R. Przybylski
Klasycyzm i sentymentalizm po trzecim rozbiorze (1795  1830)
Zmiany w głównych prądach literackich oświecenia po upadku paostwa (rokoko, sentymentalizm,
klasycyzm);
Rokoko  odrzucenie moralizatorskich zobowiązao pisarstwa artystycznego; o wartości
estetycznej dzieła decyduje zadowolenie estetyczne twórcy i czytelnika; docenienie
bezinteresownego poznania  z ciekawości => po upadku paostwa postawa atrakcyjna; daje o
sobie znad szczególnie w sferze publicystyki politycznej; zaczyna ostrzegad pisarzy przed
redukcją literatury do obowiązków patriotycznych; rokoko pozostaje  strażnikiem prawa do
rozkoszowania się pięknem poezji;
Sentymentalizm  docenienie jednostkowości, partykularyzmu, regionalizmu; nacisk na
podmiot poznający; skupienie na życiu wewnętrznym człowieka; utopia  powrót do natury
może pozwolid ocalid zepsutą kulturę=> po upadku paostwa nie traci na wartości; literatura
ma nadal uczyd niezakłamanej, naturalnej moralności (sprzyja to tożsamości narodowej);
człowiek sentymentalny  człowiek czuły, słuchający głosu sumienia= nie będzie kolaborował
z zaborcą; uczy jak zachowad polskośd w człowieku prywatnym, w rodzinie, w domu ;
Klasycyzm => po rozbiorach nie traci na atrakcyjności; gwałt polityczny= tryumf materialnej
siły, której przeciwstawia się idee wolności i sprawiedliwości; hasło zachowania polskości w
słowie; poszukiwanie wartości w wymiarze ponaddziejowym (odejście od raniącej historii);
1) Pierwsze dziesięciolecie niewoli (1795  1805)
W trakcie rozbiorów i zaraz po nich  poeci wyrażają swoje uczucia i rozpacz nad utraconą ojczyzną
(nie liczą na publikację wierszy):
J. U. Niemcewicz Smutki;
Elegie na upadek Polski  Bard polski  A. J. Czartoryski;
J. Morelowski, Treny na upadek Polski;
ELEGIE PATRIOTYCZNE (+ treny, lamenty);
Przyjmowanie przez poetów pozy bardów, świadków historii (kult barda zrodzony w kręgu Puław) <=
 Pieśni Osjana ;=> przedsmak postaci romantycznego barda-wieszcza;
Motywy poezji pierwszego dziesięciolecia, obecne w całej twórczości pod zaborami:
Obawa wypadnięcia z historii, kultury;
Porównanie zagłady Polski do zagłady Troi (motyw  fuit Ilium )->  Tren I Morelowskiego;
Pytanie, czy naród może istnied bez paostwa;
Motyw  podłości niewdzięcznej Europy ;
Walka Orła Białego z Czarnym Orłem dwugłowym;
Konflikt rzeczywistości i tragicznych losów ojczyzny z przekonaniem o niezawodnej mocy
Boskiej Opatrzności;
Karpioski  uznaje, że poeta, któremu odebrano ojczyznę i który z tego powodu cierpi, nie jest zdolny
do  radowania kogokolwiek swoimi wierszami . W jego pojęciu katastrofa ojczyzny była ostateczna.
Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta ostatniego polskiego króla z domu Jagiełłów  poeta
jako bard zagłady; katastrofizm; przekonanie o tym, że upadek paostwa był nieunikniony a jest 
ostateczny.
Program narodowy na dwa stulecia:
1796  zgoda rządu francuskiego na utworzenie Legionów Polskich przy armii włoskiej Napoleona
(dowódca  gen. Dąbrowski).
 Jeszcze Polska nie umarła  J. Wybicki  pieśo żołnierska; apel do narodu=> charakter
demokratyczny Legionów  apel o włączenie ludu w walkę narodowowyzwoleoczą.
Dwie wersje: z autografu Wybickiego/ tzw. krajowa => drobne różnice;+ zmiana sensu pierwszej
strofy;
Topos ojczyzny-matki z czasów stanisławowskich;
Wyraz tendencji demokratycznych: Na to wszystko jedne głosy:/ Dosyd tej niewoli!/ Mamy
racławickie kosy,/ Kościuszkę Bóg pozwoli.
Śpiewany program działania dla pokolenia, które przeżyło haobę rozbiorów;
Kultura jako z
ródło ocalenia:
Krasicki nicości politycznej przeciwstawia obecnośd kulturalną Polski.
Taktyka oporu Krasickiego  zamiast rozpaczliwej kapitulacji  rozsądna uległośd=> działania
publiczne polegają na wyborze mniejszego zła; ochrona języka i kultury polskiej, łączności z
cywilizacją zachodnią, dziedzictwem Europy.
Program Krasickiego  Rozmowy zmarłych  cykl trzydziestu dysput na Polach Elizejskich; Krasicki
pyta w zaświatach:  Kto jest zwycięzcą? i  Czy obroocy wolności mają moralne prawo przeżyd jej
śmierd? .
Przeciw samobójstwom  samobójstwo  akt egoizmu, mamy obowiązki wobec społeczności, nie
możemy się od nich  wymigiwad ;
(podobnie  Godebski:  Katonie! Ja w tym kroku nie poznaję ciebie:/ Cóżeś swoją rozpaczą dla
ojczyzny zrobił// inaczej  Woronicz:  prowadz
mnie w twoim płaszczu do grobu Katona:/On nauczył,
co czynid, gdy ojczyzna kona )
Wiecznośd  w słowie i języku. Krasicki dopatruje się w kulturze zbawienia, wzorów postępowania.
Laus agriculturae
Popularnośd poematów opisowych o rolnictwie (wziętych z oświecenia).
1802   Ziemiaostwo  K. Koz
mian;
Heroida  utwór liryczny,
mający formę listu
poetyckiego lub opowiadania
 Rolnictwo D. Boocza-Tomaszewski;
historycznego.
=> kusząca dla ciężko doświadczonych Polaków wizja stabilności i
stałości związanej z pracą na roli.
Szanse ocalenia ojczyzny w ramach cywilizacji pracy; przekucie mieczy
na lemiesze; praca na roli ratowad ma ludzi przed unicestwieniem.
Rozpacz libertyna
Ogrody jako miejsce ucieczki i wypoczynku.=> ogród w Puławach,
Zofjówka;
Sofiówka Trembeckiego (1804) (na dworze Szczęsnego Potockiego); =>
poezja opisowa; park jako symboliczny teatr kultury, odczytywanie
znaków;
Kroniki straconego pokolenia
1805r. C. Godebski, Grenadier-filozof. Powieśd prawdziwa wyjęta z
dziennika podróży roku 1799-  podróż sentymentalna  ważna
refleksja autora nad reakcjami uczuciowymi bohaterów; kilka prawd
ogólnych.
Wiersz do Legiów polskich  przypomina heroidę; doświadczenie
Legionów przedstawione jako prawdę ogólną; strzęp epopei, której
bohaterem są Legiony.
Polski Cyncynat  prowadzi wojnę, zwycięża, a potem wraca do
pracy na roli; przedstawienie siebie jako zniewolonego
Cyncynata, który idąc za pługiem nie zapomina o mieczu.
Walka z losem  rozpaczliwe losy Legionów  dzieło
nieodgadnionego losu  Fatum;
Skutki rozczarowania politycznego;
Dramat narodu wybranego
J. P. Woronicz
Zjawienie Emilki  zmarłe dziecko ukazuje się we śnie i uchyla rąbka
tajemnic Opatrzności  poucza o prawach rządzących dziejami.=>
historia toczy sie zgodnie z planem Boga i nic nie jest przypadkowe,
chociaż zdaje nam się absurdalne; podobna myśl  Świątynia Sybilli;
Świątynia Sybilli  poemat poświęcony Świątyni Sybilli Izabeli
Czartoryskiej w Puławach, stanowiącej muzeum narodowej pamięci;
poemat o poszukiwaniu sensu historii przez zgłębianie sensów
wyroków Opatrzności.
1805, Hymn do Boga  idea poezji profetycznej (po raz pierwszy w Rozprawie o pieśniach
narodowych); PROWIDENCJONIZM; poeta jako ktoś w rodzaju przywódcy religijnego; poezja
profetyczna jako pieśo; harmonia poezji  harmonia muzyczna; esencja narodu kryje się nie w
paostwie, ale w duchu narodowym  tradycji, obyczajowości, kulturze.
Chrzest Polski, jako akt dobrowolnego wyboru, przekształcił Polaków w naród wybrany.
Dzieje dawnej Rzeczypospolitej  widomy dowód łaskawości Boga.
Upadek paostwa=> wynika ze złamania przez naród przymierza z Bogiem;
Polska zasłużyła na karę, bo obraziła Opatrznośd.
Ubi est Deus eorum?
2) Czasy Księstwa Warszawskiego (1806  1814)
Świadectwo czasów:
J. U. Niemcewicz, Pamiętnik o czasach Księstwa Warszawskiego;
H. Kołłątaj, Uwagi nad położeniem tej części ziemi polskiej, którą od pokoju tylżyckiego
zaczęto zwad Księstwem Warszawskim;
Okolicznościowa poezja  wiersze i piosenki patriotyczne, legionowe  H. Jabłooski, Pieśni dla
żołnierzy Wojsk Polskich, W. Turski, Niektóre wiersze.
Andrzej Brodzioski, Zabawki wierszem  anakreontyki, pieśni pasterskie + wyraz bólu
egzystencjalnego wywołanego doświadczeniem życiowym  utracona radośd życia, grób jako jedyne
prawdziwe pomieszkanie człowieka, zgruchotana lutnia  ból zabija radośd twórczą. Zainteresowanie
niemieckim poetą Kleistem (przekłady). ;
W. Reklewski, Pienia wiejskie  wiersze jako  zanegowanie realnej rzeczywistości wojny ; poezja ma
opisywad uroki miłości, a nie czyny historyczne; estetyka puławska; tendencje rokokowo-
sentymentalne; opis radości życia, cielesności, sensualizm.=>  sielanki krakowskie .=Ł� PROBLEM
STOSUNKU MI
DZY POEZJ
A OBOWI
ZKIEM PATRIOTYCZNYM. (K. Brodzioski, odnosząc się
pozytywnie do poezji Reklewskiego, wyraża swoją obawę, czy poeta, stając się wieszczem i
przywódcą duchowym, nie przestanie byd poetą).
Kantorbery Tymowski Dumania żołnierza polskiego na wałach starożytnego zamku Maurów nad
Tagiem  odmiana  pieśni historycznej ; przygnębiony bezsensowną śmiercią rodaków, walczących u
boku Napoleona w Hiszpanii; pochwała przekształcenia się z żołnierza w oracza.=> Staszicowski
 pozytywizm
ESEJ
Współczesny esej polski  z publicystyki;
Dyskusja nad przyszłością Polski <= zapał mesjanistyczny związany z Napoleonem.
H. Kołłątaj, Uwagi nad teraz
niejszym położeniem& - esej; Kołłątaj odpiera zarzuty przeciw
Napoleonowi, cieszy się chociaż z zaczątku paostwowości. Księstwo ma z czasem zostad
przekształcone w paostwo polskie;
Koz
mian, Dzieje powstania Polski pod panowaniem Domu Austriackiego będącej& - znaczenie wojny
polsko-austriackiej; zasada  długiego trwania  zasada moralności politycznej zakłada
postępowanie, które ma na uwadze przyszłe wieki  zaborcy ją ignorowali, więc dokona się na nich
zemsta.
A. K. Czartoryski, Myśli o pismach polskich  podsumowanie osiągnięd kultury polskiego Oświecenia,
we wszystkich jej dziedzinach; oddziaływanie kultury na świadomośd narodową.
Klasyfikacja artystów słowa:
1.  wierszorób  nie wiadomo, czemu piszeJ�;
2. Poeta  jego wiersz jest gładki, dobiera stosownie myśli i wyrazy;
3. Wieszczek  najbliżej przysuwa się do doskonałości,  oddycha niebieskim natchnieniem ;
Dwa nowe rodzaje prozy dyskursywnej - esej historyczny i esej literacki.
Próba powieści gotyckiej:
Anna Mostowska  zwiastuny polskiej powieści gotyckiej;
Odrodzenie gotyku na świecie  1772  esej Goethego, O niemieckiej architekturze;+ 1764 H.
Walpole, Zamczysko w Otranto;
Przekłady światowej
literatury gotyckiej 
 Schemat powieści gotyckiej jest dosyd stały. Najczęściej idzie o tyrana lub
w Polsce póz
no,
uzurpatora, który przemocą lub gwałtem chce zdobyd czyjeś prawowite
pierwszy (z Ann
dziedzictwo. (& ) Przy koocu triumfuje szlachetnośd i niewinnośd, zbrodnie
Radciliffe)  1829;
uzurpatora zostają zdemaskowane i ukarane.
Mostowska traktuje
powieśd gotycką
jedynie jako literaturę rozrywkową,
nie dostrzega w niej metafizyki.
(Przybylski o powieściach Anny Mostowskiej):  Żadna z
nich nie nadaje się dzisiaj do czytania. Współczesny
Powieści: Astolda, Strach
historyk, który musi przejśd przez ich lekturę, z ulgą
w zameczku, Zamek Koniecpolskich.
oddaje głos Hrabiemu z  Pana Tadeusza .
Zaskakujące w powieściach
Mostowskiej  śmiała propaganda
feminizmu i emancypacji kobiet.
Dopiero kilkadziesiąt lat póz
niej powstaje  gawędowy gotycyzm .
Śpiewy historyczne  Julian Ursyn Niemcewicz
Zainteresowanie wyjątkami z dziejów Polski (próba analogii do Macphersona, moda osjaniczna);
rodzaj śpiewu-dumania, wykonywanego przez  barda ; śpiew o kompozycji liryki sytuacyjnej, z
zarysami akcji, fabułą itd.=>  dumy polskie ;
Śpiewy polskie zbierane na wniosek Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Wszystkie śpiewy historyczne Niemcewicza różnią się od ww.  dum polskich  zamiast na uniesienie
poetyckie, Niemcewicz kładzie nacisk na prawdę historyczną i cel dydaktyczny.
Tragedia klasyczna Alojzego Felioskiego
Barbara Radziwiłłówna (1811); premiera  1817, Warszawa; pozornie wydaje się aluzją polityczną i
utworem ku pokrzepieniu serc; w rzeczywistości (co zauważył jedynie K. Brodzioski), miał to byd
utwór w rodzaju tragedii Racine a, poszukujący esencji zjawisk, życia, narodu.
Brak ścisłości historycznej=> wydarzenia, wbrew prawdzie historycznej, skupione w jednym
symbolicznym miejscu i w jednym dniu.
Zasadniczy cel  transfiguracja dziejów w mit, istota dziejów nie tkwi w czasie;
Klasyczny temat  konflikt między osobistym szczęściem a dobrem paostwa;
Apologia demokratyzmu  szacunek Senatu dla prywatności człowieka, uszanowanie decyzji króla.=>
przywrócenie charakteru tragicznego  śmierd Barbary.
Oda klasyczna Koz
miana  główny temat i bohater  Napoleon:
1. Oda na wojnę w roku 1800, ukooczoną batalią pod Marengo;
2. Oda na zawieszenie orłów francuskich w Lubinie;
3. Oda na pokój w roku 1809;
4. Oda na pożar Moskwy;
5. Oda na upadek dumnego;
(Ody wzorowe  ody Pindara Tebaoczyka)
Ody Koz
miana  śpiew wywołany przez  szał poetycki , zapał;
Wieniec wariacji na temat królewski.
Twórca nowego ładu  wielki działacz polityczny, wojownik,  narzędzie Opatrzności  tu  Napoleon
Bonaparte; historiozofia biblijna  Bóg wyznaczył Napoleonowi ściśle określoną rolę do spełnienia.+
polski mesjanizm.
Wyraz niemądrego i przesadnego uwielbienia i ubóstwienia przez Polaków Napoleona  porównania
do Słooca czy Zbawiciela   świętokradztwo i przesada.
Prowidencjalizm.
Napoleon przeniesiony  ze sfery przypadku w sferę konieczności .
Koniec Napoleona  Oda na upadek dumnego  jako że lud boży jest niezadowolony z jego
działalności, Bóg  cofa błogosławieostwo dla niego; Napoleon już nie jako zbawca, ale jako postrach,
ubóstwiany i uwielbiany, lecz ze strachu.=> pycha cesarza spowodowała nieszczęścia świata
współczesnego.
1817  O. Kopczyoski, Gramatyka języka polskiego.
3) Czasy Królestwa Kongresowego (1815  1830)
Zmierzch klasycyzmu i sentymentalizmu po 1815r.  przyczyny:
Kontrowersje wokół Królestwa Kongresowego  życie duchowe Polski nie jest wcale
ustabilizowane;
Prądy te reprezentują partykularne interesy ziemiaostwa i arystokracji, przestają byd
wystarczające;
Po 1815 czasopisma literackie polskie nabierają znamion normalnych periodyków europejskich. Np.
 Dziennik Wileoski (K. Kontrym)  artykuły Jana Śniadeckiego uzasadniające estetykę
klasyczną;
 Pamiętnik Warszawski (F. Bentkowski, Brodzioski, Skarbek)- Brodzioski  uzasadnienie
literatury narodowej.
Nowy czytelnik  czytelnik masowy=> wyemancypowane mieszczaostwo i drobna szlachta.
POWIEŚD OBYCZAJOWA:
Temat: współczesne życie codzienne przeciętnych ludzi.
Autorzy: Elżbieta Jaraczewska, Fryderyk Skarbek;
Pan Starosta (F. Skarbek):
- historia miłości ubogiego szlachcica do nieosiągalnej wybranki (nie ma jednak miłości
sentymentalnej, wzniosłej);
- narracja bardzo zobiektywizowana/nie ogranicza się do wiedzy bohaterów, ale też nie manifestuje
wszechmocy;
- powieśd o postawach młodzieży w zaborze pruskim po utracie paostwowości=> uwypuklenie
 prusaczenia polskiego społeczeostwa; typy polskich młodzieoców: ubogi patriota i pusty podły
kombinator, który wyzbył się myśli o Polsce i dał się zniemczyd.
- dbałośd o szczegóły historyczne i obyczajowe (nazwy działających wówczas oberży).=> próba
przekonania czytelnika, że powieśd jest prawdziwym obrazem współczesnego życia społecznego.
ROMANS SENTYMENTALNY
Zebrania w salonie księżnej Marii Wirtemberskiej   błękitne soboty  duch wykwintności i czułości,
elegancja języka + patriotyzm.
Malwina, czyli domyślnośd serca   wierny obraz towarzystwa warszawskiego .
Obok: F. Bernatowicz, Nierozsądne śluby  manifestacje werterowskiego sposoby życia; (historyzm
jako mało istotny szczegół)
1824 L. Kropioski, Julia i Adolf, czyli nadzwyczajna miłośd dwojga kochanków nad brzegami Dniestru.
Miłośd jako esencja natury ludzkiej i metafora losu człowieczego; miłośd  legalna jest zbyt pospolita,
żeby za ową metaforę służyd;). Założenie fatalnej, nieszczęśliwej i niemożliwej do spełnienia miłości.
ROMANS HISTORYCZNY
Refleksja nad przeszłością szlachecką.
K. Brodzioski, O romansach historycznych  referat w TPN  program polskiego romansu
historycznego.
- dzieje Polski mają charakter sakralny, który musi byd szanowany przez literatów;
- romans historyczny powinien  krzepid serca ;
J. U. Niemcewicz; przedmowa do powieści Jan z Tęczyna:
- romans historyczny ma byd obrazem społeczeostwa danej epoki; uzupełnianie  białych miejsc w
historii;
- demokratyczna wizja dziejów  romans pozwala na ukazanie ludzi wszystkich stanów;
=> krytyka programu Niemcewicza  Dzieduszycki;
Klementyna z Taoskich Hoffmanowa, Listy Elżbiety Rzeczyckiej do przyjaciółki swej Urszuli za
panowania Augusta II pisane; Dziennik Franciszki Krasioskiej w ostatnich latach Augusta III napisany 
zainteresowanie schyłkiem epoki saskiej, portrety dziewcząt maltretowanych ówczesną
obyczajowością.
Największa popularnośd  powieści historyczne Niemcewicza.
1825, Jan z Tęczyna  wyidealizowany obraz Rzeczypospolitej w Złotym Wieku/atak na ówczesny
system rządów.
Wpływy Waltera Scotta.
OD IDYLLI DO ELEGII
Zmierzch sentymentalizmu  przebieg dramatyczny=> wzlot duchowy tuż przez zejściem ze sceny=
Kazimierz Brodzioski.
Wpływ na Brodzioskiego  literatura niemiecka  Kleist, Goethe, najbardziej  idylle Gessnera.
Próba obrony idyllicznych ideałów w kompromitujących je okolicznościach.
Programowa rozprawa Brodzioskiego  O klasyczności i romantyczności, tudzież o duchu poezji
polskiej (1818).
Pochwała Słowian za tradycje rolnicze; narody rolnicze zachowują prostotę obyczajów, prostotę
i miłośd ojczyzny.
Szczegółowo dot. idylli  O idylli pod względem moralnym:
- uwspółcześnienie idylli=> rezygnacja z mitu arkadyjskiego i nadziei powrotu do Złotego Wieku;
- idylla   przedstawienie pełnego szczęścia w ograniczeniu ;
- sielanka miejska/sielanka szlachecka/ idylla wieśniacza  ta ostatnia najważniejsza.
(1805  T. Mostowski  Sielanki polskie z różnych pisarzów zebrane).
1820  Wiesław Brodzioskiego  zachowanie wiejskiej tematyki bez ornamentów pasterskich;
przedstawienie konkretnej, obyczajowo i moralnie czystej społeczności wiejskiej; propagowanie
harmonii ideału i rzeczywistości - barwny opis folkloru, obyczajów.
Przekonanie o tym, że system natury uporządkowani jest rozsądnie przez Boga- śmierci
przeciwstawia się zmartwychwstanie i życie wieczne.
Dramat myśli o egzystencji -> elegie Brodzioskiego
1822  artykuł programowy O elegii  w elegii chodzi o refleksję, która, nie zapominając o dramacie
egzystencji, przynosi ukojenie i pocieszenie.
Eksploatacja przede wszystkim znanych mądrości chrześcijaoskiego stoicyzmu.
Romantyzm według Brodzioskiego jest zamachem na narodowe sacrum  sielski charakter Słowian=>
poczucie konieczności jego obrony. Wystąpienie przeciw romantykom (najwidoczniejsze)  O
egzaltacji i entuzjazmie.
Brodzioski po wybuchu powstania pogodził się z porażką własnych idei.
1831  mowa O narodowości Polaków  zaczerpnięta od Schillera idea tragizmu historycznego;
narody toczą tragiczną walkę ze złem, klęski nie da się uzasadnid moralnie  pokonany jest moralnym
zwycięzcą. Misja narodu polskiego zbliżona jest do misji Chrystusa. Porzucenie idei idyllizmu.
Mesjanizm Brodzioskiego  kształt sentymentalny, czuły, pochwała bierności cierpiętnictwa i niechęci
do walki.+ początek przymierza mesjanizmu i pracy organicznej.
POEMAT HEROICZNY KLASYKÓW
Popularnośd Henriady Woltera.=> przekłady.=> oś ideowa każdej polskiej epopei klasycznej  idea
rozumnego heroizmu  heroizm pracy, budowa, organizacja.
 Pułtawa N. Muśnicki   carosławna replika Henriady , uznanie cara za narzędzie opatrzności.
Jagiellonida D. Boocza-Tomaszewski  Bóg postanawia doprowadzid Litwę do
chrześcijaostwa, dlatego przedstawia jej władcy  Jagielle, wizję swojego plany;=>
skrytykowana przez Mickiewicza, ponod nic nie warta;).
Stefan Czarniecki K. Koz
mian  zadedykowany Krasioskiemu jako konserwatyście i katolikowi;
polemika z amoralizmem bohatera Mickiewiczowskiego; nie dopuszcza rezygnacji z  cnoty i
wiary . Podstawa roztropności bohatera  wiara katolicka; idea wstawiennictwa Matki
Boskiej za Polskę.
BAJKA KLASYKÓW (apolog)
Po rozbiorach spada atrakcyjnośd bajki (niezwykle popularnej w Oświeceniu);
Do bajek zaczęto wracad, jako że pozwalają one bezpiecznie (pod maską języka ezopowego)
wypowiedzied komentarze do aktualnych kwestii.
Niemcewicz 
1814  Rozprawa o bajce  narody w opresji nie powinny zapominad o bajce (wszak twórcą bajki był
niewolnik); szczególne docenienie bajki jako komentarza do aktualnych wydarzeo.
Światło i ciemnośd  komentarz do chytrości cara Aleksandra I.
Antoni Gorecki  autor bajki Diabeł i zboże wykorzystanej przez Mickiewicza w III części Dziadów.
Franciszek Morawski  teoretyczne poglądy zbliżone do Niemcewiczowskich.
Wisła  przyczyny i skutki upadku polski, przekonanie o jej niezniszczalności.
Tygrys i jeż  przestroga dla agresorów.
PROZA KLASYKÓW
1826  E. Słowacki, Prawidła wymowy i poezji.
 Piszący prozę dopełnia swego zamiaru, jeśli nas nauczył i przekonał.
Okres retoryczny w prozie  najważniejsza cecha stylu, gwarantuje prządek i gruntownośd myśli.
Niemcewicz, Pamiętniki czasów moich  panorama dramatycznych dziejów Polski o schyłku I
Rzeczypospolitej do wybuchu powstania listopadowego.
Koz
mian, Pamiętniki  idealna realizacja stylu klasycznego w prozie niefabularnej; obraz mentalności
zwolennika porządku ustalonego przez Święte Przymierze. Zaciekła krytyka Mickiewicza.
J. Śniadecki  O języku narodowym w matematyce, O rachunku losów; O pismach klasycznych i
romantycznych.
Ziemiaostwo, K. Koz
mian (1839)  po trzecim rozbiorze  praca na roli staje się podstawowym
zadaniem narodu polskiego.
Przestrzeo wiejska/przestrzeo otaczająca  nieprzyjazna.
Przestrzeo wiejska nie zna czasu historycznego, na wsi człowiek jest wolny od historii i jego życie
przebiega w całkowitej zgodzie z naturą.
Ziemianin polski  rolnik i wojownik  przejście oracza w rycerza  uroczyste przekroczenie
przestrzeni intymnej. (Cyncynat);
Po rozbiorach ziemianin stawał się niekiedy żołnierzem najemnym, żołnierzem tułaczem  wizja
 okropności wojny . (w Ziemiaostwie  postad Legionisty).
Jeśli ziemianin wracał do domu, znów chwytał za pług.
Interpretacja Georgik Wergiliusza.
Restytucja Rzeczypospolitej uzależniona od powrotu rolnictwa w Polsce do form z epoki Złotego
Wieku.=> dawny feudalny porządek gwarantem ładu, harmonii i porządku. (pod warunkiem, że
właściciel ziemski nie popełnia nadużyd).
Nadzieja Koz
miana  Staszic i Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie  Staszic jako nowy  ojciec
wieśniaków.
Poemat o rehabilitacji pracy.
SPÓR ROMANTYKÓW Z KLASYKAMI
Upadek klasycyzmu - przyczyny:
Oskarżenie przez młodych romantyków o kolaborację z zaborcą klasycystycznych
ugodowców;
Demokratyzacja społeczeostwa   proletariat umysłowy ;
Akceptacja Królestwa Kongresowego  spadek popularności ideologii klasycystycznej;
Spór między klasykami a romantykami  sprawa narodowa, walka o zmianę stylu poetyckiego.
J. Śniadecki, O pismach klasycznych i romantycznych  program klasycyzmu; polemika z Brodzioskim;
podkreślenie ceny, jaką się płaci za próby przekroczenia granicy empirycznego poznania; romantyzm
narodzony w czeluści metafizycznej, co przyprawia o  romantyczny zawrót głowy ; romantycy jako
niewolnicy własnych fantazmatów; krytyka  oka wewnętrznego i poznania metafizycznego. Idea
podmiotu-ciała.
Mickiewicz  Romantycznośd  założenie wyższości  oka wewnętrznego nad  okiem zmysłowym
(podobnie  Mochnacki). Postad Mędrca z ballady  ośmieszony Śniadecki=> klasycyzm jako fałszywa
mądrośd, prymitywny empiryzm.
Mochnacki  wytyka Śniadeckiemu, że prymitywizuje postawę romantyków; przekonanie, że
klasycyzm zakłada kult materialności i jest oszustwem  prawdziwy klasycyzm mógł istnied w
antycznej Grecji, nie w XIXw. , stanowisko Śniadeckiego jest wg Mochnackiego stanowiskiem, które
 stanęło w poprzek ducha ludzkiego .