drukarz 825[01] o1 05 n

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Wojciech Pilc

Zastosowanie maszyn i urządzeń 825[01].O1.05

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Adam Kanas
mgr inż. Bogdan Kostecki

Opracowanie redakcyjne:
mgr Elżbieta Gonciarz

Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 825[01].O1.05,
„Zastosowanie maszyn i urządzeń”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu drukarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Przykładowe scenariusze zajęć

Ćwiczenia

5.1.

Zastosowanie maszyn i urządzeń elektrycznych oraz elektronicznych

5.1.1. Ćwiczenia

5.2.

Podstawy konstrukcji maszyn i urządzeń mechanicznych

5.2.1. Ćwiczenia

Ewaluacja osiągnięć ucznia

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie drukarz, w obrębie jednostki
modułowej 825[01].O1.05 „Zastosowanie maszyn i urządzeń”. Jest to jednostka modułowa
zawarta w module „Podstawy poligrafii” (schemat układu jednostek modułowych
przedstawiony jest na stronie 4 tego poradnika).

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,

–

przykładowe scenariusze zajęć,

–

przykładowe ćwiczenia ze wskazaniami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania-
uczenia się oraz środkami dydaktycznymi,

–

ewaluację osiągnięć ucznia – przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego.

–

wykaz literatury.
Treść programu jednostki modułowej zawiera podstawowe zagadnienia związane

z zastosowaniem elementów maszyn i urządzeń. Elementy i układy takie są podstawą
konstrukcji maszyn drukujących, introligatorskich oraz wszelkich innych spotykanych
w poligrafii. W szczególności omówiono elementy obwodów i maszyn elektrycznych,
podstawowe elementy i układy elektroniczne, a także elementy, materiały i technologie
stosowane przy konstrukcji urządzeń mechanicznych. Dodatkowo omówiono zasady
użytkowania, konserwacji i bhp stosowane przy obsłudze maszyn i urządzeń elektrycznych
oraz mechanicznych.

Jednostka modułowa 825[01].O1.05 „Zastosowanie maszyn i urządzeń” została

podzielona na dwa rozdziały. Najwięcej miejsca zajmują zagadnienia dotyczące:
–

zastosowanie maszyn i urządzeń elektrycznych oraz elektronicznych,

–

podstawy konstrukcji maszyn i urządzeń mechanicznych.
Zajęcia powinny odbywać się w odpowiednio wyposażonych laboratoriach szkolnych

oraz w zakładach poligraficznych, w grupach 15-osobowych, a ćwiczenia w zespołach
3–4-osobowych.

Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

Po zakończeniu realizacji programu, zaleca się zastosowanie testu dydaktycznego

wielostopniowego lub zadania typu próba pracy W tym celu, w poradniku zamieszczono
przykładowy test i zadanie typu próba pracy razem z obudową metodyczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

825[01].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska

825[01].O1

Podstawy poligrafii

825[01].O1.02

Charakteryzowanie procesów

poligraficznych i technik

drukowania

825[01].O1.03

Stosowanie materiałów

poligraficznych

825[01].O1.04

Posługiwanie się dokumentacją

techniczna i technologiczną

825[01].O1.05

Zastosowanie maszyn

i urządzeń

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej, uczeń powinien

umieć:

−

zidentyfikować czynniki niebezpieczne i szkodliwe występujące w pracy oraz określić
sposoby ich ograniczenia i eliminacji,

−

ocenić zagrożenia wynikające z niewłaściwego użytkowania urządzeń elektrycznych,

−

zastosować procedury postępowania w przypadku zaistnienia pożaru, zgodnie z instrukcją
przeciwpożarową,

−

scharakteryzować rodzaje i zasady wykonywania rysunków technicznych,

−

scharakteryzować rysunki szkicowe, techniczne, schematyczne i konstrukcyjne,

−

określić zasady tolerancji w rysunku technicznym,

−

rozróżnić na rysunku technicznym podstawowe zespoły i części maszyn,

−

sporządzić rysunki przekrojów prostych części maszyn i urządzeń,

−

posłużyć się dokumentacją techniczno-ruchową, dokumentacją konstrukcyjną maszyn
i urządzeń,

−

posłużyć się literaturą techniczną, katalogiem części zamiennych, katalogami wyrobów,

−

zinterpretować dane zawarte w karcie technologicznej,

−

zastosować zasady współpracy w zespole,

−

zastosować przepisy ochrony środowiska,

−

skorzystać z PN, literatury technicznej i innych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:

–

zidentyfikować materiały przewodzące i izolacyjne,

–

zmierzyć podstawowe wielkości elektryczne w obwodach prądu stałego i zmiennego,

–

rozróżnić na schematach elementy obwodów elektrycznych,

–

porównać źródła światła pod względem poboru mocy i natężenia oświetlenia,

–

odczytać parametry odbiornika elektrycznego z tabliczki znamionowej,

–

rozpoznać rodzaj silnika indukcyjnego na podstawie danych z tabliczki znamionowej,

–

rozpoznać gniazdka i wtyczki instalacji jednofazowej i trójfazowej,

–

rozróżnić poszczególne elementy instalacji elektrycznej, sprzętu instalacyjnego,
zabezpieczeń przeciwporażeniowych,

–

rozróżnić elementy elektroniczne na podstawie wyglądu i symboli graficznych,

–

odczytać parametry elementów elektronicznych z katalogu,

–

określić funkcje elementów elektronicznych w obwodach elektrycznych,

–

dokonać analizy schematu blokowego automatycznego sterowania i automatycznej
regulacji,

–

scharakteryzować obciążenia elementów konstrukcyjnych: rozciąganie i ściskanie,
ś

cinanie, zginanie, skręcanie oraz wytrzymałość zmęczeniową,

–

rozpoznać na podstawie oznaczenia rodzaj materiału konstrukcyjnego części maszyn,

–

rozpoznać i scharakteryzować połączenia rozłączne i nierozłączne stosowane
w maszynach i urządzeniach,

–

wyjaśnić działanie łożysk, osi, wałów, sprzęgieł, hamulców i przekładni oraz określić ich
zastosowanie,

–

rozpoznać na podstawie PN skład chemiczny, znakowanie i zastosowanie stopów żelaza,

–

obliczyć tolerancje, wymiary graniczne luzów i tolerancje pasowania dla pasowań
ruchowych, mieszanych i spoczynkowych,

–

rozpoznać i scharakteryzować połączenia rozłączne i nierozłączne stosowane
w maszynach i urządzeniach,

–

określić rolę zabezpieczeń stosowanych w maszynach i urządzeniach,

–

określić zasady użytkowania oraz bieżącej konserwacji maszyn i urządzeń,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz nr 1

Osoba prowadząca

………………...…………………………………………

Modułowy program nauczania: Drukarz 825[01]
Moduł:

Podstawy poligrafii 825[01].O1

Jednostka modułowa:

Zastosowanie maszyn i urządzeń 825[01]O1.05

Temat: Zasady oznaczania literowo-cyfrowego przewodów elektrycznych.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności rozpoznawania przewodu po jego wyglądzie

i oznaczeniu literowo-cyfrowym.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:

−

rozpoznać rodzaj przewodu po jego wyglądzie,

−

podać symbol literowo-cyfrowy przewodu na podstawie opisu jego budowy,

−

rozpoznać rodzaj przewodu po jego oznaczeniu literowo-cyfrowym,

−

wskazać zastosowanie przewodu na podstawie jego wyglądu i oznaczenia literowo-
cyfrowego,

−

skorzystać z katalogu przewodów instalacyjnych.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka z elementami wykładu,

−

pokaz,

−

wiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

zbiorowa,

−

w grupach dwuosobowych.

Czas: 90 minut.

Środki dydaktyczne:

−

odcinki przewodów elektrycznych (co najmniej 10 różnych rodzajów na każdą
dwuosobową grupę uczniów),

−

gablota poglądowa z różnymi przewodami instalacyjnymi,

−

ciana do montażu instalacji, przedstawiająca zastosowanie różnych przewodów

w instalacjach,

−

katalogi przewodów instalacyjnych,

−

podręczniki, poradniki.

Przebieg zajęć:
1.

Powitanie uczniów, sprawdzenie listy obecności.

Wprowadzenie do zajęć, przedstawienie celów, podanie tematu i zapisanie tematu
w zeszytach.

Z pomocą uczniów (metodą pytań i odpowiedzi), przy wykorzystaniu dostępnych
ś

rodków dydaktycznych, następuje przypomnienie, z jakich podstawowych elementów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

składa się każdy przewód instalacyjny, z jakich materiałów wykonane są poszczególne
warstwy i jaka jest ich rola w przewodzie.

Przedstawienie uczniom zasad oznaczania literowego i cyfrowego przewodów, zapisanie
oznaczeń w zeszytach.

Zapoznanie uczniów z układem i zawartością katalogów przewodów instalacyjnych.

Podział uczniów na dwuosobowe grupy i przydział zadań (załącznik do scenariusza 2).

Praca uczniów w grupach nad rozwiązaniem ćwiczenia.

Prezentacja liderów poszczególnych grup uczniowskich.

Ocena pracy poszczególnych grup, podsumowanie zajęć.

10.

Podanie pracy domowej.

Zakończenie zajęć

Praca domowa:

Oblicz i zapisz w zeszycie znormalizowane przekroje przewodów instalacyjnych.

Wyjaśnij, czym różni się w budowie i przeznaczeniu powłoka przewodu od jego pancerza.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

Załącznik do scenariusza 2

Ćwiczenie

Spośród dostępnych Wam dziesięciu krótkich odcinków różnych przewodów należy

wybrać cztery, których budowa świadczy, że są to przewody oznaczone symbolem:
1)

YLY 1x35 mm

750 V,

YDYp 5x1,5 mm

750 V,

SMYp 2x6 mm

LgYd 1x4 mm

450/750 V.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokonać krótkiej analizy budowy wszystkich dostępnych Ci odcinków przewodów,

na podstawie informacji dostępnych w oznaczeniu literowo-cyfrowym, wyłonić właściwe
odcinki przewodów,

podczas prezentacji uzasadnić swój wybór,

podać przeznaczenie rozpoznanych przewodów.

Uwaga: Wszystkie grupy mogą mieć to samo polecenie ćwiczenia lub też każda grupa może
mieć do identyfikacji różne odcinki przewodów (w zależności od dostępnych środków).

Czas na wykonanie zadania – 20 minut, w tym 5 minut na prezentację.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ankieta:

Odpowiedz na poniższe pytania. Udzielone odpowiedzi pozwolą ocenić skuteczność

zajęć i dokonać ewentualnych zmian.

Czy potrafisz przeanalizować budowę odcinków przewodów?

Czy potrafisz rozpoznać oznaczenia odcinków przewodów?

Czy potrafisz na podstawie oznaczenia numerowo-cyfrowego zidentyfikować
odcinki przewodów?

Czy potrafisz podać przeznaczenie rozpoznanych przewodów?

Czy któraś z część zajęć była dla ciebie niezrozumiała? Jeżeli TAK, to która?

TAK NIE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz nr 2

Osoba prowadząca

……………………...…………………………………………

Modułowy program nauczania: Drukarz 825[01]
Moduł:

Podstawy poligrafii 825[01].O1

Jednostka modułowa:

Zastosowanie maszyn i urządzeń 825[01]O1.05

Temat: Wykonywanie połączeń zaciskowych.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności wykonania połączeń zaciskowych.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

zorganizować stanowisko pracy do wykonywania zadania, zgodnie z zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

rozpoznać połączenia zaciskowe,

−

wykonać połączenia zaciskowe.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

wiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna,

−

praca w grupach 2–3-osobowych.

Czas trwania zajęć: 4 × 45 minut – 180 minut.

Środki dydaktyczne:

−

prezentacja multimedialna,

−

rzutnik,

−

przewody,

−

końcówki kablowe lub tuleje kablowe,

−

narzędzia służące do zdejmowania izolacji,

−

narzędzia do zaciskania.

Przebieg zajęć:

Wprowadzenie i uświadomienie celów zajęć – 50 minut.

−

nauczyciel omawia, na czym polega wykonywanie połączeń zaciskowych,

−

nauczyciel prezentuje narzędzia i materiały stosowane podczas wykonywania
połączeń zaciskowych,

−

nauczyciel zadaje pytania: Pomiędzy jakimi elementami stosuje się połączenia
zaciskowe? Z jakiego materiału zbudowane są tuleje kablowe? Jakie są zalety
połączeń zaciskowych, a jakie wady? Jakie środki ostrożności należy zachować
podczas wykonywania połączenia zaciskowego? W jaki sposób należy przygotować
przewody? W jaki sposób należy wykonać połączenie zaciskowe?

−

„burza mózgów” – uczniowie udzielają odpowiedzi, które zostają zapisane na
tablicy. Nauczyciel weryfikuje odpowiedzi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

nauczyciel na prezentacji multimedialnej pokazuje sposób wykonania połączeń
zaciskowych,

−

nauczyciel prezentuje sposób wykonania połączeń zaciskowych.

Realizacja ćwiczenia – 90 minut.

−

nauczyciel przydziela grupie przewody oraz tuleje i końcówki kablowe,

−

uczniowie dobierają narzędzia do wykonania zadania oraz zapoznają się z instrukcją
obsługi do ww. narzędzi,

−

uczniowie przygotowują przewody, a następnie przystępują do wykonania połączeń
zaciskowych.

Podsumowanie zajęć – 25 minut.

−

przedstawiciel grupy prezentuje wyniki pracy zespołu. Przedstawia zagadnienia
problemowe, napotkane podczas wykonywania ćwiczenia, a także przedstawia etapy
prac, które nie sprawiały kłopotów,

−

nauczyciel sprawdza poprawność wykonanych połączeń.

Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ich aktywności – 15 minut.

−

metoda obserwacji czynności i zachowań indywidualnych uczniów, a także
poszczególnych grup podczas wykonywania ćwiczenia,

−

ocena prawidłowości i estetyki wykonania ćwiczenia.

Zakończenie zajęć

Praca domowa

Opisz cechy połączeń zaciskowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Zastosowanie maszyn i urządzeń elektrycznych oraz

elektronicznych

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy własności przewodzących trzech materiałów: aluminium, germanu i szkła.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać (korzystając z różnych źródeł informacji) dane dotyczące wymienionych
materiałów,

wybrać te informacje, które dotyczą własności przewodzących materiałów (wartości
konduktywności, rezystywności),

porównać uzyskane wartości,

właściwie sklasyfikować wymienione materiały,

zapisać wnioski i uzasadnić swój wybór.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pogadanka,

–

wiczenie praktyczne,

–

dyskusja dydaktyczna.

rodki dydaktyczne:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

Polskie Normy,

−

zestawienia tabelaryczne właściwości materiałów,

−

katalogi,

−

zeszyt do ćwiczeń.

Ćwiczenie 2

Na podstawie oznaczeń na eksponatach określ napięcie znamionowe, moc oraz natężenie

prądu obciążenia dla pięciu wybranych źródeł światła: żarówki z głównego szeregu, żarówki
samochodowej, świetlówki, świetlówki kompaktowej, lampy rtęciowej.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia. Uczniowie wykonują ćwiczenie indywidualnie lub
w zespołach dwuosobowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

wybrać po jednym źródle światła z wymienionych rodzajów,

odczytać i zapisać na kartce napięcie i moc,

zapisać zależność między mocą, napięciem oraz natężeniem prądu,

podstawić odczytane wartości i wykonać obliczenia dla każdego źródła,

wpisać jednostkę i udzielić odpowiedzi.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pogadanka,

–

wiczenie praktyczne,

–

dyskusja dydaktyczna.

rodki dydaktyczne:

−

gablota z elektrycznymi źródłami światła,

−

kalkulator,

−

arkusze papieru A4,

−

przybory do pisania,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj przewody instalacyjne zgromadzone na Twoim stanowisku pracy

na podstawie ich wyglądu.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

dokonać oględzin wszystkich odcinków przewodów i omówić ich budowę,

rozpoznać przewody na podstawie ich wyglądu zewnętrznego,

podać oznaczenie literowo-cyfrowe każdego rozpoznanego przewodu,

podać przeznaczenie każdego rozpoznanego przewodu.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pogadanka,

–

wiczenie praktyczne,

–

dyskusja dydaktyczna.

rodki dydaktyczne:

−

skrzynka zawierająca odcinki różnych przewodów instalacyjnych (co najmniej 10
odcinków),

−

długopis,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Dokonaj rozdziału aparatów przedstawionych przez nauczyciela ze względu na funkcje,

jakie pełnią w układach.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

dokonać oględzin otrzymanych aparatów,

na podstawie budowy i oznaczeń na tabliczce znamionowej określić rodzaj łącznika
i przypisać mu nazwę oraz narysować symbol,

po dokonaniu rozdziału odnaleźć w katalogu te aparaty i uzupełnić informacje zawarte na
tabliczce znamionowej,

ustalić, jaka norma dotyczy tych aparatów, zapisać nr normy,

określić funkcję aparatu w układach.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pogadanka,

–

wiczenie praktyczne,

–

dyskusja dydaktyczna.

rodki dydaktyczne:

−

wyłączniki, rozłączniki, styczniki, przekaźniki, przyciski,

−

katalogi,

−

normy,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Rozpoznaj rodzaj połączenia elektrycznego na podstawie wyglądu zewnętrznego.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

obejrzeć film przedstawiający wykonywanie połączeń elektrycznych,

zapoznać się z planszami oraz rysunkami przedstawiającymi połączenia elektryczne
rozłączne i nierozłączne,

rozpoznać połączenie elektryczne na podstawie wyglądu zewnętrznego.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pogadanka,

–

wiczenie praktyczne,

–

dyskusja dydaktyczna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rodki dydaktyczne:

−

połączenia elektryczne różnych elementów,

−

plansze oraz rysunki przedstawiające połączenia elektryczne rozłączne i nierozłączne,

−

filmy dydaktyczne z zakresu wykonywania połączeń elektrycznych,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Podstawy konstrukcji maszyn i urządzeń mechanicznych

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj rodzaj połączenia mechanicznego na podstawie wyglądu zewnętrznego.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

obejrzeć film przedstawiający wykonywanie połączeń mechanicznych,

zapoznać się z planszami oraz rysunkami przedstawiającymi połączenia mechaniczne
rozłączne i nierozłączne,

rozpoznać połączenie mechaniczne na podstawie wyglądu zewnętrznego.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pogadanka,

–

wiczenie praktyczne,

–

dyskusja dydaktyczna.

rodki dydaktyczne:

−

połączenia mechaniczne różnych elementów,

−

plansze oraz rysunki przedstawiające połączenia mechaniczne rozłączne i nierozłączne,

−

filmy dydaktyczne z zakresu wykonywania połączeń mechanicznych,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wykonaj montaż połączeń gwintowych.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

zapoznać się z instrukcją do ćwiczenia,

obejrzeć film przedstawiający montaż połączeń gwintowych,

zapoznać się z instrukcją obsługi przyrządów i narzędzi do montażu połączeń
gwintowych,

dokonać montażu połączeń gwintowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pogadanka,

–

wiczenie praktyczne,

–

dyskusja dydaktyczna.

rodki dydaktyczne:

−

instrukcja do ćwiczenia,

−

przyrządy i narzędzia do montażu połączeń gwintowych,

−

części łączone,

−

ruby,

−

nakrętki,

−

podkładki,

−

wkręty,

−

film dydaktyczny z zakresu wykonywania montażu połączenia gwintowego,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wykonaj połączenia nitowe.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

zapoznać się z instrukcją do ćwiczenia,

obejrzeć film przedstawiający montaż połączeń nitowych,

zapoznać się z instrukcją obsługi narzędzi do wykonywania połączeń nitowych,

wykonać połączenia nitowe.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pogadanka,

–

wiczenie praktyczne,

–

dyskusja dydaktyczna.

rodki dydaktyczne:

−

instrukcja do ćwiczenia,

−

narzędzia do wykonywania połączeń nitowych,

−

części łączone,

−

nity,

−

film dydaktyczny z zakresu wykonywania połączeń nitowych,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Dobierz sprzęgło oraz hamulec do określonego urządzenia mechanicznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

zapoznać się ze schematami sprzęgieł oraz hamulców,

obejrzeć film przedstawiający działanie sprzęgieł i hamulców,

przeanalizować cykl pracy określonego urządzenia mechanicznego,

dobrać do urządzenia określone sprzęgło i hamulec,

wypisać wady zalety charakteryzujące dokonany wybór.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pogadanka,

–

wiczenie praktyczne,

–

dyskusja dydaktyczna.

rodki dydaktyczne:

−

schematy sprzęgieł i hamulców,

−

film przedstawiający działanie sprzęgieł i hamulców

−

założenia technologiczne do doboru sprzęgła i hamulca,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Zastosowanie maszyn
i urządzeń”

Test składa się z dwudziestu zadań wielokrotnego wyboru. Zadania nr 3 i 19 to zadania

z poziomu ponadpodstawowego, a pozostałe z poziomu podstawowego.
– zadania 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18 są z poziomu

podstawowego,

– zadania 3, 19 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą poprawną odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 13 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie co najmniej 16 zadań, w tym przynajmniej jednego z poziomu
ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie co najmniej 19 zadań, w tym 2 z poziomu
ponadpodstawowego,

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. a, 3. d, 4. a, 5. a, 6. d, 7. d, 8. a, 9. b, 10. c, 11. c,
12. c, 13. d, 14. a, 15. a, 16. b, 17. a, 18. c, 19. b, 20. d.

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia uczniów)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Dokonać podziału materiałów ze
względu na rezystywność

Określić jednostkę konduktywności

Dokonać prawidłowego zapisu
pomiaru napięcia prądu
elektrycznego

Określić sposób połączenia
amperomierza z odbiornikiem przy
pomiarze natężenia prądu

Zdefiniować podstawowe parametry
elektrycznych źródeł światła.

Określić podstawowe parametry
odbiorników energii elektrycznej
podawane na tabliczce
znamionowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazać podstawowy parametr
wyłącznika różnicowo-prądowego

Dobrać optymalne zabezpieczenie
przed skutkami zwarcia

Rozpoznać symbol graficzny
określonego elementu
elektronicznego

Zidentyfikować wyprowadzenia
elementów elektronicznych
tranzystora

Określić sposób postępowania
w przypadku porażenia prądem

Zidentyfikować materiały
konstrukcyjne stosowane przy
budowie maszyn i urządzeń

Określić rodzaje pasowania
stosowane budowie maszyn

Określić znaczenie symbolu
chropowatości

Rozpoznać rodzaj połączenia
przedstawiony na rysunku

Nazwać rodzaj połączenia
rozłącznego

Określić różnicę pomiędzy wałami
a osiami

Określić charakterystyczną cechę
łożysk skośnych

Dokonać podziału sprzęgieł ze
względu na sposób połączenia
członów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.

Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.

Podkreśl wagę samodzielnego rozwiązywania zadań testowych.

Rozdaj uczniom przygotowane dla nich materiały (instrukcję, zestaw zadań testowych,
kartę odpowiedzi).

Udziel odpowiedzi na pytania formalne uczniów.

Przypomnij o upływającym czasie na 10 i 5 minut przed zakończeniem sprawdzianu.

Jeżeli uczeń zakończy test przed czasem, to podnosi rękę i czeka aż nauczyciel odbierze
od niego pracę.

Po upływie czasu sprawdzianu poproś uczniów o odłożenie przyborów do pisania.

Zbierz od uczniów karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.

Instrukcja dla ucznia

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj aż nauczyciel odbierze od Ciebie pracę.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Ze względu na rezystywność rozróżniamy następujące materiały

przewodniki, półprzewodniki, izolatory.

metale, stopy, staliwa.

metale, tworzywa sztuczne, szkło.

rezystory, oporniki, kondensatory.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Jednostką konduktywności jest

S/m.

Ω·

S·m.

Ω

/m.

3. Woltomierz o zakresie 300 V i klasie dokładności 1 oraz znamionowej liczbie działek 100

wskazał 50 działek. Poprawnie zapisany wynik pomiaru to

300 V ± 1%.

300 V ± 2%.

150 V ± 1%.

150 V ± 2%.

4. Przy pomiarze natężenia prądu stałego amperomierz łączy się z odbiornikiem

szeregowo.

równolegle.

bezpośrednio.

bezprzewodowo.

5. Strumieniem świetlnym nazywamy:

ilość energii świetlnej, jaką źródło światła wysyła w ciągu jednostki czasu.

stosunek strumienia świetlnego padającego na powierzchnię do wielkości tej
powierzchni.

wiatłość w danym kierunku przypadająca na jednostkę pozornej powierzchni źródła.

ile lumenów uzyskuje się z jednego wata mocy.

6. Wskaż parametry podawane na tabliczce znamionowej urządzenia grzejnego.

Napięcie zasilania, moc, skuteczność świetlna, trwałość.

Napięcie znamionowe, moc, sprawność, prędkość obrotowa.

Napięcie znamionowe, moc, grupa połączeń, napięcie zwarcia.

Napięcie zasilania, moc, temperatura znamionowa, częstotliwość.

7. Najważniejszym parametrem wyłącznika różnicowo-prądowego jest

rodzaj prądu.

prąd znamionowy.

napięcie znamionowe.

różnicowy prąd wyzwalający.

8. Do zabezpieczenia urządzenia przed skutkami zwarcia służą

bezpieczniki.

przekaźniki nadmiarowe.

przekaźniki podnapięciowe.

styczniki.

9. Przedstawiony symbol graficzny jest symbolem

kondensatora powietrznego.

opornika.

diody półprzewodnikowej.

dławika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Przedstawiony symbol graficzny jest symbolem

potencjometra.

cewki indukcyjnej.

diody półprzewodnikowej.

tranzystora.

11. Wyprowadzenia tranzystora bipolarnego pokazanego na rysunku to

kolektor, emitator, brzeg.

kondensor, emitor, baza.

kolektor, emiter, baza.

kolonel, empator, baza.

12. Pierwszą czynnością w przypadku porażenia prądem jest

odciągniecie poszkodowanego od miejsca wypadku.

przerwanie obwodu elektrycznego.

wezwanie pogotowia ratunkowego.

podanie poszkodowanemu picia.

13. Materiały konstrukcyjne stosowane w budowie maszyn i urządzeń to

metale i ich stopy, drewno, tkaniny i kompozyty.

polimery, drewno, kauczuk i kompozyty.

szkło i ceramika, kompozyty, folie, drewno.

metale i ich stopy, polimery, ceramikę i kompozyty.

14. W budowie maszyn stosuje się następujące rodzaje pasowań

luźne, mieszane, ciasne.

podstawowe i specjalne.

zębate i śrubowe.

twarde, miękkie, uniwersalne.

15. Symbol chropowatości 2,25 oznacza, że została ona osiągnięta poprzez

odlanie.

obróbkę skrawaniem.

szlifowanie.

polerowanie.

16. Na rysunku przedstawione jest połączenie

owijane.

spawane.

zaciskowe.

nitowe.

17. Do grupy połączeń rozłącznych należy tylko

połączenie wpustowe.

połączenie klejone.

połączenie lutowane.

połączenie nitowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18. Oś różni się od wału tym, że

jest nieruchoma.

jest ruchoma.

nie przenosi momentu obrotowego.

nie przenosi naprężeń gnących.

19. Łożysko toczne skośne

jest montowane skośnie w stosunku do wału,

przenosi obciążenia poprzeczne i wzdłużne.

nie przenosi obciążeń ani poprzecznych, ani wzdłużnych.

posiada stożkową obudowę.

20. Ze względu na sposób połączenia członów sprzęgła dzielimy na:

nitowane i spawane.

poślizgowe i rozruchowe.

jednokierunkowe i dwukierunkowe.

stałe i rozłączne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………........………………………………

Zastosowanie maszyn i urządzeń

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

TEST 2

ZADANIE TYPU PRÓBA PRACY

Próba pracy ma w zamierzeniu spełnić dwa zadania:

sprawdzić stopień opanowania jednej z umiejętności praktycznych jakie uczniowie
powinni zdobyć przy realizacji tego modułu,

przygotować uczniów do zdawania części praktycznej egzaminu zewnętrznego,
potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie drukarz.

W tym celu zadanie praktyczne musi być przygotowane w takiej formie, z jaką uczniowie
spotkają się na egzaminie. Oznacza to konieczność opracowania zadania w sposób
umożliwiający kryterialne ocenianie wykonywanych przez ucznia czynności w czterech
obszarach: planowania, organizowania, wykonywania i prezentowania.

Test praktyczny do jednostki modułowej: „Zastosowanie maszyn
i urządzeń”.

Plan testu praktycznego:

Lp.

Cel operacyjny

Kategoria

taksonomiczna

Poziom

wymagań

Zapisać czynności związane z wykonaniem
rezystora (plan działania)

Zapisać zależność rezystancji od rodzaju materiału
i wymiarów przewodnika

Wybrać właściwy materiał oporowy i odczytać
z tablic wartość rezystywności

Dobrać z tablic przekrój znamionowy drutu
oporowego

Wyznaczyć, przekształcając wzór i obliczyć
długość przewodu

Odmierzyć i odciąć drut oporowy o obliczonej
długości, uwzględniając dodatkowo długości
konieczne do zamocowania zacisków

Ukształtować zwojnicę i zamknąć ją w obudowie

Zamontować i podłączyć zaciski rezystora

Dobrać właściwą aparaturę pomiarową do
wykonania pomiaru rezystancji

10 Zmierzyć rezystancję tak wykonanego rezystora

i porównać ją z rezystancją zadaną

11 Dokonać analizy budowy rezystora pod kątem

wymagań bhp i estetyki wykonania

12 Zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony

rodowiska obowiązujące na stanowisku pracy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela
1.

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia testu praktycznego z wyprzedzeniem, co
najmniej jednotygodniowym.

Przed rozpoczęciem testu przygotuj stanowiska pracy zgodnie ze specyfikacją.

Przed przystąpieniem do testu zapoznaj uczniów z zasadami bhp oraz z przebiegiem
testowania.

Przydziel uczniom stanowiska pracy i rozdaj im przygotowane materiały: instrukcję,
arkusz zadań testowych, kartę testów.

Podkreśl wagę samodzielnego rozwiązania zadań testowych.

Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne uczniów.

Czas na wykonanie zadania – 90 minut.

Przypomnij o upływającym czasie na 15 i 5 minut przed końcem testu.

Po upływie czasu testu poproś uczniów o zakończenie prac.

10.

Zbierz od uczniów karty testów.

Materiały dla ucznia:

−

instrukcje do ćwiczeń,

−

karta testów,

−

zestawy różnych materiałów (opisane druty izolowane z różnych materiałów i o różnych
przekrojach),

−

zestawienia tabelaryczne właściwości materiałów,

−

stanowisko ślusarskie,

−

stanowisko pomiarowe,

−

podstawowy zestaw monterski,

−

Polskie Normy,

−

katalogi i materiały reklamowe,

−

kalkulator,

−

linijka,

−

zeszyt ćwiczeń.

−

ołówek, długopis.

Przeliczenie liczby punktów na ocenę szkolną:

Ocena

szkolna

bdb

dost

dop

ndst

Liczba

punktów

11–12

9–10

7–8

4–6

poniżej 4

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Arkusz zadania praktycznego

Opis sytuacji:

Masz do dyspozycji druty izolowane o różnych przekrojach, wykonane z różnych

materiałów, karty katalogowe, wyciąg z PN, zestawienia tabelaryczne, różnego rodzaju
aparaturę pomiarową.

Zadanie testowe

Zaprojektuj i wykonaj rezystor o rezystancji R = 10 Ω.

Aby bezpiecznie wykonać zadanie:
1.

Zapoznaj się ze stanowiskiem pracy, zaplanuj układ czynności.

W formularzu KARTY TESTÓW zapisz:

−

czynności niezbędne do wykonania rezystora,

−

konieczne zależności matematyczne (wzory)

−

wielkości, które musisz zmierzyć, obliczyć lub odczytać

−

wykaz i opis aparatury kontrolno-pomiarowej,

−

wykaz materiałów i narzędzi niezbędnych do wykonania testu,

−

wyniki obliczeń.

Wykonaj rezystor zgodnie z zasadami bhp

Dokonaj sprawdzenia poprawności wykonania.

Dokonaj porównania rezystancji wykonanego rezystora z rezystancją zadaną.

Sformułuj i zapisz wnioski z wykonanego zadania

Po zakończeniu pracy uporządkuj stanowisko.

Zgłoś nauczycielowi zakończenie badań

Przestrzegaj zasad bezpieczeństwa.

Instrukcja dla ucznia
1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę testu.

Zapoznaj się z treścią zadania praktycznego.

Na wykonanie zadania masz 90 minut.

Jeżeli masz pytania i wątpliwości podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.

Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna – możesz tylko korzystać z materiałów
dostępnych na stanowisku pracy.

Przed oddaniem karty testów sprawdź poprawność swoich zapisów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA TESTÓW

Zapisz czynności związane z wykonaniem elementu grzejnego:

……………………………………………………………………………………………..

Wykaz materiałów i narzędzi

………………………………………………………………………………………………

Obliczenia

Wykaz aparatury kontrolno-pomiarowej

………………………………………………………………………………………………

Wyniki pomiarów i wnioski

……………………………………………..……………………………………………………
…………………………………………..………………………………………………………
…………………………………………….……………………………………………………
……………………………………………..……………………………………………………
…………………………………………..………………………………………………………
…………………………………………..………………………………………………………
…………………………………………….……………………………………………………
……………………………………………..……………………………………………………
…………………………………………..………………………………………………………
…………………………………………..………………………………………………………
…………………………………………..………………………………………………………
…………………………………………..………………………………………………………

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

Chwaleba A., Moeschke B., Płoszajski G.: Elektronika. WSiP, Warszawa 1996

Dejidas L., Destree T.: Technologia offsetowego drukowania arkuszowego. COBRPP,
Warszawa 2007

Grabowski L.: Pracownia elektroniczna – układy elektroniczne. WSiP, Warszawa 1999

Gryżewski Z.: Prace pomiarowo-kontrolne przy urządzeniach elektroenergetycznych
o napięciu do 1 kV. COSiW, Warszawa 2003

Januszewski S., Pytlak A., Rosnowska-Nowaczyk M., Świątek H.: Energoelektronika.
WSiP, Warszawa 2004

Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. WSiP, Warszawa 1999

Laskowski J.: Poradnik elektroenergetyka przemysłowego. COSiW, Warszawa 2002

Legutko S.: Podstawy eksploatacji maszyn i urządzeń. WSiP, Warszawa 2004

Mały poradnik mechanika. WNT, Warszawa 1996

10.

Marusak A.: Urządzenia elektroniczne, część 1. Elementy urządzeń, część 2. Układy
elektroniczne. WSiP, Warszawa 2000

11.

Markiewicz H.: Instalacje elektryczne. WNT, Warszawa 2005

12.

Moos J., Koludo A. (red.): Metody aktywizujące z uwzględnieniem technologii
informacyjnej w kształceniu dorosłych. Stowarzyszenie Dyrektorów i Nauczycieli
Centrów Kształcenia Praktycznego – Łódzkie Centrum Doskonalenia Nauczycieli
i Kształcenia Praktycznego, Łódź 2006

13.

Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia zawodowego. BKKK, Warszawa 1997

14.

Normy Polskie oraz Normy Branżowe

15.

Okoniewski S.: Technologia dla elektroników. WSiP, Warszawa 2005

16.

Oleksiuk W., Paprocki K.: Podstawy konstrukcji mechanicznych dla elektroników.
WSiP, Warszawa 1996

17.

Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. Wydawnictwo i Zakład Poligrafii
Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 2000

18.

Pilawski M., Winiek T.: Pracownia elektryczna. WSiP, Warszawa 2005

19.

Pióro B., Pióro M.: Podstawy elektroniki cz. 1. WSiP, Warszawa 1998

20.

Pióro B., Pióro M.: Podstawy elektroniki cz. 2. WSiP, Warszawa 1997

21.

Podręcznik dla elektryków. Zeszyt 1. COSiW SEP, Warszawa 2004

22.

Podręcznik dla elektryków. Zeszyt 2. COSiW SEP, Warszawa 2004

23.

Poradnik montera elektryka. WNT, Warszawa 2007

24.

Praca zbiorowa: Poradnik inżyniera elektryka. WNT, Warszawa 1997

25.

Praca zbiorowa: Praktyczna elektrotechnika ogólna. REA, Warszawa, 2003

26.

Uzarowicz L., Jędrzejewski W., Jaworski Z., Korzemski J.: Technologia metali
i metaloznawstwo. WNT, Warszawa 1975

27.

Zachara Z.: Zadania z elektrotechniki nie tylko dla elektroników. WSPWN, Warszawa
2000