Dr Raymond Moody & Paul Perry

Odwiedziny z Zaświatów

(Reunions: Visionary Encounters with Departed Loved Ones / wyd. orygin.: 1993)

Spis treści:

1. Wprowadzenie
2. Charakter wizji
3. Wpatrywanie się w zwierciadło - rys historyczny
4. Współczesne psychomanteum
5. Teatr Umysłu
6. Sposób odkrywania samego siebie
7. Tworzenie własnego psychomanteum
8. Przyszłe zastosowania wpatrywania się w zwierciadło
Bibliografia
Dr Raymond Moody

1.

Wprowadzenie

Jednym z największych cierpień,

jakich doznaje natura ludzka,

jest cierpienie wywołane przez nową ideę.

Walter Bagehot

Chęć ponownego połączenia się z ukochaną osobą, którą zabrała nam śmierć, należy do

najsilniejszych i najbardziej uporczywych pragnień człowieka. To właśnie ono wywołuje w nas
poczucie opuszczenia, a zarazem całą litanię pytań „co by było, gdyby”, wyrzutów, że „gdyby
tylko”, oraz rozpaczliwych błagań o jeszcze pięć minut, które moglibyśmy spędzić wspólnie z
utraconym bliskim.

Czasami pragnienie to zostaje zaspokojone dzięki pojawieniu się zmarłego w postaci wizji czy

też zjawy, przy czym relacjonujący podobne fakty utrzymują, że wyraźnie różnią się one od snów.
Są to chwile przeżyte na jawie, chwile, w czasie których bardzo silnie i, jak się wydaje, nieomylnie
wyczuwa się obecność zmarłej osoby. Epizod taki jest zazwyczaj bardzo sugestywny, a nawet
samopotwierdzający, gdyż pozostaje po nim głębokie przekonanie, że spotkanie odbyło się
naprawdę. W konsekwencji człowiek nabiera przeświadczenia, iż rzeczywiście istnieje życie po
śmierci.

Powszechność występowania zjaw znalazła swoje odbicie w językach i kulturach ludowych na

całym świecie na długo przed początkiem historii spisanej. Także i dziś wizjonerskie spotkania ze
zmarłymi są zjawiskiem niezwykle powszechnym. W licznych artykułach publikowanych w
czasopismach medycznych i innych źródłach naukowych stwierdza się, iż u znacznej liczby osób
pogrążonych w żałobie, występują wizje tych, którzy odeszli. Badania naukowe sugerują na

przykład, że aż 66 procent wdów widuje zjawy zmarłych mężów.

Wdowy wybrano jako podmiot powyższych badań z tego prostego powodu, że kobiety

przeważnie żyją dłużej od mężczyzn. Wdów jest zatem więcej i łatwiej prowadzić badania naukowe
w tej właśnie grupie. Doświadczenia kliniczne wykazują, że widywanie zmarłych jest powszechne
także i w innych grupach osób osieroconych – dzieci, rodziców, rodzeństwa oraz przyjaciół. Na
przykład aż 75 procent rodziców, którzy utracili potomka, doświadcza jakiegoś rodzaju wizji
zmarłego dziecka w ciągu pierwszego roku od jego śmierci. Większości rodziców zjawisko to
przynosi ulgę i w znacznym stopniu zmniejsza ból wywołany stratą.

Widzenie zjaw jest także powszechne wśród ludzi, którzy przeżyli stan bliski śmierci.

Opowiadają, że kiedy wkraczali do królestwa światła, spotykali duchy zmarłych krewnych i
przyjaciół. Podobne przeżycia często powodują głębokie przemiany u tych osób, wywierając
pozytywny wpływ na ich dalsze życie.

Gdyby można było odtworzyć przeżycia ze stanu bliskiego śmierci i wywołać je u ludzi

cieszących się dobrym zdrowiem, wydaje się możliwe, iż te silnie odczuwane skutki można by
wykorzystać w terapii łagodzenia żałoby. O tym, jak bardzo ta idea przemawia do łudzi, świadczy
sukces filmu „Linia życia”, w którym studenci medycyny wzajemnie wywołują u siebie
zatrzymanie akcji serca po to, by doświadczyć przeżyć ze stanu bliskiego śmierci. Taka metoda
dostarczania informacji z tamtego świata to doskonały materiał na interesujący film, choć nikt przy
zdrowych zmysłach nie powinien próbować takiego wyczynu.

Mimo to bardzo zaciekawiło mnie odtwarzanie przeżyć ze stanu bliskiego śmierci, zwłaszcza

takich, gdy ktoś widział wtedy swoich utraconych bliskich. Choć widzenie zmarłych krewnych i
przyjaciół stanowiło tylko jeden z elementów większej całości, miałem wrażenie, że umożliwiając
tego typu wizje mógłbym się dowiedzieć o wszelkich przeżyciach ze stanu bliskiego śmierci. Nie
miałem jednak pojęcia, jak to zrobić.

Aż wreszcie wpadłem na rozwiązanie tego problemu – i to „wpadłem” w znaczeniu dosłownym.
Zdarzyło się to pewnego jesiennego dnia w 1987 roku. Wertowałem książki w antykwariacie w

małym miasteczku w Georgii. Kiedy szedłem w stronę działu literatury, mieszczącego się w głębi
sklepu, z którejś półki spadła książka i wylądowała u moich stóp.

Pochyliłem się, żeby ją podnieść, i spojrzałem na tytuł. Było to „Czytanie w szklanej kuli”. Moją

pierwszą reakcją była odraza. Wpatrywanie się w zwierciadło (co jest właściwszym określeniem dla
tego typu praktyk) zawsze było kojarzone z naciąganiem i szalbierstwem – z Cyganką oszukującą
klientów albo wróżbitą potrzebującym większej sumy pieniędzy, nim zacznie wyraźniej dostrzegać
swoje wizje w kryształowej kuli. Byłbym natychmiast odłożył tę książkę z powrotem na półkę,
gdyby nie przypomniała mi się rozmowa, jaką przeprowadziłem z doktorem Williamem Roilem,
pionierem w dziedzinie badań zjawisk paranormalnych. Doktor Roil stwierdził wówczas, że ludzie
wpatrujący się w przejrzystą głębię lustra, faktycznie mają wizje. Z czystej ciekawości przerzuciłem
kilka stron, a potem zacząłem czytać pierwszy rozdział. Autor, Northcote Thomas, był poważnym
naukowcem, zajmującym się swą pracą z powołania. We wspomnianej książce omawiał niektóre
metody wpatrywania się w zwierciadło i pokrótce objaśniał elementy psychologii tego zjawiska.

Zapewne najbardziej interesujące było wprowadzenie, napisane przez wybitnego naukowca

Andrew Langa. Wyraził on przekonanie, że środowisko psychologów i naukowców będzie
oburzone, iż ktoś odważył się przeprowadzić racjonalną analizę zjawiska, znanego jako
wpatrywanie się w zwierciadło. I natychmiast oświadczył, że uważa taką reakcję za niesłuszną,
gdyż powstrzymuje ona dociekliwych ludzi przed badaniem tajemnic umysłu. Starał się też uciszyć
obawy, jakie mogłyby powstać w środowisku lekarskim i naukowym. Stwierdził, co następuje:

„Badając samo zjawisko wpatrywania się w zwierciadło, znajdujemy się na pograniczu

królestwa szarlatanerii, szalbierstwa, ślepej łatwowierności, nieposkromionych nadziei oraz
sztucznych obaw. Nie ulega wątpliwości, że raz przekroczywszy tę granicę, nawet człowiek o
umyśle najbardziej wprawnym w naukach fizycznych, często przestaje zachowywać się w

sposób naukowy i traci rozsądek... Tym można wytłumaczyć niechęć ludzi nauki do badania
zjawisk, które w istocie są nie bardziej odpychające niż marzenia na jawie czy we śnie. Są to
zjawiska zachodzące w naturze ludzkiej, przejawy ludzkich zdolności, a jako takie zasługują na
poznanie. Uchylanie się od badania ich jest dowodem braku odwagi”.

W miarę czytania tej książki stawałem się coraz bardziej podekscytowany możliwościami, jakie

niesie ze sobą wpatrywanie się w zwierciadło. Uprzednio badałem niektóre sposoby, jakie
stosowano w różnych kulturach, by wywoływać i wykorzystywać odmienne stany świadomości. W
trakcie tych studiów natknąłem się na wiele relacji z przywoływania przez żywych ludzi duchów
osób nieżyjących. Najciekawsze są doświadczenia greckich wyroczni zmarłych, zwanych
psychomantea, do których udawano się w celu zasięgnięcia porady u duchów. Z relacji
zachowanych z tamtych zamierzchłych czasów wyraźnie wynika, że w trakcie takich spotkań ludzie
naprawdę zachowywali się tak, jakby widzieli zmarłych i nawiązywali z nimi bezpośredni kontakt.

Książka Thomasa oraz dodatkowe badania, które przeprowadziłem, skłoniły mnie do wniosku,

że wizje zmarłych bliskich osób są znacznie łatwiejsze do wywołania, niż sądziłem. Zacząłem
rozważać liczne pytania, na które wpatrywanie się w zwierciadło mogło udzielić odpowiedzi:

Czy zjawisko to wyjaśnia, dlaczego tak wielu ludzi widzi duchy? Widzenie duchów lub zjaw

zdarza się niezwykle często. Pewne bardzo staranne opracowania wykazały, że przynajmniej raz w
życiu widziała ducha aż jedna czwarta Amerykanów i w przybliżeniu jedna trzecia osób z
niektórych narodowości europejskich.

Ludzie, którzy doświadczają kontaktu ze zjawami, nie tylko widzą osoby zmarłe, ale także

słyszą ich głos, czują dotyk, a czasem nawet i zapach. Wszystkie tego typu spotkania niezwykle
silnie przypominają nam, że ci, których kochamy, tkwią głęboko w naszej podświadomości. W
rzeczywistości tak głęboko, że bez wielkiego wysiłku możemy dojść do wniosku, iż nie
powinniśmy ponawiać prób porozumiewania się z nimi w taki czy inny sposób.

Carl Sagan, astronom z Cornell University i pisarz, przedstawił niegdyś w czasopiśmie Parade

własne przeżycia:

„Kilkanaście razy od śmierci matki i ojca słyszałem ich głosy, wypowiadające normalnym

tonem moje imię. Często zwracali się tak do mnie, kiedy jeszcze mieszkaliśmy razem. Wciąż
bardzo za nimi tęsknię i zapewne dlatego wcale nie wydaje mi się dziwne, że mój umysł czasami
wywołuje klarowne przypomnienie brzmienia ich głosów”.

Mnie też nie wydaje się to dziwne. Choć zmarła osoba przestaje istnieć w sensie fizycznym, jej

duch nadal zajmuje znaczącą, ważną część naszego umysłu. Być może do nawiązania z nią
kontaktu jest nam potrzebny jedynie sposób dotarcia do naszej podświadomości. Pomyślałem, że
wpatrywanie się w zwierciadło może być właśnie takim sposobem.

Czy wpatrywanie się w zwierciadło pozwala na widzenie duchów w warunkach

laboratoryjnych? Jak już wcześniej wspomniałem, miliony ludzi mówią o tym, że kontaktowały
się ze zmarłymi bliskimi w sposób spontaniczny, bez przygotowań i starań z ich strony. Te widzenia
po prostu następowały same z siebie, a doświadczające ich osoby, nie musiały wprowadzać się w
jakiś szczególny nastrój.

Ze względu na spontaniczną naturę tego zjawiska badanie widzenia zjaw polega przede

wszystkim na analizowaniu opowieści, historii przekazywanych przez ludzi, którzy widzieli duchy i
zgadzają się z własnej woli ujawnić badaczom szczegóły swojego przeżycia.

Dawniej nie istniały możliwości skłonienia zjaw do pojawiania się, a tym bardziej wywoływania

ich w warunkach laboratoryjnych. Jedyną metodą badawczą było więc zbieranie opowieści o

duchach i analizowanie ich podobieństw, co budziło autentyczną frustrację u psychologów.

Zacząłem się zastanawiać, czy wpatrywanie się w zwierciadło pozwoli na wywoływanie zjaw w

warunkach kontrolowanych, w których uczony mógłby obserwować osobę widzącą ducha? Z
pewnością była to myśl niezwykle pociągająca.

Czy ponowne spotkania ze zmarłymi bliskimi mogą pomóc ludziom przezwyciężyć ból po

ich utracie? Ponieważ żałoba należy do uczuć ludzkich najtrudniejszych do pokonania, problem
ten interesował mnie w sposób szczególny. Może wpatrując się w zwierciadło, ludzie mogliby
zobaczyć zjawy swoich ukochanych zmarłych, zjawy, które pomogłyby im wyleczyć się z bólu po
rozłące?

Kiedy tak stałem w zakurzonym antykwariacie, poczułem nagle dreszczyk emocji na myśl o

tym, że kilka najbliższych lat spędzę na badaniach w niezwykle obiecującej dziedzinie. Czułem, że
jeśli włożę w to trochę uczciwej pracy i podejdę do badań bez uprzedzeń, uda mi się spowodować,
aby wpatrywanie się w zwierciadło przestało być traktowane jako zjawisko z „pogranicza królestwa
szarlatanerii”, jak to ujął Lang, i stało się dostępnym, w pełni docenianym obszarem psychologii.

Postanowiłem poświęcić trochę czasu na rzetelne przebadanie tej zapomnianej sztuki.

Przejrzałem półki bibliotek w poszukiwaniu dzieł historycznych i literackich wspominających o
wpatrywaniu się w zwierciadło.

Zdecydowałem się także poprowadzić nieformalne badania, w czasie których przeszedłem z

kilkoma osobami proces wpatrywania się w zwierciadło. Wyniki były tak zaskakujące, że zacząłem
organizować seanse wpatrywania się w zwierciadło tak często, jak tylko mogłem, aby zebrać jak
najwięcej przypadków. Wszystkie te seanse doprowadziły mnie do wniosku, że wpatrywanie się w
zwierciadło może być wykorzystywane jako:

•

Sposób bezpośredniego dotarcia do naprawdę fascynującego, choć mało znanego

wymiaru naszego życia psychicznego. Wiele procesów w umyśle człowieka zachodzi w
podświadomości. Możliwe, że wpatrywanie się w zwierciadło powoduje, iż królestwo
podświadomości staje się dostępne i w pewnym sensie „widoczne”.
•

Narzędzie, które pozwoli psychologom i psychiatrom zrozumieć świat wewnętrzny

swoich pacjentów. Stwarza ono szczególnie duże możliwości w zakresie diagnostyki
zahamowań psychicznych i emocjonalnych i być może – choć to twierdzenie budzi pewne
wątpliwości – diagnostyki również chorób psychicznych.
•

Narzędzie szkoleniowe, pozwalające wykładowcom psychologii ilustrować

zdumiewające możliwości umysłu ludzkiego. Nie należy pomijać znaczenia zabawy w
procesie kształcenia ani też w terapii. Zabawa z wpatrywaniem się w zwierciadło może
rozbudzić utajone zainteresowania studentów.
•

Środek pomagający rozbudzić twórcze możliwości. Pisarze, naukowcy, biznesmeni i inni

ludzie umieli wykorzystać stan transu, wymagany przy wpatrywaniu się w zwierciadło, do
przezwyciężenia blokady swej kreatywności. W dalszej części tej książki podam kilka
przykładów twórczego stosowania technik podobnych do wpatrywania się w zwierciadło przez
Thomasa Edisona, Charlesa Dickensa, Kartezjusza i innych.
•

Klucz do zrozumienia kilku kłopotliwych incydentów w historii. Badanie wpatrywania

się w zwierciadło rzuca także światło na świat starożytnych, którzy często podejmowali ważne
decyzje po konsultacji w przejrzystej głębi z duchami swych krewnych. Historia ujawnia wiele
zastosowań wpatrywania się w zwierciadło. Jestem pewien, że po przeczytaniu tej książki
skontaktują się ze mną historycy, podając przykłady, których tu nie opisałem. Zdarzenia te są
czasem trudne do wychwycenia przy pierwszym czytaniu. Myślę, że przekazy o tych
przypadkach są prawdziwe, ponieważ wpatrywanie się w zwierciadło było w czasach
starożytnych czymś tak powszechnym, że nie zawsze nawet uwzględniano je w opisach.

Uważano to za równie niepotrzebne, jak – powiedzmy – obecnie niepotrzebne jest opisywanie
procesu posługiwania się telefonem. Jeśli jesteś oczytany w historii, wpatrywanie się w
zwierciadło pozwoli ci prawdopodobnie ujrzeć w nowym świetle wiele starych tajemnic. Jest
ono szczególnie przydatne w zrozumieniu świata proroków i wizjonerów, którzy przez setki lat
sterowali cywilizacjami.
•

Sposób badania skłonności gatunku ludzkiego do wiary w istoty z zaświatów i siły

nadprzyrodzone. Dzięki zrozumieniu procesu wpatrywania się w zwierciadło można nie tylko
badać świat zjawisk paranormalnych, ale także odtwarzać go w kontrolowanych warunkach
laboratoryjnych. Takiego twierdzenia nikt jeszcze nie ogłosił. W istocie problem, jaki stwarzają
dla nauki zjawiska paranormalne, a zwłaszcza widzenie zjaw, polega na tym, że uczeni nie
potrafili wywołać ich w laboratorium. Jeśli jakiegoś zjawiska nie da się odtworzyć w warunkach
laboratoryjnych, nauka nie może go skutecznie przebadać. Ponadto, jeśli jakieś zjawisko nie
może zostać odtworzone, nauka często je odrzuca jako oszustwo.

Nie opowiadając się ani za, ani też przeciw wartości takiego systemu myślenia, chciałbym tylko

podkreślić, że wpatrywanie się w zwierciadło pozwala ludziom zobaczyć duchy swoich zmarłych
krewnych właściwie zawsze, kiedy tylko zechcą. Znaczy to, oczywiście, że ich przeżycia można
badać w warunkach laboratoryjnych. Po raz pierwszy naukowcy mogą obserwować kogoś
„widzącego” ducha. Nie muszą już czekać na spontaniczne wystąpienie tego zdarzenia i próbować
badać go po fakcie.

Możliwość widzenia zjaw zmarłych bliskich osób jest tu zapewne największą korzyścią. Żałoba

niektórych ludzi po utracie kogoś ukochanego jest bezgraniczna. Wpatrywanie się w zwierciadło
pozwala osobie osieroconej zrozumieć aspekty swojej żałoby. Dla mnie jest to najbardziej
satysfakcjonująca właściwość tego zjawiska, jako że żałoba jest jedną z najsilniejszych
dolegliwości psychicznych.

Zdolności paranormalne

Jeśli jesteś, Czytelniku, tak jak ja, miłośnikiem książek poświęconych zjawiskom

paranormalnym, z pewnością czasem przerywasz czytanie i zastanawiasz się: „Czemu mnie się nie
trafiają takie przeżycia?” Daję ci do rąk kolejną książkę na temat tych zjawisk, ale jest w niej coś,
co różni ją od pozostałych. Otóż dzięki zastosowaniu opisanych tu technik, duża część czytelników
będzie mogła przeżyć wizjonerskie spotkanie z ukochaną osobą, którą zabrała śmierć. Zalecam
jednak każdemu, kto szuka wizjonerskiego spotkania za pomocą tej metody, uprzednie
przestudiowanie niniejszej książki w całości w celu dogłębnego zrozumienia procesu.

Chcę także podkreślić, że w tej pracy nie ma nic na temat mediów ani seansów spirytystycznych.

Media twierdzą, że posiadają pewną szczególną zdolność, która umożliwia im kontaktowanie się z
duchami zmarłych w imieniu swoich klientów i przekazywanie informacji w obie strony. Klient
musi przyjąć, że taka zdolność istnieje naprawdę i że medium, z którego usług korzysta, naprawdę
ją posiada. Mediumizm pozwala – w najlepszym wypadku – na kontakt pośredni. W gruncie rzeczy
samo słowo „medium” sugeruje, że komunikowanie się zachodzi za pośrednictwem kogoś
trzeciego.

Procedura opisana w tej książce jest inna pod tym względem, że umożliwia zainteresowanym

bezpośrednie spotkanie ze zjawą i osobistą ocenę, jak dalece realne było to przeżycie.

Jako istoty ludzkie odczuwamy różne niepokoje. Istnieje jeden strach, którego nigdy nie

pokonamy – jest to nasz strach przed śmiercią. To źródło naszego największego niepokoju
wewnętrznego; granica, której nigdy nie przekroczymy.

Jako społeczność czujemy się wygodnie, umieszczając śmierć na odpowiednim miejscu.

Rozmieściliśmy cmentarze w taki sposób, aby śmierć usunąć sobie sprzed oczu. Oglądamy filmowe

horrory, żeby przypominały nam o grozie śmierci. I nie rozmawiamy zbyt często o śmierci z
wyjątkiem sytuacji, kiedy jest to absolutnie konieczne.

Wszystkie te rygory mają na celu przekonanie nas, że istnieje świat żywych oraz świat martwych

i że ci, którzy znajdują się w jednym z nich, nie mogą przedostać się do drugiego. Koniec, kropka.

Z moich doświadczeń wynika, że istnieje jednak strefa pośrednia między tymi dwoma światami.

Z logicznego punktu widzenia w tym obszarze niczego nie ma. Jest to po prostu strefa pomiędzy
życiem a śmiercią.

Nie ulega wątpliwości, że w żywej świadomości występują określone zjawiska, sugerujące – jak

się wydaje – nasze trwanie także po śmierci. Do zjawisk tych należą przeżycia ze stanów bliskich
śmierci, pojawianie się osób zmarłych oraz wyprawy szamanów do świata duchów. Są one
postrzegane jako stany przejściowe między życiem a śmiercią i na swój sposób mają do czynienia z
oboma tymi stanami, ale też i z żadnym z nich. Krótko mówiąc, określają to, co można by nazwać
Królestwem Pośrednim.

Istnienia tego Królestwa Pośredniego nie da się dowieść naukowo. A jednak prawdą jest, że

znaczna część ludzi, poważnie myślących i wrażliwych w osądach, doświadcza takich przeżyć,
które pozwalają im wierzyć, że to, co nazywamy śmiercią, jest zaledwie przejściem do innego
wymiaru świadomości, zwanego życiem po śmierci.

Biorąc to pod uwagę, wywoływanie wizji poprzez wpatrywanie się w zwierciadło można z

pewnością zaliczyć do metod wkraczania do Królestwa Pośredniego, i to wkraczania w sposób
bezpieczny.

Teraz więc opowiem o tym, co stało się moją życiową przygodą. Umożliwiłem wielu osobom

udział w wizjonerskich spotkaniach, nazwanych przyzywaniem zjaw. Widzieli swoich ukochanych
zmarłych, rozmawiali z nimi i uświadamiali sobie istnienie Królestwa Pośredniego, o którym
przedtem mogli jedynie czytać. Sam rozmawiałem ze swoją zmarłą babką, która wydawała mi się
tak realna jak każdy inny, żywy człowiek. Odkryłem też nowe znaczenia w niektórych dziełach
klasyki literatury i nauki, a także podróżowałem do tajemniczych starożytnych budowli, mających
po dwa tysiące lat, których zadaniem było umożliwienie ludziom kontaktu z ich zmarłymi
krewnymi.

Będziesz zatem, Czytelniku, podążać śladem intrygującej tajemnicy.

2.

Charakter wizji

Czasami fantazją definiuję jako opowieść kogoś,

kogo w rzeczywistości nigdy nie widziałem.

Michael Harner

W zbiorach literatury naukowej znajdują się, głęboko zakopane, liczne studia poświęcone

spotkaniom ze zmarłymi.

Pierwsze takie studium, o którego istnieniu wiem, to „Spis halucynacji”, przeprowadzony w

1894 roku. Autor tej fascynującej pracy Henry Sidgwick, członek Towarzystwa Badań

Psychicznych w Anglii, opracował odpowiedzi siedemnastu tysięcy respondentów na bardzo
osobiste pytanie: „Czy zdarzyło się, abyś kiedykolwiek, będąc przekonany, że nie śnisz, miał
głębokie przeświadczenie, że widzisz lub czujesz dotknięcie żywej istoty lub nieruchomego
obiektu, albo też słyszysz jakiś głos, a to wrażenie, według twojej najlepszej wiedzy, nie zostało
wywołane przez żaden zewnętrzny czynnik materialny?”

Jeśli padła na to pytanie odpowiedź twierdząca, jeden z 410 ochotników pracujących przy tym

badaniu przeprowadzał bezpośrednią rozmowę z ankietowanym. Ponad 2000 osób udzieliło
odpowiedzi pozytywnej. Po odrzuceniu ewidentnych przypadków snów i majaków pozostały 1684
osoby, które doznały widzenia zjaw.

Widzenia te miały, według relacji, łagodny przebieg i trwały krótko, przeważnie krócej niż

minutę. Wiele zjaw widziano w środowisku podobnym do lustra. Przykładem może tu być spisana
w 1885 roku relacja „pani W”. Opowiada ona, że zobaczyła odbicie w oknie górnej części postaci
mężczyzny o „bardzo bladej twarzy oraz ciemnych włosach i wąsach”:

„Pewnego wieczoru około ósmej trzydzieści weszłam do salonu, żeby wziąć coś z kredensu, i

nagle, obróciwszy się, zobaczyłam tę samą twarz w oknie, na tle zamkniętych okiennic.
Ponownie była to tylko górna część postaci, która wydawała się nieco skulona. Światło
dochodziło tylko z korytarza oraz jadalni i nie padało bezpośrednio na okno; widziałam jednak
dokładnie rysy twarzy i wyraz oczu... Za każdym razem byłam w odległości około dwóch czy
trzech metrów od tej postaci”.

Ludzie, którzy spisywali opowiadane im przeżycia, nie potrafili ich wyjaśnić. Mieli jednak

swoje teorie na ten temat. Na przykład, że zmarła osoba pozostawiła coś z siebie w określonym
miejscu i to coś komunikowało się w jakiś sposób z żywymi. Albo że te widzenia zjaw były tylko
halucynacjami. W każdym razie Towarzystwo Badań Psychicznych doszło do wniosku, że nie ma
jednoznacznych dowodów „działania pośmiertnego”.

Badacze stwierdzili, że nie mają wyboru i muszą nazwać te widzenia „halucynacjami”, nie

pozostawiają one bowiem żadnych materialnych śladów. Nie rozważali takiej możliwości, którą
później wysunął Andrew Lang w dziele zatytułowanym „Sny i duchy”. „(Niektóre) halucynacje są
zwykłe i niezamierzone – pisał. – Ale pomiędzy nimi a marzeniami sennymi istnieje jakby
halucynacja na jawie, którą niektórzy ludzie wywołują celowo. Taki charakter ma na przykład
wpatrywanie się (w zwierciadło)”.

Wizjonerskie przeżycia

Wyrazistość i sugestywność zjaw skłoniła mnie do uznania, że pasują one do kategorii przeżyć

paranormalnych, znanych jako wizje. Przykładem może być tu wizja świętego Piotra, który ujrzał
Chrystusa na drodze do Damaszku, albo głosy aniołów, które usłyszała Joanna d'Arc i które w
końcu doprowadziły do przejęcia przez nią komendy nad armią francuską.

Takie wypadki nazywane są wizjami spontanicznymi, co oznacza, że ludzie doświadczają ich

bez świadomego dążenia do tego. W jednej chwili wszystko jest normalnie, a moment później
następuje wizja.

Zdumiewająco dużo spontanicznych zjaw zmarłych widzi się w lustrach lub innych

powierzchniach rzucających odbicie. Ponadto wiele widuje się w nocy lub na takim tle jak pusta
ściana, a także o zmroku na wolnym powietrzu.

Pewna kobieta opowiedziała mi na przykład, że widziała zjawę swojej babki wyłaniającą się z

lustra na końcu korytarza. Zdumiona obserwowała, jak zjawa szła w jej stronę, a potem znikła w
otwartych drzwiach jednego z pokoi. Inna kobieta powiedziała mi, że patrzyła na kryształowy
żyrandol w swojej jadalni i w jednym ze zwisających z niego kryształów, zobaczyła ludzi, zajętych

rozmową.

Tego typu wizje przytrafiały się bardzo różnym osobom. Abraham Lincoln, na przykład, w

czasie pobytu w domu w Springfield (stan Illinois) zobaczył w lustrze swoje odbicie podwójnie:
jedno przedstawiało go leżącego na sofie, a drugie było blade i mizerne, jakby osoby martwej lub
umierającej.

Dla mnie dziwne są nie wizje, które miał prezydent Lincoln, ale fakt, że mówił o nich. Gdyby

obecnie prezydent Stanów Zjednoczonych zaczął mówić o takich przeżyciach, z pewnością
musiałby się pożegnać ze swoją karierą polityczną. Prezydent Lincoln mówił jednak o swoich snach
i wizjach bez skrępowania.

Anatole France opowiada, jak jego cioteczna babka ujrzała lustrzaną wizję umierającego

Robespierre'a mniej więcej w tym samym czasie, kiedy został on postrzelony w szczękę. W nocy 27
lipca 1794 roku patrzyła w zwierciadło i nagle krzyknęła: „Widzę go! Widzę go! Jaki on blady! Z
ust płynie mu krew! Ma roztrzaskane zęby i szczękę! Chwała Bogu. Ten krwiożerczy potwór nie
będzie już pił niczyjej krwi prócz własnej”. A potem zemdlała.

Czasami relacjonowano też zbiorowe wizje zmarłych. Większość najlepszej dokumentacji tego

typu przypadków pochodzi od badaczy zjawisk paranormalnych, którzy są bardzo skrupulatni w
zbieraniu informacji.

Jednym z takich badaczy był sir Ernest Bennett, pierwszy sekretarz Towarzystwa Badań

Psychicznych w Anglii. Intrygował go niewyjaśniony charakter wielu zjawisk paranormalnych,
zwłaszcza tych, które zdarzają się spontanicznie. Dużo pisywał do periodyków naukowych na temat
paranormalności i starannie dokumentował poszczególne badania jej przejawów. Wśród opisanych
przez niego zdarzeń są także przykłady wizji zbiorowych, czyli takich, kiedy więcej niż jeden
człowiek widzi zjawę tej samej osoby w tym samym czasie. Oto jeden z podanych przez niego
przypadków, związany z powierzchnią podobną do lustra:

„3 grudnia 1885 roku
5 kwietnia 1875 roku ojciec mojej żony, kapitan Towns, zmarł w swojej rezydencji w

Crankbrook, niedaleko Sydney, w stanie Nowa Południowa Walia.

Mniej więcej sześć tygodni po jego śmierci moja żona weszła około dziewiątej wieczorem do

jednej z sypialni. Towarzyszyła jej młoda dama, panna Berthon. Kiedy weszły – a lampa gazowa
paliła się przez cały czas – ze zdumieniem zobaczyły odbite w lśniącej powierzchni szafy
ubraniowej oblicze kapitana Townsa. Było go widać zaledwie do pasa – głowa, ramiona i tylko
część rąk. Właściwie wyglądał jak zwykły portret robiony do medalionu, tyle że normalnych
rozmiarów. Jego twarz była mizerna i blada, taka jak przed śmiercią. I miał na sobie szare
flanelowe okrycie, w którym zazwyczaj sypiał. Zdziwione i na wpół przerażone tym, co
zobaczyły, obie panie pomyślały w pierwszej chwili, że w pokoju zapewne wisi jego portret, i że
ukazało się im odbicie. Ale nie było tam takiego obrazu.

Kiedy tak stały patrząc i dziwiąc się, do pokoju weszła siostra mojej żony, panna Towns, i

zanim żona ze swoją towarzyszką zdążyły zareagować, wykrzyknęła:

– Wielkie nieba! Widzicie tatusia? – Akurat przechodziła tamtędy jedna z pokojówek.

Zawołano ją i spytano, czy coś widzi, a ona odpowiedziała natychmiast:

– Och, panienko! To pan! – Wtedy posłano po Grahama, starego kamerdynera kapitana

Townsa, i on też od razu wykrzyknął:

– Och, niech Bóg nas ma w opiece! Pani Lett, toż to kapitan! – Wezwano też majordoma, a

potem jeszcze panią Crane, pielęgniarkę mojej żony, i oboje powiedzieli, co widzą. W końcu
posłano po panią Towns, która – widząc zjawę – zbliżyła się z wyciągniętą ręką, ale w miarę jak
przesuwała dłonią po powierzchni szafy, postać stopniowo znikała i nie pojawiła się już nigdy
więcej, choć przez długi czas po tym wydarzeniu w pokoju ciągle ktoś przebywał”.

Odmienieni pod wpływem wizji

To oświadczenie zostało podpisane przez C.E.W. Letta, zięcia kapitana, i występowało łącznie ze

złożonymi pod przysięgą oraz podpisanymi oświadczeniami pozostałych świadków.

W tym wypadku Bennett nie zajął się zbadaniem wpływu tego wizjonerskiego przeżycia na

ludzi, którzy zobaczyli zjawę, ale przypuszczam, że efekt musiał być ogromny. Wielu ludzi, z
którymi pracowałem, twierdzi, że takie wizje prowadzą do złagodzenia lub nawet ukojenia żalu.
Ludziom, którym ułatwiłem widzenie, pomagało to przede wszystkim uleczyć ich smutek bądź
poprawić stosunki ze zmarłym. Przeżycie spotkania ze zjawą nie należy do przerażających ani
niepokojących. Wydaje mi się to fascynujące, jako że filmy i książki nauczyły nas wszystkich bać
się duchów. Od najdawniejszych czasów zresztą tego rodzaju historie są tematem przerażających
opowieści o duchach, które powracają ze świata zmarłych, aby dobrać się do żywych, ale prawda o
widzeniu zjaw jest zupełnie inna. Badacze, którzy zajmują się tym problemem, odkryli, że związane
z nim przeżycia nie są straszne. Zdumiewające, na to zgoda, ale osoba, która widzi ducha, wcale nie
umiera ze strachu. Typowy dla widzeń jest poniższy opis spontanicznej wizji lustrzanej, która
nastąpiła w chwili, gdy wdowa przypadkowo wpatrywała się w podobną do lustra szybę okna
pokoju hotelowego. Na zewnątrz było ciemno, a w szybie odbijało się słabe światło z pokoju,
tworząc przejrzystą głębię w jej lśniącej powierzchni.

„Przytrafiło mi się to wkrótce po śmierci mojego męża, który zginął w wypadku

samochodowym. Było już nad ranem, leżałam w łóżku, wpatrując się w okno. Nadal panowały
ciemności; nie mogłam więc wyglądać na zewnątrz. Okno było jakby czarnym kwadratem. Nie
przypominam sobie, abym wówczas rozmyślała o czymś szczególnym; po prostu patrzyłam w
okno.

Nagle dostrzegłam biegnącego ku mnie mężczyznę. Miał na sobie strój kąpielowy, a jego

włosy były mokre, zupełnie jakby biegł z plaży. Poczułam dreszczyk emocji, ponieważ
rozpoznałam w tym mężczyźnie mojego zmarłego męża! Biegł wprost ku mnie i uśmiechał się.
Czułam jego zapach i wiedziałam, że gdybym wyciągnęła rękę, mogłabym dotknąć jego
wilgotnych włosów.

– Tutaj jest wspaniale – powiedział. Uśmiechał się radośnie i to napełniło mnie szczęściem.

Opowiedziane tu przeżycie pomogło mi pokonać smutek, ponieważ martwiłam się, że musiało
go bardzo boleć, kiedy uderzył go samochód”.

W tym przypadku żona mogła zamknąć koło, ponieważ zobaczyła, iż jej mąż nie cierpi w życiu

pozagrobowym. Jej widzenie, jak wiele innych, wywarło na nią pozytywny wpływ, gdyż pozwoliło
jej pokonać żal. Pozostaje jedynie przyjąć, że planowane widzenia powinny przynosić jeszcze
bardziej pozytywne efekty.

Naturalna więź

Wizje występują w bardzo różnych formach i jest wiele sposobów ich wywoływania, a mimo to

należą do najbardziej niezwykłych zjawisk umysłu ludzkiego. Bardziej niezwykłe jest być może
jedynie to, że są one tak rzadko badane przez psychologów.

Wielu z nas wychowało się na opowieściach o wizjach biblijnych. Kto spośród osób znających

Biblię nie zdumiewał się, czytając o kręgach ezechielowych lub drabinie Jakuba albo wręcz
zapoznając się z całą Księgą Apokalipsy? Nic dziwnego, że wielu z nas uważa tych starożytnych
wizjonerów za jednostki nieprzeciętne, obdarzone rzadką i tajemniczą mocą obcowania z istotą
boską.

Współcześnie wielu ludzi ma skłonności do przypisywania wizjom cech patologicznych.

Wychodzą oni z założenia, że osoby, które mówią że mają wizje, są schizofrenikami, bredzą lub
wręcz – że są to socjopaci. Taka postawa ulega obecnie zmianie, odkąd coraz więcej badań
demograficznych wskazuje, że przeżycia wizjonerskie są zjawiskiem rozpowszechnionym w
normalnych społecznościach. Całe rzesze ludzi miewały wizje, ale ci, którym się to zdarzyło, po
prostu niechętnie przyznawali się z obawy, że mogą zostać uznani za nienormalnych.

Ponieważ wizje osób zmarłych są jedną z form przeżyć wizjonerskich, musimy przyjrzeć się

niektórym powszechnie spotykanym rodzajom wizji, zwłaszcza tym, które można wywołać
znanymi metodami. Odnosi się to do czterech z nich: pareidolii, inkubacji snów, hipnagogii oraz
wizji zwierciadlanych.

Osnute tajemnicą wizje pareidolii

Tak powszechne zjawisko, jakim jest widzenie twarzy w chmurach, może służyć za przykład

złudzenia optycznego, znanego jako pareidolia. Zaliczane jest do złudzeń, ponieważ występuje w
tym wypadku bodziec zewnętrzny – chmura – który wzbogacony wskutek interpretacji prowadzi do
powstania mającego znaczenie obrazu na niebie.

Jeśli wpatrując się w chmury, wskażę portret Jerzego Waszyngtona, stojąca obok mnie osoba

najprawdopodobniej zobaczy ten sam obraz. Szczególną, wyróżniającą pareidolię cechą jest to, że
złudzenia nie znikają, kiedy patrzymy na nie.

Ponieważ tego typu złudzenia wzrokowe wywoływane są przez czynnik zewnętrzny, mogą być

pokazywane innym. Cała grupa ludzi może więc uzgodnić, co przedstawia dany obraz. Wyjaśnia to
przyczynę niektórych złudzeń grupowych, podczas których wiele osób dostrzega nagle twarz
Chrystusa na murze kościoła lub też Matkę Boską na ściance zbiornika ropy naftowej. Wystarczy,
że ktoś patrząc na jakiś wzór dostrzeże zarys twarzy Chrystusa – lub kogokolwiek innego – a znajdą
się ludzie, którzy od razu zobaczą to samo.

A jeśli już obraz taki zostanie dostrzeżony, praktycznie nie ma możliwości przekonania ludzi, że

wzór ten naprawdę istniał tu od dawna. Ci, którzy dobrze znają dane miejsce, odnoszą wrażenie,
jakby ta wizja pojawiła się nagle, znikąd. „Przejeżdżałem obok tego zbiornika na ropę niemal
codziennie od dwudziestu lat – twierdziłby taki wizjoner. – Gdyby Matka Boska była tu wcześniej,
z całą pewnością zauważyłbym ją. Wiem, że pojawiła się dopiero teraz”.

Często gdy rozejdzie się wieść o takim objawieniu, zaczynają masowo przybywać pielgrzymi.

Ludzie odwiedzający miejsce objawienia zazwyczaj odnoszą się do niego z pełnym szacunkiem,
niezależnie od tego, czy wierzą w łaskę boską, czy też nie. Choć sceptycy zapewne podchodzą z
rezerwą.

Podobne twory wyobraźni dotyczą nie tylko tematyki religijnej. Na niektórych terenach pustyni

egipskiej występują złoża sody i skamieniała roślinność, które wyglądają jak skalny las. Podróżni
przejeżdżający przez tę okolicę opowiadają, że widzieli tam zwłoki zmumifikowanych gigantów
lub olbrzymie żaglowce.

Pareidolia stanowi podstawę różnych wróżb. Hawajscy kahunowie czasami zadawali sobie

pytania, a następnie wpatrywali się w chmury, oczekując, że ułożą się one we wzór, który będą
mogli zinterpretować jako odpowiedź. Kapnomancja, czyli wróżenie z dymu, jest nadal
praktykowana przez niektórych rdzennych mieszkańców Ameryki Środkowej. W średniowiecznej
Europie była zwyczajowo uprawiana przez matrony i dziewice. Także wróżenie z fusów od herbaty
opiera się na nadawaniu znaczenia obrazom powstającym z układu listków herbacianych.

Od czasu do czasu pareidolia stawała się przyczyną widzenia zjaw zmarłych bliskich. Weźmy na

przykład przeżycie generała George'a Pattona, który w czasie pobytu na polu walki we Francji miał
zdumiewającą wizję swoich przodków. Wspomniał o tym epizodzie w pamiętnikach spisanych
przez jego siostrzeńca, Freda Ayera juniora, zatytułowanych „Zanim wyblakną kolory”.

„– Jestem przekonany, że przodkowie zawsze nam towarzyszą. Obserwują nas. I oczekują od

nas bardzo wiele.

– Co przez to rozumiesz? – spytałem.
– No cóż, to coś takiego, o czym albo się wie, albo nie. Ale czasami można nawet dostrzec.

Kiedyś we Francji przygwoździł nas niemiecki ostrzał, zwłaszcza ciężkiej broni maszynowej.
Leżałem na ziemi, śmiertelnie przerażony, i bałem się unieść głowę. Ale w końcu odważyłem się
i spojrzałem w chmury, podświetlone na czerwono tuż przed zachodem słońca. I wtedy
dostrzegłem, najzupełniej wyraźnie, ich głowy: głowy mojego dziadka i jego braci. Nie
poruszali ustami; nie odzywali się do mnie. Patrzyli tylko, nie tyle z gniewem, ile raczej
nieszczęśliwi i naburmuszeni. W ich oczach mogłem wyraźnie odczytać wyrzut: Georgie,
Georgie, rozczarowujesz nas, leżąc tak plackiem. Pamiętaj, że wielu Pattonów zginęło, ale nigdy
nie było wśród nas tchórza.

Zerwałem się więc, złapałem karabin i wydałem rozkazy. I w końcu pułkownik George i inni

nadal znajdowali się w tym samym miejscu, ale już uśmiechnięci. Oczywiście wygraliśmy tę
bitwę”.

A skoro już jesteśmy przy generale George'u Pattonie, z pewnością jednym z najbardziej

poważanych i odnoszących największe sukcesy generałów w historii amerykańskiej wojskowości,
warto zauważyć, że wierzył on głęboko w istnienie duchów. Częściowo wiara ta była skutkiem
częstych wizyt, jakie składał mu na polu walki jego zmarły ojciec. Według tego, co powiedział
Ayerowi:

„Ojciec miał zwyczaj przychodzić wieczorem do mojego namiotu, siadać i rozmawiać ze mną.

Zapewniał mnie, że sobie poradzę i będę odważny w bitwie, która miała się rozegrać następnego
dnia. Był zupełnie realny, zupełnie tak samo, jak wtedy, kiedy widywałem go w jego gabinecie w
domu w Lakę Yineyard”.

Leczenie inkubacją snów

Wszyscy znamy kaduceusza, tajemniczy emblemat zawodu lekarskiego. Owinięte wokół

uskrzydlonej laski dwa węże spoglądają na nas z drzwi karetek pogotowia, ze ścian szpitalnych i
wywieszek na drzwiach gabinetów lekarskich. A jednak tylko nieliczni znają pochodzenie tego
symbolu. Aby je poznać, musimy cofnąć się do czasów starożytnej Grecji, do świątyń Asklepiosa,
w których następowała inkubacja snów.

Asklepios był autentyczną postacią, szanowanym lekarzem, który po śmierci uzyskał status

boski. W całym kraju na jego cześć powstawały sanktuaria. Było ich łącznie trzysta, a
najsłynniejsze mieściło się w Epidauros. Funkcjonowały one jako swoiste Kliniki Mayo, te
świątynie inkubacji snów.

Do celów leczniczych wywoływano w tych świątyniach fantastyczne przeżycia wizjonerskie.

Jeśli dotknęła kogoś nieznośna choroba lub taka, której żaden uzdrowiciel nie potrafił uleczyć,
należało udać się do świątyni Asklepiosa. Pacjenci przeżywali tam sny i wizje, które miały leczyć
ich dolegliwości. Przy odrobinie szczęścia mogli nawet skonsultować się w takim śnie z samym
legendarnym lekarzem.

Główne centrum uzdrowicielskie w Epidauros mogło udzielić schronienia i nakarmić ogromne

rzesze ludzi, którzy zawsze czekali na swoją kolej. Centralną budowlą kompleksu świątynnego był
olbrzymi gmach, abaton, otoczony dziedzińcem. Kiedy nadchodziła ich kolej, pielgrzymi wchodzili
na teren dziedzińca i spali tak długo, aż nawiedził ich bardzo szczególny sen, taki, w którym zjawiał
się Asklepios w swojej futrzanej czapie, z kaduceuszem w dłoni, i zapraszał ich do abatonu.

Wtedy pacjent mógł wejść do świątyni, rozległej sali wypełnionej wąskimi łóżkami,

nazywanymi klini. Łóżka te wyglądały jak sofy z epoki wiktoriańskiej, z jednego końca uniesione
pod kątem około 45 stopni, tak by głowa i tułów spoczywały nieco wyżej niż biodra i nogi. To od
tych greckich klini wywodzi się współczesny termin „klinika”.

Kaduceusz – emblemat zawodu lekarskiego.

Wierzono, że Asklepios zjawiał się w nocy osobiście w abatonie. Troskliwie opiekował się

chorymi i mówił, jak ich leczyć, a ponoć zawsze robił to wszystko w futrzanej czapie i z
kaduceuszem w dłoni. W wielu odnotowanych przypadkach jego zalecenia i metody leczenia
spowodowały wyzdrowienie pacjentów.

Wdzięczni pacjenci płacili kamieniarzom, aby wykuli na kolumnach informacje o ich chorobie,

wizji i ozdrowieniu, by inni mogli dowiedzieć się o tych cudach. Nawet dziś, po więcej niż dwóch
tysiącach lat, opisy klinicznych przypadków, które się zachowały, stanowią fascynującą lekturę:

Mężczyzna, który miał sparaliżowane palce u ręki, z wyjątkiem jednego, przybył do boga jako

pacjent. Patrząc na wota w świątyni wyraził niewiarę w skuteczność leczenia i kpił z inskrypcji. Ale
podczas snu miał wizję. Wydawało mu się, że kiedy grał w kości pod murem świątyni i nadeszła
właśnie jego kolej, pojawił się bóg, pochylił szybko nad jego dłonią i rozprostował mu palce. Kiedy
bóg odszedł na bok, pacjentowi wydało się, że opuścił dłoń i zaczął rozprostowywać palce, jeden po
drugim. Kiedy wyprostował już wszystkie, bóg spytał go, czy nadal nie dowierza inskrypcjom na
kolumnach w świątyni. Pacjent odparł, że już nie będzie w nie wątpił. „Ponieważ przedtem nie
dowierzałeś opisom leczenia, które wcale nie są niewiarygodne, odtąd powinieneś nazywać się
Niedowiarkiem” – stwierdził bóg. O świcie pacjent opuścił świątynię zdrowy.

Ambrozja z Aten, ślepa na jedno oko. Przybyła do boga jako pacjentka. Początkowo krążyła po

świątyni, wyśmiewała niektóre opisy uzdrowienia jako niewiarygodne i niemożliwe. Bo jak niby
kulawy czy ślepy mógł zostać uleczony tylko dlatego, że miał sen? A gdy zasnęła, przeżyła wizję.

Wydało się jej, że bóg stanął przy niej i powiedział, że uzdrowi ją, ale będzie musiała mu zapłacić,
ofiarowując świątyni świnię ze srebra dla upamiętnienia swej ignorancji. Powiedziawszy to, rozciął
gałkę jej chorego oka i wlał do środka jakieś lekarstwo. Kiedy nadszedł dzień, kobieta opuściła
świątynię zdrowa.

Pewien mężczyzna śnił, że zmarł dźgnięty mieczem w brzuch przez Asklepiosa; za pomocą

nacięcia mężczyzna ten został wyleczony z wrzodu, który miał w brzuchu.

Pandarus z Tesalii, ze znamieniem na czole. We śnie miał wizję: wydawało mu się, że bóg

obwiązał mu opaską czoło w miejscu, gdzie miał znamię, po czym nakazał mu z chwilą
opuszczenia abatonu zdjąć opaskę i złożyć ją w ofierze świątyni. Kiedy nadszedł dzień, mężczyzna
wstał, zdjął opaskę i zobaczył swoją twarz wolną od znamienia. Podarował świątyni opaskę;
znajdowało się na niej znamię, które poprzednio miał na czole.

Inkubacja snów nie była wyłącznie greckim wynalazkiem. Istnieją przekazy na jej temat w wielu

rozsianych po całym świecie kulturach, takich jak starożytnego Egiptu, Mezopotamii, Kanaanu czy
Izraela. Najlepszym biblijnym przykładem jest sen Salomona w świątyni na wzgórzu Gibeonu, do
której udał się, aby złożyć Bogu ofiarę. To tam „ukazał się Pan Salomonowi w nocy”, pytając, co
mógłby dać synowi Dawida.

„Daj zatem słudze twemu rozumne serce, abym mógł sądzić lud twój, abym mógł rozróżnić

między dobrem a złem; któż bowiem jest w stanie sądzić twój tak wielki naród?”

To z tego spotkania we śnie z Bogiem wynikła mądrość Salomona, który rządził całym Izraelem.
Rytuał inkubacji snów był niezwykle istotny w Japonii, gdzie przetrwał aż do XV wieku.

Pielgrzymi, dręczeni problemami, których nie byli w stanie rozwiązać, udawali się do świętego
miejsca w nadziei, że dany im będzie przez boga sen podpowiadający rozwiązanie problemu.

Przetrwało wiele relacji z takich wizji sennych i są one identyczne co do formy z tymi, które

zachowały się w Grecji. We śnie petenta pojawiają się jakieś istoty i uzdrawiają tak jak w abatonie;
stosowana przez nie kuracja może także obejmować swoisty zabieg chirurgiczny.

W Japonii rytuał ten sięga bardzo odległych czasów, bo IV lub V wieku n.e. Uprawniony do

nawiązywania kontaktu z innym wymiarem był wówczas jedynie cesarz i inkubacja stanowiła
ważny aspekt jego duchowych zobowiązań. W pałacu cesarskim znajdowała się sala do inkubacji i
specjalne łoże, zwane kamudoko.

Nawet obecnie wymagane jest, aby podczas ceremonii konsekracji nowego cesarza, znajdowało

się łoże zwane shinza, identyczne co do kształtu z klini Asklepiosa. Cesarz nie używa łoża w czasie
uroczystości, a zatem pierwotna funkcja tego sprzętu została już zapomniana. Ale nie ulega
wątpliwości, że w starożytnych czasach, łoże było niezbędne w czasie tej ceremonii właśnie do
inkubacji snów.

Rzecznicy współczesnej psychologii głębi zapewne przekonywaliby, że te wizje stanowiły

epizody z zakresu wewnętrznej łączności duchowej śpiącego z wyższymi poziomami jego
świadomości, ale nie da się w pełni zrozumieć wielu zagadek wiążących się z inkubacją snów.

Osoby przeżywające to zjawisko, bardzo wyraźnie odróżniają owe nawiedzenia od zwykłych

snów. W rzeczywistości w relacjach ze starożytnej Grecji, wielu śniących twierdziło, że ich wizje
następowały w stanie pośrednim między snem a czuwaniem. To prowadzi nas do kolejnego
fascynującego typu stanu wizjonerskiego, który pewni ludzie mogą osiągać celowo.

Senna rzeczywistość hipnagogii

Hipnagogia tradycyjnie uważana jest za „stan częściowego uśpienia”, stan pomiędzy normalną

świadomością czuwania a snem. Osoba znajdująca się w stanie hipnagogii widzi to, co podsuwa jej
podświadomość. Czasami mogą to być po prostu jaskrawe blaski kolorów lub też bardzo ostre
sekwencje senne. Innym razem te wyraźniejsze niż w rzeczywistości obrazy mają niezwykle
wielkie znaczenie.

Stan hipnagogii osiąga się, kiedy znajdująca się w nim osoba chodzi i wykonuje normalnie

swoje czynności. Hipnagogia chodząca była wykorzystywana do wyjaśniania rzekomego widzenia
„ludków” w Irlandii i „wróżek” w innych częściach świata. Wyjaśnia także dziwaczne zjawisko,
znane jako „znikający człowiek”, kiedy to jakaś osoba widzi w nocy idącego ulicą w jej stronę
kogoś, kto nagle znika.

Słynny angielski pisarz Charles Dickens pozostawił relację z takiego właśnie przeżycia.

Opowiedział swojemu znajomemu, że szedł pewnej nocy jedną z ulic Londynu, kiedy nagle
usłyszał odgłos biegnącego z tyłu konia. Odwrócił się i zobaczył człowieka usiłującego opanować
wierzchowca, który poniósł. Dickens schronił się w bramie, aby ustąpić drogi. Kiedy jednak
wyjrzał z bramy na ulicę, nie dostrzegł ani konia, ani jeźdźca. Nie było nikogo.

Znaczna liczba normalnych ludzi przeżywa bardzo wyraźne obrazy we śnie. Czasami przybierają

one postać kolorowych wyobrażeń, czasami zaś wydarzeń surrealistycznie zniekształconych.

Stany hipnagogiczne były wykorzystywane przez niektórych genialnych twórców do

rozwiązywania najróżniejszych problemów. Do tych, którzy wykorzystywali tę technikę w procesie
twórczym, należał Thomas Edison – szukając rozwiązania jakiegoś problemu, często zapadał on w
biurze w drzemkę.

Kłopotliwe było dla niego jedynie to, że bardzo łatwo przechodzi się ze stanu hipnagogii w

głęboki sen. A śpiąc, człowiek zapomina przeżyte wizje. Aby poradzić sobie z tym problemem,
Edison drzemał trzymając w dłoniach stalowe kulki. Po obu bokach swojego krzesła umieścił
metalowe miednice. Kiedy zaczynał zapadać w głęboki sen, kulki wysuwały mu się z dłoni i z
hałasem uderzały o miednice. Wtedy budził się, zachowując w pamięci swoje przeżycia ze stanu
hipnagogii.

Moje własne doświadczenia z wpatrywaniem się w zwierciadło

Po przeprowadzeniu kilku seansów wpatrywania się w zwierciadło, w czasie których

wywoływano zjawy, zdecydowałem się spróbować tego na sobie samym. W efekcie nastąpiło
osobiste spotkanie, które całkowicie zmieniło moje spojrzenie na życie.

Na początku stanąłem wobec swoistego dylematu. Nie wiedziałem, czy powinienem

uczestniczyć jako podmiot w tych badaniach. Występowanie w roli uczestnika eksperymentu i
przeżycie widzenia mogło bowiem spowodować, że utraciłbym zdolność do obiektywnych ocen.
Ograniczając zaś swój udział tylko do roli badacza, mogłem oceniać relacje innych z bardziej
neutralnej pozycji.

Z drugiej strony pokusa doświadczenia tych wrażeń osobiście była bardzo silna, ponieważ od

dziecka fascynowało mnie wszystko, co wiązało się ze świadomością, i zawsze bardzo chciałem
wiedzieć, jak to jest, kiedy widzi się zjawę.

Po wysłuchaniu relacji kilku uczestników moich seansów uległem pokusie i sam się wybrałem w

podróż do Królestwa Pośredniego.

Najbardziej niepokojącą cechą obserwowanych przeze mnie spotkań ze zjawami było to, że ich

uczestnicy nabierali przeświadczenia, iż wizjonerskie odwiedziny są zjawiskiem rzeczywistym, a
nie wytworami fantazji. Było to tym bardziej zdumiewające, że do moich eksperymentów celowo
wybierałem ludzi bardzo solidnych i rozsądnych. Zakładałem, że nikt z nich nie uzna, iż jego
spotkanie było rzeczywiste. Oczekiwałem, że stwierdzą, iż wizja przypominała marzenia senne –
ale okazało się coś zupełnie odwrotnego. Jeden po drugim uczestnicy wizjonerskich spotkań
uparcie twierdzili, że naprawdę obcowali ze swoimi zmarłymi krewnymi. „Wiem, że to była moja
matka” – powiedział jeden z nich. Dosłownie wszyscy opisywali swoje przeżycia jako
„najprawdziwsze z prawdziwych”.

Byłem przekonany, że jeśli sam zobaczę zjawę, moje odczucia będą inne. Jeśli sam przeżyję coś

takiego – myślałem – nie dam się tumanić twierdzeniami, że to coś realnego.

Na obiekt moich wizji wybrałem babkę ze strony matki. Urodziłem się w czasie II wojny

światowej, a w dniu moich urodzin ojciec został wysłany za ocean. Nie wracał przez osiemnaście
miesięcy, wskutek czego matka mojej matki przejęła na siebie wiele obowiązków rodzicielskich.
Robiła to doskonale i zawsze uważałem, że była cudowną, kochaną, mądrą i wyrozumiałą osobą,
która wywarła wielki wpływ na moje życie. Po jej śmierci często mi jej brakowało i niejednokrotnie
miałem ochotę ponownie spotkać się z nią – niezależnie od tego, jaką postać przybrała obecnie.

Pewnego dnia przez wiele godzin przygotowywałem się do wizjonerskiego kontaktu.

Przypomniałem sobie mnóstwo związanych z nią wspomnień i wpatrywałem się w jej fotografię,
przywołując silne poczucie ciepłej dobroci mojej babki.

Następnie udałem się do miejsca, które nazywałem kabiną widzeń, i w przymglonym świetle

zacząłem się wpatrywać w wielkie lustro, ustawione w taki sposób, że spoglądałem jakby w
trójwymiarową głębię. Siedziałem tak przez co najmniej godzinę, ale nie poczułem ani śladu jej
obecności. W końcu zrezygnowałem i uznałem, że jestem w jakiś sposób uodporniony na
wizjonerskie spotkania.

Później, kiedy już otrząsnąłem się z tego przeżycia, miałem spotkanie, które zaliczam do

najbardziej wstrząsających zdarzeń w moim życiu. Było to coś takiego, co niemal całkowicie
zmieniło moje pojmowanie rzeczywistości. Teraz rozumiem uczucia wyrażane przez wielu z tych,
którzy widzieli zjawy, i wiem, co mają na myśli mówiąc, że nie są już tacy sami jak dawniej.

Doświadczenia te mają w sobie coś niewypowiedzianego, co powoduje, że trudno ująć je w

słowa. Mimo to pragnę opisać mój własny kontakt wizjonerski, ponieważ wydaje mi się ważny,
jako przekaz z pierwszej ręki:

Siedziałem sam w pokoju, kiedy nagle najzupełniej normalnie weszła jakaś kobieta. Od

pierwszego wejrzenia wydała mi się znajoma, ale nastąpiło to tak szybko, że potrzebowałem chwili,
aby zebrać myśli i uprzejmie ją przywitać. W ciągu niespełna minuty uświadomiłem sobie, że tą
osobą była moja babka ze strony ojca, która umarła kilka lat wcześniej. Pamiętam, że uniosłem ze
zdumienia dłonie do twarzy i wykrzyknąłem: „Babciu!”

Patrzyłem jej prosto w oczy, przejęty grozą pod wpływem tego, co widziałem. Bardzo uprzejmie

i ciepło oznajmiła mi, kim jest, używając przy tym takiego zdrobnienia mojego imienia, którym
jedynie ona mnie nazywała, gdy byłem dzieckiem. Kiedy zdałem sobie sprawę, kim jest ta kobieta,
do głowy napłynęło mi natychmiast mnóstwo związanych z nią wspomnień. Nie wszystkie były
dobre. W gruncie rzeczy wiele było zdecydowanie nieprzyjemnych. O ile moje wspomnienia o
babce ze strony matki są pozytywne, o tyle z matką ojca było zupełnie inaczej.

Jednym ze wspomnień, które mi się wówczas nasunęły, były jej irytujące oświadczenia: „To

moje ostatnie Boże Narodzenie!” Mówiła tak każdego roku przed świętami przez co najmniej
dwadzieścia lat.

Nieustannie ostrzegała mnie też, kiedy byłem mały, że pójdę do piekła, jeśli będę naruszał

którykolwiek z licznych zakazów boskich, naturalnie w takiej formie, w jakiej ona je
interpretowała. A kiedyś wymyła mi usta mydłem za wypowiedzenie słowa którego ona nie
aprobowała. Innym razem, kiedy byłem jeszcze mały, całkiem poważnie poinformowała mnie, że to
grzech latać samolotem. Była z natury zrzędliwa i do wszystkiego nastawiona negatywnie.

Kiedy jednak wpatrywałem się w oczy tej zjawy, bardzo szybko zdałem sobie sprawę, że

nastąpiła w niej pozytywna przemiana. Stała przede mną i czułem płynące od niej ciepło oraz
miłość, jakąś empatię i współczucie, których zrozumienie przekraczało moje możliwości. Była
zdecydowanie w dobrym humorze, roztaczała szczególną aurę cichej radości i spokoju.

Nie rozpoznałem jej w pierwszej chwili dlatego, że wyglądała bez porównania młodziej niż w

chwili śmierci; w rzeczywistości nawet młodziej niż wtedy, kiedy się urodziłem. Nie przypominam
sobie, abym kiedykolwiek widział jej fotografie z okresu, kiedy była w tym samym wieku co, jak
mi się wydawało, w czasie naszego spotkania. Ale nie jest to istotne, ponieważ nie tylko po
wyglądzie ją rozpoznałem. Miałem wrażenie, że znam tę kobietę raczej dzięki jej wykluczającej
pomyłkę obecności i licznym wspomnieniom, które wymienialiśmy i omawialiśmy szczegółowo.

Krótko mówiąc, ta kobieta na pewno była moją zmarłą babką. Rozpoznałbym ją wszędzie.

Chcę z naciskiem podkreślić, że to spotkanie wydało mi się absolutnie naturalne. Tak jak w

przypadku innych osób, które eksperymentowały z wywoływaniem zjaw, również moje spotkanie z
babką nie miało pod żadnym względem charakteru niesamowitego czy dziwnego. Było to
najnaturalniejsze i najmilsze spotkanie, jakie miałem z nią kiedykolwiek.

Spotkanie skupiało się wyłącznie na kwestii naszych stosunków. Przez cały czas zdumiewał

mnie fakt przebywania w obecności kogoś, kto zmarł, ale jednocześnie w żaden sposób nie
przeszkadzało to w naszej rozmowie. Stała tuż przede mną i niezależnie od tego, jak bardzo czułem
się zaskoczony, po prostu zaakceptowałem jej obecność i rozmawiałem z nią.

Dyskutowaliśmy o dawnych czasach, o poszczególnych wydarzeniach z mojego dzieciństwa.

Przypomniała mi o kilku incydentach, których nie pamiętałem. Ujawniła także pewną bardzo
osobistą sprawę – dotyczącą sytuacji mojej rodziny – która była dla mnie ogromnym zaskoczeniem,
ale po retrospekcji uznałem, że bardzo wiele wyjaśnia. Osoby, których to dotyczy, nadal żyją,
dlatego postanowiłem zachować tę wiadomość dla siebie. Powiem tylko, że dowiedziałem się
czegoś, co ma dla mnie bardzo istotne znaczenie, i czuję się o wiele lepiej po usłyszeniu tego od
niej.

Napisałem usłyszeniu, mając na myśli niemal dokładne znaczenie tego słowa. Jedyną różnicę

stanowiło to, że w porównaniu z okresem przed śmiercią jej głos był nieco bardziej szorstki, jakby z
megafonu, dzięki czemu wydawał się wyraźniejszy i donośniejszy. Inni, którzy przeżywali podobne
spotkania wcześniej niż ja, mówili o porozumiewaniu się telepatycznym, bezpośrednio z umysłu do
umysłu. W moim przypadku było podobnie. Choć przez większość czasu rozmawialiśmy za
pomocą słów, niekiedy zdawałem sobie sprawę, że czytam w jej myślach, i mogłem stwierdzić, że
to samo odnosiło się do niej.

W żadnym wypadku nie wyglądała na ducha ani nie była przezroczysta. Pod każdym względem

robiła wrażenie autentycznej osoby, z krwi i kości. Jej wygląd nie różnił się od wyglądu innych
ludzi, z jednym tylko wyjątkiem: otóż otaczało ją coś, co wyglądało jak światło czy załamanie
przestrzeni, jakby była odseparowana lub odcięta od materialnego otoczenia.

Z jakiegoś powodu nie pozwalała mi się jednak dotknąć. Trzy lub cztery razy sięgałem ku niej,

aby ją uściskać, ale za każdym razem unosiła ręce i powstrzymywała mnie gestem. Tak uparcie nie
chciała, abym jej dotykał, że uszanowałem to życzenie.

Nie mam pojęcia, ile trwało nasze spotkanie. Miałem wrażenie, iż przez długi czas, ale byłem tak

zaabsorbowany, że nie spojrzałem nawet na zegar. Biorąc pod uwagę myśli i uczucia, jakie
wymieniliśmy, musiało trwać kilka godzin, ale wydaje mi się, że zapewne było krótsze, jeśli
rozpatrywać je w kategoriach tego, co uznajemy za czas rzeczywisty.

A jak się skończyło? Pozostawałem pod tak silnym wrażeniem, że po prostu powiedziałem jej do

widzenia. Uzgodniliśmy, że znowu się zobaczymy, i po prostu wyszedłem z pokoju. Kiedy
wróciłem, nie było po niej śladu. Zjawa mojej babki znikła.

Wydarzenie to uzdrowiło nasze stosunki. Po raz pierwszy w życiu doceniłem jej poczucie

humoru i zdałem sobie sprawę, co przeszła za życia. Kocham ją teraz jak nigdy przed tym
spotkaniem.

Pod wpływem tego przejścia nabrałem też trwałego przeświadczenia, że to, co nazywamy

śmiercią, nie jest końcem życia.

Zdaję sobie sprawę, dlaczego ludzie zakładają, że kontakty ze zjawami to halucynacje. Jako

weteran w dziedzinie odmiennych stanów świadomości, mogę jednak powiedzieć, że moje
pojednanie z wizją babki było w zupełności spójne z rzeczywistością postrzeganą przeze mnie
przez całe życie w stanie czuwania. Gdybym chciał pomniejszać znaczenie tego spotkania, traktując
je jako halucynację, musiałbym chyba uznać za halucynację i całą resztę mojego życia.

„Potrzeba spotkania” jako powód widzenia

Moje spotkanie pozwoliło mi zrozumieć, dlaczego ludzie pragnący zobaczyć zjawę,

niekoniecznie widzą tę, o którą im chodziło. Na podstawie własnego doświadczenia wierzę, że
widzi się tę osobę, z którą spotkanie jest potrzebne.

W moim przypadku kontakty z babką ze strony matki układały się pozytywnie, podczas gdy z

babką ze strony ojca miewaliśmy pewne nieporozumienia. Ogólnie większe korzyści płyną
zapewne z pojednania z ludźmi, do których ma się żal czy pretensje.

Dla wielu uczestników eksperymentów osoba, którą pragną zobaczyć, jest też osobą, z którą

spotkanie jest potrzebne. W tym wypadku eksperyment przebiega zgodnie z planem. Jeśli jednak
tak nie jest, potrzeba może przeważyć.

Ponadto jeden szczegół mojego przeżycia powoduje, iż jestem winien publiczne przeprosiny

dawnej koleżance, doktor Elisabeth Kubler-Ross. W 1977 roku Elisabeth opowiedziała mi o swoim
spotkaniu ze zmarłą znajomą. Na ile sobie przypominam, było to tak, że Elisabeth szła pewnego
dnia korytarzem w kierunku swojego gabinetu, kiedy nagle dostrzegła jakąś kobietę stojącą obok.

Obie panie zaczęły rozmawiać i Elisabeth zaprowadziła tę drugą do swojego gabinetu. Po chwili

pochyliła się ku niej i z ogromnym zdumieniem stwierdziła: „Ja panią skądś znam!” W kobiecie tej
rozpoznała panią Schwartz, pacjentkę, z którą bardzo się zżyła przed jej śmiercią kilka miesięcy
wcześniej. Pani Schwartz przedstawiła się jej i obie kobiety rozmawiały przez pewien czas.

Kiedy Elisabeth opowiedziała mi tę historię, pamiętam, że głośno zaprotestowałem: „Daj

spokój! Jeśli to był ktoś, kogo tak dobrze znałaś, jak mogłaś nie rozpoznać jej już na samym
początku?”

Teraz, po tych wszystkich latach, mogę powiedzieć, że rozumiem, dlaczego tak się stało. Wiem

zarówno z własnego doświadczenia, jak i doświadczeń innych osób, że zmarli, którzy wracają w
postaci zjawy, nie wyglądają dokładnie tak samo jak przed śmiercią. Co dziwne – choć zapewne nie
tak bardzo, jak mogłoby się wydawać – robią wrażenie młodszych i mniej przygnębionych, ale
mimo to można ich rozpoznać.

Wyniki moich własnych przeżyć i wczesnych doświadczeń sugerują, że wpatrywanie się w

zwierciadło stanowi naturalne ogniwo pomiędzy spontanicznym pojawianiem się a wywoływaniem
zjaw zmarłych.

Dalsze badania przekonały mnie, że wpatrywanie się w zwierciadło było stosowane w dawnych

czasach i dawało zdumiewające rezultaty. To właśnie dowody historyczne spowodowały, że
zainteresowałem się tym jeszcze bardziej.

Tępienie praktyk wpatrywania się w zwierciadło

W trakcie moich poszukiwań naukowych uświadomiłem sobie, iż wpatrywanie się w zwierciadło

było przez wieki okładane takimi zakazami i tak zniesławiane, że do czasów obecnych przetrwało
jedynie jako pozostałość po istotnym elemencie rzeczywistości społecznej, jakim niegdyś było. Jest
echem odległej przeszłości, zdławionym przez tych, którzy okrzyknęli je przesądem, zamiast
spróbować zrozumieć jego znaczenie i potęgę.

Niewdzięczną istotę wpatrywania się w zwierciadło doskonale obrazuje tragiczna opowieść o

Kennecie MacKenzie. Żył on w Szkocji w XV wieku i był uznawany za tak biegłego w tej sztuce,
że miejscowa królowa (a było ich wiele w społeczeństwie feudalnym) najęła go do szpiegowania
swojego męża, który udał się na kontynent europejski w odwiedziny. MacKenzie wpatrywał się w
swoje zwierciadło i zobaczył, jak śledzony uwodzi beztrosko inną kobietę.

To, co zobaczył, okazało się prawdą, ale MacKenzie popełnił błąd mówiąc o tym królowej.

Zdenerwowała się bowiem tak bardzo na wieść o wizji, że kazała wrzucić MacKenziego głową w

dół do beczki z wrzącą smołą.

Tak właśnie traktowano tych, którzy praktykowali wpatrywanie się w zwierciadło.
Prowadząc badania ustaliłem co najmniej siedem przyczyn tępienia praktyki wpatrywania się w

zwierciadło. Wymienię te przyczyny i przeanalizuję, starając się określić, czy są one uzasadnione, z
indywidualnego bądź też zbiorowego punktu widzenia.

Strach przed podświadomością

Wydaje się, że są takie obszary umysłu, z których istnienia w normalnych okolicznościach nie

zdajemy sobie sprawy. Freud, Jung i inni pionierzy psychologii wyznaczyli szereg takich obszarów,
a ich następcy zapewne będą kontynuować tę pracę. Na wyjaśnienie czeka jeszcze bardzo wiele
tajemnic umysłu ludzkiego.

Jedno, co wiemy z całą pewnością, to że na ogół pojawia się niepokój, kiedy zagraża nam, iż z

podświadomości do świadomości przedostanie się jakaś nieprzyjemna myśl, przykre wspomnienie
lub impuls. Freud nazwał to powszechnie występujące odczucie niepokojem sygnalnym.

Niektórzy ludzie unikają wpatrywania się w zwierciadło między innymi ze strachu, że treści

zawarte w podświadomości, mogą przy tej okazji nagle wtargnąć do świadomości. A ludzie boją
się, że jeśli te nie uświadamiane sobie dotąd wspomnienia czy uczucia wyjdą na jaw, stanie się coś
okropnego. Niektórzy obawiają się, że te emocje ich zdominują, lub że utracą oni kontrolę nad sobą
albo też nieodwracalnie się skompromitują.

Nie uświadamiane sobie wcześniej myśli faktycznie ujawniają się w trakcie wpatrywania się w

zwierciadło, ale ich pojawienie się wcale nie jest takim strasznym przeżyciem, jak to sobie
niektórzy wyobrażają. Zazwyczaj mają one korzystny skutek, przyczyniają się do naszego rozwoju
wewnętrznego.

Choć niektórzy potępiają wpatrywanie się w zwierciadło jako czynność, która przywołuje groźne

myśli czy odruchy, moje doświadczenie przekonuje, że raczej należałoby je za to chwalić. Dobrą
ilustracją mojego stanowiska może być opowieść klasyka badań w tej dziedzinie W. R. Hallidaya,
zrelacjonowana w jego książce z 1913 roku zatytułowanej „Greckie wróżby”. Jest to jedyna relacja,
którą odnalazłem w trakcie siedmiu lat pilnych badań, mówiąca o niekorzystnym zjawisku
psychicznym, związanym z wpatrywaniem się w zwierciadło.

Halliday w swojej pracy nazywa wpatrywanie się w zwierciadło „szalbierstwem” i oświadcza, że

„prowadziło do poważnych, nieraz tragicznych skutków wśród osób o niskim poziomie
wykształcenia, które nie mają wystarczających możliwości uświadomienia sobie tego faktu. The
Manchester Guardian z 28 października 1909 roku opublikował sprawozdanie ze śledztwa
przeprowadzonego przez koronera w sprawie żony listonosza z Cardiff, która popełniła
samobójstwo, trując się gazem. Jej ojczym złożył zeznanie, że tydzień wcześniej wróciła ona do
domu po wizycie u wróżbity i powiedziała: »Kiedy poprosił, abym spojrzała w kryształową kulę,
zobaczyłam siebie, siedzącą na krześle i świadomie wdychającą gaz«”.

Halliday wyciąga z tej smutnej opowieści jednoznaczny wniosek, że należałoby zabronić

wpatrywania się w zwierciadło. Ja natomiast jestem przekonany, iż większość psychiatrów
uznałaby, że – wbrew temu, co sugeruje Halliday – to nie wizja, jaką zobaczyła w kryształowej kuli,
popchnęła ową kobietę do samobójstwa. W rzeczywistości bowiem przeważnie związek
przyczynowy jest odwrotny: jej wizja, a najprawdopodobniej także wizyta u wróżbity, były
skutkami depresji, przeżywanej przez tę kobietę. Żona listonosza zapewne była na granicy
popełnienia samobójstwa przed pójściem do wróżbity. To, co zobaczyła w kryształowej kuli, było
jedynie odbiciem myśli tkwiących w jej podświadomości.

Z relacji zacytowanej przez Hallidaya można więc wyciągnąć wniosek, że wpatrywanie się w

zwierciadło daje pewne możliwości jako metoda wykrywania i diagnozowania zaburzeń
psychicznych i emocjonalnych, w tym wypadku – depresji.

Powody teologiczne

Przez wieki duchowni zakazywali wpatrywania się w zwierciadło, uważając, że wyzwala to

działanie sił nieczystych.

Liczne rady i instytucje kościelne utwierdzały to przekonanie. Już w V wieku synod zwołany

przez św. Patryka uznał, że każdy chrześcijanin, który wierzy w możliwość zobaczenia w lustrze
ducha, powinien zostać obłożony klątwą i wykluczony z Kościoła, póki nie odwoła swoich
poglądów i nie odprawi pokuty.

W IX wieku we Francji arcybiskup Hinmarus potępił hydromancję, czyli wpatrywanie się w

wodę w celu wywołania wizji. W 1398 roku wędrowni wróżbici wpatrujący się w zwierciadło,
zwani speculari, zostali przez paryską Katedrę Teologii obwołani sługami szatana.

Inkwizytorzy rzymscy osadzili w więzieniu hrabiego Cagliostro, zarzucając mu niedozwolone

praktyki, w tym zwłaszcza wpatrywanie się w zwierciadło. Tego typu zarzuty stawia się także we
współczesnym świecie. Według relacji prasowych z 1979 roku dwie kobiety zostały wykluczone z
Kościoła baptystów w miejscowości Independence (stan Missouri), ponieważ przepowiadały
przyszłość, posługując się kryształową kulą.

Trwałość instytucji religijnych zależy w znacznym stopniu od wpajania rygorystycznych

poglądów ideologicznych na temat ciała umysłu i ducha swoich wyznawców. Wyraża się to w
zniechęcaniu ich do samodzielnego szukania przeżyć duchowych, najczęściej z obawy, że
psychiczny pionier w danej kongregacji, który będzie badał ukryte rejony własnego „ja”, może
dokonać odkryć trudnych do pogodzenia z oficjalnymi doktrynami.

Jeśli chodzi o przestrzeganie członków wspólnot religijnych przed kuszącymi nas z lustra siłami

diabelskimi, to podejrzewam, że jest ono próbą utrzymywania strachem jedności ideologicznej lub
zamaskowanym przejawem tych samych obaw przed podświadomością, które omawiałem
wcześniej.

Jestem pewien, że nie do mnie będzie należeć ostatnie słowo na temat diabłów. I z głębokim

przekonaniem twierdzę, że nie mam najmniejszego zamiaru okazywać lekceważenia poważnym
myślicielom, którzy wierzą w istnienie obiektywnego zła. W odniesieniu do kwestii szczególnej,
jaką jest tu wpatrywanie się w zwierciadło, mogę tylko powiedzieć, że powstaje istotna teologiczna
anomalia, kiedy władze Kościoła wiążą podobne praktyki z działaniem demonów, ponieważ co
najmniej jedna z najświętszych postaci biblijnych najprawdopodobniej stosowała pewną formę
wpatrywania się w zwierciadło w celu nawiązania kontaktu z Duchem Świętym. Otóż Józef
wpatrywał się w srebrny kubek, który wszędzie ze sobą woził.

Jest jednak także co najmniej pięć fragmentów w Biblii, w których potępia się wywoływanie

duchów, przy czym w trzech przypadkach wypowiedziane na ten temat słowa są przypisywane
samemu Bogu. Są to:

„Nie będziecie się zwracać do wywoływaczy duchów ani do wróżbitów. Nie wypytujcie ich,

bo staniecie się przez nich nieczystymi; Ja, Pan, jestem Bogiem waszym”.

Trzecia Księga Mojżeszowa, 19:31

„(I przemówił Pan...) Kto zaś zwróci się do wywoływaczy duchów i do wróżbitów, (...) to

zwrócę swoje oblicze przeciwko takiemu i wytracę go spośród jego ludu”.

Trzecia Księga Mojżeszowa, 20:6

„A jeżeli mężczyzna albo kobieta będą wywoływać duchy lub wróżyć, to poniosą śmierć.

Ukamienują ich, krew ich spadnie na nich”.

Trzecia Księga Mojżeszowa, 20:27

Nie ma wątpliwości co do znaczenia tych fragmentów. Czytając je jednak w kontekście całych

dwóch rozdziałów, z których zostały wybrane, mniej dotkliwie odczuwam fakt, że pogwałciłem
słowo Boże, niż to, iż odkryłem kolejny z tych obszarów, gdzie starożytne wartości kolidują ze
współczesnością. Tak bowiem przedstawiają się te same fragmenty w szerszym kontekście:

I przemówił Pan do Mojżesza: „...Nie będziesz twego bydła parzył z odrębnym gatunkiem.

Twojego pola nie będziesz obsiewał dwojakim gatunkiem ziarna i nie wdziewaj na siebie szaty
zrobionej z dwóch rodzajów przędzy... Nie będziecie strzygli włosów dookoła waszej głowy, ani nie
podcinaj końca twojej brody... Nie będziecie... czynić nacięć na ciele swoim ani nakłuwać napisów
na skórze swojej; Jam jest Pan... Nie będziecie zwracać się do wywoływaczy duchów ani do
wróżbitów. Nie wypytujcie ich, bo staniecie się przez nich nieczystymi; Ja, Pan, jestem Bogiem
waszym... Nie czyńcie nikomu krzywdy w sądzie ani co się tyczy miary, ani wagi, ani objętości.
Będziecie mieli wagi rzetelne, odważniki rzetelne, efę rzetelną, hin rzetelny... Kto zaś zwróci się do
wywoływaczy duchów i do wróżbitów, by naśladować go w cudzołóstwie, to zwrócę swoje oblicze
przeciwko takiemu i wytracę go spośród jego ludu... Mężczyzna, który cudzołoży z żoną swego
bliźniego, poniesie śmierć, zarówno cudzołożnik, jak i cudzołożnica”.

I tak dalej. Kiedy fundamentaliści wyciągają biblijne obiekcje co do duchów i zjaw, natychmiast

sięgam po Biblię i odczytuję we właściwym kontekście te fragmenty, na które się powołują. Życie
wedle nauk choćby tylko w tym zakresie, jaki zacytowałem, oznaczałoby, że prawdziwi ich
wyznawcy nie mogą nosić ubrań wykonanych z mieszanych włókien, obcinać włosów, golić bród,
mieć tatuażu, sadzić więcej niż jeden gatunek roślin na jednym polu i tym podobne.

Wpatrujący się w zwierciadło jako szarlatani

Wpatrywanie się w zwierciadło kojarzono z sofizmatyką oraz oszustwami i zapisy historyczne

nie pozostawiają wątpliwości, że częściowo było to uzasadnione. Wiadomo, że niektórzy
samozwańczy wróżbici czytający z lustra świadomie okłamywali ludzi, czerpiąc z tego korzyści
osobiste.

Znajduje to swoje odbicie także w literaturze popularnej. Kto z nas nie zna fałszywego wróżbity

z „Czarnoksiężnika z Oz”, który za pomocą umieszczonych za kulisami specjalnych urządzeń,
wydobywał parę, łomot i odgłosy gniewu? „Jestem czarnoksiężnikiem” – wykrzykiwał ten zwykły
śmiertelnik, wywołując swój obraz, wielki i przerażający, na olbrzymim ekranie kinowym.

Trochę to przypomina sprawę katolickiego biskupa Hipolita. Według słów uznanego naukowca,

E. R. Doddsa – Hipolit w swoim zbiorze przyrządów do sztuczek magicznych miał także
urządzenie, które mogło być stosowane do wywoływania fałszywych efektów wzrokowych i
słuchowych: kocioł wody ze szklanym dnem umieszczony nad małym świetlikiem. Osoba
wpatrująca się w ten kocioł widziała (a zapewne i słyszała) w jego głębi demony, którymi w
rzeczywistości byli pomocnicy magika znajdujący się w pomieszczeniu poniżej.

Ze względu na podobne nadużycia społeczeństwo uważało za słuszne ustanowienie praw

chroniących ludzi przed pozbawionymi skrupułów wróżbitami, ale nie może to usprawiedliwiać
powszechnego zakazu wpatrywania się w zwierciadło.

W rzeczywistości fakt, że opinia publiczna jest błędnie poinformowana co do istoty wizji

zwierciadlanych, powoduje, iż tym łatwiej szarlatanom oszukiwać swoje ofiary. Mogą bowiem
przypisywać sobie posiadanie niezwykłej mocy stosując prostą sztuczkę, jaką jest wywoływanie
tych zjawisk.

Mnie także zdarzało się, że przychodzili do mnie ludzie, którzy uważali wpatrywanie się w

zwierciadło za oszustwo. Mieli jednak tyle odwagi, by spróbować, i w końcu przekonywali się, że
ich wysiłki prowadziły do sukcesu.

Na przykład po wykładzie, jaki wygłosiłem na ten temat w Seattle, pewien sceptycznie

nastawiony lekarz oświadczył, że wizje zwierciadlane to po prostu efekt sugestii. Dawał do

zrozumienia, że właściwie myślący ludzie nie mogli doświadczać takich wizji. Skłoniłem go do
towarzyszenia mi w drodze do hotelu, zaprosiłem do pokoju, zasłoniłem okna i przyciemniłem
światło. Posadziłem go pod takim kątem do lustra w pokoju, aby uzyskał wyraźną głębię obrazu,
nakłoniłem do rozluźnienia się i wpatrzenia w zwierciadło. Po kilku minutach stwierdził, że w
zwierciadle dostrzega chmury, a chwilę później – że pojawiły się figury geometryczne. Kiedy
zaczęły się pojawiać twarze, przerwał sesję.

– Rozumiem, o czym pan mówił – powiedział, wstrząśnięty przeżyciem. – To się sprawdza.

Konflikty z nowoczesną techniką

We współczesnym świecie nasze życie codzienne jest tak silnie zintegrowane z wytworami

techniki, że większość z nas prawdopodobnie nie przetrwałaby bez otaczających nas maszyn.

To uzależnienie od techniki spowodowało takie przyspieszenie tempa życia, jakie byłoby

niewyobrażalne sto lat temu. Szybsze tempo życia zniechęciło w efekcie ludzi do korzystania z
radości przebywania w innych stanach świadomości, co w wielu wypadkach wymaga uspokojenia
się i myślenia w sposób odmienny od tego, do jakiego jesteśmy przyzwyczajeni.

Wytwory techniki przejęły niektóre funkcje poprzednio spełniane przez wpatrywanie się w

zwierciadło. Urządzenia, takie jak telewizor czy telefon, oraz niektóre zawody, takie jak psychiatra,
pozbawiły ludzi woli i potrzeby sięgania w głąb swojej podświadomości w celu zarówno wejrzenia
w nią, jak i rozrywki.

Wpatrywanie się w zwierciadło wymaga od nas innego nastawienia psychicznego niż to, jakie

narzuca nam obecne życie codzienne. Dlatego też przygotowanie do eksperymentu obejmuje
zwolnienie tempa życia i właściwie próbę wejścia, o ile to możliwe, w inny wymiar czasu.

Stworzyłem otoczenie pozwalające ludziom na oderwanie się od dwudziestego wieku i cofnięcie

do okresu, kiedy czas biegł wolniej, w tempie bliższym odmiennym stanom świadomości, które
usiłujemy wzbudzić. Będziesz musiał zrobić to samo we własnym otoczeniu, aby we właściwy
sposób wywołać zjawę.

Wpatrywanie się w zwierciadło jako metoda nienaukowa

Metoda naukowa to wyspecjalizowany sposób przeprowadzania obserwacji, myślenia i

wyciągania wniosków, który w znacznym stopniu zależy od mobilizacji, koncentracji i krytycznego,
jak też refleksyjnego stanu umysłu.

Ponieważ znaczna część naszego otoczenia we współczesnym świecie jest efektem stosowania

metod naukowych, nie ma nic dziwnego w tym, że myślenie naukowe zostało oficjalnie
usankcjonowane. Wielu ludzi uważa wszelkie inne metody myślenia za wadliwe w jakiś sposób i
budzące wątpliwości.

Można przytoczyć wiele argumentów w obronie takiego stanowiska; rzut oka za siebie, na

historię, wystarczy bowiem, abyśmy poczuli się głęboko wdzięczni za to, że pojawiła się myśl
naukowa.

Jednakże współczesny naukowy sposób widzenia, oparty na myśli krytycznej, odnosi się

pogardliwie do odmiennych stanów świadomości. Większość naukowców wierzy, że stan
krytyczno-refleksyjnego czuwania jest sprzymierzony z prawdą, podczas gdy inne stany
świadomości są nierzeczywiste, oszukańcze, a nawet iluzoryczne lub halucynacyjne. Ponieważ
wpatrywanie się w zwierciadło oparte jest na stanie czuwania hipnagogicznego, naukowcy
przeważnie odrzucają je niejako z założenia.

Bliższa analiza postępu naukowego ujawnia jednak, że w niezliczonych przypadkach uczeni

czerpali inspirację właśnie ze stanu hipnagogicznego. Do grona tych uczonych należą: Thomas

Edison, Kekule i Kartezjusz. Ten ostatni stworzył to, co obecnie nazywa się metodą naukową, za
pomocą której przeprowadza się wszystkie udane eksperymenty naukowe – właśnie w wyniku serii
snów na jawie! Sny Kartezjusza to cudowny przykład współdziałania intelektu interpretacyjnego
współdziałającego z tym, co oferuje podświadomość.

W pierwszym śnie wiatr tańczył wokół Kartezjusza, który brnął przed siebie ulicą, starając się

dotrzeć do kościoła, aby odmówić modlitwę. Nagle Kartezjusz zauważa, że minął nie
pozdrowiwszy znajomego, i usiłuje zawrócić, ale wiatr mu to uniemożliwia. Potem widzi
następnego człowieka, stojącego przed kościołem, który mówi mu, że inny z jego znajomych
oczekuje go w kościele, aby dać mu melon. Kartezjusz budzi się i dochodzi do wniosku, że sen był
dziełem demona zła. Modli się do Boga o opiekę i ponownie zasypia.

W drugim śnie słyszy głośny dźwięk, który rozpoznaje jako uderzenie pioruna. Natychmiast

rozbudzony, widzi w pokoju tysiące iskierek.

W trzecim śnie znajduje na swoim stole słownik, a obok niego tomik poezji, zatytułowany

Corpus Poetarum. Otwiera zbiorek i czyta słowa: „Jaką ścieżką powinienem podążać przez życie?”
Nieznany mężczyzna ofiarowuje mu wersety, które zaczynają się od słów tak i nie.

Kiedy Kartezjusz budzi się, dochodzi do wniosku, że te trzy sny były inspirowane przez Ducha

Świętego. Dwa pierwsze stanowiły ostrzeżenie w kwestii jego sposobu życia aż do tamtego dnia, to
znaczy do 10 listopada 1619 roku. Trzeci był symbolem zachęcającym do podjęcia misji, jaką miało
stać się skierowanie nauk na ścieżkę wiedzy.

Teraz można już zrozumieć, co miał na myśli Kartezjusz, kiedy napisał: „Pewnego dnia

postanowiłem potraktować także i siebie jako obiekt badań”. Dla Kartezjusza metoda naukowa stała
się „naturalnym światłem rozsądku”.

Wpatrywanie się w zwierciadło a rzeczywistość „oficjalna”

Choć zgadzamy się z poglądem, że każdy ma swoją własną, odrębną rzeczywistość, prawdą jest i

to, że istnieje „oficjalnie uznana” koncepcja rzeczywistości.

Wielcy filozofowie i naukowcy, których myśli ukształtowały współczesny pogląd na świat,

wytyczyli wyraźną granicę między tym, co „realne” i co „nierealne”. Granica ta sprawdza się w
większości, jednakże problemy powstają wówczas, gdy coś poza nią wykracza. Sny chociażby są
przez wielu myślicieli uważane za klasyczny przykład czegoś nierealnego. Także dzieci w procesie
wychowania uczy się, że sny są nierealne.

Moim zdaniem niektórych ludzi zdumiewają takie zjawiska, jak wpatrywanie się w zwierciadło,

ponieważ podają one w wątpliwość zakorzenione w naszej kulturze pojęcie tego, co jest realne, a co
nie. Faktycznie czasami ludzie, którzy mają wizje, czują się zaskoczeni tym, co się dzieje. Ale kiedy
myślą o tym, odnajduj ą wartości w obrazach, które widzieli. Podobnie jak w przypadku snów,
również wizje zwierciadlane mają swoje głębokie znaczenie.

Każdy ma własną, niepowtarzalną rzeczywistość. Z mojego punktu widzenia wizje

zwierciadlane nie są „nierealne”. Są one raczej środkiem pozwalającym skuteczniej poznawać
prawdziwą rzeczywistość.

Bulwarowa gra

Obecnie wpatrywanie się w zwierciadło traktowane jest jako zabawa salonowa lub jedna z

atrakcji wesołego miasteczka bądź nędznych uliczek. A przecież jest to cenne narzędzie
terapeutyczne w pokonywaniu smutku i osiąganiu wyższych szczebli poznania samego siebie. A
nawet traktowane tylko jako sposób spędzania wolnego czasu, wpatrywanie się w zwierciadło jest
pełnoprawną formą rekreacji i fascynujących ćwiczeń.

Wierzę, że doskonaląc sztukę wpatrywania się w zwierciadło, można zdemokratyzować proces

wizjonerski. Nie będą już potrzebne długie godziny terapii w celu rozpoznania problemów
psychologicznych, które wynikają z podświadomości. Do najgłębszych emocji człowieka może
bowiem dotrzeć terapeuta biegły w sztuce wpatrywania się w zwierciadło.

Ostrzeżenie dla dociekliwych

Jeśli planujesz, Czytelniku, zgłębianie tego zagadnienia, ostrzegam cię, żebyś był przygotowany

na zetknięcie się z gniewnymi reakcjami ze strony twojego otoczenia. Reakcja taka była dla mnie
absolutnym zaskoczeniem. Ludzie bowiem często chwalą mnie za odwagę, jakiej ich zdaniem
wymagało badanie i pisanie na temat przeżyć w stanie bliskim śmierci, nigdy też nie byłem
lekceważony przez sceptycznych naukowców ani lekarzy, i nie dokuczano mi tak bardzo za
badania, które prowadziłem wcześniej.

Sprawa wygląda jednak zupełnie inaczej w przypadku moich obecnych badań. Kiedy

powiedziałem pewnemu psychologowi o planach przeprowadzenia tych badań, oświadczył: „To
będzie koniec twojej kariery!” Pewna znajoma intelektualistka scharakteryzowała mój projekt jako
„głupi i śmieszny” i nawet zabroniła mi mówić na ten temat w jej obecności.

Najbardziej złowieszcza reakcja nastąpiła w grudniu 1991 roku, kiedy zabrano mnie do szpitala

z powodu niezwykle wysokiego poziomu tyroksyny, w stanie zwanym hipertyroksynizmem. Nadal
nie potrafię zrozumieć, dlaczego mi się to przytrafiło. Brałem pastylki z tyroksyną od 1985 roku,
kiedy ustalono, że mój organizm nie wytwarza wystarczających ilości tego ważnego hormonu. Z
jakiegoś powodu dawka okazała się nagle zbyt duża i zacząłem majaczyć. Zatrzymano mnie w
szpitalu, aby lekarze mogli ustalić odpowiednią dla mnie dawkę syntyroksyny, czyli syntetycznej
formy tyroksyny.

W czasie pobytu w szpitalu popełniłem błąd, spytałem bowiem lekarza, czy mógłby zrobić

fotokopię streszczenia wypowiedzi, którą przygotowałem na temat wpatrywania się w zwierciadło.
Zamierzałem przedstawić wyniki moich badań członkom międzynarodowego instytutu
oświatowego, musiałem więc wysłać im fotokopię mojego przemówienia, aby mogli je
przygotować do szykowanego do druku biuletynu z konferencji.

Kiedy lekarz wrócił, oświadczył mi oschłym tonem, że zrobił fotokopię również dla siebie.

Powiedział, że jest to dla niego żywy dowód, iż „sięgnąłem dna”. Pomimo że wiedział o przebytym
przeze mnie hipertroksynizmie, postawił diagnozę, iż cierpię na chorobę maniakalno-depresyjną, i
zalecił, mi branie litu!

Odmówiłem przyjmowania nowego leku i symptomy choroby ustąpiły po kilku dniach, kiedy

poziom tyroksyny wrócił do normy. Kilka miesięcy później, kiedy wygłosiłem swoje przemówienie
do wychowawców, zostało ono bardzo dobrze przyjęte.

To zdarzenie uświadomiło mi wprost, że fundamentaliści to ludzie, którzy zawsze żywią obawy i

odrazę, gdy chodzi o koncepcje takie jak wpatrywanie się w zwierciadło. Fundamentaliści
wszelkiego rodzaju, czy to chrześcijanie, czy Żydzi, psychiatrzy czy psychologowie, to ludzie o
sparaliżowanej percepcji, obsesyjnie upierający się przy nieelastycznym systemie wyznawanych
wartości. Protestują przeciwko nowym ideom i wynalazkom, które kolidują z ich sztywnymi
przekonaniami. Fundamentaliści religijni sięgają wtedy po starą śpiewkę: „To dzieło szatana!”
Fundamentaliści psychologii mają także swój niezmienny argument: „Nigdy tego nie widziałem,
więc to nie może być prawda”.

Wydaje mi się zupełnie oczywiste, że u podłoża takiej postawy leży brak poczucia

bezpieczeństwa. Zamiast mieć otwarte głowy i pragnąć poznania odpowiedzi na to, co nieznane,
fundamentaliści – jak można sądzić – żarliwie bronią się przed wątpliwościami i niepewnością. Nie
przyjmują do wiadomości, że na temat pewnych aspektów psychologii człowieka wiemy bardzo
mało. I z pewnością nie życzą sobie, aby ludzie wiedzieli, jak wspaniale mogą się bawić
psychologią, zwłaszcza czymś takim jak wpatrywanie się w zwierciadło, co umożliwia im

rozwiązywanie własnych problemów w przyjemny sposób i samodzielnie.

Miecz obosieczny

Mogłoby się wydawać, że moje prace nad wywoływaniem zjaw są doceniane przez gorących

zwolenników praktyk z zakresu paranormalności. Ale to niezupełnie prawda. Wielu z nich wyrażało
zaniepokojenie moją pracą. Być może wyczuwali, że badania, które mogły potwierdzić poglądy na
temat zjaw, jednocześnie niosą w sobie groźbę ich zaprzeczenia. Taka postawa jest nieuczciwa. My,
zwolennicy badania paranormalności, musimy liczyć się z ewentualnością, że pielęgnowane przez
nas doktryny okultystyczne, zostaną sprawdzone eksperymentalnie w celu uzyskania odpowiedzi na
pytanie, czy zjawy zmarłych mogą być rejestrowane w warunkach laboratoryjnych.

Jest całe mnóstwo naukowców, którzy wolą, żeby odmienne stany psychiczne nie były badane.

Ci ludzie, których Aldous Huxley nazwał „głosicielami potwornych konsekwencji”, twierdzą, że
jeśli nadamy choćby cień wiarygodności takim praktykom, jak na przykład wpatrywanie się w
zwierciadło, wywołamy poważne ryzyko odrodzenia się całej gamy magicznego myślenia, które
może spowodować gigantyczny krok wstecz, ku średniowieczu.

Nie ma żadnego powodu, aby miało się tak stać. Jeśli chodzi o podobnie kompleksowe,

fascynujące i budzące niepokój zjawisko jak wpatrywanie się w zwierciadło, zadowalająca wydaje
się jedynie w pełni szczera i uczciwa analiza. Poza tym dalsze badania przekonały mnie, że
stosowanie w czasach historycznych wpatrywania się w zwierciadło dawało zaskakujące rezultaty.
Nie co innego, lecz te właśnie historyczne świadectwa spowodowały, że zagadnienie to
zainteresowało mnie jeszcze bardziej.

3.

Wpatrywanie się w zwierciadło – rys historyczny

Poznaj siebie.

Starożytny aforyzm ze świątyni w Delfach

Mieszkańcy starożytnej Grecji byli odważnymi i utalentowanymi podróżnikami po Królestwie

Pośrednim, ale tylko nieliczni wykazali się większą pomysłowością niż mądry i wielbiony
Salmoksis. Był on człowiekiem, który wywołał pośmiertną zjawę... samego siebie!

Salmoksis żył przed 500 rokiem p.n.e. w Tracji. Z nie znanych nam powodów jako młody

człowiek popadł w niewolę. A jako niewolnik miał to szczęście, że trafił do służby u Pitagorasa. Ten
wielki myśliciel starożytnej Grecji twierdził, że liczby są zasadniczym i pierwiastkami
Wszechświata. I wierzył w życie pozagrobowe.

Najwyraźniej spędzał dużo czasu na rozmowach o tym ze swoim niewolnikiem. Kiedy bowiem

Salmoksis został wyzwolony, także zdecydowanie wierzył w życie pośmiertne.

Salmoksis opuścił Trację na kilka lat, po czym wrócił, ale już jako bogacz. Zaraz po powrocie

zbudował amfiteatr. Przeznaczył go na miejsce dyskusji nad zagadnieniami związanymi z
parapsychologią. Ponieważ Salmoksis potrafił wspaniale dramatyzować swoje prezentacje, nie
wątpię, że był to swoisty teatr umysłu.

Wygłaszał tam mowy o życiu po śmierci. Zapewniał swoich słuchaczy, że nie ma powodu

obawiać się umierania. Po śmierci trwa życie – mówił – przedstawiając argumenty przekonujące o
istnieniu duszy.

Lud Tracji kochał Salmoksisa, a ten kochał swoich rodaków. Stał się wielkim ich dobroczyńcą.

Gdziekolwiek jechał, rozpoznawano go, i nie ma żadnej wzmianki w źródłach historycznych, w
której określono by tego człowieka jakimś nieprzychylnym słowem.

Wygłaszał mowy o życiu po śmierci przez wiele lat. I przez cały czas kopał podziemną komnatę.

Właściwie było to coś więcej niż komnata, raczej podziemny dom. Zapewne zbudował swoją
siedzibę przy podziemnym źródle i zaopatrzył ją w kurczęta, wielkie zbiorniki oliwy, a także
wspaniały zbiór cennych papirusów oraz kaganki, żeby mieć przy czym czytać.

Kiedy podziemny dom był już gotowy, Salmoksis na oczach licznych świadków zamknął się w

nim. Musiało to odbyć się niezwykle uroczyście. Choć nie ma żadnego sprawozdania z tego
wydarzenia, domyślam się, że Salmoksis przemawiał na temat życia po śmierci, a potem wszedł do
wykonanej przez siebie samego miniatury Podziemi, dokąd – jak wierzyli Grecy – udawali się
zmarli. Ku przerażeniu i żałości tłumu wejście zostało zasłonięte kamienną płytą. Zupełnie jakby
ich wielki przyjaciel zmarł.

Salmoksis przebywał w podziemiach przez długi czas. Według relacji Herodota mógł tam

spędzić nawet i trzy lata.

Na powierzchni ludzie martwili się o niego. Płakali i wyczekiwali go. Niektórzy dzień po dniu

chodzili do jego teatru i prosili bogów o powrót Salmoksisa. Myślę, że scena tych wydarzeń
przypominała tasiemcową telepowieść: „Czy on żyje? Czy to możliwe, aby pozostawał w
podziemiach tak długo? – zapewne się dopytywali. – Czy zobaczymy go jeszcze kiedyś? Myślisz,
że on tam jeszcze żyje?”

Rozpaczali po nim, jakby naprawdę umarł. I w gruncie rzeczy wielkim odkryciem Salmoksisa

było to, że rozłąka jest śmiercią.

W końcu po trzech latach zjawił się ponownie. Wyszedł z podziemi ku radości obywateli Tracji i

znowu włączył się w tok życia.

Herodot, pierwszy znany historyk, opisał to wydarzenie, przypominające historię Łazarza, i

zinterpretował je następująco: „I tak oto udowodnił im prawdziwość słów swoich. Śmierć nie jest
powodem do rozpaczy”.

Kiedy analizujemy to stwierdzenie z racjonalnego punktu widzenia, wydaje się ono całkowicie

absurdalne. Ale kiedy podejdziemy do niego emocjonalnie, okazuje się prawdziwe. Salmoksis
faktycznie udowodnił, że „śmierć nie jest powodem do rozpaczy”.

Świadkowie „społecznej śmierci Salmoksisa” odczuwali żałobę zupełnie tak samo, jak gdyby

umarł naprawdę. Niektórzy zapewne zaprzeczali, że naprawdę od nich odszedł; inni czuli gniew z
powodu utraty dobrego przyjaciela. Jeszcze inni, być może, składali jakieś obietnice bogom w
zamian za przywrócenie go z Podziemi.

Kiedy powrócił, ich żal i niepokój ustąpiły. Po tak kojącym przeżyciu mieszkańcy Tracji nie

mogli już być przekonani, że śmierć jest powodem do zmartwienia.

Salmoksis dokonał zamknięcia cyklu żałoby dla mieszkańców Tracji. Zrobił to samo, co można

osiągnąć poprzez wpatrywanie się w zwierciadło, tyle że w inny sposób. Przeszedł przez strefę
pośrednią,, jaka istnieje pomiędzy życiem a śmiercią.

Owocne podróże wewnętrzne

Starożytna kultura stanowiła żyzny grunt dla tego rodzaju wypraw wewnętrznych. Z

historycznych zapisów wyraźnie wynika, że Grecy akceptowali założenie, iż w określonych
warunkach można wywoływać duchy zmarłych, a nawet obcować z nimi.

W tym celu stawiano psychomantea, wyrocznie zmarłych, w których można było przekraczać

granicę między naszym światem i tym drugim.

Z drugiej strony Homer dał nam obrazowy opis ceremonii przywoływania zmarłych, która nie

wymagała skomplikowanych sprzętów i rytuałów, jakimi posługiwano się w wyroczniach zmarłych.
Zgodnie z zaleceniami udzielonymi mu przez boginię Kirke, Odyseusz popłynął do wyroczni, która
była przeznaczona do spotkań z duchami. Dzielny podróżnik wykopał tam płytki dół, który napełnił
krwią zwierząt ofiarnych, jałówki i barana, po czym wpatrzony w ów zbiornik, porozumiewał się z
duchami.

„Zaczęły wychodzić z Erebu dusze umarłych. Młode kobiety i pacholęta, i starcy, którzy wiele

wycierpieli, panny nieletnie noszące w sercu świeży ból, rzesze mężów poległych w boju Aresa od
mieczów spiżowych, a mających na sobie zbroje zbroczone – wielki tłum kroczył w stronę rowu z
niesłychanym lamentem: zielony lęk mnie zdjął”.

W trakcie tego spotkania z duchami Odyseusz przeprowadził rozmowę ze swoją matką, która – o

czym nie wiedział – zmarła w odległej krainie. Odyseusz poddał myśl, że jej śmierć była
gwałtowna lub może spowodowana długotrwałą chorobą, ale matka zaprzeczyła. „Nie zabiła mnie
w pokoju niechybna łucznica swoimi cichymi strzałami ani nie przyszła na mnie jakaś choroba,
która zabójczym wycieńczeniem wypędza duszę z ciała – odparła matka – ale tęsknota za tobą,
myśl o tobie, mój jasny Odysie, twoja czułość zabrała mi słodkie jak miód życie”.

„Tak mówiła, a moje myśli walczyły z pragnieniem, by uścisnąć duszę mojej matki nieboszczki.

Trzykroć biegiem do niej, gnany popędem serca, trzykroć umykało mi z rąk coś, co było podobne
do cienia lub snu”.

Domyślam się, że to krew stworzyła odblaskową powierzchnię, w której Odyseusz widział

lustrzane wizje zmarłych. W czasach Homera czytelnicy wiedzieli o takich praktykach i rozumieli
to, co Odyseusz robił. Poeta Homer, który opowiedział heroiczną historię Odyseusza, nie musiał
wyjaśniać swoim ówczesnym czytelnikom procesu wpatrywania się w zwierciadło ani trochę
bardziej szczegółowo, niż współczesny pisarz swoim obecnym czytelnikom – oglądania telewizji.

Wykopaliska wyroczni zmarłych

Znaczące jest to, że Homer kazał temu zdarzeniu rozegrać się nad rzeką Acheron, w pobliżu

grodu Kimeryjczyków. Herodot pisał o wyroczni zmarłych, która najwyraźniej mieściła się w tym
samym miejscu. Instytucja ta, znana jako psychomanteum, znajdowała się w mieście Efyra w
Epirze, w zachodniej Grecji.

Strabon, starożytny grecki geograf, także twierdził, że Kimeryjczycy sprawowali pieczę nad

wyrocznią zmarłych. Jego zdaniem mieszkali oni w podziemnych glinianych siedzibach,
połączonych tunelami. Według pradawnego zwyczaju ci, którzy mieszkali w bezpośrednim
sąsiedztwie wyroczni, nigdy nie wychodzili na światło dzienne, lecz opuszczali swoje siedziby
wyłącznie nocą. Homer musiał widocznie uważać ich zajęcie za ponure, ponieważ użalał się nad
nimi, mówiąc: „Ohydna noc na zawsze rozpościera się nad tymi nieszczęsnymi śmiertelnikami”.

W końcu lat pięćdziesiątych naszego stulecia Sotiris Dakaris, grecki archeolog, zlokalizował i

zaczął odsłaniać wykopalisko. Okazało się, że wyrocznia była skomplikowaną budowlą podziemną,
labiryntem przejść i sal, prowadzących w końcu do długiej, obszernej komnaty, w której ukazywały
się zjawy.

W tej właśnie komnacie Dakaris odnalazł resztki ogromnego brązowego kotła, otoczonego

balustradą. Uznał, iż balustrada ta miała powstrzymywać osoby odwiedzające wyrocznię przed
nadmiernym zbliżaniem się do kotła, i wyciągnął wniosek, że kapłani prowadzący wyrocznię
chowali się w tym kotle i występowali w roli duchów osób, które goście spodziewali się zobaczyć.

Ja interpretuję to odmiennie.
Zwyczaj używania kotłów, mis, miseczek, filiżanek i innych naczyń wypełnionych płynem jako

zwierciadła do wpatrywania się jest starożytną praktyką, rozpowszechnioną w wielu kulturach. Jeśli

naczynia te wykonano z metalu, można je było wypolerować, tak, że przy wpatrywaniu się, dawały
jeszcze lepszy efekt.

Zgaduję, że środek kotła był zapewne wypolerowany, a zjawy mogły się ukazywać w

odblaskowej powierzchni wypełnionego wodą naczynia. Okrągły kształt umożliwiał kilku ludziom
otoczenie go i równoczesne wpatrywanie się w jego głębię. Duże rozmiary kotła pozwalały na
widzenie zjaw wielkich, ludzkich rozmiarów, jako że rozmiar wizji są bezpośrednio zależne od
rozmiarów zwierciadła.

Phillipp Yandenberg pisał o gruntownych i długotrwałych przygotowaniach, jakim poddawano

ludzi udających się do wyroczni. Byli, praktycznie biorąc, więzieni przez miesiąc w podziemiach i
prowadzani przez ciemne korytarze i sale, zanim pozwolono im wejść do komnaty zjaw, gdzie ich
długotrwałą samotność w ciemności przerywało migoczące światło ognia, rzucającego tajemnicze
cienie na ściany. Te długotrwałe przygotowania ludzi udających się do komnat zjaw są, moim
zdaniem, kolejnym dowodem, że kotła nie wypełniali oszukańczy kapłani.

Po wpatrywaniu się w kocioł i zapewne przeżyciu spotkania ze zjawami, osoby odwiedzające

wyrocznię, były okadzane siarką, tradycyjnie stosowaną do oczyszczenia tych, którzy mieli kontakt
ze zmarłymi. Następnie wyprowadzano gości na zewnątrz, na światło dzienne, i dalej do rzeki na
rytualną kąpiel.

Wpływ na Platona

Jeśli relacja Yandenberga jest prawdziwa, może nasuwać ekscytujące domniemanie: czy nie jest

możliwe, że Platońska urzekająca alegoria jaskini, stanowi parodię wyroczni zmarłych w Efyrze?
W Rzeczypospolitej ten starożytny filozof pisał o ograniczeniach wiedzy ludzkiej i o naszej ogólnej
nieznajomości realnego świata. Posłużyć się alegorią, aby uświadomić nam, że to jest tak, jakbyśmy
żyli w jaskini i nie wiedzieli, jakie cuda leżą tuż nad nami, na powierzchni ziemi. Wyrocznia w
Efyrze dostarcza wielu podobnych wyobrażeń. Ludzi więzi się w podziemnych jaskiniach,
migoczący ogień rzuca cienie na ściany, obsługa robi, co może, aby przekonać swoich klientów, że
cienie są rzeczywiste, a kiedy w końcu więźniów się uwalnia, najpierw prowadzi się ich na
powierzchnię ziemi, a następnie do wody.

Platon był znakomitym parodystą, a swój talent demonstrował zwłaszcza w dialogach. Pisał

nawet paszkwile na swoich kolegów filozofów, spośród których część znana jest dzisiaj wyłącznie
dzięki karykaturom Platona.

Wyrocznia zmarłych w Efyrze najwyraźniej funkcjonowała za życia Platona, i choć znajdowała

się na odludziu, istnieje mnóstwo dowodów, że zjeżdżały tam wielkie tłumy. Nie ma powodu
sądzić, że ktoś tak dobrze poinformowany jak Platon nic nie wiedział o wyroczni. Nie można też
wątpić, że tak popularna atrakcja była wodą na jego młyn.

Czy mogło być tak, że to o wyroczni zmarłych w Efyrze pisał Platon w „Księdze VII”

„Rzeczypospolitej”? Proszę rozważyć ten fragment:

„Następnie przyrodzone nasze zdolności, ze względu na zdatność i niezdatność nabycia

wiedzy, przyrównaj do takiego oto stanu.

Wystaw sobie tedy ludzi jakoby w podziemnym, do skały podobnym mieszkaniu, mającym

rozwarte ku światłu wejście, ciągnące się bez przerwy wzdłuż całej jaskini; tutaj przebywają oni
od swego dziecięctwa z więzami na nogach i szyjach, tak iż się z miejsca nie ruszają i tylko
przed siebie patrzą, a z powodu więzów niezdolni głowy obrócić; światło zaś przybywa im od
ognia gorejącego z góry, daleko poza nimi; a pomiędzy tym ogniem a spętanymi wiedzie droga
na wysokości; wzdłuż tejże wyobraź sobie murek wybudowany na wzór parapetu, który kuglarze
ustawiają przed widzami, a ponad którym pokazują swe dziwy”.

Przypuszczam, że ta budząca dreszcz grozy alegoria jest w pewnym stopniu parodią wyroczni

zmarłych w Efyrze. Dwie sytuacje są wyraźnie zbieżne w kilku punktach. W obu dziwni
mieszkańcy podziemnego świata nigdy nie widzą światła dziennego. Anonimowi pomocnicy
nakłaniają więźniów do uwierzenia, że cienie rzucane przez migoczący ogień na ścianę jaskini są
rzeczywiste. Uwięzieni są w końcu wypuszczani na wolność i prowadzeni najpierw na światło
słoneczne, a następnie do wody.

Są także wzmianki w tekście sugerujące, że Platon napisał satyrę na wyrocznię zmarłych. W

początkowej części „Rzeczypospolitej” Sokrates zapewne robi aluzję do wysłania przez Periandra
delegacji do Efyry, w celu przywołania jego żony z Podziemi. Dialog zaczyna się od próby
zdefiniowania sprawiedliwości jako oddawania innym tego, co się od nich otrzymało. Sokrates
obala tę definicję, mówiąc, że musiał ją zaproponować Periander lub ktoś taki jak on. Jest tu
zawarta zupełnie wyraźna ironia: Periander był człowiekiem zdecydowanie nieuczciwym, który
przeszedł wszelkie granice wzywając żonę ze świata zmarłych po to, aby być w stanie oddać coś
przyjacielowi, który powierzył mu to pod opiekę.

Większość analiz tej alegorii koncentruje się na położeniu więźniów, ale Sokrates wspomina

także innych mieszkańców jaskini – to znaczy pomocników, którzy wytwarzają cienie w celu
oszukania więźniów. Myślę, że ci pomocnicy to właśnie przewodnicy, którzy prowadzali
odwiedzających po zakamarkach wyroczni w czasie poszukiwania przez nich wizji, podczas gdy
więźniami są właśnie ludzie odwiedzający wyrocznię. Możliwe, że tymi przewodnikami byli
Kimeryjczycy, którzy zwyczajowo przebywali zawsze w ciemnościach.

Podejrzewam, że pisząc ten słynny mit, Platon miał na myśli wyrocznię zmarłych w Efyrze.

Niestety wiele wątpliwości pozostaje bez odpowiedzi z powodu nieszczęśliwych wydarzeń, które
przytrafiły się Efyrze.

W 280 roku p.n.e. Pyrrus, król Epiru, wyruszył na czele armii liczącej dwadzieścia pięć tysięcy

ludzi na bohaterską wyprawę i pokonał armię Rzymian. Rok później znów pokonał Rzymian, ale
stracił w tej wojnie tak wielu żołnierzy, że jego armia została niemal wybita. „Jeszcze jedno
zwycięstwo – zauważył wówczas – i będziemy pokonani”. Stąd właśnie wywodzi się określenie
„pyrrusowe zwycięstwo'”, oznaczające, że nawet wygrywając, można stracić.

Odważne zwycięstwa Pyrrusa były taką zniewagą dla Rzymian, że sto lat później najechali oni

na Epir i zniszczyli siedemdziesiąt miast. Wśród nich znalazła się i Efyra. Choć ruiny wyroczni
istnieją do dziś, relacje z wydarzeń, jakie miały tam miejsce, przepadły. Dla nas, ludzi
dwudziestego stulecia, pozostały ruiny i nieliczne źródła historyczne, literackie oraz
antropologiczne – wszystkie bardzo interesujące, ale będące zaledwie echem przeszłości.

Przewodnik podróżnika po królestwie pośrednim

Ci, których wciągnie ten temat, mogą zechcieć odwiedzić wyrocznię zmarłych w Efyrze. Nawet

dziś leży ona na uboczu, w górzystym rejonie Grecji. W czasach starożytnych podróże do wyroczni
zmarłych były niewyobrażalnie męczące. Z założenia chodziło o ciężką próbę, tak długa podróż
bowiem z pewnością zwiększała emocje związane z oczekiwaniem na wizje.

Moja żona i ja mieliśmy ogromne trudności z odnalezieniem wyroczni zmarłych, kiedy w marcu

1993 roku odwiedziliśmy Grecję, żeby spędzić dzień w najstarszym w dziejach naszej cywilizacji
psychomanteum.

Aby dostać się tam z Aten, najpierw polecieliśmy na północ, do miasta Ioannina. Spędziliśmy

tam noc, a z rana pojechaliśmy autobusem do Prevezy. Jazda trwała dwie godziny, po czym
natychmiast przesiedliśmy się do autobusu jadącego do małego miasteczka Kanaliki.

Wyprawy autobusem w ten rejon nie sadła ludzi lękliwych. Znaczna część drogi wiedzie

wąskimi serpentynami, a pasażerowie widzą przez okna przepaście sprawiające wrażenie
bezdennych.

Ale taka podróż to nie tylko strach. Można też zobaczyć piękne krajobrazy i barwne sceny z

życia greckich wsi.

Po dotarciu na koniec do miasteczka Kanaliki wzięliśmy taksówkę do necromanteionu, jak

nazywają go miejscowi. Znajduje się on jakieś sześć kilometrów za miastem, na szczycie
wysokiego wzgórza, poniżej kaplicy bizantyńskiej zbudowanej w średniowieczu, być może po to,
by budowla chrześcijańska zasłoniła wyrocznię. Wyrocznia pozostawała ukryta przez setki lat.
Ostatnio odkopano ją i większość ruin jest teraz wyraźnie widoczna.

Kierowca podwiózł nas tuż pod bramę stalowego ogrodzenia, które otacza starożytne ruiny.

Poprosiliśmy go, aby wrócił po nas, co okazało się doskonałym pomysłem, ponieważ nie ma tam
telefonu.

Nie było żadnych innych zwiedzających. Byliśmy z żoną zupełnie sami w miejscu

uwiecznionym przez Odyseusza i Orfeusza, odwiedzanym przez tysiące ludzi pragnących ujrzeć
swoich utraconych bliskich. Z błogosławieństwem Sokratesa, pełnego humoru dżentelmena, który
od blisko dwudziestu pięciu lat opiekował się wyrocznią, mogliśmy swobodnie wędrować wśród
szczątków dawnej wyroczni.

Pozbawiona dachu, ukazywała labirynt korytarzy i izb, po których krążyli przed wiekami petenci

czekający na wprowadzenie do komnaty zjaw. Wszystkie pomieszczenia wyroczni są nadal
widoczne. Usiedliśmy w części mieszkalnej kapłanów – zwanych psychopompami – którzy
zarządzali tym przybytkiem. Ich pokoje byty wielkie, według standardów starożytnych, a jednak
mierzyły nie więcej niż trzy metry na trzy. Opuściwszy siedzibę kapłanów i wędrując po labiryncie
korytarzy, usiłowałem sobie wyobrazić, jak to miejsce mogło wyglądać dwa tysiące lat temu, kiedy
było ciemne jak jaskinia i przesycone pełnym grozy wyczekiwaniem. Co robili ludzie w czasie
spędzanych tu długich tygodni? O czym myśleli i rozmawiali? Mimo że lubię być sam, wzdragałem
się na myśl o tak długotrwałym i otępiającym wyczekiwaniu.

Pokoje, w których sypiali klienci wyroczni, były łatwe do odnalezienia. Tak samo jak komnata

zjaw. Było to największe pomieszczenie w labiryncie, o wysokich ścianach, przestronne. Mogłem
sobie bez trudu wyobrazić, jakim wstrząsem dla zmysłów musiało być znalezienie się tam po
spędzeniu blisko miesiąca w mroku. W tej majestatycznej komnacie pochodnie rzucały na ściany
migotliwe blaski, kiedy ubrani w togi kapłani podprowadzali swoich klientów do wielkiego
wypolerowanego kotła. Ustawiwszy ich wokół, polecali im wpatrywać się w lśniący metal, aż ujrzą
wizję osoby, którą pragnęli zobaczyć.

Stojąc pośrodku tej komnaty, tam gdzie musiał znajdować się kocioł, mogłem sobie wyobrazić,

czego świadkami byli kapłani, kiedy klienci, jeden po drugim, dostrzegali swoje wizje. Na
podstawie moich doświadczeń z pracy we własnym psychomanteum, oddalonym o tysiące
kilometrów od tego miejsca, wiedziałem, jaka radość i zaskoczenie malują się na twarzach ludzi na
widok magicznych wizji, znałem okrzyki zachwytu, gdy krewni i najdrożsi powracali jeszcze na
chwilę. Patrząc z góry na ruiny uświadomiłem sobie, jakim wyczynem architektonicznym musiało
być to psychomanteum dla starożytnych specjalistów. Zbudowali je z wielką starannością, tak
bardzo dokładnie, że przetrwało do dziś i świadczy o ogromnym znaczeniu, jakie przypisywano w
tej kulturze wywoływaniu duchów zmarłych ludzi.

Od religii do królowej Elżbiety

Ponieważ zachowały się tylko nieliczne relacje na temat wpatrywania się w zwierciadło,

niemożliwe jest napisanie na ten temat szkicu historycznego, w którym nie byłoby luk. Inaczej niż
w przypadku takich dziedzin jak chemia lub filozofia, nie istnieje tu ciągła tradycja, sięgająca setek
lat wstecz.

Praktyka wpatrywania się w zwierciadło zdaje się pojawiać cyklicznie to tu, to tam, po czym

niknie z pola widzenia, przypominając raczej rozproszone wybuchy niż nieprzerwaną linię
przekazu. Mimo wszystko, jeśli już się pojawia, często prowadzi do interesujących skutków.

Mogę co najwyżej przedstawić serię krótkich epizodów, gdy wpatrywanie się w zwierciadło

odegrało rolę w historii ludzkości. Te epizody zostały zaczerpnięte z literatury, mitów, religii,
polityki i życia codziennego. Choć w tym rysie historycznym pojawią się luki obejmujące setki lat,
wskaże on wyraźnie, że praktyka wpatrywania się w zwierciadło w celu wywołania duchów
odgrywała ważną rolę w życiu ludzkim od najwcześniejszego okresu historii człowieka. Ta rola
była tak ważna, że ani Kościół, ani państwo nie były w stanie stłumić owych praktyk.

Już w Starym Testamencie, w „Pierwszej Księdze Samuela”, znajdujemy wzmianki o wróżbach.

Król Saul nakazuje wypędzenie wszystkich mediów i spirytystów z Izraela, jak też domaga się kary
śmierci dla każdego, kto odważy się wywoływać duchy. Ale kiedy sam potrzebuje porady zmarłego
króla Samuela, udaje się w przebraniu do pewnej kobiety w En-Dor, znanej jako medium, która
niechętnie ulega jego namowom i przywołuje ducha Samuela. En-Dor znaczy „fontanna z Dor”.
Wioska leży na górze podziurawionej jak sito licznymi jaskiniami. Zarówno jaskinie, jak i fontanny
– o czym się wkrótce przekonamy – mają związek z wywoływaniem duchów.

Duch Samuela najwyraźniej wyjawia kobiecie, kim jest Saul, ponieważ ta zupełnie

niespodziewanie nydaje przejmujący krzyk i zwraca się do króla ze słowami: „Dlaczego mnie
oszukałeś? Wszak ty jesteś Saul!”

Dopiero po zapewnieniu, że nie stanie się jej żadna krzywda, kobieta ujawnia Saulowi obecność

Samuela. Zobaczywszy zmarłego króla, Saul pada na ziemię i zwraca się do niego: „Jestem w
ciężkiej niedoli – mówi. – Filistyńczycy wojują ze mną, a Bóg odstąpił ode mnie i już nie daje mi
odpowiedzi ani przez proroków, ani przez sny; przywołałem więc ciebie, abyś mi oznajmił, co mam
czynić”.

W odpowiedzi Samuel wygłasza przerażające proroctwo, które się spełnia: „Dlaczego tedy

pytasz mnie, skoro Pan odstąpił od ciebie i stał się twoim wrogiem? Pan uczynił ci, jak
zapowiedział przeze mnie: Pan wydarł władzę królewską z twojej ręki i dał ją innemu, Dawidowi.
Ponieważ nie usłuchałeś głosu Pańskiego i nie wywarłeś zapalczywego gniewu Pana na Amaleku,
dlatego uczynił ci to Pan w dniu dzisiejszym. Nadto wyda Pan Izraela wraz z tobą w ręce
Filistyńczyków i jutro będziesz ty i twoi synowie ze mną. Również i obóz izraelski wyda Pan w
ręce Filistyńczyków”.

Jakiego rodzaju medium używa kobieta do wywołania ducha Samuela? Choć w Biblii nie mówi

się wyraźnie o tym, jaką metodę zastosowała, być może użyła czegoś w rodzaju zwierciadła,
jakiegoś lśniącego obiektu, który mógł ukazać lustrzany obraz zjawy. Być może to w przejrzystej
głębi takiego odbicia nastąpiło spełnienie bolesnego pragnienia króla Saula, by spotkać zjawę.

To do używania przez Józefa srebrnej czary jako zwierciadła nawiązywał jego sługa, gdy mówił:

„Czyż nie jest to jedno, w czym mój pan pije i w czym faktycznie wróży?” W dalszym wersie Józef
wychwalał swe talenty, stwierdzając: „Czyż nie wiesz, że człowiek taki jak ja może naprawdę
wróżyć?”

Antropolodzy i inni badacze, którzy poznawali kultury plemienne, opisują metody

konsultowania się z duchami podobne do opisanych w Starym Testamencie.

Tradycja szamańska

Na przykład na Syberii tunguscy szamani stosowali miedziane zwierciadła, aby „umiejscawiać

duchy”. W ich języku słowo „zwierciadło” wywodzi się ze słowa „dusza” lub „duch”, toteż
zwierciadło było uznawane za miejsce pojawiania się duchów. Szamani ci twierdzili, że wpatrując
się w zwierciadło, potrafią zobaczyć duchy zmarłych ludzi. Zresztą słowo „szaman” pochodzi
właśnie z języka Tunguzów. Zadaniem szamana było rozwiązywanie problemów, które wyłaniały
się w życiu codziennym całej społeczności, jak też poszczególnych osób. Swego czasu Malgasze z
Madagaskaru wywoływali duchy zmarłych podczas zawiłych ceremonii grupowych. Do obyczajów
tego ludu należały rozmowy o widzianych zjawach swoich zmarłych bliskich, jak też otwarte
dyskusje o kontaktach z tymi duchami. Szamani plemienni rozpoczynali takie ceremonie,

nawiązując kontakt z duchami poprzez zwierciadło.

Podobnie jak we fragmencie eposu Homera, w którym opisana jest wizja Odyseusza, krew

służyła jako medium do wpatrywania się Indianom z plemienia Paunisów w Ameryce Północnej.
Stosowana przez nich metoda wpatrywania się w zwierciadło była podobna do greckiej. Kiedy
członek plemienia zabił borsuka, starszyzna plemienna przetrzymywała zwierzę do nocy, po czym
obdzierano je ze skóry. Krew zlewano do misy i przy świetle księżyca ustawiano wokół niej dzieci,
aby wpatrywały się w swoje odbicia w tak powstałym zwierciadle. Jeśli ujrzały siebie z siwymi
włosami, oznaczało to długie życie; jeśli obraz był ciemny i niewyraźny, dziecko miało zachorować
i umrzeć; jeśli nie ukazywało się żadne odbicie, dziecko miało pewnego dnia zginąć z ręki wroga.

Afrykanie z Fezu do wypatrywania wizji używali naczynia z wodą. We współczesnym Egipcie

używa się zbiorniczka z atramentem – niemal tak samo, jak Odyseusz posługiwał się krwią. Dee
Halde, podróżnik, który na początku XVIII wieku pojechał do Chin, napisał później, że taoistyczni
wróżbici obserwowali w kotłach z wodą wydarzenia zachodzące w całym imperium. Zulusi z
Afryki czcili należące do ich wodza naczynie, które po napełnieniu wodą służyło do wróżb.
Szamani na północy strefy równikowej w Afryce rozpoznawali choroby pacjentów, wpatrując się w
kociołek z wodą.

Do najbardziej intrygujących należy praktyka wpatrywania się w zwierciadło uprawiana przez

plemię Nkomi z Przylądka Lopez. Otóż stosuje sieje w czasie rytualnego przyjmowania chłopca do
grona mężczyzn, a przebiega to w następujący sposób: po długim poście nowicjusza zamyka się w
szałasie. W jednym końcu szałasu stoi drewniana statua. Pod nią umieszcza się kości człowieka
zmarłego dawno temu, przed statuą zaś ustawia się zwierciadło.

Nowicjusz ma za zadanie tak długo wpatrywać się w zwierciadło, aż zobaczy w nim twarz

człowieka. Następnie musi opisać swoją wizję. Jeżeli trafnie opisze zmarłego, którego kości
umieszczono pod statuą, zostaje dopuszczony do kolejnego etapu ceremonii.

W najnowszej książce na temat leczniczych właściwości roślin, Richard Evans Schultes oraz

Albert Hoffman – chemik, który odkrył LSD – opisują plemię Bwiti z Afryki Zachodniej, które
utrzymuje kontakt ze zmarłymi krewnymi stosując w tym celu pewne ziele i zwierciadło.
Członkowie tego plemienia zjadają duże ilości rośliny zwanej iboga, po czym wpatrują się w
zwierciadło.

Członkowie tego plemienia powiedzieli antropologom, że kombinacja rośliny i zwierciadła

„otwiera głowę”, wskutek czego ich dusze mogą przenieść się do „ziemi zmarłych”. Jeden z
praktykujących ten rytuał, napisał krótki wiersz o swoich przeżyciach, w którym możliwie najlepiej
wyraża słowami to, co się wówczas z nim działo:

Czułem się tak, jakbym został przeniesiony daleko,
w głęboką puszczę,
aż doszedłem do bariery z czarnego żelaza.
Przy tej barierze, niezdolny do jej przekroczenia,
Dostrzegłem tłum czarnych ludzi
Również nie mogących jej przestąpić.
W dali... było bardzo jasno.
Powietrze mieniło się kolorami...
Nagle mój ojciec zstąpił z góry
w postaci ptaka.
Nadał mi wówczas imię Eboka
I umożliwił lot za nim
ponad żelazną barierą.

Zwierciadło Ala ad-Aina, nimfy Numy

Temat duchów wywoływanych ze zwierciadeł, pobudzał także wyobraźnię literacką

przedstawiciel i kultur innych niż grecka. Wydaje mi się zupełnie oczywiste, że kilka spośród
opowieści w „Księdze tysiąca i jednej nocy”, zawiera opisy wizji lustrzanych. Na przykład historia
Ala ad-Dina i jego lampy mówi właśnie o przyzywaniu duchów. Odmiennie niż w tej pracy, w
historii Ala ad-Dina mamy do czynienia nie z duszami zmarłych, lecz z duchami innego rodzaju –
dżinnami. Te złowieszcze stwory mogły spełniać życzenia osób, którym udało sieje uwolnić,
pocierając lampę, gdzie byty uwięzione.

W „Księdze tysiąca i jednej nocy” osobą, która dokonała tego jako pierwsza, jest matka Ala ad-

Dina, która polerowała lampę piaskiem, by jej przywrócić blask i móc ją sprzedać. W trakcie tej
czynności z lampy wydostał się gigantyczny dżinn, „o przerażającym wyglądzie i wielkiej postaci”.

„Powiedz, czego chcesz ode mnie – zagrzmiał. – Jestem twym sługą i sługą tego, w którego

posiadaniu znajduje się lampa”.

Matka Ala ad-Dina była tak przerażona, że błagała swego syna: „Proszę cię, mój chłopcze – na

mleko, które z mej piersi ssałeś – wyrzuć tę lampę i ten pierścień, bo one nas wpędzą w wielką
biedę!”

To oczywiste, że polerując metalową lampę, matka Ala ad-Dina spowodowała powstanie

odblaskowej powierzchni, w której dżinn mógł być widziany jako wizja lustrzana. Następnie wizja
ta pozornie opuściła powierzchnię odblaskową i pojawiła się w świecie materialnym.

W dawnych czasach metalowych lamp używano również do wróżb; praktyki takie nazywano

larnpadornancją. Mam przywiezioną z Indii starą brązową lampę na tłuszcz wielorybi i rozumiem
przyczyny, które spowodowały powstanie takiej tradycji. Odkryłem bowiem, że po wypolerowaniu
staję się ona doskonałym zwierciadłem, świetnie nadającym się do wpatrywania.

Wszystko to każe mi uwierzyć, że obraz dżinna wydostającego się z butelki, najprawdo-

podobniej pochodził z wpatrywania się w zwierciadło.

Istoty zwane nimfami pojawiły się w rzymskich mitach przy opowieści o Numie, drugim królu

Rzymu. Podobnie jak wszyscy Rzymianie, wierzył on we wróżki wodne, które wyłaniały się z
krystalicznie czystej wody w fontannach. Kiedy czytamy komentarz świętego Augustyna, staje się
dla nas zupełnie oczywiste, że Egeria to byt lustrzany. W swym dziele „O państwie Bożym” św.
Augustyn napisał: „Bo i sam Numa, do którego nie posłano żadnego proroka Bożego i żadnego
świętego anioła, zmuszony został do uprawiania hydromancji, by w wodzie zobaczyć obrazy bogów
lub raczej mamidła demonów i usłyszeć od nich co powinien ustanowić i czego przestrzegać w
dziedzinie religijnych obrzędów i ofiar”.

Celtyckie mity o wpatrywaniu się w zwierciadło

Celtycki manuskrypt z dwunastego wieku opowiada o wydarzeniu z życia Lludda, jednego z

pierwszych królów Brytanii, kiedy to wykorzystano wpatrywanie się w kocioł w celu ujęcia
kłopotliwych smoków. Smoki te wydawały tak przeraźliwe odgłosy, że „mężczyźni bledli i tracili
siłę, kobiety roniły, chłopcy i dziewczęta odchodzili od zmysłów, a wszystkie zwierzęta oraz
drzewa, ziemia, wody stawały się jałowe”. Tak więc smoki te zagrażały przyszłości królestwa
Lludda i władca musiał znaleźć sposób, by się ich pozbyć. W tym celu odbył naradę ze swoim
bratem, królem Francji, który powiedział, że można by wyczarować smoki w kadzi z winem
miodowym i uwięzić je w jedwabnej materii.

„Natychmiast owiń wokół nich materię – powiedział brat Lludda – i zakop je w kamiennej

skrzyni, i pokryj ją ziemią, w miejscu, jakie uznasz za najbezpieczniejsze w swoim królestwie”.

Lludd postąpił zgodnie z tą sugestią: okrył beczkę wina miodowego jedwabną tkaniną i

wpatrywał się w nią, póki nie ukazały się zjawy smoków. Kiedy w końcu zostały zawinięte w

jedwab, Lludd je zakopał.

Opowieść o Lluddzie stanowi jedno z ogniw w ciągnącym się przez wieki łańcuchu historii

wpatrywania się w kocioł, które pojawia się jako kluczowa scena w „Makbecie” Szekspira, kiedy to
trzy czarownice gotują według starej receptury wywar i z jego wrzących oparów wywołują zjawy.

W źródłach średniowiecznych można znaleźć opisy rytuałów wywoływania duchów, które

ujawniały zainteresowanym informacje, jakich nie dało się zdobyć w inny sposób. W roli
wróżbitów występowali młodzi chłopcy; to im duchy przekazywały wieści. Procedury
przywoływania duchów zmarłych włączano czasami do zbiorów materiałów medycznych, co
pozwala przypuszczać, że stosowali je również lekarze. Można się zastanawiać, czy nie służyło to
czasem kojeniu żałoby.

Niektóre z tych technik pojawiają się we wspaniałej tragedii Goethego, poświęconej

legendarnemu doktorowi Faustowi. W trakcie opowieści poznajemy metody upatrywania się w
zwierciadło. Są to metody służące do wykrywania złodziei, podróży poza ciałem, rozpoznawania
chorób, a nawet przyzywania dziewięciu duchów powietrza poprzez wpatrywanie się w szklankę
napełnioną wodą źródlaną.

Swego rodzaju doktor Faust żył w osiemnastym wieku pod postacią hrabiego Cagliostro. Stał się

międzynarodową sensacją ucząc ludzi, jak wpatrywać się w dające odbicie powierzchnie i widzieć
obrazy. Jeden z pisarzy pozostawił relację o duchu Cagliostra, o tym, jak pojawił się i prowadził z
nim rozmowę w „kryształach i pod szklanymi dzwonami”.

Wróżbita zwany 007

Zapewne do najbardziej fascynujących opowieści o magicznych sztuczkach należy historia

Johna Dee, znanego angielskiego uczonego i wynalazcy z czasów elżbietańskich, urodzonego w
1527 roku. Ślubował on poświęcić swoje życie nauce i studiował całymi dniami, codziennie, przez
cały okres młodzieńczy. Jego trud przyniósł efekty. Mając zaledwie dwadzieścia kilka lat wykładał
już na licznych uniwersytetach, zwłaszcza we Francji, gdzie szanowano jego dziwactwa.

Był także pełnym poświęcenia wynalazcą, którego prace czasem jego samego wpędzały w

kłopoty. Kiedy uczniowie wystawiali komedie Arystofanesa, Dee postanowił uatrakcyjnić spektakl,
budując aparaturę do specjalnych efektów – gigantycznego insekta, który wyglądał, jakby latał.
Owad rozbawił większość ludzi, którzy go widzieli, a niektórych nawet wystraszył. Kiedy bowiem
uruchomiono aparaturę, co bardziej zabobonni spośród widzów zerwali się na nogi z okrzykiem:
„Czarodziej!”

Oskarżenia o uprawianie czarów towarzyszyły Johnowi Dee przez całe życie. Pewnego razu tak

bardzo zniecierpliwiły go prześladowania, że poprosił, aby go osądzono w celu załatwienia tego
problemu raz na zawsze. Jak napisał w swojej petycji do króla, „proces zniechęciłby tych chorych
umysłowo, bezmyślnych, złośliwych i godnych pogardy prostaków'', którzy zatruwali mu życie.
Dodał nawet, iż chętnie zgodzi się na ukamienowanie, jeśli ktoś udowodni mu, że istotnie jest
czarodziejem czy też wywołującym diabły.

Mając dwadzieścia kilka lat, Dee był już uczonym o międzynarodowej sławie i ekspertem w

dziedzinie technik i sprzętu nawigacyjnego. Napisał jeden z klasycznych podręczników do
matematyki i wynalazł przyrząd pomagający żeglarzom odczytywać mapy.

Dla królowej Elżbiety pracował jako swego rodzaju prywatny wywiadowca. Jak mówiono,

królowa była zafascynowana jego oczami, wobec czego nadała mu przydomek Oczy. W nawiązaniu
do tego, podpisując tajne raporty dla niej, Dee stawiał obok siebie dwa kółka, co miało
przedstawiać oczy, a nad nimi i z boku znak przypominający siódemkę, zapewne jego szczęśliwą
liczbę. W rezultacie podpis wyglądał jak 007, czyli numer ewidencyjny Jamesa Bonda, również
pracownika królewskich tajnych służb.

Badając przedmioty przywiezione z Meksyku przez Hiszpanów, Dee znalazł zwierciadło z

obsydianu, które najwyraźniej służyło Aztekom do wróżenia. Ze zdumieniem odkrył, że dostrzega
w nim wizje, i wkrótce zaczął wykorzystywać to odkrycie w swojej pracy dla królowej, która nawet
udała się pewnego dnia z wizytą do jego domu, aby zobaczyć owo niezwykłe zwierciadło.

Jego siedziba była właściwie połączeniem muzeum, biblioteki i ośrodka badań nad

świadomością. Miał tam wiele najróżniejszych interesujących przedmiotów oraz księgozbiór, jeden
z najlepszych w kraju. Pomimo swoich powiązań z dworem i wysokiej pozycji w świecie
akademickim, nadal przez niewykształconych mieszkańców Londynu uważany był za czarodzieja.
Pewnego razu ci zabobonni ludzie zostali podjudzeni przez zazdrosnych członków dworu
królewskiego do rozruchów przeciw Johnowi Dee. Zaatakowali i spalili jego dom, w czasie gdy
właściciel przebywał w podróży poza granicami kraju. W jednym z opisów tego wydarzenia
znajduje się informacja, że Dee z oddali, za pomocą obsydianowego zwierciadła, obserwował swoje
płonące księgi. Podobno przyjął to ze stoickim spokojem; zresztą i tak nie był w stanie nic zrobić.

W domu, który został zniszczony, Dee miał specjalną komnatę służącą do wywoływania wizji

zwierciadlanych. Skrupulatnie opisywał swoje wizje w szczegółowym i obszernym manuskrypcie, z
którego do dziś zachowała się tylko część. Opisuje w nim duchy, które najpierw pojawiały się w
zwierciadle, a potem jak gdyby wychodziły zeń i przebywały w komnacie.

Jeden z tych duchów, młodej kobiety o imieniu Madimi, pojawiał się regularnie i jakby krążył po

pokoju. Dee pisał również, że przybysze odzywali się, a nawet prowadzili z nim rozmowy. Na
przykład jedna z tych istot – zwanych przez Dee aniołami – wygłosiła następującą ponadczasowo
słuszną sentencję: „Ignorancja była nagością, przez którą znosiłeś pierwsze cierpienia, a pierwszą
plagą, która nawiedziła człowieka, był głód wiedzy... głód wiedzy przeszkadza ci zdobywać wiedzę
o sobie samym”.

Uczeni dawno odrzucili relacje Johna Dee, uznając je za nieprawdziwe, ale ja uważam, że

wywoływał on mądrość i byty z głębin swojej podświadomości.

Dee nie sądził jednak, że tak było. Ten wielki naukowiec usiłował wykorzystać wszystko, co

było w jego mocy, aby dotrzeć do Boga. Miał nadzieję, że dzięki kontaktom z aniołami, uda mu się
na nowo połączyć katolików i protestantów w jednej wierze chrześcijańskiej, wierze powszechnej
miłości. Pomimo ostrzeżeń ze strony przywódców obu Kościołów, że ryzykuje postawienie go pod
sąd jako heretyka, Dee nadal publikował swoje konwersacje z aniołami.

Jego wiara w to, że za pośrednictwem obsydianowego zwierciadła rozmawia z aniołami, nie

zyskała mu przychylności na dworze. Jakub I, który w 1603 roku odziedziczył koronę po Elżbiecie,
był bardzo wyczulony na wszystko, co pachniało czarami. Ponieważ Dee był lojalnym sługą
królowej Elżbiety, nowy król oddalił wprawdzie zarzuty o uprawianie przez Dee wróżbiarstwa,
wysuwane przez niektórych przedstawicieli kleru, ale pozbył się go z dworu królewskiego.

Skazany na ostracyzm przez pozostałych uczonych, Dee zmarł w 1608 roku. Ostatnie dni spędził

pod opieką córki, która musiała czasami sprzedawać jego cenne księgi, aby zdobyć pieniądze na
jedzenie.

Po jego śmierci starannie przygotowany manuskrypt zawierający opis badań wpatrywania się w

zwierciadło zaginął na długie lata. Odnalazł się w końcu w sklepie rybnym w Londynie, gdzie
używano wyrywanych z niego kartek do pakowania ryb. Zapewne nic by się z tego manuskryptu
nie uchowało, gdyby jeden z uczonych nie przeczytał przypadkowo zapisków na papierze, w który
była zawinięta kupiona przez niego ryba.

Prezydenckie wizje zwierciadlane

Także jeden z prezydentów czerpał wiedzę z wizji zwierciadlanych. W nocy decydującej o

wynikach wyborów w 1860 roku, Abraham Lincoln leżał wyczerpany na sofie. Nagle w pobliskim
lustrze dostrzegł dziwne, podwójne odbicie siebie samego: jedno takie, jak wyglądał naprawdę, i
drugie, na którym był blady i przypominał ducha.

Lincoln powiedział o tym swojej żonie. Mary. Pierwsza Dama zinterpretowała tę wizję

następująco: powiedziała, że zostanie wybrany na drugą kadencję, ale umrze przed jej
zakończeniem. Wizja zwierciadlana prezydenta i jej interpretacja okazały się prorocze.

Zdumiewające, jeśli weźmie się pod uwagę powszechność chęci ponownego spotkania się z

bliskimi zmarłymi, że umiejętności wpatrywania się w lustro niemal zaginęły. Jednym z powodów
tego stanu rzeczy jest zapewne to, że ci, którzy praktykują tę działalność, zachowują w tajemnicy
stosowane techniki.

Fakt, że po wywoływaniu duchów w Efyrze następowało okadzenie i rytualna kąpiel, świadczy,

iż pomocnicy, kimkolwiek byli, zdawali sobie sprawę z niezbędności tych rytuałów dla ułatwienia
osobom wywołującym zjawy powrotu do rzeczywistości. Ujmujący gest kobiety z En-Dor, która
zaprosiła Saula na poczęstunek, zanim wyszedł, świadczy, że i ona rozumiała potrzebę wsparcia po
takim przeżyciu.

Stosowano także represje na tle religijnym. Organizacje religijne o surowej doktrynie

zniechęcały ludzi do szukania osobistych przeżyć w królestwie duchów. Ponieważ wpatrywanie się
w zwierciadło daje ludziom dostęp do ich duchowego wszechświata, przywódcy różnych religii (nie
tylko chrześcijaństwa, ale i innych religii państwowych) zepchnęli te praktyki do podziemia. Wiele
religii dawało wyraz pełnemu miłosierdzia zainteresowaniu losem człowieka, paląc na stosie lub w
inny sposób eliminując tych, którzy naruszali zakazy.

Ważne jest również, aby zauważyć, że każda społeczność surowo traktuje tych, którzy łamią

konsens. Niewiele jest zasad dotyczących życia człowieka, czy to poznawczych, czy społecznych,
które byłyby świętsze niż wyobrażenie, że istnieje nie do pokonania przepaść między światem
żywych a królestwem zmarłych. Ci, którzy przekraczają tę granicę, narażają się na surową krytykę.

Fałszywa historia

Bardzo prawdopodobne, że jakieś fałszerstwa zapisano jako fakt i nagłośniono po to, by trzymać

ludzi z dala od miejsc, w których były przywoływane duchy zmarłych. Lub, być może, chętni do tej
praktyki nie potrafili rozpracować technik i próbowali je tylko naśladować. Można znaleźć
wzmiankę o tym w jednym z fragmentów pracy Hipolita, biskupa Rzymu z II wieku, który tak oto
pisał w celu potępienia różnych okultystycznych herezji:

„Ale też nie powinienem przemilczeć łotrostw tych czarowników, które polegają na wróżeniu

za pomocą kotła. W celu stworzenia bowiem zamkniętej komnaty i pomazania sufitu cyjaniną
(ciemnoniebieską farbą) stosują pewne naczynia z cyjaniną i wznoszą je do góry. Kocioł pełen
wody umieszczają wszakże na środku podłogi i padające na niego sine odbicie ma przedstawiać
widok niebios. Ale podłoga też ma pewien ukryty otwór, na którym stawia się kocioł, uprzednio
wyposażony w kryształowe dno, podczas gdy on sam zrobiony jest z kamienia. Pod nim
jednakże, niewidoczne dla obserwatorów, znajduje się pomieszczenie, gdzie zbierają się
wspólnicy, przybierając postacie bogów i demonów, których magik chce przedstawić”.

Z wielu powodów niektórzy ludzie – zwłaszcza przedstawiciele władz i medycyny – chcieli

zdławić praktyki wpatrywania się w zwierciadło. Powody te sięgają od zagorzałego
fundamentalizmu po strach przed zabobonami.

Nie twierdzę, że wszyscy, którzy praktykują wpatrywanie się w zwierciadło, zawsze byli w pełni

uczciwi i mieli wyłącznie dobre intencje. W tej dziedzinie wystąpiło tyle samo oszustw, co i w
każdej innej – od medycyny po hydraulikę.

Czy mamy jednak odrzucać coś pożytecznego tylko z tego powodu, że nieliczni wykorzystują to

w sposób nieuczciwy albo że nie jest zgodne z poglądami większości? Nie sądzę. Historia pokazuje
zarówno zalety wpatrywania się w zwierciadło, jak i jego wady. Dowiodła także woli niektórych do

walki w obronie tego, w co wierzą.

Przychodzi mi tu na myśl nieugięty i ze stoickim spokojem znoszący swój los John Dee. Stawił

czoło obywatelom Anglii, gdy sam wezwał do sądzenia go za czary. Był nawet więziony przez
sześć miesięcy za lubieżne, diabelskie praktyki magiczne. A mimo to nadal spędzał czas wpatrując
się w swoje obsydianowe zwierciadło i dzielnie spisując relacje na temat duchów, które ujrzał w
jego przejrzystej głębi.

Można by się zastanawiać, dlaczego tak wielki umysł z czasów elżbietańskiej Anglii narażał w

ten sposób swoją reputację. Czyż jego życie nie było wskutek tego o wiele trudniejsze? Było. Ale
on poszukiwał wiedzy absolutnej i chciał wiedzieć jak najwięcej o sobie samym i otaczającym go
świecie. Śmieszność z pewnością znaczyła niewiele dla człowieka, który napisał w swoim
dzienniku: „Mogę i muszę wyznać przede wszystkim, w imię prawdy i szczerości, że cel
ostateczny, do jakiego dążę, to nie zaspokojenie ciekawości, lecz czynienie dobra”.

4.

Współczesne psychomanteum

Ci, którzy śnią za dnia, są świadomi

wielu rzeczy umykających uwadze tych,

którzy śnią jedynie nocą.

Edgar Allan Poe

Po zbadaniu, jaką rolę wpatrywanie się w zwierciadło odegrało w historii, zdecydowałem się

spróbować doprowadzić do spotkania ze zjawami zmarłych w sposób bardzo podobny do tego, jaki
stosowali Grecy.

Wymyśliłem procedurę, dzięki której, według mnie, zjawy zmarłych można było wywoływać

wśród żywych ludzi. Ale czy procedura ta była bezpieczna? Skonsultowałem się z doktorem
Williamem Rollem, jednym z czołowych w świecie ekspertów w dziedzinie zjaw zmarłych, który
poinformował mnie, że ani razu nie zdarzyło mu się, aby kogokolwiek spotkała krzywda ze strony
zjawy. W rzeczywistości, przeciwnie niż się to przedstawia w filmach i książkach grozy, odkrył, iż
takie przeżycia są korzystne i łagodzą rozpacz lub nawet powodują, że zupełnie mija.

Pierwszym moim zadaniem stało się stworzenie odpowiedniego otoczenia, w którym mógłbym

prowadzić swój eksperyment. W tym celu przemieniłem pomieszczenie na górze starego młyna w
Alabamie w nowoczesne psychomanteum. Była to uwspółcześniona wersja wyroczni zmarłych
istniejących w starożytnej Grecji, chodziło mi bowiem o osiągnięcie tego samego efektu, to znaczy
umożliwienia ludziom widzenia zjaw zmarłych.

Urządziłem pokój, który miał służyć za izbę zjaw. W jednym końcu powiesiłem na ścianie lustro

o wymiarach: sto dwadzieścia centymetrów długości i sto pięć centymetrów szerokości. Dolna
krawędź lustra znajdowała się metr nad podłogą.

Przygotowałem też wygodny głęboki fotel, któremu obciąłem nogi, wskutek czego zagłówek

znalazł się również na wysokości około metra nad podłogą. Fotel został ustawiony w odległości
około metra od lustra i lekko odchylony do tyłu. Chodziło mi przy tym o wygodę, ale i o to, by

wpatrujący się w zwierciadło nie mógł widzieć własnego odbicia. W efekcie odchylenia fotela
powstało wrażenie przejrzystej głębi w lustrze, które odbijało jedynie ciemności panujące za
wpatrującą się osobą. W ten sposób otrzymałem krystalicznie przejrzysty mrok.

Ten przejrzysty mrok gwarantowała czarna aksamitna zasłona, zwieszająca się z sufitu i

udrapowana wokół fotela. Odpowiednio zakrzywiony pręt, na którym wisiała, powodował, że
draperia otaczała fotel i lustro, dzięki czemu powstała osłonięta jakby grota czy komnata. Wewnątrz
tej komnaty widzeń, bezpośrednio za fotelem, ustawiłem małą lampkę ze szkła witrażowego, z
piętnastowatową żarówką. Kiedy w pokoju gasiło się lampy, a zewnętrzne światło nie mogło
przedostać się przez żaluzje i grube kotary, jedynie ta maleńka lampka rozjaśniała pomieszczenie.

Ten prosty pokój z przyćmionym światłem, ciemne otoczenie i przejrzysta głębia lustra tworzyły

idealne warunki do wpatrywania się w zwierciadło. Byłem gotów do doświadczalnego sprawdzenia
moich teorii.

Wstępne badania

Pytanie, jakie zadałem sobie na wstępie, było proste: Czy istnieje metoda umożliwiająca

widzenie zjaw zmarłych bliskich osób przez normalnych, zdrowych ludzi? Aby otrzymać
odpowiedź na to łatwe pytanie, wybrałem dziesięć osób, które miały ochotę poświęcić na ten
eksperyment tyle czasu, ile było potrzeba.

Jak w większości badań tego rodzaju, przyjąłem następujące kryteria doboru kandydatów:

- musieli to być ludzie dojrzali, interesujący się zagadnieniami świadomości człowieka;
- musieli być zrównoważeni emocjonalnie, dociekliwi i umiejący wyrazić swoje myśli;
- żaden z kandydatów nie mógł mieć zaburzeń emocjonalnych czy psychicznych (to dlatego, by

zmniejszyć prawdopodobieństwo, że eksperyment mógłby spowodować szkodliwą reakcję);

- żaden z kandydatów nie mógł być zwolennikiem okultyzmu, ponieważ takie skłonności

mogłyby skomplikować analizę wyników.

Skontaktowałem się z licznymi osobami, o których wiedziałem, że spełniają powyższe kryteria.

Byli wśród nich prawnicy, psychologowie, lekarze, studenci z ostatnich lat i ludzie innych profesji.

Wszystkim kandydatom wyjaśniłem szczegółowo istotę eksperymentu. Powiedziałem im, że

będziemy próbowali wywołać zjawy zmarłych osób, z którymi byli blisko związani i które
chcieliby ponownie zobaczyć. Poprosiłem ich następnie, aby wybrali kilka pamiątek, przedmiotów
należących niegdyś do zmarłych i mocno z nimi związanych. Mieli przynieść te przedmioty ze sobą
do psychomanteum w dniu wywoływania przez nich zjaw.

Potem ułożyłem harmonogram sesji, tak by mieć pewność, że będę pracował tylko z jedną osobą

na raz. Każdą z osób uczestniczących prosiłem, aby w wyznaczonym dniu przybyła o dziesiątej
rano i przyniosła ze sobą pamiątki, a nawet album z fotografiami, jeśli to możliwe. Prosiłem także,
aby uczestnicy eksperymentu przychodzili w swobodnych, luźnych ubraniach i wygodnych butach.

Uzgodniliśmy, że mogą zjeść lekkie śniadanie, ale prosiłem, aby powstrzymali się od picia kawy,

herbaty lub innych napojów zawierających kofeinę.

Po przybyciu na miejsce kandydat szedł ze mną na rozluźniający spacer po okolicy. W czasie

przechadzki rozważaliśmy, dlaczego dana osoba chciała zobaczyć określonego zmarłego.
Uprzedzałem też uczestnika eksperymentu, że nie ma żadnej gwarancji, iż zjawa się ukaże. To
naturalnie było prawdą. Nie mogłem obiecać, że zjawa się ukaże, ale miałem też głębsze powody,
by tak mówić. Chciałem usunąć wszelkie napięcie wywołane uczestnictwem w eksperymencie.
Mogło ono bowiem spowodować niepokój i zmniejszyć szansę widzenia zjawy.

Po spacerze jedliśmy lekki lunch, na który składała się zupa, sałatka, jakiś owoc oraz sok

owocowy lub bezkofeinowy napój gazowany. Następnie zasiadaliśmy do trwającej dłuższy czas

rozmowy, w czasie której szczegółowo mówiliśmy o wszystkim, co wiązało się ze zmarłą osobą i
stosunkami łączącymi zmarłego z uczestnikiem eksperymentu. Rozważaliśmy sprawy takie, jak
charakter zmarłego, jego wygląd, zwyczaje – dosłownie wszelkie aspekty osobowości.

Zazwyczaj uczestnik eksperymentu przynosił ważne i wzruszające pamiątki. W czasie naszej

konwersacji przedmioty te leżały przed nami i mój rozmówca często ich dotykał. Niektóre z nich
były naprawdę poruszające. Jeden z panów przyniósł sprzęt do łowienia ryb, należący niegdyś do
jego ojca. Pewna kobieta przyjechała z kapeluszem swojej zmarłej siostry. Przedmioty te służyły
jako rozbudzające wspomnienia, namacalne pamiątki po zmarłych.

Zanim niektórzy z uczestników wchodzili do komnaty zjaw, polecałem, by położyli się na łóżku

skonstruowanym przez jednego z moich pracowników. Łóżko to, pozwalające na spoczywanie w
pozycji półleżącej, wyposażone w głośniki, pomaga wraz z muzyką w doznaniu uczucia głębokiego
relaksu. Używała tego łóżka mniej więcej polowa osób.

Przygotowania trwały aż do zmierzchu. Wtedy uczestnika eksperymentu wprowadzano do

pomieszczenia, w którym miał wpatrywać się w zwierciadło, włączano małą lampkę, a pozostałe
światła w pokoju gaszono. Osoba uczestnicząca w eksperymencie otrzymywała polecenie
wpatrywania się intensywnie w lustro i rozluźnienia się. oczyszczenia swoich myśli ze wszystkiego
prócz wspomnień o zmarłej osobie. Mogła pozostawać w tym pomieszczeniu tak długo, jak tylko
chciała, ale prosiłem, aby nie miała przy sobie zegarka, pokusa zerkania nań jest bowiem bardzo
silna.

Przez cały czas w sąsiednim pokoju siedział mój asystent, gotów służyć pomocą, gdyby to się

okazało potrzebne. Kiedy uczestnik eksperymentu wychodził, przeprowadzaliśmy szczegółową
dyskusję, w czasie której opowiadał, co mu się przytrafiło. Umożliwialiśmy mu analizowanie
wszystkich swoich uczuć i omawianie przeżycia tak długo, aż poczuł, że nie ma już zupełnie nic do
dodania. Czasami relacjonowanie odczuć trwało ponad godzinę. Zwracałem szczególną uwagę na
to, aby nie przeszkadzać ani nie ponaglać. Rozmowa kończyła się dopiero wtedy, kiedy sam
uczestnik eksperymentu uznał, że jest skończona.

„Zobaczyłem autentyczną osobę”

Typowym przypadkiem był mężczyzna, który chciał zobaczyć swoją zmarłą matkę. Przyszedł do

mnie po wysłuchaniu pogadanki o możliwościach wynikających z wpatrywania się w zwierciadło,
którą wygłosiłem w New Jersey.

Powiedział mi, że jego matka zmarła przed rokiem i że bardzo za nią tęskni. Ojciec osierocił go

we wczesnym dzieciństwie i matka wychowywała syna samotnie. Wskutek tego łączyła go z matką
niezwykle silna więź i po jej śmierci głęboko rozpaczał.

Zapytałem o jego życie. Miał czterdzieści parę lat i pracował na wysokim stanowisku w

renomowanej firmie biegłych księgowych w Nowym Jorku. Nigdy nic był leczony z powodu
jakichkolwiek zaburzeń psychicznych.

Pomyślałem, że idealnie nadawał się na uczestnika mojego eksperymentu badawczego. Nie tylko

był chętny i rozumiał, o co w tym chodzi, ale też spełniał kryteria, jakie ustaliłem dla kandydatów
do moich badań.

Czułem się poruszony, kiedy zaproponował, że przyjedzie i spędzi dzień u mnie. Kiedy zjawił

się na swoją sesję, postępowaliśmy zgodnie z programem, który wcześniej tu opisałem. Rano
poszliśmy na spacer i rozmawialiśmy o tym, dlaczego chce zobaczyć swoją zmarłą matkę. Zawsze
uważałem podobne ćwiczenie za niezwykle skuteczny środek wyzwalania myśli danej osoby. Jest
nawet grupa psychologów, którzy spacer i bieganie traktują jako stały element terapii. Podobnie
było w przypadku tego pana. Podczas spaceru zaczął opowiadać o swojej matce. I kiedy mówił o jej
poświęceniu jako osoby samotnic wychowującej dziecko, wyraźnie widziałem, że wspomnienia te
bardzo go wzruszyły.

– Pod koniec życia była bardzo chora – rzekł. – Sądzę, że chcę ją ponownie zobaczyć między

innymi dlatego, iż pragnąłbym się przekonać, czy jest szczęśliwa tam, gdzie się teraz znajduje.

Po lunchu obejrzeliśmy album z fotografiami jego i matki, przyglądając się temu, jak oboje

starzeli się z upływem lat. Na wczesnych zdjęciach widać było krzepką, szczęśliwą kobietę, ale pod
koniec albumu stało się widoczne, jak bardzo wyniszczyły ją życie i choroba. Na niektórych
fotografiach twarz mężczyzny była przytulona do twarzy matki. Choć uśmiechał się, można było
Łatwo dostrzec, że pogarszający się stan jej zdrowia bardzo go martwi.

Oglądaliśmy też pamiątki, które przywiózł ze sobą. Był to sweter, który nosiła pod koniec życia,

a także kapelusz z jej młodych lat.

– Ubrania mają swoją pamięć – powiedział mężczyzna, wyjaśniając, dlaczego wybrał właśnie to.

– Chciałem wziąć ze sobą coś, co by mi przypominało, jak się czuła, a nawet jak się poruszała.

Wieczorem zaprowadziłem go do izby zjaw i wyjaśniłem mu całą procedurę. Następnie

zostawiłem go samego. Mniej więcej godzinę później wyszedł. Uśmiechał się, a po policzkach
spływały mu łzy. Był uszczęśliwiony tym przeżyciem, jak mówił. Usiedliśmy w moim biurze i
opowiedział mi, co zobaczył:

„Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że osoba, którą zobaczyłem w lustrze, była moją matką!

Nie wiem, skąd przyszła, ale jestem pewien, że widziałem autentyczną osobę. Patrzyła na mnie z
lustra. Nie potrafię powiedzieć, w co była ubrana, ale wiem, że miała siedemdziesiąt kilka lat,
była mniej więcej w tym samym wieku, w jakim umarła. Wyglądała jednak na zdrowszą i
szczęśliwszą niż pod koniec życia.

Nie poruszała ustami, ale mimo to mówiła do mnie i wyraźnie słyszałem jej słowa.

Powiedziała:

– Jest mi tu doskonale. – Czułem mrowienie w dłoniach i przyspieszone bicie serca. Potem

zdecydowałem się powiedzieć coś do niej.

– Cieszę się, że cię widzę – odezwałem się.
– I ja też – odparła. I to wszystko. Po prostu znikła”.

Przeżycie to pomogło mu odzyskać spokój ducha po śmierci matki.
– Po tym, co zobaczyłem i usłyszałem, wiem, że już nie cierpi, tak jak w swoich ostatnich dniach

– powiedział. – Już samo to spowodowało ustąpienie wielkiego napięcia, w jakim żyłem.

Uczestnik tego eksperymentu był pewien, że jego matka naprawdę pojawiła się w lustrze, choć

nie potrafił powiedzieć, skąd przybył jej obraz. Mogła to być jakaś forma jego pamięci lub też
naprawdę duch jego matki, jak powiedział. Ale jakakolwiek była odpowiedź na to pytanie, nie
umiał jej udzielić.

– Nie rozumiem dokładnie przyczyny, ale wiem, że naprawdę widziałem moją matkę.

Zadziwiające rezultaty

Jeszcze zanim pierwszy uczestnik eksperymentu ukończył swoją sesję, zakładałem, że tylko

niewielka część – może jeden na dziesięciu – będzie miała wizje. Sądziłem też, że wszyscy
uczestnicy będą wątpili w „rzeczywisty” charakter spotkania i nie będą pewni, czy to, co przeżyli,
było czymś „realnym”, czy też jedynie dokonało się w ,.ich umysłach”.

Wyniki doświadczeń okazały się jednak diametralnie różne od tego, co początkowo

przewidywałem. Już po przeprowadzeniu dziesięciu osób przez proces ułatwiania wizji zdałem
sobie sprawę, że możliwe jest powszechne powielanie doświadczeń ludzi w zakresie widzenia
duchów osób zmarłych. Spośród dziesięciorga uczestników, którzy przy mojej pomocy przeszli
przez cały proces, pięcioro zobaczyło wizje swoich zmarłych krewnych. Później, po udoskonaleniu

sprzętu i techniki ułatwiania wizji, osiągałem nawet lepsze wyniki. A jednak ciągle wracam
myślami do wczesnych badań i podziwiam te pierwsze przypadki.

„Przekaż mojej mamie, że mam się dobrze”

Jednym z moich ulubionych uczestników na tym wczesnym etapie badań był lekarz z

Zachodniego Wybrzeża, który przyjechał, aby spotkać się ze swoją zmarłą ciotką. Zamiast tego
nastąpiło zupełnie nieoczekiwane spotkanie z jego nieżyjącym siostrzeńcem. Spotkanie postawiło
go w bardzo niezręcznej sytuacji. Choć było jedynie przeżyciem słuchowym, uczestnik
eksperymentu miał głębokie przeświadczenie, że rozmawiał z chłopcem. Oto jak opowiadał o
swoim przeżyciu:

„Właściwie wcale nie planowałem spotkania z moim siostrzeńcem w tym pokoju zjaw.

Przebywałem tam, jak mi się wydawało, dość długo. Kiedy tak siedziałem usiłując na siłę
wywołać wizję, nie przychodziło nic, co mógłbym uznać za znaczące. Aż nagle przestałem się
wysilać, po prostu siadłem wygodnie i rozluźniłem się. Cóż, najwyraźniej nie jestem w stanie
przeżyć wizji, pomyślałem.

I właśnie w tej samej chwili bardzo silnie poczułem obecność mojego siostrzeńca, który

popełnił samobójstwo. Byłem bardzo z nim zżyty, nosił zresztą to samo imię co mój ojciec i ja.

No więc miałem to bardzo silne wrażenie jego obecności i bardzo wyraźnie słyszałem jego

głos. Mówił do mnie. Pozdrowił mnie i prosił o przekazanie prostej wiadomości. Powiedział:

– Przekaż mojej mamie, że mam się dobrze i bardzo ją kocham.
Było to silne przeżycie. Wiem, że był przy mnie. Nic nie widziałem, ale bardzo wyraźnie go

czułem, jego obecność w pobliżu. Ten głos, to coś zupełnie innego niż usłyszenie własnych
myśli, nic jest też dokładnie tym samym, co normalne słyszenie głosu. To jakby mówienie do
psychiki. Nie potrafię precyzyjnie stwierdzić, co to takiego, ale umiem powiedzieć, czym nie
jest. To taka szczególna forma porozumienia. Jestem pewien, że porozumiewałem się z
siostrzeńcem”.

To wizjonerskie spotkanie stworzyło dylemat interpersonalny dla lekarza. Był zupełnie pewien,

że naprawdę obcował ze swoim zmarłym siostrzeńcem. Czuł się także zobowiązany postąpić
zgodnie z tym, co obiecał, to znaczy przekazać siostrze wiadomość podaną mu przez chłopca. Nie
był jednak pewien, jak siostra zareaguje na to i czy nie pomyśli, że zwariował.

Powiedział mi wówczas, że postanowił przekazać siostrze wiadomość w sposób okrężny:

mówiąc jej, że miał bardzo sugestywny sen. Kiedy rozmawiałem z nim osiem miesięcy później, był
już zdecydowany powiedzieć siostrze całą prawdę o tym, jak doszło do spotkania z jej synem.
Okazało się, że przyjęła jego przeżycie z pełnym zrozumieniem.

„On mnie przytulił”

Pewna kobieta przyszła, żeby zobaczyć swojego dziadka. Przyniosła album z fotografiami i,

przeglądając go, otwarcie opowiadała o swojej miłości do dziadka. Choć weszła do izby zjaw
oczekując, że ujrzy swojego dziadka, żadne z nas nie było przygotowane na to, co się wydarzyło.
Nic tylko widziała go i rozmawiała z nim, ale dziadek wyszedł z lustra i pocieszał ją, kiedy zaczęła
płakać.

„Byłam taka szczęśliwa, kiedy go zobaczyłam, że zaczęłam płakać. Przez łzy nadal

widziałam go w lustrze. A potem odniosłam wrażenie, że się do mnie zbliżył, i musiał chyba

wyjść z lustra, ponieważ następnie poczułam, że obejmuje mnie i przytula. Miałam wrażenie,
jakby mówił: „Wszystko dobrze, nie płacz”.

Zanim to zrozumiałam, już go nie było. Ale nadal czuję jego dotyk. Czuję też ciepło, jakby

ktoś mnie przytulał.

To cudownie, że mogłam znowu go zobaczyć. Wyglądał na szczęśliwego, to dobrze. Mimo że

tęsknię za nim, cieszę się, bo wiem, że mu dobrze, tam gdzie jest”.

Zaskoczyło mnie to, że czuła, jak dziadek ją obejmuje, choć dotykowe spotkania z duchami są

zjawiskiem dość szeroko występującym w badaniach parapsychologicznych. W jednym z badań 13
procent kontaktów ze zmarłymi miało charakter dotykowy, to znaczy uczestnicząca w nich osoba
odnosiła wrażenie, że była dotykana przez ducha. Jest to typowe u wdów, które czują dotyk
zmarłych mężów, często kiedy leżą w łóżku w nocy lub nad ranem. Choć znałem publikowane w
literaturze naukowej wyniki badań na temat „czucia” duchów, nie oczekiwałem, że przytrafi się to
uczestniczce mojego eksperymentu. Przytrafiło się to zresztą nie tylko jej, ale także i innym.

„Żyjesz tak, jak trzeba”

Przykładem kontaktu słuchowego może być przeżycie pewnej kobiety z Ameryki Południowej,

która przyjechała do mojego psychomanteum w nadziei na ujrzenie zjawy męża, który umarł na
atak serca przed rokiem, w wieku czterdziestu kilku lat.

Rankiem w dniu swojej śmierci zgłosił się do szpitala z silnym bólem w klatce piersiowej.

Lekarze zrobili mu różne podstawowe badania, ale nie dostrzegli żadnej nieprawidłowości w pracy
serca. Wypisali go więc ze szpitala i wrócił do domu. Parę godzin później szykował się wraz z
rodziną do obiadu, kiedy nagle złapał się za pierś i upadł martwy na podłogę.

Żona nie była przygotowana psychicznie na śmierć męża. Nagle znalazła się w roli jedynego

żywiciela czwórki dzieci.

Rozmawialiśmy o tym, czego spodziewa się po spotkaniu. Głównym problemem, jak mówiła,

było upewnienie się, czy jej mężowi jest dobrze w życiu pozagrobowym. Chciała też wiedzieć, czy
akceptuje to, jak ona radzi sobie ze sprawami rodzinnymi. Jej życie wypełniło się napięciem, jako
samotna matka miała bowiem mnóstwo zajęć. Napięcie wykrzywiało jej twarz, kiedy opowiadała o
swoim życiu po utracie męża.

– Nigdy nie wiem, czy postępuję słusznie, ale nie mam czasu zastanawiać się nad tym – mówiła.

– Nie umiem się też odprężyć. Chodziłam do różnych poradni i lekarzy, ale nie potrafili mi pomóc.

Po przejściu przez zwykłą procedurę zaprowadziłem ją do izby zjaw. A oto jej własne słowa na

temat tego, co się zdarzyło:

„Zobaczyłam chmury i światła, i jakiś ruch z jednej strony lustra na drugą. W tych chmurach

pojawiały się światła, które zmieniały kolory. Przez moment myślałam, że go zobaczę. Ale to nie
było w ten sposób. Zamiast tego nagle poczułam jego obecność. Nie widziałam go, ale
wiedziałam, że stoi tuż przy mnie. I wtedy usłyszałam, że mówi. Powiedział: »Rób lak dalej,
żyjesz tak, jak trzeba, i dobrze wychowujesz dzieciaki.«

A potem oglądaliśmy w zwierciadle wspomnienia z naszego wspólnego życia. Przeżywaliśmy

je jeszcze raz. Na przykład widziałam nas w sali porodowej, kiedy towarzyszył mi przy porodzie
jednego z naszych dzieci. Czułam się taka szczęśliwa, że był ze mną, kiedy to się działo, i teraz
przeżywałam tamta scenę zupełnie tak, jakbyśmy ją jeszcze raz przeżywali. Widziałam też wiele
innych rzeczy, które robiliśmy wspólnie, i patrząc na nie teraz, czułam się równie szczęśliwa jak
dawniej, kiedy byliśmy razem.

Czy byłam przestraszona? Absolutnie nie. Wprost przeciwnie, czułam się tak odprężona jak

nigdy od czasu, gdy umarł. Wiedziałam, że nie zdarzy się nic złego. Byłam razem z mężem, więc

co złego mogło mi się przytrafić?

Miałam wrażenie, że był z nami przez cały ubiegły rok. Wiedziałam, że umarł, ponieważ

widziałam to, ale naprawdę czułam się tak, jakby był z nami. Nigdy jednak nie odczuwałam jego
obecności tak silnie jak tutaj. Przeżywaliśmy ponownie te same chwile co wtedy, gdy jeszcze
żył.

Teraz chciałabym powtórzyć to jeszcze raz. Czułam go blisko, ale chciałabym następnym

razem w izbie zjaw sprawdzić. czy mogę go faktycznie zobaczyć”.

Następnego dnia próbowała ponownie wywołać wizję. Była nawet swobodniejsza w stosowaniu

ustalonych technik i efekty były o wiele lepsze niż poprzedniego dnia. Tym razem zupełnie
wyraźnie słyszała głos męża. Choć nie widziała go, czuła, że stał tuż przy niej.

„Zobaczyłam kolejne sceny z naszego wspólnego życia, ale tym razem było inaczej.

Widziałam coś, jakby na moment pojawił się jego obraz w lustrze, bardzo wyraźnie natomiast
słyszałam, że mówił do mnie. Zupełnie jakby był w pokoju i kiedy ja pomyślałam jakieś pytanie,
on mi natychmiast odpowiadał.

Było mu żal mnie, że mam takie ciężkie życie. Ale powiedział, że właśnie to muszę teraz

robić, i że nie powinnam wszystkiego tak bardzo przeżywać.

Byłam ogromnie zadowolona. Chciałam go przytulić, ale wiedziałam, że to niemożliwe. Ale i

tak cudowna jest świadomość, że on jest z nami, kiedy go potrzebujemy”.

Uczestniczka obu tych eksperymentów odczuła natychmiast ulgę, znacznie osłabło napięcie,

które przedtem bruzdami żłobiło jej twarz. Uśmiechała się radośnie, choć przed sesjami uśmiech
wogóle nie gościł na jej twarzy.

W jej przypadku wizje spowodowały dwa skutki. Po pierwsze, przekonała się, że mąż już nie

cierpi i pozytywnie odnosi się do miejsca, w którym przebywa. „Wiem, że jest mu dobrze –
powiedziała. – Zapewnił mnie o tym w czasie naszego spotkania”. Świadomość tego była dla niej
bardzo ważna, zwłaszcza że zmarł nagle i w bólach. Przeżycie, jakie miała w izbie zjaw, zaspokoiło
więc jej pragnienie, by cierpienia męża znalazły swój kres.

Kontakt z mężem potwierdził również, że postępowała słusznie jako matka. Od jego śmierci ta

kobieta, prócz obowiązku wychowania czwórki dzieci, pracowała na dwóch posadach. Dźwigała
ten straszny ciężar, jakim jest rola samotnej matki, cały czas zastanawiając się, czy jej postępowanie
znalazłoby aprobatę w oczach męża. Teraz wiedziała, że tak. W czasie obu sesji mąż wyraził
przekonanie, że wychowuje dzieci najlepiej, jak może, i w taki sposób, jaki on w pełni akceptuje.

„Teraz mogę być pewna tego, co wcześniej budziło moje wątpliwości – powiedziała mi. – Wiem,

że jest ze mną i przez cały czas stara się mi pomóc”.

Ta uczestniczka eksperymentu opuściła psychomanteum czując ogromną ulgę. Pod wieloma

względami bolesny poprzedni rok jej życia zakończył się dla niej. Była rozluźniona i pewna siebie,
gotowa stawić czoło przyszłości.

„Czuję się pokrzepiona i mam wrażenie, że już potrafię żyć z inną wizją przyszłości –

powiedziała. – I nie muszę się już martwić”.

„Czuję się dobrze i kocham cię”

Inny uczestnik, chirurg, dążył do spotkania z matką, która zmarła w 1968 roku. Czuł, że jest

winien matce ogromną wdzięczność za swe powodzenie w życiu. Bardzo za nią tęsknił i często
zastanawiał się, jak wyglądałoby jego życie, gdyby matka nie umarła. Chcąc po prostu jeszcze raz
ją zobaczyć, wszedł do izby zjaw. Po wyjściu powiedział:

„Wszedłem do kabiny lekko zaniepokojony, nie wiedząc dokładnie, czy mi to zrobi dobrze.

Siedziałem tam dość długo, usiłując rozluźnić się psychicznie i osiągnąć właściwy stan. W końcu
odprężyłem się tak bardzo, że jak sądzę, zacząłem zapadać w drzemkę. W tym stanie wpatrując
się w lustro, dostrzegłem przesuwającą się przez nie jakby mglistą smugę. Następnie z tej mgły
uformowała się postać i usiadła na jakiejś sofie.

Najpierw zobaczyłem jedynie zarys postaci, nie widziałem żadnych szczegółów. Potem, może

minutę później, zaczęty się pojawiać pewne rysy tej postaci. I to nie od razu. Było to raczej jak
obrazy komputerowe, które widuje się w telewizji. Twarz jakby wypełniała się od góry do dołu, a
po jakimś czasie wiedziałem: to moja matka.

– Jak się masz? – spytałem.
Jej usta nie poruszyły się, ale porozumiewaliśmy się psychicznie i w ten sposób mi

odpowiedziała:

– Czuję się dobrze i kocham cię.
Zadałem jej następne pytanie:
– Czy miałaś bolesną śmierć?
– Wcale nie – usłyszałem, jak mówi. – Przejście do śmierci było łatwe.
Początkowo werbalizowałem moje pytania, mówiłem je na głos. Ale nim zdążyłem wyrazić w

słowach kilka następnych pytań, napływała już odpowiedź. Nie było słychać słów; po prostu
wiedziałem, co ona mówi.

Zadałem jej następne pytania, już tylko w myślach:
– Co sądzisz o kobiecie, którą zamierzam poślubić?
– To bardzo dobry wybór – odpowiedziała. – Powinieneś bardzo się starać kontynuować ten

związek i nie postępować tak jak dawniej. Staraj się być bardziej wyrozumiały.

Zadałem jej może dziesięć pytań, po czym nagle znikła i nie mogłem już z nią rozmawiać.

Starałem się ściągnąć ją z powrotem, ale było we mnie tyle emocji, że nie mogłem tego zrobić.
Zanim wszystko się skończyło, ogarnęło mnie wielkie wzruszenie”.

Zdumienie wynikami

Te pierwsze przypadki zdumiały mnie. Choć każdego roku miliony ludzi widują zjawy swoich

zmarłych, badacze zawsze utrzymywali, że wizje te następują spontanicznie i nie można ich
wywołać. Wizjonerskie spotkania następują niezależnie od czyjejkolwiek woli – twierdziła
większość uczonych.

Myślałem, że to prawda, ale miałem pewne wątpliwości. A teraz udało mi się wywołać wizje w

warunkach klinicznych.

Jak starożytni Grecy, urządziłem psychomanteum, do którego mogli przychodzić ludzie, aby

porozumieć się z duchami zmarłych. Było oczywiste, że po odpowiednich przygotowaniach ludzie,
stosując te techniki, mogli widzieć zjawy zmarłych bliskich im osób.

Uznałem to za emocjonujące i użyteczne odkrycie. Ludzie, których smuci utrata ukochanej

osoby, mogli bardziej bezpośrednio pokonywać swój ból. Zamiast opowiadać psychoterapeucie, co
czują w związku z utratą partnera czy dziecka, mogli rozmawiać bezpośrednio z tą ukochaną osobą.

Dzięki badaniom nad stanami bliskimi śmierci wiem, że zobaczenie zmarłej ukochanej osoby

może być niezwykle skutecznym środkiem terapeutycznym. Kontakt ze zmarłymi krewnymi to
jeden z elementów przeżyć w stanie bliskim śmierci, które powodują, że nie jest to doznanie
przerażające czy powodujące uraz. Jak świadczą badania naukowe, doznania ze stanów bliskich
śmierci powodują zmianę w życiu ludzi w ten sposób, że mniej obawiają się oni śmierci. A mniej
się boją między innymi dlatego, że widzą zmarłych krewnych, którzy są szczęśliwi w życiu
pośmiertnym.

Łagodzenie rozpaczy następuje zarówno na skutek widzenia zjawy, jak też odczuć w stanie

bliskim śmierci i pod tym względem oba przeżycia są podobne. Wizjonerskie spotkania ze
zmarłymi bliskimi osobami nie są przerażające. Wręcz przeciwnie, są to raczej pozytywne
doznania, które dają ludziom nadzieję i poczucie, że zmarły miewa się dobrze, jest szczęśliwy i
duchem pozostaje przy nich.

Na przykład pewien mężczyzna z Pensylwanii utracił w wypadku swoją ukochaną córkę. Poszła

popływać w jeziorze z grupką przyjaciół i utonęła. Mężczyzna ów udał się nad jezioro i czekał, aż
nurkowie wydobędą jej ciało. Następnie towarzyszył jej w drodze do kostnicy i poczynił wszystkie
przygotowania do pogrzebu.

Dwa dni później, kiedy właśnie miała zostać pochowana, mężczyzna wiązał akurat przed lustrem

krawat, gdy nagle obok niego wyłoniła się zjawa zmarłej córki. Była nadal ubrana w kostium
kąpielowy i ociekała wodą, zupełnie jakby dopiero co została wydobyta z jeziora. Stanęła obok ojca
i położyła mu rękę na ramieniu. Następnie pocałowała go w policzek, powiedziała: „Do widzenia” i
znikła.

Historię tę opowiedziała mi druga córka tego mężczyzny, która uparcie twierdziła, że kiedy jej

ojciec wyszedł z łazienki i opowiedział rodzinie o tym niezwykłym przeżyciu, na jego ramieniu i
policzku widoczny był wilgotny ślad.

– Opowiadał tę historię aż do śmierci – powiedziała ta kobieta. – Ludzie pytali, czy to zdarzenie

nie wywołało w nim trwogi, ale zaprzeczał. Był bardzo szczęśliwy, że zobaczył ją jeszcze raz.

Podekscytowany możliwościami, jakie stwarzało wpatrywanie się w zwierciadło, zdecydowałem

się poprowadzić dalsze badania w tej dziedzinie.

5.

Teatr Umysłu

Badaj to, za co jesteś wyszydzany,

że chcesz badać.

Źródło nieznane

Wiosną 1990 roku, zdając sobie sprawę, że jest mi potrzebne specjalne pomieszczenie, w którym

mógłbym prowadzić dalsze badania nad wpatrywaniem się w zwierciadło, zdecydowałem się, jak
już wspomniałem, zamienić stary młyn na odpowiednie do tego celu pomieszczenie. Nazwałem je
Teatrem Umysłu. W tym teatrze połączyłem całą gamę elementów – malarstwo, muzykę, zabawę,
relaks, twórczą aktywność, ćwiczenia fizyczne, obcowanie z naturą, stany hipnagogiczne, złudzenia
wzrokowe, stymulację intelektualną i humor – tak by tworzyły atmosferę w naturalny sposób
sprzyjającą powstawaniu odmiennych stanów świadomości.

Teatr ten jest tak różnorodny, że jednocześnie pełni funkcję świątyni, salonu wróżbity, ośrodka

ucieczki duchowej, muzeum sztuki, szkoły, biblioteki i miejsca rozrywki. Na dodatek przywodzi na
myśl niektóre z dawno zapomnianych instytucji świata starożytnego, takich jak greckie wyrocznie
zmarłych, świątynie inkubacji snów Asklepiosa oraz Museion, czyli prawzór naszych muzeów,
gdzie ludzie szli szukać inspiracji u muz. Wszystko to zostało połączone w taki sposób, aby

stworzyć otoczenie, w którym może dojść do wizjonerskich spotkań.

Czynniki umożliwiające osiągnięcie odmiennych

stanów świadomości

Moja strategia zakładała włączenie możliwie największej liczby czynników, o których wiadomo,

że ułatwiają przejście do odmiennych stanów rzeczywistości. Ogólnym celem Teatru Umysłu jest
kształcenie, rozrywka, rozwój duchowy i terapia prowadząca do łagodzenia żalu poprzez odmienne
stany świadomości. Oto czynniki sprzyjające osiąganiu tych stanów:

Piękno przyrody

Cuda przyrody mogą spowodować mistyczne i inne przeżycia duchowe. Piękno przyrody

rozbudza bardzo silne emocje gdzieś głęboko wewnątrz istoty ludzkiej.

Aby zapewnić potężną dawkę kontaktu z przyrodą, Teatr Umysłu mieści się w dawnym młynie

nad strumieniem, w odosobnionym wiejskim zakątku Alabamy. Liczne dzikie zwierzęta przychodzą
nad strumień, którego brzegi widać z okien salonu, a bujna zielona puszcza izoluje od cywilizacji,
jest również dla przebywających tu osób miejscem spacerów i zbliżenia z naturą.

Zmiana poczucia czasu

Ludzie, którzy przeżywają odmienne stany świadomości, często opowiadają, że w trakcie tych

doznań mają zaburzenia poczucia czasu. Aby pomóc uczestnikom sesji zagubić się w czasie, proszę
ich, aby nie nosili zegarków. Dbam także o to, aby żadne zegary nie znalazły się w zasięgu ich
wzroku. Niekiedy ustawiam na podwórzu zegar słoneczny jako subtelne przypomnienie
prymitywniejszych metod określania czasu.

Nie tylko czasomierze są tu anachroniczne, ale i cały wystrój. Wszędzie znajdują się

staroświeckie meble, a ogromna kolekcja dziewiętnastowiecznych kart stereoskopowych jest
swoistym oknem na dawno minioną przeszłość.

Wszystko to, łącznie z młynem, który został zbudowany w 1839 roku, powoduje dezorientację

świadomości i podświadomości i popycha człowieka ku wcześniejszej epoce.

Uczestnicy sesji mówią, że czują się, jakby żyli w przeszłości. Niektórzy z nich utrzymują,, iż

jest to tak, jakby zostali przeniesieni przez zegar czasu z ery techniki do epoki o jakieś sto lat
wcześniejszej.

Sztuka a odmienne stany świadomości

Wszelkiego rodzaju dzieła sztuki mogą także wywoływać odmienne stany świadomości. Pewna

włoska lekarka, psychiatra, rozpoznała zjawisko, które nazwała „syndromem Stendhala”. To dziwne
schorzenie jest podobne do załamania nerwowego i następuje wówczas, gdy ludzie mają do
czynienia z wybitnymi dziełami sztuki. Syndrom Stendhala najczęściej daje się zaobserwować we
Florencji, we Włoszech, i dotyczy przede wszystkim turystów z krajów o silnym etosie pracy.
Kiedy dotrą do Florencji, budzą się w nich niezwykłe emocje na widok wspaniałych dzieł sztuki w
tym mieście. Niektórzy przechodzą lekkie załamanie nerwowe. Po kilku dniach leczenia powracają
do zdrowia. Najwyraźniej piękno dziel sztuki oglądanych po ciężkiej pracy, pozbawionej wrażeń
wyższego rzędu, powoduje wystąpienie swoistego przeładowania umysłu.

Odmienne stany świadomości odnotował także u muzyków pianista koncertowy Erik Pigani.

Wielu sławnych muzyków, z którymi osobiście rozmawiał, doznawało niezwykłych przeżyć w
czasie wykonywania wspaniałych utworów muzycznych. Niektórzy opowiadali, że mieli takie
uczucie, jakby skąpani byli w blasku.

Pigani zainteresował się odmiennymi stanami świadomości wśród muzyków, gdy sam doznał

wrażenia w czasie koncertu, że oto nagle unosi się nad scenę i obserwuje własny występ.

Wszystko to przekonuje mnie, że sztuka i muzyka stymulują liczne odmienne stany

świadomości, takie jak na przykład doznania pozacielesne.

Podjąłem więc próbę wykorzystania sztuki jako czynnika powodującego powstawanie

odmiennych stanów świadomości w Teatrze Umysłu. W całym budynku poumieszczano
prowokujące i niezwykłe obrazy oraz rysunki. Albumy sztuki znajdują się w widocznych miejscach
w poczekalniach, gdzie uczestników eksperymentu nakłania się, by uważnie je oglądali.

Dzielą sztuki i dekoracje wybrano nie tylko ze względu na ich piękno, ale także po to, by

wywoływały zaskoczenie, szok lub uczucie bezsensu. W ogóle przedmioty w Teatrze nie są do
siebie dopasowane, ponieważ dopasowanie rzeczy wywołuje poczucie jednostajności, stabilności i
przewidywalności. Na przykład każde naczynie porcelanowe używane do posiłków jest inne. Talerz
może być ze zwykłego, taniego kompletu, podczas gdy ceramiczna filiżanka przypomina kiść
wielkich niebieskich winogron. W salonie wysoki drewniany Indianin stoi obok witrażowej lampy.
Obrazki są także bardzo różne, poczynając od anielskich plakatów Maxfielda Parrisha po klasyczne
scenki z kreskówek o Kaczorze Donaldzie. W efekcie umysły klientów absorbują nieustannie nowe
bodźce, powodując stan ciągłego zdumienia.

Stymulacja poprzez wiedzę i humor

Mam ogromna bibliotekę obejmującą prócz książek również inne materiały na temat

odmiennych stanów świadomości, zjawisk paranormalnych i spirytyzmu. Ponieważ wiedza zawsze
była ważnym kanałem, za pomocą którego ludzie szukali porady duchowej i oświecenia, zachęcam
uczestników sesji do wertowania książek.

Dbam jednak o to, aby intelektualne aspekty naszego programu nie dominowały nad elementami

zabawy. Humor bowiem ma silny związek z nastrojem twórczym. Sama wesołość może być
uznawana za odmienny stan świadomości, gdyż radosne uczucia, jakie ze sobą niesie, mają skutek
odurzający i bezpośrednio rozluźniają szkieletowe mięśnie ciała.

Bezsensowność humoru często prowadzi do nowego wejrzenia w głąb, a nawet lepszego

zrozumienia samego siebie. Humor pomaga także uczestnikowi sesji odprężyć się przed
czekającymi go przeżyciami, czyli widzeniem ze zmarłą bliską osobą.

Rozbudzanie zmysłu zabawy

Niektórzy ludzie traktują zabawę jako etap rozwoju, który przechodzimy, zanim staniemy się

dorośli. Wielu dorosłych ludzi zapomniało, jak można się bawić, a zamiast tego wypracowało sobie
śmiertelnie poważne podejście do życia.

Tacy ludzie często mają problemy z przejściem do odmiennych stanów świadomości. Nie

potrafią dostrzec, że istnieje wyraźna więź między zabawą a zjawiskami paranormalnymi.
Odkryłem jednak, że parapsychologia i paranormalność są przynajmniej równie blisko
spokrewnione z królestwem zabawy, humoru i rozrywki, jak i z królestwem badań naukowych.

Głosząc ową tezę, nie zamierzam wcale ośmieszać czy pomniejszać znaczenia parapsychologii.

Przeciwnie: uważam, że przyjmując takie podejście, można wzbogacić badania parapsychologiczne.
Pomimo skłonności niektórych bardzo poważnie nastawionych osób do pomniejszania znaczenia
humoru, zabawy i rozrywki, dziedziny te należą do najważniejszych dla człowieka. Co więcej,

twórcza zabawa stanowi jedno z ważnych źródeł odkryć.

Moim zdaniem powiązanie między parapsychologią i rozrywką wyzwala tę dziedzinę w nowy

sposób, potencjalnie umożliwiając jej bardziej eleganckie odgrywanie istotnej roli w sprawach
ludzkich. Różnorodne dzieła sztuki, które są jednocześnie jakąś formą rozrywki – czy to poezja, czy
muzyka, malarstwo, rzeźba lub dramaturgia – od dawna służą do ukazywania, ale też rozwoju życia
duchowego ludzi.

W gruncie rzeczy parapsychologia jest systematycznym badaniem zjawisk paranormalnych.

Parapsychologia, tak jak i sztuka, może wywierać potężne i krzepiące skutki, silnie rozbudzając
uczucia grozy, zdumienia, nadziel i ciekawości oraz pomagając nam zrozumieć niepojęty charakter
wszechświata, w którym żyjemy.

Podświadome założenie, że badanie zjawisk paranormalnych jest zabawą, może wyjaśnić,

dlaczego fundamentaliści gardzą tym polem badawczym. Ponadto dziedziny, które mają posmak
zabawy czy humoru, nie należą do ich mocnych stron.

W wyniku mojego przekonania, że zabawa jest silnie powiązana z paranormalnością,

wprowadziłem ją w subtelny sposób do procesu wpatrywania się w zwierciadło. W salonie, w
którym odbywają się pierwsze sesje mające „oswoić” uczestników, siedzi się w wielkich
hamakowatych fotelach zwisających z sufitu. Jeśli uczestnikom nie jest w nich wygodnie, mogą
siedzieć na wypełnionych grochem poduszkach, leżących na podłodze.

W zasięgu ich rąk są rozrzucone zabawki, które u dorosłych wywołują podobne reakcje jak u

dzieci. Są wśród tych zabawek kalejdoskopy, zestawy do sztuk magicznych, układanki, książki z
kolorowymi obrazkami i inne przedmioty.

W całym budynku jest także wiele luster, które symbolizują dążenie do zrozumienia samego

siebie. Jednocześnie lustra często występują jako element zabobonów, toteż ich widok wywołuje
oddźwięk w niższych poziomach umysłu.

Wpatrywanie się w zwierciadło może sprzyjać wnikaniu we własną duszę i zrozumieniu samego

siebie. Mam w swoim Teatrze Umysłu kilka normalnych luster, a także cały zestaw luster z
gabinetów śmiechu, pozwalających ludziom widzieć swoje sylwetki zniekształcone, dzięki czemu
jeszcze bardziej odrywają się od nawyku normalnego postrzegania rzeczywistości.

Droga do psychiki

Zamierzonym efektem tych różnych elementów nie jest wprowadzanie uczestników na siłę we

frywolny czy wesoły nastrój, ale otwarcie drogi do ich własnej psychiki, pozwolenie im na badanie
innych wymiarów ich umysłów poprzez bezpieczne wyzbywanie się niektórych najdłużej
trwających zahamowań. Jak opowiadał jeden z uczestników, relacjonując swoje przeżycia: „Było to
jakby przekraczanie bariery czasu i wchodzenie w inny świat. Miałem wrażenie, że czas stał się
nierzeczywisty”.

Stworzenie Teatru Umysłu, z jego naciskiem na sztukę, antyki, naturę, rozrywkę i zabawę,

wpłynęło nie tylko na zwiększenie się ilości wizji, jakie przeżywano, ale też na ich lepszą jakość.
Ten sukces uświadomił mi potężną rolę, którą nastrój odgrywa w medycynie, zwłaszcza w
dziedzinie tak zawiłej jak psychologia człowieka.

W przypadku wpatrywania się w zwierciadło, odpowiedni nastrój kształtuje się pod wpływem

otoczenia, w jakim się ten proces odbywa. Otoczenie to można uważać za rytualne, ponieważ
narzuca zachowanie, które prowadzi do głębokiego rozluźnienia.

Dopiero tak rozluźnionego uczestnika sesji można zaprowadzić do izby zjaw, gdzie wpatruje się

w zwierciadło, w którym pojawiają się wizje.

Prowadzę badania nad wpatrywaniem się w zwierciadło w Teatrze Umysłu od 1990 roku. W tym

czasie obserwowałem bezpośrednio ponad trzysta osób oraz wysłuchałem ich relacji z tego
przeżycia.

Wielokrotnie uczestnicy wpatrywali się w zwierciadło po to, by wywołać wizję ukochanej osoby,

która zmarła, i na tym zagadnieniu koncentruję się w tej książce. Innym moim gościom
wpatrywanie się w zwierciadło pomagało pogłębiać zrozumienie samego siebie, stanowiące
element procesu psychoterapii innowacyjnej.

Te inne zastosowania wpatrywania się w zwierciadło omówię w dalszej części książki. Teraz

ograniczę się do zrelacjonowania niektórych bardziej zaskakujących odkryć, które wiążą się ze
spotkaniami z wizjami zmarłych.

Wielu uczestników sesji widzi inną zmarłą osobę niż ta, którą spodziewali się zobaczyć.

Wszyscy byli przygotowani na zobaczenie konkretnej osoby. A jednak około jednej czwartej z nich
widziało kogoś innego.

Wizje jawiły się nie tylko w zwierciadle. Mniej więcej w dziesięciu procentach przypadków

uczestnikom sesji wydawało się, że wizje wychodzą z lustra i przebywają w pobliżu. Uczestnicy
sesji często mówili, że zjawy ich dotykały, lub czuli, że stały tuż obok. Należało oczekiwać, że to
się zdarzy, ponieważ doktor Dee pisał o zjawach wyłaniających się z jego zwierciadła. W jednym
przypadku wszakże zjawa zmarłej osoby jednoznacznie zabroniła uczestnikowi spotkania
dotknięcia jej.

Wyszedł wprost z lustra

Przykład obu tych zjawisk, to znaczy spotkania osoby nie oczekiwanej oraz zjawy wychodzącej

z lustra, związany jest z pewnym biznesmenem, który sam określił siebie jako zainteresowanego
sceptyka. Przyjechał do Teatru Umysłu, aby podjąć próbę spotkania ze swym ojcem, który umarł,
kiedy uczestnik sesji miał zaledwie dwanaście lat. Bardzo podziwiał ojca i powiedział, że dopiero
dwadzieścia lat temu pokonał uczucie osamotnienia, jakie zrodziło się w nim po śmierci rodzica.

Spędziliśmy cały dzień na przygotowaniach do tego spotkania, przeglądając fotografie rodzinne i

patrząc na zdjęcia mebli, jakie wykonał ojciec. Wspominaliśmy także miłe przeżycia z dzieciństwa,
spacery po parku i wyprawy do domu babki na wsi. Wieczorem wszedł do izby zjaw. Kiedy
wyszedł, miał do opowiedzenia zdumiewającą historię:

„Siedziałem w izbie przez pewien czas, nim złapałem, o co chodzi. Zgodnie z tym, co pan

mówił, jeśli próbuje się wywołać wizję lub siedzi cały czas zastanawiając się, czy dojdzie do
niej, to nic się nie dzieje. Już zamierzałem wstać i wyjść, ale pomyślałem: Posiedzę jeszcze
chwilkę, i rozluźniłem się. Myślę, że wszystko zaczęło się właśnie wskutek tego rozluźnienia; w
każdym razie rozpoczęło się mniej więcej wtedy, gdy przestałem się martwić, czy mi się uda.

Zobaczyłem mgłę i, mówiąc szczerze, przez moment wydawało mi się, że będziemy musieli

zadzwonić po straż pożarną, ponieważ miałem wrażenie, że to dym. W końcu zrozumiałem, że
widzę go w lustrze, ale przedtem przez moment myślałem,, że to pożar. A potem zobaczyłem
kolory, całe lustro wypełniły kolorowe plamy, później zaś zacząłem widzieć sceny. Niektóre były
z mojego dzieciństwa. Bardzo realistyczne, trójwymiarowe sceny otaczały mnie dokoła.
Niektóre z nich rozpoznawałem, pochodziły z mojego życia, ale innych nie.

Jedna z nich pokazywała mojego ojca dawno temu, siedzącego na stopniach ganku.

Pamiętałem to, więc chodziło pc prostu o wspomnienie, ale wspomnienie bardzo wyraźne, tuż
przede mną. Mogłem go niemal dotknąć. Ale nie czułem obecności ojca; była to po prostu
projekcja obrazu z mojej pamięci.

Były także sceny z miejsc, w których nigdy nie byłem i których nie widziałem. Bardzo

pięknych miejsc. Nie wiem, gdzie one mogą być ani co to było, ale miałem wrażenie, że te sceny
były wszędzie wokół mnie, a zatem – że byłem w lustrze.

Od momentu, gdy wszedłem do lustra, czułem się odświeżony, jakby to było jakieś nowe ja.

Wiedziałem, że ktoś tam ze mną jest, ale nie miałem pojęcia kto. Następnie zobaczyłem kształt,

postać tworzącą się w lustrze. Widziałem ją wyłaniającą się po kawałku. Wyglądało, jakby
poruszała się w stronę światła.

To, co teraz powiem, może zabrzmieć dziwnie, ale miałem wrażenie, że to ja byłem tym w

lustrze, a on był osobą wychodzącą z izby zjaw.

Mężczyzna, który się wyłaniał, zdecydowanie był w izbie zjaw. Przez chwilę wydawało mi

się, że jestem w lustrze, ale potem także i ja wróciłem do izby i ten mężczyzna, mniej więcej
mojego wzrostu, był tam ze mną. Jego ruchy miały charakter ciągły. Poruszał się w stronę
światła, prosto z lustra do izby zjaw, płynnym ruchem. Po prostu wyszedł. To ja byłem tym,
który przenosił się do lustra i z powrotem przez chwile, zanim wreszcie pozostałem w pokoju i
ponownie siedziałem w fotelu.

Musiałem chyba podskoczyć z wrażenia, kiedy dostrzegłem, kim jest ten mężczyzna. Okazało

się, że to mój dawny wspólnik. Był o jakieś dwa lata młodszy ode mnie i pracowaliśmy razem
przez piętnaście lat. Aż kiedyś jego żona przyszła do domu i znalazła go martwego pod
prysznicem. Zmarł na atak serca.

Był wówczas całkiem młody, miał trzydzieści osiem lat osieroci] czwórkę dzieci.
To zabawne, ale w czasie kiedy pracowaliśmy razem, nie uważałem go za przyjaciela. Po

prostu byliśmy wspólnikami w przedsiębiorstwie. Ale kiedy umarł, całkiem się rozkleiłem. Żona
później powiedziała mi, że moi bliscy obawiali się, czy nie trzeba będzie mnie oddać na jakiś
czas do szpitala.

W każdym razie kiedy przyszedł do izby zjaw, widziałem go całkiem wyraźnie. Stał jakieś

pół metra ode mnie. Byłem tak zdumiony, że nie wiedziałem, co mam robić. On tu stał, tuż obok.
Dorównywał mi wzrostem, a ja widziałem go od pasa w górę. Był w pełni ukształtowany i wcale
nie przezroczysty. Poruszał się, a kiedy to robił, widziałem, że jego głowa i ramiona przesuwają
się swobodnie w dowolnym kierunku.

Wyglądał tak jak przed śmiercią, a może trochę młodziej. Robił takie wrażenie, jakby

wszystkie skazy znikły, i był bardzo ożywiony.

Był zadowolony ze spotkania ze mną. Ja byłem zaskoczony, ale on wcale nie wyglądał na

zdziwionego. Miałem wrażenie, że wiedział, co się dzieje. Chciał mnie uspokoić. Mówił mi,
żebym się nie martwił, że jest mu dobrze. Wiem, że miał na myśli to, że znowu będziemy razem.
Jego żona też już nie żyje, a on przesłał mi myśl, że jest razem z nim, ale z jakiegoś powodu nie
mogłem jej zobaczyć.

Nie słyszałem żadnych słów ani żadnego hałasu. Ta cała wymiana zdań odbywała się w

myślach, nie było potrzeby używania słów.

Zadałem mu kilka pytań. Chciałem się czegoś dowiedzieć o jego córce, która mnie zawsze

bardzo martwiła. Utrzymywałem kontakty z pozostałą trójką jego dzieci i pomagałem im. Ale
miałem problem z jego drugą córką. Wyciągnąłem do niej rękę, ale ona z jakiegoś powodu
obwiniała mnie o śmierć swojego ojca. Kiedy dorosła, powiedziała mi, że za dużo pracowaliśmy.
Spytałem go więc, co mam robić, a on dał mi absolutnie uspokajającą odpowiedź na to, o co
pytałem, i to mi wyjaśniło pewne sprawy.

Kiedy nadszedł koniec spotkania, po prostu szybko znikł, a ja wstałem z fotela. Drżałem

lekko, kiedy wychodziłem, ponieważ byłem bardzo podekscytowany. Czułem, że to był on. Jeśli
o mnie chodzi, wyglądało to zupełnie tak, jakby tu był.

Nie miałem żadnego doznania, że był tu mój ojciec, ale mój wspólnik był z pewnością. Nie

wiedziałem, co mam robić, jak się zachować. Ale czuję, że zawarłem pokój z moim
wspólnikiem”.

Mężczyzna ten upierał się, że zjawa nie była zjawą, że to naprawdę był jego wspólnik. Opierał to

przekonanie na informacjach, jakie uzyskał w czasie tej wizji. Były to odpowiedzi na pytania, które
go trapiły od lat. A po trwającym kilka minut spotkaniu ze zjawą wspólnika wreszcie je poznał.

– Nadal chciałbym zobaczyć mojego ojca – powiedział. – Ale najwyraźniej potrzeba zobaczenia

dawnego wspólnika była o wiele silniejsza, niż przypuszczałem.

Jakieś pół roku później ten sam mężczyzna powiedział mi, że przeżycie w moim

psychomanteum nadal ma na niego wielki wpływ. Powtórzył swoje oświadczenie, że umożliwiło
mu ono zawarcie pokoju ze zmarłym wspólnikiem, i powiedział, że wyzbył się zmartwień
związanych z jego rodziną.

Nadal, jak mówił, często myślał o wizycie w psychomanteum i był zupełnie pewien, że

naprawdę tamtego dnia przebywał w towarzystwie swojego przyjaciela.

Dochodziło do konwersacji. Ani razu w czasie moich badań nie przeszło mi przez myśl, że

uczestnicy eksperymentu mogliby porozumiewać się ze zjawami, które spotykali w
psychomanteum. A jednak niemal w połowie przypadków mówiono o złożonych komunikatach. Od
kilku słów wsparcia i zapewnienia o miłości po długie i pełne zaangażowania przekazy, a nawet
rozmowę.

W około 15 procentach przypadków uczestnicy sesji stwierdzali, że słyszeli głos zmarłej osoby.

Nie chcę przez to powiedzieć, że słyszeli go w taki sposób, jak słyszy się własne myśli. Chodzi o to,
że słyszeli ten głos tak, jakby naprawdę był słyszalny. Inni mówili o porozumiewaniu się w sposób
przypominający telepatię, jakby uczestnik i zjawa natychmiast rozumieli wzajemnie swoje myśli i
uczucia, bez potrzeby wyrażania ich słowami.

Wizje pojawiają się później. W przybliżeniu 25 procent tych, którzy dążyli do spotkania ze

zmarłą bliską osobą, widziało się z nią dopiero po opuszczeniu psychomanteum. Oznacza to, że
mieli wizję dopiero po powrocie do pokoju w hotelu lub do domu czy – jak w moim przypadku –
kiedy wszedłem do innego pomieszczenia. Zazwyczaj do takiego spotkania dochodzi w ciągu
dwudziestu czterech godzin.

Uświadomiłam sobie, że mam wizję

Na przykład jedna ze znanych dziennikarek, osoba sześćdziesięciokilkuletnia, przyszła do Teatru

Umysłu w nadziei, że spotka się tam ze swoim synem, który mniej więcej przed rokiem popełnił
samobójstwo.

Jak wynika z jej niezwykłej relacji, nic się nie działo przez kilka godzin, do czasu, aż opuściła

psychomanteum:

„Zobaczyłam zjawę mojego syna kilka godzin po wyjściu z izby zjaw i do dziś widzę ją

równie wyraźnie, jak ten dzbanek do kawy, na który w tej chwili patrzę. Widzę tę twarz.
Gdybym była malarką, namalowałabym ją.

Kiedy wróciłam do hotelu, w którym się zatrzymałam, przeprowadziłam kilka rozmów

telefonicznych. Czułam się bardzo podekscytowana po całym dniu spędzonym w Teatrze
Umysłu i chciałam zadzwonić do domu. Potem położyłam się do łóżka i mocno zasnęłam.

Nie wiem dokładnie, która była godzina, kiedy się obudziłam, ale wiem, że wyraźnie czułam

czyjąś obecność w pokoju, między odbiornikiem telewizyjnym a toaletką.

Najpierw był zupełnie pozbawiony wyrazu i wpatrywał się we mnie. Byłam tak przerażona,

że serce waliło mi ze sto razy na sekundę. Cieszę się, że leżałam w łożu królewskich rozmiarów,
bo chyba spadłabym na podłogę, taka byłam przerażona.

Przez głowę przeleciała mi myśl: O Boże, musi być jakieś inne wejście do pokoju! – tak

bardzo był prawdziwy, kiedy tam stał.

To nie był sen. Byłam absolutnie rozbudzona. Widziałam go wyraźnie, całe jego ciało z

wyjątkiem stóp. Patrzyłam na niego, a on na mnie. Nie wiem, jak długo to trwało, ale
wystarczająco długo, żebym zdążyła się przestraszyć, a nie należę do strachliwych.

Potem nagle uświadomiłam sobie, że mam wizję, że to mój syn. Początkowo nie poznałam

go, ale kiedy pozbierałam myśli, zdałam sobie sprawę, że to był on. W gruncie rzeczy dokładnie
przypominał siebie, tak jak wyglądał dziesięć lat wcześniej.

Po tym wszystkim poczułam się bardzo spokojna. Nabrałam pewności, że mojemu synowi

jest dobrze i że mnie kocha. Był to dla mnie punkt zwrotny. To było naprawdę cudowne
przeżycie”.

Spotkania są uznawane za „rzeczywiste”. Ku mojemu zdumieniu okazało się, że wizjonerskie

spotkania były odbierane jako wydarzenia rzeczywiste, a nie fantazje lub sny. Jak dotąd niemal
wszyscy uczestnicy zapewniali mnie, że ich spotkania były absolutnie realne, i że naprawdę
znajdowali się w obecności swoich ukochanych, których zabrała im śmierć.

Osoby, które przeżyły takie spotkania, na długo pozostają pod ich wrażeniem. Choć

uczestnicy sesji poddają się temu doświadczeniu w warunkach klinicznych, myślę, że staje się ono
dla nich pozytywnym doznaniem duchowym, które ma wpływ na ich dalszy los. Istnieją wszelkie
tego przesłanki:

•

Dochodzi do zjawiska paranormalnego, które podważa fundamenty poczucia rzeczywistości

uczestnika spotkania.

•

Jest to pozytywne przeżycie, reakcja na głęboką potrzebę duchową.

•

Zmienia pogląd uczestniczącej osoby na znaczenie życia.

Moje obserwacje i intuicja podpowiadają mi, że zmiany, jakie następują u osób, które wpatrują

się w zwierciadło, są podobne do tych, jakie zachodzą u ludzi, którzy przeżyli stan bliski śmierci.
Stają się oni lepsi, bardziej wyrozumiali i mniej obawiają się śmierci.

„Czułam się taka szczęśliwa, że chciałam krzyknąć z radości”

„Realność” tych przeżyć i głębię uczuć, jakie wyzwalają, ilustruje wypowiedź

dwudziestosześcioletniej kobiety, która przyszła spotkać się ze swóją ulubioną ciotką Betty. Razem
z resztą rodziny martwiła się, że ciotka, która umarła w samotności, i mogła cierpieć, nie będąc w
stanie wezwać pomocy w swoich ostatnich godzinach. Także i ta kobieta przeniosła się do lustra w
czasie przeżywanej wizji.

„Początkowo, siedząc tam (w izbie zjaw), byłam zdenerwowana, ale szybko się opanowałam.

Właściwie nie oczekiwałam, że mi się to przydarzy. Wie pan, to są takie rzeczy, które zawsze
przydarzają się komuś innemu. Ale to naprawdę zaczęło się od razu. Wizje, jeśli to właśnie były
one, wydawały się tak wyraźne jak rzeczywistość. Nie było w nich nic nierealnego, ale to z całą
pewnością bardzo trudno wytłumaczyć.

Zobaczyłam wizję najpierw w lustrze, to znaczy najpierw jakieś kolorowe wzory i małe

błyszczące iskierki czy plamki światła. Zobaczyłam gęstą mgłę, jak nadciąga i wypełnia całe
lustro, zupełnie jakby za oknem kłębiła się chmura, a po tej mgle pojawiło się ostre światło.
Zobaczyłam to światło gdzieś daleko i małe, krótkotrwałe scenki, a potem moją uwagę
przyciągnęła ścieżka i wiedziałam, że mam nią pójść, w każdym razie dokądś w tym kierunku.

Ruszyłam tą drogą. Nie mogę powiedzieć, że weszłam w lustro, ponieważ nie zauważyłam

momentu przechodzenia przez nie, ale wiem z całą pewnością, że byłam w innym wymiarze.
Światło i różne sceny rozgrywające się wokół mnie – ale nie zwracałam na nie uwagi, ponieważ
wiedziałam, że muszę iść tą ścieżką.

Szłam nią i zobaczyłam troje ludzi stojących po mojej lewej stronie, podeszłam więc do nich

bliżej i wtedy zobaczyłam, że to była moja babcia oraz moja ulubiona ciocia Betty i jeszcze ktoś

trzeci, kogo nie rozpoznałam, ale z pewnością była to jakaś kobieta.

Ciocia Betty w jakiś sposób wskazała mi, że tą trzecią osobą była moja prababka Harriet, i

wtedy poznałam ją, ponieważ widziałam jej fotografie. Ale ona wcale nie wyglądała jak ze
zdjęcia. Wyglądała o wiele żywiej niż na fotografiach, które widziałam, albo niż potrafiłam sobie
wyobrazić. I robiła wrażenie zupełnie młodej, choć była bardzo stara, kiedy umarła. Odkąd
byłam małą dziewczynką, pamiętam, że zawsze w rodzinie opowiadano o niej różne historie. Ta
kobieta miała naprawdę silną osobowość.

Czułam się taka szczęśliwa, że chciałam krzyknąć z radości. Tak mi było dobrze, że

widziałam Betty i moją babkę. Wydawało się, że one obie tak dużo rozumiały, jeśli pojmuje pan,
co chcę przez to powiedzieć. Jakby wiedziały o wiele więcej niż wtedy, kiedy żyły.

Przez całe to spotkanie rozpierała mnie radość. Byłam taka szczęśliwa. Nie miałam

najmniejszej wątpliwości, że one tam są i że je widzę, i to spotkanie było tak realne jak
wszystkie inne spotkania. Nie mogłam tylko dosięgnąć ich z miejsca, w którym stałam.

Powiedziały mi, że wszystko jest w porządku i mają się dobrze. To dla mnie ogromna ulga.

Teraz już mogę powiedzieć, że nie martwię się o ciotkę. Była naprawdę odprężona i spokojna.

Gdybym tylko potrafiła opisać panu to światło. Nigdy przedtem nie widziałam czegoś

takiego. Nie weszłam w to światło. Widziałam wszystko z pewnej odległości. Nie słyszałam też
żadnych głosów, po prostu wiedziałam, co starały się mi powiedzieć. Przypominało mi to, co
kiedyś słyszałam o czytaniu z myśli.

Rozmawiałam też krótką chwilę z babcią. Byłam jedną z jej pierwszych wnuczek, więc

łączyła nas szczególna więź. Babcia też powiedziała, że ma się dobrze. Było to po prostu
radosne spotkanie.

One wszystkie wyglądały jak normalni ludzie. Widziałam je wyraźnie, blisko, ale nie tuż

obok. Wiedziałam, że nie mogę z nimi zostać, ale uświadomiłam sobie, że one nadal żyją, i że
kiedyś spotkam je znowu. Nie widziałam ich stóp, tylko sylwetki od kolan w górę.

To spotkanie nie trwało bardzo długo. A potem po prostu wróciłam do fotela, a wizje w

lustrze bardzo szybko znikły. Z pewnością dał mi pan bardzo dużo do myślenia. Nigdy nie
uwierzyłabym w coś takiego. A jednak nie ulega wątpliwości. że to było rzeczywiste. Stały
przede mną i to na pewno były one”.

Czternaście miesięcy po wizycie ta sama kobieta powiedziała mi, że później miała jeszcze dwie

krótkie wizje swojej ciotki Betty. Żadna z nich nie była tak wyraźna, jak ta, którą przeżyła w
psychomanteum, ale w obu przypadkach czuła obecność ciotki. Jej wizyta w psychomanteum i to,
co działo się potem, zmieniły jej nastawienie do zjawisk paranormalnych. O ile dawniej wątpiła w
życie pozagrobowe, o tyle obecnie jest przekonana, że po śmierci życie trwa nadal.

Czy te przemiany są trwałe? Nie wiem; jeszcze przez kilka lat będę musiał obserwować ludzi,

którzy wpatrywali się w lustro, żeby móc odpowiedzieć na to pytanie. Mogę tylko stwierdzić, że
skuteczne wywołanie wizji prowadzi przynajmniej do krótkotrwałych zmian osobowości.

Różnorodność przeżyć

Moje analizy różnych zjawisk i procentowe obliczenia częstotliwości wizji możliwe były do

wykonania stopniowo, w miarę jak do psychomanteum przychodzili klienci. Zapamiętałem to jako
okres nieustannych, nabrzmiałych wspomnieniami spotkań z ludźmi wrażliwymi i osiągającymi
swój cel.

Fascynujące było obserwowanie rozsądnych ludzi relacjonujących na świeżo, bezpośrednio

wrażenia z tego, co wydawało im się autentycznym wydarzeniem o niezwykłym charakterze.
Przeglądam ich notatki teraz i czuję, że są to niezapomniane opowieści.

„Oni na kogoś czekali”

Jednym z pierwszych uczestników mojego eksperymentu był siedemdziesięciokilkuletni

mężczyzna, który przez długi czas i z dużym powodzeniem robił karierę w psychoterapii.
Wspominam o tym, żeby podkreślić, że człowiek ten do głębi i od dawna rozumiał umysł ludzki.

Przygotowywaliśmy się przez cały dzień, mając nadzieję, że uda mu się może spotkać z ojcem,

który zmarł przed trzydziestu laty. Patrzyliśmy razem na wyblakłe fotografie i przeglądaliśmy stare
dokumenty. Rozmawialiśmy o miłych i tych nieco mniej przyjemnych wspomnieniach o jego ojcu.
Przed zmierzchem zaprowadziłem go do izby zjaw. Kiedy wyszedł stamtąd, mniej więcej półtorej
godziny później, był wyraźnie wzruszony, ale szczęśliwy po tej swojej zdumiewającej podróży do
Królestwa Pośredniego.

„Minął pewien czas, nim to się zaczęło, ale nie wiem jak długi. W pewnej chwili wydało mi

się, że w lustrze zaczyna się kłębić mgła, jakby wirował delikatny pył. A potem to znikło i
zobaczyłem przepływające wokół jakieś kształty, jakby wzory geometryczne. Poczułem lekkie
drgnięcie czy wstrząs, zawrót głowy, trochę tak, jakby miało mi się zakręcić w głowie, ale nic się
nie stało.

Ruszyłem przed siebie, ale nie poruszałem się chwiejnym krokiem, tylko gładko, niemal

jakbym się przesuwał. Wszedłem wprost do lustra i sunąłem przed siebie.

Wkrótce dostrzegłem coś w ciemności, w oddali. To znaczy nie panowała zupełna ciemność.

Wszystko było podświetlone, ale w dali widziałem miejsce wyraźnie jaśniejsze od innych, które
w porównaniu z nim wydawały się ciemne. Poruszałem się przez ten nie tak jasny obszar w
stronę najjaśniejszego miejsca, a w miarę jak się zbliżałem, zacząłem dostrzegać, że była to jakaś
budowla. Nie potrafię powiedzieć, co to było. Widziałem wszystko wyraźnie, ale nie umiem
opisać słowami.

Była to jakby platforma czy scena. Pomyślałem o peronie na stacji kolejowej, gdzie oczekuje

się kogoś, kto ma przyjechać pociągiem; peronie zalanym ciepłym, jasnym żółtawo-białym
światłem.

Nadal zbliżałem się w tamtą stronę, usiłując zobaczyć, co to jest, i zastanawiając się, co u

licha się dzieje, aż wreszcie zobaczyłem dwoje ludzi na owej platformie, wpatrujących się w dal,
jakby na kogoś czekali. A kiedy zbliżyłem się do nich, rozpoznałem moich kuzynów, z którymi
byłem bardzo związany, Harry'ego i Ruth.

Zupełnie niespodziewanie zacząłem wchodzić czy raczej czułem, że wchodzę na platformę, a

oni w tym samym momencie rozpromienili się i podeszli do mnie, ale na pewną odległość. Nie
wiem, jak to wyrazić, ale przez cały czas jakaś barykada czy tarcza dzieliła ich i mnie. Nie
widziałem niczego takiego, ale wyczuwałem jakąś przeszkodę. Miałem wrażenie, że nie
powinienem przechodzić nad nią czy przez nią, tak samo zresztą jak i oni.

Oboje natychmiast mnie poznali. Kiedy ich zobaczyłem, wyglądali tak, jakby czekali na

kogoś, i wydaje się, że czekali na mnie. Nie powiedzieli mi »cześć«, ale z całą pewnością
przywitali się ze mną. Doskonale wiedzieli, że tam jestem.

Czułem się taki radosny. Wyglądali o wiele młodziej niż wtedy, kiedy umarli, raczej byli tacy,

jak za naszych młodych lat, kiedy wszyscy byliśmy przyjaciółmi. Dostrzegłem jednak różnicę.
Wyglądali trochę inaczej, można powiedzieć, że zdrowiej, a może raczej jakby mieli w sobie
mnóstwo energii albo żywotności.

Zrozumiałem, iż chcą mi powiedzieć, że jest im dobrze i że ucieszyli się ze spotkania ze mną,

jak też że pewnego dnia znowu będziemy razem. Nie słyszałem jednak żadnych słów. Było to
jedynie porozumiewanie się za pomocą myśli.

Czułem się szczęśliwy i wiedziałem, że oni odczuwają to samo. A potem nagle pociągnęło

mnie do tyłu i zobaczyłem, jak zostają w dali, po chwili zaś poczułem, że siedzę znowu w

fotelu”.

Kiedy spytałem go, jak odbiera to spotkanie, powiedział, że w niczym nie przypominało snu.

Wydawało mu się zupełnie rzeczywiste i był przekonany, że przebywał razem ze swymi kuzynami.
Co najmniej dwa razy wspomniał przy tym, że kiedy ich ujrzał, wyglądali tak, jakby na niego
czekali.

Ta opowieść ma smutne zakończenie. Kilka miesięcy później znajomy tego mężczyzny

skontaktował się ze mną, by mnie poinformować, że ów mężczyzna zginął w wypadku
samochodowym. Kiedy szykując notatki do tej książki wyjąłem zapiski na temat jego przypadku,
zacząłem się zastanawiać, czy wizja oczekujących go kuzynów nie była swego rodzaju zapowiedzią
jego śmierci.

„Widziałam go tuż przed sobą”

Czterdziestokilkuletnia kobieta, która chciała zobaczyć swojego zmarłego ojca, opowiadała o

spotkaniu stanowiącym typowy przykład eksperymentu poza lustrem, kiedy postać, jak się zdaje,
wylania się ze zwierciadła i wchodzi do izby zjaw:

„Kiedy tam weszłam, byłam trochę przestraszona. Nie wiem dlaczego, ponieważ od ponad

miesiąca czekałam na to wydarzenie, może więc było to pod wpływem uczucia, że w końcu
nadszedł ów dzień.

Kiedy w gabinecie przeglądaliśmy pamiątki po tacie, czułam, jak ogarnia mnie coraz silniej

przekonanie, a nawet mogę powiedzieć: pewność, że go zobaczę. To było tak, jakbym wiedziała,
że on tam będzie. Kiedy pokazywałam panu pudełko na biżuterię, które zrobił dla mnie na
urodziny, czułam, że to zupełnie pewne.

Ale wejście do izby zjaw spowodowało, że byłam nieco przestraszona. To, co miałam zrobić,

było dla mnie trochę dziwne. Ludzie z mojej pracy nigdy by nie uwierzyli, że zrobiłam coś
takiego. Samej mi trudno w to uwierzyć, tyle że mam tak dużo spraw do wyjaśnienia z ojcem, że
niemal cały czas myślałam o nim, odkąd umarł.

Ale kiedy już weszłam do pokoju, myślę, że całkiem niedługo zaczęłam widzieć różne

rzeczy. Najpierw widziałam kolory i ładne chmury, a potem co pewien czas przelatywały mi
przed oczami minione sceny.

Pamiętam, że widziałam wtedy małą wioskę, która wyglądała jak angielska, a może

francuska, ale była stara, było to bardzo stare miejsce. Miałam wrażenie, jakbym zaglądała w
przeszłość.

Tamtejsi ludzie mieli na sobie staromodne stroje. Sądzę, że średniowieczne lub jeszcze

wcześniejsze. Widziałam jednego mężczyznę przechodzącego tuż obok mnie, tuż przed moimi
oczami. Poganiał stado krów i miał zmartwiony wyraz twarzy. Nie mam pojęcia, skąd się to
wzięło. Nie jestem dziewczyną ze wsi.

Wszystkie te scenki migały mi pośpiesznie, ale kiedy w lustrze pojawił się mój ojciec, było to

zupełnie co innego. Nie przeleciał przez obraz jak tamci. Po prostu nagle zjawił się i zaczęłam
patrzeć bezpośrednio na jego twarz.

Mówił do mnie i jak zwykle był zabawny. Zapytał:
– Czemu, u licha, chcesz ze mną rozmawiać, dziewczyno?
Nie mogę powiedzieć, że słyszałam głos, tak jak słyszę rozmowę z panem, ale było to

głośniejsze niż myśli. Nie mogę też powiedzieć, że potrzebowaliśmy słów. Potrafię tylko
powiedzieć, co próbował mi przekazać.

Zawsze był opryskliwy, ale w bardzo zabawny sposób. Zawsze żartował albo miał coś

zabawnego do powiedzenia. Było to więc pytanie w jego stylu.

Był radośnie uśmiechnięty, kiedy go zobaczyłam. Niezależnie od tego, jak niewiarygodnie to

zabrzmi, był ze mną w tym pokoju; wiem, że tu był.

Wyglądało tak, jakby stał jakiś metr ode mnie, ale potem się zbliżył. Nie widziałam go w

lustrze; widziałam go tuż przed sobą.

Przeprowadziliśmy bardzo osobistą rozmowę, głównie o matce, ale mówiliśmy też i o innych

sprawach rodzinnych. Wydawało się to najnaturalniejsze w świecie, przypominało jedną z tych
rozmów, które zazwyczaj prowadziliśmy w salonie, gdy byłam młodą dziewczyną, a nawet i
wtedy, kiedy wyszłam już za mąż. Tyle że teraz on nie żyje!

Widziałam jedynie jego głowę, klatkę piersiową, aż do pasa. Nie pojawiła się cała jego

postać, ale widziałam go równie wyraźnie, jak teraz pana. Czułam jednak, że było coś między
nami, jakaś energia czy coś takiego. Mówię o tym, ponieważ bałam się, że jeśli wyciągnęłabym
rękę, aby go dotknąć, on by zniknął.

Siedziałam bez ruchu przez długi czas, tocząc z nim rozmowę. Wydawał się trochę

rozbawiony, jakby myślał, że jestem niecierpliwa domagając się rozmowy z nim już teraz, nie
czekając na śmierć. To była zmiana, ponieważ przedtem zawsze ja byłam tą cierpliwą, a on
chciał, żeby wszystko było natychmiast, i ciągle pośpieszał. Kiedy myślę o tym, dochodzę do
wniosku, że może droczył się ze mną za to, że byłam niecierpliwa, tak jak ja przedtem się
droczyłam z nim.

Rozmawialiśmy bardzo długo, może z pół godziny. Ale to tak szybko minęło.
Oto co mi powiedział na koniec:
– A teraz już idź i ciesz się życiem. – Zrobiło mi się tak wspaniale, kiedy to powiedział.

Poczułam gwałtowny przypływ ulgi i optymizmu. Nie sądzę, abym od chwili jego śmierci czuła
się tak dobrze. To było tak, jakby coś się w tym momencie zamknęło. I minął cały ból po jego
śmierci. A zaraz potem zniknął i pozostało już tylko lustro”.

Pod pewnym względem relacja tej kobiety bardzo przypomina opis wywoływanej wizji, który

mi przedstawiła inna, pięćdziesięcioparoletnia kobieta. Proszę zwrócić uwagę na podobieństwa:

„Mama wyszła z lustra”

„Zobaczyłam wizję mojej mamy wiele lat temu, jeszcze zanim próbowałam wpatrywać się w

zwierciadło. Matka popełniła samobójstwo w 1975 roku. Mój dziadek, jej ojciec, był pastorem,
wychowano mnie więc w przekonaniu, że samobójstwo to absolutnie niewybaczalny grzech.
Kiedy zatem matka zmarła, byłam bardzo przygnębiona tym, że ją utraciłam, ale jeszcze bardziej
faktem, że utraciłam ją na zawsze.

Kiedy wchodziłam na nabożeństwo w domu pogrzebowym. byłam naprawdę głęboko

zrozpaczona. Ale jakiś cichy głos – nazywam to cichym głosem Boga – przemówił do mnie i
spojrzałam w górę, na prawo, w stronę sufitu. Zobaczyłam tam wizję mojej matki i Chrystusa,
trzymających się za ręce i odchodzących ode mnie. Była to wizja kolorowa, zupełnie naturalna.
Oboje oglądali się przez ramię, po czym uśmiechnęli się do mnie i znikli.

Od tego zaczęły się moje poszukiwania duchowe. W tym momencie zdałam sobie bowiem

sprawę, że mówiono mi wiele rzeczy, które są nieprawdą.

Niecały rok później został zabity mój mąż, Bili. Byliśmy małżeństwem od dziesięciu lat. Po

jego śmierci wpadłam w głęboką depresję. Od tego czasu wędruję po ścieżkach spirytyzmu.

Przez długie okresy medytowałam i starałam się osiągnąć odpowiednio głęboki stopień

medytacji, aby móc porozumieć się z mężem. Tak więc nie byłam ani trochę zaniepokojona,
wchodząc do izby zjaw.

Nie wiem, jak długo tam przebywałam, zanim coś zaczęło się dziać, może dziesięć lub

piętnaście minut, a może krócej. Ale po pewnym czasie przestałam widzieć lustro, a w zamian
zobaczyłam mamę.

Najpierw widziałam ją z dużej odległości i dostrzegałam jedynie jej twarz. Potem, w miarę

jak się zbliżała, coraz bardziej przypominała ducha, ale nie w niepokojący sposób. Nie była taka
jasna i nie tak rzeczywista. Ponadto otaczał ją jakby dym.

Uśmiechnęła się i nazwala mnie Ptaszynką, czyli tak, jak zwracała się do mnie, kiedy byłam

młoda.

– Ptaszynko – powiedziała – przyszłam się z tobą zobaczyć, bo Bili nie mógł. Jestem trochę

bardziej zaawansowana, a on musi się jeszcze dużo nauczyć. Studiuje. Ale wszystko jest u niego
w porządku, kocha cię i ma się dobrze.

W tym momencie odniosłam wrażenie, że matka wyszła z lustra. Odebrałam to tak, jakby

była tuż przy mnie. I miała cudowny wyraz twarzy. Promieniała.

Zrobiło mi się bardzo ciepło, nie wiem, czy dlatego, że byłam tak bardzo podekscytowana,

czy to wskutek otaczającej ją energii. Jej głos brzmiał inaczej niż nasze, kiedy rozmawiamy.
Przez długie lata pracowałam jako telefonistka w spółce prowadzącej połączenia
międzynarodowe. Kiedy łapało się sygnał z satelity, dźwięk miał inną jakość. I tak chyba
mogłabym najlepiej opisać głos matki.

To, co się zdarzyło, nie jest wytworem mojej wyobraźni. Było to najzupełniej realne i pełne

szlachetnej prostoty.

Najzabawniejsze jest, że mama była tak blisko, iż mogłabym jej dotknąć. Nie wiem, co by się

stało, gdybym spróbowała to zrobić. Byłam tak oczarowana i tak bardzo skupiałam się na tym,
co miała do powiedzenia, i na kontakcie wzrokowym, że nie pomyślałam o wyciągnięciu do niej
ręki. Żałuję teraz, że tego nie zrobiłam; ciekawe, co by się wówczas stało.

Nie wydaje mi się, abym mówiła do niej na głos. Sądzę, że po prostu mówiłam w myślach,

ale naprawdę nie jestem pewna. Odpowiadała mi tak szybko, że nie sądzę, abym miała czas
mówić. Przeważnie zresztą ona mówiła do mnie. Czułam się trochę jak w stanie oszołomienia,
byłam zdumiona i wpatrzona we wszystko, co się dzieje.

Spędziłam w izbie zjaw może trzydzieści albo czterdzieści minut. Kiedy spotkanie dobiegło

końca, cała scena zamgliła się i matka znikła”.

To przeżycie zmieniło na lepsze los tej kobiety. Odprężyła się i stała się swobodniejsza. W

chwilach napięcia, kiedy medytuje, zdarza się jej widywać matkę. „Zazwyczaj widzę mamę wtedy,
kiedy mam jakieś trudne problemy. Pociesza mnie, mówiąc: – W porządku. – Albo: – Wszystko
będzie dobrze. – Cieszę się, że jest w pobliżu”.

„Oni wszyscy wyglądali na pełnych życia”

Młody mężczyzna, dwudziestosześcioletni, usiłował dotknąć otaczających go zjaw zmarłych

krewnych. Przyszedł do psychomanteum w nadziei, że zobaczy siostrę, która umarła. Oto jego
historia, tak jak ją opowiedział:

„Siedziałem tam i nagle wydało mi się, że tych troje ludzi weszło wprost do pokoju i znalazło

się wokół mnie. Wyglądało, jakby wyszli z lustra, ale czułem, że coś takiego nie mogło się
zdarzyć, byłem więc bardzo zaskoczony. Nie wiedziałem, co się dzieje.

Przez moment myślałem, że to pan stroi sobie ze mnie żarty. Wyciągnąłem więc szybko rękę,

usiłując dotknąć ich, ale moja dłoń trafiła w zasłonę.

Nadal ich widziałem. Przyjrzałem się całej trójce. Była tani moja siostra Jill, ale też jeszcze

dwie osoby, mój przyjaciel Todd i mój dziadek. Wszyscy wyglądali jak żywi, kiedy tak stali,
patrząc na mnie.

Nie słyszałem żadnych głosów ani właściwie nie porozumiewałem się z nimi. To się działo

tak szybko, a ja byłem taki zszokowany. Nie powiedzieli nic, ale wyglądali tak dobrze; miałem
wrażenie, iż usiłują mi przekazać, że mają się doskonale.

Światło wokół nich było inne, nie takie jak zwykłe. Byli podświetleni. Wydawali się bardzo

szczęśliwi. To było zupełnie rzeczywiste. Czułem ich obecność. Jakby byli tam, w pokoju, razem
ze mną”.

Ten mężczyzna mógłby pewnie zrozumieć niepowodzenie Odyseusza, który próbował objąć

swoją matkę. Od tego czasu zastanawia się, jaki przebieg miałoby to spotkanie, gdyby nie próbował
dotknąć zjaw. Planuje teraz powtórzyć doświadczenie, tym razem już pozwalając wizjom działać po
swojemu.

Wizje „na wynos”

Czterdziestoczteroletnia kobieta przyszła do psychomanteum, żeby zobaczyć się ze swoim

mężem, który zmarł przed dwoma laty. Przygotowywaliśmy się przez cały dzień, rozmawiając o ich
związku. Wieczorem weszła do izby zjaw. Po godzinie wyszła rozczarowana, mówiąc, że widziała
tylko jakieś niewyraźne zarysy kogoś, chyba mężczyzny. Nie doszło do żadnej rozmowy, a obraz
zniknął bardzo szybko.

W tej historii interesujące jest jednakże nie to, co przydarzyło się uczestniczce w izbie zjaw.

Podobnie jak kilka innych osób, miała wizję „na wynos”, ukazującą się później.

A oto jej opowieść:

„Kiedy tam byłam, myślałam, że widzę coś z prawej strony w zwierciadle. Spojrzałam na

lustro i starałam się skoncentrować, ale obraz zniknął. Potem zaczęłam się wpatrywać ponownie
i zobaczyłam coś, co wyglądało jak tamta postać, koło mojego prawego ramienia. Kiedy się
odwróciłam, żeby sprawdzić, znowu znikło. Przypominało jakąś osobę, ale nie umiem
powiedzieć, kto to mógł być.

A potem zobaczyłam inny obraz. Wiem, że to był mężczyzna, ale zupełnie mi nie znany.

Właściwie w pierwszej chwili pomyślałam, że to pan przyszedł sprawdzić, co ze mną.

Ten mężczyzna był jednocześnie w lustrze i na zewnątrz niego. Wyłonił się i dlatego

obejrzałam się za siebie, w prawo. To nie przypominało odbicia. Była to autentyczna postać
wychodząca z lustra, ale kiedy ponownie się obejrzałam, ten ktoś znikł.

Wtedy zrezygnowałam. Zeszłam na dół i czułam się naprawdę rozczarowana, bo myślałam,

że nic z tego nie będzie.

Następnie poszłam do domu. Już pierwszej nocy miałam niejasne uczucie, że ktoś jest w

pobliżu. Kładłam się do łóżka i wydawało mi się, że ktoś jest w pokoju. Obudziłam się i nadal
czułam, że ktoś ze mną jest, ale nie potrafiłam stwierdzić – kto.

Drugiej nocy obudziłam się pod wrażeniem, że w pokoju jest obecny mój ojciec. Mogę

powiedzieć tyle, że próbował powiedzieć coś do mnie, ale nie zrozumiałam, co to miało być.
Byłam tak rozbudzona, że nie potrafiłam zasnąć.

Następnej nocy znowu to samo. To była już trzecia z rzędu noc, kiedy zasypiałam i budziłam

się z uczuciem,, że ktoś jest w pokoju. Tym razem obudziłam się i poczułam zapach wody po
goleniu, jakiej używał mój ojciec.

Czułam się całkiem rozbudzona i to mi się nie śniło; było to coś bardzo konkretnego, tu i

teraz.

Popatrzyłam – mój ojciec stał przy drzwiach sypialni. Leżałam w łóżku, wstałam więc i

podeszłam do niego. Zatrzymałam się w odległości jakichś czterech kroków. Wyglądał zupełnie
jak mój tata, ale nie robił wrażenia człowieka tak schorowanego, jak tatuś był tuż przed śmiercią.
Widziałam całą jego sylwetkę; była pełniejsza, niż kiedy umarł. Wyglądał tak, jakby wszystko
było cudownie.

Nie słyszałam jego głosu, ale zrozumiałam, co mówił. Nie chciał, żebym się martwiła.

Wyraźnie odniosłam wrażenie, że mówi mi, iż wszystko jest w porządku.

Byłam bardzo przygnębiona, ponieważ tata umarł w samotności. Nie było przy nim nikogo i

z jego śmiercią wiązało się wiele problemów, takich jak pytanie, czy miał dosyć tlenu, żeby
przetrzymać noc. Bardzo mnie to gnębiło, ponieważ jestem jego jedynym dzieckiem, a mama i
tata żyli w separacji.

Ale widząc go tej nocy naprawdę nabrałam przekonania, że wszystko było w porządku, jakby

mówił mi, że nie muszę się o niego martwić i że jest mu dobrze. Po prostu znałam jego myśli, a
on znał moje.

A potem zwyczajnie odszedł. Przez długi czas nie mogłam zasnąć. Wydawało mi się, że

naprawdę był u mnie, i nie chciałam stracić tego uczucia”.

Ta kobieta była trochę zakłopotana swoim przeżyciem. Szykowała się na spotkanie z mężem, a

zamiast niego zobaczyła zjawę ojca. Teraz zdaje sobie sprawę, że być może wpatrywanie się w
zwierciadło nie pozwala na dokonywanie wyboru.

– To tak, jakbym miała przed oczami wielką patelnię, zrobiła w niej mały otwór i oświadczyła:

„Chcę zobaczyć męża” – powiedziała. – A jest tak, że muszę ten otwór zostawić dla każdego, kto
zechce przyjść do mnie.

Od czasu doświadczenia z wpatrywaniem się w zwierciadło ta kobieta odzyskała spokój, jeśli

chodzi o ojca. Nie czuje się już winna i niespokojna, kiedy myśli o jego śmierci. „Teraz myśli o nim
są miłe – powiedziała. – Czuję się z nim naprawdę związana”.

Podobne przeżycie,, przypominające inkubację snów, okazało się dość typowe dla osób, które

odwiedzały psychomanteum.

Zdarza się zwłaszcza tym, którzy przeżyli mało bądź całkiem nic w izbie zjaw. Te osoby

przeżywają niespodziewane odwiedziny po powrocie do domu.

„Przy łóżku stała Jane”

Kolejna „wizja na wynos” przydarzyła się mężczyźnie pod sześćdziesiątkę, który przed pięciu

laty utracił w tragicznych okolicznościach córkę. Przyszedł do mnie, ponieważ nie mógł się uporać
z rozpaczą po jej śmierci.

Nie zobaczył córki w izbie zjaw. Jednakże dwa dni później zadzwonił do mnie i opowiedział o

fascynującym spotkaniu, które przeżył poprzedniego wieczora.

„Położyłem się spać około jedenastej trzydzieści, tuż po wieczornych wiadomościach, i

zasnąłem niemal natychmiast po przyłożeniu głowy do poduszki. Następne, co pamiętam, to że
obudziłem się i usiadłem wyprostowany w łóżku. Miałem wrażenie takie samo jak wówczas,
kiedy Jane wracała z college'u, zjawiała się późno w domu i wchodziła do naszego pokoju.
Zupełnie tak, jakby wróciła właśnie z zajęć i wpadła powiedzieć: – Cześć!

Wyglądała cudownie. Promieniała, była ślicznie oświetlona. Szczęśliwa i ożywiona. Mówiła

mi:

– Musisz się uspokoić. Uspokój się na chwilkę.
Nie słyszałem jej głosu, żadnego dźwięku. Ale kierowała te myśli do mnie, a były one tak

silne, że czułem, jakby to były moje własne myśli,

Przez zasłony przenikało światło z ulicy i widziałem ją bardzo dobrze. I muszę panu

powiedzieć, że byłem całkiem rozbudzony przez cały ten czas. A pan wie, że nie należę do tych,
co to wymyślają niestworzone historie.

To była moja córka. Mówiła mi, że wszystko jest w porządku i czuje się doskonale. Przyszło

mi do głowy, a może to ona mi powiedziała, że śmierć nie jest wcale czymś takim, jak myślałem.
Była szczęśliwa i roześmiana. Powtarzała:

– Bądź spokojny. Nie mogę tu długo zostać, ale nie ma powodu do zmartwienia. Jest mi

doskonale.

I to wszystko. Powiedziała:
– Do widzenia – i znikła”.

Według zegara całe to przeżycie trwało cztery minuty, a kiedy dziewczyna znikła, zrobiła to tak

błyskawicznie, „jakby ktoś przekręcił wyłącznik”.

Mężczyzna jest przekonany, że to, co widział, nie było zjawą, że to naprawdę była jego córka. W

rezultacie tego spotkania ból po jej utracie w znacznym stopniu złagodniał. „To nie był sen, lecz
takie przeżycie, jak spotkanie każdego innego człowieka – powiedział. – Nie wątpię, że pewnego
dnia znowu się z nią spotkam”.

Zjawy w różnych postaciach

Ze względu na podobne zdarzenia przyjąłem zasadę informowania gości odwiedzających

psychomanteum, że być może przeżyją wizje dopiero po powrocie do domu.

W gruncie rzeczy przy każdym nowym gościu w Teatrze Umysłu uczę się czegoś nowego na

temat wywoływania zjaw osób zmarłych i odpowiednio przystosowuję całą procedurę.

Wyjaśniam także tym, którzy pragną zobaczyć zjawy, że spontaniczne wizje występują w

licznych formach i mogą oddziaływać na wszelkie zmysły. Większość z nich jest wizualna, gdy
naprawdę widzi się zjawę zmarłego. Znaczna część to odczucia słuchowe (według jednego z badań
– 27 procent), a tuż za nimi lokują się dotykowe (13 procent).

Następne trzy przykłady opisują przeżycia słuchowe.

„Jest zbyt zawstydzony, aby rozmawiać”

Pewna dobiegająca czterdziestki lekarka psychiatra przyszła do psychomanteum w nadziei, że

zobaczy swojego ojca, który w ostatnich latach życia bardzo agresywnie odnosił się do członków
swojej rodziny i nieustannie miał do nich jakieś pretensje.

W celu rozbudzenia wspomnień przyniosła zrobiony przez jej ojca drewniany przedmiot i kilka

zdjęć rodzinnych. Ojciec umarł trzy lata temu, ale kilka lat przed jego śmiercią stosunki między
nimi stały się bardzo napięte i pełne konfliktów. Biorąc pod uwagę charakter ich ostatnich
kontaktów, wyniki jej sesji wpatrywania się w zwierciadło są intrygujące:

„Siedziałam tam dość długo, zanim cokolwiek zaczęło się dziać. Potem dostrzegłam w lustrze

różne obrazy, kształty i kolory, głównie wzory, A później, po jakimś czasie, ze zdumieniem
usłyszałam nagle mówiącą, do mnie babcię. Wyraźnie był to jej głos, którego nie słyszałam
przez wiele lat, od jej śmierci.

– Babciu, to ty? – spytałam.
– Tak – odpowiedziała. A potem dodała: – Jestem tu z Howardem i Kathleen (zmarłymi ciotką

i wujem), a jest tu również twój ojciec.

– Czy może podejść, żeby porozmawiać ze mną?
– Nie – odparła. – Jest zbyt zawstydzony, aby rozmawiać.
Wierzę, że mój ojciec był zawstydzony z powodu oziębłego stosunku do swoich dzieci przez

ostatnie osiem lat życia. Myślę też, że miał jakieś paranoiczne podejrzenia wobec swoich
bliskich, podejrzenia zupełnie bezpodstawne. Wydawało mu się chyba, że chcieliśmy się go
pozbyć.

Z rozmowy z babcią odniosłam wrażenie, że ojciec teraz już wie, iż wcale nie byliśmy tacy,

jak przypuszczał. Możliwe też, że wstydzi się swojego postępowania i pewnych rzeczy, które
powiedział, a były one naprawdę straszne.

Jeśli zaś chodzi o samo przeżycie: Słyszałam, jak liczni schizofrenicy, moi pacjenci, mówili o

głosach, ale oni najczęściej mówią o głosach, które wydają im polecenia lub krytykują ich, albo
po prostu o jakichś pomrukach i łoskocie.

Głos mojej babki w niczym tego nie przypominał. Brzmiał dokładnie tak, jak jej głos.

Zupełnie jakby stała blisko mnie. Było to jednak dziwne. Wcale się jej nie spodziewałam, a
mimo to miałam wrażenie, że znajduje się w izbie zjaw, tuż przy mnie”.

„Czułem się zupełnie tak, jakby tu była”

Kolejnym gościem w mojej wyroczni zmarłych, który słyszał głosy z zaświatów, był

dwudziestokilkuletni mężczyzna, który przyjechał zobaczyć się ze swoją przyjaciółką, zmarłą
tragicznie, gdy oboje byli nastolatkami. Choć nie widział dziewczyny, przeżycie i tak było dla niego
satysfakcjonujące.

„Jak sądzę, nie więcej niż po pięciu minutach zacząłem słyszeć głos tej przyjaciółki, która

utonęła w czasie przejażdżki łodzią. Miałem wrażenie, że ona po prostu mówi do mnie. Nie
chodzi mi o moje myśli, marzenia na jawie czy wyobrażenia. Nigdy przedtem nie słyszałem
czegoś takiego.

Po prostu rozmawiała ze mną, powiedziała, że tu, gdzie przebywa, jest cudownie. Słyszałem

każde jej słowo bardzo wyraźnie, każde z osobna. Brzmiało to trochę specyficznie, jakby z
echem, albo raczej tak, jakby mówiła przez metalową tubę. Ale z całą pewnością był to jej głos.

Czułem wielki żal po jej śmierci. Zresztą nie tylko ja, wszyscy nasi przyjaciele. Przedtem nikt

spośród moich kolegów czy z rodziny nie umarł, było to więc moje pierwsze zetknięcie ze
śmiercią. Żałowałem, że nie mogłem pożegnać się z nią ani powiedzieć, jak mi na niej zależało.

Doznałem więc cudownego przeżycia. Poczułem radość, zupełnie tak jak po spotkaniu z nią.

Nie widziałem jej, ale czułem się tak, jakby ona tu była”.

„Miałyśmy bezpośredni kontakt emocjonalny”

Szczególnie ekscytujące stało się dla mnie wywoływanie wizji z następną uczestniczką,

ponieważ była ona pierwszą osobą spośród tych, z którymi pracowałem, mającą doświadczenia ze
stanu bliskiego śmierci. Opowiedziała mi smutną historię. Zaledwie kilka miesięcy po tym, jak jej
młodsza siostra zginęła w wypadku samochodowym,, ona sama przeszła bardzo ciężki wypadek
samochodowy, w którym otarła się o śmierć. W efekcie tego wypadku miała przeżycia ze stanu
bliskiego śmierci i widziała wówczas swoją zmarłą siostrę. Spotkanie nastąpiło, kiedy opuściła
swoje ciało, i doprowadziło do głębokiego przeżycia emocjonalnego o takim charakterze, jakiego
nigdy przedtem nie doznała. „Odkryłam – opisywała tamto zdarzenie – że ciało właściwie
powstrzymuje uczucia. Kiedy wydostałam się ze swojego ciała, moje emocje stały się niczym nie

skrępowane. Kiedy wydostałam się ze swojego ciała, było zupełnie tak, jakby moje uczucia wyszły
naprzeciw jej uczuciom. Miałyśmy bezpośredni kontakt emocjonalny”.

Zaintrygowała mnie możliwość wywołania wizji w przypadku tej kobiety, ponieważ

pozwoliłoby mi to porównać efekty wpatrywania się w zwierciadło z przeżyciami ze stanu
bliskiego śmierci. A oto opis wywołanej wizji, jaki mi przekazała:

„Najpierw czułam, że lustro się unosi. Unosiło się tak przez jakiś czas. Następnie zobaczyłam

wychodzące z niego obrazy w formie jakichś kształtów i błysków światła. A potem dostrzegłam
czerwone światło z zieloną mgiełką w środku. I wtedy usłyszałam moją młodszą siostrzyczkę,
mówiącą:

– Jestem tu.
– Chciałabym cię zobaczyć – powiedziałam w myślach. A ona odparła:
– No to jestem.
Próbowałam się rozluźnić, ale nie udawało mi się jej zobaczyć. Za to czułam ją! Czułam, jak

pocałowała mnie w policzek w taki sam sposób jak wtedy, kiedy jeszcze żyła. I znowu
usłyszałam, że mówi:

– Jestem tu.
Nie widziałam jej, ale wiedziałam, że jest w pobliżu. Czułam bijącą od niej miłość. I mignęła

mi mała scenka. Zobaczyłam nas, jak siedzimy w jej pokoju i słuchamy płyt. W tym momencie
wyraźnie czułam miłość, ten sam rodzaj miłości, jaki odczuwałam wtedy, kiedy to wszystko
działo się naprawdę”.

Poprosiłem tę uczestniczkę, aby porównała wizję, wywołaną w procesie wpatrywania się w

zwierciadło, ze swoimi przeżyciami ze stanu bliskiego śmierci. Otóż w stanie bliskim śmierci
widziała swoją siostrę, podczas gdy w izbie zjaw jedynie słyszała ją i czuła jej obecność. Ale pod
względem emocjonalnym różnica była niewielka, jak mówiła. „To było zupełnie tak, jakbym
słyszała autentyczny głos – wspominała. – Słyszałam, jak mówiła. Jakby pochylała się nade mną i
szeptała do mojego ucha”.

Dla żałoby i wiedzy

Termin „psychomanteum”' rozumiany dosłownie sugeruje, że duchy zmarłych wywołuje się do

wróżb – aby można im było zadawać pytania o przyszłość lub poznawać to, co jest ukryte przed
oczami człowieka. Puryści mogą stawiać zarzut, że to, co stworzyłem do celów moich badań, nie
jest psychomanteum, ponieważ naszym celem nie było wywoływanie duchów, by nam wróżyły.
Ludzie przychodzili tu (i nadal przychodzą) raczej w nadziei na zaspokojenie swojej tęsknoty za
towarzystwem osób, które zabrała im śmierć. Niezależnie jednak od różnicy w przeznaczeniu
tamtych starożytnych instytucji i tej współczesnej, którą zbudowałem, podejrzewam, że są podobne,
jeśli chodzi o ich działanie.

Dzięki mojej pracy nad wywoływanymi wizjami uświadomiłem sobie rolę, jaką żałoba odgrywa

w życiu człowieka. Grecki historyk Plutarch opowiada wzruszającą historię, która ilustruje mój
punkt widzenia. Wybitny i zamożny człowiek, Elizjusz, był opętany myślą, że zapewne jego
młodszy syn, który zmarł, został otruty. W swojej udręce Elizjusz udał się do miejsca, które
znajduje się w obecnych południowych Włoszech, do tamtejszego psychomanteum, które
najwyraźniej służyło inkubacji snów. Po dopełnieniu określonego rytuału Elizjusz zasnął i miał
wizję. Pojawił się jego ojciec, zbliżając się do niego. Elizjusz opowiedział ojcu wszystko, co się
zdarzyło, i błagał go, aby wykrył przyczynę śmierci chłopca. Ojcu Elizjusza towarzyszył młody
mężczyzna. Tak jak zdarzyło się w kilku przypadkach w moim psychomanteum, Elizjusz
pierwotnie nie rozpoznał młodzieńca, który – jak się okazało – był jego synem. Kiedy go wreszcie

rozpoznał, syn powiedział mu, że umarł z przyczyn naturalnych.

Wierzę, że nasze powody zainteresowania spotkaniami wizjonerskimi nie różnią się od tych,

którymi kierowali się starożytni Grecy. Jestem pewien, że wówczas, podobnie jak i obecnie,
większość ludzi szukała w psychomanteum nie wiedzy, ale przygody, ukojenia, spełnienia życzeń, a
nawet pocieszenia.

6.

Sposób odkrywania samego siebie

Wydawało mi się jakbym szedł

przez świat duchów

i czuł się cieniem snu.

Aleksy Tołstoj

Współcześnie refleksja i medytacja znalazły się w tyle za techniką. Szybkie tempo życia

spowodowało, że całkiem realnie utraciliśmy kontakt z samymi sobą. Walka o przetrwanie
doprowadziła ludzi do stanu, w którym mają kłopoty z poznaniem własnych uczuć. Może im w tym
dopomóc wpatrywanie się w lustro. Wizje zwierciadlane, powstające z tego rodzaju dowolnego
wpatrywania się (a nie wywoływania zjaw), czasami prowadzą do wejrzenia w tę głęboką studnię
wewnętrzną, znaną jako podświadomość.

„Wyczuwałam ogromny strach”

Czterdziestoczteroletnia kobieta, której pokazałem metodę wpatrywania się w lustro, zaczęła

samodzielnie eksperymentować. Przez całe lata drogą tradycyjnej psychoterapii szukała klucza do
własnego dylematu psychologicznego. Po kilku sesjach wpatrywania się w lustro odkryła
wspomnienie, które doprowadziło ją do znaczącego postępu w zrozumieniu samej siebie. Oto jej
historia:

„Kiedy próbowałam wpatrywać się w lustro, odkryłam, że narastają we mnie jakieś silne

uczucia. Stało się oczywiste, że dostosowywałam się do jakichś uczuć, które blokowałam w
świadomości.

Wyczuwałam ogromny strach, ale nie byłam pewna przed czym. Czasami dosłownie

przerywałam sesję, ponieważ bałam się tego, co miałam zobaczyć.

Odkryłam wreszcie, że był to strach przed samodzielnością i dbaniem o siebie. A także

przeraźliwie bałam się porażki.

Widziałam różne twarze i różne sytuacje. Każda z nich pokazywała, jak bardzo zżera mnie

strach.

W czasie jednej z sesji zobaczyłam, w jaki sposób odnoszę się do ludzi. To wszystko zaczęło

się w moim dzieciństwie i miało związek z tym, że byłam najstarsza i musiałam opiekować się

pozostałymi dziećmi w rodzinie.

Zobaczyłam siebie przed urodzeniem się moich braci, kiedy byłam oczkiem w głowie dla

wszystkich. Potem pojawili się moi bracia i to wszystko się skończyło. Ludzie zaczęli zwracać
uwagę na nich, a nie na mnie. Aby pozyskać uwagę ojca i pochwałę z jego ust, stałam się
opiekuńcza. W jednym z obrazów widziałam siebie kąpiącą braci, podczas gdy rodzice siedzieli
w salonie.

Aby przystosować się, zawsze stawiałam siebie na drugim miejscu w stosunkach z

mężczyznami. Gdy trzeba było ratować nasz związek, to ja dokładałam wszelkich starań.
Widziałam sytuacje, kiedy robiłam rzeczy, których nie chciałam; robiłam je tylko po to, aby
sprawić przyjemność mężczyznom w moim życiu.

A potem zobaczyłam wydarzenie, które miało nadejść w mojej rodzinie. Moja cioteczna

babka kończyła dziewięćdziesiąt lat, a matka i brat planowali przyjęcie w weekend dla niej. W
zwierciadle zobaczyłam, jak włączam się w to, przejmując odpowiedzialność. Zobaczyłam
siebie, jak dzwonię do mamy i taty i mówię im, że przywiozę obiad na piątek.

Te obrazy wywołały uczucie bólu. Zdałam sobie sprawę, że w moich związkach rodzinnych ci

tak zwani przyjaciele i krewni nie przychodzili do mnie dla przyjemności; przychodzili, żebym
im w czymś pomogła. Dzięki wpatrywaniu się w zwierciadło uświadomiłam sobie, że zostałam
zanadto obciążona, że nie czerpałam żadnej radości z życia”.

Ta kobieta wiele zmieniła w swoim postępowaniu po przeżyciach wizjonerskich. Przestała

dobrowolnie brać na siebie obowiązki, które nie sprawiały jej przyjemności. Zamiast obciążać się z
własnej woli odpowiedzialnością za zjazdy rodzinne, czerpie z nich przyjemność i pozwala innym
je organizować. To samo nastąpiło w jej stosunkach z dziećmi, za które wielokrotnie podejmowała
decyzje. Obecnie pozwala im popełniać błędy, nie angażując się nadmiernie. „Teraz zamiast mówić
im, co mają zrobić, po prostu rzucam pewne sugestie i nie wtrącam się więcej” – jak powiedziała.

Wizje symboliczne

Ostatnie opisane przeżycie należało do „rzeczywistych”, a nie do symbolicznych wyobrażeń.

Jest to o wiele łatwiejsze dla doznającej osoby, nie stawia bowiem wymagań w zakresie
interpretacji. Symboliczne wizje, pojawiające się w trakcie wpatrywania się w zwierciadło, są
trudniejsze do wyjaśnienia. Jednakże kiedy już się tego dokona, mogą dać tyle samo satysfakcji co
wizje nie mające treści symbolicznej. Czasami nawet więcej niż wizje, „realne”, pozwalają bowiem
danej osobie mówić o szerokim wachlarzu spraw z jej życia, które być może wiążą się z tymi
symbolami.

Jak będzie można się przekonać, następna wizja zwierciadlana jest pełna treści symbolicznej:

„Bardzo boję się węży. Kilka razy w trakcie wpatrywania się przeze mnie w zwierciadło

pojawiał się wąż.

W czasie jednej z wizji dom, w którym się wychowywałam, został zaatakowany przez węża,

niemal tak wielkiego, jak sam ten dom. Wąż unosił się, syczał i wysuwał język, jakby zamierzał
ukąsić. Tuż za tym wężem pojawił się drugi, równie wielki. Ale inny od tego pierwszego. Był
niebieski, miał cudowne, niebieskie oczy i uśmiechał się.

Patrząc na niego pomyślałam: Czy on nie jest cudowny? Ale zaraz poczułam strach i

uciekłam. Nie ufałam mu”.

Omawialiśmy tę wizję po jej skończeniu. Po zdumiewająco krótkim namyśle kobieta stwierdziła,

że obrazy, które widziała w zwierciadle, wiążą się z zaufaniem.

„To prawie tak jak z moim strachem, że ludzie robią dobre wrażenie, a potem się okazuje, że

zwracają się przeciwko mnie – powiedziała, nawiązując do różnych osobowości węży. – Nie ufam
ludziom. Myślę, że są tacy, jak mi się wydaje, a potem okazuje się, że są zupełnie inni. I czuję się
oszukana”.

„Widziałam pawia”

Inna symboliczna wizja zwierciadlana pojawiła się kobiecie, którą interesowało wpatrywanie się

w zwierciadło, ponieważ chciała „zobaczyć, co z niego wyjdzie”. Z przyjemnością pomogłem jej,
ponieważ intrygują mnie wizje, jakie miewają ludzie, kiedy nie szukają czegoś konkretnego. Coś
takiego daje doskonałe możliwości oceny wyników wpatrywania się w lustro u normalnych ludzi,
których po prostu interesuje poznawanie samych siebie.

Ta kobieta była dwudziestotrzyletnią absolwentką jednego z uniwersytetów na Południu.

Twierdziła, że nie była chowana bardzo religijnie i nie interesowała się szczególnie tymi
zagadnieniami. Odnoszę jednak wrażenie, że poszukiwała jakiegoś rodzaju uduchowienia.
Przekonanie to zrodziło się we mnie na podstawie jej relacji z wizji zwierciadlanej. A oto ta relacja:

„Usiadłam (w izbie zjaw) i przez jakieś pięć minut oddychałam głęboko i rozluźniałam się.

Potem widziałam jedynie ramę i panującą w głębi lustra nieprzeniknioną czerń. Wpatrywałam
się w nią przez pewien czas, a potem zaczęły tańczyć w niej cienie. Te cienie wyszły następnie z
lustra i tańczyły ze mną w pomieszczeniu, w którym się znajdowałam!

Chwilę później obraz w lustrze stał się szary i zamglony. A następnie lustro zaczęło się dzielić

na segmenty. Część z nich odsuwała się ode mnie, a część zbliżała. Potem przestałam widzieć
ramę i uświadomiłam sobie, że lustro mnie pochłonęło. Byłam wewnątrz zwierciadła!

Później zobaczyłam pawia. Stał do mnie tyłem, a potem odwrócił się i oszołomiły mnie

kolory. Uniósł i rozłożył ogon. Był ogromny!

Wydawało mi się, że ma ludzką twarz, choć nie widziałam dokładnie, jak ta jego twarz

wygląda. A potem za tym pawiem dostrzegłam coś jeszcze. Jakby jakąś czarnoskórą postać na
ołtarzu ofiarnym. Osoba ta leżała wyciągnięta, jej ręce i głowa zwisały po bokach i wydawało mi
się, że jest martwa. To był mężczyzna, twarz miał zwróconą w moją stronę, ale zakrywały ją
włosy, nie mogłam więc zobaczyć rysów.

A potem lustro ponownie wróciło do mnie. Widziałam jedynie wielki trójkąt, taki jak dzwon

przyzywający na posiłki, oraz mały kawałek metalu, jakiego używa się, aby uderzać w ten
dzwon. I ten dzwon zaczął dzwonić; dzwonił tak chyba przez kilka minut, powoli jak dzwon
kościelny. Było to tak odprężające, że niewiele brakowało, a zapadłabym w sen.

Zanim jednak do tego doszło, nagle zorientowałam się, że tańczę z Jezusem Chrystusem! A

kiedy rozejrzałam się, zobaczyłam, że tańczę na Ostatniej Wieczerzy! Tańczyliśmy wokół stołu,
a potem przyszła jakaś czarnoskóra kobieta i wyprowadziła mnie”.

Podobnie jak wielu innych, ta uczestniczka również uznała wpatrywanie się w zwierciadło za

jedno z najbardziej odprężających przeżyć. I choć powiedziała mi, że nie rozumie znaczenia swej
wizji, myślę, że ona właśnie wtedy usiłowała uporać się z rolą, jaką odgrywa religia w jej życiu.
Paw, na przykład, jest starożytnym symbolem Chrystusa. Jej opis, że był „ogromny” i przejmująco
piękny, jest sympatyczny i sugeruje mi, iż dziewczynę tę pociąga pełne miłości przesłanie
chrześcijaństwa, będące podłożem doktryny, którą ta uczestniczka sesji dotychczas odrzucała.
Ponadto fakt, że widziała obraz Chrystusa jako postaci religijnej, z którą mogła tańczyć, świadczy o
tym, że wierzy w jego dobroć i serdeczność.

Czarna osoba na ołtarzu może oznaczać prześladowania. Ponieważ osoba ta pojawiła się łącznie

z wyobrażeniem pawia-Chrystusa, pozwalam sobie snuć przypuszczenie, że ten czarny człowiek

przedstawia jakąś formę prześladowania chrześcijaństwa. Natomiast czarna kobieta, która
wyprowadziła ją z Ostatniej Wieczerzy, była zapewne jej nianią z czasów dzieciństwa.

Ta młoda kobieta najprawdopodobniej szuka więcej uduchowienia w swoim życiu i pociąga ją

motyw dobroci w religii chrześcijańskiej.

Ostatnie dwa przykłady stanowią ilustrację, w jaki sposób wpatrywanie się w zwierciadło

pozwala ujawnić się podświadomości, myślom i uczuciom, które tkwią tuż pod powierzchnią.
Zwykła psychoterapia prowadzi do tego samego. Jedną z zalet wpatrywania się w zwierciadło jest
jednakże to, iż – jak się wydaje – do osiągnięcia tego celu potrzeba mniej czasu i zazwyczaj
uzyskuje się bardziej wizualną demonstrację tego, co dzieje się w wewnętrznych sferach naszego
umysłu.

Wpatrywanie się w podświadomość

Wpatrywanie się w zwierciadło może także pomóc psychoterapeutom odkryć, co się dzieje w

podświadomości osób szukających u nich pomocy.

Freud wierzył, a wiele osób podziela jego punkt widzenia, że sny są „królewską drogą do

podświadomości”. Uważał, że sny ujawniają motywację kierującą odruchami i działaniami, których
nasza podświadomość wyrzeka się, gdy czuwamy.

Mam wrażenie, że wizje zwierciadlane także są wskazówkami informującymi o tym, co tkwi w

naszej podświadomości. Ponieważ obrazy widziane w zwierciadle są w znacznym stopniu tworami
umysłu osoby wpatrującej się, stanowią one coś, co można by nazwać testem projektywnym,
analogicznym do słynnych kart Rorschacha czy też testu z kleksami. Próba taka może być bardzo
pomocna przy ocenie stanu umysłu pacjenta.

Ja sam wykorzystuję wpatrywanie się w zwierciadło przez moich pacjentów do diagnozowania

licznych objawów, łącznie z konkretnymi niepokojami, depresją i problemami małżeńskimi.

Aby to osiągnąć, proszę uczestnika sesji, aby przestrzegał określonej procedury, tak jak musieli

czynić kapłani w świątyni inkubacji snów w starożytnej Grecji. Na dzień przed wpatrywaniem się
w zwierciadło proszę uczestnika o naszkicowanie, co go trapi. Jeśli na przykład ktoś martwi się o
swoje stosunki z matką, proszę, aby myślał o swojej matce o różnych porach w ciągu dnia. W ten
sposób, kiedy w końcu dochodzi do wpatrywania się w zwierciadło, obrazy najprawdopodobniej
pojawią się w nawiązaniu do wcześniejszych myśli uczestnika sesji. Podobnie jak w inkubacji
snów, obrazy, które się pojawiają, są pełniejsze życia niż rzeczywistość i bardziej symboliczne niż
zwykłe myśli.

Inaczej niż to jest w przypadku snów – które opowiada się psychoterapeutom po kilku

godzinach, jeśli nie kilku dniach od chwili, kiedy pacjent je przeżywał, wskutek czego mogą być
już nie w pełni pamiętane – wizje zwierciadlane mogą być wytwarzane przez uczestnika w czasie
sesji, co pozwala na dostęp do materiału zawartego w podświadomości i wykorzystanie go
natychmiast.

Człowiek z wyspy

Przykładem zastosowania wpatrywania się w lustro jako narzędzia terapeutycznego, może być

przypadek dość nieokrzesanego studenta ze wsi na Południu. Chłopak ten ochoczo przyznał się do
swych braków i określił swoich rodziców jako ludzi tego samego pokroju. Jego matka zajmowała
się domem, a ojciec był agentem ubezpieczeniowym.

Kiedy odbywaliśmy sesję wpatrywania się w zwierciadło, mieszkał nadal u rodziców. Mówił o

swoich sprawach życiowych obojętnym głosem, bez emocji. Ale pod koniec tej sesji gotów był

przyznać, że faktycznie miał pewne problemy w domu. A oto co zobaczył:

„Widziałem grupę ludzi na plaży. Palili ognisko i gotowali coś, co przypominało rybę. Nie

przyglądałem się zbyt uważnie jedzeniu, bo nie interesowało mnie tak Jak tamci ludzie i samo
miejsce.

Byliśmy na wyspie, i to nie bardzo dużej. Widziałem wzgórza za nami. Miałem wrażenie, że

mógłbym obejść tę wyspę dokoła w bardzo krótkim czasie.

Byliśmy ubrani w kolorowe stroje, zrobione z materiału, który wyglądał jak papier. Kiedy

ludzie przechodzili obok mnie, spódniczki, które mieli na sobie, szeleściły jak bibułka. Kolory
były niezwykle żywe i ostro kontrastowały z intensywną zielenią drzew i czerwienią kwiatów.

W następnej scenie razem z grupą tych ludzi biegaliśmy po płyciźnie przy plaży, zbierając

ryby, które wyrzucił przypływ. Byliśmy szczęśliwi. Na tej wyspie było też mnóstwo owoców,
bardzo słodkich i sycących.

W grupie panowała atmosfera plemienna. Nie miałem wrażenia, że ktokolwiek jest moją

mamą lub moim tatą, wszyscy byliśmy równi i życzliwi dla siebie. Najdziwniejsze ze
wszystkiego wydaje mi się to, że nie umiałem określić, jakiej jestem płci – męskiej czy żeńskiej.
Byłem po prostu bardzo młody.

Była tam jedna osoba, z którą czułem się blisko związany. Starzec plemienny, wesoła postać z

naprawdę dużym brzuchem i kręconymi czarnymi włosami. Był moją ostoją. Pamiętam, że
siedziałem z nim koło plaży, rozmawiałem i czułem się bardzo spokojny, ale nie pamiętam, o
czym mówiliśmy”.

Zainteresowało mnie to, że w swoim przeżyciu w trakcie wpatrywania się w zwierciadło student

ów mieszkał na wyspie i nie mógł dorosnąć. Kiedy wspomniałem o tym, zgodził się ze mną.
Wydawało się to odbiciem jego rzeczywistego życia, w którym rodzice niepokoili się i odnosili z
niechęcią do możliwości wypuszczenia syna z gniazda oraz poznawania przez niego czegoś, czego
oni w gruncie rzeczy nie rozumieli. „Nieustannie próbują mnie wciągnąć z powrotem w bagno” –
powiedział, mając na myśli, że usiłują trzymać go w domu, w roli dziecka.

W trakcie naszej rozmowy uświadomiłem sobie, że starzec plemienny, z którym młodzieniec

czuł się związany, nie był jego ojcem, przed nim bowiem uczestnik sesji nie odczuwał respektu. Nie
mógł to też być żaden z jego dziadków, ponieważ obaj umarli przed jego urodzeniem. Podczas
dyskusji na ten temat chłopak doszedł do wniosku, że starcem z plaży mógł być pewien miły
policjant z jego rodzinnej wioski, z którym był w dzieciństwie zaprzyjaźniony.

Jedna sesja pomogła temu pacjentowi uświadomić sobie pewne problemy w jego życiu. Dzięki

wpatrywaniu się w lustro byliśmy w stanie dotrzeć do sedna dylematu jego młodego życia. Chłopak
rozmawiał ze mną jeszcze kilkakrotnie o znaczeniu tego, co widział w krysztale, po czym
zdecydował się wyprowadzić od rodziców i zacząć samodzielne życie.

Wpatrywanie się jako narzędzie do demonstracji

Jako profesor psychologii uznałem wpatrywanie się w zwierciadło za bardzo skuteczny środek

demonstrowania studentom procesów psychicznych zachodzących w podświadomości. Celem tego
nie było umożliwianie im spotkania ze zmarłymi krewnymi, ani nawet badanie podświadomych
uczuć. Miało im to raczej pokazać, że podświadomość jest aktywna nawet wówczas, kiedy sądzą,
że tak nie jest.

Często organizowałem seanse grupowe i miewałem do czterdziestu studentów wpatrujących się

jednocześnie w zwierciadło. Taka grupowa demonstracja niemal zawsze zaczyna się od podejścia
sceptycznego. Dopiero w miarę rozwijania się sesji słyszę, jak studenci posapują ze zdumienia pod
wpływem tego, co widzą w powierzchni odblaskowej. Pod koniec zajęć większość studentów jest

oszołomiona tym, czego dokonali i co widzieli. Jeden ze studentów stwierdził, że czuł się tak, jakby
miał w głowie kamerę wideo. Inna studentka była zdumiona, że jej wspomnienia mogły pojawić się
jako film trójwymiarowy.

Te grupowe seanse zawsze budziły w studentach ciekawość, dostarczającą im energii na cały

semestr. Mimo że sam jestem przyzwyczajony do wpatrywania się w tajemnicze zwierciadło, część
z tych sesji dawała rezultaty, które zdumiewały nawet mnie, uświadamiając mi, jak wiele jeszcze
nie wiem o podświadomości.

W czasie jednej z demonstracji grupa uczestników wpatrywała się w zwierciadło.

Zaobserwowałem, jak jeden z uczestników oddycha głęboko, aby się odprężyć. W miarę upływu
czasu student ten wpatrywał się w zwierciadło coraz szerzej otwartymi oczami. Później opowiedział
mi, co widział:

„Próbowałem na siłę wywołać wizję. Potem zniechęciłem się i rozluźniłem. I właśnie wtedy

poczułem nagle jakby odwrócenie sytuacji: przekręciło mnie o sto osiemdziesiąt stopni i to ja
siedziałem w lustrze, patrząc na miejsce, w którym byłem dotąd. Właściwie poczułem, że mnie
coś porywa, i oto byłem w lustrze.

A potem przyszły wizje. Pamiętam, że widziałem pole, na którym znajdowało się całe

mnóstwo kowbojów i Indian. Widziałem barwy wojenne i kolory ubrań. Była to scena, w której
Indianie i kowboje ścigali się po równinie, wokół mnie. Ja znajdowałem się wewnątrz tej sceny”.

Skąd wzięły się te obrazy z Dzikiego Zachodu? Nie było to tajemnicą dla tego uczestnika,

któremu się ukazały. Jako dziecko był oczarowany kulturą kowbojów z Dzikiego Zachodu.
Wszystkie wspomnienia, jakie miał z okresu dorastania, wiążą się z kapeluszem kowbojskim lub
zatkniętym za pas rewolwerem na kapiszony.

W świetle jego fascynacji Dzikim Zachodem przeżycie to nabrało sensu. Zdumiał go fakt, że

wizje były bardziej realistyczne niż sny i sprawiły mu więcej przyjemności. „Nie spałem, a
znalazłem się w samym centrum akcji – stwierdził. – Sny nie dorównują temu”.

W czasie tych demonstracji zdarzały się też inne zdumiewające sytuacje. W jednej grupie

siedmioro studentów opisało tę samą wizję, oglądaną jednak z różnych stron. Nie umiem
odpowiedzieć, dlaczego siedem spośród trzydziestu osób zobaczyło mężczyznę w turbanie. Innym
razem dwóch studentów przy różnych stolikach ujrzało w swoich zwierciadłach baletnicę. Kiedy
indziej pewien mężczyzna zobaczył ząb w stanie zapalnym. Gdy o tym powiedział, siedząca obok
niego kobieta jęknęła i wyjaśniła, że tego ranka wyrwano jej chory ząb.

W żadnym z tych przypadków nie było podpowiadania ani wcześniejszych dyskusji, które

mogłyby doprowadzić do tego rodzaju wizji.

Podobne demonstracje mają tę wartość, że pozwalają dowieść studentom psychologii i innych

wydziałów, iż podświadomość nie jest jakąś abstrakcją, ale rzeczywistym poziomem umysłu
ludzkiego, gdzie kryją się nasze najgłębsze myśli. Ucząc studentów, jak należy wpatrywać się w
zwierciadło, pomagam im zrozumieć tę trudną koncepcję. Jeden ze studentów ujął to następująco:
„Aż do tej pory nie wiedziałem, skąd biorą się te wyobrażenia. Zawsze zdawałem sobie sprawę, że
obrazy z podświadomości nie byty wymyślane. Ale teraz wiem, jak bardzo są one realistyczne”.

Rzeka wiedzy

William James nazwał podświadomość rzeką zawsze przepływającą przez godziny czuwania

człowieka. Ten opis budzi lęk, kiedy zdamy sobie sprawę, jak mało wiemy o zawartości tej rzeki.
Być może wpatrywanie się w zwierciadło, ze swoją potencjalną możliwością włączenia się do tej
niewidzialnej rzeki wiedzy, może ujawnić nasze najgłębsze myśli i najbardziej zatarte
wspomnienia. Jeśli tak jest, to można stosować je jako narzędzie w badaniach psychologicznych;

narzędzie pozwalające na znaczne skrócenie czasu, jaki pacjent musi spędzić u analityka.

7.

Tworzenie własnego psychomanteum

Jezioro jest najważniejszym i najbardziej

wyrazistym rysem krajobrazu. Jest to oko ziemi,

w którym widz, wpatrując się w nie,

odnajduje głębię własnej natury.

Henry David Thoreau

Wpatrywanie się w zwierciadło jest formą poznawania samego siebie. I tak jak to jest w

przypadku poznawania czegokolwiek, aby wyprawa mogła się udać, trzeba być w odpowiednim
nastroju i mieć odpowiedni ekwipunek.

Mój specjalny wystrój pomieszczenia odtwarza wyposażenie historycznych psychomanteów. Od

czasów człowieka pierwotnego jest oczywiste, że kontrola nad wizjami zależy od stworzenia
wyjątkowego środowiska, takiego, które całkiem oderwano od codzienności, by dramaturgię
podświadomości udało się wydobyć na powierzchnię.

To właśnie ta potrzeba specjalnego wystroju skłoniła opiekunów psychomanteum w Efyrze do

stworzenia kompleksu podziemnego. W tym gąszczu grot i słabo oświetlonych pomieszczeń
uwidaczniała się podświadomość, kiedy osoby pragnące mieć wizje prowadzono w końcu do izby
zjaw i pozwalano im wpatrywać się w wypolerowany kocioł pełen wody.

Dom, w którym John Dee kontaktował się z aniołami, posiadał specjalny pokój, który można

określić jako izbę zjaw. Był wygodny i słabo oświetlony, mieściły się w nim różne zwierciadła,
poczynając od słynnego zwierciadła obsydianowego po zwykłe lustra. Izba Johna Dee była
podobna do wielu innych, znanych z wcześniejszych opisów. Wszyscy, którzy zajmowali się
wywoływaniem zjaw – we wszystkich kulturach: od czasów greckich po elżbietańską Anglię –
przeprowadzali swoje próby w starannie zaplanowanych i wyposażonych pomieszczeniach.

Architekci i wykonawcy tych wszystkich wnętrz wiedzieli o czymś, co i dla mnie stało się

oczywiste. Zdawali sobie sprawę, że tak nasycone pierwiastkiem duchowym i naładowane
emocjonalnie spotkania powinny następować w otoczeniu odpowiednio dobranym pod względem
kryteriów fizycznych, psychicznych i estetycznych. Powinno tak być co najmniej z dwóch
powodów:

•

Jest odpowiednie i właściwe, aby osoba przechodząca transformatywne przeżycie duchowe

znajdowała się w otoczeniu przyjemnym i podnoszącym na duchu;
•

Cechy charakterystyczne otoczenia powinny być tak dobrane, aby rozbudzać odmienne

stany świadomości u przebywających w nim ludzi.

Oba te czynniki wykorzystywali Grecy, którzy budowali swoje wyrocznie w wyróżniających się

miejscach, uważanych również za takie, gdzie nasz świat styka się z sąsiednim. Na przykład

wyrocznia w Efyrze była według wierzeń współczesnych umiejscowiona w pobliżu wejścia do
Hadesu.

W Efyrze wymagany efekt międzywymiarowości osiągano przez zharmonizowanie licznych

znanych metod odmiany świadomości z pojedynczą, ujednoliconą przestrzenią. Już sama
podziemna lokalizacja wystarczała do stworzenia atmosfery w dziwny sposób oddziałującej na
psychikę, W tym samym celu Nkomi używali metod pozbawiania czucia i izolacji jednostki, a kult
Bwiti stosował metodę pozbawiania snu i oszołomienia. We wszystkich trzech przypadkach
stosowano wpatrywanie się w zwierciadło jako środek umożliwiający widzenie duchów.

Tworzenie nastroju

Przy projektowaniu mojego ostatniego psychomanteum zdecydowałem się na podejście

wielostronne, przywiązując szczególną wagę do ukazywania związku między zabawą a zjawiskami
paranormalnymi. Zachęcam do śmiechu, traktując go jako integralną część mojego programu, ale
nie wprowadzając uczestników w nastrój frywolności czy nadmiernej wesołości. Moim celem jest
raczej umożliwienie im bezpiecznego i wygodnego odrzucenia pewnych swoich zahamowań i
zachęcenie ich w ten sposób do wejścia w odmienny stan świadomości. Oglądając komedie z kaset
wideo lub nawet czytając wesołe książki, pacjenci nie żartują z doznania, jakie ich czeka, to znaczy
wywołania duchów swoich zmarłych krewnych. Nie. Działanie tych książek i filmów polega
jedynie na ułatwieniu akceptacji tego, co ma się wydarzyć. W tym sensie dobry humor jest dla
niektórych ludzi furtką do paranormalności.

Moja strategia opierała się również na włączeniu do tego otoczenia możliwie największej liczby

czynników, o których wiadomo, że ułatwiaj ą przejście do odmiennych stanów świadomości. Prócz
dobrego humoru czynniki te to także: przyroda, zmiana poczucia czasu, sztuka i bodźce
intelektualne oraz, oczywiście, krystaliczne powierzchnie, takie jak lustra. Wspomniałem już we
wcześniejszym rozdziale, jak wykorzystałem wszystkie te elementy w Teatrze Umysłu. Ale jeśli
zastanawiacie się, jak byście stworzyli nastrój niezbędny do wywoływania wizji, gdybyście chcieli
spróbować sami wpatrywać się w lustro, pozwólcie, że dokonam przeglądu tych składników i
podsunę wam kilka sugestii:

Przyroda. Ponieważ Teatr Umysłu znajduje się na wsi na dalekim Południu, nie mam problemu

ze stworzeniem dla swoich klientów relaksującego otoczenia. Wokół rozciągają się lasy i pola, po
których przyjemnie się spaceruje. Strumień koło mojego młyna, zamienionego w psychomanteum,
pełen jest żółwi i węży, a ponadto daje kojący szum przepływającej wody.

W otoczeniu o charakterze bardziej miejskim trudno jest o kontakt z naturą. Jeśli mieszkacie w

takiej okolicy, możecie próbować wykorzystać środki symulujące naturę. Większość sklepów
ekologicznych sprzedaje kasety magnetofonowe z nagraniami odgłosów przyrody. Może to być na
przykład szum fal uderzających o brzeg albo deszczu w tropikalnej dżungli. Słuchając tych kaset z
walkmana w czasie spaceru po parku lub nawet po ulicach miasta, odkryłem, że pomagają one
osiągnąć stan głębokiego relaksu, jakiego szukam.

Zmiana poczucia czasu. Zawsze proszę uczestników eksperymentu w Teatrze, aby nie mieli

przy sobie zegarków. Antyczne dekoracje, jakie ich otaczają, są również pozbawione zegarów. Ma
to na celu cofnięcie moich gości da wcześniejszej epoki, do czasów, kiedy człowiek nie był tak
silnie uzależniony od techniki. Otoczenie takie daje nam poczucie historii, przypomina o
wcześniejszych pokoleniach, które przychodziły i odchodziły przed nami. Przypomina także o tym,
że ludzie doskonale radzili sobie przy wolniejszym tempie życia.

Jeśli nie posiadacie starych mebli czy pokoju urządzonego w jakimś historycznym stylu,

proponuję, abyście wprowadzili się w nastrój przeglądając album ze starymi fotografiami lub
ilustracjami życia w dawnych czasach. Jeśli naprawdę chcecie cofnąć się w czasie, poszukajcie
sklepu z antykami, w którym będzie przeglądarka stereoskopowa i karty do niej. Ta zapomniana

metoda oglądania fotografii może być dla was oknem na dawno miniony świat.

Ważne jest także zasłonięcie tarcz zegarów, zarówno po to, by pogłębić wrażenie powrotu w

przeszłość, jak też w celu wyłączenia współczesnego poczucia czasu. Jeśli konieczne jest śledzenie
przebiegu czasu, proponuję zastosowanie klepsydry, przyrządu archaicznego, ale skutecznego.

Sztuka. Sztuka sama w sobie jest w stanie u wielu ludzi wywołać odmienny stan świadomości.

Wspomniałem wcześniej o syndromie Stendhala, czyli postaci załamania nerwowego
występującego u osób mających do czynienia z wybitnymi dziełami sztuki. Mówiłem już także o
tym, że niektórzy muzycy opowiadali o paranormalnych przeżyciach, łącznie z uczuciem
przebywania poza własnym ciałem, w trakcie wykonywania wybitnych utworów.

Wobec tego wykorzystałem zarówno muzykę, jak i sztukę do otwierania umysłów ludzi na tę

odmienną świadomość. w całym budynku można natknąć się na sztukę, i to nie tylko na tę „ładną”.
Wybrałem te dzieła, które są zaskakujące, szokujące, śmieszne, niepokojące – wszystko w celu
stymulowania umysłu w taki sposób, do jakiego nie przywykł.

Nie jest trudno wywołać podobne efekty artystyczne w domu. Można to osiągnąć zmieniając

obrazy, jakie wiszą obecnie na ścianach. Lub, aby uniknąć związanych z tym kosztów, można po
prostu przeglądać albumy poświęcone sztuce i osiągnie się ten sam efekt. Łatwo jest zdobyć
albumy z dziełami Salvadora Dali, Maxa Ernsta i Pabla Picassa, a one u większości ludzi
oddziaływają stymulujące na głębię psychiki. Spostrzegłem także, iż szczególnie ożywczo działają
karykatury, zwłaszcza prace Carla Barksa, artysty, który stworzył postać Scrooge'a, wuja Kaczora
Donalda.

Ukojenie za pomocą piękna jest tylko jednym z powodów uzasadniających wykorzystanie sztuki

w czasie przygotowań do wpatrywania się w zwierciadło. Ważne jest, aby być zdziwionym,
zaszokowanym, a nawet mieć poczucie przemieszczenia. Ponadto wzruszenia estetyczne są same w
sobie rodzajem odmiennej świadomości. Chcemy w ten sposób osiągnąć efekt oryginalnej
stymulacji, która wywoła zaciekawienie światem percepcji.

Stymulacja intelektualna. Chęć zdobycia wiedzy zawsze była ważnym kanałem, służącym

ludziom do poszukiwania kierunków rozwoju duchowego i oświecenia. Jak już wcześniej
powiedziałem, mam w Teatrze Umysłu obszerną bibliotekę, pełną książek poświęconych
odmiennym stanom świadomości, zjawiskom paranormalnym i spirytyzmowi.

Nie uważam wcale, że jedynie książki mogą być źródłem stymulacji intelektualnej. Ponieważ

wpatrywanie się w zwierciadło ma charakter wizualny, niektórzy ludzie wolą uzyskiwać stymulację
intelektualną za pomocą środków wizualnych, zwłaszcza jeśli pozwalają one na pewną swobodę
myśli.

Jedną z metod jej osiągania jest patrzenie przez mikroskop. Zainstalowałem ostatnio łatwy w

obsłudze mikroskop, dzięki czemu uczestnicy sesji mogą odbywać zdumiewające wyprawy w świat
mikroskali.

Pewne możliwości stwarza także świat w makroskali. Jeden z astronomów powiedział mi

ostatnio o artykule opublikowanym w specjalistycznym czasopiśmie na temat wielu uczonych,
którzy doznają przeżyć pozacielesnych lub innych głębokich wewnętrznych wrażeń w czasie
wpatrywania się przez teleskop w rozległe przestrzenie międzyplanetarne i międzygwiezdne.

Pamiątki. I w końcu, jeśli zamierzacie zobaczyć kogoś ze swoich zmarłych bliskich, ważne jest,

abyście wywołali obraz tej osoby w swoim umyśle. Nie powinno to być trudne. Najskuteczniejszą
metodą, jaką znam, jest oglądanie fotografii. Album rodzinny, pełen wspomnień, porusza tak samo
świadomość, jak i podświadomość. Podobny efekt dają rodzinne filmy i kasety wideo.

Wspomnienia o zmarłym bliskim można też wzbudzić za pomocą pamiątek. Bywali u mnie

ludzie, którzy przywozili ze sobą jakąś część odzieży, kojarzącą im się z danym człowiekiem.
Przywozili także wędki, narzędzia stolarskie, szachy, fajki, szklanki, stare listy itp. Dowolny
przedmiot kojarzący się z daną osobą jest skutecznym środkiem przywołującym wspomnienia i

rozbudzającym uczucia.

Łączenie tych czynników

Czynniki te mają służyć obniżaniu poziomu zahamowań, jakie ktoś może odczuwać wobec

wpatrywania się w zwierciadło, jak też wprowadzeniu go w nastrój, który ułatwi przejście umysłu
do innego wymiaru.

Bardzo chciałbym móc wam podać szczegółowe wskazówki co do tego, ile czasu powinno się

spędzać nad każdą z powyższych dyscyplin, ale nie jestem w stanie tego zrobić. Dla niektórych
godzina spędzona na łonie natury to już za dużo, podczas gdy pół godziny nad albumem z
fotografiami to zbyt mało. Kiedy przeprowadzam sesję, w zasadzie potrafię ocenić, w zależności od
poziomu entuzjazmu uczestnika, kiedy nadszedł właściwy moment.

Rada dla tych z was, którzy próbują na własną rękę, jest prosta: nie dopuszczajcie do powstania

uczucia nudy. Jeśli macie wrażenie, że piętnaście minut oglądania dzieł sztuki wystarczy, to znaczy,
że tak jest faktycznie. Jeśli macie ochotę spacerować przez godzinę, należy tak właśnie zrobić. To
samo odnosi się do pamiątek. Jeśli po oglądaniu przez pół godziny starych fotografii czujecie, że
macie dość, prawdopodobnie nie ma po co wpatrywać się w nie dłużej. Póki to, co robicie,
stymuluje was, a nie nudzi, tak długo wszystko jest w porządku.

Stan umysłu towarzyszący widzeniu zjaw jest trudny do uchwycenia. Wydaje się, że

oczekiwanie w napięciu wyraźnie blokuje przeżycie. Z drugiej strony ciche i pełne wiary
nastawienie, że wizje się pojawią, zwiększa prawdopodobieństwo, że tak się właśnie stanie.
Czynnikiem odgrywającym główną rolę jest tu zapewne stan rozluźnienia.

Kiedy już przejdziecie przez te wszystkie etapy i poczujecie się gotowi, możecie rozpocząć

wpatrywanie się w zwierciadło.

Zwierciadło

Do wpatrywania się stosowano wiele różnych przedmiotów. O kilku z nich wspomniałem już w

tej książce – o kryształowych kulach, lustrach, wypolerowanym metalu, miskach lub kubeczkach
wypełnionych wodą, atramentem, krwią lub winem, wypolerowanych lampach, wodach jeziora itp.
Do wpatrywania się może być wykorzystane niemal wszystko, co wytwarza przejrzystą głębię.

Dawniej ludzie uważali, że wizje zwierciadlane powstają dzięki magicznej mocy zawartej w

zwierciadle. Przekonanie to utrzymuje się także obecnie. Od czasu do czasu zdarza mi się słyszeć,
jak sprzedawca w sklepie z kryształami informuje, że kule z kryształu kwarcu są odpowiedniejsze
do wpatrywania się w nie, ponieważ mają w sobie magiczną moc.

W zasadzie różne substancje używane jako media do wpatrywania się mogą wywoływać różne

skojarzenia emocjonalne. Stąd hydromancja, która była powszechną formą wpatrywania się w
zwierciadło przez całe wieki, przywołuje mitologię związaną z wodą, którą uznaje się za jeden z
najpowszechniejszych symboli podświadomości. Natomiast kryształ jest najbardziej powszechnym
symbolem podświadomego wyobrażenia samego siebie. A kamienie, czasami polerowane i
używane do wpatrywania się w nie, wywołują podświadomy obraz trwałości. Są one także
powiązane z poszukiwaniami duchowymi i intelektualnymi ludzkości: mówi się, że Chrystus
zbudował swój Kościół na opoce, muzułmanie odwiedzają święty kamień w Mekce, kamień z
Rosetty był kluczem, który otwierał tajemnice starożytnych języków, a John Dee mówił o swoim
obsydianowym zwierciadle jako o świętym kamieniu.

W tym sensie wybranie określonego rodzaju zwierciadła może mieć pewne znaczenie. Istotnie,

zwierciadła często stawały się symbolem „własnej jaźni”. Kenneth MacKenzie, szkocki wróżbita z
piętnastego wieku, utrzymywał, że kryształ, w który się wpatrywał, został upuszczony na jego pierś
w czasie, kiedy spał, John Dee twierdził, że otrzymał swój „pokazujący kamień” podczas wizyty,

jaką złożyły mu anioły. Wielu współczesnych wróżbitów w podobny sposób opowiada, jak zdobyli
swoje zwierciadła.

Zdarza się, że przedmioty, które odbijają wewnętrzną istotę, zaczynamy traktować jako element

tej istoty. I im głębiej poszukuje się jaźni, tym bardziej prawdopodobne, że tak się właśnie stanie.
Przedmioty owe stają się symbolem dążenia do poznania samego siebie. Jeszcze jednego dowodu
na to, że kryształowa kula jest postrzegana jako symbol jaźni, dostarczyli nam satyrycy twierdząc,
iż kryształowa kula jest „zepsuta”, jeśli odwiedzany przez nich wróżbita widzi obraz, który im się
nie podoba.

Ostatecznie jednak to umysł osoby wpatrującej się, a nie żadna substancja okultystyczna w

zwierciadle, jest podstawą wizji. Kryształowe medium to w gruncie rzeczy zwierciadło duszy. To,
że nie zdajemy sobie w pełni z tego sprawy wpatrując się w zwierciadło, stanowi jeden z
czynników, który dodaje całemu temu przeżyciu atmosfery niesamowitości. Procesy zachodzące w
umyśle zyskują aurę tajemniczości poprzez umieszczenie ich w określonej przestrzeni wewnątrz
zwierciadła.

Wziąwszy to wszystko pod uwagę, myślę, że ważne jest, aby używać takiego zwierciadła, jakie

naprawdę uznacie za wygodne. Ja wybrałem lustra. Wam może bardziej odpowiadać inne medium
spośród tych, o jakich wspominałem. Nie ma znaczenia, którego z nich będziecie używać. Istotne
jest jedynie to, aby spełniało swoją rolę.

Czynność wpatrywania się

Należy stworzyć takie warunki, aby nikt nie przeszkadzał w czasie waszej sesji. Znajdźcie sobie

jakieś dogodne miejsce, wyłączcie telefon, możecie nawet -jeśli się to okaże potrzebne – wywiesić
na drzwiach hotelowy szyldzik: „Proszę nie przeszkadzać”. Ważne jest, abyście znaleźli sobie takie
miejsce, w którym będziecie mogli się naprawdę odprężyć.

Istotna jest pozycja, w jakiej będziecie prowadzić eksperyment. Usiądźcie na wygodnym krześle,

które zapewni wam oparcie dla głowy, nawet jeśli czujecie się głęboko rozluźnieni. Tak ustawcie
krzesło i zwierciadlane medium, abyście mogli wpatrywać się w nie pod wygodnym dla oczu
kątem.

Zazwyczaj najlepsze jest przyćmione światło padające zza pleców, możecie jednak próbować

znaleźć jakiś inny, korzystniejszy dla was sposób oświetlenia pomieszczenia. Odkryłem, że bardzo
pomocne jest stosowanie – zwłaszcza na początku – świec, naturalnych lub elektrycznych. Uważa
się też, że najwłaściwszą porą do wpatrywania się w zwierciadło jest zmierzch, czyli pora, która –
jak się wydaje – inspiruje u wielu ludzi odmienne stany świadomości. Później, kiedy dojdziecie do
pewnej wprawy, przekonacie się, że wpatrywanie się w zwierciadło jest możliwe nawet przy
jasnym świetle.

Sama technika wpatrywania się jest wyjątkowo prosta. Siedząc wygodnie, należy się rozluźnić i

wpatrywać w przejrzystą głębię zwierciadła, nie usiłując dostrzec tam niczego. Niektórzy
porównują to do patrzenia w dal. Jeśli jest się odpowiednio rozluźnionym, ramiona stają się bardzo
ciężkie, a w koniuszkach palców czuje się lekkie mrowienie, jakby pod wpływem prądu o niskim
napięciu. To uczucie mrowienia niemal zawsze sygnalizuje początek stanu hipnagogicznego.

Na tym etapie zwierciadło najprawdopodobniej się zamgli. Niektórzy ludzie twierdzą, że

przypomina ono wówczas niebo w pochmurny dzień. Inni mówią, że staje się po prostu
ciemniejsze. Jakkolwiek by to wyglądało, zmiana przejrzystości zwierciadła sygnalizuje, że
wkrótce powinny się pojawić wizje.

Pozwól im płynąć

Ludzie często pytają, czy gdy pojawią się wizje, lepiej jest zadać szczegółowe pytanie czy też

biernie obserwować, jak się przewijają przed oczami. Wyznaję generalną zasadę, że na początku nie
powinno się kierować przeżyciem. Zamiast tego należy pozwolić wizjom swobodnie płynąć.

Próba sterowania obrazami stanowi dodatkowe utrudnienie, które zmniejsza prawdopo-

dobieństwo, że zobaczy się w zwierciadle jakikolwiek obraz. Kiedy nabierzecie doświadczenia we
wpatrywaniu się w zwierciadło, wtedy zadawanie szczegółowych pytań waszemu umysłowi przed
wejściem w trans może być bardzo pomocne, zwłaszcza jeśli celem jest badanie samego siebie lub
próba zrozumienia samego siebie. Dążenie do kierowania obrazami, kiedy już zaczęły napływać,
zazwyczaj powoduje, że nikną. Nie potrafię wyjaśnić, dlaczego tak się dzieje, ale przypuszczam, że
świadoma myśl o sterowaniu wyrywa uczestnika ze stanu hipnagogicznego, w jakim następują
wizje.

Jak długo widzi się obrazy? Zazwyczaj krócej niż minutę, zwłaszcza jeśli ktoś nie potrafi

utrzymać stanu rozluźnienia. Niektórzy uczestnicy moich sesji potrafili przy pierwszym podejściu
utrzymać obrazy aż przez dziesięć minut. Im więcej wprawy osiąga się we wpatrywaniu w
zwierciadło, tym dłużej widzi się w zwierciadle wizje.

Czasem można nic nie widzieć, ale słyszeć głos zmarłej osoby lub czuć jej dotyk. Niektórym

zdarza się mieć wszelkie doznania związane z daną osobą lub miejscem, choć przy tym zupełnie nic
nie widzą. I jak wiecie już z lektury tej książki, możecie mieć uczucie wchodzenia w zwierciadło
lub obrazy mogą wychodzić z niego razem z wami. Jakkolwiek się zdarzy, początek i koniec
wizjonerskiego przeżycia są bardzo oczywiste.

Spisuj swoje przeżycia

Radzę zapisywać swoje przeżycia natychmiast po zakończeniu sesji. Spisujcie je możliwie

najszczegółowiej. Relacjonujcie wrażenia prowadzące do wizjonerskiego przeżycia, jak też to, co
pojawiło się wam w trakcie wizji i w jaki sposób wyszliście z transu.

Przechowywanie szczegółowych sprawozdań pozwoli wam wiedzieć, czego macie oczekiwać

następnym razem, kiedy będziecie wpatrywać się w zwierciadło. Pokaże także różnice między
poszczególnymi sesjami i ewentualnie umożliwi poznanie metody przeżywania jak najpełniejszych
doznań.

Spisywanie przeżyć pozwoli wam także je zapamiętać. Opisujcie charakter wizji, łącznie z tym,

kogo i co widzieliście bądź słyszeliście, a nawet – jak się czuliście wtedy, kiedy mieliście wizję.
Będziecie mogli dzięki temu odtworzyć później szczegółowy przebieg tego przeżycia.

Nie starajcie się za bardzo

Jeśli wizje nie pojawią się w czasie sesji, należy rozpatrzyć, jakie czynniki mogły wywrzeć na to

wpływ.

Najczęściej występującą przyczyną braku wizji są zbyt usilne starania. Uczestnicy sesji czasami

opowiadają, że wizje pojawiają się niespodziewanie wtedy, kiedy już zamierzają zrezygnować albo
przynajmniej zaczynają igrać z myślą, że zaraz zrezygnują.

Prowadziłem kiedyś zajęcia warsztatowe z grupą ośmiu osób; wszyscy, jak się okazało, byli

leczącymi się z nałogu alkoholikami. Tylko dwaj z nich mieli jakieś wizje w czasie sesji
wpatrywania się w zwierciadło. Za jedną z możliwych przyczyn tego niepowodzenia uczestnicy
uznali to, że alkoholicy są „maniakami samokontroli”, wskutek czego nie potrafią się odprężyć i
uwolnić swoich umysłów. Zasugerowałem, aby następnym razem po prostu „poddali się”, a później
posiedzieli jeszcze trochę dłużej, ponieważ sama myśl o wycofaniu się z eksperymentu może
pomóc im się rozluźnić.

Pod pewnymi względami stan umysłu konieczny do przeżyć wizjonerskich jest przeciwieństwem

tego, jaki jest nam potrzebny, kiedy świadomie chcemy coś zrobić. Jednocześnie utrzymywanie

pozytywnego nastawienia, że uda nam się zrealizować nasz zamiar, jest bardzo pomocne przy
wywoływaniu obrazów. Czynnikiem decydującym wydaje się rozluźnienie psychiczne.

Kolejną powszechną przyczyną nieukazania się wizji jest rozproszenie uwagi. Może ono

nastąpić na przykład pod wpływem jakiegoś hałasu z zewnątrz lub poczucia niewygody. Wystarczy
również, że jest zbyt gorąco w pokoju lub zbyt zimno albo dociera do nas za dużo odgłosów. Może
mieć na to wpływ także dieta. Niektórzy ludzie po prostu nie mogą przeżywać wizji po zjedzeniu
ciężkostrawnego posiłku. Zalecane jest jednak zjedzenie czegoś lekkiego, gdyż podnosi to poziom
cukru we krwi i uwalnia od koncentracji uwagi na uczuciu głodu. Ponadto tylko nieliczni ludzie
potrafią skutecznie wpatrywać się w lustro po wypiciu napoju z zawartością kofeiny, jako że ten
powszechnie stosowany środek stymulujący często wywołuje nadmierną nerwowość. Wykryto
także związek między dietą o dużej zawartości potasu a skutecznością wywoływania wizji. Z
drugiej strony osoby, które spożywają duże ilości wapnia, przeważnie nie mają łatwości
przeżywania widzeń. A zatem na dzień przed wpatrywaniem się w zwierciadło należy jeść więcej
owoców i warzyw, mniej natomiast produktów mlecznych.

Chcę także podkreślić, że ważnym elementem rozluźniania się są ćwiczenia fizyczne. Niech o

tym świadczy fakt, że nawet po lekkim treningu większość ludzi czuje się znacznie bardziej
rozluźniona, ma niższe ciśnienie krwi i wolniejsze tempo pracy serca. Jeśli macie kłopoty z
odprężaniem się i uwolnieniem umysłu w czasie wpatrywania się w zwierciadło, może to być
skutkiem braku ćwiczeń fizycznych. Trening jest bowiem jedną z najlepszych znanych metod
osiągania dogłębnego rozluźnienia mięśni, które umożliwia wejście w stan wizjonerstwa.
Oczywiście nim zaczniecie realizować program ćwiczeń, skonsultujcie się ze swoim lekarzem.

Kolejnym czynnikiem, który powoduje, że niektórzy ludzie nie mogą zobaczyć wizji, jest ból

fizyczny. Zwłaszcza bóle kręgosłupa mogą utrudniać niektórym ludziom już choćby siedzenie w
wygodnej pozycji, żeby nie wspomnieć o rozluźnieniu się i wpatrywaniu w zwierciadło. Jeśli
odczuwacie taką dolegliwość, pamiętajcie, że nie stanie się nic złego, jeśli będziecie wpatrywać się
w zwierciadło w pozycji leżącej.

Czasami po to, aby przeżyć udaną wizję, trzeba po prostu dużo czasu lub wielu prób. Może się

zdarzyć, że ktoś jest w pełni rozluźniony w czasie procesu wpatrywania się, a mimo to nie ma wizji.
Namawiam do wytrwałości i kilkakrotnego podejmowania próby. Z mojego doświadczenia wynika,
że zaledwie nieco ponad 50 procent próbujących osób ma wizję za pierwszym razem. Znaczna
część pozostałych przeżywa to zjawisko przy drugiej, trzeciej, a nawet dopiero czwartej próbie.

Dlaczego ludzie próbują na nowo po pierwszym niepowodzeniu? Odpowiedzi na to pytanie

należy zapewne szukać w innych przyjemnościach, jakie daje wpatrywanie się w zwierciadło. Wiele
osób twierdzi, że przez całe swoje życie nie czuło podobnego rozluźnienia. Niektórzy wręcz
wpatrują się w zwierciadło głównie dla relaksu, traktując wizje jako interesujący produkt uboczny.

Starajcie się, aby to było zabawne

Jeśli wszystko, co dotychczas powiedziałem, wydaje się bardziej zabawą niż nauką, to znaczy, że

osiągnąłem swój cel.

Gdzieś po drodze parapsychologia stała się abstrakcją, czymś wydumanym, i niemal straciła

powiązanie z duszą. Usiłuje być poważną nauką, więc często nie udaje się jej pocieszyć tych, którzy
odwołują się do niej, kiedy przeżywają jakąś stratę osobistą i smutek.

Jeden ze stylów uprawiania parapsychologii upodabnia ją do nauki. Ja twierdzę jednak, że

przypomina ona także rozrywkę, humor i zabawę.

Choć ludzie ponurzy pomniejszają znaczenie tych czynników, dobry humor i zabawa należą do

najważniejszych w życiu człowieka. Ukojenie jakie oferują, może być niezbędne do radzenia sobie
w życiu, nie mówiąc już o tym, że twórcza zabawa jest ważnym źródłem odkryć.

Parapsychologia może rozbudzić w nas wrażliwość na tajemniczą istotę wszechświata, w którym

żyjemy, i skłonić do nieustającego zaciekawienia świadomością, za pomocą której doświadczamy
tego wszechświata.

W efekcie parapsychologia wykorzystuje określone metody lub techniki systematycznych badań,

tak by służyły celom duchowym. Potrafi wzbudzić potężne uczucie grozy i zdumienia. Choć nie jest
w stanie dać bezspornych dowodów na istnienie życia po śmierci, pozwala nam mieć nadzieję.

Nie zamierzam sugerować, że parapsychologowie (a obejmuje to i was, jako że wpatrujecie się

w lustro) zadowalają się czymś, co nie jest w pełni prawdą. Musicie kochać prawdę tak głęboko jak
naukowcy, choć nie możecie prowadzić równie systematycznych poszukiwań tej prawdy, jak robią
to profesjonalni badacze.

Odnajdywanie granic

Zamierzonym efektem współdziałania wszystkich tych elementów we wpatrywaniu się w

zwierciadło jest otwarcie przejścia dla umysłu do innych wymiarów. Dlatego przyjemne
potwierdzenie stanowi słuchanie relacji odwiedzających mnie gości, którzy porównują to do
„wkraczania w inny świat”.

Ludzie przestrzegający opracowanych przeze mnie technik systematycznie relacjonowali

występowanie zdumiewających zjawisk, które tradycyjnie opisywano jako paranormalne. A jednak
wszystko to osiągnięto dzięki podejściu, które nie rości sobie żadnych pretensji do metafizycznego
statusu tych przeżyć.

Zachęcam uczestników, aby samodzielnie decydowali o realności i znaczeniu swoich doznań. To

w tym środowisku – które bez trudu możecie stworzyć we własnych domach – leży klucz do
wypraw ku najodleglejszym zakamarkom ludzkiej świadomości.

8.

Przyszłe zastosowania wpatrywania się w zwierciadło

Podświadome życie ma okna

z perspektywy i drzwi wejściowe,

które nieskończenie rozszerzają obszar świata prawdy.

William James

Nasuwa się wiele potencjalnych zalet i zastosowań wpatrywania się w zwierciadło. Mogą one

doprowadzić do lepszego zrozumienia zdolności i ograniczeń umysłu ludzkiego. Ale poza
implikacjami psychologicznymi wpatrywanie się w zwierciadło może też prowadzić do głębszego
zrozumienia historii i literatury.

Przeanalizujmy najpierw rolę wpatrywania się w zwierciadło w psychologii człowieka.
Zapewne dla badaczy umysłu najważniejsza jest możliwość otwarcia poprzez wpatrywanie się w

zwierciadło drogi prowadzącej do odmiennych stanów świadomości. Jeśli wywoływane wizje
zmarłych okażą się identyczne z wizjami spontanicznymi, wtedy to powszechnie występujące

zjawisko, które od dawna liczne autorytety uważały za paranormalne, stałoby się przynajmniej
dostępne badaczom w okolicznościach kontrolowanych.

Nie chodzi mi przy tym jedynie o zbieranie opowieści ludzi, którzy przeżyli coś takiego. Mam

na myśli to, że wpatrywanie się w zwierciadło może w końcu dopomóc w poddaniu tych
odmiennych stanów świadomości badaniom laboratoryjnym. Stanowiłoby to ogromny skok w
rozwoju psychologii. Oznaczałoby, że uczestników seansu można by przesłuchać natychmiast po
lub nawet w czasie przebywania w odmiennym stanie świadomości.

Można by w trakcie wizji stosować elektroencefalografy i tomografię komputerową, tak że

nauka byłaby w stanie sporządzić wreszcie mapy metabolicznej aktywności mózgu w czasie
podobnych przeżyć.

Ponieważ dotychczas niemożliwe było laboratoryjne badanie odmiennych stanów świadomości,

wielu sceptyków twierdziło, że ci, którzy miewają przeżycia paranormalne, jak też osoby je
badające, mają skłonność do „przesadzania” w opisach tego, co się dzieje, a nawet, że same
przeżycia są wymysłem ich uczestników. Rzecznicy takiej, wynikającej z niedoinformowania,
opinii, rzadko uwzględniają fakt, że istnieją całe rzesze ludzi, którzy widują duchy, mają
doświadczenia ze stanu bliskiego śmierci lub nawet przeżywają doznania pozacielesne. Choć
mówimy dosłownie o milionach ludzi zaliczających się do tych trzech kategorii, niektórzy cynicy
nazywają ich kłamcami lub szaleńcami, przecząc temu, co dla zainteresowanych było realnym
przeżyciem.

Zjawy „przywiązane do miejsca”

Dzięki wywoływaniu zjaw w psychomanteach być może będziemy w stanie wyjaśnić także

występowanie zjaw „przywiązanych do miejsca”. Są to zjawy, które nawiedzają określone miejsce.
Czasami pojawiają się tam przez wieki, zwłaszcza jeśli okolica jest spokojna i nie dochodzi w niej
do większych zmian. Najsłynniejsze miejsca nawiedzone znajdują się w europejskich zamkach,
starych katedrach i kościołach oraz na odludnych terenach. Zjawy ,przywiązane do miejsca” często
są ofiarami morderstwa lub innej nagłej, brutalnej śmierci.

Przytoczę relację o typowych zjawach „przywiązanych do miejsca”; pochodzi ona z zapisków

Gardnera Murphy'ego i Herberta Klemme:

„3 października 1963 roku pani Coleen Buterbaugh, sekretarka Sama Dahla, dziekana

Uniwersytetu Wesleya w Lincoln, w stanie Nebraska, została poproszona przez dziekana Dahla o
zaniesienie pewnej wiadomości profesorowi Martinowi (pseudonim) do jego gabinetu w
pobliskim budynku C.C. White Building. Około 8.50 rano pani Buterbaugh weszła do tego
budynku i szybkim krokiem przemierzała długi korytarz, słysząc dochodzące z pomieszczeń
głosy studentów zasiadających do ćwiczeń na różnych instrumentach, a zwłaszcza na marimbie.
Wchodząc do pierwszego z pomieszczeń biurowych, po kilku krokach stanęła jak wryta pod
wpływem bardzo intensywnego odoru – zatęchłego, wręcz nie do zniesienia. Uniosła oczy i
zobaczyła postać czarnowłosej kobiety w bluzce koszulowej i sięgającej kostek spódnicy,
unoszącej prawą rękę ku górnym półkom po prawej stronie starego regału z nutami.
Przytaczamy relację, złożoną nam przez panią Buterbaugh:

»Kiedy weszłam do pokoju, wszystko było zupełnie normalne. Po jakichś czterech krokach

nagle poczułam bardzo silny odór. Mówię o bardzo silnym odorze, mając na myśli coś takiego,
co po prostu osadza na miejscu i niemal dusi. Patrzyłam na podłogę, tak jak to się często robi
idąc przed siebie, ale gdy tylko ten smród mnie zatrzymał, poczułam, że w pokoju ktoś jest. W
tym samym momencie uświadomiłam sobie, że nie słyszę dochodzącego z korytarza hałasu.
Panowała martwa cisza. Uniosłam oczy i coś przyciągnęło mój wzrok w stronę regału przy
ścianie w sąsiednim pokoju. Popatrzyłam tam i zobaczyłam ją. Stała tyłem do mnie, sięgając

prawą ręką ku jednej z półek, przy czym wyglądała, jakby zamarła w bezruchu. Absolutnie nie
zdawała sobie sprawy z mojej obecności. Przez cały czas, kiedy na nią patrzyłam, nie poruszyła
się. Nie była przezroczysta, ale wiedziałam, że nie jest realną osobą. I kiedy tak patrzyłam, nagle
znikła – nie tak fragmentami, po kolei, tylko całe jej ciało na raz.

Aż do momentu jej zniknięcia nie czułam niczyjej innej obecności w tym gabinecie, ale gdy

tylko zaczęła niknąć, odniosłam znowu wrażenie, że nie jestem sama. Na lewo ode mnie stało
biurko i wydało mi się, że siedział przy nim mężczyzna. Odwróciłam się w jego stronę, ale nie
zobaczyłam nikogo, choć nadal wyczuwałam jego obecność. Nie mam pojęcia, kiedy uczucie, że
jest obecny, znikło, ponieważ spojrzałam w okno za jego biurkiem i tak się przestraszyłam, że
opuściłam pokój. Nie jestem pewna, czy wyszłam z niego, czy też wybiegłam. Kiedy spojrzałam
za tamto okno, nie zobaczyłam niczego współczesnego. Ulicy, która znajduje się niedaleko stąd,
w ogóle nie było ani nowego gmachu Willard House. I wtedy zdałam sobie sprawę, że ci ludzie
byli nie z mojej epoki, że cofnęłam się w ich czasy.«”

O co chodzi z tymi „przywiązanymi do miejsca” zjawami? Czemu te same duchy widziane są

przez wielu różnych ludzi, nawet takich, którzy nie znają historii danego miejsca, ani nie wiedzą, że
jest ono „nawiedzone”?

Stosowanie metod wizji wywoływanych umożliwia poddanie tych spraw badaniom i uzyskanie

odpowiedzi, które od dawna wymykały się naukowcom.

Wizje zbiorowe

Udoskonalenie obecnie stosowanej metody powinno umożliwić wywoływanie zbiorowych

widzeń jednocześnie u kilku uczestników, usiłujących zobaczyć tę samą zmarłą osobę. Istnieją
udokumentowane przypadki zbiorowych zwierciadlanych wizji zmarłych, a z relacji starożytnych
Greków wynika, że zjawiska takie następowały w psychomanteach. Pozwala mi to mieć pewność,
że prowadzone w tym kierunku badania okażą się w końcu owocne,

Pozostawię jednak ten kierunek badań innym. Tak się bowiem składa, że lepiej udają mi się

kontakty „sam na sam”. Dlatego nie będę prowadził badań nad zjawiskami zbiorowymi. Mam
nadzieję, że koledzy, którzy osiągają lepsze wyniki w prowadzeniu sesji grupowych, zajmą się tą
kwestią. Sukces tego przedsięwzięcia może pomóc nam w poznaniu dynamiki zjawisk wizji
zbiorowych.

Przezwyciężanie bólu rozpaczy

Badania nad wywoływaniem zjaw mogą także rzucić pewne światło na psychologię żałoby.

Wiadomo, że ludzi pogrążonych w otchłani rozpaczy, absorbuje wizerunek zmarłej ukochanej
osoby. Zdarza się, że noszą przy sobie jej fotografię i bardzo często się w nią wpatrują. Jeśli ktoś
wyjaśnia ukazywanie się zjaw zmarłych jako aspekt zdolności umysłu ludzkiego, wtedy badania
nad wpatrywaniem się w zwierciadło mogą pomóc nam lepiej zrozumieć proces żałoby – a także
zmniejszyć ból rozpaczy.

U osób, które mają spontaniczne wizje zmarłych bliskich, powszechne jest odczucie osłabienia

rozpaczy lub nawet całkowitego jej ustąpienia. To samo mówią o skutkach spotkania ze zjawami
zmarłych uczestnicy sesji w psychomanteum. Wielu spośród nich uważa, że to wydarzenie
pozwoliło im uzdrowić kontakty z utraconymi kochanymi osobami.

Psychologia historii

Ja sam planuję kontynuować badania w trzech kierunkach. Jestem w trakcie wyszukiwania

materiałów historycznych, które pomogą mi przeanalizować klasyczne wyrocznie zmarłych.
Zamierzam odwiedzić te miejsca w nadziei, że dzięki temu lepiej zrozumiem otoczenie i metody
stosowane przez starożytnych w celu przywoływania zmarłych.

Na przykład większość osób, które po raz pierwszy słyszą o szamanizmie, zakłada, że szamani to

oszuści, chorzy psychicznie lub tacy, co posiadają jakieś wyjątkowe zdolności, których większość z
nas nie ma. Czytaliśmy już, że szamani twierdzili, iż są w stanie za pomocą swoich magicznych
zwierciadeł udawać się w podróże do świata duchów, gdzie widują się z duchami zmarłych. Jak już
jednak wiadomo z tej książki, wewnętrzny świat tych dawnych praktyków plemiennych jest
dostępny dla nas wszystkich,

Te dawne rytuały stają się łatwiejsze do zrozumienia, jeśli ktoś jest zaznajomiony z

wpatrywaniem się w zwierciadło. Owa wiedza rzuca światło na życie wielu jednostek, które
wywarty wpływ na historię, a także ułatwia poznanie niektórych centralnych instytucji starożytnej
Grecji.

Pomaga nam to również zrozumieć, w jaki sposób stany wizjonerskie mogą sprzyjać twórczości.

Obecnie jest zupełnie jasne, że Thomas Edison wykorzystywał stany hipnagogiczne do badania
swojej podświadomości w poszukiwaniu licznych wynalazków, które wpłynęły na rozwój
współczesnego człowieka. To samo można powiedzieć o innych wielkich uczonych, wynalazcach i
myślicielach. Fakt, że takie dziwy podświadomego umysłu przytrafiły się wielkim postaciom
historycznym, to wskazówka, że mogły się także przytrafić w innych przypadkach; jest również
bardzo prawdopodobne, iż można będzie wywoływać je w przyszłości.

Smutna historia plemienia Xhosa

Historia ukazuje nam również, jak to zjawisko może prowadzić do wydarzeń mrożących krew w

żyłach, kiedy nieoczekiwanie wybucha w kulturze nie przygotowanej do zrozumienia go. Może się
wydać niepojęte, że niektórych ludzi ogarnia lak silna obsesja na tle wizji zwierciadlanych, iż
zaczynają one rządzić ich życiem. Przypadki takie zdarzały się jednak w historii, a jednym z
ostatnich było zbiorowe samobójstwo plemienia Xhosa w Afryce Południowej.

Wiele dobrze udokumentowanych relacji z tej tragedii, która rozegrała się w XIX wieku, opisuje

spontaniczne pojawienie się psychomanteum w prymitywnej kulturze plemienia. W efekcie doszło
do powszechnej obsesji na punkcie wpatrywania się w zwierciadło, która doprowadziła do
nierealistycznych oczekiwań i eskapizmu wśród najwyższej hierarchii plemienia.

Xhosa toczyli wojny z kolonistami europejskimi od 1778 roku, a w pierwszej połowie

dziewiętnastego wieku walczyli z Brytyjczykami. Broń z epoki kamiennej, jaką się posługiwali, nie
mogła uratować ich przed strzelbami Europejczyków, We wszystkich walkach ponosili więc klęski.
Najbardziej upokarzającą porażką była wojna rozpoczęta w 1850 roku i trwająca trzy lata, w której
zginęło szesnaście tysięcy ludzi Xhosa.

Brytyjczyków samo zwycięstwo jednak nie zadowoliło. Jeden z kolonialnych gubernatorów

zmusił kilku wodzów Xhosa do ucałowania swojego buta, co miało być dowodem totalnej klęski
tych wojowników.

Jedynym źródłem dumy, jakie im jeszcze pozostało, było ich bydło. Plemię to stanowili urodzeni

pasterze, którzy szanowali i cenili swoje stada. Zdarzało się nawet, że czczono je w czasie
specjalnych ceremonii. Bydłu nadawano imiona i stanowiło ono popularny temat poezji i pieśni
plemienia. Xhosa identyfikowali się ze swoimi ulubionymi zwierzętami, podobnie jak Amerykanie
identyfikują się ze swoimi samochodami. Różnica polegała jednak na tym, że życie plemienia było
zależne od stada. Bez krów ludowi Xhosa groziła śmierć.

Pewnego jesiennego wieczoru w 1856 roku młoda dziewczyna o imieniu Nongquase wbiegła

bez tchu do obozu i o powiedziała, że zobaczyła dziesięciu obcych czarnoskórych ludzi w stawie
koło rzeki. Ponieważ wuj dziewczyny był najważniejszym szamanem i prorokiem plemienia,
przypisano tej wizji szczególne znaczenie.

Wuj udał się natychmiast nad rzekę i zobaczył w stawie tych mężczyzn. Ze zdumieniem

rozpoznał wśród nich swojego zmarłego brata. Rzecznik tej grupy powiedział, że przybywają w roli
posłańców z innego świata, mając mu coś do przekazania. A potem zniknęli.

W ciągu następnych kilku tygodni wielokrotnie wysyłano Nongquase nad staw, gdzie prowadziła

rozmowy z istotami zwierciadlanymi, stojąc po pas w wodzie. Wieść o cudzie rozniosła się po
okolicy i wkrótce młoda wróżka wraz ze swoim wujem uczyli innych wodzów plemienia Xhosa,
jak osiągnąć to doznanie. Niektórzy zaczęli sami mieć wizje.

W końcu nad staw przyszedł Kreli, król Xhosa, żeby osobiście przekonać się, co się tam dzieje.

Także i on wkrótce przeżył spotkanie ze swoim zmarłym synem. Jak później mówił, było to tak
realistyczne, jakby jego syn zmartwychwstał.

Przeżycie to bardzo głęboko poruszyło króla Kreli. Został zwolennikiem wróżenia ze stawu,

nawet kiedy ogłoszono proroctwo, że trzeba zabić bydło, aby przodkowie mogli zmartwychwstać.

Nie wszyscy zgadzali się z tym proroctwem, zwłaszcza mieszkańcy odleglejszych części krainy

Xhosa, którzy poczuli się zlekceważeni tym, że przodkowie pojawiają się w miejscu tak odległym
od ich wiosek. Dali do zrozumienia, że chcą zobaczyć swoich zmarłych krewnych w pobliżu swych
siedzib.

I zdarzyło się to dziewięć miesięcy później. Jedenastoletnia córka miejscowego szamana zaczęła

widywać byty zwierciadlane w stawie w pobliżu rodzinnej wioski. Twierdziła, że spotyka się z
duchem zmarłego Xhosa, który był wielbiony przez swój lud. Duch przemówił do niej. Powiedział,
że przodkowie zmartwychwstaną, jeśli bydło zostanie zabite.

W takiej atmosferze rozpoczęło się masowe wybijanie stad. Wkrótce szczątki zabitych zwierząt

leżały porozrzucane w całej okolicy. Brytyjscy urzędnicy kolonialni usiłowali powstrzymać to
szaleństwo aresztując wizjonerów, ale było już za późno. Głód, jaki nastąpił wskutek rzezi,
zdziesiątkował plemię Xhosa, a przepowiednia, że powrócą zmarli, nie sprawdziła się.

Władze brytyjskie nie zrozumiały psychologicznych motywów zjawiska, które doprowadziło do

wybicia bydła. Ale my wiemy, że kombinacja wywoływania zjaw i niskiej samooceny sprowadziła
klęskę na ten dawny lud.

Tarapaty, w jakie wpadło plemię Xhosa, powinny przypominać nam, że wpatrywanie się w

zwierciadło nie może stać się kultem. Głęboko przemyślana analiza tego procesu pozwoli utrzymać
doświadczenia wizjonerskie na właściwym miejscu, traktować je jako sposób udzielania ludziom
pomocy i nie dopuszczać, aby stały się sensem życia.

Odmienne stany świadomości i historia

To oczywiste, że odmienne stany świadomości mogą prowadzić do rozbudzenia zainteresowania

historią, zainspirować nowe jej rozumienie lub nawet, jak w przypadku Arnolda Toynbee, skłonić
kogoś do napisania studium na ten temat.

W dziesiątym tomie swojej monumentalnej pracy A Study of History Toynbee poświęca rozdział

wydarzeniom inspirującym historyków do pisania swoich najlepszych prac. Większość historyków,
którymi się Toynbee zajmuje, zainteresowała się historią pod wpływem wielkich wojen. Jednakże
on sam i Edward Gibbon należą do chlubnych wyjątków, zainspirowały ich bowiem przeżycia
wizjonerskie. Dla Gibbona, który napisał „Zmierzch cesarstwa rzymskiego”, mistyczny moment
nastąpił, kiedy siedział na stopniach Świątyni Jowisza, wsłuchując się w litanie odmawiane
monotonnym głosem przez bosonogich zakonników. Nagle nowoczesne miasto przemieniło się w
starożytne ruiny, po czym ponownie wróciło do stanu obecnego. Wizja fizycznego rozkładu skłoniła

Gibbona do prześledzenia upadku państwa, które było zapewne największym imperium w całej
historii. Podsumowując przeżycie tego historyka, Toynbee pięknie opisuje istotę takich doznań:

„To rozbudzające wyobraźnię przeżycie było jedynym błyskiem inspiracji, jaki kiedykolwiek

przytrafił się Gibbonowi. Bez niego ten cudowny geniusz mógłby nigdy nie rozkwitnąć, a to
sławne nazwisko być może nie znalazłoby swojego miejsca w zapisie intelektualnej historii
ludzkości. W kategoriach chronologicznych samo to fizyczne wydarzenie, które pociągnęło za
sobą tak doniosłe konsekwencje, mogło trwać nie dłużej niż ułamek sekundy w skali mniej
więcej trzydziestu sześciu lat dojrzałego życia intelektualnego tego historyka; jednakże jego
uważna muza nie przeoczyła tej ulotnej szansy zyskania dostępu do umysłu, który normalnie
okazywał się nieprzenikniony dla jej podszeptów dzięki pancerzowi wrodzonego sceptycyzmu,
który dodatkowo wzmacniał aż nadmiernie dopasowany klimat intelektualny, panujący na
Zachodzie w dziewiętnastym wieku”.

Następnie Toynbee opisuje własne doznanie wizjonerskie, które miało miejsce o zmierzchu,

kiedy siedział na zboczu wzgórza nad Spartą, po wyczerpującym dniu spędzonym na wędrówce. W
trakcie rozmyślań o mieście na rozciągającym się przed nim wzgórzu zaczął się w pewnym
momencie zastanawiać, czy było tu kiedykolwiek przedtem jakieś inne miasto. Przyszły mu do
głowy cytaty z Biblii mówiące, że „miasto postawione na wzgórzu nie może zostać ukryte” i
„uniosę swe oczy na wzgórza, z których nadejdzie moja pomoc”.

Nagle, jak podaje Toynbee, opisując siebie w trzeciej osobie – „przyglądający się ujrzał tuż

przed swoimi oczami na koronie urwiska, które zwisało nad odległym brzegiem Eurotasu, tuż
naprzeciw przypadkowo wytyczonych miejsc Sparty Pierwszej i Sparty Drugiej, monument
sygnalizujący mu położenie prehelleńskiego odpowiednika frankońskiej czy ottomańskiej cytadeli,
z której blanki murów obronnych wyglądał”.

Wydaje się, że Toynbee zajrzał – a nawet przeniósł się na moment – do przeszłości. Pielęgnował

w pamięci tę wizję, a nawet twierdzi, że być może nigdy nie stworzyłby swoich monumentalnych
Studiów nad historią, gdyby nie to przeżycie. Jak napisał, mógł nie stworzyć tych tomów historii –
„gdyby 23 maja 1912 roku przed jego oczami nie rozciągnął się fizycznie synoptyczny widok ze
szczytu Mistry, co stało się przeżyciem bardzo osobistym dla przyglądającego się temu widokowi”.

Niewykluczone, że dałoby się zastosować wizje zwierciadlane do wyjaśnienia tego, jak

historycy badają i opisują historię. Wielu autorów zaabsorbowanych szczegółami dotyczącymi
postaci historycznych twierdzi, że prześladuje ich nieustanna obecność opisywanych przez nich
postaci.

Fakty takie podsuwają mi myśl, że biografowie mogliby składać wizyty historycznym

osobistościom w warunkach kontrolowanych, czyli w psychomanteum. Możliwe, że współdziałanie
czynników świadomości i podświadomości pozwoliłoby wzbogacić rozumienie historii.

Na pierwszy rzut oka może się to wydawać dziwaczne, ale relacja Toynbeego świadczy o

wpływie podświadomości i odmiennych stanów świadomości na sposób badania historii.

Nawet Toynbee z tym się zgadza. Ujawnia wpływ pracy Carla Junga na jego własne studia nad

historią, deklarując:

„C.G.Jung... otworzył przede mną nowy wymiar Królestwa Życia. Budząca podziw

sumienność, z jaką Jung zbiera materiały o najróżniejszych sprawach do zilustrowania swoich
tematów, umożliwiła mi odnalezienie własnej drogi do będącej terra incognita podświadomej
otchłani psychiki, dzięki przechodzeniu od tego, co wiadome, ku temu, co nieznane... Pojawienie
się, po podróży łodzią podwodną, przebłysku świadomego życia psychicznego, które było
zanurzone w podświadomości, było równoważnikiem ponownego wyłonienia się...”

W ten sam sposób Toynbee wychwala Platona, twierdząc, że filozof ten instruował przyszłych

historyków, aby brali to, o czym wiedzą, że jest prawdą, i wędrowali z tym przez świat wyobraźni.
Jak niezwykle wymownie napisał:

„Platon nauczył mnie na przykład nie wstydzić się korzystania z wyobraźni na równi z

intelektem. Nauczył mnie, że kiedy w mojej podróży myślowej dotrę do górnej granicy
atmosfery dostępnej dla Rozsądku, mam nie wahać się przed tym, by moja wyobraźnia niosła
mnie wyżej, ku stratosferze, na skrzydłach mitu. Przykład Platona... dał mi odwagę potrzebną do
rozstania się z towarzystwem zachodnich „zeitgeistów” z początków dwudziestego wieku, dla
których wyrocznią były miary i wagi, ponieważ w tych samooślepionych oczach jedyną
rzeczywistością była ta, która dała się zmierzyć i zważyć”.

Namawiam wszystkich historyków, zainteresowanych taką możliwością, do podjęcia próby

ujrzenia wizji zwierciadlanej. Wyprawa ze świata znanego ku nieznanemu z pewnością
przyniosłaby interesujące rezultaty. Mogłaby również okazać się pożyteczna przy łączeniu luźnych
wątków wydarzeń, które nie dają się rozwikłać za pomocą tradycyjnych metod badawczych.

Podświadomość jest wspaniałym narzędziem, umożliwiającym zrozumienie. W tym

tajemniczym regionie umysłu problemy są rozwiązywane i wydarzenia wyjaśniane na długo
przedtem, zanim dotrą do świadomości. Po to, by móc zapukać do tych bogatych pokładów
informacji w tak dramatyczny sposób, wpatrywanie się w zwierciadło z pewnością stanowi
potencjalną możliwość dla tych. którzy pragną nawiązać kontakt z przeszłością.

Związki z literaturą

Aż do naszych czasów nikt nie potrafił do końca zrozumieć, jak to się stało, że w

poszczególnych kulturach mogły powstać tak fantastyczne opowieści. Ale w świetle obecnie
posiadanej wiedzy jest całkiem oczywiste, że w wielu mitach, legendach, baśniach, zabobonach,
praktykach religijnych, wydarzeniach historycznych, a nawet podróżach poszczególnych ludzi
ważną rolę odgrywały elementy wizji zwierciadlanych. Oto zestawienie tych elementów zawartych
w wielu opowieściach:

Obecność powierzchni lub przedmiotów odbijających. Kocioł Lludda, miedziana butla rybaka,

Odyseusza dół wypełniony krwią, obsydianowe zwierciadło doktora Dee – wszystkie mają lśniące
powierzchnie, stwarzające możliwość wpatrywania się w zwierciadło.

Ta powierzchnia lub zwierciadło mogą być przedstawiane jako szczególne albo nawet magiczne.

Na przykład Kenneth MacKenzie ze Szkocji przebudził się pewnego popołudnia z drzemki i znalazł
kryształ leżący na jego piersi. Twierdził, że kamień został tam umieszczony przez anioły, i uważał
go za swoje najcenniejsze zwierciadło.

Może okazać się potrzebny jakiś akt magiczny lub rytualny, aby nadać rangę i obudzić jego moc.

Mitologie pełne są takich przykładów. Jednym z najszerzej znanych jest zaklęcie wypowiadane
przez macochę królewny Śnieżki: „Zwierciadełko, zwierciadełko, powiedz przecie, kto jest
najpiękniejszy w świecie?” – po to, by magiczne zwierciadło wyjawiło swoją opinię. Także Ala ad-
Din musiał potrzeć powierzchnię swojej lampy, aby z jej lśniącej, przejrzystej głębi wydostał się
dżinn.

Rytuały zawsze odgrywały ważną rolę w wizjach zwierciadlanych. Nie ulega wątpliwości, że

oczyszczenie powierzchni spowoduje, iż zwierciadło stanie się bardziej lśniące, a zatem lepsze, lecz
celem rytuału w procesie wpatrywania się w zwierciadło jest także przygotowanie uczestnika do
wizji. Postępując zgodnie z pradawnym rytuałem, uczestnik jest przekonany, że zasłużył sobie na
wizję.

Ze zwierciadłem związany jest jakiegoś rodzaju byt. Niemal zawsze w zwierciadle jest obecny

jakiś duch – zły lub dobry. Jest to uchwytne w mitach i literaturze, jak też w życiu. Miałem
uczestników sesji, do których zjawy wychodziły ze zwierciadła.

W mitach najpopularniejszy jest byt w zwierciadłach złych wróżek, byt taki jak ten, który

udzielił odpowiedzi, że najpiękniejsza jest Śnieżka. Byt ten został natychmiast roztrzaskany, rozbity
na tysiące kawałeczków za wyznanie tej brutalnej prawdy. Także dżinn Ala ad-Dina wydobywa się
z lampy, podobnie jak smoki w celtyckiej opowieści Lludda.

Ludzie mogą wkroczyć do królestwa wewnątrz zwierciadła. Jak już wiemy z moich

eksperymentów, nie jest niczym niezwykłym, że istota ludzka wchodzi do królestwa
zwierciadlanego.

Za pomocą tego zjawiska można wyjaśnić fantastyczną wyprawę Alicji w książce Lewisa

Carrolla Co Alicja zobaczyła po drugiej stronie lustra. Pozwala to także wytłumaczyć przeżycie,
jakiego doznał Odyseusz, kiedy wpatrywał się w świat duchów w rzucającym blaski zbiorniku
krwi.

W literaturze przykłady takie wydają się udziwnieniem lub czymś niezrozumiałym. Jeśli jednak

rozumiemy, że tego rodzaju przeniesienie jest elementem wpatrywania się w zwierciadło, staje się
oczywiste, iż podobne doświadczenia odegrały znaczącą rolę w literaturze.

Wymiana między światem zwykłych ludzi a krainą zamieszkaną przez byty zwierciadlane może

być niebezpieczna zarówno dla ludzi, jak i dla tych istot. Ponieważ po uwolnieniu z butli dżinn miał
chęć popełnić morderstwo, rybak musiał uciec się do sztuczki, aby umieścić go ponownie w butli.

Z drugiej strony, smoki w celtyckiej opowieści upijają się miodem pitnym i zostają uwięzione na

zewnątrz zwierciadła. Opowieść o nimfie Numy przedstawia coś pośredniego – nimfa zostaje
przemieniona w tę samą fontannę, z której wyszła.

W życiu także zdarzało się, że osoby wpatrujące się w zwierciadło były narażone na

niebezpieczeństwo. Nie pochodziło ono ze strony wnętrza lustra, ale od otaczających je ludzi, Johna
Dee przez całe jego długie życie prześladowały oskarżenia o uprawianie czarów. Cagliostro był
przez niektórych uważany za szarlatana (zresztą bardzo prawdopodobne, że nim był). A biedny
Kenneth MacKenzie został wrzucony głową w dół do beczki z wrzącą smołą za wyznanie królowej
prawdy o jej flirtującym mężu, którego zobaczył w swoim zwierciadle w towarzystwie innej
kobiety.

W legendach ważną rolę odgrywają śmierć i żałoba. Podobnie jak w przypadku wywoływania

wizji w realnym życiu, śmierć, żałoba i uczucie osierocenia ciążą na wielu opowieściach. Ala ad-
Din utracił ojca, a Śnieżka – matkę. Odyseusz popłynął do Efyry tuż po śmierci swojego
towarzysza Elpenora. W trakcie wpatrywania się w zbiornik z krwią odkrył, że jego matka,
Antiklea, zmarła pod jego nieobecność. Jeszcze raz mit i rzeczywistość splotły się, ponieważ żałoba
to jeden z istotnych powodów, że ludzie pragną doznać wizji zwierciadlanych. I podobnie jak to jest
w przypadku niektórych postaci mitycznych, ujrzenie zmarłych bliskich przynosi ulgę także
ludziom.

Uwaga jest skupiona na rozłące małżeństwa, nieporozumieniach rodzinnych lub niepokojach

społecznych. Odyseusz podróżuje do wyroczni zmarłych w Efyrze, aby ujrzeć, czy będzie mógł
wrócić do domu, do swojej żony Penelopy. Macocha królewny Śnieżki zazdrościła młodej
dziewczynie urody i usiłowała ją zamordować. A w rodzinie Ala ad-Dina z całą pewnością doszło
do nieporozumień z powodu siedzącego w lampie dżinna.

Rozwiązanie tajemnicy puszki Pandory

Dzięki wizjom zwierciadlanym można zapewne wyjaśnić jeden z najbardziej tajemniczych

mitów, o puszce Pandory.

W tej wersji legendy o Pandorze, która jest nam najlepiej znana, pierwsza kobieta na Ziemi

otwiera puszkę, z której wydostają się wszelkie możliwe plagi gnębiące ludzkość. Mówimy, że to

była puszka, opierając się na wersji tej opowieści spisanej przez Erazma z Rotterdamu, uczonego z
XIV wieku.

Jednakże we wcześniejszej wersji, autorstwa greckiego poety Hezjoda, Pandora nie posiadała

puszki. Wszystkie duchy wydostały się raczej ze specjalnego rodzaju dzbana, zwanego pyxis. Było
to duże naczynie, używane do różnych celów. A oto ta opowieść w wersji, w jakiej została
przedstawiona w „Mitologii Bulfincha”:

„Pierwsza kobieta miała na imię Pandora. Została stworzona w niebiosach, a każdy bóg

przyczynił się w jakiś sposób do udoskonalenia tego dzieła. Wenus dała jej urodę, Merkury dar
przekonywania, Apollo muzykalność itd. Tak wyposażona, została przeniesiona na Ziemię i
przedstawiona Epimeteuszowi, który przyjął ją z radością, choć jego brat ostrzegał go przed
Jowiszem i prezentami od niego. Epimeteusz miał w domu dzban, w którym przechowywał
pewne szkodliwe substancje, dla których nie znalazł zastosowania, gdy przystosowywał
człowieka do jego nowej siedziby. Pandorę trawiła ciekawość, co też znajduje się w tym
dzbanie; pewnego dnia zsunęła więc przykrywę i zajrzała. Z dzbana wydostało się wówczas
mnóstwo plag na nieszczęsnego człowieka – takich jak dokuczające jego ciału podagra,
reumatyzm i kolka, czy zawiść, złośliwość i mściwość dolegliwe dla jego umysłu. Wszystko to
wydostało się i rozpełzło po świecie. Pandora pośpiesznie zakryła naczynie, ale niestety cała
zawartość dzbana umknęła z wyjątkiem jednej rzeczy, która leżała na samym dnie. A była to
nadzieja. Dzięki temu po dziś dzień, niezależnie od tego, jakie zło nas spotyka, nadzieja nas nie
opuszcza; i póki jej nie braknie, żadne zło, żeby go było nie wiadomo jak dużo, nie jest w stanie
do końca nas zniszczyć”.

Myślę, że opowieść o Pandorze jest mocno związana z wizjami zwierciadlanymi. Najpierw

Pandora uaktywniła dzban usuwając pokrywę, co jest wyraźnym nawiązaniem do rytualnego aktu
nadania znaczenia zwierciadłu. Następnie występują tu byty, które wydostają się z pojemnika, kiedy
został on otwarty i gdy kobieta do niego zajrzała. Grecki termin, jakim te byty określano, to keres,
małe hałaśliwe i kłopotliwe duszki. Ich ucieczka przywodzi na myśl morderczo nastawionego
dżinna z butli i smoki, które zakłócają spokój w posiadłości Lludda.

Pandora cierpi z powodu dezaprobaty, jaką musieli znosić także ci, którzy wpatrywali się w

zwierciadło, i najwyraźniej jest przedstawiana w micie jako czarny charakter. Nieporozumienia,
jakie spowodowało uniesienie przez nią pokrywy, są głównym tematem tej opowieści. Jej
nieposłuszeństwo prowadzi do poważnego zamieszania na świecie i staje się przyczyną wszelkiego
zła oraz chorób, znanych ludzkości.

Jest również w tej historii ukryte powiązanie ze śmiercią, które zostałoby natychmiast

wychwycone przez czytelników w starożytności. Tym ogniwem łączącym jest sam dzban pyxis,
czyli bardzo duży pojemnik, często używany jako coś w rodzaju trumny, w której grzebano
biedaków. Dzban należący do męża Pandory, Epimeteusza, był pod pewnym względem szczególny,
ale pod jakim dokładnie, tego nie wiadomo.

Związek między opowieścią o Pandorze a wpatrywaniem się w zwierciadło nasuwa się jeszcze

wyraźniej, jeśli wspomnieć rytuał praktykowany w starożytnym Rzymie setki lat po powstaniu
legendy o Pandorze. Jest to tak podobne do wpatrywania się w dzban, iż nie potrafię powstrzymać
się przed myślą, że istnieje związek pomiędzy greckim mitem a rzeczywistością.

Otóż starożytni Rzymianie mieli okrągły dół, zwany mundus. Zazwyczaj był on przykryty

wielką pokrywą z cennego niebieskiego kamienia, znanego obecnie lazurytu. Dół ten był
wypełniony cieczą, najprawdopodobniej wodą lub winem. Trzykrotnie w roku, 24 sierpnia, 5
października i 6 listopada, pokrywę zdejmowano w trakcie rytuału, który miał związek z duchami.

Rzymski historyk Yarro twierdzi, że „kiedy otwiera się mundus, otwiera się tym samym wrota

dla smutnych bogów Podziemia”.

Mam więc nadzieję, że na swój sposób „otworzyłem” dzban Pandory. Ale z tego współczesnego

dzbana z pewnością wydostaną się rzeczy dobre, takie jak nadzieja i zrozumienie.

Badacze mogą odkryć, że wizje zwierciadlane są źródłem wielu naszych wspaniałych mitów i

legend. Śmiem twierdzić, że takiej możliwości nie brali pod uwagę ci, którzy badają pochodzenie
tych opowieści. Ale kiedy czytam literaturę starożytną, znajduję w niej coraz więcej wskazówek
świadczących o tym, że wizje zwierciadlane wywarły wpływ na opowieści, które wniosły wkład w
rozwój cywilizacji.

Choć możliwe są liczne kierunki badań, interesują mnie głównie badania w warunkach

klinicznych, kiedy mogę blisko współpracować z ludźmi pragnącymi nawiązać kontakt z bliskimi
im zmarłymi osobami. To tu dochodzi do wymagających odwagi i zaskakujących przeżyć.

Kobieta, która przyszła na spotkanie z wizją swojego syna, podsumowała to lepiej, niż ja

mógłbym to uczynić. Jej syn zmarł dwa lata przedtem, zanim kobieta przyszła do mojego
psychomanteum. Umarł na raka, z którym walczył przez kilka lat. Jego walka z chorobą była
typowa: rak cofał się i kiedy przypuszczano, że został pokonany, następowało gwałtowne
pogorszenie. W końcu po kilku nawrotach chłopak się poddał.

Kobieta ogromnie tęskniła za synem. Przyszła do psychomanteum w nadziei, że zobaczy go

jeszcze raz i dowie się, czy już nie cierpi.

Przez cały dzień przygotowywaliśmy się do tego spotkania, a potem zaprowadziłem ją do izby

zjaw. Wizja, jakiej doznała, była zadowalająca. Zobaczyła wiele „wizji wspomnień”, żywych
migawek z jego dzieciństwa. Mówiła też o silnym wrażeniu, że syn był obecny razem z nią w izbie.

– Siedział tam ze mną – powiedziała, kiedy wyszła. – Siedzieliśmy razem i razem oglądaliśmy

wspomnienia z naszego życia.

Po kilku dniach otrzymałem od niej niesamowity telefon. Otóż w kilka dni po wizycie w mojej

klinice, obudziła się z głębokiego snu. Nie tak po prostu się obudziła, została „gwałtownie
rozbudzona. Znacznie przytomniejsza niż normalnie”.

W pokoju zobaczyła syna. Kiedy usiadła w łóżku, aby mu się przyjrzeć, dostrzegła, że ślady

spustoszeń spowodowanych przez raka znikły. Robił wrażenie pełnego energii i szczęśliwego,
zupełnie tak jak przed chorobą.

Kobieta nie posiadała się z radości. Podniosła się z łóżka, stanęła przed synem i zaczęli

rozmawiać. Według jej oceny rozmawiali przez kilka minut, wystarczająco długo, aby mogła
dowiedzieć się, że już nie cierpi i jest szczęśliwy.

Rozmawiali o różnych rzeczach, także o przemeblowaniu domu,, jakie zrobiła po śmierci syna.

Oprowadziła go nawet po kilku pokojach, w których wprowadziła zmiany, żeby pokazać mu, co
zostało zrobione.

W końcu uświadomiła sobie, co się dzieje. Rozmawiała ze zjawą swojego zmarłego syna.
– Nie mogłam uwierzyć, że to on – powiedziała mi. – Zapytałam więc, czy mogłabym go

dotknąć.

Bez chwili wahania zjawa jej syna podeszła do niej i przytuliła ją. A potem, jak stwierdziła

kobieta, uniosła ją do góry, aż nad swóją głowę.

– Było to wszystko tak niezwykle realne, jakby naprawdę tu stał – powiedziała. – I czuję się tak,

jakbym mogła zapomnieć o śmierci syna i zacząć od nowa żyć przyszłością.

Zachęcony podobnymi wizjami, ja także zmierzam naprzód.

Bibliografia

Ayer, Fred. Before the Colors Fade. Boston: Houghton Mifflin, 1964.
Barrett, Sir William. Deathbed Visions: The Psychical Experiences of Dying. The Colin
Wilson Library of the Paranormal. Aquarian Press, 1986.
Belo, Jam. Trance in Bali. New York: Columbia University Press, 1960.
Bennett, E. Apparitions and Haunted Houses. London: Faber and Faber, 1939.
Besterman, Theodore. Collected Papers on the Paranormal. Garrett Publications, 1968.
Crystal Gazing. A Study in the History, Distribution, Theory and Practice of Scrying.
University Books, 1965.
Bulfinch, Thomas. The Age of Fable or Beauties of Mythology. New York: A Mentor Book,
1962.
Bulgatz, Joseph. Ponzie Schemes, Invaders from Mars and More Extraordinary Popular
Delusions and the Madness of the Crowds. Harmony Books, 1992.
Burton, Richard F. (trans.) Adapted by Jack Zipes. The Arabian Nights. Penguin Books. 1991.
Czapkiewicz Andrzej i in. (przekład). „Księga tysiąca i jednej nocy”. Warszawa, PIW 1974.
Day, John. Aztec: The World of Moctezuma. Denver: Denver Museum of Natural History and
Roberts Rinehart Publishers, 1992.
Deacon, Richard. John Dee: Scientist, Geographer, Astrologer and Secret Agent to Elizabeth
I. The Garden City Press Limited, 1968.
Dee, Dr. John. A True & Faithful Relation of What Passed for Many Years Between Dr. John
Dee (A Mathematician of Great Fame in Queen Elizabeth and King James Their Reignes) and
Some Spirits etc. Redwood Burn Limited, Trowbridge & Esher, 1974.
Dumas, Francois Ribadeau (przekład na ang. Elisabeth Abbott). Cagliostro. George Allen and
Unwin Ltd, 1966.
Edelstein, Emma J. and Ludwig Edelstein. Asclepius: A Collection and Interpretation of the
Testimonies, t. I, II. Reprint Edition, Ayer Company Publishers, Inc, 1988.
Eliade, Mircea. Shamanism: Archaic Techniques of Ecstasy. Princeton, N.J.: Princeton
University Press, 1964.
French, Peter. John Dee: The World of an Elizabethan Magus. Dorset Press, 1972.
Gauld, Alan. The Founders of Psychical Research. Routledge & Kegan Paul, 1968.
von Goethe, Johann Wolfgang (przekład na ang. Abraham Hayward). Faust by Goethe.
Hutchinson & Co. Publishers Ltd.
Goldberg, Benjamin. The Mirror and Man. University Press of Virginia, 1985.
Harrison, Jam Ellen. Prolegomena to the Study of Greek Religion. Princeton, N.J.: Princeton
University Press, 1991.
Herodotus (przekład na ang. Aubrey de Selincourt). The Histories. Penguin Books, 1972.
(Wyd. polskie: Wikarjak Jan, „Historia powszechna Herodota”, Poznań 1961).
Homer (przekład Jana Parandowskiego). „Odyseja”. Warszawa, Czytelnik 1967.
Hultkrantz, Ake (przekład na ang. Monica Setterwall). The Religions of the American Indians.
University of California Press, 1967.
Jackson, Kenneth Hurlstone (przekład na ang.). A Celtic Miscellany. Penguin Books, 1951.
Kieckhefer, Richard. Magic in the Middle Ages. Cambridge, Anglia: Cambridge University
Press, 1989.

King, Frank. Cagliostro: The Last of the Sorcerers. London: Jarrolds Publishers, 1929.
Lang, Andrew. The Making of Religion. AMS Press, 1968.
Leeds, Morton and Gardner Murphy. The Paranormal and the Normal: A Historical,
Philosophical and Theoretical Perspective. The Scarecrow Press. Inc, 1980.
Lindsay, Charles (zdjęcia i dzienniki) and Reimar Schefold (esej historyczny). Mentawai
Shaman: Keeper of the Rain Forest. An Aperture Book, 1991.
Loewe, Michael and Carmen Blacker (red.). Divination and Oracles. George Allen & Unwin,
1981.
MacKay, Charles. Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds. New York:
Farrar Straus Giroux, 1932.
MacKenzie, Alexander. The Prophecies of the Brahan Seer. Stirling: Eneas MacKay, 1909.
Mavromatis, Andreas. Hypnagogia: The Unique State of Consciousness Between Wakefulness
and Sleep. Routledge & Kegan Paul Ltd, 1987.
Mishlove, Jeffrey. Thinking Allowed. Council Oaks Books, 1992.
Morse, Melvin, M.D, with Paul Perry. Transformed by the Light: The Powerful Effect of Near-
Death Experiences on People's Lives. New York: Villard Books, 1992.
Panofsky, Dora and Erwin. Pandora's Box: The Changing Aspects of a Mythical Symbol.
Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1991.
Parke, H.W. Greek Oracles. Hutchinson University Library, 1967.
Pausanias (przekład na ang. Peter Levi). Guide to Greece, t. I, II. Penguin Classics, 1971.
Platon. „Rzeczpospolita”. Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności, Kraków 1929.
Rawcliffe, D.H. Occult and Supernatural Phenomena. Dover Publications, 1959.
Schultes, Richard Evans and Albert Hoffman. Plants of the Gods: Their Sacred, Healing and
Hallucinogenic Powers. Healing Arts Press, 1979.
Strabo (przekład na ang.: Horace Leonard Jones). The Geography of Strabo, t. II. Cambridge,
Mass.: Harvard University Press, Loeb Classical Library, 1917.
Thomas, Northcote W. Crystal Gazing: Its History and Practice, with a Discussion of the
Evidence for Telepathic Scrying. Dodge Publishing Company, 1905; Health Research, 1968.
Toynbee, Arnold. A Study of History. London and New York: Oxford University Press, 1935-
1961.
Trowbridge, W.R.H. Cagliostro: Savant or Scoundrel? The True Role of This Splendid, Tragic
Figure. University Books (bez daty).
Vandenberg, Phillipp. The Mystery of the Oracles. Macmillan Publishing Company, Inc, 1979.

Dr Raymond Moody

Dr Raymond A. Moody, autor bestsellerów „Życie po życiu”

oraz „Refleksje nad życiem po życiu”, w których relacjonował
doznania ludzi stojących u progu śmierci. W swoich
najnowszych badaniach idzie o wiele dalej: umożliwia żyjącym
kontakt z ich najbliższymi, którzy już odeszli z tego świata.
Daleki od mistycyzmu i okultyzmu, swoje relacje przedstawia w
sposób rzeczowy i przekonywający, a przynajmniej zmuszający
do zastanowienia. Nie koniec jednak na tym: postępując wedle
wskazówek autora każdy z nas mógłby ujrzeć w zwierciadle
wizje swoich zmarłych bliskich; a kontakt taki, według
obserwacji dr. Moody'ego, przynosi pociechę i ukojenie...