orzeszkowa nad niemnem tresc

Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem – tre

ść

Tom I, rozdz. 1
Było lato, dzie

teczny. Nad Niemnem stał du

y dwór otoczony szeregiem małych. Od białych dróg

odchodziły miedze, wszystko ukwiecone dzikimi ro

linami, w dali były uprawy. Weseli ludzie wracali z

cioła – kobiety w chustach, z płacz

cymi dzie

mi.

Gdy tłum przeszedł, ukazały si

dwie kobiety – jedna z du

żą

chust

, druga z p

kiem le

nych ro

lin. Kobieta

z chust

była wysoka i szczupła, pewnie silna, ale ju

nieco przygarbiona staro

, jedynie oczy pozostały w

niej interesuj

ce i ogniste. Kobieta z kwiatami wygl

dała troch

jak chłopka, troch

jak bogata panna, ubrana

była w modn

, ale skromn

czarn

sukni

, jej postawa była delikatna i wyniosła, ale ruchy zdradzały wesołe

usposobienie. Wygl

dała na pi

i siln

, ale dumn

i chmurn

zarazem. Na imi

miała Justyna, starsz

kobiet

nazywała cioci

Stara wspomniała o ojcu dziewczyny, który romansował z Francuzic

. Opowiadała jak kiedy

biegła z

cioła, bo Emilka była chora, w zielonej sukni i ze spłaszczonym parasolem, a chłopi w polu wzi

li j

choler

z łopat

☺

Nie uwierzyli ekonomowi i Bohatyrowiczom,

e to nie cholera, ale Marta Korczy

ska,

kuzynka Benedykta Korczy

skiego. Ubodło j

to, bo miała tylko 36 lat (teraz ma 48).

Min

ł je powóz Ró

yca, w którym siedział drugi pan,

artuj

cy sobie z nich. Jechali na obiad do Korczyna.

Marta dziwiła si

e Justyna nie korzysta w łaskawo

ci wujostwa i nie kokietuje m

ęż

czyzn, nie przyjmuje od

wujków pieni

dzy, utrzymuje siebie i ojca z procentów od swego małego maj

tku. A boso i bez kapelusza

chodzi, bo znudziły jej si

salony, poza tym nigdy nie b

dzie mogła do tego

ycia wróci

. Ciotka jednak

lała,

e to przez to,

e dostała kosza od rodziny Zygmunta Korczy

skiego.

Min

ł je wóz drabiniasty szczelnie załadowany gwarz

cymi dziewcz

tami. Powoził na stoj

co 30-latek

knej budowy, ukształtowany tak przez prac

. Był to Jan Bohatyrowicz. Zamienił par

słów z Mart

, która

znała go, gdy był dzieckiem i spojrzał z błyskiem w oku na Justyn

, która rzuciła dziewczynom kwiaty.

Kiedy

ojciec Janka, Jerzy, i stryj, Anzelm, bywali we dworze na obiadach. Było wesoło, teraz wieczny

smutek. Janek z oddali

piewał pie

śń

Ty pójdziesz gór

, A ja dolin

; Ty zakwitniesz ró

żą

, A ja kalin

, któr

dawniej nucił z Mart

jego stryj. Marta powiedziała Justynie koniec pie

ni: A kto tam przyjdzie albo

przyjedzie, Przeczyta sobie: Zł

czona para, zł

czona para Le

y w tym grobie!

rozdz. 2
Dom korczy

ski stał w

ród drzew i krzewów ró

, był niski, drewniany, z du

ym gankiem, na którym stały

stoliki i kanapy i gotyckimi oknami. Obok były zabudowania gospodarskie i stary ogród. Wida

było z

dziedzi

ca Niemen. Był to stary szlachecki dom, niegdy

pełen

ycia. Teraz starano si

zachowa

w nim

porz

dek. Daleko mu było jeszcze do ruiny, ale co chwil

reperowano. Nie było kosztownych kwiatów,

ale i nie było chwastów. Nie budowano nic nowego, zachowywano tylko pozory bogactwa. Dom przypominał
wci

ąż

o swoich pierwszych wła

cicielach, był no

nikiem historii.

W gabinecie przy salonie siedziały cztery osoby. Pokój był elegancki, nieco sentymentalny. Unosił si

zapach perfum i lekarstw. Na szezlongu le

ała pi

kna kobieta, lat około 40. Nie miała nawet jednego siwego

włosa, ale wida

było,

e jest słaba fizycznie. Była to Emilia Korczy

ska,

ona Benedykta, wła

ciciela

Korczyna. Obok siedziała nieco młodsza, ale mniej ładna kobieta, podobnie delikatna, szczupła i cierpi

ca,

ale ubrana w prost

sukni

. Teresa Pli

ska słuchała z uwielbieniem m

ęż

czyzn, ale

aden z nich nie zwracał

na ni

uwagi. M

ęż

czy

ni to Bolesław Kirło i Teofil Ró

yc. Kirło opowiadał o „gracjach”, jakie spotkali po

drodze.

miali si

e jedna z kobiet była bez r

kawiczek i kapelusza. Kobiety my

lały,

e to wiejska

dziewczyna. Ró

yc si

nie odzywał, a Kirło najpierw chciał pocałowa

Teres

, potem ucałował dło

Emilii i

wyznał,

e spotkana dziewczyna to Justyna Orzelska.

Ró

yc był dopiero drugi raz w tym domu. Emilia tłumaczyła si

e Justyna zamieszkała u nich, gdy miała 14

lat, jest oryginalna, a naweyki w tym wieku trudno wykorzeni

. Jej ojciec stracił maj

tek, a potem owdowiał.

Korczy

ski jest wci

ąż

zaj

ty gospodarstwem i interesami, bardzo nietowarzyski. Teresa podała Emilii leki, bo

ta czuła globus. Nie pozwalała otworzy

okna, bo bała si

przeci

gów i sło

ca.

Wszedł Benedykt – opalony i barczysty, silny od pracy. Ró

yc był fizycznie jego przeciwie

stwem, ale obaj

wydawali si

smutni. Benedykt niepokoił si

e jeszcze nie ma dzieci – miał przyjecha

Witold ze szkoły

agronomicznej i Leonia z pensji warszawskiej. 15-latka pojechała, bo matka przy słabym zdrowiu nie mogła
jej wychowywa

. :/ Kirło nie mógł z Benedyktem rozmawia

o gospodarstwie, bo siedział u

ony pod

pantoflem, to ona zajmowała si

całym domem.

Płytnicy (płyta – tratwa) pracowali mimo

ta, cho

według Ró

yca oni zawsze je maj

, bo s

zdrowi i silni,

chc

. Benedykt przyznał,

e praca nie jest nieszcz

ęś

ciem, je

li przynosi jakie

skutki, a nie wci

ąż

nowe

trudno

ci. Ci

ęż

ko maj

teraz

redni obywatele. Ró

yc stracił cz

ęść

maj

tków, ale zawsze był wielkim panem

i poradzi sobie. Kirło tymczasem

artował cicho z Emili

W domu słycha

było granie na skrzypcach. Kirło na ten d

k wybiegł do salonu. Marta krz

tała si

przy

obiedzie. Kaszlała, ale nie spocz

ła ani na moment, nawet po długim spacerze z ko

cioła. Kirło przytargał do

gabinetu Emilii ubranego w szlafrok Orzelskiego, by przedstawi

z Ró

ycowi znakomitego muzyka. Ró

był zniesmaczony tym

artem, ale panie si

miały. Justyna uratowała ojca, gro

żą

c Kirłowi psem.

Ró

yc wspomniał,

e ich wiek jest nerwowy. Emilia twierdziła,

e jedynym dla niej ratunkiem jest

zaspokojenie potrzeb serca, gustów, marze

. Wywód ten przerwała Marta, mówi

e dzieci jad

. Emilia

przed wyj

ciem opatuliła si

płaszczem. Ró

yc tymczasem wypytywał Kirł

o Justyn

i dowiedział si

e nie

ma ona posagu,

e miała wyj

ść

na Zygmunta, ale rodzina i on sam si

sprzeciwili. Justyna musiała pomóc

ojcu w toalecie, bo Franek – słu

żą

cy był zaj

ty przy stole i go

ciach.

Justyna przez okno swego pokoju widziała m

ęż

czyzn (jeden to Jan Bohatyrowicz, drugi jaki

starszy), którzy

przypłyn

li Niemnem i weszli w bór, sk

d wołały ich inne głosy.

rozdz. 3
Benedykt Korczy

ski sko

czył studia wy

sze w akademii wile

skiej jako syn napoleonisty. Ojciec jego oparł

rosyjskiej tyranii i wychował synów w cnocie. Dziwiono si

e wysłał synów na studia, zamiast da

spokojne

ycie na swojej ziemi. Rozumiał,

e pa

szczyzna kiedy

sko

czy, był poza tym

redniozamo

ny, chciał da

im jakie

podstawy do

ycia. Benedykt dostał Korczyn, Andrzej – drugi folwark,

mieli wyposa

siostr

i młodszego brata, Dominika, który był na naukach.

Benedykt przyjechał do Korczyna w 1861 r. Andrzej gospodarował ju

u siebie, siostra wyszła za m

ąż

Dominik dopiero wrócił z nauk. W Korczynie była ju

jego kuzynka, Marta. Duch demokratyzmu szerzył si

Korczyn

ył w przyja

ni z Bohatyrowiczami. Była to wioska, która przez jakie

dziwne okoliczno

ci straciła

szlachecki tytuł. Wybuchło powstanie. Andrzej bardzo si

anga

ował, Dominik odkładał wyjazd z domu, a

Marta romansowała z Anzelmem. Jerzy, brat Anzelma przyja

nił si

z Andrzejem – mimo ró

nic w

wykształceniu. Ich synowie – Zygmunt i Jan byli rówie

nikami. Po powstaniu znikn

li obaj, a okoliczne lasy

wierkowe zacz

to nazywa

Mogił

. Dominik był na Sybirze. Benedykt zaci

ł dług,

eby spłaci

bratu i

siostrze maj

tek ojca. Musiał zmieni

z arystokratycznego rumaka w pokornego i cierpliwego woła. Znosił

szykany Rosjan. Chciał unowocze

gospodark

, wykształci

chłopów, upi

kszał ogród, ale tylko wci

ąż

zadłu

ał. W ko

cu jednak zrezygnował i dostosował si

do sytuacji. O

enił si

Emilia czytała, była słaba i mdlej

ca, nie rozumiała interesów m

ęż

a. On martwił si

o chleb, ona była wci

ąż

nerwowa. Emilia wyszła za m

ąż

, bo Benedykt ze sw

odwag

i nieszcz

ęś

ciami braci wydał jej si

rycerski i

poetyczny; teraz był zbyt przyziemny. Pocz

tkowo wyje

ała za granic

, ale potem ogarn

ła j

zupełna

apatia. Chciałaby,

eby m

ąż

odrzucił brzydk

i prozaiczn

stron

ycia. Nie dała sobie wytłumaczy

wtedy umarliby z głodu. Jej poezje nazwał Benedykt romansowo

. Nie dostrzegała,

e w jego

wyrzeczeniu si

ideałów młodo

ci te

była poetyczno

ść

. Nie mogli si

zrozumie

Kłócił si

potem z Anzelmem i Fabianem Bohatyrowiczami o ich konie. Weszły w pole Benedykta. Chłopi

chcieli je odzyska

, a on chciał odszkodowania. Sprawa miała sko

czy

w s

dzie. Według Anzelma

Andrzej inaczej by z nimi post

pił.

W li

cie Dominik pisał, by brat sprzedał Korczyn, przyjechał do niego, a dostanie prac

zarz

dcy maj

tku

ksi

ążę

cego. Malutki jeszcze syn Benedykta lubił Niemen, lasy i przyrod

, szczebiotał o tym tacie cały czas.

Wolał by

z parobkami ni

przy ksi

ąż

kach. Był cał

nadziej

ojca, dla niego nie wyje

ał z kraju.

Emilia za

żą

dała, by m

ąż

wypłacał jej procent od połowy jej posagu, bo chce sobie kupowa

rzeczy na

wyposa

enie pokoju, lekarstwa, ksi

ąż

ki, suknie i inne. To był ostatni gwó

do trumny ich mał

stwa.

Rozdzielili si

zupełnie. Ona zaszyła si

w swoje gniazdko, a on zaj

ł si

zupełnie gospodark

, nie

interesowały go nawet sprawy zza granicy. Mało mówił, nie potrafił ju

wysłowi

, powtarzał To... tamto...

tego..., ale w oczach wci

ąż

miał m

dry i filuterny błysk.

rozdz. 4
Korczy

scy nie utrzymywali stosunków towarzyskich – on unikał wydatków, ona była wci

ąż

chora. Wi

ksze

przyj

cie robili tylko na imieniny Emilii. Bywała tam wdowa po Andrzeju, która dot

d nie zdj

ła

ałoby, cho

była jeszcze pi

kobiet

, zaj

ta wychowywaniem syna. Bywała Jadwiga Darzecka, siostra Benedykta.

Nosiła za du

o ozdób, interesowała si

głównie konkurentami do swoich 4 córek. Darzecki opowiadał o

zagranicy, ujawniał swoje bogactwo. Był Ró

yc i

ona Zygmunta Korczy

skiego – Klotylda, młoda blondynka

szczebiocz

ca po francusku, okolica jej si

nie podoba, jest za mało poetyczna. Justyna rozmawiała te

francusku z nauczycielk

młodych Darzeckich. Inni go

cie, cz

sto spracowani i pełni zgryzot, silili si

wesoło

ść

i elegancj

Justyna dbała, by ojciec odszedł od stołu wraz z innymi, cho

miał ochot

doko

czy

obiad. Marta

zarz

dzała wszystkim, cho

płaka

jej si

chciało na wspomnienie dawnej

wietno

ci tego domu. Emilia

tryskała zdrowiem. Zygmunt i Ró

yc rozmawiali ze sob

, cho

mało si

znali, ale pewnie dobór naturalny ich

ku sobie poci

ł, bo byli podobni, cho

nie zewn

trznie. Razem z hrabi

rozmawiali o zagranicy, Zygmunt

mówił o swych obrazach. Uznali,

e to ironia losu,

e s

teraz na tej głuchej pustyni.

Syn gospodarzy pytał Ró

yca o reformy, jakie chce zaprowadzi

w swej Wołowszczy

nie. Ganił m

ęż

czyzn,

e nie robi

nic w kierunku poprawienia swych gospodarstw, polepszenia doli chłopa. Przyszedł mu z

pomoc

inny student. Ró

yc słuchał ze spuszczonymi oczami, a potem odszedł. Rozmawiał z Andrzejow

jej synu. Kobiety szeptały,

e Zygmunt nie kocha

ony, a matka

ałuje,

e wychowała go poza krajem i pod

kloszem.

Kirło upił Orzelskiego i wysłał go do panien. Justyna nudziła si

z pannami Darzeckimi. M

ęż

czy

ni na

balkonie mówili o gospodarce i polityce. Benedykt stwierdził,

e gazety to zawracanie głowy. Czytał kiedy

wojnach i

niło mu si

potem,

e przyszło wojsko Bismarcka (pruskie), podj

ł ich, by uratowa

dom. Gdy ci

jedni ju

odje

ali, zza pagórków ujrzał drugie wojska. Zacz

li rozmow

o wewn

trznych s

dach.

Przyszła Kirłowa z dzie

mi. Młoda jeszcze i ładna kobieta, ale sterana prac

. Przyszła na zaproszenie

Benedykta, który pomaga jej w gospodarce. Czuła si

nieswojo. Mówiła po chłopsku. Klotylda za

miewała

z niej, Andrzejowa umilkła. Marysia, córka Kiryłów, te

czuła si

zakłopotana w skromnej sukience. Ale

syn gospodarzy zaraz si

zaj

ł, znali si

dawno, tylko jego nie było dwa lata w domu.

Justyna grała na fortepianie, a jej ojciec na skrzypcach. Gra go uszlachetniała. Justyna grała oboj

tnie.

Ró

yc patrzył na ni

z po

żą

daniem, a jeszcze niedawno zoboj

tniały opuszczał salon. Poprosił Kirłow

, z

któr

był spokrewniony, by zaaran

owała mu spotkanie z Justyn

w swoim domu. Zygmunt zagadn

Justyn

o muzyk

, a potem wyrzucał jej,

e go unika. Klotylda była zazdrosna i Justyna zobaczyła łzy w jej

oczach i odpowiedziała Zygmuntowi,

e dawne czasy nie wróc

nigdy.

Ró

yc zastał Justyn

sam

, gdy szła po płaszcz dla Emilii. Scisn

ł jej r

, co

mówił, ale była tak

wzburzona rozmow

z Zygmuntem,

e nic nie słyszała. Emilia zrobiła wielki ceremoniał ze schodzenia po

schodach, które były dla niej jak przepa

ść

. Justyna poszła po pocieszenie do Marty, ale ta miała za du

problemów z zarz

dzaniem wszystkim.

rozdz. 5
Justyna poszła do lasu i zastanawiała si

, czemu czuje si

tak nieszcz

ęś

liwa. My

lała o ojcu, który miał dwie

nami

tno

ci – muzyk

i ładne kobiety. Wyjechał kiedy

po zaci

gni

ciu długu z jej nauczycielk

, Francuzk

Matka zawiozła Justyn

do Korczyna. Wkrótce matka zmarła, a Benedykt przyj

ł i ojca Justyny. Dziewczyn

zaj

ła si

tnie Andrzejowa. Tam poznała Zygmunta. Andrzejowa nawet j

lubiła i ceniła, ale dla syna

chciała kobiety z wy

szych sfer. Darzecka powiedziała jej wprost,

e tacy ludzie jak Zygmunt mog

z ni

romansowa

, ale nie o

eni

nigdy.

Justyna nie wiedziała, w której jest grupie – ani w

ród arystokracji, ani z chłopami. Id

c bez celu, trafiła na

pole, na którym Jan Bohatyrowicz orał pługiem ziemi

. Zaimponowała mu, czyni

c m

dre uwagi o orce.

Popisywał si

sił

, cho

był jeszcze troch

nie

miały. Wyznała,

le jej było na balu, a on,

e cz

sto j

widuje z dala. Powiedział jej,

e najgorsze to rozmy

o swych biedach. Ojciec Janka zmarł, gdy ten miał 7

lat, z matk

miał słaby kontakt, wychowywał go stryj Anzelm.

Przeszła koło nich Jadwiga Domuntówna, najbogatsza w okolicy dziedziczka, wyrzucała po cichu Jankowi,

e do nich nie przychodzi. Piel

gnuje ona dziadka, Jakuba Bohatyrowicza, który troch

zwariował, gdy go

młoda

ona porzuciła. Jan przekomarzał si

z synami Fabiana Bohatyrowicza, którzy jeszcze nie obrobili

swego pola. Ada

był markotny, bo go do wojska bior

Jan zaprosił Justyn

do siebie, bo zagroda jej si

bardzo podobała. Stryj Anzelm rozmawiał z Fabianem o

procesie. Z niech

przyj

ł Justyn

, ale był bardzo grzeczny. Skrzywił si

dowiedziawszy,

e Marta ci

ęż

pracuje – kiedy

kała si

pracy. Nie mógł uwierzy

e kto

w Korczynie jeszcze go wspomina. Rozgadał

o swojej chorobie, która na par

lat przykuła go do łó

ka. Pokazał Justynie sad. Wspominaj

wszystko osi

li własn

prac

, rozweselał si

, ale wnet ogarniał go znów smutek. Wszystko przemija. Ale

oni musz

trzyma

swej ziemi, bo to wszystko, co maj

Janek miał przyrodnie rodze

stwo – jego matka wyszła powtórnie za m

ąż

za Ja

monta. Ciekawi s

siedzi

zagl

dali do ogrodu. Jan zarumienił si

, gdy Justyna posadziła przy sobie i ucałowała jego przyrodni

siostr

, która bardzo si

jej wstydziła. Silne dziewczyny ze wsi ostro kontrastowały z Emili

, która bała si

schodów. Przez płot wpadła do nich kluska – El

unia Bohatyrowiczówna. To na ni

spadł bukiet Justyny.

Ojciec, Fabian, po ni

niby przyszedł – te

chciał pozna

Justyn

. Zacz

ł wyłuszcza

ale, jakie ma do

Benedykta. Potem zmieszany przeprosił i odszedł.

Jan i Anzelm mieli i

ść

jeszcze do Jana i Cecylii ko

czy

krzy

. Justyna poprosiła, by wzi

li j

ze sob

, bo nie

chciała wraca

do dworku.

rozdz. 6
Wieczór. Szli przez wie

, mi

dzy płotami,

cie

kami. Zagrody poł

czone były niebem i zieleni

, ale ka

była troch

inna. Spódnice i kaftany kobiet migotały wsz

dzie. M

ęż

czy

ni wracali z pola. Psy szczekały lub

bawiły si

z dzie

mi. Staruszki gwarzyły pod domami. Na wszystkich wida

było pi

tno ci

ęż

kiej pracy, ale

wszyscy byli weseli. Wybuchały

miechy, kto

nucił piosenki.

Jadwiga mocowała si

z dziadkiem, który chciał bi

Pacenk

, zabieraj

cego mu

– wmówili mu to

chłopcy ze wsi. Anzelm go uspokoił, cho

Jakub my

lał,

e rozmawia ze zmarłym Szymonem, dziadkiem

Jana.

Fabian znów kłócił si

e wygon powinien do nich nale

, a nie do Benedykta. Anzelm po cichu powiedział,

e wygon prawnie nale

y do Korczy

skich. Kłócił si

Łady

(Władysław), który ma 4 dzieci i malutko

gruntu – nie wszyscy s

szcz

ęś

liwi i dostatni w

ród chłopów, ziemia jest ró

nie podzielona.

Weszli w parów, zbli

ali si

do mokrych miejsc, kamienie były obrosłe wilgotn

ple

. Doszli do strumienia,

gdzie panowała nieskazitelna cisza. Wspinali si

na gór

, Jan pomagał Anzelmowi – Justyna ju

ich widziała

kiedy

z okna. Na szczycie góry, mi

dzy sosnami i grusz

był grobowiec. Składał si

z krzy

a, na którym na

czerwonym tle bielała posta

Chrystusa. Boki okryte były godłami i figurami (narz

dzia m

ki, rze

by Maryi,

tych). Cało

ść

była bardzo stara. Krzy

próchniał. Na jego podstawie był napis: Jan i Cecylia, Rok 1549,

memento mori.

Anzelm zdj

ł czapk

, a potem wzi

ł si

do roboty. Poprzedni krzy

odnowił Jakub, teraz nowy miał

sporz

dzi

Anzelm. Troch

ponarzekał, a potem z rado

opowiedział histori

Było to 100 lat po chrzcie Litwy. Para ludzi przyszła w te strony z Polski. Nie podawali swego nazwiska,
szukali puszczy. Chcieli skry

przed ludzi, mo

e przed po

cigiem. Ona była wielkopa

skiej urody, on –

prosty chłop. W tych okolicach ka

da osada miała inne zaj

cie – cz

ęść

łowiła ryby, cz

ęść

zbierała miód,

sokolnicy hodowali sokoły dla króla, cz

ęść

ludzi król uczynił wolnymi (bojarzy). Nie uprawiali ziemi i nie znali

wełny. Niektórzy nawet nie znali jeszcze pieni

dzy. Wielu miało kilka

on i kłaniało si

bałwanom. Janowi i

Cecylii najbardziej spodobało si

miejsce nad Niemnem. Pod d

bem wybudowali chat

, polowali i jako

yli.

Cecylia

ciemniała na twarzy, nabrała sił od pracy. Zagra

ały im dzikie zwierz

ta i rw

ca rzeka. Po 20 latach

zacz

ły chodzi

słuchy,

e wykarczowali oni kawał puszczy, zbudowali przestronny dom, zasiali ró

liny. Mieli 6 synów i 6 córek. Wszyscy osiedlili si

przy rodzicach (jeden nawet o

enił si

z Rusink

, bo

wtedy była jeszcze zgoda). Po 80 latach dowiedział si

o nich król. Zygmunt August (ostatni z Jagiellonów)

skłonił si

przed nimi. Mieli ju

ponad 100 lat, przyszli do niego w białych szatach, Jan wsparty na toporze,

Cecylia z sarenk

. Chcieli umrze

bezimienni. Ale król nadał im dzieciom szlachectwo i nazwisko

Bohatyrowiczów, klejnot Pomian (

ubrza głowa na

ółtym polu).

Bohatyrowicze nigdy nie mieli wło

ci. Bili si

na wojnach, je

dzili na sejmiki, starali si

o urz

dy. Wi

kszo

ść

została w zaciszu swego domu. Teraz zdj

to z nich szlachectwo. Dalej s

tymi samymi lud

mi, tylko teraz

coraz biedniejszymi.

Histori

pami

ta tylko kilka osób – Jakub, Anzelm i Fabian. Inni o to nie dbaj

. Justyna pocałowała

Anzelma w r

w podzi

ce, a potem przytuliła si

do brzozy. Jan stan

ł przy niej i wyrzekał na los, który

daje człowiekowi tyle, co bydl

ciu, a kochanie stawia za wysoko, by go dosi

ąć

. Justyna ujrzała w górze

Cecyli

wskazuj

zagrody – nie wiedziała, czy je błogosławi, czy komu

wskazuje.

Tom II, rozdz. 1
W Olszynce (Kirłów) był sad, gaj olchowy, ogrody warzywne – wszystko ładne i zadbane, ale bez ozdób. Za
domem płyn

ł Niemen i roztaczały si

pola. Było to miejsce ciche, skromne, prawie odludne. Najmniejsza w

okolicy posiadło

ść

ziemska. W pobliskiej wiosce stało kilkana

cie dostatnich chat – pewnie kiedy

nale

żą

cych do Olszynki.

W pokojach mieszkalnych było cicho, słycha

było tylko ucz

ce si

dziecko. Domownicy krz

tali si

wokół

domu. Kirłowa – ładna jeszcze i smukła mimo domowego grubego sukna – dogl

dała prania, pieczenia

chleba i robienia serów. Obwiniała si

o takie skumulowanie robót na jeden dzie

. Dzieci chciały pomaga

Wszystkie miały jasne jak ona włosy, oprócz najmłodszej Broni, która miała twarz cyga

. Łaziła za

mam

, gadała cały czas, chciała je

ść

– pajda chleba z miodem troch

zatkała. Bole

uczył si

zamkni

w pokoju (bo ju

dwa razy promocji nie dostał), Sta

biegał z wiejskimi dzie

mi. Bole

uciekł przez okno,

c matka przywi

zała go do kanapy.

☺

Okrzyczała go strasznie, cho

drogo j

to kosztowało. Najstarsza

Marynia rozmawiała z Witoldem Korczy

skim.

Kupcy przyjechali po wełn

. Targowanie przerwał przyjazd Ró

yca. Nie zwa

ał on na zamieszanie, prac

codzienny strój kuzynki, ale z galanteri

ucałował jej r

. Prosił j

, by traktowała go jak rodzin

i nie

wstydziła si

nawet drobnych nieporz

dków. Ró

yc choruje na apati

, nie ma siły i ochoty ogl

swoich

maj

tków. Według Kirłowej lepiej ju

upi

. Wyznał,

e uzale

nił si

od narkotyku, który podawano mu na

mierzenie bólu po jakim

pojedynku.

Kirłowa poszła po konfitury, przy okazji sprawdzaj

c, czy wszystko w domu jest w porz

dku. Ró

yc nie chciał

herbaty, bo bał si

e b

dzie niedobra. Justyna podoba mu si

wła

nie dlatego,

e nie jest nadmiernie

wykształcona, nie jest kokietk

, nie stroi si

. Gdy rozmawiał z ni

obiektywnie i bez kontekstów, opowiadała

mu bardzo ciekawie o okolicach Korczyna. Nie o

eni si

z ni

, musiałby wzi

ąć

do siebie jej ojca, a francuski

Justyny nie pasuje do jego towarzystwa.

Kirłowa zwierzała si

kuzynowi ze swoich zmartwie

. Musiała zadba

sama o gospodark

, wykarmi

dzieci, a Sta

teraz zachorował na gardło, bo biegał z chrypk

po deszczu. Córek nie da rady ju

wykształci

, nauczyła je, co sama umiała. Ró

yc odpowiedział na to,

e kobiety w jej wieku (34) u

ywaj

jeszcze

ycia. Chciał, by Bolesław Kirło wzi

ł si

za zarz

dzanie jego Wołowszczyzn

. Kirłowa nie mogła

przyj

ąć

tej propozycji, bo pieni

dze Ró

yca poszłyby w błoto – jej m

ąż

nie nadaje si

do pracy. Broniła go,

mówi

e tak został wychowany. Zapłakała z wdzi

czno

ci, gdy Ró

yc obiecał jej opłaci

szkoły dla synów.

Poleciła mu za to Korczy

skiego na zarz

Chłopi z wioski obrabiali cz

ęść

gruntów w Olsznce, dziel

c si

z Kirłow

plonami. Teraz wracali ju

domów. Marynia dalej siedziała z Witkiem. Chłopak był

ywy i radosny, ale wida

było po nim zm

czenie od

ksi

ąż

ek i

lady czasów udr

czenia serc i niepokoju umysłów. Opowiadał dziewczynie o reformach, jakich

ucz

ich w szkole, pojawiały si

słowa-klucze programu pozytywistów: lud, kraj, gmina, inteligencja,

inicjatywa, o

wiata, dobrobyt. Poszli razem w kierunku wsi – on jak apostoł nowych idei, ona z budz

młod

i wol

rozdz. 2
Lekarz został znów wezwany do Emilii, przy okazji usłyszał kaszel Marty i kazał jej si

leczy

koniecznie.

Teraz dzieci chodziły za ni

i prosiły, by dała si

zbada

. Justyna przyniosła kwiaty z Bohatyrowicz od Jana.

Marta przestrzegła j

, by nie my

lała,

e serce chłopskie jest z kamienia i by nie zachciało jej si

nim bawi

Marta zamkn

ła si

przed doktorem w spi

arni.

Tymczasem Teresa czytała Emilii o Egipcie. Emilia była pewna,

e tam byłaby szcz

ęś

liwa i zdrowa. Nad

ranem miała atak, który spot

gował niedawny spacer z synem po ogrodzie. U

alała si

przed nim na swe

ycie, a on milczał, to j

przekonało,

e nikt jej nie rozumie. Benedykt, mimo

e nic go nie ł

czyło z

zdenerwowany pobiegł do jej pokoju i wezwał lekarza.

Darzecki przyjechał z córkami. Emilia miała jeszcze do

ść

siły, by sprawdzi

, jak Leonia jest ubrana, zanim

zejdzie zabawia

kuzynki. Korczy

ski, rozmawiaj

c ze szwagrem, mizerniał, chciał si

przypodoba

Darzecki przyszedł upomnie

o posag

ony. Jego córki narzekały,

e salon w Korczynie jest nieładny i

ma mało mebli. Leonia te

chciałaby, by był pi

kniejszy, co wy

miał jej brat. Darzecki nie mógł poprzestawa

na procentach, jakie Benedykt płacił regularnie, bo wydawał córk

za m

ąż

. A ostatnio za wiele wydawał –

wyje

ali za granic

, meblowali dom, bo takie s

wymogi cywilizacji. Korczy

ski wyja

niał,

e sam ma

mnóstwo wydatków; mówił o nich cicho, by dzieci nie słyszały. Darzecki radził mu sprzeda

las. Ale tam jest

mogiła Andrzeja, która mogłaby dosta

w nie-polskie r

ce. Wg Darzeckiego – to sentymentalno

ść

. Nie

mogli porozumie

co do Zygmunta – Darzecki rozumiał jego znudzenie

wiatem, Benedykt nie

wiedział, czego jeszcze chłopak mo

żą

ycia.

Witold nie rozmawiał z wujem, bo nie ma dla niego szacunku. Boli go,

e ojciec mu nadskakuje. Benedykt

był zdziwiony, sam wyzbył si

dawno swoich ideałów. Witold zwrócił uwag

ojca na to,

e Leonia wyrasta

na lalk

wiatow

srok

. Benedykta bardzo ubodły te słowa i wyszedł, miał łzy w oczach. Po Witka

przyszedł Julek Bohatyrowicz. Razem z psem Sargasem mieli jecha

na ryby (Witek miał psa Marsa).

Orzelscy grali na pianino i skrzypce dla zabawienia Emilii. Orzelski wybudził si

z transu dopiero, gdy Marta

zawołała na

niadanie. Justyna została sama i zagrała piosenk

, któr

piewał Jan. Przyjechał Kirło. Po

godzinnej toalecie Emilia zeszła do niego. Kirło zapowiedział przyjazd Ró

yca, który rzekomo kocha si

Teresie. Ta od razu poszła si

stroi

. Emilia i Kirło mieli wielk

rado

ść

e dziewczyna dała si

nabra

. Tak

naprawd

chodziło o Justyn

. Kirłowa namawiała Ró

yca do mał

stwa. Teresa najpierw płakała,

e Emilia

z niej

artuje, ale zaraz potem zaj

ła si

jej lekarstwami.

Justyna nie wiedziała, co o tym my

. Przed ni

ał tomik poezji Musseta przysłany przez

nieszcz

ęś

liwego Zygmunta, który prosił o spotkanie. Z wierszy ukazywała si

miło

ść

tpi

ca o sobie i

drugim, człowiek kochaj

cy czuł si

pogardzany i zdradzany. Dla niej była teraz inna miło

ść

na – ufaj

ca,

długa i czysta, jak Jana i Cecylii. Przypomniał jej si

Jan...

rozdz. 3
Była pora

niw, chłopi pracowali na polach. Przed

niwami prano i szyto, były one jak

to. Wszyscy

wylegali na pola, wi

c chcieli si

jako

zaprezentowa

. Pracowali obok siebie, ale ka

dy na swoim kawałku.

Tylko oni wiedzieli jak to pole jest podzielone. Na poletku Fabiana

żę

ła 50-letnia pi

kna kobieta. Miała ju

trzeciego m

ęż

a, bo poprzedni umierali. Z Jerzym miała syna – Janka, z Ja

montem – Antolk

. Córk

oddała

Anzelmowi, bo wyszła za Starzy

skiego, wdowca z dzie

mi, który nie chciał mie

kolejnego kłopotu. Janek

zaopiekował si

siostr

. Kukułk

nazywali, bo

adnego dziecka sama nie wychowała.

Przyjechała Justyna zobaczy

prace. Matka Janka opowiadała jej,

e syn chodzi jak struty,

e ma 30 lat, a

nie kochał si

jeszcze – no, mo

e w Jadwidze kiedy

. Janek j

odci

ł. Justyna przypatrywała si

pracom,

ale łzy jej w oczach stan

ły, bo poczuła si

niepotrzebnym intruzem. Jan przyniósł jej sierp, a jego matka

pokazała Justynie jak

żąć

. Dziewczynie przeszkadzał gorset, ale powiedziała,

e przyjdzie niedługo

stosowniej ubrana i wi

cej im pomo

e. Jadwiga jechała opodal wozem i

piewała (dla Janka) pie

śń

. On si

przył

czył, ale my

lał o Justynie. Matka Jana tymczasem opowiedziała Justynie,

e oni s

najlepszymi

piewakami i

e si

kochaj

. Justyna drasn

ła si

w r

, ale ból poczuła w sercu.

Fabian przyszedł pó

no, bo załatwiał interesy. Jego rodzina zacz

ła jeszcze szybciej pracowa

. Duma i

powaga znikn

ły z jego twarzy, gdy zobaczył,

e Ładysiowa weszła troch

na jego pole. Pobiegł tam z

synami i wywi

zała si

bójka. Jan ich rozdzielił – porz

dny gospodarz nie zubo

eje, gdy mu biedak gar

ść

zbo

a ze

nie, po co od razu si

? Justyna powiedziała,

e wsz

dzie takie rzeczy maj

miejsce, ró

tylko form

. Pracowała do ko

ca, mimo zm

czenia. Witek przyszedł i pochwalił j

e pracuje.

Anzelm nie chodził na pola, bo l

kał si

tłumu i gwaru. Zdziwił si

bardzo, gdy zobaczył Witka

Korczy

skiego. Starzy

ska pokazywała Justynie jak si

miele

arna. Michał przyszedł w zaloty do Antolki.

Anzelm tymczasem uwa

nie słuchał uwag Witka o utrzymaniu sadu. Witold przypominał mu Andrzeja.

Anzelm dziwił si

e syn oboj

tnego Benedykta jest tak ch

tny do zmian – radził ludziom wybudowa

studnie, młyn. Jan rozmawiał z Justyn

o szcz

ęś

ciu. Dziwił si

wytrwało

ci Michała, który ju

rok chodził do

Antolki, tak samo zawsze radosny, a musiał jeszcze ze dwa lata czeka

lub, bo dziewczyna miała

dopiero 16 lat. Jan upewniał si

e Justyna popłynie z nim jutro na Mogił

, nawet je

li stryj zostanie w

domu.

Anzelm pokazał Witkowi ksi

ąż

ki Andrzeja – Psalmy Kochanowskiego, Pana Tadeusza, Ogrody północne

Józefa Strumiłły – podr

cznik ogrodnictwa. Jedna była dla Jerzego. Izdebka Anzelma przypominała cel

, tak

ja nazywał,

piewaj

c: Ty b

dziesz pann

Przy wielkim dworze; A ja b

ksi

dzem W białym

klasztorze.

rozdz. 4
Justyna ubrała si

w ładn

, ale prost

biał

sukni

, upi

ła swe czarne włosy. Płyn

li z Jankiem na Mogiły.

Prowadziły tam dwie drogi – przez las po drugiej stronie rzeki lub rzek

do piasków. Wybrali t

drug

. Jan

uratował pszczoł

, która zap

dziła si

nad rzek

i nie miała gdzie usi

ąść

– podstawił jej wiosło. W skałach

obserwowali jaskółcze gniazda. Min

li łowi

cego ryby Julka, który ostrzegł ich przed burz

. Chłopak

uwa

any był za głupiego, całe dnie sp

dzał nad Niemnem. Miał i

ść

do wojska, ale bał si

rozstania z rzek

c uci

ł sobie dwa palce. teraz za niego ma i

ść

Ada

Dotarli wreszcie do piaszczystej pustyni. Jan patrzył na pagórki jak w ołtarz. Tu widział ostatni raz ojca, gdy
miał 7 lat. Prom przewoził wtedy tłumy ludzi przez rzek

. Ojciec Jana po

egnał si

z nim i matk

przezwyci

ęż

c sw

wrodzon

skryto

ść

. Andrzej

egnał si

wtedy ze swoimi. Marta dała Anzelmowi (ten z

kolei był bardzo otwarty i wesoły jeszcze wtedy) medalik. Potem odjechali na koniach, w karmazynowych
czapkach. Zapadła cisza, tylko słowik

piewał w borze. Potem w okolicach

w. Anny w wiosce usłyszeli

grzmoty nad piaskami, a potem krzyki ludzkie. Mieszka

cy wsi stali jeszcze długo w noc przed domami.

Słycha

było szepty ludzkie i pluskanie wody. Anzelm przepłyn

ł przez rzek

, brudny i wyniszczony dotarł do

osady. Janka mocno przytulił, zapłakał, kazał i

ść

do Benedykta i powiedzie

e Andrzeja i Jerzego ju

nie

ma,

e pierwszy jest w jego głowie, a drugi w sercu. Andrzejowa zemdlała z wielkim krzykiem na t

wie

ść

, a

Benedykt pobiegł do Anzelma. Na pytanie o Dominika stryj zatoczył p

tle wokół r

k i nóg.

Justyna cicho płakała... Doszli do polany, na której wznosił si

kurhan – mogiła 40 powsta

ców. Ponad

godzin

siedzieli w ciszy na stoku. Justyna nie pami

tała czasów wielkich uniesie

, urodziła si

katakumbach mroku i milczenia. Ludzie zajmowali si

swoimi sprawami lub wzdychali i j

czeli. Nie

wiadczyła ideałów i bohaterstwa.

wiat zapomniał o tym grobie.

Justyna zbli

yła si

do Jana, a on ucałował jej dłonie. Ich spojrzenia spotkały si

wiele sobie mówi

c. W tym

miejscu

mierci wezbrało w nich uczucie

ycia. Mówiła mu o tym ,ze czuje si

bezu

yteczna. Nie miała

marze

, złudze

nawet, była dumna i łaski jej wy

wiadczane upokarzały j

. Nuda j

otaczała. Czuła w sobie

bunt młodo

ci i siły, ale nie miała ich gdzie spo

ytkowa

. Jan podsumował jej poło

enie: Ani ptak, ani mysz...

jak nietoperz! Wyznał,

e od dawna co

go do niej ci

ło. Wydawała mu si

bardzo nieszcz

ęś

liwa.

Rozmawiaj

c, lekko zboczyli z drogi.

Jan opowiadał o lesie, który w cz

ęś

ci nale

y do Bohatyrowicz, ale ka

dy z niego bierze drzewo bez

adnego

porz

dku. Korczy

ski nie chce z nimi si

dogada

w tej sprawie. Nie ma w

ród ludzi pija

stwa i złodziejstwa,

ale jest chciwo

ść

wielka. Zbli

ała si

burza, wi

c pobiegli szybko do czółna. Justyna nie bała si

, ufała

Jankowi. Burza szybko przeszła, dopłyn

li szcz

ęś

liwie, tylko przemokli. Justyna była szcz

ęś

liwa.

Jan z uwielbieniem patrzył na mokre włosy dziewczyny. Pokazywał jej rybitwy (morskie wrony), a Justyna
obiecała mu,

e razem o nich i o dalekich krajach b

czyta

rozdz. 5
Anzelm le

ał nieruchomo w swoim pokoju – miewał od czasu do czasu takie chwile, kiedy nie dało si

niego dotrze

. Antolka i El

usia przyj

ły ich w domu. Justyna sama chciała rozpali

w piecu. El

usia chciała

prosi

Justyn

i Witka na swoje wesele. Rozmawiały o strojach, o wyprawie, o panu młodym. ;) Anzelm z

rado

powitał Justyn

. Cieszył si

żę

ła u nich,

e była na Mogile. Zaprowadził j

wietlicy i dwornie

posadził na krze

le. Dziewcz

ta przygotowały bochen chleba, masło, miód, kwa

ne mleko i jajecznic

Anzelm i Jan starali si

ść

wytwornie i powoli.

Młodzi poszli po posiłku na gospodarstwo, a Justyna została z Anzelmem. Wyznała mu,

e wszystko wie,

przytuliła si

do niego. Opowiedział jej histori

swego wyobcowania ze

wiata. Gdy wszystko obróciło si

złemu, a Polska została pod okupacj

, ogarn

ł go

al i gniew, którego nie miał przeciw komu obróci

Wszystko mu obrzydło. Dziwił si

e ludzie zapomnieli o dawnych czasach,

e mog

weseli. Jedynym

ratunkiem było dla niego mał

stwo, wi

c poszedł do Korczyna. Marta go odepchn

ła. Odt

d wszystko

uwa

ał za marno

ść

ył tylko dla Janka. Potem zapadł na hipochondri

. Choroba trwała 9 lat, lekarze mówili,

e jest bardziej „duszna” ni

„cielesna”. W ko

cu ozdrowiał, ale wci

ąż

hałasów i ludzi unika.

Do chaty wpadła Jadwiga ze starym Jakubem. Znów my

lał,

e mu Pacenko

uprowadza. Justyna

podtrzymała mu głow

, gdy upadł, ale Jadwiga szybko j

odsun

ła. Anzelm namówił Jakuba, by opowiedział

histori

swego brata Franciszka z 1812 r. Jadwiga przerywała dziwi

c si

zło

liwie,

e Justyna ma

rozpuszczone włosy, ale jej dziadek opowiadał dalej: Dominik Korczy

ski zwerbował Franciszka do armii

Napoleona. Pewnej zimy znale

li w polu zamarzni

tego oficera – był to Franek. Jadwiga nie mogła ju

dłu

wytrzyma

obecno

ci Justyny i w gniewie wyszła razem z dziadkiem.

Jan chciał odprowadził Justyn

, bo ju

ciemno było, ale

eby nie prowokowa

plotek – Anzelm poszedł z

nimi. Obserwowali czółna z czerwonymi ogniami, które sun

ły po Niemnie. Rybacy zgarniali do worków białe

skrzydlate motyle, które tworzyły wokół nich mgł

. W

ród płyn

cych był te

Witold. Justyna dotarła do domu

przed północ

i usłyszała jak Teresa czyta ksi

ąż

i razem z Emili

marz

, by by

jak bohaterka –

margrabina na dworze francuskiego króla.

Benedykt jeszcze pracował. Justyna popatrzyła na niego w inny sposób – ten człowiek stracił dwóch braci
jednego dnia, ale nie krzyczał, nie płakał, tylko wzywał Boskiego imienia, a na twarzy miał coraz to nowe
zmarszczki. Zmarły jego nadzieje. Marta opowiedziała Justynie,

e Kirłowa była wypytywa

o ni

, pewnie

z polecenia Ró

yca. Kirłowa wyznała jej nałóg Ró

yca (morfina), z którego tylko miło

ść

go mo

e wyleczy

Justyna zapytała, dlaczego Marta nie chciała wyj

ść

za Anzelma. Bała si

ludzkiego

miechu i ci

ęż

kiej pracy.

Przed powstaniem, gdy chłopi byli potrzebni, wszyscy si

z nimi bratali, potem znów drogi si

rozeszły. Nikt

jej niczego nie zabraniał, ale

miali si

. Benedykt si

nie

miał, ale przestrzegł j

przed ci

ęż

prac

Wmawiała sobie,

e jest zadowolona ze swojej decyzji, bo uratowała honor. Z rado

jednak słyszała,

Anzelm j

wspomina.

Justynie

niło si

(a mo

e to były marzenia),

e jest chłopk

. Była bardzo szcz

ęś

liwa, zakochana z

wzajemno

. Czuła pocałunki...

Tom III, rozdz. 1
Andrzejowa Korczy

ska wyszła za m

ąż

na pewno z miło

ci, bo wybrała najmniej zamo

nego kandydata.

Była jedynaczk

, w Osowcach sp

dziła całe

ycie, z wyj

tkiem 8 lat w domu m

ęż

a. Wyje

ała młoda i

radosna, a wróciła tam wdow

. Dzieliła wszystkie przekonania swego m

ęż

a – demokraty i patrioty. Jednego

tylko nie umiała – nie była w stanie zbli

do ubogich i prostych ludzi. Walczyła z sob

, ale nie mogła

pokona

przyzwyczaje

i dumy. Ideały kochała, ale realno

ść

odpychała, cho

zdawała sobie spraw

e to

ona jest podstaw

jej ideałów. Po

mierci Andrzeja wytłumaczyła sobie,

e arystokracja ducha nie mo

zni

do nizin i pozbyła si

wyrzutów sumienia.

Odwa

nie po

egnała m

ęż

a, a gdy pojechał dała hasło do wspólnej modlitwy. Nie było w tym

adnej

sztuczno

ci. Jedyn

słabo

ść

okazała zaraz po otrzymaniu wiadomo

ci o

mierci Andrzeja. Potem ju

nigdy

nie krzyczała i nie skar

yła si

. Ale nigdy nie była te

wesoła, zamkn

ła si

w sobie i

yła w samotno

ci. W

pokoju miała kl

cznik, portret Andrzeja i mnóstwo wizerunków syna. Przechowywała te

szkice i zabawki

syna. Inne cz

ęś

ci domu odnowiono przed

lubem Zygmunta, ale jej pokoju nie ruszono. Andrzejowa czciła

pami

tki, ale otaczała si

nowymi ksi

ąż

kami i dziennikami. Czytała i wielbiła tych, którzy po

cali si

tym samym celom, co jej zmarły m

ąż

– tylko teraz w inny sposób. Sporz

dzała odzie

dla biednych, cho

nich nie bywała.

Benedykt pomagał jej w kłopotach, które wynikały z powodu przeszło

ci patriotycznej Andrzeja. Ona sama

mogłaby

ascetycznie, ale o maj

tek dbała dla syna. Nie pozwoliła Benedyktowi wtr

wychowanie jej syna, który według Korczy

skiego wyrastał na francuskiego markiza, a nie polskiego

obywatela. Nie zgodziła si

wysła

go do szkół publicznych, bo on jest wy

szy nad tłum. Piel

gnowała w nim

c poczucie dumy.

Pewien przyjezdny chciał zdoby

serce Andrzejowej. Cała rodzina namawiała j

do zam

ąż

pój

cia. Zacz

ły

budzi

w niej uczucia, zat

skniła za domowym szcz

ęś

ciem. Ale gdy przyszło do podj

cia decyzji,

obudziły si

w niej wspomnienia i zacz

ła wstydzi

swej słabo

ci. Zacz

ła my

o Andrzeju tak

intensywnie,

e ukazał jej si

. Obudziła si

z tej halucynacji silniejsza, ale smutniejsza. Czasem potem z nim

rozmawiała. Był

kobiet

wiecon

, ale te

gł

boko wierz

(cho

nie praktykuj

). Wierzyła w

ycie

pozagrobowe, s

dziła,

e to mo

e miło

ść

sprawiła,

e Bóg pozwolił jej skontaktowa

ze zmarłym m

ęż

em.

Z rado

przyj

ła wiadomo

ść

od nauczyciela,

e Zygmunt ma talent malarski – zawsze wiedziała,

e jest to

niepospolity chłopiec. Zygmunt wzrastał w uwielbieniu siebie. Wszyscy, którzy go otaczali, byli w niego
zapatrzeni. Jego pierwszy lepszy nieco obraz został entuzjastycznie przyj

ty, tym bardziej,

e powtarzano

sobie histori

jego ojca, która ciekawiła publiczno

ść

Teraz Andrzejowa miała zmartwienie – ej syn nie mógł dogada

. Ona za nim szalała, a on był

oboj

tny zupełnie. Zacz

ła dostrzega

w synu chłód i kaprysy. Zauwa

yła,

e syn niczego i nikogo (nawet

ony) nie kocha,

e jego obrazy s

e wierne, ale bez pomysłu, bez polotu.

Zygmunt nie mógł malowa

, od 4 lat nic nie stworzył. Osowiec wydawał mu si

pospolity, nie znalazł w nim

natchnienia. Oskar

ał o to oczywi

cie

wiat zewn

trzny. Z Darzeckim zaj

li si

wykopywaniem skarbu po

Szwedach, ale znale

li kilka monet i pałasz. W rozpacz wprawiało go to,

e utył. Uciekł do domu, kiedy

zobaczył zbli

cych si

ludzi – nie miał ochoty z nimi rozmawia

, pospolitowa

. Po zbyt obfitym

niadaniu poło

ył si

z tomikiem poezji romantycznej i pesymistycznej. Czytał o nico

ci i rozpaczy

powszedniego

ycia. Weszła Klotylda chc

c si

pogodzi

z m

ęż

em. Stan

ła przed niedoko

czonym swoim

portretem i zacz

ła z nim rozmawia

. Zapewniała obraz,

e malarz nie przestał go kocha

, ale łzy stawały jej

w oczach. Pocałował j

, ale mówił,

e mu przeszkadza. O

ywił si

, gdy wzi

ła do r

ki tomik Musseta.

Domy

liła si

e wysyłał go Justynie. Z Korczyna go odesłano. Nie znalazł mi

dzy kartami ksi

ąż

adnego

listu. Nie wierzył

onie,

e Justyna ma wyj

ść

za Ró

yca. Klotylda mówiła dalej,

e taki

lub byłby dla tej

prostej Justyny wybawieniem, bo nie ma ani maj

tku, ani wykształcenia. Zygmunt nagle wstał i kazał

zaprz

konie do Korczyna. Powiedział,

e jedzie do stryja, ale

ona wiedziała,

e to nie jest prawda.

Andrzejowa uczyła jak

ąś

wiejsk

dziewczynk

– ł

czyła si

tak ze zmarłym m

ęż

em. Klotylda wpadła do

pokoju wylewaj

c przed ni

swe

ale. Andrzejowa czuła si

odpowiedzialna za nieszcz

ęś

cie synowej, bo to

ona zainicjowała to mał

stwo. Obiecała porozmawia

z synem.

rozdz. 2
Witek

miał si

e Justyna „pro

cieje”. Zaczyna mówi

jak Bohatyrowicze, b

dzie dru

na weselu El

usi,

nauczyła si

żąć

. Witka bolało, gdy jego ojciec krzyczał na słu

. Wła

nie teraz bił parobka, który zepsuł

niwiark

. Witek zaofiarował,

e naprawi maszyn

, a chłopu wytłumaczył, jak ona działa, bo to z niewiedzy j

zepsuł. Ojciec zrozumiał lekcj

, ale i tak uwa

ał,

e podej

cie Witka to teoria i w praktyce nie da si

tak

post

powa

. Za swoje teorie Witek by si

dał zastrzeli

. Przypomniał ojcu,

e on kiedy

taki był,

e stryj

Andrzej dał si

zabi

za ideały.

W czasie obiadu Kirło usiadł naprzeciw Justyny i wychwalał Ró

yca, jego arystokratyczne pochodzenie i

maj

tek. Nadskakiwał Justynie i jej ojcu. Benedykt nawet si

cieszył z tej sytuacji, bo Ró

ycowi nie musiałby

wypłaca

posagu Justyny, ale Kirło go denerwował, wi

c zacz

ł wyrzeka

na przeszło

ść

Ró

yca – stracił on

na karty i metresy ponad połow

maj

tku. Przyprawiło to o atak Emili

, ale bardzo ucieszyło Witka.

Leonia chciała,

eby wzi

li j

na wesele, bo w domu jej nudno. Głowa j

sto boli, nie ma co robi

. Witek

chciał na wesele zabra

Maryni

pod opiek

ciotki Marty.

Tego wieczoru El

unia przyszła do dworu. Weszła do sieni i nie wiedziała, co robi

. Na szcz

ęś

cie spotkała

Mart

. Dom jej nie zachwycił. Zaprosiła Justyn

w imieniu ojca do nich. Ambicja Fabiana kazała mu zaprosi

panienk

, która bywała u s

siadów. Powitano Justyn

dwornie i przedstawiono jej narzeczonego El

uni,

Franka. Był tam i swat – Starzy

ski. El

usia musztrowała Franka strasznie, a on pokornie jej słuchał.

Przyszedł te

Witold, a potem Antolka przeskoczyła przez płot i zmartwiła si

e Janek po siano na ł

wyjechał, skoro jest tu Justyna. Justyna posmutniała, gdy dowiedziała si

e Jan b

dzie na ł

ce nocował.

Fabian narzekał,

e mało maj

pola, a wy

ywił trzeba pi

dzieci. Pola dokupi

nie da, na roboty te

nie

ma gdzie i

ść

. Potem o

ywił si

, gdy zapraszał na wesele. W drodze powrotnej Witek opowiadał jej swe plany

na przyszło

ść

Leonia podarowała Marcie pantofle własnej roboty, czym niezmiernie j

ucieszyła. Chwil

rado

ci przerwał

atak Emilii wywołany pro

Witka, by Leonia mogła pój

ść

na wesele. Teresa nie mogła pomóc, bo bolał j

b, a Marta była zbyt gło

na, by Emilii szybko przeszło. Był to kolejny powód do sporu ojca z Witkiem,

oddalali si

od siebie.

Trzy tygodnie przed wyjazdem Witka, ojciec poprosił go o to, by pojechał do Darzeckich poprosi

przedłu

enie długu. Witek odmówił, nie chciał wyja

nia

swych powodów, by si

bardziej nie pokłócili. Ojciec

nie wydziedziczył go, ale kazał mu traktowa

siebie odt

d jak znajomego.

Benedykt był szcz

ęś

liwy, bo wygrał proces, Bohatyrowicze przegapili termin składania apelacji. Z rado

powitał Zygmunta i pozwolił mu i

ść

na pokoje. Ten wszedł do pokoju Justyny. Opowiadał jej o dalekich

krajach, ale chciał zapyta

, czy to prawda,

e Ró

yc si

o ni

stara. Wyznał jej miło

ść

i poprosił, by zwróciła

mu sw

dusz

. Ona powiedziała,

e go kochała i

e cierpiała bardzo, gdy o

enił si

z inn

. Gdy wrócił,

walczyła ze sob

, by si

nie poni

. Pomogły jej łzy w oczach Klotyldy. Nie chciała, by kto

przez ni

płakał.

Stan

ło mi

dzy nimi jej sumienie. On nie ustawał w przekonywaniu jej,

e tylko ona mo

e mu da

szcz

ęś

cie.

Nie ofiarowywał jej miło

ci, ale romans – Justyna czuła tylko ohyd

Tego wieczoru Zygmunt rozmawiał z matk

. Wypowiedział sw

wdzi

czno

ść

za to,

e matka trzymała go z

dala od prozy

ycia,

e wysłała go za granic

. Z tak

przeszło

nie mógł tu

, chciał wyjecha

. Matka

wyznała,

e woli dla niego wzniosłe nieszcz

ęś

cie tu ni

płaskie szcz

ęś

cie na

wiecie. Zygmunt chciał, by

matka sprzedała Osowce i by wyjechali razem, bo tu panuje wieczny smutek i melancholia. Andrzejowa
wła

nie dla tej melancholii nie chciała wyje

. Zygmunt jednak czuł si

stłamszony, nawet miło

ci nie

zaznał, do

ony był przywi

zany, ale do niego nie dorastała. Matka zapytała go, czy byłby szcz

ęś

liwy z

Justyn

. Odpowiedział,

e nie,

e Justyna jest zimna i ograniczona, coraz bardziej podobna do chłopki. Ta

odpowied

przekonała matk

e Justyna go odtr

ciła i

e jej syn

adnej z tych kobiet prawdziwie nie kochał.

Rozpłakała si

na my

e po jej

mierci syn zupełnie zapomni o ojcu i nie b

dzie czcił przeszło

ci. Zrzucała

na siebie win

za to,

e nie nauczyła go tego. Zygmunt chłopów nazwał bydłem i odci

ł si

zupełnie od

ideałów ojca, którego nazwał szale

cem. Wyrzuciła go z pokoju i czuła jak co

w niej umiera. Pragn

ła

mierci, znów ujrzała Andrzeja, błagała go o przebaczenie. Nie uzyskała odpowiedzi...

rozdz. 3
Szła jesie

. DO Fabiana ci

gni

to na wesele. Najwi

cej było Bohatyrowiczów i Ja

montów, ale te

wiele

innych nazwisk padało, gdy go

cie si

zaznajamiali. Wszyscy byli przystrojeni, ale nie według mody, tylko

swego upodobania. Był to lud, który nie musiał przymusowo pracowa

pod chłost

. Dawniej mieli oni prawa i

przywileje. Chciwi byli swej ziemi, a

sto dochodziło do wa

ni o to. Byli ogorzali i spracowani, ale dumni i

silni. Szczególnie młodzi byli weseli i pełni

ycia, bo w postawie starszych wida

było,

ycie ich nie

rozpieszczało. Stare kobiety dbały jeszcze o ceremonialno

ść

obej

cia.

Czekano jeszcze na pierwszego dru

, Kazimierza Ja

monta. Musiał okaza

troch

fanaberii, bo był to

człowiek maj

tny. Zapatrywał si

na Jadwig

Domuntówn

. Wkrótce zajechał bogat

bryczk

z koniem i

zaraz dał sygnał, by grała muzyka. Weselnicy skupili si

wokół domu. Fanian czasem nie mówił oracji, gdy

mu si

dró

ka nie podobała, ale tym razem stał z Justyn

. El

usia płakała, gdy mówił o wianku mirtowym jej

panie

stwa, który ostatni raz dzi

nosi. Zło

ył młodej parze

yczenia. Potem podał Justynie tace z mirtem, by

go weselnikom przypi

ła. Ona poło

yła w zamian chustk

z jego inicjałami. Potem miało miejsce

błogosławie

stwo rodziców. Wszyscy płakali. W odpowiednim porz

dku pojechali do ko

cioła przy

akompaniamencie muzyki.

Na weselu jedli, pili, opowiadali o procesie z Korczy

skim, Fabian narzekał na bied

. Pocieszali si

e syn

Benedykta jest dobry chłopak i mo

e si

wreszcie pogodz

. Młodzi natomiast zabawiali si

na polu.

Domuntówna nie była na weselu, zobaczyli j

bos

i w codziennej sukni jak wraca z koniem od konowała.

Na pro

monta Domuntowie przekonali j

, by przyszła na ta

ce. Przyszła te

Marta z Maryni

Kirlank

a panna młoda z pomoc

ęż

a i dziewczyn przyprowadziła Anzelma. 23 lata nie widział Marty. Marta

powitała starych znajomych. Szybko poczuła si

miedzy nimi swobodnie. Ja

mont dał znak, by zacz

ąć

ce.

Justyna czuła si

w tym tłumie dobrze, pewnie par

miesi

cy temu byłoby jeszcze inaczej. Janek był tego

dnia chmurny, w ogóle nie ta

czył. Kobiety my

lały,

e pokłócił si

z Jadwig

albo podał si

w ojca i stryja i

go melancholia łapie. Gdy zostali sami z Justyn

, poprosił j

o gał

jarz

biny z jej stroju – dała mu od

razu. Weszła wystrojona Domuntówna. Uderzył j

widok Janka i Justyny. Specjalnie była wi

c uprzejma dla

monta. 12 par zata

czyło krakowiaka. Justyna nie wyró

niała si

urod

, ale ta

czyła z wi

ksz

gracj

Jan na ten widok za

żą

dał klaskanego i porwał Justyn

do ta

ca. Za

piewał:

wieci ksi

ęż

yc,

wieci Około

północy, Ciebie przesta

kocha

Nie jest w mojej mocy! Zacz

li przezbywa

na przy

piewki. Janek na

koniec ukl

ł przed Justyn

i pocałował ja w r

Wieczorem pary szeptały do siebie po k

tach: Michał z Antolk

, Witek z Maryni

. Jadwiga tylko była zła i

wci

ąż

patrzyła na Jana i Justyn

. Jan mówił Justynie,

e j

pierwsz

kocha. Przeleciał mi

dzy nimi kamie

rzucony przez Domuntówn

. W obronie Jadwigi stan

ł tylko Ja

mont i jej bracia. Jan powiedział,

alu do

niej nie ma,

e t ogłupi

art i zapobiegł bijatyce. Jadwiga z płaczem wróciła do domu, by zosta

sama z

dziadkiem.

Julek zwołał towarzystwo do czajek na Niemen. Justyna i Jan wzi

li si

za r

ce i poszli po swoj

czajk

, by

popłyn

ąć

osobno. Anzelm i Marta od długiego czasu siedzieli sami pod domem i rozmawiali. Z czajek płyn

ły

piewy młodych. Anzelm i Marta słuchali tych przy

piewek o wyruszaniu na wojn

i doli wojaka. Przył

czyli

piewu, gdy przyszła kolej na pie

śń

Ty pójdziesz gór

... Marta zapłakała, gdy Anzelm za

piewał Ty

dziesz pann

Przy wielkim dworze. Postanowili poł

czy

młodych.

Starsi natomiast prosili Witolda, by był po

rednikiem w ich sporze z Korczy

skim. Mieli mu za złe,

e o

wszystko si

z nimi procesował,

e nie chciał si

pogodzi

e by

chciwy. Pokazali Witkowi star

map

, z

której wynikało,

e cz

ęść

ziemi nie nale

y do Korczy

skiego, a do Bohatyrowicz. Proces ich wyniszczył, a

teraz musz

jeszcze płaci

dług. Prosz

o zmiłowanie,

eby im darował kar

albo poczekał z zapłat

Chcieliby

po bratersku, pomaga

sobie. Powa

ny Strzałkowski radził, by głowa nie mówiła nogom,

e jej

niepotrzebne. Wspominali z rozrzewnieniem Andrzeja.

rozdz. 4
Tej nocy Teresa i Emilia czytały o Eskimosach. Dochodziły do nich głosy z wesela, które rozstrajały Emili

Po salonie chodził nerwowo Benedykt. Na d

ki pie

ni stan

ł jak wryty. Przypomniały mu si

dawne

czasy, wiele by oddał, by te

teraz w mogile. Dostał tego dnia list od Dominika. Dominik został tajnym

sowietnikiem, mo

e dostanie si

do senatu, był wdzi

czny ojcu za wykształcenie – ale ojciec nie w tym celu

go wysyłał na nauki. Najstarsz

córk

wydał Dominik za pułkownika. Jeden z jego synów był mały, a drugi

kształci

w szkole wojennej. Benedykt poczuł,

e nie ma brata – jak tego wieczora, gdy po rozmowie w

altanie z

dostał list od Dominika. Wtedy pocieszył go syn. I tym razem Witek wszedł do pokoju.

Przyszedł ze skargami ludzkimi. Benedykt pokazał mu plan, z którego wynikało,

e kawał ziemi, o który był

proces nale

ał zawsze do Korczyna. Ale nie o to Witkowi chodziło, wiedział,

e ojciec nie przywłaszczył

sobie ziemi. Obarczał go win

za ciemnot

, chciwo

ść

i nieprzyja

źń

chłopów. Wykładał ojcu demokratyczne

teorie. Benedykt słuchał i cierpiał. Witek udowodnił mu,

e mimo młodego wieku on te

wycierpiał ju

wiele,

e ci

ęż

w tych czasach ciemno

ci. Ci

ęż

ko mu było tak mówi

do ojca. Postawił mi

dzy nimi mur, który

tylko

mier

dziecka mogła zrzuci

. Benedykt zl

kł si

e Witek rzeczywi

cie zdolny jest popełni

samobójstwo. Wyrwał mu strzelb

, ale wiedział,

e z tak

zapalczywo

i tak zginie. Z zachwytem jednak

spojrzał na syna i nazwał go powracaj

fal

ideałów jego młodo

ci. Oni te

kiedy

kochali lud i ziemi

chcieli nad poziomy wylatywa

, ale wszystko to upadło. Jednak braku ideałów nie da si

zarzuci

Korczy

skim – jeden przez nie zgin

ł, drugi został zesłany tak, gdzie honor stracił, trzeci prze

ył

ycie

zazdroszcz

c temu w grobie. Wy

alił si

przed synem ze wszystkiego. Witek dzi

kował mu,

e nie był

chowany pod kloszem jak Zygmunt.

Rozmawiali jeszcze długo. Benedykt opowiadał o Andrzeju, przypominał sobie dawnych znajomych, pytał
czy stary Jakub jeszcze

yje. Benedykt odmłodniał. Zgodził si

darowa

chłopom kar

dow

. Zapowiedział

synowi,

e popłyn

razem na Mogił

. Witek pobiegł przekaza

wie

ść

Fabianowi, a potem cały dzie

dził z

ojcem.

Poprzedniego wieczoru dru

ki i dru

bowie po

egnali pann

młod

pie

, a orszak odwiózł j

do domu

ęż

a. El

unia długo si

jeszcze pakowała, by niczego nie zapomnie

, a najstarszy brat musiał zawie

źć

jej

kufry. Ja

mont chciał jecha

z Jadwig

, ale ona odmówiła, bo musiała zajmowa

ojcem. Była w czarnej

sukni, ju

o spokojniejsza. Podzi

kowała Janowi za to,

e stan

ł w jej obronie.

yczyła mu szcz

ęś

cia.

Pogodzili si

, a potem Jan szybko pobiegł nad Niemen odszuka

Justyn

. Podziwiali zachód sło

ca.

Rozmowa im nie szła, jeszcze nie potrafili by

zupełnie szczerzy ze sw

miło

. Bawili si

z echem. Jan

poprosił, by powiedziała echu najmilsze imi

– krzykn

ła „Janku”. Obj

ł j

i pocałował. Była ju

jego na

zawsze.

rozdz. 5
Zygmunt prosił Benedykta, by przekonał matk

, aby sprzedała Osowce, ale stryj o tym nie chciał słysze

Potem wpadł Kirło zapowiadaj

c wesele. Za nim Kirłowa z dzie

mi – po Maryni

i by pomówi

o wa

nym

interesie z Justyn

i gospodarzem. Doł

czyli do nich: Emilia, Teresa i Kirło. Kirłowa miała o

wiadczy

imieniu Ró

yca. Upowa

nił on j

do wyznania,

e jest on morfinist

ona mo

e go wyratowa

. Dla

Benedykta było to tym samym, co pija

stwo, dla Emilii stał si

bardziej interesuj

cy. Kirłowa mówiła dalej,

jaki on jest dobry, jak ich dzieci lubi, jak im pomaga. Emilia uwa

ała czyn Ró

yca za bohaterstwo, była

pewna,

e Justyna go przyjmie z wdzi

czno

. Justyna wyznała jednak,

e jest zar

czona z Jankiem.

Wyznała,

e go kocha i jest kochana. Emilia nie mogła poj

ąć

, gdzie podziała si

duma dziewczyny. Ale ona

wła

nie przez dum

nie chce przyj

ąć

lito

ci Ró

yca, woli miło

ść

Jana. Benedykt (jak kiedy

Mart

)

przestrzegł j

przed prac

. Dziewczyna powiedziała,

e to wła

nie brak pracy jest trucizn

. A je

li chodzi o

wiat

, to ona ch

tnie wniesie to, co umie w skromne progi Bohatyrowicz. Stryj przyznał jej racj

, a ciotka

dostała globusa. Kirło nie mógł w to uwierzy

. Witek u

ciskał kuzynk

z rado

ci. Kirłowej było

al kuzyna, ale

przyznała,

e Justyna dobrze wybrała. Zygmunt my

lał,

e ten mezalians jest po to, by oddzieli

wiata, do którego on nale

y i miał przez to „wyrzuty sumienia” – Justyna buchn

ła

miechem. Marta

poprosiła Benedykta, by pozwolił jej zamieszka

w chacie Justyny i Jana, bo tu czuje si

niepotrzebna.

Benedykt wypowiedział wreszcie wszystko, co Marcie zawdzi

cza. Zgodziła si

zosta

, obiecała pój

ść

doktora, poczuła si

potrzebna. Benedykt kazał jej opowiedzie

sobie wszystko o Bohatyrowiczach.

Orzelskiego Benedykt uspokoił, mówi

e mo

e u nich zosta

, a w tym mezaliansie Justyna mo

e by

szcz

ęś

liwsza ni

jej matka w „stosownym” mał

stwie.

Benedykt poszedł z Justyn

do Bohatyrowicz. Jan na ich widok najpierw zl

kł si

, ale potem ogarn

ła go

szale

cza rado

ść

. Ukl

kł przed Benedyktem. Anzelm potwierdził,

e Jan to syn Jerzego, tego, który z bratem

Benedykta z mogile spoczywa.

THE END

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Orzeszkowa E , NAD NIEMNEM
Powieść Elizy Orzeszkowej Nad Niemnem jako romans, Powieść Elizy Orzeszkowej Nad Niemnem jako romans
Orzeszkowa Nad Niemnem, Polonistyka
Orzeszkowa E , NAD NIEMNEM (2)
Orzeszkowa Nad Niemnem opracowanie
Orzeszkowa Nad Niemnem
Orzeszkowa Nad Niemnem (opracowanie wstępu z BN)
orzeszkowa nad niemnem (opracowanie)
Orzeszkowa E , Nad Niemnem (streszczenie, 30)
Orzeszkowa Nad Niemnem tom I
Orzeszkowa Nad Niemnem streszczenie
Orzeszkowa Nad Niemnem tom II
Orzeszkowa Nad Niemnem tom III
Problem wartości człowieka w Nad Niemnem E Orzeszkowej
Tendencje pozytywistyczne w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej

więcej podobnych podstron