Wzorce osobowe w literaturze średniowiecza wyrazem ideałów epoki
Średniowiecze to epoka, której granice zawierały się między antykiem (starożytnością), a renesansem
(odrodzeniem). Jej nazwa, której etymologia zwraca uwagę na  przejściowośd , powstała na
przełomie XV i XVI wieku, kiedy uważano ten okres za  lukę pomiędzy dwoma ważniejszymi
epokami. Z uwagi na długi czas, w którym rozwijała się myśl i sztuka średniowieczna, dzieli się ją dziś
na trzy podokresy: wczesny (V-X w.), dojrzały (XI-XII w.) oraz póz
ny, schyłkowy (XIV-XV w.). Głównym
nurtem rozwijającym się we wszystkich ośrodkach kultury i filozofii średniowiecznej był teocentryzm,
zakładający skupienie się na Bogu, przekonanie o jego potężnej sile. Człowiek, który jest w tym
układzie tylko satelitą krążącym wokół wszechwładnego Boga, skupiad miał się w swoich działaniach
(naukowych, literackich, artystycznych) właśnie na podkreślaniu wspaniałości dzieł boskich i
gloryfikacji jego udziału w życiu społeczności. Aby przekonanie to mogło trafid do mieszkaoców
ówczesnego świata, tworzono wzorce osobowe (na przykład literackie), które spełniały wymogi
Kościoła i pokazywały w jaki sposób należy żyd, aby dostąpid obcowania z Bogiem. W literaturze
średniowiecznej można mówid o wielu wzorcach osobowych. Najbardziej charakterystycznymi
wydają się: idealny władca, rycerz i asceta-święty.
WZÓR WA
ADCY
Cechy idealnego władcy można określid na przykładzie Bolesława Chrobrego, opisanego przez Galla
Anonima w  Kronice . Gall przedstawił polskiego króla jako szlachetnego i pobożnego, a również
czułego na krzywdy poddanych. Dodatnią cechą Chrobrego jest też jego hojnośd. Możemy ją zobaczyd
na przykładzie zapisów Galla o obdarowywaniu poddanych (nawet służby) drogocennymi
przedmiotami i złotem. Jednak najważniejszą cechą dobrego władcy jest wspomniana powyżej
pobożnośd. Idealnym królem jest też Karol Wielki z  Pieśni o Rolandzie . Jednym z najważniejszych
celów idealnego władcy, było szerzenie wiary katolickiej wśród pogan. Karol Wielki miał w tym,
według zapisów, ogromny udział. Król, który pretendował do miana idealnego, musiał też byd
przykładem do naśladowania wszystkich swoich poddanych. Wzór władcy musiał również posiadad
cechy, którymi określano wspaniałych rycerzy.
WZÓR RYCERZA
Idealnym rycerzem średniowiecza był Roland z  Pieśni o Rolandzie . Jego historia stała się jednym z
najważniejszych wzorów postępowania rycerzy za życia, a również  ars muriendi (sztuką umierania)
dla tych, których morzyła śmierd. Najważniejszą cechą wzorowego rycerza, którą spotkad można w
 chansons de geste (epickich pieśniach rycerskich) była troska o szerzenie wiary chrześcijaoskiej
wśród pogan. Drugim wyznacznikiem była gotowośd na poświecenie swojego życia dla dobra religii,
władcy, kraju czy drugiego, niewinnego człowieka. Ideał rycerza musiał również  pochylad się i
troszczyd o biednych i niewinnych (szczególnie kobiety i dzieci). Wymagano od niego, aby posiadał
umiejętnośd bywania w towarzystwie i zabawiania dam dworu ciekawą rozmową.
WZÓR ŚWI
TEGO
Kolejnym wzorem, który służył  polepszaniu średniowiecznego człowieka był model świętości,
rozumiany poprzez skrajną ascezę. Tu najlepszym przykładem wydaje się  Legenda o św. Aleksym ,
który pomimo możliwości wyboru spokojnego życia w dostatku i z kochaną kobietą, wybiera trwanie
na poziomie wegetacji i skrajnej ascezy. Niedościgniony wzór ascety łączył się bezpośrednio z ideałem
świętego. Święci utożsamiani byli zazwyczaj z misjonarzami, którzy nieśli  Dobrą Nowinę do krain
pogaoskich. Tu dobrym przykładem wydaje się św. Wojciech (opisany w kronikach polskich), a
również Cyryl i Metody, którzy nie tylko wprowadzili wiarę chrześcijaoską we wschodniej i
południowej Europie, ale również stworzyli podstawy języków słowiaoskich.  Świętości towarzyszy,
w zapisach średniowiecznych, aura niezwykłości i cudowności. Tu dobrym przykładem jest działalnośd
św. Franciszka, czy wspomnianego wcześniej, św. Aleksego.
Wzory, które stworzyła sztuka i literatura średniowieczna były podporządkowane jednemu celowi -
miały zbliżyd człowieka do Boga. Stąd też najważniejszą cechą wszystkich  ideałów była pobożnośd,
podporządkowanie mocy boskiej, dbanie o dobro Kościoła.