznych w ocenie jakości skóry odgrywają badania chemiczne takie jak:

−

oznaczenie wilgotności

−

oznaczenie tłuszczu niezwiązanego i związanego ze skórą

−

oznaczenie substancji wymywanych

−

oznaczenie substancji skórnej

−

oznaczenie chromu metodą bezpośredniej mineralizacji

−

oznaczenie wartości pH skóry wygarbowanej.

Oznaczanie zawartości wody

Woda w skórze wygarbowanej występuje w postaci wolnej i związanej. Ilość jej wpływa

wyraźnie na niektóre właściwości skór gotowych. Oznaczenie wody w skórze może być
przeprowadzone przez suszenie wg normy PN-P-22110:1993 lub metodą destylacji
azeotropowej.

Oznaczanie zwartości tłuszczu w skórze wygarbowanej

Oznaczenie zawartości tłuszczu nie związanego przeprowadza się w aparacie Soxhleta,

stosując do ekstrakcji tłuszczu rozpuszczalniki organiczne (eter naftowy, czterochlorek
węgla) i po ich oddestylowaniu oznacza się wagowo ilość tłuszczu nie związanego ze skórą.

Tłuszcz związany oznacza się przez rozłożenie wyekstrahowanej skóry w środowisku

zasadowym, zmydlając tłuszcz związany ze skórą. Powstałe mydła rozkłada się w środowisku
kwasowym, a otrzymane kwasy tłuszczowe oddziela w rozdzielaczu eterem etylowym. Po
usunięciu rozpuszczalnika ilość tłuszczu oznacza się wagowo.

Analizę przeprowadza się według normy PN-P-22114:1974 Oznaczanie zawartości

tłuszczu.

Oznaczanie substancji wymywanych

Substancjami wymywanymi określa się substancje, które w ustalonych normą warunkach

dadzą się wymyć wodą. Analiza ta ma praktyczne zastosowanie szczególnie dla skór
garbowanych roślinnie, szczególnie podeszwowych specjalnie wypełnionych nie związanym
garbnikiem. Uzyskany wynik jest wskaźnikiem sztucznego wypełnienia skór. Przeprowadza
się ją w ekstraktorze Kocha zgodnie z normą PN-P-22125:1992.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

Oznaczanie substancji skórnej

Oznaczenie ilościowe substancji skórnej oparte jest na założeniu, że substancja skórna

zawiera określoną ilość azotu, a tym samym oznaczenie ilościowe azotu jest zarazem
oznaczeniem substancji skórnej. Oznaczenie przeprowadza się metodą Kjeldahla w aparacie
Parnasa-Wagnera według normy PN-P-22117:1992 Oznaczenie zawartości substancji skórnej
i garbnika związanego, stopnia wygarbowania i wydajności.

Oznaczanie popiołu

Oznaczenie to ma duże znaczenie dla wszystkich rodzajów skór. Świadczy ono o ilości

związków nieorganicznych znajdujących się w skórze. W przypadku skór twardych
garbowania roślinnego określa stopień ich obciążenia. W przypadku skór garbowania
mineralnego popiół służy do dalszych oznaczeń ilościowych składników mineralnych.
Oznaczenie wykonuje się według normy PN-P-22111:1974.

Oznaczanie chromu

Próbkę skóry rozkłada się mieszaniną kwasów utleniających. Uzyskaną na skutek

rozkładu sól chromową utlenia się nadmanganianem potasowym i w uzyskanym kwasie
dwuchromowym oznacza się chrom jodometrycznie.

Oznaczenie to należy przeprowadzać według normy PN-EN ISO 5398-1:2007(U).

Oznaczenie zawartości glinu

Analizę przeprowadza się dla skór garbowania glinowego, kombinowanego, roślinno-

glinowego i skór dogarbowanych związkami glinu. Oznaczenie przeprowadza się zgodnie
z wymaganiami normy PN-P-22119:1993.

Oznaczenie wartości pH skóry wygarbowanej i liczby dyferencji

Garbowanie skór odbywa się w roztworach kwasowych. Ilość i rodzaj kwasu ma duży

wpływ na trwałość skóry w czasie użytkowania i magazynowania. Bardzo szkodliwe są
kwasy nieorganiczne, które zalicza się do kwasów mocnych. Nadmierna zawartość nie
związanych kwasów w skórze wyprawionej niszczy tkankę skórną, powoduje pękanie lica,
a nawet głębszych warstw skóry. Oznaczenie zawartości kwasów polega na pomiarze pH,
którego wartość wynosi 3,5–5,5, a następnie pomiaru pH przy 10-krotnym rozcieńczeniu.
Różnicę tych dwóch pomiarów określa się liczbą dyferencji, która służy do wykrycia
obecności mocnych kwasów. Dla kwasów organicznych liczba dyferencji nie przekracza
w zasadzie 0,5 a dla kwasów mocnych wynosi ok. 1,0.

Oznaczenie to wykonuje się według PN-EN ISO 4045:2001.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu przeprowadzamy analizę skóry gotowej?
2. W jaki sposób pobiera się próbki ze skór do analizy fizycznej i chemicznej?
3. Jakie znasz wskaźniki fizyczne charakteryzujące jakość skóry wygarbowanej?
4. Jakim badaniom chemicznym poddaje się skórę wyprawioną?
5. Co to jest liczba dyferencji?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj pomiar powierzchni i grubości skóry wyprawionej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) rozłożyć na stole laboratoryjnym całą skórę wyprawioną miękką,
4) obejrzeć przyrządy do mierzenia powierzchni skóry (planimetr) i grubości skóry

(grubościomierz) – patrz rys. 16 i 17,

Rys. 16. Planimetr [11, s. 57]: a) układ w czasie pomiaru, b) przyrząd

Rys. 17. Grubościomierz sprężynowy [9, s. 395]

5) ustawić deskę pomiarową planimetru, po której posuwa się urządzenie licznikowe,

wzdłuż grzbietu skóry,

6) oprowadzać po brzegach skóry koniec ramienia planimetru,
7) odczytać z licznika powierzchnię skóry w dm

2

,

8) wyznaczyć na skórze punkt standardowy N pomiaru grubości,
9) zmierzyć grubość „N” skóry grubościomierzem ze stopką płaską czujnika o średnicy 10

mm,

10) zmierzyć grubość „n” skóry w dowolnym miejscu, ok. 10 cm od obrzeża skóry bydlęcej

całej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53

11) obliczyć spadek grubości skóry w % według wzoru:

(N – n)

.

100

X =

__________________

N

N – grubość skóry w punkcie standardowym N [mm]
n – grubość skóry w innym miejscu [mm]

12) przedstawić swoje pomiary na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

cała skóra bydlęca na wierzchy obuwia,

−

stół laboratoryjny,

−

planimetr,

−

grubościomierz,

−

liniał miarowy,

−

kreda,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ miejsca i pobranie próbki pierwotnej do analiz ze skór bydlęcych wyprawy

chromowej na wierzchy obuwia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) obejrzeć dokładnie skóry otrzymane do ćwiczeń,
4) zaznaczyć kredą na powierzchni skóry jej części topograficzne,
5) wyznaczyć miejsce, z którego należy wyciąć próbkę pierwotną do analizy,
6) rozmieścić i wyciąć na próbie pierwotnej próbki laboratoryjne służące do oznaczeń

fizycznych i chemicznych skóry,

7) omówić przeprowadzona operację prawidłowego wycinania próbek,
8) włożyć do klimatyzacji próbki przeznaczone do badań fizycznych,
9) zanotować spostrzeżenia i wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół do sortowania skór,

−

skóra bydlęca miękka chromowa na cholewki obuwia,

−

kreda,

−

nóż,

−

linijka,

−

wykrojniki do skór,

−

odzież ochronna,

−

eksykator do klimatyzacji,

−

PN-P-22100:1992,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Oznacz wytrzymałość na rozciąganie różnych asortymentów skór wygarbowanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

54

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) obejrzeć dokładnie próbki pierwotne skóry do analizy,
4) zapoznać się z instrukcją obsługi urządzenia stosowanego do zrywania skóry,
5) wyciąć próbki laboratoryjne,
6) podzielić odcinek roboczy próbek na 5 części,
7) zmierzyć grubości próbek w punktach 1, 3, 5,
8) zamocować próbkę w szczękach zrywarki tak, aby obie skrajne linie odcinka roboczego

przylegały do krawędzi szczęk,

9) uruchomić zrywarkę,
10) odczytać na tarczy zrywarki wskazanie siły, przy której nastąpiło zerwanie próbki,
11) obliczyć wytrzymałość na rozciąganie R

r

w MPa (N/mm

2

).

P

r

R

r

=

__________

a

.

b

P

r

– obciążenie wg wskazań zrywarki [N]

a – średnia grubość próbki [mm]
b – szerokość odcinka roboczego próbki [mm],

12) powtórzyć badanie dla następnej próbki i podać uśredniony wynik wytrzymałości próbki

skóry na rozciąganie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki pierwotne różnych asortymentów skór,

−

znormalizowane wykrojniki do próbek skór,

−

prasa do wycinania próbek laboratoryjnych,

−

zrywarka,

−

grubościomierz,

−

komora klimatyzacyjna,

−

instrukcja obsługi zrywarki,

−

PN-EN ISO 3376:2003(U),

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Oznacz wytrzymałość powłoki skór na wielokrotne zginanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) obejrzeć dokładnie próbki pierwotne skóry do analizy,
4) wyciąć próbki laboratoryjne,
5) zapoznać się z instrukcją obsługi fleksometru firmy Bally,
6) zapoznać się z normą PN-EN ISO 5402:2003(U),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

55

7) złożyć klimatyzowaną próbkę wzdłuż dłuższej krawędzi powłoką do środka i zamocować

jednym końcem w górnym zacisku tak, aby brzeg zagięcia opierał się o śrubę zacisku
i przylegał do dolnej części zacisku,

8) wygiąć i zamocować drugi koniec próbki w dolnym zacisku,
9) wyzerować licznik i uruchomić fleksometr,
10) sprawdzić miejsce zginania próbki co 1000 cykli,
11) określić średnią ilość cykli wielokrotnego zginania dla badanej próbki do uszkodzenia

powłoki,

12) opisać charakter uszkodzenia powłoki,
13) określić, czy skóra badana odpowiada wymaganiom normy przedmiotowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki pierwotne różnych asortymentów skór,

−

znormalizowane wykrojniki do próbek skór,

−

prasa do wycinania próbek laboratoryjnych,

−

fleksometr firmy Bally,

−

komora klimatyzacyjna,

−

szkło powiększające lub lupa optyczna,

−

instrukcja obsługi fleksometru,

−

PN-EN ISO 5402:2003(U),

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Oznacz wartość pH i liczby dyferencji skóry wygarbowanej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) zapoznać się z normą PN-EN ISO 4045:2001,
4) obejrzeć i opisać próbki skóry otrzymane do analizy,
5) pokroić i odważyć 2 g skóry,
6) umieścić skórki w kolbie z doszlifowanym korkiem,
7) dodać do kolby 100 ml wody destylowanej o temp. 20°C i wytrząsać przez 5 godzin,
8) zmierzyć pH otrzymanego roztworu,
9) rozcieńczyć roztwór 10-krotnie i oznaczyć wartość pH,
10) określić liczbę dyferencji:
11) wyciągnąć wnioski i przedstawić je na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki skór roślinnych i chromowych,

−

nożyczki,

−

waga,

−

wytrząsarka laboratoryjna,

−

pehametr,

−

kolby stożkowe,

−

cylinder miarowy poj. 100 cm

3

,

−

PN-EN ISO 4045:2001,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

56

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) pobrać próbki pierwotne i laboratoryjne?

¨ ¨

2) wyznaczyć wskaźniki fizyczne charakteryzujące skórę gotową?

¨ ¨

3) wykonać badanie skóry na wielokrotne zginanie?

¨ ¨

4) określić odporność skóry na działanie potu?

¨ ¨

5) wymienić najczęściej przeprowadzane badania chemiczne skóry

wyprawionej?

¨ ¨

6) oznaczyć substancje wymywalne ze skóry?

¨ ¨

7) przeprowadzić oznaczenie wartości ph i liczby dyferencji skóry

wygarbowanej?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

57

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to pytania wielokrotnego wyboru.
5. Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane

są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna; wybierz
ją i zaznacz kratkę z odpowiadającą jej literą znakiem X.

7. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz odpowiedź, którą uważasz za poprawną.

8. Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego,

natomiast w części II są zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć
Ci trudności, gdyż są one na poziomie wyższym niż pozostałe (dotyczy to pytań
o numerach od 15 do 20).

9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

11. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE

ODPOWIEDZI.

12. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

58

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Kontrola międzyoperacyjna to kontrola

a) procesów garbarskich.
b) osobista personelu.
c) punktualności dostawy surowców.
d) w magazynach chemicznych.

2. Warunki wymagane podczas magazynowania skór mokrosolonych to

a) temp. 5–15°C i wilgotność względna 75–85%.
b) temp. 22–25°C i wilgotność względna 70–80%.
c) temp. –1–0°C i wilgotność względna 75–80%.
d) temp. –1–+1°C i wilgotność względna 60–75%.

3. Podczas procesu moczenia kontrolujemy

a) podatność skóry na działanie kwasów i zasad.
b) różnego rodzaju uszkodzenia mechaniczne.
c) współczynnik kąpielowy, temperaturę i czas.
d) przyrost zawartości białek globularnych.

4. Kontrola chemiczna procesu wapnienia polega na

a) pomiarze temperatury i stężenia kąpieli.
b) oznaczeniu zwartości CaO, Na

2

S i pH kąpieli.

c) ocenie przejrzystości roztworu wapnicy.
d) oznaczeniu kwasów w kąpieli.

5. Stopień odwapnienia golizny sprawdzamy za pomocą

a) błękitu bromofenolowego.
b) fenoloftaleiny.
c) zieleni bromokrezolowej.
d) wskaźnika Tashiro.

6. Oceniając organoleptycznie zakończenie procesu wytrawiania stosujemy

a) oznaczenie siły enzymatycznej.
b) wartość pH skóry.
c) próbę odcisku palca.
d) oznaczenie ilości soli mineralnych.

7. Kontrolę procesu piklowania przeprowadza się

a) oznaczając zawartość tlenku wapnia w skórze.
b) badając skład kąpieli piklującej.
c) oznaczając suchą pozostałość kąpieli.
d) oznaczając substancje wymywalne.

8. Skóry po piklowaniu wykazują

a) szorstkość powierzchni.
b) delikatność lica.
c) poślizg lica.
d) osadzenie soli na mizdrze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

59

9. Badając brzeczkę chromową oznaczamy

a) zasadowość i zawartość Cr

2

O

3

.

b) zasadowość i zawartość Al

2

O

3

.

c) kwasowość i zawartość NaCl.
d) kwasowość i zawartość Na

2

S

2

O

3

.

10. Pomiar gęstości roztworów wykonujemy

a) penetrometrem.
b) areometrem.
c) higrometrem.
d) planimetrem.

11. Próba wrzątku (gotowania) to

a)

metoda stwierdzająca stopień piklowania.

b) kontrola stopnia przegarbowania skóry.
c)

oznaczenie zawartości garbnika w kąpieli zużytej.

d) operacja, która podnosi zasadowość brzeczki.

12. Pobrane do analizy próbki skór gotowych pochodzą

a) z dwóch partii produkcyjnych.
b) z jednej partii produkcyjnej.
c) z różnych rodzajów garbowania.
d) z różnych garbarni.

13. Klimatyzację próbek skór przeprowadzamy w celu

a) przeprowadzenia organoleptycznej kontroli.
b) przeprowadzenia oznaczeń garbnika.
c) doprowadzenia do stanu równowagi.
d) uzyskania jędrności lica skóry.

14. Fleksometr to przyrząd służący do badania

a) wytrzymałości na rozciąganie.
b) przepuszczalności pary wodnej.
c) wytrzymałości na wielokrotne zginanie.
d) przepuszczalności powietrza.

15. Badania trwałości wybawień skóry badamy aparatem

a) Satra.
b) Bally’ego.
c) Bergmana.
d) Parnasa-Wagnera.

16. Masa popiołu otrzymanego przez spalenie próbki skóry wyprawionej umożliwia

oznaczenie zawartości

a)

substancji białkowej.

b) składników organicznych.
c)

składników mineralnych.

d) substancji tłuszczowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

60

17. Oznaczenie liczby dyferencji ma na celu

a) określenie trwałości wybarwienia.
b) wykrycie mocnych kwasów w skórze.
c) określenie wartości pH brzeczki.
d) wykrycie związków wymywalnych.

18. Zawartości substancji skórnej określa się przez oznaczenie

a) azotu metodą Kjeldahla.
b) chlorowców metodą Hanuša.
c) pH metodą Sörensena.
d) garbników metodą Schroedera.

19. Badanie organoleptyczne przeprowadza się na drodze analizy

a) chemicznej i wizualnej.
b) fizycznej i dotykowej
c) spektralnej i wizualnej.
d) wizualnej i dotykowej.

20. Higrometr to przyrząd służący do pomiaru

a) wilgotności powietrza.
b) gęstości skóry.
c) powierzchni skóry.
d) temperatury powietrza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

61

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...................................................................................................

Prowadzenie kontroli międzyoperacyjnej procesu wyprawy skór

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punktacja

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

62

6. LITERATURA

1. Gajewski M., Pawłowa M., Majewska U., Bednarczyk H.: Materiały obuwnicze –

ćwiczenia laboratoryjne. PR, Radom, 1997.

2. Iwanowski J., Persz T.: Garbarstwo. Cz. 1. WPLiS, Warszawa 1965.
3. Lasek W.: Kolagen – chemia i wykorzystanie. WNT, Warszawa 1978.
4. Lasek W.: Wykończalnictwo skór miękkich. WSI, Radom 1986.
5. Lasek W.: Materiałoznawstwo obuwnicze. WNT, Warszawa 1984.
6. Lasek W., Persz T.: Technologia wyprawy skór. Cz. 2 Wykończanie. WSiP, Warszawa

1981.

7. Michalec T.: Technologia garbarstwa i futrzarstwa. WSI, Radom 1996.
8. Pawłowa M., Skoracki J., Smirnow W.: Materiałoznawstwo odzieżowe. PR, Radom

2001.

9. Persz T.: Analiza techniczna w przemyśle skórzanym. WPLiS, Warszawa 1967.
10. Persz T.: Materiałoznawstwo skórzane. WPLiS, Warszawa 1964.
11. Persz T.: Materiałoznawstwo dla techników przemysłu skórzanego. WSiP, Warszawa

1988.

12. Persz T.: Technologia wyprawy skór. Cz. 1. Garbowanie. WSiP, Warszawa 1977.
13. Persz T.: Garbarstwo. Cz. 2. WPLiS, Warszawa 1966.
14. Rodziewicz O.: Podstawy technologii garbarstwa. Politechnika Świętokrzyska, Kielce

1978

15. Rodziewicz O.: Podstawy technologii garbarstwa. WSI, Radom 1984
16. Rodziewicz O., Śmiechowski K.: Technologia garbarstwa dla projektantów obuwia

i odzieży. Politechnika Radomska, Radom, 2001.

17. Sadowski T.: Materiałoznawstwo dla kuśnierzy. WSiP, Warszawa 1985.
18. Stather F.: Skóra i jej namiastki. WPLiS, Warszawa 1956.
19. Woźniakiewicz W.: Materiałoznawstwo futrzarskie. WPLiS, Warszawa 1965.
20. http://www.introl.pl/katalog/termometry/laboratoryjne.html
21. http://www.kwt.pl/files/rys1.jpg
22. http://ocean.wsm.gdynia.pl/student/meteo1/wilg_2.html
23. http://ocean.wsm.gdynia.pl/student/meteo1/august.jpg
24. http://www.pol-eko.com.pl/foto/HI-ph013.jpg
25. http://www.pol-eko.com.pl/foto/HI-ph006.jpg
26. http://www.conbest.pl/DSL_Katalog/pg0122im.jpg
27. http://www.exalt.pl/axis/b15d/index.htm
28. http://www.exalt.pl/axis/b15m/index.htm
29. http://www.sas.net.pl/images/products/157.jpg
30. Polskie Normy:
–

PN-P-22100:1992 Skóry wyprawione. Pobieranie i przygotowywanie próbek do badań

–

PN-EN ISO 4044:2000 Skóry wyprawione. Przygotowywanie próbek laboratoryjnych do
badań

–

PN-P-22110:1974 Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości wody

–

PN-P-22111:1974* Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości popiołu

–

PN-EN ISO 5398-1:2007(U) Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości chromu –
Metoda jodometryczna

–

PN-P-22114:1974 Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości tłuszczu

–

PN-P-22117:1992 Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości substancji skórnej
i garbnika związanego, stopnia wygarbowania i wydajności

–

PN-P-22119:1993 Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości glinu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

63

–

PN-P-22125:1992 Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości substancji wymywanych
wodą

–

PN-EN ISO 4045:2001 Skóry wyprawione. Oznaczenie pH i liczby dyferencji

–

PN-EN ISO 3376:2003(U) Skóry wyprawione. Wyznaczanie wskaźników fizycznych
przy rozciąganiu

–

PN-EN ISO 14268:2003(U) Skóry wyprawione. Wyznaczanie przepuszczalności pary
wodnej

–

PN-P-22139:1971* Skóry wyprawione. Wyznaczanie przepuszczalności powietrza

–

PN-EN ISO 2417:2003(U) Skóry wyprawione. Wyznaczanie nasiąkliwości według
Kubelki

–

PN-P-22141:1984 Skóry wyprawione. Wyznaczanie nasiąkliwości metodą wagową

–

PN-P-22142:1974 Skóry wyprawione. Wyznaczanie odporności wybawień powłok
kryjących na tarcie

–

PN-P-22143:1974 Skóry wyprawione. Wyznaczanie odporności skór miękkich na
wielokrotne zginanie

–

PN-EN ISO 5402:2003(U) Skóry wyprawione miękkie. Wyznaczanie odporności
powłoki kryjącej na zginanie

–

PN-P22149:1993

Skóry

wyprawione

miękkie.

Wyznaczanie

nasiąkliwości

i przepuszczalności wody w warunkach dynamicznych

–

PN-EN ISO 3380:2003(U) Skóry wyprawione. Wyznaczanie temperatury skurczu

–

PN-EN ISO 2420:2003(U) Skóry wyprawione. Oznaczanie masy właściwej pozornej

–

PN-P-222111998 Skóry wyprawione. Wyznaczanie grubości i spadku grubości

* – norma wycofana bez zastąpienia