"Literackie wzorce osobowe średniowiecza; omów odwołując się do odpowiednich
utworów"

Średniowiecze jest to epoka, która trwała od V do XV w. Na epoce średniowiecza
mocno odcisnął swoje piętno Kościół, pragnący wpływać na wszelkie dziedziny
życia, także kulturę i literaturę. Średniowiecze to okres literatury przede
wszystkim religijnej, poświęconej prawom boskim - tę dominacje Boga nad życiem
człowieka nazywa się teocentryzmem (Bóg w centrum świata). Kultura
średniowiecza, choć wielonurtowa, stanowiła kulturę uniwersalną,
ogólnoeuropejską
spoiwem była łacina, język liturgii i literatury, a także
ówczesnej nauki. W średniowieczu rolę filozofii przejęła scholastyka (wiedza
szkolna), która zajmowała się rozumowym udowadnianiem prawd objawionych w
Biblii. Posługiwano się przy tym zasadami logicznymi, przejętymi od
Arystotelesa. Głównym przedmiotem scholastyki była teologia, czyli wiedza o
naturze Boga i regułach wiary, zatem średniowiecze filozoficznie polegało na
dociekaniu spraw boskich. Pierwszym wielkim myślicielem, który wpłynął na
średniowieczną teologię, był św. Augustyn, jeden z Ojców Kościoła. Jego poglądy

czyli augustynizm
zakładały, że Bóg jest pełnią bytu i podstawa istnienia
wszystkich rzeczy. Świat jako dzieło Boga jest dobry, ale zło, które polega na
braku dobra, wynika z działania wolnych istot. Człowiek to istota usadowiona na
niejasnym miejscu w hierarchii bytów, gdzieś między zwierzętami a aniołami. To
wizja człowieka niepewnego swego statusu, dramatycznie rozdartego między
cielesnością a duchowością, a dobrem i złem, zdanego na łup pokus.
Augustynizmowi przeciwstawiał się tomizm, którego twórca był św. Tomasz z
Akwinu. Jego wizja człowieka jest znacznie bardziej harmonijna, miejsce istoty
ludzkiej w hierarchii bytów jest jej naturalnie przeznaczone i celowe. Człowiek
winien wypełniać to, co mu los wyznaczył, kierować się w życiu cnota a
wystrzegać się grzechu i upadku. Literatura tego okresu jest wyraźnie
parenetyczna, dydaktyczna i moralizatorska. Pisarze tworzą, ukazują postacie
godne naśladowania, dają ludziom wskazówki jak mają żyć. Postawy uważane w
epoce średniowiecza za godne naśladowania to:
mnich asceta
idealny rycerz
chrześcijański władca.
Do popularyzowania postawy W postępowaniu tych postaci szczególnie godne
pochwały są: rezygnacja z dóbr doczesnych, poświęcenie służbie Bożej, obrona
wiary i kraju. Wszystkie trzy postacie są pobożne i miłują bliźnich. Często w
utworach średniowiecznych pojawia się myśl o śmierci, pouczenie jak się do niej
przygotować, by nie bać się jej w chwili nadejścia.
Mnicha ascetę poznajemy z utworów "Legenda o św. Aleksym" i "Kwiatki św.
Franciszka". Św. Franciszek był typem świętości, która spełniała się w
połączeniu wyrzeczenia się dóbr materialnych z miłością świata i ludzi.
Zwierzęta i wszelkie stworzenia są traktowane jak mniejsi bracia. Służenie Bogu
i ludziom przepełnia św. Franciszka radością, dobrocią.
Idealny rycerz to bohater francuskiej słynnej chanson de geste pt. "Pieśń o
Rolandzie". Pieśń ta ukazuje wizerunek dzielnego rycerza chrześcijańskiego,
który zawsze na pierwszym miejscu stawia Boga, później ojczyznę, króla,
rycerski honor. Roland lubi walczyć, stara się robić to jak najlepiej, by się w
niej zasłużyć i zdobyć sławę. Wierzy, że dzięki walce z Saracenami osiągnie
zbawienie wieczne. Broniąc wiary i ojczyzny z pełnym przekonaniem składa swoje
życie w ofierze. Odznacza się dużą odwagą, męstwem, zręcznością w walce. Chwila
jego śmierci jest wzniosła (apoteoza), przypomina swoisty rytuał. Roland żałuje
z a grzechy, po czym ofiarowuje Bogu swą rękawicę
zwraca Bogu jego lenno,
czyli życie. Duszę bohatera niosą do raju aniołowie.
Idealny władca: Postacie władców występują we wszystkich utworach z gatunku
eposów rycerskich. Są to: król Artur z "Opowieści o królu Arturze i rycerzach
Okrągłego Stołu", król Karol z "Pieśni o Rolandzie" czy król Marek z "Dziejów
Tristana i Izoldy". W literaturze polskiej idealnego władcę, czyli Bolesława
Chrobrego, przedstawił Gall Anonim. Ukazał go jako sprawiedliwego, choć
surowego przywódcę narodu, który troszczy się o każdego poddanego i pragnął
zjednoczyć państwo. Posiadał takie cechy jak: męstwo, pobożność, mądrość. W
chwili swojej śmierci król przepowiada smutne losy kraju i niepokoju się o jego
przyszłość. Za panowania Chrobrego Polska przeżywał szczyt swej potęgi,
prawdziwie złoty wiek. Król został przez Galla przedstawiony jako ojciec
narodu, troskliwy i kochający, nawet na łożu śmierci niepokoi się o przyszłość
Polski. Księciem, którego życiową misją jest odrodzenie potęgi i chwały Polski,
okazuje się Bolesław Krzywousty, zwycięski wódz oraz bohaterski obrońca
ojczyzny przed niemieckim najazdem - jest zatem godnym spadkobierca pierwszego,
wielkiego Bolesława.
Wszystkie przedstawione wzorce osobowe mają ze sobą wiele wspólnego przede
wszystkim chcą służyć Bogu albo przynajmniej kierować się zasadami, prawami
boskimi, maja na uwadze dobro ojczyzny, odznaczają się męstwem, odwagą. Szkoda,
że w dzisiejszych czasach jest mało ludzi, którzy naprawdę mają na uwadze dobro
drugiego człowieka.
Są to bohaterowie utworów parenetycznych, a pareneza to zachęcenie pouczenie,
ideał proponowany przez literaturę danej epoki jako utwór do naśladowania,
którego cechy i czyny są nienaganne.