Autor: Iwona Otulakowska

konkurs: Lekcje, jakich nie było!

cykl lekcji - Prometeusz, Kain, Faust - romantyczni buntownicy.

Cykl lekcji zatytułowany Prometeusz, Kain, Faust – romantyczni buntownicy składa się
z 9 lekcji, przeznaczony jest dla drugiej klasy szkoły ponadgimanzjalnej.


lekcja I

Temat: Romantyczne mity egzystencji.

Cele szczegółowe:

- definiowanie pojęć mitu i historii, określanie romantycznego ujęcia tych pojęć;
- ćwiczenie umiejętności korzystania ze słownika, opracowywanie na jego podstawie

wiadomości dotyczących omawianych na lekcjach postaci mitycznych, biblijnych
i literackich;

- ćwiczenie umiejętności dyskutowania;

materiały:

- podręcznik Między tekstami, część 3, Romantyzm (echa współczesne), GWO, Gdańsk

2003:

Nowa mitologia, str. 22;
Mowa o mitologii, F. Schlegel, str. 23;
- Słownik mitów i tradycji kultury, W. Kopaliński, PIW, Warszawa 1985;

metody, techniki i formy pracy:

dyskusja, praca w grupach ze słownikiem, dyskusja panelowa, tablica bądź arkusze papieru.

Tok lekcji:

I. Wprowadzenie:

Nauczyciel zapisuje na tablicy pojęcia: mit, historia - prosi o wyjaśnienie tych pojęć
własnymi słowami i wskazanie różnic między nimi; następnie prosi o przeczytanie informacji
z podręcznika (str. 22 - Nowa mitologia) i wytłumaczenie na ich podstawie, czym była
mitologia dla romantyków, czy widzieli oni jakiś związek mitu z historią, dlaczego możemy
mówić o romantycznych mitach egzystencji (uczniowie zapisują swoje spostrzeżenia na
tablicy – forma hasłowa).

historia = mit (prawda objawiona)

samopoznanie - zakorzenienie we wspólnocie - wiedza o miejscu człowieka we

wszechświecie

=

romantyczne mity o egzystencji

II. Praca ze Słownikiem mitów i tradycji kultury W. Kopalińskiego:

Praca w trzech grupach, każda z nich opracowuje na podstawie Słownika mitów i tradycji
kultury W. Kopalińskiego jedno z haseł (Prometeusz, Kain, Faust) – grupy kolejno zapisują
wyniki w tabeli, którą wcześniej przygotował nauczyciel – przykład tabeli do wypełnienia:

Prometeusz

Kain

Faust

pochodzenie

postaci

wzór

(symbol)

wyrażenia i zwroty
związane z postacią

najważniejsze etapy
życia i czyny bohatera

III. Dyskusja panelowa:

Temat dyskusji: Co mogło zafascynować romantyków w postaciach Prometeusza, Kaina,
Fausta (wybrani uczniowie uczestniczą w dyskusji – jeden z nich bądź nauczyciel prowadzi
dyskusję, reszta klasy obserwuje jej przebieg)?
Wnioski z dyskusji, jak również swoje spostrzeżenia dopowiadają uczniowie przyglądający
się dyskusji i oceniający wypowiedzi kolegów.
Na koniec nauczyciel ocenia najlepszych dyskutantów – bierze pod uwagę znajomość zasad
dyskutowania, elokwencję, umiejętność stosowania właściwych argumentów, sposób
prezentacji tematu.

Zadanie domowe:

Przeczytać tekst z podr. ze str. 23 i odpowiedzieć pisemnie na pytania do tekstu (ćwiczenie
czytania ze zrozumieniem).
Przeczytać mit o Prometeuszu (Mitologia Greków i Rzymian Z. Kubiaka).


lekcje II, III

Temat: Zbuntowany tytan, zbuntowany człowiek – romantyczny mit jednostki
zbuntowanej przeciwko Bogu jako źródłu zła.

Cele szczegółowe:

- ćwiczenie umiejętności czytania tekstu scenicznego, streszczania lektury,

prezentowania przygotowanych zadań;

- analizowanie tekstu, tworzenie własnych tekstów, wzorowanych na tekstach

literackich, ćwiczenie umiejętności pisania listu;

- zapoznanie z fragmentami Prometeusza w okowach oraz Prometeusza wyzwolonego;

materiały:

podręcznik (j.w.):

- Prometeusz w okowach, Ajschylos, str. 25;
- Prometeusz wyzwolony, P. B. Shelley, str. 26-27;

Mitologia Greków i Rzymian, Z. Kubiak, Świat Książki, Warszawa 1999;

metody, techniki i formy pracy:

praca w grupach, praca metodą grup rotacyjnych, prezentacja.

Tok lekcji:

Część I

I. Wprowadzenie:

Jeden z uczniów opowiada historię Prometeusza, stara się nie oceniać poczynań tytana
(nauczyciel ocenia wypowiedź, bierze pod uwagę znajomość mitu, atrakcyjność wypowiedzi,
elokwencję).
Dwóch uczniów czyta (z podziałem na role) fragment Prometeusza w okowach Ajschylosa
(podr. str. 25).

II. Analiza fragmentów Prometeusza w okowach - praca w grupach:

- grupa pierwsza – wypisuje z tekstu zasługi Prometeusza dla ludzkości, korzyści, które
uzyskała dzięki temu ludzkość, oraz dokonuje oceny tej zasługi z perspektywy człowieka XXI
wieku – zapis w tabeli:

zasługa dla ludzkości korzyści dla ludzkości

ocena z perspektywy

człowieka XXI wieku

- grupa druga – pisze dialog sceniczny - pojednanie Zeusa z Prometeuszem, wzoruje się na
fragmencie tragedii Ajschylosa zamieszczonym w podręczniku;
- grupa trzecia – wyjaśnia, jak rozumie słowa Gadamera (podr. str. 24): „[…] mit ten jest dla
nas nie tyle niepokojącą zagadką przeszłości jak inne, ile raczej ważnym i godnym
poszanowania z racji swego wieku i losów głosem w chórze ludzkiej samowiedzy.
Najwidoczniej bowiem w tym micie od najdawniejszych czasów szukała swojej wykładni
zachodnia świadomość kulturowa. Jest to jak gdyby mit przeznaczenia Zachodu” – swoje
wyjaśnienia zapisuje w formie listu do kolegi.

III. Prezentacje:

Poszczególne grupy prezentują swoje zadania (nauczyciel ocenia sposób wykonania zadania
oraz sposób prezentacji).

Na zakończenie uczniowie odpowiadają na pytanie 3 z podręcznika ze str. 25 – określają
istotę buntu Prometeusza.

część II

I. Analiza Prometeusza wyzwolonego Shelleya – praca metodą grup rotacyjnych:

Uczniowie pracują metodą grup rotacyjnych – opracowują w ten sposób następujące zadania:
1. Podziel tekst na fragmenty, nazwij każdy z tych fragmentów (możesz podać kilka
propozycji).
2. Podaj cechy Boga – kogo Ci przypomina?
3. Jaki jest stosunek Prometeusza do Boga? Określ istotę jego buntu.
4. Co możesz powiedzieć o cierpieniu Prometeusza? Jaki zyskuje ono wymiar w ujęciu
tytana?
5. Wyjaśnij, w oparciu o fragment Prometeusza wyzwolonego, słowa Shelleya: „Prometeusz
przedstawia niejako rodzaj najwyższej doskonałości moralnej i intelektualnej, najczystsze
bowiem i najszczersze motywy kierują nim ku najlepszym i najszlachetniejszym czynom”.

II. Prezentacja zadań:

Każda z grup losuje jedno z opracowanych pytań i prezentuje je na forum klasy (nauczyciel
ocenia umiejętność prezentowania wybranego zagadnienia).

III. Wnioski:

Uczniowie porównują postać Prometeusza Shelleya z Prometeuszem Ajschylosa, dostrzegając
różnice w ujęciu buntu i stosunku do Boga.

Zadanie domowe:

Przeczytać w domu tekst z podr. na str. 28-29 oraz odpowiedzieć pisemnie na pytania do
tekstu (podr. str. 29).
Przypomnieć sobie zasady przemawiania.


Lekcja IV

Temat: Sąd nad Frankensteinem – twórcą Demona (czy należy naruszać granice
poznania zakreślone przez Boga?).

Cele szczegółowe:

- ćwiczenie umiejętności przemawiania;
- ćwiczenie umiejętności wypowiadania się na dany temat;
- zapoznanie się z fragmentem Frankensteina albo Współczesnego Prometeusza;

materiały:

podręcznik (j.w.):

- Frankenstein albo Współczesny Prometeusz, M. W. Shelley, str. 28-29;

metody, techniki i formy pracy:

praca w grupach, przemówienie.

Tok lekcji:

I. Wprowadzenie:

Sprawdzenie zadania domowego – odpowiedzi na pytania do fragmentów Frankensteina albo
Współczesnego Prometeusza (podr. str. 29) oraz przypomnienie zasad dobrego przemawiania.

II. Przygotowania do sądu nad Frankensteinem – twórcą Demona – praca w zespołach:

Nauczyciel dzieli uczniów na trzy zespoły – pierwszy przygotowuje obronę Frankensteina,
drugi oskarżenie twórcy Demona (zespoły przygotowują wystąpienia z perspektywy
człowieka XXI wieku), trzeci przygotowuje się do roli sądu (wybiera spośród siebie sędziego,
ławę przysięgłych oraz samego Frankensteina – przygotowuje dla niego słowa wyjaśniające,
jak doszło do powstania Demona).

III. Sąd nad Frankensteinem – prezentacja

Przemawiać będą tylko wybrane osoby (obrońca – musi wcześniej znać zarzuty stawiane
Frankensteinowi – oskarżyciel, sędzia, Frankenstein), pozostałe osoby (poza ławnikami)
zasiądą na widowni. Nauczyciel wystąpi w roli obserwatora.

IV. Podsumowanie:

Nauczyciel podsumowuje lekcję: na podstawie sporządzonej przez siebie tabeli ocenia
wystąpienia uczniów i przygotowane przemówienia (ocenie podlega: znajomość zasad
przemawiania, treść przemówienia – zastosowane argumenty, sposób wypowiedzi –
przemawiających ocenia za umiejętność przemawiania, grupy za przygotowane
przemówienia).

Lekcja V

Temat: Kain – pierwszy zbrodniarz.

Cele szczegółowe:

- zapoznanie się z historią Kaina i Abla oraz fragmentami Kaina Byrona;
- ćwiczenie umiejętności pracy w grupach, analizowania tekstu literackiego;
- ćwiczenie umiejętności charakteryzowania postaci;
- prezentowanie własnego stanowiska w danej sprawie;

materiały:

podręcznik (j.w.):

- Kain i Abel w Biblia Tysiąclecia, str. 30-31;
- Kain, G. Byron, str.32-33;

metody, techniki i formy pracy:

„burza mózgów”, dyskusja z elementami heurezy, arkusze papieru.

Tok lekcji:

I. Wprowadzenie:

Przeczytanie opowieści o Kainie i Ablu (podr. str. 30-31) oraz fragmentu Kaina Byrona
(podr. str. 32-33) – z podziałem na role.

II. Analiza tekstów – „burza mózgów”:

Nauczyciel wybiera jednego z uczniów, będzie on zapisywał na tablicy spostrzeżenia innych,
prosi go o zapisanie na tablicy pytań do dyskusji:
1. Dlaczego Kain zabił Abla? (źródła mordu)
2. Akt zbrodni – z premedytacją czy w afekcie?
3. Skutki mordu – biblijne a romantyczne rozumienie czynu Kaina – stosunek Boga do
człowieka i człowieka do Boga.
4. Kain biblijny a Kain romantyczny – porównanie postaci.
Dyskusja powinna być zakończona oceną dla uczniów szczególnie zaangażowanych w pracę
na lekcji.

III. Podsumowanie:

Jaki jest Twój stosunek do odwiecznego problemu dobra i zła? Podaj współczesne przykłady
Kainów. Która z koncepcji – biblijna czy romantyczna – jest bliższa prawdzie o człowieku? –
krótka dyskusja z elementami heurezy.

Lekcja VI - VII

Temat: Faust – człowiek, który paktował z diabłem.

Cele szczegółowe:

- tworzenie skojarzeń do słowa „wiedza”, układanie dialogów dotyczących wiedzy i jej

granic poznania;

- interpretowanie tekstów literackich;
- charakteryzowanie postaci;
- wprowadzenie pojęcia „faustyzm”;
- ćwiczenie umiejętności prezentowania zadań, wypowiadania się, dyskutowania;
- zapoznanie się z fragmentami Tragicznej historii doktora Fausta oraz Fausta;

materiał:

podręcznik (j.w.):

- Tragiczna historia doktora Fausta, Ch. Marloe, str. 34-35;
- Faust, Goethe, fragm. ze str.36-37 oraz Prolog w niebie w: Faust, Goethe, przekład: J.

Paszkowski, wyd. Zielona Sowa, Kraków 2001;

- Faust i mit Fausta, St. Vincenz, str. 38;
- Zbliżenie Faust w teatrze polskim, str. 39;

metody, techniki i formy pracy:

tworzenie mapy skojarzeń, układanie dialogów, praca w grupach, prezentacja.

Tok lekcji:

I. Wprowadzenie:

Uczniowie tworzą mapę skojarzeń do słowa wiedza, po czym odpowiadają na pytanie, czy
człowiek jest w stanie za pomocą wiedzy zrozumieć świat, a przede wszystkim samego siebie.
Najprawdopodobniej uczniowie dojdą do wniosku, iż sama wiedza nie zawsze wystarcza, aby
zrozumieć siebie czy świat – wprowadzenie do lekcji kończymy zatem pytaniem o to, co, jeśli
nie wiedza, może nam udzielić odpowiedzi na dręczące nas pytania egzystencjalne.

II. O sposobach zdobywania wiedzy niedostępnej zwykłym śmiertelnikom – praca
w grupach:

- grupa I – jakich mędrców, ludzi uczonych, filozofów poznałeś na lekcjach języka

polskiego, czego poszukiwali, co mówili o życiu, świecie i człowieku? Czy
współcześnie mamy mędrców pytających o sens życia?

- grupa II – przeczytaj fragment Tragicznej historii doktora Fausta (podr. str. 34-35)

i na jego podstawie przedstaw historię Fausta, powiedz, jaki jest jego stosunek do
wiedzy, gdzie szuka odpowiedzi na dręczące go pytania. Czy droga, którą wybrał,
prowadzi go do prawdy (zwróć uwagę na słowa chóru)?

- grupa III – przeczytaj fragment Fausta (podr. str. 36-37) i określ, jakim człowiekiem

jest Faust, jaki jest jego stosunek do wiedzy i magii, czego poszukuje – sporządź
bilans jego sukcesów i porażek. Jak myślisz, o czym to może świadczyć?

- grupa IV – otrzymuje załącznik nr 1 (fragment Fausta Goethego – „Prolog w niebie”)

i odpowiada na pytanie, gdzie już spotkała się z podobną sceną, o czym to może
świadczyć. Dlaczego Bóg pozwala szatanowi doświadczyć Fausta? jak został
przedstawiony Faust w tym fragmencie?

III. Prezentacja zadań:

Uczniowie kolejno prezentują swoje zadania, następnie zapisują wnioski do zeszytu,
nauczyciel wprowadza pojęcie faustyzmu (uczniowie tworzą definicję na podstawie
wcześniejszych zadań i informacji na temat Fausta podanych w podręczniku na str. 37) oraz
dokonuje oceny prezentacji (ocenia: wykonanie zadania oraz sposób prezentacji).

IV. Zakończenie:

Uczniowie czytają Zbliżenie. Faust w teatrze polskim (podręcznik str. 39), komentują
przedstawione str. 39 sceny z przedstawień teatralnych Fausta, określają, co dla nich jest
ponadczasowe w postaci Fausta (praca indywidualna, może być krótka dyskusja).

Zadanie domowe:

Przeczytać tekst z podr. ze str. 38 i odpowiedzieć na pytania do tekstu (czytanie ze
zrozumieniem).

Lekcja VIII - IX

Temat: Prezentujemy scenki fragmentów Prometeusza wyzwolonego, Kaina oraz Fausta
(podsumowanie cyklu lekcji o romantycznych buntownikach).

Przygotowanie:

Lekcja powinna być zaprezentowana po tygodniowej przerwie, tak aby uczniowie mieli czas
na przygotowanie krótkich scenek – ich zadaniem jest przede wszystkim ukazanie człowieka
zbuntowanego, romantycznego buntownika.

Cele szczegółowe:

- ćwiczenie umiejętności prezentowania na scenie omawianych na lekcji tekstów

romantycznych;

- ćwiczenie umiejętności podsumowywania omawianych na lekcjach bohaterów;
- kształtowanie wrażliwości odbioru tekstów kultury;

materiały:

podręcznik (j.w.):

- Prometeusz wyzwolony, P. B. Shelley, str. 26-27;
- Kain, G. Byron, str. 32-33;
- Faust, Goehte, str. 36-37;

metody, techniki i formy pracy:

scenki, praca w grupach.

Tok lekcji:

I. Prezentacje scenek:

Grupy kolejno prezentują przygotowane scenki – mogą je wystawić dla innych klas.
Nauczyciel ocenia: pomysłowość, sposób interpretacji tekstu, wykonanie, rzetelność
przygotowania scenki.


II. Zakończenie:

Uczniowie w grupach czteroosobowych uzupełniają poniższą tabelę (przykładowe
wypełnienie tabeli):

romantyczny bohater zbuntowany

przeciwko

walczy o

cechy romantyka

Prometeusz władzy bogów

ludzkość indywidualista,

buntownik, cierpiący

za innych,
poświęcający się dla
innych

Kain Bogu wolność indywidualista,

buntownik, samotnik,
pielgrzym, wygnaniec

Faust wiedzy

empirycznej,

ludzkiej, pozornej,
dostępniej

nieśmiertelność,
wszechwiedzę

człowiek
nienasycony, chce
przekraczać granice
ludzkiego poznania,
indywidualista,
szaleniec, buntownik

Zadanie domowe:

Napisz rozprawkę bądź esej na temat: Bunt jako istnienie w świecie – na podstawie
Prometeusza, Kaina i Fausta – bohaterów romantycznych mitów egzystencji.

Załącznik nr 1

PAN

Czy znasz ty Fausta?

MEFISTOFELES

Sławnego doktora?

PAN

Mojego sługę!

MEFISTOFELES

Znam go nie od wczora.

W samej istocie, ten człowiek ciekawy

Służy Ci, Panie, w szczególnym rodzaju.

On swe napoje i swoje potrawy

Czerpie

z

jakiegoś nieziemskiego kraju.

Jego duch goni w przestworzach bez końca,

Na

poły świadom głupstwa swego cechy;

On by rad niebu księżyce i słońca,

A ziemi wykraść szczyt każdej uciechy,

I

żadna przestrzeń jak bądź oddalona

Nie zaspokaja wzburzonego łona.

PAN
Jeśli on dotąd obłędnie mi służy,

Ja go niebawem na światło wywiodę;
Wszakże gdy drzewko zieleni się młode,
Słusznie ogrodnik o owocu wróży.

MEFISTOFELES
Pójdźmy o zakład, że ja go uwiodę,
Jeśli mi tylko Wasza Cześć pozwoli
Na

moją drogę ściągnąć go powoli.

PAN
Dopóki

żyje na ziemskim padole,

Dopóty wolne masz pole;

Błądzi człowiek, póki dąży.

MEFISTOFELES
Dzięki Wam składam; na umarłych bowiem

Nigdy mnie szczera nie brała ochota;

Ja

lubię lica jaśniejące zdrowiem,

W których pełne życie krąży,
Człowiek jest dla mnie tym, czym mysz dla kota.

PAN
Działaj więc, niczym nie chcę cię krępować.
Odwiedź duch ten od źródła, z którego poczęty,
I

wtrąć go, jeśli zdołasz go kierować,

W

bezdroża twego odmęty.

Lecz

uniż czoło i okryj się sromem,

Jeśli się w końcu okaże widomem,

Że prawy człowiek wśród niepewnych krążeń,

Świadom był jednak celu swoich dążeń.

MEFISTOFELES

Zgoda! bylebym za długo nie czekał.

Nie

sądzę, abym na ten pakt narzekał.

A gdy nareszcie ta cała historia

Pomyślnie dla mnie skończoną zostanie,

Natenczas pozwól mi, Panie,

Z

całego gardła wykrzyknąć: Victoria!

Niech on się prochem karmi i nadziewa

Jak mój bratanek, wąż z sławnego drzewa.

PAN

Wolno ci będzie zagarnąć twój połów;

Nie

kładę granic żadnymi zakazy.

Spomiędzy wszystkich przeczących aniołów

Ten jeden najmniej sprawia mi odrazy.

Człowiek za bardzo skłonny odpoczywać,
Gnuśność w nim łatwo cny popęd ucisza,

Dlatego rad mu daję towarzysza,

Który go drażniąc, zmusza oddziaływać.

Ale wy, synowie Boży

Cieszcie

się z wiecznie żyjącej piękności!

Opaszcie wkoło splotami miłości
Kwiat ducha bujny i hoży!
I to, co jeszcze mdłem jest i wątpliwem,
Wzmocnijcie trwałych pomysłów ogniwem.
(Niebo się zamyka. Aniołowie rozchodzą się.)

Faust, Goethe, przeł. J. Paszkowski, Wyd. Zielona Sowa, Kraków 2001