Zając Justyna, Środki i metody oddziaływania USA w bliskowschodnim procesie
pokojowym (1991 - 2000), Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
2005

1. Konflikt Izraelsko - Palestyński (ogólnie, początek)
2. Strony w konflikcie
3. Wojny, konflikty, starcia
4. Rozmowy pokojowe (ramy czasowe)
5. Środki oddziaływania / metody oddziaływania (porównanie, współzależności)
6. Pokojowe misje ONZ na Bliskim Wschodzie
7. Stanowisko kolejnych prezydentów USA do procesu Bliskowschodniego
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-1-

1. KONFLIKT IZRAELSKO - PALESTYŃSKI (ogólnie, początek)
Konflikt Izraelsko - Palestyński wybuchł w maju 1948 roku, zaraz po utworzeniu
niepodległego państwa Izrael na terenie Palestyny (14/15 maja 1948).
"Decyzja ta wywołała natychmiastową negatywną reakcję państw arabskich oraz arabskich
mieszkańców Palestyny, roszczących sobie prawo do całego tego terytorium".
s. 9
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-2-

2. STRONY W KONFLIKCIE:
- Izrael
vs
- Liban
- Syria
- Jordania (od 1949 roku, po aneksji Cisjordanii, do 1949 Transjordania)
- Egipt
- naród Palestyński
- Irak (uczestniczył w wojnie 1948 roku, w późniejszym czasie kraj ten wycofał się z
bezpośredniego uczestnictwa w konflikcie z Izraelem [?] a 6-o dniowa?)

oraz ZSRR (do 1991 r.), wspierający państwa arabskie vs USA, w mniejszym stopniu
Wielka Brytania i Francja [?], wspierające państwo Izrael w agresji na Egipt (1956 r.)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-3-

3. WOJNY, KONFLIKTY, STARCIA
(1948 - 1949) - atak na Izrael wojsk koalicji arabskiej (Egiptu, Jordanii - z wojskami
irackimi, Libanu oraz Syrii)
(październik - listopad 1956) - brytyjsko - francusko - izraelska agresja na Egipt
(5 - 10 czerwca1967) - wojna czerwcowa (Wojna Sześciodniowa) - atak lotnictwa
Izraelskiego na Egipt, atak wojsk Syrii, Jordanii oraz Iraku na Izrael
(październik 1973) - wojna Yom Kippur, wojna ramadanowa (Syria, Egipt, Izrael)

1 / 8

(czerwiec 1982 - 1985) - agresja Izraela na Liban
(grudzień 1987 - 1991) - antyizraelskie powstanie palestyńskie - intifada
(wrzesień 2000 - 2004) - antyizraelskie powstanie palestyńskie - intifada II [Intifada Al -
Aksa] (spowodowało załamanie się rozmów izraelsko - palestyńskich)

* WYBUCH WOJNY 6 dniowej (5 - 10 czerwca 1967)
- z jednej strony Stany chciały zwycięstwa Izraela, dyskredytacji Nasera - a tym samym
osłabienia stosunków egipsko - radzieckich i zmniejszenie roli ZSRR w regionie
- z drugiej strony USA bały się większego zaangażowania w konflikt ZSRR (utrudniłoby to
sytuację Stanów Zjednoczonych, uwikłanych w tym czasie w wojnę w Wietnamie)
- Stany Zjednoczone zaniepokojone możliwością niekorzystnego rozwoju sytuacji
zdecydowały się wywrzeć nacisk na Tel Awiw, dzięki czemu 10 czerwca 1967 roku zostało
ogłoszone zawieszenie broni.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-4-

4. ROZMOWY POKOJOWE (ramy czasowe):
październik 1991 (doszło do zorganizowania konferencji międzynarodowej w Madrycie,
która zainicjowała arabsko - izraelskie rozmowy pokojowe) - wrzesień 2000 (wybuch
antyizraelskiego powstania - zwanego intifadą II, które spowodowało załamanie się rozmów
izraelsko - palestyńskich)

"(...) w bliskowschodnim procesie pokojowym w latach 1991 - 2000, USA stosowały
szeroki wachlarz środków i metod oddziaływania wobec uczestników tego procesu, a ich
efektywność zależała nie tylko od adekwatności doboru do celu, jakim było ostateczne i
trwałe rozwiązanie konfliktu arabsko - izraelskiego, ale również od intensywności i
dynamiki ich stosowania oraz od rodzaju reakcji adresatów na stosowane wobec nich środki
i metody."
s. 9 - 10

"Zgadzając się z tezą Józefa Kukułki, że elementem procesu oddziaływań
międzynarodowych jest polityka zagraniczna, możemy stwierdzić, że środki i metody
międzynarodowego oddziaływania państwa są środkami i metodami polityki zagranicznej."
s. 13

"Przez środki międzynarodowego oddziaływania państwa, będące środkami polityki
zgranicznej państwa należy więc rozumieć wszystkie zasoby i instrumenty, przy użyciu
których państwa starają się kształtować pożądane postawy i działania zagranicznych
podmiotów oraz pożądane stany zjawisk i procesów międzynarodowych. Innymi słowy są
to zasoby i instrumenty służące realizacji celów polityki zagranicznej państwa."
s. 13 - 14
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-5-

5. ŹRODKI ODDZIAŁYWANIA / METODY ODDZIAŁYWANIA (porównanie,
współzależności)

2 / 8

"(...) w tytułach (...) rozdziałów zawarto jedynie kategorię 'środków oddziaływania' (np.
polityczne środki oddziaływania, ekonomiczne środki oddziaływania), pomijając kategorię
'metod'. Jest to zabieg świadomy i celowy. W przypadku metod międzynarodowego
oddziaływania państwa mamy bowiem do czynienia z trzema ich rodzajami, tj. metodami:
pozytywnymi, negatywnymi i neutralnymi. Niezasadnym byłoby więc używanie przy
poszczególnych rodzajach środków nazwy 'metoda', gdyż mogłoby to stworzyć wrażenie, iż
mamy do czynienia z metodami politycznymi, ekonomicznymi, wojskowymi i
ideologicznymi, co nie jest zgodne z przyjętymi w rozprawie założeniami. (...) W treści
każdego z rozdziałów wykazano (...), iż metody służą do wyodrębnienia spośród środków
oddziaływania odpowiednich instrumentów."
s. 10

"Duże zaangażowanie przedstawicieli USA w negocjacje pokojowe przyczyniło się do
podpisania izraelsko - jordańskiego traktatu pokojowego oraz zawarcia szeregu porozumień
pokojowych między Izraelem a Organizacją Wyzwolenia Palestyny."
s. 10
OWP - organizacja powstała w 1965 roku, na czele której stanął Jasir Arafat

"Efektywność środków i metod międzynarodowego oddziaływania państwa mierzy się,
stosując następujące kryteria:
1) adekwatność doboru środków i metod do realizacji określonych celów polityki
zagranicznej państwa;
2) intensywność i dynamikę użycia środków wobec różnych uczestników stosunków
międzynarodowych dla osiągnięcia tego samego celu;
3) reakcję adresatów i społeczności międzynarodowej na stosowane środki i metody."
s. 33
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-6-

6. POKOJOWE MISJE ONZ NA BLISKIM WSCHODZIE
"Spośród trzech misji pokojowych ONZ, działających w latach 90. na Bliskim Wschodzie:
UNTSO, UNDOF i UNIFIL, Stany Zjednoczone uczestniczyły w niewielkim wymiarze
tylko w jednej z nich - UNTSO."
s. 11 - 12
UNTSO (United Nations Truce Supervison Organization - Organizacja Narodów
Zjednoczonych ds. Nadzorowania Rozejmu) - została powołana w 1948 r.

UNDOF (United Nations Disengagement Observer Force - Siły Narodów Zjednoczonych
ds. Nadzoru Rozdzielenia Wojska na Wzgórzach Golan) -została utworzona w 1947

UNIFIL (United Nations Interim Force in Lebanon - Tymczasowe Siły Zbrojne Organizacji
Narodów Zjednoczonych w Libanie) - utworzone w 1978 r.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-7-

7. Stanowisko kolejnych prezydentów USA do procesu Bliskowschodniego

3 / 8

___Woodrow Wilson (1913 - 1921)___
* 2 listopada 1917 DEKLARACJA BALFOURA (Wielka Brytania) - problem Palestyński
pojawia się pierwszy raz na arenie międzynarodowej;

* 2 listopada 1917 roku minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii, lord Artur Balfour
skierwał list do przedstawiciela żydowskiej społeczności angielskiej, lorda Lionela Waltera
Rothschilda, w którym zapewniał, że rząd brytyjski popiera plany ustanowienia w
Palestynie siedziby narodu żydowskiego, podkreślając jednocześnie, iż w niczym nie może
to ograniczyć praw społeczności nieżydowskich.

* Prezydent Woodrow Wilson wydawał się być zadowolonym zastąpieniem Imperium
Osmańskiego rządami syjnistów, jednak nie chciał zespuć stosunków USA - Turcja;
dodatkowy wpływ na postawę Amerykanów miała izolacjonistyczna polityka tego kraju w
tym okresie.

___Franklin D. Roosevelt (1933 - 1945)___
* marzec 1944 - prezydent D. Roosevelt upoważnił czołowych działaczy syjonistycznych -
Rabina Wise'a oraz Abbę Hillela Silvera do wygłoszenia oświadczenia o amerykańskim
poparciu dla idei utworzenia w Palestynie państwa żydowskiego (jednocześnie w 1945 roku
podczas spotkania z królem Arabii Saudyjskiej Ibn Saudem amerykański prezydent
zobowiązał się, że nie podejmie żadnych kroków wrogich wobec Arabów - podwójna
polityka Białego Domu)

___Harry S. Truman (1945 - 1953)___
* osłabienie pozycji Anglii i Francji po II wojnie światowej na terenie Bliskiego Wschodu;

* maj 1947 rok - problem problem palestyński stanął na forum Organizacji Narodów
Zjednoczonych. Specjalna Komisja ONZ ds. Palestyny (United Nations Special
Commission on Palestine - UNSCOP) przedłożyła dwa projekty rozwiązania sprawy:
a) stworzenie federacyjnego państwa dwunarodowego
b) koncepcja podziału Palestyny na dwa oddzielne państwa: żydowskie oraz arabskie.
Jerozolima miała pozostać strefą międzynarodową

* 29 listopada 1947 rok, dzięki poparciu H. Trumana został przyjęty drugi plan w formie
rezolucji nr 181 (stosunkiem głosów 33 do 13, przy 10 wstrzymujących się).
Popaprcie prezydenta dla stworzenia państwa żydowskiego wynikało z potrzeba wsparcia
Trumana w wyborach prezydenckich w 1948 roku przez amerykańskich syjonistów
(wzmacniających swoją pozycję oraz wpływ na politykę Białego Domu od 1942 roku)

* dwuznaczna polityka Waszyngtonu w stosunku do Bliskiego Wschodu wynikająca z
podziałem prowadzenia tej polityki między Departament Stanu (widział Bliski Wschód jako
całość próbując prowadzić wyważoną politykę na tym terenie) a Białym Domem (traktował
kwestię syjnistów odrębnie, widząc w niej czynnik polityki wewnętrznej).

* wzrastanie roli ZSRR na terenie Bliskiego Wschodu (popieranie państw Arabkich) i

4 / 8

związana z tym polityka USA (w pierwszym okresie próba wyważenia między państwami
arabskimi a Izraelem, później zaś polityka popierająca działania państwa żydowskiego).

* "Postawa Stanów Zjednoczonych wywołała silne oburzenie przywódców państw
arabskich, którzy zarzucili Trumanowi złamanie obietnicy, zgodnie z którą sprawa
Palestyny miała być rozwiązana jedynie za zgodą Palestyńczyków i Żydów. Zdecydowany
opór Arabów wpłynął na zmianę stanowiska amerykańskiego. W kwietniu 1948 roku Stany
Zjednoczone przedłożyły w Radzie Bezpieczeństwa wniosek o objęcie Palestyny
tymczasową administracją Organizacji Narodów Zjednoczonych. Propozycja nie zyskała
jednak aprobaty większości państw członkowskich. Zdecydowanie sprzeciwił się jej
przyjęciu Związek Radziecki. Ostrą krytykę wywołała również wśród środowisk
żydowskich, które nie chciały dopuścić do opóźnienia utworzenia państwa żydowskiego.
Pod wpływem silnego nacisku Chaima Weizmanna, przywódcy Światowego Związku
Syjonistów oraz jego najbliższych współpracowników prezydent Harry Truman wycofał się
ze swojej propozycji i w kilkanaście minut po ogłoszeniu decyzji o utworzeniu państwa
Izrael uznał jego istnienie. Obok poparcia politycznego Stany Zjednoczone udzieliły
Izraelowi także pomocy finansowej."
[s. 36 - Justyna Zając]

___Dwight D. Eisenhower (1953 - 1961)___
* prezydent Dwight Eisenhower nie przypisywał regionowi Bliskiego Wschodu
priorytetowego znaczenia w polityce zagranicznej USA. Interesował się tą częścią świata
bardziej niż H. Truman, ale na pierwszym miejscu pozostała sprawa zagrożenia ze strony
Związku Radzieckiego, a Bliski Wschód był postrzegany przez pryzmat doktryny
"powstrzymywania komunizmu".

PLAN DULLESA (26 sierpnia 1955 r.)
* maj 1953 - John Foster Dulles (amerykański sekretarz stanu) udał się na Bliski Wschód
odwiedzając m.in. Egipt, Izrael, Jordanię, Liban oraz Syrię; głównym celem wizyty była
poprawa stosunków z państwami arabskimi i próba wciągnięcia ich w zachodni system
obronny (stosunki Waszyngton - Tel Awiw uległy pogorszeniu)
* pomoc finansowa dla Tel Awiwu dramatycznie zmalała, a izraelski atak na jedną z wiosek
w Jordanii, w październiku 1953 roku, spotkał się z natychmiastowym potępieniem
Waszyngtonu.
* "Latem 1954 roku Eisenhower zatwierdził dokument Rady Bezpieczeństwa Narodowego
zatytułowany:
'Cele i polityka Stanów Zjednoczonych Ameryki wobec Bliskiego Wschodu'. Dokument ten
stwierdzał, że zdobycie przez ZSRR wpływów lub kontroli na Bliskim Wschodzie
spowoduje zagrożenie dla bezpieczeństwa USA. Obawy te oraz chęć pozyskania władz
egipskich na utworzenie regionalnego systemu obronnego na Bliskim Wschodzie zmusiły
Waszyngton do większej aktywności w regionie i do zajęcia się jego najważniejszymi
problemami, w tym rozwiązaniem konfliktu arabsko - izraelskiego. W tej sprawie dokument
postanowił, że Stany Zjednoczone powinny m.in.:
a) uczynić jasnym, że Izrael nie będzie traktowany inaczej niż państwa arabskie;
b) użyć środków politycznych, gospodarczych i psychologicznych dla zredukowania
napięcia pomiędzy państwami arabskimi a Izraelem, w celu stworzenia warunków

5 / 8

umożliwiających podpianie ostatecznego porozumienia pokojowego;
c) osiągnąć postęp w rozwiązaniu problemu uchodźców palestyńskich poprzez:
- doprowadzenie do repatriacji części uchodźców w liczbie możliwej do zaakceptowania
przez Izrael, na obszary przez niego kontrolowane,
- rozwiązanie problemów dotyczących zablokowanych funduszy arabskich oraz
odszkodowań za własność pozostawioną na terenach kontrolowanych przez Izrael,
- zapewnienie uchodźcom warunków do osiedlenia w sąsiednich państwach arabskich,
d) współuczesniczyć w osiągnięciu porozumienia w sprawie ostatecznego statusu
Jerozolimy i Miejsc Świętych, które powinno zostać zaakceptowane przez państwa
bezpośrednio nim zainteresowane oraz przez społeczność międzynarodową."
[s. 38 - Justyna Zając]

* "Eisenhower i Dullas byli głęboko przekonani, że jeśli konflikt arabsko - izraelski zostanie
rozwiazany, Arabowie sprzymierzą się ze Stanami Zjednoczonymi przeciwko Rosjanom.
Kiedy więc 20 lutego 1955 roku Izrael rozpoczął atak na Strefę Gazy, w kilka miesięcy
później - 26 sierpnia 1955 roku USA wystąpiły z planem rozwiązania istniejącego konfliktu,
nazwanym PLANEM DULLESA. Przedstawiona przez amerykańskiego sekretarza stanu
propozycja dotyczyła kliku kwestii:
a) rozwiązania problemu uchodźców;
b) porozumienia w sprawie wody;
c) ustalenia trwałych granic
d) udzielenia wzajemnych gwarancji bezpieczeństwa przez zwaśnione strony."
[s. 38 - Justyna Zając]

"(...) rozwiązanie problemu uchodźców palestyńskich, poprzez możliwość osadzenia ich w
odpowiednio przygotowanych miejscach na terenach państw arabskich lub doprowadzenia
do ich repatryacji. Osiągnięcie tego celu widział w rekultywacji obszarów nieurodzajnej
ziemi, w czym USA były gotowe pomóc poprzez uruchomienie potrzebnych do tego celu
funduszy.
(...) linie graniczne, powstałe na bazie porozumień o zawieszeniu broni z 1949 roku, nie
posiadały charakteru stałego, lecz jedynie odzwierciedlały zajmowane w momencie
przerwania walk pozycje wrogich sobie armii, natomiast ostatecznym celem porozumienia
pokojowego miało być wynegocjowanie stałych granic między państwami arabskimi a
Izraelem. Takie podejście sugerowało możliwość zmian terytorialnych, uwzględniajacych
roszczenia terytorialne Arabów do części terytoriów zajmowanych przez Izrael.
Propozycja amerykańska nie uzyskała akceptacji władz izraelskich, które nie zgadzały się
na jakiekolwiek zmiany terytorialne na korzyść Arabów. Nie wywołała również entuzjazmu
wśród Arabów, którzy podejrzliwie podchodzili do wszelkich inicjatyw dotyczących
przesiedleń uchodźców. (...) nadzieje Waszyngtonu na zaciśnienie stosunków z Egiptem
rozwiały się. (...) na kilka dni przed oficjalnym ogłoszeniem planu Dullesa, egipski
prezydent - Gamal Abdul Naser podjął decyzję zaciśnienia stosunków z ZSRR oraz o
zakupie broni od środkowoeuropejskiego sojusznika Moskwy, Czechosłowacji."
[s. 38 - 39 - Justyna Zając]

* 1956 - atak Izraela, Francji i Wielkiej Brytanii na Egipt (po nacjonalizacji Kanału
Sueskiego). "Wywołało to negatywną reakcję Waszyngtonu, który w tym okresie dążył do

6 / 8

zjednania sobie państw arabskich. Stosując groźby wsztrzymania pomocy gospodarczej
Stany Zjednoczone zmusiły Wielką Brytanię i Francję do przerwania działań zbrojnych i
wycofania się z Egiptu w grudniu 1956 roku. W marcu następnego roku, pod naciskiem
administracji amerykańskiej także Izrael opuścił Strefę Gazy, ale w zamian otrzymał
zapewnienia o rozlokowaniu na granicy z Egiptem sił pokojowych ONZ oraz zobowiązanie
ze strony szestnastu państw morskich, że będą bronić prawa swobody żeglugi w cieśninach
Morza Czerwonego.
W wyniku kryzysu sueskiego pozycja państw europejskich na Bliskim Wschodzie znacznie
osłabła a Stany Zjednoczone, jako jedyny kraj zdolny do zabezpieczenia interesów Zachodu
na tym obszarze, stanęły wobec potrzeby opracowania zasad nowej polityki
bliskowschodniej."
[s. 39 - Justyna Zając]

* DOKTRYNA EISENHOWERA (zaaprobowana przez Senat 9 maja 1957 r.)
(powstrzymywanie ZSRR na terenie bliskowschodnim)
Administracja amerykańska miała prawo do:
a) użycia na prośbę państw bliskowschodnich amerykańskich sił zbrojnych, w celu ochrony
integralności terytorialnej i niezależności politycznej tych krajów, w obliczu zagrożenia
agresją zbrojną ze strony jakiegokolwiek państwa komunistycznego;
b) podjęcia programów pomocy militarnej dla państw bliskowschodnich, które wyrażą takie
życzenie;
c) udzielenie pomocy gospodarczej każdemu państwu bądź grupie państw Bliskiego
Wschodu.

___John F. Kennedy (1961 - 1963)___
* główna uwaga USA skupiona problem Kuby i Wietnamu, najważniejszych miejsc
rywalizacji USA i ZSRR;
* dyplomacja amerykańska nie była zmuszona do podejmowania konkretnych działań na
Bliskim Wschodzie, gdyż na początku lat 60. stosunki arabsko - palestyńskie były
stosunkowo spokojne;
* Biały Dom starał się prowadzić politykę neutralności, dążąc jednocześnie do utrzymania
dobrych stosunków z Izraelem i państwami arabskimi. Polityka ta została zachwiana w 1962
roku, kiedy Kennedy ulegając żądaniom społeczności żydowskiej, zgodził się sprzedać
Izraelowi rakiety typu Hawk (miała to być wyłącznie jednorazowan transakcja);
* w tym okresie w Senacie i Izbie Reprezentantów przedstawiono propozycję zawarcia
formalnego paktu wojskowego między USA a Izraelem. Zwolennikiem takiego paktu był
premier Izraela - Ben Gurion. Biały Dom nie podjął tej inicjatywy bojąc się utraty wpływów
w niektórych państwach arabskich, prowadzących politykę prozachodnią.

___Lyndon B. Johnson (1963 - 1969)___
* polityka Białego Domu stawała się coraz bardziej proizraelska
- Izrael poparł działania Amerykanów w Wietnamie;
- główne państwo arabskie - Egipt, na współpracę z którym liczyli poprzedni prezydenci
USA, zachowywało niejednoznaczną pozycję w zimnowojennej rywalizacji amerykańsko -
radzieckiej;
- najważniejsi doradzy prezydenta Johnsona do spraw polityki zagranicznej zajmowali

7 / 8

wyraźnie proizraelską pozycję.
* 1965 r. - prezydent Johnson zdecydował się na:
- zamrożenie stosunków z Egiptem,
- wstrzymaniu dostaw żywności do tego kraju,
- odmówił finansowania jego programów rozwojowych, jednocześnie podejmując decyzję o
sprzedaży Izraelowi czołgów M - 48 Patton i bombowców typu A - 4 Shyhawk
* Waszyngton i Tel Awiw nawiązały współpracę między służbami wywiadowczymi (CIA i
Mossad)
* maj 1967 - prezydent zezwolił na dostarczenie Izraelowi wyposażenia wojskowego, które
w późniejszym okresie ułatwiło Izraelowi pokonanie wojsk egipskich.
-_-_-_-_-_-_-_-_
- implementacja izraelsko - palestyńskich porozumień pokojowych i izraelsko -
jordańskiego traktatu pokojowego
- umacnianie się pokoju izraelsko - egipskiego
- działaność skłaniająca Liban do podjęcia polityki pokojowej wobec Izraela

8 / 8