LITERATURA ŚREDNIOWIECZNA:
1. Gatunki literatury średniowiecznej:
a). GATUNKI EPICKIE:
Epos rycerski  podgatunek eposu, rozwijający się w Średniowieczu, opowiadający o czynach
walecznych rycerzy.
Romans rycerski  rozbudowany utwór narracyjny, o fabule zwykle jednowątkowej, obfitujący w
zawikłane sytuacje, intrygi, nieprawdopodobne zdarzenia i zbiegi okoliczności, mające najczęściej
charakter awanturniczo-erotyczny.
Chanson de geste  pieśń o czynach. Gatunek ten należący do jednego z najstarszych w Średniowieczu,
ukazywał bohaterskie czyny postaci legendarnych, bądz
też historycznych. Obejmował francuskie
poematy epickie z XII-XIII wieku. W utworach należących do tego gatunku wydarzenia historyczne
mieszają się ze zmyślonymi, zaś postacie prawdziwe, jak na przykład Karol Wielki, z fikcyjnymi (na
przykład Roland). Twórców chansons de geste nazywano truwerami, zaś ich wykonawców 
żonglerami. Początkowo utwory były przekazywane drogą ustną. Zazwyczaj były śpiewane przez
żonglerów, którzy wędrowali od zamku do zamku, przyjeżdżali na odpusty i wszędzie, gdzie tylko się
pojawiali, śpiewali pieśni o bohaterskich czynach przy akompaniamencie muzyki. Dopiero w
póz
niejszych czasach utwory te zostały spisane i dzięki temu przetrwały do naszych czasów.
Od początku XIII wieku mówiono o trzech grupach chansons de geste:
- Cykl królewski, związany z osobą króla Karola Wielkiego (tj. Pieśń o Rolandzie)
- Cykl Garina z Monglane; centralną postacią jest tu Wilhelm z Orange.
- Cykl  buntowników , czyli nieposłusznych wasali.
Granica między eposem rycerskim, chanson de geste i romansem rycerskim jest płynna, często trudno
jest dokładnie sprecyzować, który utwór należy do którego z gatunków. Na pewno można powiedzieć,
że chanson de geste rozwijał się stosunkowo wcześnie, w XII-XIII wieku, i generalnie tym terminem
określamy dzieła literatury francuskiej. Romans rycerski rozwijał się póz
niej. Chanson de geste można
też traktować jako odmianę eposu rycerskiego.
Apokryf  anonimowy tekst związany tematycznie z Biblią, nie należący jednak do kanonu ksiąg
biblijnych. Uzupełnia historie biblijne licznymi szczegółami i epizodami o atrakcyjnej fabule, ale często
sprzeczne z zawartością ksiąg kanonicznych. Uważano, iż teksty te były autorstwa wybitnych postaci w
dziejach. Rozwój apokryfów przypada głównie na II i III wiek po Chrystusie. Utwory te wypełniały luki
Pisma Świętego w tych miejscach, które dotyczyły np. codziennego życia Jezusa, Maryi, Apostołów.
Legendarne motywy apokryficzne rozpowszechniły się w Średniowieczu w wielu utworach
narracyjnych, zwłaszcza w hagiografii.
Żywoty świętych  legendy o życiu i czynach świętych. Często były łączone w zbiory  historie o życiu
wielu świętych.
Legenda  opowieść o treści fantastycznej, nasycona cudownością i niezwykłością, zazwyczaj z życia
świętych. Zawierała oczywiście także elementy prawdziwe, takie, które faktycznie zdarzyły się w życiu
danej osoby.
Kazanie  rodzaj przemówienia o tematyce religijnej, wygłaszanego przez kapłana podczas liturgii,
komentującego tekst z Pisma Świętego. Kazanie wykłada podstawy wiary, przekazuje nauki moralne.
Praktyką kazania zajmuje się homiletyka.
Kronika  gatunek prozy historiograficznej, opowieść o dziejach przeszłych lub współczesnych,
utrzymana w porządku chronologicznym zdarzeń. A
ączy elementy wiedzy historycznej z fikcją literacką
i tendencjami moralizatorskimi, politycznymi.
Roczniki (annały)  utwory przedstawiające wydarzenia w porządku chronologicznym. W odróżnieniu
od kronik przekazywały jedynie suche fakty.
b). GATUNKI LIRYCZNE:
Pieśń  najstarszy gatunek liryczny, związany genetycznie z muzyką. W budowie pieśni zachowane
zostały istotne cechy, łączące ją z muzyką: podział na strofy, powtarzający się układ wersów, wyrazista
rytmizacja, regularne rymy, paralelizmy leksykalne i składniowe, powtórzenia. Pieśni w Średniowieczu
obejmowały tematykę zarówno świecką, jak i religijną.
Lament (plankt, żale)  utwór poetycki opisujący żałobę, ból, nieszczęście, wyrażający bezradność
wobec wyroków losu.
c). GATUNKI DRAMATYCZNE:
Dramat liturgiczny  inscenizacja fragmentów Biblii, osadzona w obrządku liturgicznym Kościoła.
Dramaty liturgiczne odprawiano w kościołach, były one ściśle podporządkowane obrzędowi
religijnemu.
Misterium  gatunek średniowiecznego dramatu o tematyce religijnej o tematyce biblijnej,
apokryficznej lub hagiograficznej. W odróżnieniu od dramatu liturgicznego (wchodzącego w skład
liturgii), misteria nie były wystawiane w kościołach. Najczęściej można było je oglądać na placach
przykościelnych bądz
cmentarzach. Odłączenie od liturgii sprawiało, że misterium nie było ograniczone
czasowo i nieraz rozciągało się w kilku dniowe cykle przedstawień. Ważną cechą misteriów było
dostosowanie treści biblijnych do ówczesnej rzeczywistości, swoiste uwspółcześnienie historii
zbawienia. Takie uwspółcześnienie odbywało się przede wszystkim na poziomie gestu i języka.
Ważnym elementem okazywał się żart, zabawa, śmiech, wprowadzenie nie tylko pierwszoplanowych
postaci Pisma Świętego, ale również całej plejady postaci drugorzędnych: żołnierzy, kupców, pasterzy.
W ten sposób w misteriach łączono potoczność z religijnością, sacrum z profanum.
Moralitet  udramatyzowana przypowieść na temat ludzkiego życia, zawierająca jasne przesłanie
dydaktyczne. Jej bohaterem był everyman  człowiek-każdy, który był stawiany wobec pokus, które na
niego czyhają i miał dokonać słusznego wyboru. Bohatera nękały upersonifikowane wartości (np.
Dobro, Zło, Pycha, Występek).
Intermedium  niewielki utwór sceniczny o charakterze komicznym, wystawiany w przerwach innego,
większego widowiska. W misterium czy dramacie liturgicznym intermedium pełniło rolę przerywnika,
wprowadzającego scenki dialogowe o świeckiej tematyce.
Mirakle  obrazy sceniczne z życia Matki Boskiej i świętych. Ukazywały cudowne wydarzenia i
interwencje Boga w życie człowieka. Dawały przykłady posłuszeństwa Bożej Opatrzności.Farsa 
wywodzący się z intermediów utwór komediowy. Farsa często posługiwała się żartem, karykaturą, ostrą
satyrą. Charakteryzowała się wartą akcją, która wywoływała śmiech publiczności. Rozkwit gatunku
przypada na koniec Średniowiecza  wtedy to, w XV wieku, powstała we Francji słynna Farsa o
mistrzu Patelenie.
Komedia elegijna  gatunek dramatyczno-epicko-liryczny (z pogranicza rodzajów literackich),
uprawiany w XII wieku, głównie we Francji, Anglii i we Włoszech. Pisany dystychem elegijnym (strofą
dwuwierszową), po łacinie, jego tematyka była głównie erotyczna. Zawierał mniej lub bardziej
rozbudowaną akcję oraz rozwinięte partie dialogowe.
2. Cechy charakterystyczne literatury średniowiecznej:
- Dwujęzyczność, uniwersalizm duchowni tworzyli kulturę i wpływali na jej kształt. Dlatego
większość dzieł tworzona była po łacinie (która była oficjalnym językiem liturgii kościelnej), co
pomagało w ich odbiorze we wszystkich krajach. Z czasem zaczęły się kształtować języki narodowe.
Dorobek literacki Średniowiecza był więc dwujęzyczny  powstałe wtedy teksty można podzielić
podzielić na te napisanie po łacinie i w językach narodowych.
- Dydaktyzm Podstawowym celem literatury średniowiecznej było wychowywanie, budowanie ładu
moralnego, potępianie zła i pokazywanie ideałów dobrego postępowania. W utworach często
pokazywane są wzorce dobrego postępowania, tzw. wzorce parenetyczne. Wzorcami idealnych rycerzy
byli: Tristan (Dzieje Tristana i Izoldy), Roland (Pieśn o Rolandzie), Lancelot czy król Artur (Opowieści
Okrągłego Stołu). Wzorcami świętych  św. Aleksy (Legenda o świętym Aleksym), św. Franciszek
(Kwiatki św. Franciszka), ideał władcy (Bolesława Chrobrego) znajdziemy w Kronice Galla Anonima.
Dydaktyzm literatury średniowiecznej polegał także na tym, że często dostarczała konkretnych
wskazówek określających, jak powinno wyglądać życie codzienne. Przykładem takiego utworu jest
wiersz Słoty (O zachowaniu się przy stole).
 Alegoryczność Ważną rolę w Średniowieczu odgrywało alegoryczne interpretowanie Pisma
świętego, dzieł klasycznej literatury greckiej i rzymskiej oraz sztuki. Cały świat uważano za Bożą
księgę, napisaną przez Stwórcę w jakimś tajemniczym alfabecie, wymagającym odczytania go. Pewne
przedmioty, zwierzęta czy kolory miały konkretne znaczenia alegoryczne, raczej stałe, zakorzenione w
kulturze. I tak np. biel oznaczała dziewictwo, czerwień  miłość, żółć  zdradę, drabina  drogę do
nieba, lilia  czystość, lew, pychę, las  grzech pokusy świata.
 Stosunek Średniowiecza do Antyku Cechą charakterystyczną umysłowości średniowiecznej było
dążenie do syntezy całego dorobku kultury europejskiej. Ówcześni myśliciele mieli ogromne zaufanie
do ksiąg  uważali, że to, co zostało w nich napisane, musi być prawdziwe. Próbowali więc połączyć ze
sobą fakty znane zarówno z literatury pogańskiej, jak i chrześcijańskiej. Bardzo ceniono antyczną
literaturę rzymską, która była dobrze znana  Horacego, Wergiliusza, Owidiusza, Cycerona. Wzorców
dostarczała oczywiście także Biblia. Warto zaznaczyć, że literatura Średniowiecza brała tematy i
motywy z jednej strony z Antyku pogańskiego i chrześcijańskiego, a z drugiej  z własnych,
europejskich podań, mitów i legend.
3. Eposy i romanse rycerskie, chanson de geste Kultura rycerska, która zaczęła się kształtować w
epoce wieków średnich, stworzyła nowe formy życia towarzyskiego. Ludność chętnie zaczęła chodzić
na zamki, by tam słuchać opowieści o wielkich bitwach i odważnych rycerzach. Na zamkach można
było spotkać wędrowne trupy aktorów i bardów (w Niemczech zwani meistersingerami lub
minnesingerami, we Francji trubadurami lub truwerami, na Litwie wajdelotami, w Skandynawii 
skaldami, a w Polsce  igrcami lub rybałtami), którzy wykonywali pieśni sławiące rycerskie wyprawy.
Legendy i pieśni, które wykonywano na zamkach, były najczęściej anonimowe. Ich pieśni miały
dwojaką formę  ballad rycerskich oraz eposów rycerskich.
Terminem chanson de geste (dosł. pieśń o czynach nazywamy francuską odmianę eposu rycerskiego,
opowiadającego o czynach i przygodach historycznych i legendarnych bohaterów. Do najbardziej
znanego chansone de geste należy Pieśń o Rolandzie.
Do innych znanych eposów należą:
" O królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu (angielski),
" Pieśń o Nibelungach (niemiecki),
" Pieśń o Cydzie (hiszpański),
" Słowo o wyprawie Igora (ruski)
W XIII i XIV wieku w literaturze zaczęły dominować romanse rycerskie, oparte na podobnych wątkach co
eposy, ale przedstawiające innego bohatera. Nie był to już zimny i wyrafinowany rycerz, ale czuły (choć nadal
waleczny) kochanek. Najbardziej znanym romansem rycerskim są Dzieje Tristana i Izoldy.