Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
Wydział Nauk Społecznych
Kierunek: Życie Publiczne

Agnieszka Dąbrowska
Anna Kartowicz
Tomasz Osses

„ETYKA I WARTOŚĆI MORALNE W

BAJKACH’

Poznań 2008

- 2 -

I.Wstęp

II.Wartości moralne w dziełach literackich poświęconych dzieciom

a)etymologia
b)przykłady konkretnych wartości
c)wartości z bajek w przełożeniu na nasz przyszły system moralny

III.Bajki jako środek wychowawczy

a)bajkoterapia
b)wpływ bajek na rozwój dziecka
c)bajka jako narzędzie(pomocne wpozniejszym poznaniu systemu moralnego)

IV.Podsumowanie

WSTĘP

Jednym z najważniejszych zadań współczesnego świata jest wychowanie moralne dzieci i młodzieży.

Dzięki niemu można oczekiwać korzystnych przeobrażeń w ich rozwoju moralnym, a zwłaszcza doskonaleniu

kontaktów międzyludzkich opartych na miłości i wzajemnym poszanowaniu godności osobistej.

Dla przezwyciężenia szerzącego się „zła” wielkiego znaczenia nabiera wychowanie moralne, którego

głównym celem jest ukształtowanie człowieka o niezachwianym kręgosłupie moralnym, czyli hołdującym

wartościom normom utożsamianym z moralnością.

W świetle współczesnych badań coraz częściej docenia się rolę różnych czynników, działających już w

najwcześniejszym okresie życia. Są to między innymi utwory literackie, w których problem wartości pojawia się

ciągle na nowo.

Najpowszechniej przyjętym spojrzeniem na literaturę jest spojrzenie praktyka, wychowawcy, rodzica czy

nauczyciela oraz instytucji tworzących programy wychowawcze. To spojrzenie traktuje literaturę dla dzieci jako

nośnik wartości, jako instrument oddziaływania na proces socjalizacji dziecka i stymulowania jego rozwoju

moralnego.

Dlatego w naszej pracy, postaramy sie zgłębić jakie wartości moralne występują w literaturze dla dzieci

najcześciej, oraz po krótce te najważniejsze opisać.

Najdokładniejszym sposobem , dzieki któremu będziemy mogli bliżej sie przyjrzeć owym wartościom jest

użycie hermeneutyki. Teoria pedagogiki hermeneutycznej oparta jest na koncepcji człowieka, który jest istotą

symboliczną. Oznacza to, że treść i sens jego życia wyrażane są przez symbol, czyli to, co reprezentuje zarazem

treść jak i sens życia człowieka. Zatem interpretacja i rozumienie treści i sensu zawartego w symbolu staje się

kluczem do zrozumienia człowieka.

- 3 -

Etymologia

Etymologia: wartość:Słowo „wartość” pochodzi od słowa łacińskiego: valor lub valere (wartość, być wartym”) ,

oraz od greckiego „aksios”, co znaczy odpowiedni, wart, godny, cenny. Może, więc sugerować, że każdy

człowiek dąży w swoim życiu do tego, co dla niego odpowiednie i zcenne.

Najogólniejszy podział rozumienia wartości przebiega między tymi, którzy utożsamiają je z przedmiotami lub

cechami, a tymi, którzy traktują wartości jako zjawiska świadomości.

W pedagogice przez wartość rozumie się w szczególności wszystko to, co uchodzi za ważne i cenne dla

jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi odczuciami i stanowi

jednocześnie cel dążeń ludzkich. Uchodzi ona za określony miernik (kryterium) oceny interesujących nas osób,

rzeczy, zjawisk lub norm. Stanowi podstawę lub punkt odniesienia w uznaniu czegoś za dobre i złe. Często

utożsamiana jest z samym „dobrem”, czyli pojęcie wartości identyfikuje się z przedmiotem oceny, uznawanym

za dobro samo w sobie. „Wartości wyrażają to, co być powinno i czego pragniemy, wpisują w rzeczywistość

pewien sens ostateczny, ukazują to, co naprawdę istotne i do czego warto dążyć. Są filarami, na których opiera

się życie społeczne, osobiste, wspólnotowe.”

Chodzi o to, aby w procesie wychowania nadać wszelkim godnym uznania wymogom społecznym, normom,

zasadom, czy wzorcom postępowania rangę wartości nie tylko pożądanych i upragnionych, lecz także rangę

wartości, którym jednostka dobrowolnie ulega i z którymi się identyfikuje, a czasem uważa je w wyniku

uwewnętrznienia za część składową swych zachowań i postaw w życiu codziennym.

Gdy przeanalizujemy najpopularniejsze dla naszego pokolenia bajki, najczęsciej występujące wartości moralne

to : odpowiedzialność wolność,przyjaźń, uczciowość.,dobro, prawda, miłość i braterstwo.Nawet jezeli nie we

wszystkich bajkach dobro jest nagradzane , a zło karane tylko na odwrót to i tak słuchacz lub czytelnik nie ma

wątpliwości co byłoby lepsze i szlachetniejsze.Bajki mają wzbudzać uczucia ,które mówia jednoznacznie po

czyjej jesteśmy stronie.Morał typowiej bajki jest ukoronowaniem zmagania miedzy pracowitoscia i lenistwem

,zapobiegliwoscia i hulaszowa swawolą,odwagą i tchórzostwem , dobrocią i złośliwościa.

Te przeciwstawienia cnót i przywar znajdują w bajkach wyraz w przygodach postaci wziętych wprost z życia

lub zrodzonych w wyobraźni. Lubiąc lub nie lubiąc jekiejś postaci dowiadujemy się czego w ludziach (i w

samych sobie) nie lubimy lub lubimy, co nam się podoba i jacy chcielibyśmy się stać.

W bajkach występują archetypy prawdziwych ludzi, z którymi każdy powinien się zmierzyć. W wielu bajkach

występuje archetyp Matki przebranej w szaty wróżki, czarownicy albo złej macochy jak w życiu. W bajkach

- 4 -

spotykamy też archetyp złego lub dobrego Ojca, który wyrzuca dziecko z domu na poniewierkę i tułaczkę albo

na łożu śmierci przekazuje mu majątek i tajemnicę szczęścia. Źli ludzie, których należy się strzec, występują

jako potwory, smoki i rozmaite bestie. Archetyp dobrego człowieka wciela się w postacie miłych staruszków,

chochlików, krasnoludków, a także w pszczółki, ptaszki, zajączki i inne niewinne stworzonka. Świat bajek to

metafora naszego świata, zaludnionego mocą fantazji archetypami rzeczywistych postaci, które pozwalają

przeżywać "na niby" zupełnie nieprawdziwe przygody, wzbudzające całkiem prawdziwe uczucia. Dzieki

bajkom, krótko mówiąc, możemy przeżyć strach, gniew, smutek, radość, przerażenie i niezliczoną ilość innych

wzruszeń. W ten sposób możemy poznać w najbardziej bezpieczny sposób, bo we własnej wyobraźni wszystkie

ludzkie doświadczenia i przygody. W życiu, w którym naprawdę stykamy się z dobrymi i złymi ludźmi, ze

śmiercią i chorobami, ze szczęściem i nieszczęściem, z biedą i bogactwem ten trening emocjonalny

przygotowuje na każdą frustrację i wszystkie trudne emocje.

Przykłady konkretnych wartości moralnych

Wracając jednak do pozytywnych wartości, o których wczesniej wspomnieliśmy.Pierwsza z nich to

odpowiedzialność.Odpowiedzialność przejawia się jako gotowość ponoszenia konsekwencji za własne czyny i

zachowania, za życie swoje i innych bezpieczeństwo a także zdrowie. Ponadto poczucie odpowiedzialności

wiąże się z poczuciem winy w przypadku niewykonania pewnych zamierzonych zadań lub wykonania ich, lecz

w niedbały sposób.

Kolejną wartością często występującą w utworach dla dzieci jest wolność . Problem wolności występuje w

sytuacjach, gdy bohater musi wybierać między dobrem a złem, między prawdą a kłamstwem, między miłością a

nienawiścią. Wolność jest cechą każdego człowieka, wiąże się z poczuciem godności i odpowiedzialności.

Utrata wolności prowadzi do zniewolenia, i uniemożliwienia podejmowania jakichkolwiek decyzji dotyczących

istnienia każdego człowieka.

Równie ważne znaczenie nadaje się takim wartościom jak przyjaźń i uczciwość . Przyjaźń ukazana zostaje jako

poczucie więzi między bohaterami, wspólnie podejmującymi decyzje i wybierającymi drogę postępowania w

imię głoszonych wartości.. Widoczna staje się również w sytuacjach, gdy życie jednego bohatera zależy od

postawy drugiego lub gdzie każda ze stron podejmuje działania na rzecz drugiej .

Z przyjaźnią i odpowiedzialnością ściśle związana jest uczciwość jako wartość. Stanowi ona podstawę

wszelkich wyborów postępowania odpowiedzialnego i świadomego, wyborów między dobrem a złem. Pozwala

człowiekowi żyć godnie, z poczuciem własnej wartości. Wiąże się ona z wartością nieszkodzenia innym, co

pozwala na eliminowanie wszelkich niesprawiedliwości dotykających poszczególnych bohaterów.

- 5 -

Kolejne znaczące wartości występujące w utworach dla dzieci to przede wszystkim dobro , prawda i

bohaterstwo.

Symbolem dobra jest najczęściej bohater biedny, pracowity, który nie obawia się ciężkiej pracy, ani ryzyka w

trudnych sytuacjach. Jest zawsze chętny do pomocy. Dobro przejawia się jako udzielenie pomocy

pokrzywdzonym, jako pokrzepiające słowo, jako uśmiech, czy nawet udzielenie wsparcia w konkretnej

materialnej postaci. Osoba charakteryzująca się postawą dobra potrafi swoim postępowaniem zjednać sobie

wszystkich dookoła, wręcz stanowi wzór postępowania. Równie często symbolem dobra jest współczesny mały

chłopiec, potrafiący wykazać się wrażliwością i umiejętnością wyboru drogi postępowania, zmieniając świat zły

i okrutny w bliski sercu każdego z nas.

Prawda natomiast jest wartością, która jawi się jako możliwość godzenia sądów każdego człowieka z

rzeczywistością, jako zdolność do uczciwego zaprzeczenia kłamstwu i nieuczciwości. To fundament, na którym

buduje się świat, w którym żyją bohaterowie. To dążenie do tego, aby mieć poczucie godności, czyli gotowości

do obrony własnych wartości i gotowości poświęcenia czegoś, aby te wartości zachować

Zjawiskiem niemal normalnym w większości utworów jest podziw dla bohaterstwa ludzkiego, dla nieugiętej

wierności wobec samego siebie, polegającej na bezwzględnym spełnianiu przyjętych zobowiązań, dotrzymaniu

słowa, pamiętaniu o nakazach miłości i przyjaźni. Utwory dla dzieci ukazują bohatera najczęściej pochodzącego

z ludu, dzielnego Szewczyka lub zwykłego nauczyciela, który okazuje się mądrzejszy od innych a w próbach

odwagi zwycięża ze śmiercią, złą czarownicą czy z naturą. O bohaterstwie mówi się w sytuacjach, gdy ktoś

reaguje na nieszczęście lub niesprawiedliwość względem drugiej osoby, próbując udzielić pomocy nawet z

narażeniem własnego zdrowia lub życia. Bohaterska postawa to przede wszystkim zdolność do poświęcenia w

każdej chwili i o każdej porze dla ratowania drugiego człowieka. Wiąże się ona z postawą altruistyczną, czyli

bezinteresownym działaniem na rzecz innych z jednoczesnym liczeniem się z ponoszeniem przykrych dla siebie

konsekwencji.

To właśnie bajki i baśnie wprowadzają dziecko w ludzkie przeżycia, uczucia, motywy postępowania, ukazują

też najważniejsze cechy psychiki ludzkiej. Nigdzie indziej nie jest tak dobitnie postawiony problem dobra i zła,

pracowitości, odwagi, a obok nich chciwości, skąpstwa, tchórzostwa i lenistwa, które każą dziecku stanąć po

stronie pozytywnych wartości moralnych.

Bajki, baśnie i opowiadania kształtują uczucia społeczno-moralne dziecka nie tylko dzięki postępkom

bohaterów ludzkich, lecz również dzięki związkom, które łączą ich z przyrodą. Bohater nie jest sam w swoich

trudnych chwilach, gdyż pomagają mu siły przyrody i zwierzęta. Jest on z reguły przyjacielem zwierząt, nie

przechodzi on obojętnie obok cierpiącego ptaka, czy mrówek, a zwierzęta hojnie mu się odwzajemniają.

- 6 -

Jeśli chodzi o moralność utworów dla dzieci, można stwierdzić, iż jest ona bardzo prosta. Kary i nagrody są

bardzo konkretne – bogactwo, ręka pięknej dziewczyny czy księżniczki, czy jak w opowiadaniach wspólne

dobro. Tradycyjne nagrody są symbolem powodzenia bohatera, uwieńczeniem podejmowanych przez niego

wysiłków. Nagroda jest wspaniała, gdyż jest ona miarą wielkości bohatera.

Inaczej sytuacja wygląda z ukaraniem winnego złych czynów, która przejawia się ośmieszeniem próżnego

władcy, czy wygnaniem złej czarownicy, a to oznacza triumf dobra nad złem. Dotkliwa kara dla wroga podnosi

wartość pozytywnego bohatera, zaspokajając poczucie sprawiedliwości dziecka.

Oprócz ludzi występują w utworach dla dzieci, głównie w baśniach i bajkach, zwierzęta i postacie o

wyolbrzymionych cechach ludzkich oraz niezwykłych właściwościach (np.„Szewczyk Dratewka”). Cechują się

one posiadaniem pewnej władzy nad ludźmi, ujawniającej się nadzwyczajnymi możliwościami i

umiejętnościami.

Słowo wartość odnosi się zwykle do tego, co człowiek świadomie lub nieświadomie ceni, do czego wytrwale

dąży. Wartości stają się wyznacznikami naszych wyborów i dążeń oraz decydują o rozwoju osobowym każdego

z nas.

Szczególnie ważne zadanie stoi przed wychowaniem, rozumianym jako proces wspomagania rozwoju

osobowego, zwłaszcza w sferze obranego systemu wartości. Uzasadnione stają się oddziaływania

wychowawcze mające na celu pomoc, szczególnie małemu człowiekowi w poszukiwaniu prawdy i wartości. W

kontaktach wychowawczych jest niezbędne, aby skierować wychowanka na wartości, szczególnie wartości

moralne. Wychowanek, który nie zostanie wprowadzony w świat wartości moralnych, nie będzie mógł

kształtować w sobie charakteru, a praca wychowawcza nie przyniesie spodziewanych efektów. Młodym

ludziom, poszukującym drogi, po której mogliby bezpiecznie i godnie iść, można pomóc umiejętnie

wprowadzając ich w świat uniwersalnych wartości etycznych, zawierających w sobie wielowiekowe

doświadczenia i refleksję.

Wartości z bajek w przełożeniu na nasz system moralny

Dowodzi się, iż człowiek nie może się w pełni rozwijać bez realizowania w swoim życiu takich wartości,

jak: dobro, piękno, prawda, sprawiedliwość. Pełnię rozwoju osobowego wyznaczają także: miłość, empatia,

cierpliwość, odpowiedzialność. Wśród niezbędnych wartości moralnych w życiu człowieka można wyodrębnić

również takie, jak: dzielność, prawdomówność, tolerancja, uczciwość, umiejętność przebaczania.

- 7 -

Obecnie wychowanie rozumie się najczęściej jako wspieranie rozwoju dziecka. Chodzi tu o bycie osobą znającą

swoją wartość, bycie człowiekiem wypełnionym wartościami wzbogacającymi własne życie i życie innych, z

którymi się kontaktuje.

Od dawna istnieje przekonanie, iż to właśnie książce przypisuje się szczególne znaczenie w procesie

wprowadzania w świat wartościowy.

Przekonanie o wychowawczej roli książki istnieje od dawna Udowodniono, iż jest ona przede wszystkim

narzędziem społecznego oddziaływania wychowawczego. Mówiąc o wychowawczej roli książki mamy na myśli

najczęściej jej wpływ na kształtowanie się postawy moralnej, gdyż specyficznym terenem działania utworu

literackiego jest sfera przeżyć emocjonalnych i refleksji związanych z tworzeniem się osobistego systemu

wartości.

Badania dowodzą również, iż praca z utworem literackim rozwija się najlepiej wtedy, gdy nawiązuje on do

szeroko rozumianych zainteresowań i potrzeb małych odbiorców, gdy wprowadzając dziecko w świat literatury,

odwołuje się do przeżyć w naturalny sposób mu najbliższych. Dlatego ważne jest, aby utworzyć odpowiednio

dobrany księgozbiór, zawierający przede wszystkim książki wartościowe, ukazujące świat dobra, prawdy i

piękna. Utwory należy dobierać odpowiednio do poziomu rozwoju dziecka, jego możliwości recepcyjnych oraz

do zainteresowań.

Równocześnie należy pamiętać, iż w okresie, kiedy mały człowiek sam nie potrafi jeszcze czytać, to właśnie

wychowawcy czy rodzicom przypada rola wprowadzania go w świat literatury, a co za tym idzie w świat

wartości. Od umiejętności i wrażliwości osoby dorosłej zależy jakość odbioru treści utworu przez dziecko.

Dlatego niezmiernie ważne jest, aby za pomocą głosu, tempa czy innych środków aktorskiego wyrazu, wydobyć

z tekstu największą wyrazistość, sugestywność, plastyczność, a przez to dać dziecku możliwość przeżywania go

silniej.

Jest oczywiste, iż literatura, a szczególnie dziecięca żywi się tym, co składa się na moralną wielkość i moralną

nędzę ludzkiej egzystencji. Autorzy eksploatują najprostsze etyczne stereotypy, odmalowują wszelkie odcienie

dobra i zła, prezentują człowieka uwikłanego w dylematy moralne, moralizują, kreują własne światy wartości.

Poprzez dzieło literackie dotrzeć możemy do najbardziej autentycznych przeżyć, doznań, do jego wewnętrznego

życia. Interpretacja wychowawcza utworu pozwala przygotować do uczestnictwa w kulturze, do pozytywnego

współdziałania z innymi ludźmi, służyć rozwijaniu indywidualnych zainteresowań i zamiłowań, potrzeb,

uzdolnień, przygotować do pełnienia ról społecznych.

- 8 -

Warunkiem niezbędnym dla skutecznej pracy z książką jest najściślejsze wiązanie jej ze wszystkimi

dziedzinami wychowania. Pozytywne kontakty i postawy wobec utworów powinny być kształtowane możliwie

najwcześniej. To właśnie pierwsze doświadczenia czytelnicze dziecka są niezmiernie ważne.

Tutaj trochę odbiegając od tematu, chcielibyśmy przyblizyc Wam , termin ostatnio dość popularny.Uważam że

wtrącenie go do naszej pracy najdokładniej ukazuje, jak bajki i literatura mogą wpłynąć na naszą filozofie życie,

postrzeganie i własny system moralny. Terminem tym jest bajkoterapia.

BAJKI JAKO ŚRODEK WYCHOWAWCZY

Bajkoterapia

To metoda psychoterapeutyczna, oddziałującą poprzez literaturę na procesy poznawcze jednostki; na

kształtowanie się lub przekształcanie schematów: obrazu siebie i obrazu świata.

Metoda ta ma za zadanie budowanie zasobów osobistych i oddziaływanie terapeutycznie. To, na ile

oddziaływania terapeutyczne będą efektywne i trwałe, uzależnione jest od wielu czynników. Najczęściej metoda

ta w terapii wymaga stosowania także innych terapeutycznych metod.

Jeśli przyjmiemy, że rozwój jest procesem przekształcania się pod wpływem nowych doświadczeń, to

budowanie zasobów poprzez literaturę polega na nabywaniu lub przekształcaniu się schematów poznawczych

odnoszących się do obrazu siebie i świata. Odpowiednio dobrana lektura umożliwia budowanie optymizmu, tym

samym zachęca do działania, odkrywania siebie, własnych walorów i swoich słabych stron. Budowanie obrazu

siebie poprzez literaturę pomaga w rozwoju introspekcji; uświadamianiu, co mnie interesuje, jaki jestem, jakim

chciałbym być, tym samym wpływa na samoocenę, a równolegle rozwija empatię, optymizm, humor, ułatwia

poszukiwanie wartości, sensu życia i nadaje mu wymiar transcendentny.

Literatura pozwala na lepsze zrozumienie innych, kształtuje bogatszy, bardziej zróżnicowany obraz świata.

Zasoby osobiste kształtowane w oparciu o literaturę oswajają z różnymi wydarzeniami (habituacja), dają wzory

sposobów myślenia, odczuwania, zachowania, które sprzyjają zwiększaniu poczucia kontroli nad sobą i nad

sytuacją, facylitują tym samym wypracowanie efektywnych strategii radzenia sobie ze stresem.

Wpływ bajek na rozwój dziecka

Wpływ bajek na rozwój dziecka, jak już wspominaliśmy, ma ogromne znaczenie. Język literatury dla

przedszkolaka, który słysząc na co dzień jedynie język potoczny, jest tajemniczym szyfrem, kodem dostępu do

- 9 -

innego magicznego świata. Dziecko w baśniowym świecie może odnaleźć, to, co samo przeżywa i co napawa je

niepokojem.

W bajkach są też złe moce, które dają się opanować za pomocą jakiejś większej i lepszej sile. Gdy dziecko

widzi, że osoba dorosła: mama czy tata spokojnie czyta bajkę, to o czarownicy myśli sobie, skoro dorośli się nie

boją, to może czarownica nie jest taka straszna. W bajkach nie tylko dobro zwycięża zło, często ten kto jest

mały i słaby wygrywa z silnym i potężnym. A to budzi w dziecku nadzieję i napawa optymizmem. Zaczyna

postrzegać ludzkie zachowania oraz ich konsekwencje. Dowiaduje się, jakie wartości są cenione, poprzez

jednoznaczne pokazanie kogo i za co spotyka nagroda lub kara.

Poznaje abstrakcyjne pojęcia, takie jak dobro, zło, sprawiedliwość, miłość, przyjaźń i wiele innych. Uczy się

wrażliwości, zachowań prospołecznych oraz empatii dzięki przeżywaniu wydarzeń wraz z bohaterami.

Wchodzi w sferę dziedzictwa kulturowego, zapoznając się z symbolami i metaforami, by odtąd kojarzyć lisa ze

sprytem i przebiegłością, a zatrute jabłko z wyrazem fałszu i zazdrości. Ponadto w bajkach jasno i wyraźnie

przedstawione są postacie męskie i żeńskie, dzięki czemu dziecko uczy się przypisanych im ról społecznych,

odkrywając także swoje miejsce w społecznym systemie. Dzięki bajkom także poznaje język literacki,

zapoznając się z jego bogactwem i nabywając umiejętność poprawnego wysławiania się.

Dziecko przeważnie utożsamia się z postacią głównego bohatera; towarzyszy mu w wędrówce, razem z nim

przeżywa radość, strach, smutek czy ból, nawiązuje przyjaźnie, stawia czoła wrogom, podejmuje wyzwania,

odpoczywa i bawi się.

Dzięki tej identyfikacji zapoznaje się z całą gamą emocji, uczuć i postaw. Uczy się zachowań społecznie

akceptowanych oraz tych, które są potępiane, form ekspresji emocji, sposobów reagowania w trudnych

sytuacjach oraz zaspokajania różnych potrzeb.

Dzieci zanim pójdą do szkoły mają szansę pokochać Misia Uszatka, Alicję w krainie czarów i innych bohaterów

książek dla najmłodszych. Nie można zapomnieć, że dziecko przeżywa nie tylko miłe i wzniosłe uczucia, ale

także negatywne emocje: złość, wściekłość, chęć zemsty, odwetu, zniszczenia. Niektóre z tych uczuć kierowane

są też do rodziców. Jest to jego linia obronny, ucieczka przed bezradnością, czując lęk albo przerażenie, dlatego

bohater bajkowy niejednokrotnie może pomóc w jego codziennych zmaganiach ze światem społecznym i

emocjonalnym.

Wychowawczą rolę spełniają również baśnie, które urzeka małego słuchacza bogactwem wątku dramatycznego,

niezwykłymi możliwościami istot z krainy fantazji oraz prostotą obrazów życia i praw tam panujących. Baśń

aktywizuje wyobraźnię dziecka wywierając wpływ nie tylko na procesy intelektualne, lecz przede wszystkim na

sferę emocjonalną, jednocześnie wyjaśniając trudne problemy dobra i zła: za dobry czyn spotyka nagroda, za zły

- kara, i właśnie na tym polega wychowawcza wartość baśni.

- 10 -

Książki mogą być naszym sprzymierzeńcem, bo stanowią pretekst do rozmów. Nawet rodzice, którym trudno

długo i szczerze rozmawiać z dzieckiem, poprzez dobór literatury mogą kształtować gust i poczucie humoru

dzieci. Doceńmy wpływ odpowiednio dobranej lektury na życiowe wybory dzieci.

Utwierdzajmy je w przekonaniu, że czytanie jest mobilizujące, pożądane i mądre - z pewnością przyniesie im

dużo pożytku. Pogadanki o przeczytanych książkach to najprzyjemniejsze, najgłębsze i najciekawsze rozmowy

z dziećmi.

Czytanie książek może być łatwym, mądrym, dostępnym sposobem budowania silnej więzi z dzieckiem oraz

może być siłą pobudzającą intelekt i wyobraźnię, może rozwijać ambicje twórcze i stawiać wymagania w

sposób pobudzający, może ukazywać nowe horyzonty światopoglądowe.

Dzieci głęboko przeżywają treść bajek, opowiadań, baśni - nie są biernymi ich odbiorcami. Chętnie naśladują w

zabawach i inscenizacjach postępowanie bliskich im bohaterom. Często same tworzą z niezwykłą

pomysłowością, interesujące opowiadania i historyjki.

Bajki to najbliższe dziecku utwory, w których świat realny miesza się z fantastycznym i razem tworzą

zrozumiałą rzeczywistość. W świecie bajek można spotkać przyjaciół, przeżyć wspaniałe przygody a przede

wszystkim pozbyć się lęku.

Rozwiązywanie trudnych emocjonalnie sytuacji może okazać się - dzięki bajkom - przyjemne a nawet radosne.

Taką rolę pełnią bajki terapeutyczne (psychoedukacyjne), które pozwolą bez lęku spojrzeć na swoje problemy i

uczą jak pomagać sobie samemu w trudnych sytuacjach.

W bajkach tych śledząc losy wykreowanych przez dzieci bohaterów, możemy zrozumieć, co dzieci przeżywają,

jakie emocje im towarzyszą. Ponadto w ten sposób dzieci tworzą własny system norm i zasad, rozszerzają

samoświadomość.

Bajka jako narzędzie (pomocne wpozniejszym poznaniu systemu moralnego)

Bajka jest narzędziem służącym nadrzędnemu celowi, jakim jest edukacja. Może pomóc we

wprowadzeniu ważnych treści wśród śmiechu i zabawy, odgrywając tym samym istotną rolę w wykreowaniu

osobowości człowieka.

Dziecko widząc, że rodzic co wieczór odkłada wszystkie zajęcia, by pobyć razem z nim, czuje się docenione co

buduje poczucie jego własnej wartości.

Natomiast fakt, że wykonuje przy tym czynność dla niego niedostępną - potrafi zamieniać dziwne znaczki na

zrozumiałe słowa - daje mu poczucie bycia dopuszczonym do tajemnicy znanej tylko starszym.

To tu świat realny jest połaczony ze światem fikcyjnym, przedstawione sa ideały ducha i

- 11 -

sprawiedliwości, dobro zwycieża zło, zachowany jest porządek moralny, wzorzec kulturowy, można

zidentyfikować się z bohaterem i podobnie jak on przechodząc kolejne szczeble drabiny

przezwyciężyc lek, problem czy podobną sytuacje.

To własnie w bajkach dziecko odnajduje swoje marzenia będące antidotum na trudna dla siebie

sytuacje, smutna rzeczywistosc, doznaje pocieszenia budując nadzieję na lepsze jutro i wierzy w to,

że jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki odmieni się jego zły los, zwycieży sprawiedliwość, a

krzywdy zostaną wyrównywane z nawiazką.

Słuchajac baśni czy bajek dziecko budzi wiarę w siebie i swoją przyszłość, uczy sie sposobów

wyjscia z opresji, rozwija zasoby języka, poznaje metafory, wzbogaca swoje życie wewnętrzne i wnosi

w nie atmosferę cudownosci, zaczyna rozumieć, że pomyślne życie jest dostepne każdemu mimo

wielu przeszkód, ale tylko wtedy, gdy nie ucieka się od życiowych zmagań, ale stawia im czoło.

Rzeczywistość kreowana w bajkach związana jest z myśleniem dziecka i dlatego łatwiej jest mu

zrozumiec reguły, jakie rządzą światem.

Bajka żyje dzieki naszym pragnieniom i naszym radościom oraz naszym wyobrażeniom o świecie

wolności, w których spełniaja sie nasze słuszne życzenia, wszystkie nasze wymagania moralne i

społeczne.

Istotnym składnikiem bajki oraz baśni jest ich optymizm, pozytywni bohaterowie, którzy zawsze

odnosza zwyciestwo, zaś akcja rozwija sie w pożądanym przez czytelnika kierunku.

Bajka i basn spełniaja role psychoterapeutyczna, pomagaja bowiem odnalezc w wyimaginowanym

swiecie swoiste antidotum na to wszystko, co w społecznej czy rodzinnej rzeczywistosci budzi protest i

staje sie zródłem udreki. Ważna role w tej autoterapii przypisują tekstom bajkowym i baśniowym

przedstawiciele szkoły psychoanalitycznej. Przedstawicielem jej jest B. Bettelheim, dostrzegajacy w

lekturze bajek i baśni istotna pomoc w przeciw działaniu lekom czy nawet stanom neurotycznym u

dzieci.

Bajka i baśń sa również doskonałym tworzywem teatralnym Zainteresowanie

twórców teatrów dziecięcych tym gatunkiem, zaznaczyło sie we wszystkich niemal okresach rozwoju

dramaturgii dziecięcej.

Świat bajki i baśni stanowi uniwersum wieloznaczne i wielobarwne wymagajace od dziecka zrozumienia

i współpracy.

Atrakcyjność bajek i baśni polega na zaspokojeniu potrzeb duchowych osobowosci dziecka. Kontakt z

tym rodzajem literatury zapewnia dzieciom równowagę moralna i zaspokaja stan silnego zapotrzebowania

na idealne wzorce osobowe i wzory postepowania. Jednowymiarowy świat przedstawiony w bajce

- 12 -

i baśni jest dla uczniów klas początkowych zrozumiały i odpowiada własciwościom dziecięcego myślenia.

Bajki i baśnie maja ogromny wpływ na moralny rozwój dziecka, nigdzie bowiem tak dobitnie nie jest

przedstawiony problem dobra i zła.

Dobroć, pracowitość, odwaga, a obok tego chciwość, skąpstwo, tchórzliwosc i lenistwo przedstawione w

dramatycznej akcji, wzruszajaca dziecko do głębi i każa mu stanac po stronie pozytywnych wartości,

których piękno bajka i baśn wskazuje. Bajka i baśn czynia dziecko lepszym,czystszym

bogatszym wewnętrznie, sprawiają również, że pragnie ono, aby na świecie tryumfowało dobro.

Wsród wartosci ideowych, które bajka i baśń niosą, należy podkreślic kształtowanie uczuć społecznych,

szacunek dla człowieka, dla jego człowieczeństwa. W wielu utworach napiętnowana jest chciwość,

egoizm, a cech tych przecie. w dzisiejszym świecie nie brakuje.

Bohater bajki i baśni nie jest nigdy pozostawiony samemu sobie, w trudnych sytuacjach, pomagają mu

siły przyrody i zwierzęta. Człowieka i siły przyrody łaczą silne więzy sympatii i pomoc. Bohaterowie sa

zazwyczaj sprzymierzencami zwierzat, nie przechodza obojetnie obok ich cierpienia.

Bajka i basn sa lekarstwem na zło, ucza dziecko zaufania do drugiego człowieka i pozostawiaja w

scisłym zwiazku z jego marzeniami, niepokojami i nadziejami. I może własnie dlatego na nasze pytanie

skierowane do dziecka Czy chcesz posłuchac bajki; zawsze usłyszymy TAK

Nasza rola powinna tu sie ograniczyc do dodania dziecku siły, wiary w siebie i nadziei na znalezienie

skutecznego rozwiazania. Pamiętajmy o tym , że odczuwanie istotności wielkości i skali problemu zmienia sie z

wiekiem .

To co czujemy my w najgorszych zyciowych sytuacjach niczym nie rozni sie w odczuwaniu problemów przez

dziecka. Oczywiscie konsekwencje

danego wyboru są duzo cieższe, jednak samo ich odczucie dokądnie takie samo.Odczucie bólu, strachu,

niepokoju, zawiedzenia czy poprostu beznadziejności w sytuacji.

PODSUMOWANIE

W dobie komputerów i telewizji nie sposób dostrzec szansy, jaka jest kontakt z dzieckiem

poprzez ksiażke(lub bajke animowaną), która buduje zaufanie, zrozumienie i poczucie bezpieczeństwa dziecka,

uwrażliwia go na dobro i piękno, daje mu wsparcie, stymuluje rozwój oraz umożliwia poznanie rzeczy

cudownych i zachęca własnych motywów działania.

Wielka sztuka jest odpowiednio wprowadzić dziecko w świat dorosłych, ale i niełatwo dorosłym funkcjonować

w świecie dziecka. Bajki mogą wiele pomóc i nauczyc. Mądrze wykorzystane dają dostep do głebszej madrości,

przekazuja ważne wskazówki, wzory myslenia,przeżywania i zachowania.

Jednym ze sposobów pomocy dziecku jest odkrywanie roli literatury, która może dac wsparcie,

kompensuje niezaspokojone potrzeby, przedstawia inne wzory myslenia i działania, a tym samym buduje

- 13 -

zasoby osobiste i stymuluje rozwój. Dobra ksiażka pomaga zmniejszyc strach, uspokaja, redukuje leki i

smutki. Pomaga zaakceptowac swoja "innosc" i ułatwia poszukiwanie sposobu realizacji siebie. Niesie

ulge w cierpieniu, koryguje emocjonalnie zaburzone zachowania, pomaga niesmiałym, samotnym i

zakompleksionym, dodaje otuchy i siły do radzenia sobie w trudnych sytuacjach, do odnajdywania swojej

drogi.. Nie przynosi odpowiedzi na wszystkie problemy, ale obdarza magiczna siła i oferuje drogowskazy

na różnych scieżkach życia.