Literatura średniowieczna.











Piątek, 21 Kwietnia Imieniny obchodzą: Anzelm, Feliks, Bartosz
 



















  Sciaga.pl > Prace
> Średniowiecze >
Home | Reklama | Info
| Mail






Gdzie Cz@T ???



Gdzie jestSciaga.pl
?
















Literatura
średniowieczna.











kategoria:   J.polski
zakres:   Średniowiecze
dodano:   1999-07-24




Gatunki.
ŚWIECKIE - tematyka świecka. Powieści bretońskie -
(X w.) utwory, których fabuła oparta jest na bardzo starych
legendach, baśniach i mitach celtyckich: - romanse "Tristan
i Izolda" - przygodowe "O rycerzach okrągłego stołu"
- mistyczne - o poszukiwanie św. Graala - rycerskie
"Pieśń o Rolandzie" Chanson de geste (gesta) - pieśni o
czynach wielkich rycerzy i władców, o ich wyprawach wojennych,
tworzone przez tzw. truwerów. Tak jak "Żywota" tworzyły wzorzec
osobowy świętego ascety, tak gesta wzorce króla i rycerza. (por.:
epos rycerski). Przykłady.: - samodzielne: "Pieśń o
Rolandzie", "Pieśń o Nibelungach"(skand.), "Słowo o wyprawie pułku
Igora" (słow.); - cykle: królewski (o Karolingach); Wilhelma
(o wojnach z niewiernymi w Prowansji) Epos rycerski -
posiada język ubogi w liczne środki styl., proste i wyraziste
charktery, sceny ujmujące i pełne grozy, gesta opierają się o
określone wzory kutury, obrazy literackie opiewają ideał rycerza,
czerpią ze znanych wzorów(np.:śmierć Rolanda), pełnią funkcję
uświadamiającą, przypominają o ideałach. (porównaj: wzorce osobowe)
Narrotor jest wszechobecy i wszechwiedzący. Cały utwór
pisany jest językiem podniosłym i poważnym. Świat ukazany jest w
dwóch płaszczyzanch: ludzkiej i boskiej. Brak inwokacji.
Etos rycerski - (całokształt uznawanych w określonej grupie
społecznej zasad, które regulują zachowanie się jej członków) -
związany głównie z poczuciem honoru rycerskiego (nie wezwanie
posiłków przez Rolanda) i "ceremoniałem" śmierci (patrz: "Pieśń o
Rolandzie"). Romanse - pieśni o tematyce miłosnej ("Tristan
i Izolda"). Poezja miłosna (prowansalska) - miłosne pieśni
rycerskie (gatuek romansu). Kroniki i roczniki - utwory o
treści historycznej. Cechy kroniki: - staranna kompozycja,
narracja, stylistyka; - urozmaicenie prozaicznego, epickiego
toku opowieści o wstawki wierszowane; - dbałość o piękno
stylu i języka; - elegancka proza łacińska, dzieląca zdania
na równoległe (o zbliżonej liczbie sylab) człony, których
paralelność podkreślana jest rymem (tzw. proza rymowana).
Literatura pouczająca (parenetyczna) - np.: "O chlebowym
stole." Na granicy średniowiecza i renesansu znajdują się
również wspaniałe sonety (utwory podniosłe) o tematyce miłosnej
Dantego do Beatrycze i Petrarki do Laury. KOŚCIELNE -
tematyka duchowna. Żywoty świętych(hagiografia z łac.
hagios=święty i graphein=pisać) - opisy życia i śmierci świętych
tworzyły - wzorce osobowe. Wzorzec kompozycyjny: 1.
Prolog - powod skłaniające autora do napisania dzieła; 2.
Opowieść właściwa: - narodziny (cudownie zapowiedziane);
- dzieciństwo i młodość (objawy przyszłej świętości);
- małżeństwo, ślub czystości i ucieczka z domu; -
dzieje jako żebraka i ascety, cuda, boskie interwencje;
-opis męczeńskiej lub świątobliwej śmierci; 3.
Ewentualnie - opisy cudów wokół relikwii. Najsłynniejsza
jest "Złota Legnda" Jakuba de Voragine. Model krytycznego
żywotopisarstwa - ks. P. Skarga (XVIw.) (również: legenda (od łac.
legere=czytać), pasja (w odniesieniu do męki i śmierci), historia).
Dramaty liturgiczne - teatr kościelny. Pieśni
religijne - hymny pisane anonimowo "Ad maiorem Dei gloriam" ("Ku
większej chwale Bożej") na potrzeby religijne. Wypowiedż
lamentacyjna - liryka skargi i żalu (o cechach patrz: "Lament
świętokrzyski"). POLSKA. Kronika Galla Anonima -
pierwsze znaczące dzieło polskiej literatury (choć pisane po
łacinie) i historii narodowej. Rozmiarami nie doruwnują mu ani
"Roczniki", ani "Żywota świętych". Zamierzeniem kronikarza
było opisać chwałę i dzieje Bolesława Krzywoustego; ze względu na
niego opisał wszystkich jego przodków, poczynając od legendarnego
Piasta. Ten sposób pisania kroniki (łączenia prawdy z legendą i
fikcją) wynikał ze znanej zapewnie Gallowi starorzymskiej zasady, że
"historia bezpośrednio graniczy z poezją". Najważniejszym wszakże
było pisać ciekawie i zajmująco. Trzyczęściowa "Kronika"
została doprowadzona do lat 1109-1113 (zwycięskie walki Bolesława z
Niemcami). Nie zawiera żadnej daty rocznej, gdyż głównym zadaniem
nie było ukazać porządku chronologicznego (dat), ale powiązania
przyczynowo-skutkowe. Tym samym dzieło to nawiązywało do gatunku -
gestów. Gall przedstwaił Polskę jako kraj mlekiem i miodem
płynący, Polaków jako ludzi wolnych i wolność kochających, a
Bolesława jako władcę poważającego każdego podwładnego (wzorzec
króla dosknałego). Bogurodzica - najstarza polska pieśń
religijna (hymn), powstała między X a XIVw., jako twórców ma
wymienianych nawet Św. Wojciecha i jego uczniów. W najstarszej
znanej nam wesji (1407,8) "Bogurodzica" jest hymnem składającym się
z dwóch strof o budowie Apostrofa/Apostrofa/Rozkażnik/Rozkażnik
(przypominających stofę soficką). Pierwsze trzy wersy o intonacji
wznoszącej (antykadencja), ostatni opadającej (kadencja). Ostatni
rozkażnik to tzw. klauzula - "Kyrie elejson". Każdy wers
zawiera przeciętnie jedno wypowiedzenie i posiada część wzoszącą,
średniówkę, opadającą i rymy wewnętrzne oraz zewnętrzne żeńskie,
parzyste, raczej dokładne - typowa budowa wiersz
intonacyjno-zdaniowego. Środki artystyczne to głównie
epitety. Archaizmy: 1. fonetyczne - sławiena,
zwolena (brak przegłosu); 2. fleksyjne - Bogurodzica (D�C),
zyszczy, spuści, raczy -y/-i; w wołaczu majestatyczniejsza końcówka
mianownika -a 3. słowotwórcze: Bożyc 4. leksykalne:
rodzica, dziela - dla, gospodzin - pan, zwolena - wybrana, ji - o,
Bogiem sławiena � przez Boga sławiona (stara składnia narzędnik.,
obecnie dopełniaczowa). Prośby: 1. ogólna - do
Bogarodzicy - "zyszczy, spuści" 2. ogólna - do Jezusa za
pośrednictwem Jana Chrzciciela - "słysz modlitwę, napełń myśli"
3. szczegółowa - do Boga - "dać raczy(...) /A na świecie
zbożny pobyt,/Po żywocie rajski przebyt" Legenda o Św.
Aleksym - Zapis pochodzi z połowy XVw. i jest kopią wzoru, którego
orginał powstał w V-VIw. w Syrii. Aleksy, syn Eufamijana i
Aglijas, któy już w dzieciństwie wykazywał objawy przyszłej
świętości, zgodnie z wolą ojca poślubił Fanmijanę, jednak za jej
zgodą, dochowując złożonej przysiegi czystości, uciekł z domu i
wybrał żywot ascety i żebraka. Przez wiele lat tułał się po świecie.
Jego umatwienia były tak duże, iż nawet interweniowała NMP. W końcu
trafił pod swój rodzinny dom i tam przez 16 lat, poniżany przez
wszystkich, żył w ubóstwie. Dopiero świątobliwa śmierć i jego
pośmiertny list odsłoniły tajemnicę życia. Wiersz
Słoty(Złoty)/O zachowaniu się przy stole(o chlebowym stole) -
najdawniejszy ze znaych nam utworów o charakterze
obyczjowo-dydaktycznym, swego rodzaju podręcznik savoir-viver'u
propagujący kulturę zachodu: - szacnek i usługiwanie przy
stole kobiecie; - kultura przy jedzeniu - nie okazywanie
głodu (w wierszu mamy exempla negativa - przykład negatywny, krytykę
łakomego sięgania po jedzenie) Funkcje
biesiady(=jedzenie+zabawa+rozmowa):najedzenie się, przyjemność,
wesołość płynąca z biesiady - dobry nastrój. Rozmowa Mistrza
Polikarpa ze Śmiercią - najdłuższu polski wiersz średniowieczny. Jej
tekst urywa się około 500 wresu. Śmierć odpowiadając na pytania
Polikarpa rozatcza przed nim obraz swej potęgi i bezwyjątkowego
panowania nad wszelkim stworzeniem. Siejąca postrach, nieprzekupna,
nieprzejednana zabiera wszystkich, zarówno cnotliwych, jak i
grzeszników (szczeólnie ich lubi zabierać) oraz przdstwicieli
wszyskich stanów (od żebraka do papieża). Stąd satyryczny i
moralizujący ton dzieła. Utwór wyrasta z długiej,
chrześcijańsko-europejskiej tradycji rozważań o śmierci,
obejmujących sprawy ostateczne: mękę agonii i śmierć samą, sąd Boży,
niebo oraz piekło. Pierwsze utwory tego typu powstały już w IIIw.
n.e. Okres niespokojnych kryzysów i wojen XIV-XVw. przyniósł
szczególny rozwój dzieł o tematyce "wzgardy dla świata" i akcentuje
motyw vanitas, tj.marności (wszystkie uciechy świata podlegają
władzy śmierci). Śmierć ukazana nie jest tutaj jako szkielet
z kosą, lecz jako rozkładający się trup niewiaty.
Posłuchjcie, bracia miła - inaczej: to "Żale Matki Boskiej
pod Krzyżem", arcydzieło polskiej liryki lamentacyjnej.
Monolog Marii uwydatnia przede wszystkim wymiar matczynego
cierpienia (widzi i opisuje pasję Jedynego Syna), jego skalę
uczuciową, eksponuje zarazem ludzką wspólnotę odczuć; jest zupełnie
inny od "Bogurodzicy". W "Lamencie świętokzryskim" zwracają
uwagę wyrażne opozycje czasowe (przeszłść i doświadczana,
dramatyczna terazniejszość) oraz przestrzenne (strefy: ziemska i
ponadziemska, duchowa, sakralna, jednoczone zbawczym drogowskazem
Krzyża). Współcierpienie z Synem ("compassio") Marii czyni z Niej
również Współodkupicelkę. Najważniejsza cecha: uwidoczniona
w pieśni opozycja pionu i poziomu, sfer wertykalnej i horyzontalnej,
jest jedną z najbardziej charakterystycznych cech
przestrzenno-czasowej struktury wszechświata odzwierciedlanej w
sztuce chrześcijańskiej (por. niezliczone dzieła inspirowane motywem
"Stabat Mater Dolorosa"- "Stała Matka Boleściwa"). Satyra na
leniwych chłopów - satyra piętnująca wady XV-wiecznego chłopstwa
(lenistwo, złośliwość, opieszałość) widziana okiem szlachcica.
OBCA. Pieśń o Rolandzie - epicki poemat napisany w
podnisłym tonie, w orginale zapisany aleksandrynem (10 lub 11
zgłoskowcem), z asonansami (rymami mającymi wspólne tylko kilka
liter), koncentrujący się wokół wyprawie Karola Wielkiego do
Hiszpanii zajętej orzez Arabów (778r.). W "Pieśni" opisane jest
zwycięstwo nad poganami, zdobycie Hiszpanii i tragiczna klęska
tylnej straży armii, która w trakcie powrotu do Francji została
zdradziecko napadnięta w wąwozie Roncenval i po bohaterskiej obronie
wycięta. Zginął wówczas kwiat rycerstwa, w tym i hr. Roland -
siostrzan Karola Wielkiego. W "Pieśni" jedną z
najważniejszych i najbardziej symbolicznych scen jest scena śmierci
Rolanda (będąca swoistym nawiązaniem i wykorzystaniem wzorów epoki
jeżeli chodzi o etos rycerski i o godne umieranie bohaterów - ze
sceny śmierci Rolanda "przeziera wyrażnie pewien ogólny wzorzec
bohaterskiego umierania, który wskutek swej powtarzalności stał się
ednym z toposów literatuty europejskiej"[A.W.Labuda]). -
modlitwa za parów; - modlitwa za siebie do Gabriela;
- wzgórek (jak Golgota); - upada na wznak pod
drzewem, między 4 marmurami (jak Drzewo Krzyża i 4 cnoty główne);
- próba zabrania miecza � śmierć Saracena; - próba
złamania miecza (skoro odchodzi właściciel, "umrzeć" musi i miecz,
jego chluba); - rękawica wzniesiona do nieba (hołd lenny
względem Boga); - wyznanie grzechów Rolanda; -
Gabriel zbiera rękawicę (przyjęcie hołdu, a więc i odpuszczenie
grzechów); - dusza hrabiego idzie do nieba, prowadzona przez
anioła Cherubina, świętego Michała i świętego Gabriela. Opis
Durendala: - nawet słońce nie przyćmi jego blasku; -
miał złotą gałkę z relikwiami; - był piękny i biały;
- podarowany (obok królewskiej chorągwi) Karolowi przez
Boga, dla największego z wodzów cesarskich. Dzieje Tristana
i Izoldy - piękna, poetycka historia, w dzisiejszym kształcie
skompilowana przez J. Bediera z dwóch wersji: Thomasa i Beroula.
Opowiada o tragicznych kochankach - Tristanie i Izoldzie. Tristan
(siostrzan i wasal kr. Koenwalii Marka, zdadzanego, lecz nie
ośmieszonego, a uszlachetnionego męża Izoldy) i Izolda - poddani
niepokonanej, czarodziejskiej mocy namiętniości, zarazem świadomi
zła zdrady, żyjący w ustawicznym napięciu emocjonalnym. poszukujący
się i rozłączający - są do dziś żywym symbolem kochanków
ucieleśniającym szczęście i cierpienia miłości. Twórczość
Francois'a Villona - żyje w piętnastowiecznym Paryżu, w czasie
głodu, wojen, nędzy. Poznaje więzienia, jest złodziejem, ociera się
o szubienice. Tworzy wiele bardzo różnych dzieł. Są m.in. "Rozprawa
serca y ciała Wilonowego", ale i "Ballady złodziejskie", i wiele,
wiele innych. Dwa najbardziej znane to "Mały Testament" tzw. Legaty
- pisane w formie żartów oraz "Wielki Testament" - zwierający
elementy biografii. Ostatni z tych utworów, oceniany najwyżej
"Wielki Testament", jest jakby wyznaniem lirycznym, "pamiętnikiem",
w którym możliwe elementy prawdy łączą się z poetycką fikcją.
"Śmieję się płacząc" - powiada poeta, prezentując na przemian
rozmaite stany swej dwistej, rozpiętej między złem a poczuciem
skruchy natury. W "Wielkim Testamencie" dostrzegamy wątek
venitas venitatis - marność nad marnościami. Twórczość
Dantego Alighieri - genialny włoski (florencki) poeta, polityk
(stronnik Gwelfów Białych) napisał cykl pieśni, łacińską rozprawę o
języku narodowym, zbiór wierszy przeplatanych prozą "Życie nowe",
których zawarł opisy wyidealizowanej, platonicznej miłości do
Beatrycze (sonety Dantego) oraz najsławniejsze swoje dzieło
"Komedię", której potomni w tytule dodali przymiotnik "boska".
"Boska komedia" to opis podróży, jaką odbył
trzydziesopięcioletni Dante w ciągu tygodnia od nocy z Wielkiego
Czwartku na Wielki Piątek jubileuszowego 1300r. (autor piszący od
ok. 1307r. swe dzieło ma już ponad 40 lat). Dzieło jest
uważane za summę średniwiecznej wiedzy teologicznej (summa
teologie), filozoficznej i historycznej,(+ własna fantazja Dantego),
jest zarazem olbrzymim obrazem ówczesnego, realistycznie
odmalowanego świata, z którego zmarłymi przedstawicielami, w tym
znanymi także autorowi za ich życia, spotyka się on w czaie swej
wizyjnej wędrówki po krainach Piekla. Czyśćca i Raju. Przewodnikami
Dantego - pielgrzyma są kolejno starozytny poeta Wergiliusz i
Beatrycze; dodatkowych nauk udzielają mu spotkani po drodze zmarli
filozofowie, politycy, uczeni, artyści... Rzeczą godną podkreślenia
jest fakt, iż Dante rozmawiając nawet z grzesznikami okazuje im
szacunek. Dante wyraziście opisuje swą wędrówkę zarówno w
senie dosłownym, jak i alegorycznym, dlatego też utwór ten można
interpretować jako historię wyzwolin człowieka, jego wznoszenia się
po szczeblach poznania aż do najwyższego, rajskiego, pozarozumowgo
pojęcia piękna, dobra i mądrości. Pomysł nie był orginalny.
Już wsześniej po krainach zmarłych chodzili Eneasz, czy Orfeusz, a w
średniowieczu upowszechnie znane były tzw. wizje przedstawiające
pielgrzymkę żywych do piekła. Wszystko w dziele jest
przemyślane i podporządkowane m. in. - numerologii. Utworem rządzi
liczba 3: dzieło składa się z trzech części, pisanych tercyną
(strofą trójwersową o układzie rymów: aba, bcb, cdc), każda z 3
części zawiera 33 pieśni i jedną dodatkową pieśń wstępną; każde z
królestw zawiera po 9 kręgów. Budowa piekła (stożek wybity
pędem spadającego Lucyfera): 1. ludzie nieochrzczeni;
2. ludzie grzeszący przeciw szóstemu przykazaniu (panuje
król Minos); 3. obżartuchy; 4. skąpcy, okrutnicy;
5. gniewający się; 6. miasto heretyków - koniec
piekła górnego; 7. krąg pod władzą Minotaura podzialony na
trzy rejony: a. mordercy; b.samobójcy; c. lichwiarze i blużniercy;
8. dziesięć czeluści - kara dla tych, którzy nadużyli
zaufania innych: a. stręczyciele(jest tu Jazon); b. pochlebcy; c.
symoniści (jest tu papież Mikałaj III); d. wróżbici; e. oszuści; g.
złodzieje; h. fałszywi doradcy (jest tu Odys); i schizmatycy,
fałszerze, podrzegacze (jest tu Mahomet); j.fałszerze prawdy.
9.krąg zdrajców - cztery podokręgi: a. krąg Kaina - zdrajcy
bliskich; b. krąg Antenora - zdrajcy kraju i stronnictwa; c. Tolomea
- zdrajcy innych; d. Lucyfer - zdrajca BOGA (Judasz) i Cezara
(Brutus i Kasjusz). Budowa nieba opisana jest w/g systemu
Ptolemeusza (dziewięć planet, dziewięć nieb, w tym empireum - niebo
BOGA). Dante tworzy też sonety, których genezą jest miłość
do Beatrycze (osoby przedstawionej jako piękna, skromna, dobrotliwa,
cnotliwa kobieta < miłość czysta - ideał miłości
średniowiecznej). Styl sonetów to już "dolce stil nuovo" - "słodki,
nowy styl" - idea czystej miłości, dzięki której dusza doskonali
się. Budowa sonetu: - 14 wierszy w trzech strofach
4:4:3:3; - rymy: abba abba cac dad (jak w kl. włoskim); abba
abba cde edc cde efg (jak w kl. franc.); - quatriny (4) -
charakter narracyjno-opisowy; - tercymy (3) - charakter
fefleksyjno-lryczny. Nowatorstwo Dantego. Dante jest już
przedstwicielem renesansu: - język narodowy - lingua
vulgaris; - posyacie mitologiczne; - pisze o
sprawach ludzkich; Jednak jeszcze trwa w średniowieczu:
- pisze naturalistycznie; - dzieło to - summa
teologie.







Autor: Nieznany

Ocena : 2 








oceń
prace:
1 2 3 4 5 6


Home | Reklama | Info
| Mail


Prace | Pomoc | Książki | Artykuły | News | Katalog | Forum
| Rozrywka






Wszelkie prawa zastrzeżone / All
rights reserved  Sciaga.pl
2000