2
ORGANIZACJA SŁUŻBY BHP
Spis treści
Prawa i obowiązki służby BHP ......................................................................................................... 3
Wymogi organizacyjne dotyczące zakładowej służby BHP ............................................................... 6
Kariera w służbie BHP ...................................................................................................................... 7
Wpływ zmian w prawie na wymagania kwalifikacyjne służby BHP .................................................. 9
Autor
Przemysław Ł. Siemiątkowski
prawnik, doktorant w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie
Konsultant
Józef M. Boguszewski
specjalista ds. bezpieczeństwa procesów przemysłowych, ekspert z zakresu oceny
ryzyka zawodowego i systemów zarządzania bezpieczeństwem
Redakcja
Agnieszka Gawrońska-Świeboda
Korekta
Zespół
CBP 328 ISBN 978-83-269-0011-2
Copyright © by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o.
Warszawa 2010
Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o.
03-918 Warszawa, ul. Łotewska 9a,
www.wip.pl
tel. 0 22 518 29 29, faks 0 22 617 60 10
Praktyczny raport „Organizacja służby bhp” chroniony jest prawem autorskim. Przedruk materiałów
opublikowanych w raporcie „Organizacja służby bhp” – bez zgody wydawcy – jest zabroniony. Zakaz nie
dotyczy cytowania publikacji z powołaniem się na źródło. Niniejszy raport został przygotowany z zacho-
waniem najwyższej staranności i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy i doświadczenia. Zapropo-
nowane w raporcie „Organizacja służby bhp” wskazówki, porady i interpretacje dotyczą sytuacji typowych.
Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji.
Publikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów
państwowych.
W związku z powyższym redakcja nie może ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie
zawartych w raporcie „Organizacja służby bhp” wskazówek, przykładów, informacji itp. do konkretnych
przypadków.
3
ORGANIZACJA SŁUŻBY BHP
Zapraszam do zapoznania się z poniższy tekstem, który dotyczy pracy i organizacji służby bhp,
czyli Państwa i Państwa pracy.
Z tego tekstu dowiecie się Państwo:
•
Jakie wymagania kwalifikacyjne muszą spełniać pracownicy służby bhp?
•
Kiedy pracodawca jest zobligowany utworzyć służbę bhp w swoim zakładzie pracy?
•
W jaki sposób ustalany jest skład i liczba pracowników zakładowej służby bhp?
•
Na czym polega kontrola służby bhp w zakładzie pracy?
•
Jak współpracować i współdziałać z pracodawcą oraz innymi komórkami zakładu pracy?
•
Na czym polega współpraca między Państwem a jednostkami organizacyjnymi spoza zakładu
pracy?
Przepisy dotyczące służby bhp
•
rozporządzenie Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny
pracy (Dz.U. nr 109, poz. 704 z późn. zm.), dalej: rsbhp,
•
art. 237
11
Kodeksu pracy, dalej: kp.
Służba bhp
Służba bezpieczeństwa i higieny pracy to wewnątrzzakładowa służba pracodawcy. Pełni ona funkcje
doradcze i kontrolne w zakresie wszystkich spraw związanych z bhp.
Kiedy pracodawca ma obowiązek utworzyć służbę bhp w zakładzie pracy?
Każdy pracodawca, który zatrudnia ponad 100 pracowników, musi utworzyć służbę bhp w swoim
zakładzie pracy.
Kiedy pracodawca jest zmuszony zwiększyć liczbę pracowników służby bhp?
W sytuacjach uzasadnionych stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi, właściwy terytorialnie
inspektor pracy PIP może, ale nie musi, nakazać pracodawcy zwiększenie liczby osób zatrudnionych
w służbie bhp, a nawet utworzenie służby bhp w zakładzie pracy zatrudniającym 100 lub mniej pra-
cowników (art. 237
11
§ 4 kp).
Konsultacje pracodawcy z pracownikami dotyczące tworzenia służby bhp
Pracodawca ma obowiązek konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami działania doty-
czące tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania jej zadań innym osobom (art. 237
11a
§ 1
pkt 3 kp).
Prawa i obowiązki służby BHP
Prawa pracowników służby bhp
Każdy pracownik zakładowej służby bezpieczeństwa i higieny pracy ma prawo do:
•
kontroli stanu bhp i przestrzegania przepisów oraz zasad bhp w zakładzie pracy i w każdym
innym miejscu wykonywania pracy przez jej pracowników (np. na znajdującym się poza zakładem
pracy placu budowy),
•
występowania do kierowników z zaleceniami dotyczącymi usunięcia stwierdzonych zagrożeń wy-
padkowych i zawodowych (chorobowych) oraz uchybień dotyczących bhp (np. gdy pracownicy
nie stosują przy znanych im środków ochrony indywidualnej),
•
występowania do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie pracowników wyróżniających się
w działaniu na rzecz poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy,
4
ORGANIZACJA SŁUŻBY BHP
•
występowania do pracodawcy z wnioskami o ukaranie pracowników odpowiedzialnych za zanie-
dbanie obowiązków w zakresie bhp,
•
niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w przypadku
bez pośredniego zagrożenia życia bądź zdrowia pracownika albo innych osób,
•
niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy wzbronionej (np. mło-
docianego zatrudnionego przy uboju bydła),
•
niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem albo sposobem wy-
konywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia bądź zdrowia własnego lub innych osób,
•
zgłaszania do pracodawcy wniosków o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie pracy, jego
części lub innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy, w przypadku
stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia bądź zdrowia pracowników albo innych osób
(§ 3 rsbhp).
Obowiązki służby bhp
Wszyscy pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy mają obowiązek:
•
przeprowadzać kontrole warunków pracy, przestrzegania przepisów i zasad bhp, ze szczególnym
uwzględnieniem stanowisk pracy, na których są zatrudnione kobiety w ciąży lub karmiące piersią,
młodociani, niepełnosprawni, pracownicy wykonujący pracę zmianową, w tym pracujący w nocy,
oraz osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w firmie bądź miej-
scu wyznaczonym przez pracodawcę,
•
sporządzać i przedstawiać pracodawcy co najmniej raz w roku okresowe analizy stanu bhp wraz
z propozycjami przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych zapobiegających zagrożeniom
życia i zdrowia pracowników oraz poprawiających warunki pracy,
•
aktywnie uczestniczyć w ocenie założeń i dokumentacji w zakresie modernizacji zakładu pracy
lub jego części, nowych inwestycji, a także zgłaszać wnioski dotyczące uwzględnienia wymagań
bhp w tych założeniach i dokumentacji,
•
uczestniczyć w przekazywaniu do użytkowania nowo wybudowanych lub przebudowywanych
obiektów lub ich części, w których przewidywane są po mieszczenia pracy, urządzenia produkcyj-
ne i inne urządzenia mające wpływ na warunki pracy oraz bezpieczeństwo zatrudnionych osób,
•
uczestniczyć w ocenie ryzyka zawodowego na poszczególnych stanowiskach pracy w zakładzie pracy
(§ 2 ust. l rsbhp).
Współpraca służby bhp z pracodawcą i innymi komórkami zakładu pracy
Współpraca służby bhp z pracodawcą i innymi komórkami zakładu pracy polega na:
•
bieżącym informowaniu pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych wraz z wnio-
skami mającymi na celu usunięcie tych zagrożeń;
•
uczestniczeniu w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zakładu pracy oraz przedsta-
wianiu propozycji w zakresie uwzględnienia w tych planach rozwiązań techniczno-organizacyj-
nych gwarantujących poprawę stanu bhp;
•
zgłaszaniu wniosków odnośnie wymagań bhp w aktualnie prowadzonych i wprowadzanych pro-
cesach produkcyjnych;
•
przedstawianiu pracodawcy wniosków w zakresie zachowania wymagań ergonomii na stanowi-
skach pracy w zakładzie;
•
prowadzeniu rejestrów, kompletowaniu i przechowywaniu dokumentów dotyczących wypadków
przy pracy, chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby oraz przechowywaniu wyników
badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy;
•
uczestniczeniu w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych pracy, wewnętrznych zarzą-
dzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych bhp oraz w ustalaniu zadań kierowników dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy;
5
ORGANIZACJA SŁUŻBY BHP
•
doradztwie dotyczącym stosowania w zakładzie pracy przepisów i zasad bhp;
•
doradztwie w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach, na których występują czynniki
nie bezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe, a także w zakresie doboru najwła-
ściwszych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej;
•
współdziałaniu z odpowiednimi komórkami organizacyjnymi lub osobami przede wszystkim
w zakresie organizowania i zapewniania właściwego poziomu szkoleń bhp, oraz odpowiedniej
adaptacji zawodowej nowo zatrudnionych pracowników;
•
współdziałaniu ze społeczną inspekcją pracy i za kładowymi organizacjami związkowymi przy:
− podejmowaniu działań dotyczących przestrzegania przepisów oraz zasad bhp w trybie oraz
zakresie ustalonym w odrębnych przepisach,
− podejmowanych przez pracodawcę przedsięwzięciach dotyczących poprawy warunków pracy
w zakładzie pracy;
•
uczestniczeniu w konsultacjach w zakresie bhp i pracach komisji bhp, a także innych zakładowych
komisji zajmujących się problematyką bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym zapobieganiem cho-
robom zawodowym i wypadkom przy pracy
(§ 2 ust. l rsbhp).
Współpraca służby bhp z zewnętrznymi jednostkami organizacyjnymi
Obok współpracy wewnętrznej pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy muszą także
współpracować z jednostkami organizacyjnymi spoza zakładu pracy. Ta współpraca powinna pole-
gać na współdziałaniu z:
•
upoważnionymi laboratoriami do dokonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla
zdrowia lub warunków uciążliwych w środowisku pracy, w zakresie organizacji tych badań i po-
miarów oraz sposobów ochrony pracowników przed tymi czynnikami lub warunkami,
•
laboratoriami i innymi jednostkami zajmującymi się pomiarami stanu środowiska naturalnego,
które działają w systemie państwowego monitoringu środowiska określonego w ustawie z 20 lipca
1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U. z 2007 r. nr 44, poz. 287 z późn. zm.),
•
lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami – przede wszystkim
przy organizowaniu okresowych profilaktycznych pracowniczych badań lekarskich
(§ 2 ust. l rsbhp).
Służba bhp nie może być obciążana innymi zadaniami niż wymienione w § 2 ust. 1 rsbhp. Wyjątkiem
jest tu pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań służby bhp.
Jakie informacje o zakładzie pracy przekazuje pracodawca służbie bhp?
Organizacja i rozkład czasu pracy pracownika służby bhp oraz pracownika zatrudnionego przy innej
pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań tej służby, powinny zapewniać pełną realizację
wspomnianych wcześniej zadań. Aby je wykonać, pracodawca udostępnia służbie bhp i pracowniko-
wi zatrudnionemu przy innej pracy, a także specjaliście spoza zakładu pracy, którym powierzono wy-
konywanie zadań tej służby, informacje mogące wywierać wpływ na bezpieczeństwo pracy i ochro-
nę zdrowia pracowników, w szczególności dotyczące:
•
stanu środowiska pracy, w tym wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla
•
zdrowia w środowisku pracy,
•
zastosowanych dotychczas środków, w tym technicznych i organizacyjnych, zapobiegających
zagrożeniom zdrowia lub życia pracowników w odniesieniu do zakładu pracy i poszczególnych
stanowisk pracy,
•
środków przewidzianych w razie potrzeby udzielenia pierwszej pomocy, zwalczania
•
pożarów i ewakuacji pracowników.
6
ORGANIZACJA SŁUŻBY BHP
Profilaktyka bhp w zakładzie pracy
Obowiązki służby bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące ogólnej profilaktyki bhp w zakładzie pracy
są następujące i polegają na:
•
opiniowaniu szczegółowych instrukcji bhp na danych stanowiskach pracy (tzw. instrukcji stano-
wiskowych lub instrukcji bezpiecznej pracy),
•
uczestniczeniu w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz w opracowywaniu
wniosków wynikających z badania przyczyn i okoliczności tych wypadków oraz zachorowań na
choroby zawodowe, a także kontroli realizacji tych wniosków,
•
udziale w pracach komisji bezpieczeństwa i higieny pracy i w innych zakładowych komisjach zaj-
mujących się bezpieczeństwem i higieną pracy, w tym zapobieganiem wypadkom przy pracy
i chorobom zawodowym,
•
inicjowaniu i rozwijaniu na terenie firmy różnych form popularyzacji problematyki bezpieczeń-
stwa i higieny pracy oraz ergonomii pracy (np. poprzez organizowanie kursów pierwszej pomocy,
pokazów instruktażowo- szkoleniowych filmów w dziedzinie bhp itp.)
(§ 2 ust. l rsbhp).
Prawa i obowiązki służby bhp dotyczą również pracowników zatrudnionych przy innej pracy oraz
specjalistów spoza zakładu pracy, którym powierzono wykonywanie zadań tej służby.
Wymogi organizacyjne dotyczące zakładowej służby BHP
Organizacja i liczba pracowników służby bhp zależy od liczby zatrudnianych pracowników w danym
zakładzie pracy.
Zakład pracy zatrudniający do 100 pracowników
W zakładzie pracy zatrudniającym do 100 pracowników pracodawca nie ma obowiązku tworzenia
służby bhp. Powinien jednak powierzyć wykonywanie zadań tej służby pracownikowi zatrudnionemu
przy innej pracy (art.237
11
§ l kp). W przypadku braku kompetentnych pracowników może powierzyć
wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza firmy (art. 237
11
§ 2 kp).
Pracownik służby bhp i pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie
zadań tej służby, a także specjalista spoza zakładu pracy powinni spełniać wymagania kwalifikacyjne
nie zbędne do wykonywania zadań służby bhp oraz ukończyć szkolenie w dziedzinie bhp dla pracow-
ników tej służby (art. 237
11
§ 2 kp).
Czy pracodawca może samodzielnie wykonywać zadania służby bhp?
Jeżeli pracodawca ma ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp wówczas
może samodzielnie wykonywać zadania tej służby, jeżeli:
•
zatrudnia do 10 pracowników,
•
zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono
nie wyższą niż trzecią kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(art. 237
11
§ l kp).
Sprawdź numer bezpłatny
7
ORGANIZACJA SŁUŻBY BHP
Pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któ-
remu powierzono wykonywanie zadań tej służby, nie mogą ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla
nich następstw z powodu wykonywania zadań i uprawnień służby bhp (art. 237
11
§ 3 kp).
Zakład pracy zatrudniający od 100 do 600 pracowników
W zakładzie pracy zatrudniającym od 100 do 600 pracowników
pracodawca musi utworzyć wielo-
osobową lub 1-osobową komórkę służby bezpieczeństwa i higieny pracy bądź zatrudnić w tej
komórce pracownika służby bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy (§ l ust. 3 rsbhp).
Zakład pracy zatrudniający ponad 600 pracowników
W zakładzie pracy zatrudniającym ponad 600 pracowników
pracodawca musi zatrudnić w pełnym
wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy na każdych
600 pracowników (§ l ust. 4 rsbhp).
PRZYKŁAD
1. W fabryce pracuje 1199 osób. Pracodawca ma obowiązek zatrudnić w niej co najmniej 1 pracownika
służby bhp.
2. W fabryce pracuje 1200 osób. Pracodawca ma obowiązek zatrudnić w niej co najmniej 2 pracow-
ników służby bhp.
Służba bhp podlega bezpośrednio pracodawcy. Natomiast u pracodawcy będącego jednostką orga-
nizacyjną – zarządzającemu tą jednostką (np. prezesowi). Dotyczy to także pracownika zatrudnionego
przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp (§ l ust. 5 rsbhp).
Kariera w służbie BHP
Stanowiska
W służbie bhp istnieją następujące stanowiska:
•
inspektor ds. bhp,
•
starszy inspektor ds. bhp,
•
specjalista ds. bhp,
•
starszy specjalista ds. bhp,
•
główny specjalista ds. bhp
(§ 4 ust. l rsbhp).
Sprawdź numer bezpłatny
8
ORGANIZACJA SŁUŻBY BHP
Wymagania kwalifikacyjne dla służb bhp
Inspektor ds. bhp
Aby zostać inspektorem ds. bhp, należy mieć tytuł technika bezpieczeństwa i higieny pracy
(§ 4 ust. 2 pkt l rsbhp).
Starszy inspektor ds. bhp
Starszym inspektorem ds. bhp może zostać osoba mająca:
•
zawód technika bhp i co najmniej 3-letni staż zawodowy w służbie bhp lub
•
wyższe wykształcenie o kierunku bądź specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
albo ukończone studia podyplomowe w tym zakresie
(§ 4 ust. 2 pkt 2 rsbhp).
Specjalista ds. bhp
Natomiast aby zostać specjalistą ds. bhp, trzeba mieć:
•
wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności bezpieczeństwo i higiena pracy lub ukończone
studia podyplomowe w zakresie bhp,
•
co najmniej rok stażu pracy w służbie bhp
(§ 4 ust. 2 pkt 3 rsbhp).
Starszy specjalista ds. bhp
Starszym specjalistą ds. bhp może być osoba posiadająca:
•
wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo
ukończone studia podyplomowe w tym zakresie,
•
co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp
(§ 4 ust. 2 pkt 4 rsbhp).
Główny specjalista ds. bhp
Głównym specjalistą ds. bhp może być osoba mająca:
•
wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności bezpieczeństwo i higiena pracy bądź ukończone
studia podyplomowe w zakresie bhp,
•
co najmniej 5-letni staż pracy w służbie bhp
(§ 4 ust. 2 pkt 5 rsbhp).
Osoba kierująca wieloosobową komórką służby bhp
Osoba kierująca wieloosobową komórką służby bhp powinna spełniać wymagania określone dla
specjalisty ds. bhp.
Osoba zatrudniona w 1-osobowej komórce służby bhp
Natomiast osoba zatrudniona w 1-osobowej komórce takiej służby powinna spełniać wymagania
kwalifikacyjne określone dla starszego inspektora ds. bhp.
Specjalista spoza zakładu pracy u pracodawcy bez obowiązku tworzenia służby bhp
Specjalista spoza zakładu pracy, któremu pracodawca niemający obowiązku utworzenia służby bhp
chce powierzyć wykonywanie zadań tej służby, musi spełniać wymagania określone dla specjalisty
ds. bhp. Ewentualnie może to być osoba, która była zatrudniona na stanowisku inspektora pracy
w PIP przez co najmniej 5 lat (§ 4 ust. 4 rsbhp).
Pracownik zakładu pracy wykonujący zadania służby bhp obok innych obowiązków
Natomiast pracownik, któremu pracodawca chciałby powierzyć zadania służby bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakładzie obok innych jego obowiązków, musi spełniać wymagania kwalifikacyjne
co najmniej dla inspektorów ds. bhp (§ 4 ust. 5 rsbhp).
9
ORGANIZACJA SŁUŻBY BHP
Wpływ zmian w prawie na wymagania kwalifikacyjne służby BHP
Od 1 lipca 2005 r. obowiązują dwa rozporządzenia zmieniające treść rsbhp, mianowicie:
1) rozporządzenie Rady Ministrów z 2 listopada 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie służby
bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 246, poz. 2468),
2) rozporządzenie Rady Ministrów z 29 czerwca 2005 r. zmieniające rozporządzenie zmieniające
rozporządzenie w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 117, poz. 986).
Zgodnie z nimi osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę lub wykonujące zadania służby bhp
na innej podstawie niż stosunek pracy (np. na podstawie cywilnoprawnej umowy o dzieło czy zlece-
nia) w dniu 1 lipca 2005 r. zachowują prawo do zatrudnienia w służbie bhp i wykonywania jej zadań
u danego pracodawcy przez 8 lat od tego dnia, czyli do
30 czerwca 2013 r.
W tym czasie mają możliwość uzupełnienia swojego wykształcenia. Po ustaniu zatrudnienia w wy-
mienionym okresie powyższe prawo nie wiąże nowego pÁracodawcy, który może wymagać od kan-
dydata do pracy zakresu kwalifikacji w nowym wymiarze.
Pracodawcy zatrudniający do 100 pracowników i powierzający wykonywanie zadań służby bhp oso-
bom nieposiadającym wymaganych kwalifikacji, ale spełniającym warunek wykonywania zadań tej
służby w dniu 1 lipca 2005 r. u dowolnego pracodawcy, nie będą ponosić do 30 czerwca 2013 r.
negatywnych konsekwencji prawnych z tytułu naruszenia przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy.
Więcej na temat organizacji służby BHP
znajdziesz w Świecie BHP, pierwszej publikacji bhp