Język

Zagadnienia

• Historia badań nad językiem
• Charakterystyka języka

– Sygnały, symbole, kody
– Języki zwierząt
– Cechy języka

• Podstawowe składniki systemu

językowego i ich rozwój

• Język a poznanie

Historia psychologii języka

• Pierwsze teorie funkcjonowania językowego:

– Wilhelm Wundt:

• analiza niewyrażalnej idei na dające się wyrazić elementy;

synteza;

• Język: zjawiska

zewnętrzne

(wyrażenia) i

wewnętrzne

(procesy

umysłowe organizujące myśl i formułujące oraz interpretujące

wypowiedź);

• Pamiętamy całość, sens, ideę, a nie konkretne wyrażenia

– B. F. Skinner (behawioryzm):

• Język: nawyki motoryczne krtani wywołane przez

bodźce środowiska (Watson)

• Metody warunkowania sprawczego można

stosować do badania języka. 1957: „Verbal
Behavior”.

• Pojęcie umysłu nie jest potrzebne w wyjaśnieniach

języka

• „mieć wiersz” to tak jak „mieć dziecko”: nie ma tu

aktu tworzenia, mimo, że powstaje coś nowego.

Poeta i matka to jedynie „miejsca”, w których

pozostałości przeszłości zbierają się w

określonych kombinacjach.

Problem języka i znaczenia to „Waterloo of
contemporary behaviorism”

Osgood, 1955

Początki współczesnej psychologii

poznawczej i psycholingwistyki

• 1957: Krytyka „Verbal Behavior” Skinnera

(Noam Chomsky).

• Co jest bodźcem wywołującym wypowiedź?
• Wątpliwa koncepcja wzmocnienia
• Jak to się dzieje, że rozumiemy i tworzymy zdania

nowe?

• Jak dzieci uczą się języka w sytuacji „ubóstwa

bodźca” i braku informacji zwrotnych?

Psychologia a lingwistyka

• Lata 50. i 60.:Teorie językoznawcze

wkraczają na teren psychologii

• Chomsky: teoria gramatyki transformacyjno-

generatywnej. Zachowaniem językowym rządzi
wiedza reprezentowana w umyśle (wrodzona).

Zadanie językoznawcy: opis

wiedzy

językowej

• Jak reprezentowane są reguły tworzenia i

rozumienia wypowiedzi (

kompetencja językowa

)

– Np. Chomsky, lata 50.-60. (gramatyka

transformacyjno-generatywna)

• reguły struktur frazowych

– generatywność, rekurencyjność;

• Reguły transformacyjne

– przekształcanie prostych zdań oznajmujących w pytania,

zdania przeczące, zdania w stronie biernej

Np.

Jan kopnął piłkę -> Piłka została kopnięta przez

Jana

• Zadanie psycholingwisty: sprawdzenie

psychologicznej realności konstruktów i
procesów proponowanych przez
językoznawców

• Np.. Derywacyjna Teoria Złożoności

– Im więcej transformacji i im bardziej złożone – tym

dłuższy czas przetwarzania (Miller & McKean’64)

Lata ‘70: osłabienie związku

psychologia - lingwistyka

• Niejasne wyniki; ogromna liczba reguł (problem

wyuczalności); niekonieczność związku między

czasem a trudnością transformacji oraz między

czasem a liczbą transformacji (przetwarzanie

równoległe).

• W lingwistyce: dalszy rozwój teorii składni – złożoność

i wielość teorii, szybkie zmiany

„Gramatyków bardziej interesuje to, co można powiedzieć w

danym języku niż to, co ludzie naprawdę mówią, co irytuje
psychologów. Psychologowie z kolei nalegają by intuicje
popierać obiektywnymi dowodami, co z kolei irytuje
językoznawców”

George Miller’1990

• W psychologii – zainteresowanie

rozumieniem w szerszym sensie:

• Semantyka (leksykon, związek z teorią pojęć)
• Czynniki pozalingwistyczne: rola inferencji,

podzielanej wiedzy (schematy, sktypty)

• Pragmatyka – funkcje języka, społeczne

uwarunkowania wypowiedzi

– Poziomy, na które zmiany w teoriach

syntaktycznych nie mają bezpośredniego
wpływu

Rola psychologii dla teorii

językoznawczych

• Poznawcza realizacja języka -> poznawcze

podstawy języka

– Zdolności poznawcze dzięki którym człowiek może

posługiwać się symbolami

– Badanie sił, które prowadzą do strukturyzacji języka

(symulacje)

• Procesy: symbolizacji, komunikacji, przyswajania

• Badanie procesów poznawczych kształtowanych

przez język: nowe spojrzenie na teorię

relatywizmu językowego.

Co to jest język?

• Język: własność specyficzna dla naszego

gatunku?

• Systemy komunikacji u innych gatunków

– Pszczoły i Ptaki; Małpy

• Język Homo sapiens sapiens (protojęzyk a

język naturalny)

System komunikacji u pszczół

• Taniec pszczół:

symbolizacja

kierunku i

odległości kwiatów od roju

• taniec „dookoła”
• taniec z „machaniem odwłokiem”
• uczenie się?
• Bardzo ograniczony repertuar

„Pszczoły nie dysponują w swym języku wyrażeniem
‘w górę’. W chmurach nie ma kwiatów.”

von Frisch, 1954

Ptaki

• Śpiew:

• Młode ptaki uczą się od dorosłych
• W obrębie gatunków istnieją dialekty
• Uczenie się – w okresie krytycznym
• Faza gaworzenia (przedśpiewania)
• Kontrola dźwięków – lewa półkula
• Ważna jest fraza, nie pojedyncze dźwięki

• Ale

• Śpiewają tylko samce
• Ściśle określone funkcje

• Gadające papugi

• Imitacja dźwięków mowy
• Potrafią nauczyć się kilkuset wyrazów i używać ich

reaktywnie

• Przypadek N’kisi’ego

"PARROT'S ORATORY STUNS SCIENTISTS" burbles Kirby's headline.
The scientists would have to be stunned to accept this slop.

I am prepared to voice doubt that there has ever been an example
anywhere of a non-human expressing a single opinion, or even asking a
question, ever.

Here is what would convince me: N'kisi drops some fecal matter into the
water dish while sitting above it, looks down, and says "Oh, dear, I
pooped in my drinking water" (without having been carefully trained to
do so, of course).

Even Alex Kirby goes way beyond any non-human animal or bird in his
linguistic capacities.

Geoffrey Pullum, University of California

Language Log, 01.2004

Małpy

• Wspólny przodek szympansa i człowieka – ok.

6 mln lat temu, początki asymetrii półkulowej

• W naturalnym środowisku – bogaty repertuar

wokalizacji: pohukiwania i okrzyki ostrzegawcze

• Np. koczkodany: inaczej na węża, jastrzębia, lamparta

• Uczone przez ludzi

• Języka migowego

• Szympansica Washoe (Gardner i Gardner), zasób słów: 350

(jak 3-letnie dziecko), spontaniczne nazywanie (?)

• Gorylica Koko (650 znaków)
• Nim Chimpsky (Terrace, 1980), wiele znaków migowych,

ale np. najdłuższe „zdanie”:

„

dać pomarańcza ja dać jeść pomarańcza ja jeść

pomarańcza dać ja jeść pomarańcza dać ja ty

”

– Brak gramatyki, strukturalizacji
– Nie przekazują swych umiejętności innym
– Stosują znaki przeważnie instrumentalnie
– Mogą nazywać, ale nie chcą, nie mają „instynktu nazywania”

„Wiedza, jak użyć symbolu ‘banan’, by dostać banana, nie
jest równoznaczna z wiedzą, że ‘banan’ oznacza banana
(...). Pełna komunikacja wymagałaby, aby szympans był
zdolny użyć symbolu ‘banan’, nie spodziewając się, że
dostanie banana.”

Savage-Rumbaugh & Levin,

1994

„Nazywanie rzeczy jest dla naczelnych tym, czym bujanie
się na drzewach dla ludzi. Ludzie czasem to robią lecz
przeważnie większość z nich nie ma na to ochoty.”

Aitchison, 2002

Język człowieka

• Cechy języka – wg. Hocketta

• Dwoistość, dwuklasowość: (1) kombinacja

fonemów tworzy znaczące jednostki, (2) jednostki

te dzięki regułom składni łączą się w większe

całości

– Pierwszy poziom: słownictwo (protojęzyk)
– Składnia: język naturalny

• Produktywność – zdolność tworzenia i rozumienia

nowych przekazów (o wszystkim!)

• Arbitralność

• Przemienność ról nadawcy i odbiorcy
• Słaba specjalizacja – powiązanie między

sygnałem a reakcją nie jest sztywne

• Przemieszczanie – możliwość odnoszenia się do

zdarzeń odległych w czasie i przestrzeni
(autonomiczność)

• Transmisja kulturowa
• Chomsky: hierarchiczność składników

(przekształcenia zależne od struktury)

Teorie pojawienia się języka

• 1866, statut założycielski Paryskiego

Towarzystwa Językoznawczego:

„Towarzystwo nie przyjmuje prac poświęconych

pochodzeniu języka ani prac o tworzeniu
języka uniwersalnego.”

Kompetencja a wykonanie

The gardener run away.
The gardener the lady married run away.
The gardener the lady the lord loved married
run away.
The gardener the lady the lord the farmer bit
loved married run away.

The gardener the lady the lord the
farmer the dog hated bit loved married
run away.

Procesy językowe i ich rozwój

1. Percepcja i wytwarzanie dźwięków mowy
2. Słowo i znaczenie
3. Składnia
4. Komunikacja
5. Czytanie

Wytwarzanie i percepcja

dźwięków mowy

• Fonematyka, morfologia, prozodia

– Fonemy – najmniejsze różnicowalne segmenty dźwięków mowy
– Morfemy – najmniejsze segmenty posiadające znaczenie lub

funkcję gramatyczną

– Prozodia – melodyczny wzorzec wypowiedzi: akcent, pauzy,

wznoszenie się i opadanie głosu

• Naturalne tempo:

– 125 – 180 słów na minutę

• Czyli

– 25-30 segmentów fonetycznych (głosek) na sekundę

Trudności z percepcją

dźwięków mowy

• Segmentacja:

S trumieńpo budzenia docierającego douchajes

tciągły.Kró tkie pauzynie

pokrywająsięzgranicamizdań/słów/sylab/fonemów

• Brak niezmienności

Ten sam dźwięk wypowiedziany przez

mężczyznę/kobietę/dziecko albo w kontekście

różnych dźwięków, z różną szybkością będzie miał

różne charakterystyki fizyczne (Tomek – partia)

• Trudności w skonstruowaniu sztucznych systemów

rozpoznawania mowy

Wytwarzanie a percepcja

• Sposób artykulacji wyznacza kategorie

dźwięków mowy

– Artykulacja:

• Układ podkrtaniowy (płuca, przepona)
• Krtań
• Tor głosowy (gardło, podniebienie, język, zęby, wargi, nos)

– Miejsce i sposób artykulacji określają kontrasty

fonematyczne (cechy dystynktywne)

• Różne języki wykorzystują różne kontrasty (zwykle około 20-

30 spośród ponad 50 możliwych)

Spektrogram:

• 3-wymiarowa graficzna reprezentacja

dźwięków mowy uwzględniająca:

– Czas (oś X)
– Wysokość (oś Y)
– Natężenie dźwięku (zaznaczane np. przez

stopień zaczernienia)

Synteza mowy

• Identyfikacja wskazówek akustycznych

odpowiedzialnych za rozpoznanie fonemów

– Identyfikacja – badani mają rozpoznać dźwięki

systematycznie różnicowane na wybranym wymiarze
(np. zmiany wysokości tonu, albo czas rozpoczęcia
dźwięczności)

– Różnicowanie – badani mają odpowiedzieć czy dwa

słyszane dźwięki były takie same, czy różne

Najważniejsze wyniki

• Samogłoski łatwiejsze do identyfikacji niż

spółgłoski (ale granice nieostre)

• Spółgłoski bardzo zależne od kontekstu

(samogłoska, inna spółgłoska) – nie da się

wskazać takich wskazówek, które by wystąpiły w

każdej realizacji spółgłoski, przebieg artykulacji

dynamiczny

• Redundancja (tylko cześć informacji fonetycznej

wystarcza do identyfikacji)

– Co nie znaczy, że tę część można łatwo wyróżnić i

opisać

Przykład: spółgłoski zwarte,

ustne (p,b,t,d,k,g)

• Bardzo duże różnice kontekstowe (di vs du).
• Czas rozpoczęcia dźwięczności jako najważniejsza

wskazówka kontrastu dźwięczności (p-b, k-g, t-d)

– Manipulacja czasem w przedziałach 10 ms
– Rozpoznawanie (da-ta): do 20ms da, 40 ms i więcej – ta, 30 ms

– rozpoznanie losowe

– Różnicowanie: 0 vs 20 ms, 40 vs 60 ms – różnica niezauważana

(odpowiedzi na poziomie losowym), 20 vs. 40ms – różnica

jednoznacznie rozpoznawana, 20 vs 30 i 30 vs 40 ms – róznica

dostrzegana powyżej poziomu losowego

• Dźwięki mowy spostrzegane kategorialnie

– Efekt magnesu

Percepcja sylab i wyrazów

• Koartykulacja – artykulacja poszczególnych dźwięków

nakłada się na siebie, co prowadzi do różnego

wykonania, a mimo to jednolitej percepcji (porównaj „s”

w „sinus” i „surowy”). Dwóch fonemów nie da się

fizycznie oddzielić, np. odcięcie formantu

samogłoskowego w niektórych sylabach typu CV

(spółgłoska+samogłoska) powoduje, że to co zostało jest

odbierane nie jako głoska ale „ćwirk”

• „Odzyskiwanie” fonemów. Fonem w wyrazie zastąpiony

kaszlnięciem – badani „słyszą” nieobecny fonem, a

kaszlnięcie w tle

Rozwój percepcji mowy

• Już w pierwszej dobie życia dziecko odróżnia „język

ojczysty” od innych języków

– Ten sam, obcy głos w pełni dwujęzycznej osoby czyta oba

teksty. Noworodek reaguje na obcy język wzmozonym

ssaniem/biciem serca

– Istotna prozodia („melodia”, akcentowanie), a nie fonologia
– Gaworzenie w drugiej połowie pierwszego roku życia jako

„trening” produkcji mowy

• W pierwszym roku życia dziecko rozpoznaje wszystkie

kontrasty fonematyczne. Później tylko właściwe dla

swojego języka

• Okres krytyczny – po ukończeniu 4 lat bez kontaktu z

językiem, pełne opanowanie pierwszego języka

niemożliwe – wrodzone podstawy języka?

Czy percepcja dźwięków mowy

jest specyficzna?

• Tak:

– Specyficzna reprezentacja mózgowa
– Wzorce artykulacyjne raczej niż akustyczne podstawą

percepcji kategorialnej

• Nie:

– Percepcja kategorialna wykryta również w przypadku

innych rodzajów dźwięków

– Szczury i psy też spostrzegają dźwieki ludzkiej mowy

kategorialnie

Teorie percepcji mowy

• Motoryczna (Liberman)
• Analiza przez syntezę

– Percepcja dźwięków mowy wymaga ustalenia ich

odpowiedników artykulacyjnych

• McGurk & Macdonald: Nałożenie efektów słyszanej sylaby i

obserwowanej wzrokowo artykulacji

• Neurony lustrzane

• Zbiory rozmyte
• Sieci neuronowe

– System oblicza ogólne podobieństwo do wzorca

• Kategorialna percepcja dźwięków nie angażujących artykulacji
• Percepcja kategorialna u innych gatunków
• Problemy: brak jasnych przewidywań empirycznych, uczenie się

Słowa i znaczenia

• Słowo a znaczenie: jeden czy różne systemy

– Torowanie semantyczne:

gruszka

jabłko

– Torowanie leksykalne

wtyczka

szpieg

gniazdko

torowanie=poprzedzanie=priming
decyzja leksykalna: słowo / nie słowo

W ich grupie była wtyczka

szpieg
gniazdko
łyżka
giepsz

Dostępność słów i organizacja

słownika umysłowego

• „Mam to na końcu języka”
…ale łatwiej wypowiem, wręcz popełniając czasem

ś

mieszną pomyłkę, gdy:

– Jest to słowo często występujące
– Oznacza coś łatwego do wyobrażenia
– Jest powiązane semantycznie z wypowiedzianym/usłyszanym

słowem

– Jest podobne fonetycznie
– Należy do tej samej kategorii gramatycznej

Czyli wszystkie te wymiary wbudowane są w

strukturę/działanie

leksykonu umysłowego

Rozwój słownika

• Pierwsze słowa po 12 miesiącu życia

– Duże zróżnicowanie indywidualne i mniejsze

międzypłciowe

– Rozbieżność rozumienie – wytwarzanie

• Pierwsze 50 słów – powoli, (głównie

rzeczowniki?), następne – „eksplozja

nazywania” – śr. ok. 7 nowych słów dziennie

• Ok. 5000 słow w wieku 5 lat (potem decydują m.

in. warunki społeczne)

Zdanie, tekst

• Zdanie: gramatyka czy semantyka?

– Chomsky: gramatyka generatywna
– Filmore: semantyka generatywna

• Tekst: schematy narracyjne (główny bohater,

cel, przeszkody pomocnicy i wrogowie itd.)

– Czy schematy narracyjne są również formą

reprezentacji naszych „autobiografii” oraz naszego
otoczenia społecznego?

Rozwój składni i rozumienia

zdania

• Niemowlę jest wyczulone na prozodyczne

wzorce zdania – na poprzestawiane fragmenty

zareaguje zdziwieniem (nawet nowe zdania)

• Faza jednowyrazowa i mowa telegraficzna w II

roku życia

• Regularyzacje form nieregularnych:

– Różne mechanizmy uczenia się reguł i wyjątków

(„ustalanie parametrów” vs. uczenie się

statystyczne)?

Komunikacja

• Postulaty Grice’a

– Jakości (mówić prawdę)
– Ilości (mówić tylko tyle ile trzeba)
– Odpowiedniości (podawać istotne informacje)
– Sposobu (mówić jasno, bez wieloznaczności)

• Efektywna komunikacja wymaga

– Rozumienia intencji uczestników
– Uwzględnienia kontekstu

• => teoria umysłu?

Czytanie

• Rozpoznawanie liter (percepcja kształtu)
• Kodowanie fonologiczne
• Kodowanie semantyczne i syntaktyczne
=>System wzrokowy bierze udział tylko we

wczesnych fazach czytania, potem
wykorzystywane są podsystemy językowe

– Fonologiczny / pętla fonologiczna w pamięci

operacyjnej

– Leksykalny / semantyczny / syntaktyczny

Język a procesy poznawcze

• Czy język wpływa na procesy

spostrzegania?

• Czy język determinuje kategoryzację?
• Czy język determinuje sposób organizacji

informacji w pamięci?

• Dwujęzyczność a procesy poznawcze

• Hipoteza relatywizmu językowego Sapira-

Whorfa:

• percepcja rzeczywistości i obraz świata zależą

(m.in.)

od struktury języka, jakim się posługujemy

Rodzaje różnic między językami

• SŁOWA
• STRUKTURY GRAMATYCZNE
• POZIOM NARRACJI (o czym się mówi,

jaką rolę pełni język w kulturze)

SŁOWA

• NAZWY KOLORÓW (Dani:

mili

i

mola

)

– ’50: Dani inaczej spostrzegają i pamiętają

kolory (Conklin i in. 1955)

– ’70: nieprawda:

– Lepsze rozpoznawanie kolorów podstawowych u

wszystkich kultur (Heider, 1972);

– Badanie nazw kolorów podstawowych w 20 (90)

kulturach (Berlin i Kay, 1969)

– Ale:

• Kodowalność kolorów koreluje z rozpoznawaniem

(Brown & Lenneberg, 1954)

• Użycie nazw kolorów wpływa na kategoryzację

(Kay & Kempton, 1984)

• Nowe badania nad kategoryzacją kolorów u

Berinmo (Davidoff, Davies, Roberson, 1999)

Kodowalność kolorów koreluje z trafnością

rozpoznawania

• Brown & Lenneberg, 1954

– Kodowalność mierzona jako:

• Liczba sylab w nazwie
• Liczba słów w nazwie
• Czas potrzebny do nazwania barwy
• Zgodność między nazywającymi
• Zgodność nazywającego z samym sobą

– Korelacja ta rośnie wraz z czasem między

prezentacją a rozpoznaniem

Tarahumara

Amerykanie

Użycie nazw kolorów wpływa na
kategoryzację (Kay i Kempton, 1984)

• Procedura 1: prezentowano 3 kolory

– Zadanie: Które 2 z 3 kolorów są najbardziej podobne?

• Amerykanie: przeceniali odległość między niebieskim a

zielonym

• Tarahumara: równe odległości

• Procedura 2: prezentowano 3 kolory w taki

sposób, by można było zobaczyć tylko 2 naraz

– Pytanie: która różnica jest większa: 1-2 w „zieloności”

czy 2-3- w „niebieskości”?

• Brak różnic między Tarahumara a Amerykanami!

• Nowe badania nad kategoryzacją i

pamięcią kolorów: badanie kultury
Berinmo (Davidoff, Davis & Roberson,
1999)

• 5 nazw kolorów;
• Brak rozróżnienia niebieski/zielony
• Rozróżnienie nol/wor, którego brak w jęz.

angielskim

Colour categories in a stone-age tribe, Davidoff, Davis, Roberson

NATURE | VOL 398 | 18 MARCH 1999

• Zarówno w zadaniach kategoryzacji, jak i pamięciowych:

• Amerykanie: wyostrzanie różnic na granicy nieb/ziel, Berinmo

nol/wol

• Uczenie się nowych kategorii:

• Nie było łatwiejsze dla kategorii istniejących w innym języku!

• Pacjent L.E.W. – deficyt nazywania kolorów (i emocji):

niepoprawna klasyfikacja (Roberson)

• Wniosek: Różnice międzyjęzykowe w nazywaniu

kolorów prowadzą do różnic w kategoryzacji i

zapamiętywaniu kolorów

• Relacje przestrzenne

• Relatywny układ odniesienia (na prawo, na lewo) –

kultura zachodnia

• Absolutny układ odniesienia (na płd., na pn.) – np.

Tenejapan w Meksyku

Relacje przestrzenne cd

• Także różne określenia odległości i

dopasowania (angielski, hiszpański,

koreański)

• Ale:

– Podstawowe intuicje geometryczne

(równoległość) wspólne dla kultur (Dehaene i

in., 2006)

– Język umożliwia przekodowanie wrodzonych

reprezentacji?

Dehaene i in, Science, 2006

Amerykanie vs Munduruku

Który nie pasuje?

Struktury gramatyczne

• Aspekt czasowników (Whorf: hopi)
• Rodzaj gramatyczny (Boroditsky: hiszpański i

niemiecki)

• Tempo rozwoju umiejętności poznawczych a

struktura języka (Gopnik, Choi, Baumberger:
koreański)

• Struktura czasownika a spostrzeganie zdarzeń

(Boroditsky: Indonezja)

The elephant ate the peanuts.

Informacja zawarta w formie czasownika:

– angielski: czas
– polski: czas, rodzaj, ukończenie czynności
– turecki: doświadczenie własne?
– indonezyjski: -

M. Cole, Liberia, rozmowa z wodzem plemienia

Kpelle

Pająk wyszedł na żer. Jednak zanim mógł spożyć to,
co upolował, zadano mu pytanie: Pająk i czarny jeleń
zawsze jedzą razem. Pająk je. Czy czarny jeleń także
je?
Wódz: Czy oni byli w buszu?
MC: Tak.
W: Czy jedli razem?
MC: Pająk i czarny jeleń zawsze jedzą razem. Pająk je.
Czy czarny jeleń także je?
W: Ale mnie tam nie było. Jak mogę odpowiedzieć na to
pytanie?

MC: Nie może pan? Nawet jeśli pana tam nie było,

może pan odpowiedzieć.[powtarza pytanie]

W: Aha, czarny jeleń je.
MC: Dlaczego pan tak myśli?
W: Dlatego, że czarny jeleń zawsze chodzi przez cały

dzień, zjadając liście w buszu. Potem chwilę
odpoczywa i zaraz znów je.

Dwujęzyczność

• Dwu i wielojęzyczność:

– Wolniejsze nabywanie języka
– Przewaga w wielu zdolnościach

poznawczych, w szczególności
wymagających kontroli poznawczej

• Test fałszywych przekonań
• Sortowanie kart

• Trening czy kodowanie?

Bruner: dwa sposoby reprezentowania

rzeczywistości

• J. Bruner

– Paradygmatyczny
– Narracyjny

• Język na pewno może wpłynąć na nasze

narracje, ale czy wpływa na podstawową
konceptualizację rzeczywistości?

Reprezentacje: Podsumowanie

• Poziom reprezentacji:

– symboliczne / subsymboliczne / holistyczne

• Kody reprezentacji

– specyficzne wzgl. modalności zmysłowej
– specyficzne wzgl. zadania lub dziedziny
– Wyobrażeniowe – analogowe
– Amodalne - propozycjonalne (abstrakcyjna reprezentacja

sądów i przekonań)

– Amodalne konkretne (modele umysłowe)
– Werbalne
– Narracyjne?

– deklaratywne / proceduralne

Właściwości reprezentacji

• Deklaratywne – proceduralne

– Deklaratywne: sądy i przekonania
– Proceduralne: schematy?

• Np.: wiedza o cechach przedmiotu vs umiejętność posłużenia się

tym przedmiotem

• Semantyczne (odniesienie, intencje, warunki spełnienia)

vs Syntaktyczne (reguły konstruowania złożonych

reprezentacji ze skończonej listy elementarnych symboli)

• Przyczynowe (wyróżniony warunek konieczny

zachowania – intencjonalność?)

• Implicite / explicite (świadomość?)