W dniu 1 lipca 2007 r. weszła w życie nowa Wspólnotowa regulacja prawna 

dotycząca substancji chemicznych oraz bezpieczeństwa ich stosowania. Jest ona 

znana  pod  akronimem  REACH  (ang.  Registration,  Evaluation,  Authorisation  and 

Restriction  of  Chemicals).  Jej  celem  jest  poprawa  ochrony  zdrowia  ludzi  oraz 

ochrony  środowiska  przed  ryzykiem  stwarzanym  przez  substancje  chemiczne, 

wdrożenie  nowych  metod  pomiaru  stopnia  bezpieczeństwa  oraz  poprawa  w 

zakresie  bezpiecznego  stosowania  i  handlu  substancji  chemicznych  przez 

wszystkie sektory przemysłowe. 

Zmiana odpowiedzialności

 

Przed  wejściem  w  życie  pakietu  legislacyjnego  REACH,  odpowiedzialnością  za  ocenę 

ryzyka  związanego  ze  stosowaniem  substancji  chemicznych  oraz  przygotowaniem 

informacji dotyczących bezpieczeństwa ich stosowania były obarczone urzędy państwowe i 

Wspólnotowe. Obecnie odpowiedzialność spada na przemysł. 

Wytwórcy  i  importerzy  substancji  chemicznych  muszą  obecnie  oceniać  informacje 

dotyczące własności ich wyrobów oraz zgłaszać te informacje (od 1 czerwca 2008 r.) do centralnej bazy danych prowadzonej 

przez Europejską Agencję Chemikaliów (ang. European Chemicals Agency – ECHA), mieszczącą się w Helsinkach. 

Informacje dotyczące bezpieczeństwa zarejestrowanych substancji chemicznych znajdujące się w bazie danych będą dostępne 

zarówno  dla  ekspertów  jak  i  dla  ogółu  konsumentów,  co  ma  sprzyjać  poprawie  obchodzenia  się  z  tymi  substancjami  i  ich 

stosowania.  Ponadto  producenci  będą  mogli  sprawdzać,  z  jakim  przeznaczeniem  poszczególne  substancje  chemiczne  są 

zarejestrowane, co pozwoli na zastępowanie bezpieczniejszymi odpowiednikami substancji uznanych za niebezpieczne. 

Poprawa bezpieczeństwa

 

Poza  poprawą  ochrony  ludzkiego  zdrowia  i  środowiska  przed  zagrożeniami  związanymi  z  substancjami  chemicznymi  oraz 

poprawą  bezpieczeństwa  obchodzenia  się  z  chemikaliami  i  ich  stosowania  przez  przemysł,  ustanowienie  REACH  ma  na  celu 

również  wdrożenie  nowych,  alternatywnych  metod  badania  bezpieczeństwa.  System  REACH  zakłada,  że  opracowanie 

alternatywnych  testów  pomiaru  bezpieczeństwa  powinno  stać się  priorytetowe  w  badaniach  naukowych  finansowanych  przez 

Unię  Europejską.  Z  chwilą,  gdy  zostanie  opracowana  i  zweryfikowana  mowa  metoda  pomiaru  bezpieczeństwa,  w  której  do 

badań  nie  będą  wykorzystywane  zwierzęta,  będzie  ona  niezwłocznie  wprowadzana  w  miejsce  metody  wymagającej 

wykorzystywania zwierząt. 

Konsekwencje wprowadzenia systemu REACH

 

W Unii Europejskiej do roku 1981 nie było obowiązku przeprowadzania testów zdrowotnych i testów bezpieczeństwa stosowania 

substancji  chemicznych.  W  związku  z  tym,  zgodnie  z  postanowieniami  systemu  REACH,  ponad  100  tysięcy  substancji 

chemicznych wprowadzonych na rynek przed rokiem 1981 będzie wymagało zarejestrowania w nowej bazie danych. W ciągu 

najbliższych 10 lat tysiące znanych wcześniej oraz nowych substancji chemicznych będzie stopniowo wprowadzanych do bazy 

danych prowadzonej przez ECHA. 

Jednostki przemysłu, które produkują lub importują co najmniej 1 tonę jakiejkolwiek substancji chemicznej rocznie lub które 

spodziewają  się  tego,  powinny  dokonać  wstępnego  zarejestrowania  tej  substancji  w  Europejskiej  Agencji  Chemikaliów 

pomiędzy 1 czerwca a 1 grudnia 2008 r. Niedokonanie tego obowiązku będzie oznaczać, że nie będą one mogły kontynuować 

produkcji  lub  importu,  zanim  nie  przedstawią pełnej  dokumentacji  rejestracyjnej.  Zastosowanie  rejestracji  wstępnej oznacza 

dla  jednostek  przemysłu  korzystanie  z  systemu  stopniowych  końcowych  okresów  rejestracji,  w  zależności  od  rodzaju 

substancji chemicznej oraz wielkości produkcji (2010, 2013 lub 2018 r.) 

System  REACH  nie  wprowadza  wymogu  rejestracji  wszystkich  substancji  chemicznych.  W  przypadku  niektórych  sektorów, 

takich jak przemysł spożywczy, wprowadzono wyjątki dotyczące rejestracji substancji chemicznych, ponieważ uregulowania w 

tym zakresie są już obecne w prawodawstwie Wspólnotowym. Na przykład składniki żywności, które podlegają Rozporządzeniu 

178/2002, nie muszą być rejestrowane w systemie REACH. Jednak stosowanie przez przemysł spożywczy innych substancji, na 

przykład służących do pakowania żywności lub jej oczyszczania, podlega zgłoszeniu w ramach systemu REACH. 

Znaczenie systemu REACH dla bezpieczeństwa żywności

 

Wpływ nowej regulacji REACH na sektor przemysłu spożywczego będzie oceniany przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa 

Żywności  (ang.  European  Food  Safety  Authority  ­  EFSA),  który  przewodzi  ocenie  bezpieczeństwa  żywności  w  UE. 

Niewykluczone,  że  wdrożenie  systemu  REACH  może  wpłynąć  na  ocenę  ryzyka  związaną  z  bezpieczeństwem  żywności  na 

poziomie Wspólnoty Europejskiej. 

Znaczenie dla konsumentów

 

Nowe Wspólnotowe regulacje prawne w sprawie stosowania substancji 

chemicznych (REACH)

 

www.eufic.org

 

Dla  konsumenta  znaczenie  systemu  REACH  będzie  wzrastać,  w  miarę  jak  wzrastać  będzie  liczba  substancji  chemicznych 

rejestrowanych  w  systemie.  Należy  spodziewać  się,  że  rejestracja  bezpiecznych  substancji  chemicznych  przekona  tych 

konsumentów, którzy mogą obawiać się, że nabywane przez nich produkty nie są bezpieczne oraz, że zastępowanie substancji 

chemicznych przez bardziej bezpieczne zamienniki przyczyni się zarówno do poprawy zdrowia ludzi, jak i ochrony środowiska. 

Piśmiennictwo

 

1.

Food Quality News, News articles section

  

2.

European Commission, Chemicals section:

  

3.

European Chemicals Agency, Publications section

  

4.

European Food Safety Authority, Documents section

  

www.eufic.org

 

2

Aktywność fizyczna jest ważna dla zdrowia i powinna być częścią naszego 

codziennego życia. Dzisiaj, w czasach narastającej epidemii otyłości i związanych 

z nią chorób, aktywność fizyczna jest ważniejsza niż kiedykolwiek wcześniej. 

Od  dawna  wiadomo,  że  rodzaj  i  nasilenie  aktywności  fizycznej  podejmowanej  przez 

człowieka wpływa  istotnie  na  jego  masę  ciała i stan zdrowia. Nadmiar tkanki tłuszczowej 

jest  szkodliwy  dla  organizmu,  ponieważ  obciąża  to  stawy  i  sąsiednie  tkanki,  zwiększa 

ryzyko wystąpienia niektórych chorób nowotworowych (w tym raka jelita grubego, piersi i 

nerek), zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy i chorób układu krążenia na tle miażdżycy. 

Z  kolei  osoby  praktykujące  regularną  aktywność  fizyczną  nie  tylko  mają  niższą  wagę 

ciała,  ale  również  zmniejsza  się  u  nich  ryzyko  wystąpienia  wielu  przewlekłych  chorób, 

mają mocniejsze kości i stawy. 

Prawidłowa masa ciała

 

Wartość  wskaźnika  masy  ciała  (ang.  Body  Mass  Index  –  BMI)  pozwala  zakwalifikować 

masę  ciała  do  jednej  z  czterech  kategorii:  niedowagi,  prawidłowej  masy,  nadwagi  i 

otyłości. Wartość BMI oblicza się dzieląc aktualną wagę ciała (w kilogramach) przez wzrost 

(w metrach) pomnożony do kwadratu. Na przykład u osoby, która mierzy 1,82 m i waży 75 kg, wartość BMI jest równa 75 /

(1,82)

2

 = 22,64 kg/m

2

. 

Istnieją następujące kategorie masy ciała w zależności od wartości BMI:  

Przy  stosowaniu  BMI  warto  pamiętać,  że  ta  skala  nie  uwzględnia  ilości  tkanki  mięśniowej  ani  tłuszczowej.  Zatem  te  osoby, 

które są sprawne fizycznie i mają większą masę mięśniową, mogą być zakwalifikowane jako otyłe, podczas gdy większa masa 

ich ciała  jest  związana  z  większą  zawartością tkanki  mięśniowej,  a  nie  tłuszczu.  Eksperci  skłaniają się  do opinii,  że lepszym 

wskaźnikiem  zdrowia  i  ryzyka  wystąpienia  chorób  przewlekłych  jest  zawartość  tłuszczu  w  organizmie,  a  nie  masa  ciała. 

Dlatego wartość BMI powinna być uzupełniana pomiarem obwodu talii, którego wynik wskazuje na zawartość tłuszczu w jamie 

brzusznej. Z kolei ilość  tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej jest związana  z  ryzykiem  wystąpienia wielu chorób. Im wyższa 

jest  zawartość  tłuszczu  w  jamie  brzusznej,  tym  wyższe  ryzyko  zachorowania  na  cukrzycę  typu  II,  nadciśnienie  tętnicze  i 

chorobę niedokrwienna serca. U zdrowego mężczyzny obwód talii nie powinien przekraczać 102 cm, zaś u zdrowej kobiety – 

80 cm. 

Tkanka tłuszczowa a aktywność fizyczna

 

Tkanka tłuszczowa jest zbudowana z komórek tłuszczowych. Ze względu na różnice hormonalne, u mężczyzn istnieje większe 

prawdopodobieństwo  gromadzenia  się tłuszczu  w  okolicy  talii,  podczas  gdy  u  kobiet  ma  on  tendencję  do  gromadzenia  się w 

tkance podskórnej i w okolicy bioder. Im większy nadmiar tłuszczu, zwłaszcza w okolicy talii, tym większe ryzyko wystąpienia 

zaburzeń zdrowia. 

Poziom aktywności fizycznej również można obiektywnie określić. Poziom aktywności fizycznej (ang. Physical Activity Level – 

PAL) można obliczyć jako stosunek całkowitego wydatku energetycznego i spoczynkowego wydatku energetycznego (obydwie 

wartości  mierzone  w  ciągu  24  godzin).  Mówiąc  w  skrócie,  im  bardziej  aktywna  jest  dana  osoba,  tym  wartość  jej  PAL  jest 

wyższa. Niski PAL oznacza wartość poniżej 1,19, średni – około 1,5, a wysoki – powyżej 1,9. 

Stosowanie energicznej aktywności fizycznej sprzyja utrzymywaniu stałej masy ciała 

1,2

. Za energiczną aktywność uważa się 

taką aktywność fizyczną, która prowadzi do przyspieszenia tętna i częstości oddechu (uczucia braku tchu) i wymaga istotnego 

wysiłku. Do energicznej aktywności fizycznej należy bieganie, szybka jazda na rowerze, aerobik oraz sporty zespołowe, takie 

jak piłka nożna, hokej i siatkówka. 

Dzieci  i  młodzież,  którzy  podejmują  względnie  dużą  aktywność  fizyczną,  mają  niższą  zawartość  tkanki  tłuszczowej  niż  ci, 

których  aktywność  fizyczna  jest  niska 

3,4

.  W  Europie,  dzieci  w  wieku  9­10  lat,  które  stosują  energiczną aktywność  fizyczną 

przez ponad 40 minut dziennie, mają niższą zawartość tłuszczu w organizmie niż dzieci, których energiczna aktywność fizyczna 

jest ograniczona do 10­18 minut dziennie 

2

. 

W kilku badaniach wykazano, że aby nie doszło do wzrostu masy ciała, poziom aktywności fizycznej PAL powinien wynosić co 

najmniej  około 1,8

1

.  Wartość PAL  1,8  określa  umiarkowaną  aktywność, na  przykład pracę  polegającą głównie  na  staniu  lub 

chodzeniu,  czyli  pracę  gospodyni  domowej,  sprzedawcy,  kelnera  czy  mechanika 

5,6

.  Aby  spełnić  zalecenia  Światowej 

Organizacji Zdrowia (WHO) stosowania 30 minut aktywności fizycznej w większości dni w tygodniu, większość osób powinna do 

zwykłej  aktywności  dołączyć  aktywność dodatkową.  Ci,  którzy  ćwiczą  intensywnie,  wydatkują  więcej  energii  i  mają  wyższą 

wartość PAL. 

Wykazano  również,  że  niska  i  średnia  wartość  PAL  jest  powiązana  z  wyższą  zawartością  tłuszczu  zarówno  u  kobiet  jak  i 

mężczyzn.  Zatem  każdy  z  nas  potrzebuje  około  60­90  minut  szybkiego  marszu  dziennie  lub  innego  odpowiadającego  temu 

Zależności pomiędzy intensywnym wysiłkiem fizycznym a prawidłową masą 

ciała 

 

BMI 

Kategoria 

< 18.5

Niedowaga 

18.5 – 24.9

Prawidłowa masa 

25 – 29.9

Nadwaga 

30+

Otyłość

www.eufic.org

 

3

wydatkowi wysiłku  fizycznego,  aby  wydatkować  ilość energii  wystarczającą na  utrzymanie  masy  ciała

1

.  Innym  sposobem  na 

utrzymanie  prawidłowego  bilansu  energetycznego  jest  obniżenie  energii  dostarczanej  z  pożywieniem,  jednak  ten  sposób  nie 

przynosi korzyści zdrowotnych cechujących aktywność fizyczną. 

Wnioski

 

Aktywność fizyczna powinna stanowić część naszego codziennego trybu życia, aby zmniejszyć zawartość tłuszczu w organizmie 

i zyskać  korzyści  zdrowotne.  Dla  zmniejszenia  ryzyka  wystąpienia  chorób  układu krążenia  na  tle  miażdżycy,  cukrzycy,  raka 

jelita  grubego  i  raka  piersi  WHO  zaleca  stosowanie  co  najmniej  30­minutowego  wysiłku  o  umiarkowanej  intensywności, 

stosowanego przez większość dni

7

. Obniżenie masy ciała może wymagać większej intensywności wysiłku. 

Na  stronie  internetowej  EUFIC  utworzono  nową  sekcję  Bilansu  Energetycznego,  aby  móc  lepiej  zrozumieć znaczenie  energii 

dostarczanej  i  wydatkowanej.  W  tej  sekcji  możesz uzyskać więcej  informacji  o  twoich  szczególnych  potrzebach  dotyczących 

energii i aktywności fizycznej.  

/block/en/show/energy­balance/

 

Piśmiennictwo

 

1. Erlichman J, Kerbey AL, James WP. (2002). Physical activity and its impact on health outcomes. Paper 2: Prevention of 

unhealthy weight gain and obesity by physical activity: an analysis of the evidence. Obesity Reviews 3:273­287.  

2. Ruiz JR, Rizzo NS, Hurtig­Wennlöf A, Ortega FB, Wärnberg J, Sjöström M. (2006). Relations of total physical activity and 

intensity to fitness and fatness in children: the European Heart Health Study. American Journal of Clinical Nutrition 84

(2):299­303.  

3. Ekelund U, Sardinha LB, Anderssen SA, Harro M, Franks PW, Brage S, Cooper AR, Andersen LB, Riddoch C, Froberg K. 

(2004) Associations between objectively assessed physical activity and indicators of body fatness in 9­ to 10­y­old 

European children: a population­based study from 4 distinct regions in Europe (the European Youth Heart Study). 

American Journal of Clinical Nutrition 81(6):1449–50.  

4. Gutin B, Humphries MC, Barbeau P. (2005) Relations of moderate and vigorous physical activity to fitness and fatness in 

adolescents. American Journal of Clinical Nutrition 81(4):746–50.  

5. Black AE, Coward WA, Cole TJ, Prentice AM. (1996) Human energy expenditure in affluent societies: an analysis of 575 

doubly­labelled water measurements. European Journal of Clinical Nutrition 50:72–92.  

6. German Nutrition Society, Austrian Nutrition Society, Swiss Society for Nutrition Research, Swiss Nutrition Association. 

(2002) Reference values for nutrient intake. Frankfurt/Main: Umschau/Braus: German Nutrition Society.  

7.

http://www.who.int/dietphysicalactivity/pa/en/index.html

 

www.eufic.org

 

4

Cholesterol ma złą opinię. Jest ona usprawiedliwiona, ponieważ wysokie stężenie 

złego cholesterolu we krwi jest ważnym czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia 

na  tle  miażdżycy.  Stosowanie  prozdrowotnego  stylu  życia  i  prawidłowego 

sposobu  żywienia  zmniejsza  to  ryzyko.  Jednak  należy  pamiętać,  że  cholesterol 

spełnia istotne funkcje fizjologiczne i jest ważny w utrzymaniu ludzkiego zdrowia. 

Co to jest cholesterol?

 

Cholesterol jest przypominającą  wosk substancją, która  wraz  z  innymi  tłuszczami należy 

do  grupy  lipidów.  Wchodzi  w  skład  wszystkich  komórek  naszego  organizmu,  szczególnie 

duże jego ilości znajdują się w komórkach nerwowych i hormonach sterydowych. Źródłem 

cholesterolu  są  produkty  spożywcze  pochodzenia  zwierzęcego,  jednak  największe  jego 

ilości są produkowane w wątrobie. 

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oszacowała, że wśród mieszkańców Europy średnie 

stężenie cholesterolu całkowitego u mężczyzn waha się od 4,5 mmol/l (milimole na litr) w 

Turcji  do  6,2  mmol/l  w  Serbii  i  Czarnogórze,  natomiast  u  kobiet  wartość ta  wynosi  od  4,6  mmol/l  w  Turcji  do  6,1  mmol/l  w 

Norwegii.

1

  Stężenie  cholesterolu  całkowitego  dla  osób  zdrowych  powinno  wynosić  poniżej  5,0  mmol/l,  natomiast  dla  osób 

zagrożonych ryzykiem wystąpienia choroby niedokrwiennej serca nie powinno przekraczać 4,5 mmol/l.

2

 

Cholesterol i zdrowie

 

Podwyższone  stężenie  cholesterolu  we  krwi  (hypercholesterolemia)  jest  głównym  czynnikiem  ryzyka  wystąpienia  choroby 

niedokrwiennej serca i zawału serca. Te choroby są przyczynami największej ilości zgonów w Europie

3

. 

We  krwi  cholesterol  jest  transportowany  w  formie  lipoprotein:  lipoprotein  o  małej  gęstości  LDL  (low  density  lipoprotein  )  i 

lipoprotein o dużej gęstości HDL (high density lipoprotein). 

Frakcja  LDL  cholesterolu,  potocznie  nazywana  “złym”  cholesterolem,  przenosi  tłuszcz  z  wątroby  do  wszystkich  komórek.  W 

przypadku,  gdy  w  organizmie  znajduje  się więcej  cholesterolu  niż  potrzebują komórki,  zaczyna  on  osadzać się  w ściankach 

naczyń tętniczych. Nadmiar lipoprotein krążących we krwi zwiększa jej lepkość i ułatwia powstawanie zakrzepów. Jeśli zakrzep 

zablokuje  światło zwężonej  tętnicy,  może  być przyczyną  zawału  serca.  Frakcja  LDL  cholesterolu  jest  wytwarzana  naturalnie 

przez nasz organizm, ale u niektórych osób występuje tendencja do zbyt dużej jego produkcji. Właściwie dobrana dieta może 

obniżyć stężenie ’złego’ cholesterolu. 

Frakcja  HDL  cholesterolu  jest  odpowiedzialna  za  transport  cholesterolu  z  tkanek  do  wątroby.  Jej  wysokie  stężenie  jest 

korzystne dla zdrowia, toteż frakcję tę nazywa się „dobrym cholesterolem”. Wysokie stężenie HDL cholesterolu w stosunku do 

frakcji LDL obniża ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca. Zaleca się, aby spożywać produkty pomagające obniżać 

stężenie LDL a zarazem podwyższać lub utrzymywać stężenie HDL na wysokim poziomie. Warto dodać, że aktywność fizyczna 

także podwyższa stężenie HDL. 

Sposób żywienia, styl życia i cholesterol

 

Utrzymaniu  prawidłowego stężenia  cholesterolu  sprzyja  dobrze  zbilansowana  dieta,  aktywność  fizyczna  i  niedopuszczanie  do 

powstania nadwagi i otyłości. 

Cholesterol zawarty w żywności 

Niektóre  produkty  spożywcze  zawierają  duże  ilości  cholesterolu  np.:  jaja,  wątróbki,  podroby,  krewetki.  W  większości 

przypadków  cholesterol  dostarczany  z  pożywieniem  ma  niewielki  wpływ  na  stężenie  cholesterolu  we  krwi,  ale  istnieje  grupa 

osób nadmiernie reagujących na ilość spożytego cholesterolu i te osoby muszą ściśle kontrolować jego zawartość w diecie. 

Tłuszcze w pożywieniu 

Najprościej tłuszcze  możemy podzielić na  nasycone  i  nienasycone.  Większość tłuszczów  nasyconych  powoduje  podwyższenie 

stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji LDL we krwi. Najbogatszym źródłem tłuszczy nasyconych jest masło, smalec (oraz 

produkty zawierające  je  w  swoim  składzie, jak ciasta, ciastka, herbatniki), produkty mięsne  (np.  salami,  pasztety,  parówki), 

śmietana,  sery  oraz  produkty  zawierające  olej  palmowy  i  kokosowy.  Natomiast  tłuszcze  nienasycone  pomagają  w obniżeniu 

stężenia  frakcji  LDL  cholesterolu.  Dlatego  zaleca  się,  aby  produkty  bogate  w  tłuszcze  nasycone  zastępować  produktami, 

będącymi  dobrym  źródłem  tłuszczów  nienasyconych.  Są  to  oleje  roślinne  (rzepakowy,  sojowy,  oliwa  z  oliwek),  tłuste  ryby 

morskie (makrela, łosoś, śledź), orzechy i awokado. 

Innym  rodzajem  tłuszczów  niekorzystnych  dla  zdrowia  są  związki  typu  “trans”,  których  bogatym  źródłem  są  produkty 

zawierające  częściowo  uwodornione  tłuszcze  (niektóre  ciasta,  ciastka,  herbatniki).  Większość  zakładów  produkcyjnych  w 

Europie dąży do ograniczenia ilości stosowanych tłuszczów uwodornionych w swoich produktach. Tłuszcze typu „trans” nie tylko 

podwyższają  stężenie  frakcji  LDL  cholesterolu  i  triglicerydów  we  krwi,  tak  samo  jak  tłuszcze  nasycone,  ale  też  obniżają 

stężenie  frakcji  HDL  czyli  „dobrego cholesterolu”,  a więc podwyższają  ryzyko wystąpienia  choroby  niedokrwiennej  serca.  Te 

niekorzystne efekty mogą być wywołane spożywaniem już 5­10 g tłuszczów “trans” dziennie przez dłuższy czas.

4,5

 

W  profilaktyce  chorób  krążenia  oprócz  zachęcania  do  wybierania  “dobrych”  tłuszczów,  warto  zwrócić  uwagę  na  obniżenie 

całkowitej  ilości  tłuszczu  w  diecie,  poprzez  stosowanie  odpowiednich  technik  kulinarnych.  Zamiast  smażenia  wybierajmy 

gotowanie  w  wodzie  i  na  parze,  pieczenie  lub  grillowanie.  Dobrym  źródłem  informacji  na  temat  rodzaju  tłuszczów są  tabele 

wartości odżywczych, znajdujące się na etykietach produktów. 

Produkty “wyjątkowe”

 

Cholesterol: “dobry” i “zły”

www.eufic.org

 

5

Oprócz żywności zawierającej korzystne tłuszcze, istnieje grupa produktów, które pomagają w utrzymaniu właściwego stężenia 

cholesterolu  we  krwi.  Są  to  owoce,  warzywa,  produkty  wysokobłonnikowe  (  owies,  fasola,  soczewica,  groch),  migdały  oraz 

soja.  

Warto dodać, że dostępne w sprzedaży produkty, zawierające  roślinne stanole i sterole są przeznaczone dla osób, mających 

podwyższone  stężenie  cholesterolu  we  krwi  i  nie  powinny  być  spożywane  przez  osoby  zdrowe.  Uważa  się, że  zastosowanie 

niskotłuszczowej diety, wzbogaconej o wyżej wymienione produkty, może obniżyć stężenie cholesterolu nawet o 20%.

6

 

Piśmiennictwo

 

1. WHO (2006). WHO global infobase online. Available at 

http://www.who.int/infobase/report.aspx?

rid=112&ind=CHO

  

2. Policy Analysis Centre (2007). European Cholesterol Guidelines Report. Available at: 

http://www.policy­

centre.com/downloads/European­Cholesterol­Guidelines07.pdf

  

3. European cardiovascular disease statistics; 2008 edition. European Heart Network, Brussels, 2008. Available at 

http://www.ehnheart.org/ files/EU%20stats%202008%20final­155843A.pdf  

4. Hunter JE (2006). Dietary trans fatty acids: review of recent human studies and food industry responses. Lipids 41

(11):967­92.  

5. Stender S, Dyerberg J, Astrup A (2006). High levels of trans fat in popular fast foods. New England Journal of Medicine 

354:1650­1652.  

6. Jenkins DJA, Kendall CWC, Marchie A, Faulkner DA, Wong JMW, de Souza R, Emam A, Parker TL, Vidgen E, Trautwein 

EA, Lapsley KG, Josse RG, Leiter LA, Singer W, Connelli PW. (2005). Direct comparison of a dietary portfolio of 

cholesterol lowering foods with a statin in hypercholesterolemic participants. American Journal of Clinical Nutrition 

81:380­7. 

www.eufic.org

 

6

Ważnymi przeszkodami dla zapewnienia dzieciom prawidłowego sposobu 

żywienia  jest  brak  pieniędzy  u  rodziców,  brak  czasu  na  przygotowanie  potraw 

oraz  brak  właściwej  motywacji.  Z  kolei  przeszkody  stojące  przed  stosowaniem 

większej  aktywności  fizycznej  to  brak  urządzeń  do  uprawiania  sportu, 

nietolerancyjni sąsiedzi oraz brak własnego ogrodu. Takie spostrzeżenia wynikają 

z  realizacji  europejskiego  badania  IDEFICS  (Identification  and  Prevention  of 

Dietary­ and Lifestyle­Induced Health Effects in Children and Infants). 

Badanie IDEFICS jako element zapobiegania otyłości u dzieci w 

Europie

 

Otyłość  u  dzieci,  wraz  pochodnymi  problemami  zdrowotnymi,  jest  w  Europie  zjawiskiem 

narastającym.  Dlatego  badanie  IDEFICS  ma  na  celu  dostarczyć  wiedzy  na  temat 

czynników  żywieniowych,  środowiska  społecznego  oraz  stylu  życia,  które  wpływają  na 

stan  zdrowia  dzieci  w  Europie.  Zdobyta  wiedza  będzie  wykorzystana  do  opracowania, 

wdrożenia  i  oceny  skuteczności  działań  interwencyjnych,  podejmowanych  w  celu 

zmniejszenia częstości występowania chorób dietozależnych i szerzej – zależnych od trybu 

życia. 

Część badania IDEFICS polegała  na  badaniu  czynników,  które  wpływają na sposób żywienia u dzieci ich aktywność fizyczną. 

Tę część badania prowadzono w ośmiu krajach, a grupą badaną były dzieci i ich rodzice. Badana grupa składała się z: 

l

155 dzieci w wieku 6­8 lat (81 chłopców i 74 dziewcząt)  

­ tę grupę podzielona na 20 grupek po 5 – 17 uczestników  

l

106 rodziców dzieci w wieku 2­4 lata i 83 rodziców dzieci w wieku 6­8 lat (28 mężczyzn i 161 kobiet)  

­ tę grupę podzielono na 36 grupek składających się z 5 – 12 uczestników. 

Bariery dotyczące prozdrowotnego sposobu żywienia

 

Wśród  czynników,  które  są  przeszkodami  w  prawidłowym  sposobie  żywienia  dzieci  wymieniano  brak  czasu  na 

przygotowywanie posiłków, niedostatek pieniędzy, ograniczona motywacja, mała ilość czasu spędzana wspólnie z dziećmi (co 

utrudnia  kontrolę  nad  ich  sposobem  żywienia),  udział  dziadków  zakłócających  prawidłowy  sposób  żywienia  oraz  szeroka 

dostępność  wysokoenergetycznych  produktów  spożywczych.  W  rodzinach  o  niskich  dochodach  prawdopodobieństwo 

stosowania  mniej  zdrowego  sposobu  żywienia  jest  wyższe,  a  na  zakupy  w  większym  stopniu  wpływa  cena  i  preferencje 

smakowe  u  dzieci.  W  tych  rodzinach  zasady  dotyczące  sposobu  żywienia  dzieci  są  mniej  dokładnie  określone.  Pomiędzy 

poszczególnymi  państwami istnieją  duże  różnice dotyczące  żywienia  dzieci  w  szkołach.  W  Szwecji  istnieją  jasno określone  i 

ściśle  przestrzegane  reguły  –  wszystkie  dzieci  otrzymują  w  szkole  pożywne  posiłki  a  zasady  stosowania  automatów 

wydających  produkty  spożywczy  są  uporządkowane.  Natomiast  w  innych  państwach  często  nie  istnieją  jasne  reguły 

postępowania. Zazwyczaj w szkołach nie jest prowadzona edukacja żywieniowa (za wyjątkiem Belgii i Hiszpanii) i nie ułatwia 

się dzieciom dostępności do owoców. 

Bariery dotyczące aktywności fizycznej

 

Do często spotykanych barier środowiskowych należy brak odpowiedniego oprzyrządowania, w tym brak boisk szkolnych, sal 

gimnastycznych, pływalń, przestrzeni zieleni miejskiej czy  ścieżek rowerowych oraz problemów dotyczących bezpieczeństwa, 

takich jak duży ruch uliczny, gangi młodzieżowe, brak prawidłowej sygnalizacji świateł ruchu drogowego oraz zły stan ścieżek 

rowerowych.  Warunki  panujące  w  szkołach,  chociaż  różnią  się  w  poszczególnych  państwach,  również  nie  są  optymalne,  ze 

względu na krótkie przerwy międzylekcyjne i brak przestrzeni do gier. 

Do niskiego poziomu aktywności fizycznej przyczynia się również brak zorganizowanych zajęć dla młodszych dzieci oraz brak 

organizacji sportowych. Dla rodzin o niskich dochodach istotną przeszkodą jest koszt uprawiania sportu w klubach sportowych, 

chociaż rodzice chętnie widzieliby udział ich dzieci w zorganizowanych zajęciach w bezpiecznych warunkach. Zazwyczaj dzieci 

były bardziej aktywne podczas wiosny i lata. 

Pokonywanie przeszkód

 

Rodzice najczęściej uważają, że szkoła jest ważnym miejscem dla wdrożenia prozdrowotnego sposobu żywienia i prawidłowego 

stylu życia.  Jest  to  spowodowane  faktem,  iż dzieci spędzają  dużo  czasu  w  szkole.  Zatem  edukacja żywieniowa  powinna  być 

wdrażana  w  szkole,  ponieważ  mogą  nią  być  objęte  dzieci  pochodzące  z  wszystkich  grup  społecznych.  Ważne  jest  również 

wypracowanie,  przy  aprobacie  rodziców,  spójnych  zasad  dotyczących  żywienia  dzieci  w  szkole.  Współudział  rodziców  jest 

ważny, ponieważ pragną oni być bardziej świadomi swej odpowiedzialności za poprawę sposobu żywienia i stylu życia dzieci. 

Pomocne dla zwiększenia aktywności fizycznej u dzieci będą zmiany dotyczące środowiska, na przykład tworzenie w miastach 

stref  bez  ruchu  kołowego  lub  budowa  bezpiecznych  ulic  z  chodnikami  dla  pieszych  i  ścieżkami  dla  rowerzystów.  Wdrożenie 

zorganizowanych form aktywności fizycznej dla dzieci nie tylko uchroni je przed siedzącym trybem życia, ale również oddali od 

wielu  kłopotów, zwłaszcza  w  przypadku  rodzin  o  niskich  dochodach.  Szkoła  powinna  dysponować  sprzętem  sportowym  oraz 

posiadać  odpowiednie  zaplecze  organizacyjne.  Na  przykład  powinna  organizować  aktywność  fizyczną  podczas  przerw 

międzylekcyjnych,  organizować  zajęcia  po  lekcjach  oraz  motywować  nauczycieli  do  aktywnej  postawy  w  tym  zakresie.  W 

Szwecji szkoły już obecnie oferują takie możliwości dla młodszych dzieci podczas zajęć szkolnych poza lekcjami, natomiast na 

Węgrzech  szkoły  udostępniają  swoje  boiska  dla  uprawiania  sportu  przez  całe  rodziny.  Aktywność  fizyczna  podejmowana 

wspólnie rodzicami mocno motywuje dzieci do wyjścia na podwórko i uprawiania sportu. 

Kontynuacja badania IDEFICS

 

Jak pokonywać przeszkody dotyczące prozdrowotnych wyborów żywieniowych 

i aktywności fizycznej u małych dzieci? 

 

www.eufic.org

 

7

Uzyskane dotychczas wyniki zostały wykorzystane do opracowania strategii interwencji dotyczących zmiany sposobu żywienia i 

aktywności  fizycznej.  Centralnym  elementem  tych  interwencji  jest  szkoła  i  przedszkole.  Interwencja  żywieniowa  będzie 

obejmować  działania  edukacyjne  oraz  trening  przyrządzania  potraw  i  nabywania  umiejętności  dokonywania  zakupów 

żywnościowych. W przypadku interwencji dotyczącej aktywności fizycznej, niezbędne będzie wdrożenie kompleksowych działań 

oraz  dokonanie  takich  zmian  środowiska  dzieci,  które  zachęcają  do  aktywności  fizycznej  w  szkole  oraz  w  środowisku 

rodzinnym.  Częścią  programów  interwencyjnych  powinna  być  poprawa  bezpieczeństwa  dzieci  w  sąsiedztwie  domu,  oraz 

działania długofalowe, jak zwiększenie ilości boisk i parków, czy organizacja festynów rodzinnych. Takie działania powinny być 

częścią  programów  rozwoju  społeczności  i  powinny  być  omawiane  z  liderami  tych  społeczności.  Ważnym  elementem 

sprzyjającym poprawie sposobu żywienia i aktywności fizycznej dzieci jest wreszcie prozdrowotny styl życia prowadzony przez 

rodziców, sprzyjający aktywności fizycznej i dostępności zdrowego pożywienia. 

Więcej informacji można znaleźć pod adresem: 

www.ideficsstudy.eu

 

Piśmiennictwo

 

1. Ahrens W, Bammann K, de Henauw S, Halford J, Palou A, Pigeot I, Siani A, Sjostrom M. (2006) Understanding and 

preventing childhood obesity and related disorders—IDEFICS: A European multilevel epidemiological approach. 

Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases 16(4):302­308.  

2. Identification and prevention of Dietary­ and lifestyle­induced health EFfects In Children and infantS (IDEFICS). 

European Commission Sixth Framework Programme. Contract n° 016181 (FOOD) 

http://www.ideficsstudy.eu

  

3. Haerens L, De Bourdeaudhuij I, Barba G, Eiben G, Fernandez J, Hebestreit A, Konstabel K, Kovács É, Lasn H, Regber S, 

Shiakou M, De Henauw S, on behalf of the IDEFICS consortium (in press). Developing the IDEFICS community based 

intervention program to enhance eating behaviors in 2­8 year old children: findings from focus groups with children and 

parents. Health Education Research.  

4. Haerens L, De Bourdeaudhuij I, Eiben G, Barba G, Bel S, Keimer K, Kovács E, Lasn H, Regber S, Shiakou M, Maes L on 

behalf of the IDEFICS consortium (submitted). Formative research to develop the IDEFICS physical activity intervention 

component: findings from focus groups with children and parents. IJBNPA  

5. EUFIC Food Today n°58 (May 2007) Learning Healthy Living – Development of a European Prevention 

Strategy. 

/article/en/artid/Learn­healthy­living­european­intervention­strategy/

 

www.eufic.org

 

8