Nowiny Lekarskie 2010, 79, 1, 56–68

WOJCIECH STRZELECKI

ROLA MUZYKI ROZRYWKOWEJ

W KSZTAŁTOWANIU ZACHOWAŃ ZDROWOTNYCH KOBIET

W OKRESIE ADOLESCENCJI

THE ROLE OF POPULAR MUSIC IN SHAPING HEALTH BEHAVIOURS

OF WOMEN IN THEIR ADOLESCENT PERIOD

Zakład Psychologii Klinicznej

Wydział Nauk o Zdrowiu

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

p.o. Kierownika Zakładu: dr n. biol. Ewa Mojs

Streszczenie

Wstęp. Praca podejmuje temat oddziaływania muzyki rozrywkowej na człowieka w okresie adolescencji, jak również na kształtowa-
nie się prezentowanych przez niego zachowań zdrowotnych. Temat podjęto z uwagi na obecność w warstwie tekstowej współczesnej
muzyki rozrywkowej treści związanych z zachowaniami zdrowotnymi i to zarówno o charakterze prozdrowotnym, jak i antyzdro-
wotnym. Zasięg oddziaływania tych przekazów jest tym większy, że ich nadawcami są autorytety młodych ludzi, którymi stają się
idole piosenki. Na szczególną uwagę zasługuje wpływ preferencji muzycznych na kobiety w okresie adolescencji. Wpływ idoli na
zachowania zdrowotne młodych kobiet może różnić się o tyle, że są one bardziej podatne na czynniki związane z atrakcyjnością
fizyczną a ich tożsamość bardziej związana jest z cielesnością niż ma to miejsce w przypadku młodych mężczyzn.
Cel pracy. Głównym celem badań było określenie zależności pomiędzy preferencjami muzycznymi i zachowaniami zdrowotnymi
młodych kobiet.
Metody. W badaniu wykorzystano dwa narzędzia badawcze – narzędzie do badania preferencji muzycznych oraz kwestionariusz do
badania zachowań zdrowotnych.
Wyniki i wnioski. W wyniku przeprowadzonych badań udzielono odpowiedzi na główny problem badawczy, dotyczący istnienia
zależności pomiędzy preferencjami muzycznymi i zachowaniami zdrowotnymi kobiet w okresie adolescencji. Najważniejszy i naj-
bardziej istotny statystycznie okazał się wpływ dotyczy zachowań zdrowotnych związanych z przyjmowaniem substancji psychoak-
tywnych.

SŁOWA KLUCZOWE: muzyka rozrywkowa, okres adolescencji, preferencje muzyczne, zachowania zdrowotne.

Summary

Introduction. This article takes up the subject of the influence of popular music on the human being in the adolescent period, as well
as on health behaviour presented by him/her. The subject has been taken up due to the presence of content related to health behaviour
in the lyrics of modern popular music, both of pro-health and anti-health character. The scope of influence of these conveyances is all
the more pronounced as their senders are singing idols, who become role models for young people. Particular attention should be
paid to the influence of musical preferences on women during the adolescent period. The influence of idols on health behaviours
of young women can differ in that they are more susceptible to factors connected with physical attractiveness and their identity is
more connected with carnality, than in the case of young men.
Aims. The main aim of the research was to determine the relation between music preferences and health behaviour of young women.
Methods. Two research tools were used in the study – a tool for studying musical preferences and a questionnaire of health behav-
iour.
Results and conclusions. In the course of the study, the main research problem was solved, concerning the existence of dependency
between music preferences and health behaviour women in the adolescent period. The most important and significant statistically
influence was connected with taking psychoactive substances.

KEY WORDS: popular music, adolescent period, musical preferences, health behaviours.

Wstęp

Muzyka rozrywkowa

Praca podejmuje temat oddziaływania muzyki roz-

rywkowej na kobietę w okresie adolescencji w kontek-
ście kształtowania zachowań zdrowotnych.

Szereg definicji, które określają muzykę rozrywkową

ujmuje ją bardzo różnie pod względem pojemności

wspomnianego terminu. Można uznać np., że jest ona
„dziedziną sztuki tworzonej współcześnie dla zadowole-
nia gustów szerokiej publiczności, której tworzywem
artystycznym są dźwięki zorganizowane kompozycyjnie,
melodycznie i wykonawczo, przedstawiane instrumen-
talnie lub z częstym udziałem głosu ludzkiego. Składają
się na nią (…): blues, jazz, gospel, folk, rock, pop, soul,
country, world music, reggae i muzyka taneczna” [1]. Jej
atrybutem jest z jednej strony dostarczanie rozrywki

Rola muzyki rozrywkowej w kształtowaniu zachowań zdrowotnych kobiet w okresie adolescencji

57

masowej publiczności, z drugiej zaś nieustanne poszu-
kiwanie nowości, a przez to wzbudzanie zainteresowa-
nia. Chociaż muzyka rozrywkowa rządzi się prawami
rynku i mody, a nawet czasami lansuje wątpliwe pod
względem artystycznym wzorce – to jednak godne uwa-
gi jest to, że zdecydowana większość najlepszych twór-
ców muzyki rozrywkowej, starających się nadać swoje-
mu dziełu walor sztuki, cieszy się uznaniem tłumów,
a nie tylko wąskiej grupy sympatyków.

W szerokim ujęciu definiowana jest jako „wszystko

to, co nie jest muzyką poważną lub folklorem (…) roz-
różnienie to jest odbiciem podziału kultury na „wyższą”
(…), „pospolitą” (…) i „niską” [2]. Podział na kulturę
wyższą (muzykę poważną czy też klasyczną) i kulturę
niższą (muzykę rozrywkową) jest w dużej mierze
sztuczny, jako że każdy styl muzyczny może zawierać w
sobie każdą z tych kategorii.

Głównym problemem dotyczącym wszelkich prób

naukowego analizowania muzyki rozrywkowej w jakim-
kolwiek kontekście jest to, że traktowana jest jako wy-
twór „niskiej”, prymitywnej kultury. Piszą o tym W.J.
Burszta i M. Rychlewski, w kontekście muzyki rockowej
stwierdzając, że wśród wielu muzykologów akademicka
poprawność każe spoglądać na nią sceptycznie i odma-
wiać jej wartości artystycznej czy też kulturotwórczej.
Jest to w dużej mierze związane z szeregiem stereoty-
pów dotyczących tej muzyki, jak chociażby tego, że rock
jest muzyką młodzieżową [3]. Jeden z elitarystów, kreu-
jących takie właśnie podejście A. Bloom twierdził, że
muzyka rockowa tożsama z kulturą młodzieżową „za-
myka umysł” i odbiera wrażliwość na dobra duchowe.
Według A. Blooma główne wartości zawarte w muzyce
młodzieżowej to seks, nienawiść i obłudna wersja brater-
skiej miłości [4]. Taka ogólna krytyka muzyki rozryw-
kowej, jak również jednoznaczne ograniczenia spojrze-
nia na nią jako na niską kulturę, w tym przypadku akurat
rocka, jest o tyle nieprecyzyjna, że w obrębie większości
gatunków muzyki rozrywkowej wyodrębniło się na prze-
strzeni lat wiele podgatunków (co akurat rocka dotyczy
szczególnie, ponieważ wyodrębnił ich najwięcej, a to za
sprawą wieloletniej historii), a tym samym w ramach
tychże gatunków istnieje już wyraźna opozycja „wyso-
kie” i „niskie”. Ponadto, rozrywka wielokrotnie nawią-
zuje do europejskiej tradycji literackiej, muzycznej,
malarskiej oraz podejmuje w tekstach treści filozoficzne
i społeczne [3].

Brak naukowego zainteresowania zagadnieniami mu-

zyki rozrywkowej zdaje się być przede wszystkim nie na
miejscu w obliczu ogromnej jej popularności [5, 6]. Pozy-
cja lidera bowiem, jeżeli chodzi o popularność, należy
zdecydowanie do muzyki rozrywkowej, jako że jak wyka-
zały liczne badania zainteresowanie nawet najbardziej
elitarnymi jej odmianami [7] jest większe niż zaintereso-
wanie muzyką poważną [8, 9]. Źródeł tego braku zaintere-
sowania poszukiwać można w akademickiej poprawności,
odmawiającej prawa do istnienia na mapie nauki, muzyce
rozrywkowej, postrzeganej jako wytwór niskiej kultury.
Dodatkowo zwykle na muzykę rozrywkową spogląda się

poprzez pryzmat muzyki poważnej, wobec której pozosta-
je ona bezbronna, choćby dlatego, że posługuje się ona
zaczerpniętymi z klasyki technikami kompozytorskimi i to
technikami epok minionych, co w kontekście roli jaką
przypisuje się innowacyjności stawia muzykę popularną
zawsze „niżej” [7, 10].

Obecne czasy przyniosły coraz wyraźniejsze zacie-

ranie się tego co mieści się pod hasłem „kultura wysoka”
i „kultura niska”. Coraz częściej uważa się, że klasyfika-
cja zakładająca, iż istnieje muzyka rozrywkowa i po-
ważna, odzwierciedlająca tradycyjny podział na kulturę
wysoką i niską nie oddaje faktycznego stanu rzeczy.

W obronie muzyki rozrywkowej stają również naukow-

cy różnych dziedzin, jak choćby R. Walser

1

, R. Shuster-

man

2

czy Ch. Reuger

3

.

Warstwa tekstowa w muzyce rozrywkowej

Najistotniejszym czynnikiem skłaniającym do podję-

cia takiego właśnie tematu badań było stwierdzenie, że
w warstwie tekstowej współczesnej muzyki rozrywko-
wej znaleźć można liczne treści dotyczące zachowań
zdrowotnych i to zarówno treści o charakterze prozdro-
wotnym, jak i antyzdrowotnym. Treści przekazywane w
muzyce rozrywkowej niekiedy są odzwierciedleniem
utożsamiania się wykonawców z określonymi subkultu-
rami. Mówić można wówczas o znaczeniu ideologicz-
nym, zwłaszcza wtedy, gdy przekazywane są wartości
będące wyrazem buntu pokoleniowego. Wciąż niedoce-
nianym, a przecież niezwykle istotnym elementem kodu
słowno-tekstowego jest element oddziaływania na za-
chowania słuchaczy. Tematyka tekstów obraca się wokół
określonych zagadnień, które niejednokrotnie są wyra-
zem tego, co twórcy uważają za istotne bądź bolesne.
Niejednokrotnie autorzy tekstów komentują otaczającą
rzeczywistość, przy czym często komentarz ten jest
odzwierciedleniem dość skrajnych poglądów, podanych
również w bardzo ostrej i bezpośredniej formie. Wśród
dyskursów wysuwających się na pierwszy plan wymie-
nić można: lęk, sukces, konsumpcję i pieniądz, przyjem-
ność [11], ale także solidarność wewnątrzgrupową,

1

„W tym co popularne, widzę ważne miejsce pod społeczną

kontestację i budowę. Nie przekonuje mnie powszechne przeświad-
czenie, że kultura, która istnieje bądź to na marginesie społeczeń-
stwa (jak to bywa u krytyków), bądź pośród prestiżu elit (jak utrzy-
mywali akademicy) zaraz musi być ważniejsza, ciekawsza, bardziej
złożona, czy głębsza niż kultura popularna” [11].

2

„Potępienie jej [sztuki popularnej] jako czegoś, co odpo-

wiada tylko barbarzyńskim gustom i tępym umysłom nie-
oświeconych i manipulowanych mas, oznaczałoby przeciwsta-
wienie nas nie tylko reszcie społeczeństwa, lecz również nam
samym. Nakazywałoby bowiem gardzić rzeczami, które spra-
wiają nam przyjemność i wstydzić się tej przyjemności” [11].

3

„Jak najbardziej cenię dobrą muzykę rozrywkową – tak

samo jak witalny, wyrafinowany jazz; odróżniam tylko dobrą
i złą muzykę, i tylko między nimi przeprowadzam granicę.
Istnieją niewypowiedzianie nudne utwory klasyczne, podobnie
jak istnieje wspaniała, porywająca muzyka rozrywkowa” [12].

Wojciech Strzelecki

58

używki, przemoc, niebezpieczeństwa pracoholizmu, kul-
tu pieniądza itp. [13]. Oczywiście poruszane tematy
zależą przede wszystkim od tego z jakiego gatunku mu-
zycznego dany twórca się wywodzi. Np. w Nu metalu
najczęściej poruszane tematy to: religia, miłość, seks,
ból, nienawiść, agresja, śmierć, przeklęte „ja” – określa-
jące kryzys podmiotowości itp. [14].

Muzyka oprócz abstrakcyjnej dla młodych ludzi war-

stwy muzycznej, niesie ze sobą pewne konkretne treści
przekazywane w warstwie tekstowej. Treści społeczno-
polityczne i wartości prezentowane w warstwie muzycznej
i tekstowej docierają do młodzieży i są przyswajane, po-
przez wielokrotne powtarzanie, w dużej mierze podświa-
domie [15]. Powoduje to, że odbiorcy muzyki zaczynają
traktować proponowane przez nią treści podświadomie, co
w połączeniu z muzyką, rytmem, emocjami wywoływany-
mi przez utwory powoduje, iż traktują je (treści) jak własne,
utożsamiają się z nimi [16].

Rola muzyki rozrywkowej w kulturze młodzieżowej

Szczególnie istotne miejsce ma muzyka rozrywkowa

w kulturze młodzieżowej; to właśnie muzyka zawsze
stanowiła i nadal stanowi teren, w którym manifestowała
się pokoleniowa odrębność kolejnych generacji [11].
Muzyka jest również ważnym czynnikiem moralnego,
społecznego i światopoglądowego wychowania młodych
ludzi. Zatem słuchanie muzyki jest również obcowaniem
z kulturą. Według E.T. Halla nie istnieje aspekt ludzkie-
go życia, który nie stykałby się z kulturą i nie podlegał
przez nią zmianom. Uważa on, że wpływ kultury na
życie człowieka często uważany jest za rzecz tak oczy-
wistą, że z tego właśnie powodu jest pomijany [17].

Szereg autorów wymienia i omawia liczne funkcje

muzyki, będącej elementem kultury, podobnie jak sztuki
w ogóle. Np. według M. Gołaszewskiej wśród funkcji
sztuki wymienić można: komunikatywną, poznawczą,
wychowawczą, integracyjną, adaptacyjną, ideologiczną,
terapeutyczną, katarktyczną, ekspresyjną oraz humanizu-
jącą [18]. A.P. Merriam natomiast wyróżnia podstawowe
funkcje muzyki: rozrywkową, komunikacyjną, reprezen-
tacji symbolicznej, ekspresji emocjonalnej, przyjemności
estetycznej, wzbudzania reakcji fizycznych i fizjologicz-
nych, wzmacniania zgodności ze społecznymi normami,
wzmacniania stabilności i kontynuacji kultury oraz inte-
gracji społecznej [19]. Mimo jednak tak wielorakiego
oddziaływania zjawisko to jest bardzo niedoceniane.

Rolę muzyki jako symbolu odzwierciedla najlepiej

to, że również młodzież nawiązuje znajomości w dużej
mierze w oparciu o zbliżone upodobania muzyczne.
J. Tulińska zwróciła uwagę, iż często drugim w kolejno-
ści pytaniem (po pytaniu o płeć i wiek) jakie zadawane
jest przez młodzież, po pojawieniu się nowej osoby w
większości internetowych grup dyskusyjnych, jest pyta-
nie „czego słuchasz?” [11].

Rola jaką pełni muzyka rozrywkowa w życiu mło-

dzieży może się też realizować poprzez bezpośrednie

identyfikowanie się z artystami. Na szczególną uwagę
zasługuje tu charakterystyczny dla okresu adolescencji
tzw. „kult gwiazdy”. Polega on na uwielbieniu kogoś
sławnego i popularnego. Oczywiście nie musi być to
gwiazda muzyki, jednak z całą pewnością może być.
Fascynacja gwiazdą może prowadzić do utożsamiania
się z jego osobą oraz naśladowaniem jego manier, ubioru
i stylu życia. Stwierdzono, że ponad 50% uczniów
i uczennic ma swój ulubiony typ urody reprezentowany
przez znane piosenkarki i aktorki [20]. M. Debesse pisze
o podziwie, jakim młodzi ludzie darzą swoje wzory,
którymi najczęściej są idole piosenki [21]. Przy czym
wzorowanie się na idolach wcale nie musi dotyczyć
jedynie wyglądu zewnętrznego. Również wzorce oso-
bowe, a także wzory zachowania mogą mieć swoje źró-
dło w gwiazdach sceny. Oczywiście nie jest tak, że czer-
panie wzorów ze sceny muzycznej musi być jedno-
znacznie negatywne, chociaż najczęściej tak właśnie się
kojarzy. Jednak niezależnie od tego nie należy lekcewa-
żyć wpływu gwiazd na zachowania młodych ludzi. Nie
ulega bowiem wątpliwości, że obserwacja zachowania
innych ludzi to jeden z podstawowych sposobów uczenia
się nowych zachowań [22]. Przejawy rozważań nad
samym sobą, wiążące się z poszukiwaniem autorytetów
i wzorców prowadzą do porównań swoich cech osobo-
wości z cechami wyidealizowanych idoli, a porównania
te skłaniają często do zmian w zewnętrznym przejawie
postaw, tj. w zachowaniu. Przy czym pragnienie naśla-
dowania wzorów odnosi się do znanych postaci najczę-
ściej w fazie późnej adolescencji [23]. K.P. Piasta pisząc
o muzyce rockowej twierdził, że nie istnieje ona bez
idoli, którzy w dużej mierze zajmują miejsce dotychcza-
sowych autorytetów [24]. Tymczasem już od okresu
międzywojennego rośnie rola entertrainers – co można
by przetłumaczyć jedynie jako „zabawiacze”. To oni
stają się bohaterami dzisiejszych czasów. W mediach
nieustannie dokonuje się spadek proporcji sylwetek
przedstawicieli poważnej sztuki, muzyki czy literatury
na rzecz przedstawicieli szeroko pojętej kultury masowej
[25], zatem młodzież nie musi nawet poszukiwać obiek-
tów, jako że są one nieustannie obecne w mediach
i bardzo łatwo dostępne. Rola tych przekazów jest szcze-
gólnie istotna z racji wpływu jaki wywierać mogą idole,
autorytety i wzorcowi bohaterowie na zachowania od-
biorców [26, 27].

Poznawczo-społeczna koncepcja Alberta Bandury

W tym kontekście na szczególną uwagę zasługuje

koncepcja A. Bandury. Bandura i Walters zwrócili uwagę
na naśladownictwo, wskazując rolę tego mechanizmu w
nabywaniu zachowań, który polega na obserwowaniu
innych, a następnie imitowaniu zaobserwowanych
dźwięków lub ruchów. Można w tym miejscu odnieść się
do roli wpływu społecznego poprzez dawanie przykładu,
czyli prezentowanie wzorów czynności, wzorców oso-
bowych i wzorowych sposobów postępowania, czyli

Rola muzyki rozrywkowej w kształtowaniu zachowań zdrowotnych kobiet w okresie adolescencji

59

wykorzystywanie procesów modelowania, naśladownic-
twa i identyfikacji [28]. W tym ujęciu proces uczenia
składa się z trzech etapów – świadomej obserwacji,
zapamiętywania zachowania i umiejętnego powtórzenia.
Informacje o zachowaniach lokowane są w pamięci
długotrwałej, a element świadomej obserwacji działań
wzorcowych jest niedostępny. Proces zapamiętywania
sekwencji zdarzeń jest możliwy dzięki wykorzystaniu
wyobraźni jako narzędzia pozwalającego na trening bez
odniesienia do działań rzeczywistych [29].

Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że aby zaistnia-

ło zjawisko imitacji modelem wcale nie musi być osoba
spotkana w rzeczywistym świecie – równie dobrze może
być to np. bohater filmu [30]. Rolę modelowania w
przyswajaniu agresywnych zachowań za pośrednictwem
środków masowego przekazu Bandura potwierdził bada-
niami: obserwacja zachowań antyspołecznych, które
zostają nagrodzone, bądź pokazanie ich w sposób
usprawiedliwiony i usankcjonowany zwiększa prawdo-
podobieństwo przyswajania i wykonywania takich za-
chowań [31]. Funkcję modelującą może spełniać rów-
nież reprezentacja obrazowa, werbalny opis bądź
przekaz symboliczny (np. za pośrednictwem środków
masowego przekazu). Przy czym proces dopasowania do
pojęcia jest taki sam, niezależnie od tego, czy pojęcie
zachowania skonstruowane zostało w oparciu o działa-
nia, słowa, obrazy czy symbole [32].

Siła oddziaływania modelu jest większa, jeśli po-

strzegany jest jako jednostka kompetentna, posiadająca
wysoki status społeczny i podobna do podmiotu. Po-
znawczo-społeczna koncepcja A. Bandury, w której
autor ujął zagadnienie uczenia się obserwacyjnego pod-
kreśla, że w ramach tego typu uczenia się mieści się
również modelowanie abstrakcyjne. Podmiot podczas
obserwacji uczy się bowiem nie tylko samego zachowa-
nia, ale również leżących u jego podstaw systemów
wartości [30].

Biorą pod uwagę to, jak duży wpływ wywiera muzy-

ka na młodego człowieka – istotnym zdaje się być jej
wykorzystanie w promocji zdrowia. Bywa i tak, że prze-
kazy muzyczne temu właśnie służą, jednakowoż zasto-
sowanie muzyki do tego celu ma swoje uzasadnienie
raczej intuicyjne niż empiryczne z wykorzystaniem wła-
ściwej metodyki badań naukowych [33].

Preferencje muzyczne

Tak więc preferencje muzyczne kształtują się wraz

z rozwojem, są istotnym elementem kultury młodzieżo-
wej oraz wynikiem wielu czynników społecznych, roz-
wojowych i konstytucjonalnych. Również określone
sytuacje wpływają na preferencje muzyczne, jako że
inna muzyka jest niejednokrotnie wybierana np. do pracy
umysłowej – inna do sprzątania a jeszcze inna do jazdy

samochodem. Wszystkie te elementy sprawiają, że okre-
ślenie muzycznych preferencji nie jest łatwe

4

.

Model preferencji muzycznych powstał dopiero na

początku lat 80., gdzie zaproponowano trzy teorie źródeł
preferencji muzycznych: związane z muzyką, z otocze-
niem kulturowym oraz z osobowością słuchacza [34,
35]. Następnie w latach 90. wprowadzono również jako
czynnik różnicujący potrzeby człowieka, okoliczności
oraz rodzaj wykonywanych w danym momencie zajęć.
Metodyka badania preferencji muzycznych nadal budzi
jednak kontrowersje, bądź jest wręcz krytykowana, jako
ograniczająca i hamująca rozwój badań upodobań mu-
zycznych [34].

W badaniu upodobań istnieje niebezpieczeństwo, ja-

ko że pomiędzy rzeczywistymi a deklarowanymi prefe-
rencjami mogą wystąpić istotne rozbieżności. Np. bada-
na młodzież często wskazuje inne upodobania w
samotności, inne w towarzystwie rówieśników [34, 36],
co wiązać się może z presją grupy rówieśniczej. Bada-
niami tego typu obejmowano zazwyczaj głównie mło-
dzież [34]. Przeprowadzone do tej pory badania dotyczą-
ce muzycznych preferencji [5, 8, 9] miały najczęściej
charakter ogólny, ponieważ różnicowały zazwyczaj
jedynie muzykę rozrywkową i poważną [8, 9], bądź też
muzyka traktowana była jako jeden spośród wielu ele-
mentów istotnych dla funkcjonowania i życia ludzi mło-
dych [5, 6].

Badano również wpływ parametrów osobowości na

muzyczne preferencje. C. Burt wskazał na zależności mię-
dzy preferencjami muzycznymi, a ustalonymi przez H.J.
Eysencka typami osobowości. Autor stwierdził, że zrów-
noważeni ekstrawertycy preferują muzykę jednolitą i prze-
widywalną (np. barokową lub klasyczną), zrównoważeni
introwertycy wykazują upodobanie do muzyki intelektual-
nej o walorach poznawczych (np. muzyka J.S. Bacha).
Niezrównoważeni ekstrawertycy według Burta najbardziej
lubią styl romantyczny, charakteryzujący się silnymi kon-
trastami oraz bogactwem emocji i dostarczanych wrażeń
(np. twórczość R. Wagnera, F. Liszta czy H. Berlioza).
Niezrównoważeni introwertycy natomiast preferują muzykę
romantyczną, ale pociągają ich w niej walory mistyczne
(np. muzyka C. Debussy`ego) [34, 37].

L. Daons i S. J. McKelvie w odniesieniu do muzyki

rozrywkowej stwierdzili, że ekstrawertycy przejawiają
znacznie silniejsze upodobanie do muzyki rockowej niż
introwertycy, a w odniesieniu do hard rocka różnice te są
jeszcze większe [37].

D. Rawlings zestawił z preferencjami muzycznymi

inny wymiar typologii Eysencka – psychotyzm. Wyka-

4

Istnieją dwie możliwości ich zbadania: mniej formalne

i bardziej formalne. Te mniej formalne to uzyskanie odpowiedzi
na pytania dotyczące preferowanych gatunków, wykonawców,
kompozytorów itp. Bardziej formalne opierają się na testach
przeznaczonych do określenia preferencji muzycznych, takich
jak: standaryzowany test IPAT Music Preference Test of Perso-
nality Cattela oraz testy niestandaryzowane: Test inteligencji
muzycznej Winga oraz Profil zdolności muzycznych Gordona
[34].

Wojciech Strzelecki

60

zano, że ekstrawertywni psychotycy bardziej od innych
typów osobowości lubią hard rocka. Preferowanie mu-
zyki łatwej w słuchaniu było negatywnie skorelowane z
psychotyzmem. Okazało się również, że typy te wykazu-
ją wyższą od innych tolerancję na dysonans [34, 37, 38].

Brak jednoznacznych badań dotyczących wpływu

wieku na muzyczne preferencje. Jednak przyjmuje się,
że wiek jest czynnikiem różnicującym, jednak są to
założenia raczej zwyczajowe. Z wiekiem zmniejszeniu
(szczególnie w zakresie wysokich częstotliwości) ulega
obszar słyszalności. Młody człowiek o zdrowym organie
słuchowym słyszy dźwięki w zakresie 16 Hz – 20 kHz.
Dla ludzi sześćdziesięcioletnich średnia górna granica
słyszalności wynosi zaledwie 5 kHz. Ograniczeniu ulega
także zakres wrażliwości dynamicznej, poprzez podwyż-
szenie dynamicznego progu słyszalności. Z wiekiem
może się też zmniejszyć wrażliwość na barwę. Ponadto
wytwarza się emocjonalny stosunek do określonych
gatunków i rodzajów muzyki [39].

Terminem pokrewnym muzycznym preferencjom

jest „gust muzyczny”. Według D.D. Runesa gust mu-
zyczny jest to „zdolność oceniania sztuki nie w oparciu o
prawa teoretyczne, lecz poprzez uczucia i doświadczenia
lub zespół preferencji wykazywany przez artystę w do-
borze elementów z natury i tradycji, używanych przezeń
w sztuce” [39]. Wierszyłowski twierdzi, że „…gust mu-
zyczny wyraża się w upodobaniach dla określonych
kompozycji lub wykonawców. Jest świadectwem znajo-
mości muzyki i osłuchania” [40]. Gust muzyczny, jako
upodobanie do odbioru określonych wrażeń, emocji czy
nastrojów, może być preferencją o stałym charakterze
lub też zmieniać się z wiekiem czy też pod wpływem
wielu innych czynników [39].

Zachowania zdrowotne

Wspomniany wpływ muzyki na młodzież dotyczy

wszystkich aspektów życia, w tym również zachowań
zdrowotnych. Wyróżnikiem zachowań zdrowotnych
wśród innych zachowań są ich konsekwencje, mające
pro- lub antyzdrowotny skutek dla zdrowia. Pojęcie
zachowań zdrowotnych krzyżuje się z pojęciem stylu
życia i obejmuje wiele obszarów zachowań: zwyczaje
żywieniowe, aktywność fizyczną, konsumpcję używek,
zachowania związane z korzystaniem z opieki medycz-
nej i profilaktyki [41]. Istnieje też szereg definicji za-
chowań zdrowotnych, co wiąże się z ich wieloaspekto-
wością [42, 43]. Według jednej z pełniejszych definicji –
Gochmana – zachowania zdrowotne obejmują takie
elementy, jak: przekonania, oczekiwania i przewidywa-
nia, motywy, myślenie i emocjonalne mechanizmy oso-
bowości oraz wewnętrzne wzory zachowań, związane z
utrzymywaniem, umacnianiem i przywracaniem zdro-
wia. Mają one charakter: reaktywny (odpowiedź na wy-
magania społeczne, mody), nawykowy (efekt socjaliza-
cji), intencjonalny [42].

Tradycyjnie zachowania zdrowotne dzieli się na za-

chowania sprzyjające zdrowiu, które nazywane są za-
chowaniami prozdrowotnymi oraz na zachowania anty-
zdrowotne wpływające w sposób negatywny na stan
zdrowia jednostki [44]. Do zachowań prozdrowotnych
zalicza się m. in.: dbanie o dobrą kondycję fizyczną
i psychiczną, prewencje chorób, różne formy rekonwale-
scencji, prawidłowe odżywianie, utrzymywanie higieny
osobistej oraz otoczenia życia, umiejętności interperso-
nalne i społeczne, unikanie używek, zapewnienie bez-
pieczeństwa itp. [41]. Zachowania antyzdrowotne nato-
miast to wszelkie formy aktywności podejmowane przez
jednostkę, które przyczyniają się do powstawania zabu-
rzeń stanu zdrowia, negatywnych oddziaływań w sferze
emocjonalnej, fizycznej i psychospołecznej. Zaliczyć tu
można takie zachowania, jak np.: palenie papierosów,
zażywanie narkotyków, nadużywanie alkoholu, szkodli-
we nawyki żywieniowe, mała aktywność fizyczna, bądź
jej brak itp. Nie są podejmowane świadomie w celu
samozniszczenia, ale taki mają skutek. Świadome szko-
dzenie własnemu zdrowiu jest zachowaniem rzadkim.
Częściej spotkać się można ze zjawiskiem moratorium,
zawieszenia motywacji prozdrowotnej. Dzieje się tak w
przypadku, gdy skutek antyzdrowotny jest bardzo odle-
gły (np. palenie), w celu zaspokojenia doraźnych potrzeb
psychologicznych lub, gdy osłabiona jest funkcja samo-
regulacji organizmu. Zawieszeniu motywacji prozdro-
wotnej mogą towarzyszyć mechanizmy obronne: alterna-
tywne racjonalizacje, zaprzeczenia czy negacje. Zacho-
wania antyzdrowotne podejmowane są częściej przez
młodzież, niż osoby dorosłe. Działania te, oprócz typo-
wo destrukcyjnych dla organizmu, mają funkcje ukryte.
Realizacja tych funkcji wydaje się dominującym powo-
dem atrakcyjności np. palenia papierosów. Młodzi ludzie
sadzą, że palenie działa relaksująco, odpręża, podnosi
atrakcyjność palącego w społecznych interakcjach, a jako
swego rodzaju obrządek – pomaga pokonywać bariery
towarzyskie. Na decyzję o podjęciu tego typu działań ma
wpływ szereg czynników, w tym: grupa rówieśnicza,
normy społeczno-kulturowe akceptowane w grupach
społecznych, w których jednostka uczestniczy oraz jej
sytuacja rodzinna. Wpływ wspomnianych czynników
może być na tyle silny, że jednostki nawet pomimo
świadomości szkodliwości podejmowanych zachowań,
nie rezygnują z nich. Dzieje się tak zwłaszcza jeśli wiążą
się one np. (szczególnie w przypadku młodzieży) z pre-
stiżem w grupie rówieśniczej bądź choćby z możliwo-
ścią przynależności do niej, bądź poczuciem solidarności
wewnątrzgrupowej, a co za tym idzie mogą stanowić
poważne zagrożenie [41].

Istnieje też szereg innych podziałów zachowań zdro-

wotnych, w zależności od przyjętych kryteriów. Wyróżnia-
my m.in.: zachowania w stanie złego samopoczucia [45],
zachowania nawykowe, zachowanie celowe, zachowania
wymagające samowiedzy psychologicznej i kompetencji
społecznych [41, 42]. Istnieje również szereg czynników
determinujących zachowania zdrowotne. Wśród najistot-
niejszych wymienić można: zachowania zdrowotne zwią-

Rola muzyki rozrywkowej w kształtowaniu zachowań zdrowotnych kobiet w okresie adolescencji

61

zane z jednostką [46], kulturowe uwarunkowania zachowań
zdrowotnych [45] oraz uwarunkowania zachowań zdrowot-
nych związane z wychowaniem [47].

Psychospołeczna teoria rozwoju Erika H. Eriksona

Dla kształtowania się zachowań zdrowotnych szcze-

gólnie istotny jest okres adolescencji, a to ze względu na
to, że wówczas właśnie kształtuje się tożsamość, w tym
tożsamość zdrowotna jednostki.

W tym kontekście na szczególną uwagę zasługuje

psychospołeczna teoria rozwoju Erika H. Eriksona, we-
dług której rozwój człowieka ma charakter stadialny.
Stadium adolescencji jest według Eriksona szczególnie
istotne z uwagi na to, że to co się wówczas dzieje jest
wyjątkowo istotne dla osobowości dojrzałego człowieka
[48]. Na ten okres przypada rozwiązanie kryzysu toż-
samości, co uważane jest za pierwszy poważny krok w
budowaniu koncepcji samego siebie. Wtedy to też młody
człowiek określa się w wyborze autorytetów, które będą
przez niego uznawane i akceptowane, określa również
swoje możliwości w różnych dziedzinach i rolach [49].
Kryzys tożsamości według Eriksona wiąże się z zada-
niem sobie pytania „kim jestem?”. Osoba w tym wieku
nie chce już i nie może dostosowywać się do modelu
bycia grzecznym dzieckiem [50]. Adolescent intelektu-
alnie ogarnia świat, który właśnie stara się zrozumieć,
jednak nie potrafi go jeszcze objąć emocjonalnie. W
związku z tym walczy ze sobą takim, jakim był do tej
pory i ze swoim otoczeniem [51]. Z uwagi na trudności
w przejściu od dzieciństwa do wieku dojrzałego bywa
często, że dorastający w tym stadium kształtowania się
tożsamości cierpią bardziej niż kiedykolwiek przedtem
czy potem wskutek pomieszania ról czyli pomieszania
tożsamości. Może to przyczynić się do poczucia izolacji,
pustki i niepokoju. Adolescenci czują, że muszą podjąć
ważne decyzje, lecz niejednokrotnie nie są jeszcze w
stanie tego uczynić. Zdarza się, że czują nacisk ze strony
społeczeństwa, by podejmowali decyzje i właśnie wsku-
tek tego stają się bardziej oporni [48]. Osiągnięcie w okre-
sie dorastania własnej tożsamości nadaje życiu kierunek, co
owocuje wglądem we własne indywidualne zdolności,
możliwości i ograniczenia, czyli stabilizuje koncepcję sa-
mego siebie [52]. Poszukiwanie tożsamości przez człowie-
ka jest też związane z zaspokojeniem potrzeby tożsamości.
Sięgając w tym miejscu do koncepcji zdrowia psychicznego
E. Fromma stwierdzić można, że „Człowiek wyrwany
z natury, będąc obdarzony rozumem i wyobraźnią, czuje
potrzebę ukształtowania samego siebie, potrzebę powie-
dzenia i odczucia – ja jestem sobą” [53].

Wspomniana tożsamość zdrowotna związana jest z

rozwojem świadomości zdrowotnej oraz stosunku do
zdrowia jako wartości. Istotne jest też określenie poten-
cjalnych zagrożeń dla zdrowia, których przejawem może
być realizowanie antyzdrowotnego trybu życia, prowa-
dzące do konsekwencji zdrowotnych. Według Eriksona i
jego modelu tożsamości zdrowia (identity health model)

wraz z formowaniem się własnej tożsamości kształtuje
się również własna definicja zdrowia. Dojrzała, ukształ-
towana tożsamość obejmuje spójny wizerunek samego
siebie, budowany w oparciu o różne dziedziny życia
i płaszczyzny zdrowia (soma, psyche, etos) [54]. Według
Eriksona tożsamość zdrowotna powstaje dzięki mecha-
nizmowi identyfikacji, który do kresu dorastania jest dla
jednostki głównym sposobem uzewnętrzniania społecz-
nie przyjętego obrazu zdrowia. Adolescenci zwracają się
niekiedy w kierunku alternatywnych sposobów ujmowa-
nia zdrowia, kształtowanym przez subkultury. Poszuku-
jąc własnej tożsamości zdrowotnej, dorastający może
przyjąć czasowo różne systemy, z którymi się w danym
momencie identyfikuje. W systemach tych zdrowie może
zajmować naczelną pozycję, bądź też jego wartość może
być deprecjonowana. Niebezpieczeństwa zdrowotne w po-
szukiwaniach zdrowotnej tożsamości wiążą się w dużej
mierze z tzw. idealizmem młodzieńczym, który może
skłaniać to poświęcania zdrowia (a niekiedy i życia) dla
określonej idei [54]. Może tym samym ukształtować się
pozytywna, bądź negatywna tożsamość zdrowotna (np.
tożsamość anorektyczki, bądź narkomana).

Za najistotniejsze przejawy zdrowia w tym okresie

uznaje się: poczucie tożsamości, stałości, odrębności i zdol-
ności wyboru celów. Wśród przejawów patologii wymienić
należy brak poczucia tożsamości, rozproszenie ról, przyję-
cie tożsamości odzwierciedlonej a także podkultury i prze-
stępczość [43]. Według Eriksona wiek młodzieńczy jest
szczególnie trudny, co wynika to z faktu, że wielu młodych
ludzi nie radzi sobie z nowymi wymaganiami, próbuje więc
ucieczki lub popada w przygnębiający i odpychający na-
strój. Istotnym zagrożeniem jest również podatność mło-
dzieży na wpływ ideologii totalitarnych [55].

Mężczyźni i kobiety w okresie adolescencji

Różnice w sytuacji kobiet i mężczyzn w okresie ado-

lescencji związane są przede wszystkim z rozwojem
fizycznym oraz kulturowymi uwarunkowaniami postrze-
gania swojej cielesności oraz jej roli dla kształtowania
się tożsamości.

Właściwości fizyczne, szczególnie w początkowym

okresie adolescencji, odgrywają istotną rolę w kształto-
waniu samooceny, która może być znacząco zaniżona
przez naturalne porównywanie siebie z wzorcami este-
tycznymi, lansowanymi przez środki masowego przeka-
zu [20, 56]. Media wywołują dyskomfort, związany z do-
strzeganymi przez adolescenta różnicami między ciałem
własnym i idealnym, co z kolei wywołuje ciągły niepo-
kój o wygląd i wagę ciała [57]. Należy również pamię-
tać, że wzajemny wpływ czynników fizjologicznych,
społecznych i psychologicznych nie wyczerpuje wszyst-
kich elementów, mających bezpośredni lub pośredni
wpływ na kształtowanie się młodego człowieka, jako że
każda wzrastająca jednostka osadzona jest w określonej
kulturze, nie sposób jest więc pominąć również i element
czynników kulturowych w kształtowaniu się samooceny

Wojciech Strzelecki

62

a także tożsamości młodzieży. Tym bardziej, że obecne
czasy przyniosły zmiany w postrzeganiu ciała i jego roli
w budowaniu tożsamości. Dominujący etos społeczny
dążył w przeszłości do przezwyciężenia ciała i podpo-
rządkowania go celom duchowym, uważanym za wyż-
sze. W społeczeństwie konsumpcji ludzie coraz częściej
postrzegani są przez pryzmat swojego ciała [57]. Spra-
wia to, że niejednokrotnie jednostki zaczynają również
budowanie swojej tożsamości od ciała [58]. Dlatego też
adolescenci, a w szczególności kobiety w tym okresie są
szczególnie narażeni na zapadanie na zaburzenia odży-
wiania. Przyjmuje się, że okres dorastania jest kluczo-
wym momentem w kształtowaniu się tożsamości czło-
wieka, w tym również tożsamości seksualnej, która
związana jest z wizją własnego ideału kobiecości bądź
męskości, do którego dana osoba będzie dążyć [59].
Ponadto dziewczęta w okresie dojrzewania przejawiają
potrzebę porównań społecznych, pozostają też szczegól-
nie podatne na wpływ kultury masowej, grup rówieśni-
czych i mody [60], a wygląd w hierarchii wartości mło-
dzieży zajmuje bardzo wysoką pozycję. Przy czym
zmiany wyglądu ciała oceniane są jako istotniejsze przez
dziewczęta niż przez chłopców; częściej też niż chłopcy
łączą wygląd zewnętrzny z właściwościami psychicz-
nymi, a ich poczucie wartości bardziej związane jest z
atrakcyjnością i popularnością niż ze sprawnością czy
osiągnięciami. Kobiety, nie tylko zresztą w okresie ado-
lescencji, inaczej niż mężczyźni traktują własne ciało, co
w dużej mierze związane jest z wyznaczoną im rolą.
Postrzegają one swoje ciało jako element bardziej istotny
dla tożsamości czego nie stwierdza się w przypadku
mężczyzn [61]. Dokonując porównania kobiet

i mężczyzn pod względem relacji ze swoim ciałem E.
Kaschack pisze: „Ona po prostu jest swoim ciałem
i twarzą. (…) Wygląd nie jest po prostu jej cechą, jak
w przypadku mężczyzny; ona jest swoim wyglądem”
[61]. Brak akceptacji swojej fizyczności może być
utrudnieniem dla ukonstytuowania się tożsamości płcio-
wej, definiowanej jako „fundamentalne, egzystencjalne
poczucie czyjejś męskości lub kobiecości i akceptacja
własnej płci na psychologicznym poziomie. Tożsamość
płciowa jest zwykle paralelna wobec płci biologicznej
i potwierdza uświadomioną oraz uznaną przynależność
do grupy płciowej” [62]. Właściwości typowe dla płci
nabywane są na drodze naśladownictwa, identyfikacji
i celowego wdrażania dziecka do typowego dla jego płci
działania [63].

Biorąc pod uwagę rolę fizyczności dla kształtowania

się tożsamości i samooceny młodych kobiet na uwagę
zasługują badania, wykazujące, że ideałem dla młodych
kobiet są często właśnie gwiazdy estrady [64, 65].

Cel

Głównym celem artykułu jest określenie wpływu

preferencji muzycznych na wybrane zachowania zdro-
wotne kobiet w okresie adolescencji.

Takie sformułowanie celu podyktowane zostało tym,

że w warstwie tekstowej współczesnej muzyki rozryw-
kowej znaleźć można liczne treści dotyczące zachowań
zdrowotnych i to zarówno treści o charakterze prozdro-
wotnym, jak i antyzdrowotnym.

Rola tych przekazów jest szczególnie istotna z racji

wpływu jaki wywierać mogą idole, autorytety i wzorco-
wi bohaterowie na zachowania odbiorców.

Dodatkowo muzyka jest niezwykle istotnym elemen-

tem kultury młodzieżowej, już choćby przez możliwość
wyrażania za jej pośrednictwem myśli całego pokolenia.
Stąd też szczególna rola jaka przypada muzyce rozryw-
kowej w okresie adolescencji.

Pomimo roli jaką odgrywa ona w codziennym życiu

adolescentów, jest to wciąż zjawisko niedoceniane i po-
mijane w opracowaniach naukowych, co wydaje się być
o tyle zaskakujące, iż szereg badań dowodzi, że popular-
ność muzyki rozrywkowej wciąż rośnie.

W obliczu wspomnianej popularności jak również

roli, jaką odgrywa w życiu młodych ludzi opracowanie
dotyczące oddziaływania muzyki na funkcjonowanie
młodego człowieka wydaje się być istotne.

Dodatkowo w myśl koncepcji E.H. Eriksona właśnie

w okresie adolescencji pojawiają się specyficzne, zna-
czące zachowania jednostki dotyczące zdrowia, jak rów-
nież zagrożenia charakterystyczne dla tej fazy życia
człowieka, w której kształtuje się jego tożsamość, w tym
również jego tożsamość zdrowotna.

Materiał i metody

Badaniu poddano 239 kobiet w okresie adolescencji.

Wszystkie badane osoby mieściły się w przedziale wie-
kowym od 13 do 20 lat.

Pierwszy etap badań miał na celu wskazać najpopu-

larniejsze wśród młodzieży gatunki muzyczne oraz re-
prezentujących te gatunki, najczęściej przez młodzież
słuchanych artystów. Na grupie 95 osób dokonano
wstępnego rozeznania preferencji muzycznych za pomo-
cą pytania otwartego: „Jaki jest Twój ulubiony gatunek
muzyczny?”. Oprócz pytania badani zostali poproszeni
o wskazanie przykładu ulubionego polskiego zespołu
muzycznego lub wykonawcy, reprezentującego wybrany
styl muzyczny.

W drugim etapie dokonano analizy treści prezento-

wanych w warstwie tekstowej przez najpopularniejszych
wykonawców, wśród najczęściej słuchanych gatunków
muzycznych, wskazanych w etapie pierwszym. Jak wy-
kazały badania, najczęściej poruszane w tekstach piose-
nek tematy związane z szeroko rozumianym zdrowiem
to: alkohol, narkotyki, przemoc i solidarność grupowa.

W badaniu głównym zastosowano dwa narzędzia ba-

dawcze: powstałą na podstawie badań przeprowadzo-
nych w etapie pierwszym ankietę, dotyczącą preferencji
muzycznych adolescentów oraz kwestionariusz do po-
miaru wybranych zachowań zdrowotnych, powstały na
podstawie badań przeprowadzonych w etapie drugim.

Rola muzyki rozrywkowej w kształtowaniu zachowań zdrowotnych kobiet w okresie adolescencji

63

Osobami badanymi byli uczniowie gimnazjów i szkół

ponadgimnazjalnych. Przeprowadzone zostały w czterech
szkołach Województwa Wielkopolskiego: Zespole Szkół
Mistrzostwa Sportowego nr 2 w Poznaniu, Zespole Szkół
Ponadgimnazjalnych im. H. Sienkiewicza w Trzciance,
Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 1 w Poznaniu i XX
Liceum im. K.I. Gałczyńskiego w Poznaniu.

Badania przeprowadzane były na wybranych lekcjach

za zgodą nauczyciela. W związku z tym, że wypełnienie
kwestionariusza i ankiety zajmowało ok. 20 min, mogły
być one wypełnione od razu po ich rozdaniu, a następnie
oddane. Przed rozdaniem narzędzi, badani zostali poinfor-
mowani o celu i etapach badań, ich anonimowym charakte-
rze i dobrowolnym w nich udziale.

Ankieta do badania preferencji muzycznych składała

się z pytania zamkniętego dającego możliwość wybrania
jednej odpowiedzi, spośród zaproponowanych dwudzie-
stu. Pytanie dotyczyło wskazania przez osobę badaną
ulubionego gatunku muzycznego z wymienionych 19.
Istniała też możliwość wpisania innego stylu, niż wy-
mienione. Badany miał też podać przykład polskiego
zespołu muzycznego lub wykonawcy ze wskazanej este-
tyki muzycznej. O umieszczeniu tych właśnie gatunków
w ankiecie zadecydowały wspomniane badania pilota-
żowe. W związku z tym, że wyboru gatunków muzycz-
nych zamieszczonych w ankiecie dokonywała młodzież,
znalazła się tam również np. poezja śpiewana, która
bywa niekiedy traktowana raczej jako gatunek literacki
niż muzyczny. Wyszczególnione gatunki to: hip hop,
rock, pop, techno, soul, jazz, folk, blues, country, reggae,
muzyka taneczna, metal, RNB, muzyka alternatywna,
grunge, rock progresywny, muzyka filmowa, poezja
śpiewana i punk rock.

Do badania postaw zachowań zdrowotnych posłużył

kwestionariusz własnej konstrukcji. Składał się on z
dziesięciu pytań dotyczących prezentowanych przez
badanych zachowań zdrowotnych. Wybór poddanych
badaniu i zachowań podyktowany został analizą tekstów
piosenek wykonawców wskazanych w badaniach pilota-
żowych. W ramach wybranych w badaniach pilotażo-
wych gatunków muzycznych, badani poproszeni zostali
o wskazanie przykładowych wykonawców. Następnie
warstwę tekstową wybranych przez badanych adolescen-
tów podmiotów artystycznych poddano analizie, pod
kątem występowania w nich treści o charakterze pro-
i antyzdrowotnym. Jak wykazały badania pilotażowe,
najczęściej poruszane w tekstach piosenek tematy zwią-
zane ze zdrowiem to: alkohol, narkotyki, przemoc i soli-
darność grupowa. Przy czym zetknąć się można zarówno
z pochwałą np. zażywania narkotyków, jak i ze stanowi-
skiem przeciwnym. Charakterystycznym elementem
prezentowanych treści (szczególnie dotyczy to estetyki
hip hopowej) jest wyraźne rozróżnienie tzw. narkotyków
miękkich (np. marihuana) i twardych (np. heroina), gdzie
dla tych pierwszych ci sami artyści wyrażają jawne po-
parcie, jednocześnie otwarcie mówiąc o zagrożeniach,
jakie niosą ze sobą te drugie. Stąd też te dwa rodzaje
narkotyków w kwestionariuszu potraktowano osobno.

Dodatkowo zamieszczono pytania dotyczące dwóch
jeszcze zachowań antyzdrowotnych dla uzyskania peł-
nego obrazu: stosowania przemocy słownej oraz palenia
tytoniu. Pomimo że dwa ostatnie zachowania nie znajdu-
ją miejsca w tekstach analizowanych artystów, to dla
uzupełnienia stosunku młodzieży do przemocy oraz do
używek zostały wprowadzone.

W celu sprawdzenia rzetelności narzędzia badawczego,

zamieszczone zostały również pytania synonimiczne doty-
czące trzech zachowań zdrowotnych: nadużywania alkoho-
lu, używania narkotyków miękkich i stosowania przemocy.

Rzetelność narzędzia badawczego stwierdzono na

podstawie analizy pytań synonimicznych i zbadano za
pomocą testu chi-kwadrat Pearsona. Dla badanych za-
chowań zdrowotnych rzetelność wyniosła p = 0,824.
Wyniki pomiaru rzetelności zastosowanego narzędzia
badawczego można uznać więc za zadowalające.

Stworzenie własnego narzędzia badawczego było ko-

niecznością z racji braku istnienia gotowego kwestionariu-
sza, który do realizacji celu mógłby być zastosowany. Ist-
nieje szereg narzędzi dotyczących zachowań zdrowotnych,
jednak z różnych powodów żadne z nich nie mogło zostać
użyte w niniejszej pracy. Na szczególną uwagę zasługuje
Inwentarz Zachowań Zdrowotnych autorstwa Z. Juczyń-
skiego [66]. Jednak narzędzie to przeznaczone jest dla osób
dorosłych, poza tym nie bada ono dokładnie tych zacho-
wań, które uzyskano na drodze badań pilotażowych, jako
najczęściej pojawiających się w tekstach utworów polskiej
muzyki rozrywkowej. Inwentarz autorstwa Z. Juczyńskiego
bada bowiem: nawyki żywieniowe, zachowania profilak-
tyczne, praktyki zdrowotne i pozytywne nastawienie psy-
chiczne. Podobnie pozostałe narzędzia dotyczące zachowań
zdrowotnych i wartościowania zdrowia, takie jak: Lista
Kryteriów Zdrowia (LKZ) autorstwa Z. Juczyńskiego, Lista
Wartości Osobistych (LWO) również Z. Juczyńskiego, czy
Skala Satysfakcji z Życia (SWLS) (Ed. Diener, R.A. Em-
mons, R.J. Larson, S. Griffin, adaptacja Z. Juczyński) bada-
ją inne wymiary zdrowia, niż te na które konieczne było
zwrócenie uwagi dla uzyskania odpowiedzi na problemy
badawcze pracy.

Wyniki

Przebadano zależności pomiędzy preferencjami mu-

zycznymi oraz wybranymi zachowaniami zdrowotnymi
kobiet w wieku adolescencji.

Wyniki dotyczące zależności pomiędzy „nadużyciem

alkoholu” a preferencjami muzycznymi prezentowały się
następująco: najwięcej badanych kobiet nadużyło alko-
holu wśród słuchaczek muzyki techno (96,7%), następ-
nie wśród słuchaczek hip hopu (86%), muzyki pop
(74,6%) i rocka (64,9%). Pozostałe gatunki zostały
wskazane jako ulubione przez znikomą grupę badanych.
Rozkład wyników prezentuje tabela 1.

Wojciech Strzelecki

64

Tabela 1. Nadużywanie alkoholu
Table 1. Abusing alcohol

Alkohol – nadużycie

Tak

Nie

% z N

% z N

Techno

96,7%

3,3%

Rock

64,9%

35,1%

Pop

74,6%

25,4%

Ulubiony gatunek
muzyczny

Hip hop

86,0%

14,0%

Określenie istotności statystycznej przeprowadzono

za pomocą testu chi-kwadrat Pearsona. Istotność wynio-
sła p = 0,007 zatem zależność jest istotna statystycznie
(tabela 2.). Za pomocą współczynnika Phi oraz V Kra-
mera stwierdzono również korelację pomiędzy badanymi
zmiennymi.

Tabela 2. Istotność statystyczna preferencji muzycznych oraz
nadużywania alkoholu
Table 2. A significant relationship between musical preferences
and abusing alcohol

Alkohol –
nadużycie

Chi-kwadrat

12,199

Df

3

Ulubiony gatunek
muzyczny

Istotność

0,007

Wyniki dotyczące zależności pomiędzy „kontaktem

z narkotykami miękkimi” a preferencjami muzycznymi
prezentowały się następująco: najwięcej badanych miało
kontakt z miękkimi narkotykami wśród słuchaczek mu-
zyki techno (46,7%), następnie wśród słuchaczek hip
hopu (44,2%), rocka (26,3%) i muzyki pop (9,0%). Roz-
kład wyników prezentuje tabela 3.

Tabela 3. Używanie narkotyków miękkich
Table 3. Using soft drugs

Narkotyki miękkie – kontakt

Tak

Nie

% z N

% z N

Techno

46,7%

53,3%

Rock

26,3%

73,7%

Pop

9,0%

91,0%

Ulubiony gatunek
muzyczny

Hip hop

44,2%

55,8%

Określenie istotności statystycznej przeprowadzono

za pomocą testu chi-kwadrat Pearsona. Istotność wynio-
sła p = 0,000, zatem zależność jest istotna statystycznie
(tabela 4.). Za pomocą współczynnika Phi oraz V Kra-
mera stwierdzono również korelację pomiędzy badanymi
zmiennymi.

Tabela 4. Istotność statystyczna preferencji muzycznych oraz
stosowania narkotyków miękkich
Table 4. A significant relationship between musical preferences
and using soft drugs

Narkotyki

miękkie –

kontakt

Chi-kwadrat

23,102

Df

3

Ulubiony gatunek muzyczny

Istotność

0,000

Wyniki dotyczące zależności pomiędzy „kontaktem

z narkotykami twardymi” a preferencjami muzycznymi
prezentowały się następująco: najwięcej badanych miało
kontakt z twardymi narkotykami wśród słuchaczek mu-
zyki techno (36,7%), następnie wśród słuchaczek hip
hopu (11,6%), muzyki pop (7,5%) oraz rocka (2,6%).
Rozkład wyników prezentuje tabela 5.

Tabela 5. Stosowanie narkotyków twardych
Table 5. Using hard drugs

Narkotyki twarde – kontakt

Tak

Nie

% z N

% z N

Techno

36,7%

63,3%

Rock

2,6%

97,4%

Pop

7,5%

92,5%

Ulubiony gatunek
muzyczny

Hip hop

11,6%

88,4%

Określenie istotności statystycznej przeprowadzono

za pomocą testu chi-kwadrat Pearsona. Istotność wynio-
sła p = 0,000 zatem zależność jest istotna statystycznie
(tabela 6.). Za pomocą współczynnika Phi oraz V Kra-
mera stwierdzono również korelację pomiędzy badanymi
zmiennymi.

Tabela 6. Istotność statystyczna preferencji muzycznych oraz
stosowania narkotyków twardych
Table 6. A significant relationship between musical preferences
and using hard drugs

Narkotyki

twarde – kontakt

Chi-kwadrat

21,188

Df

3

Ulubiony gatunek
muzyczny

Istotność

0,000

Wyniki dotyczące zależności pomiędzy „stosowaniem

przemocy” a preferencjami muzycznymi prezentowały się
następująco: najwięcej badanych stosuje przemoc w roz-
wiązywaniu konfliktów wśród słuchaczek hip hopu (44,2%),
następnie wśród słuchaczek muzyki techno (30%), muzyki
pop (25,4%) i rocka (21,1%). Rozkład wyników prezentuje
tabela 7.

Rola muzyki rozrywkowej w kształtowaniu zachowań zdrowotnych kobiet w okresie adolescencji

65

Tabela 7. Stosowanie przemocy
Table 7. Using violence

Przemoc – stosowanie

tak

Nie

% z N

% z N

Techno

30,0%

70,0%

Rock

21,1%

78,9%

Pop

25,4%

74,6%

Ulubiony gatunek
muzyczny

Hip hop

44,2%

55,8%

Określenie istotności statystycznej przeprowadzono

za pomocą testu chi-kwadrat Pearsona. Istotność wynio-
sła p = 0,099, zatem zależność nie jest istotna statystycz-
nie (tabela 8.). Za pomocą współczynnika Phi oraz V
Kramera stwierdzono również brak korelacji pomiędzy
badanymi zmiennymi.

Tabela 8. Istotność statystyczna preferencji muzycznych oraz
stosowania przemocy
Table 8. A significant relationship between musical preferences
and using violence

Przemoc –

stosowanie

Chi-kwadrat

6,275

Df

3

Ulubiony gatunek
muzyczny

Istotność

0,099

Tabela 9. Solidarność grupowa
Table 9. Group solidarity

Solidarność grupowa

Tak

Nie

% z N

% z N

Techno

80,0%

20,0%

Rock

89,5%

10,5%

Pop

80,6%

19,4%

Ulubiony gatunek
muzyczny

Hip hop

100,0%

0,0%

Wyniki dotyczące zależności pomiędzy „solidarnością

grupową” (w tym miejscu traktowaną jako zachowanie
prozdrowotne w kontekście społecznym) a preferencjami
muzycznymi prezentowały się następująco: najwięcej ba-
danych deklarowało solidarność wobec swoich koleżanek
i kolegów wśród słuchaczek hip hopu (100%), następnie
rocka (89,5%), muzyki pop (80,6%) oraz techno (80%).
Rozkład wyników prezentuje tabela 9.

Określenie istotności statystycznej przeprowadzono

za pomocą testu chi-kwadrat Pearsona. Istotność wynio-
sła p = 0,015, zatem zależność jest istotna statystycznie
(tabela 10.). Za pomocą współczynnika Phi oraz V Kra-
mera stwierdzono również korelację pomiędzy badanymi
zmiennymi.

Tabela 10. Istotność statystyczna preferencji muzycznych oraz
solidarności grupowej
Table 10. A significant relationship between musical prefer-
ences and group solidarity

Solidarność

grupowa

Chi-kwadrat

10,412

Df

3

Ulubiony gatunek
muzyczny

Istotność

0,015

W kwestionariuszu badającym zachowania zdrowot-

ne zbadano również stosowanie przemocy słownej w
celu uzyskania pełniejszego obrazu zagadnienia przemo-
cy. Wyniki dotyczące zależności pomiędzy „stosowa-
niem przemocy słownej” a preferencjami muzycznymi
prezentowały się następująco: najwięcej badanych sto-
sowało przemoc słowną wśród słuchaczek techno
(86,7%), następnie hip hopu (81,4%), muzyki pop
(77,6%) oraz rocka (65,8%). Rozkład wyników prezen-
tuje tabela 11.

Tabela 11. Stosowanie przemocy słownej
Table 11. Using verbal violence

Przemoc słowna –

stosowanie

Tak

Nie

% z N

% z N

Techno

86,7%

13,3%

Rock

65,8%

34,2%

Pop

77,6%

22,4%

Ulubiony gatunek
muzyczny

Hip hop

81,4%

18,6%

Określenie istotności statystycznej przeprowadzono

za pomocą testu chi-kwadrat Pearsona. Istotność wynio-
sła p = 0,186, zatem zależność nie jest istotna statystycz-
nie (tabela 12.). Za pomocą współczynnika Phi oraz
V Kramera stwierdzono również brak korelacji pomię-
dzy badanymi zmiennymi.

Dla uzyskania pełnego obrazu zachowań antyzdrowot-

nych badanych adolescentek w kwestionariuszu dotyczą-
cym zachowań zdrowotnych zapytano również o palenie
tytoniu, pomimo że temat tytoniu nie pojawia się w tekstach
utworów poddanych analizie. Wyniki dotyczące zależności
pomiędzy „paleniem tytoniu” a preferencjami muzycznymi
prezentowały się następująco: najwięcej badanych paliło
tytoń wśród słuchaczek muzyki techno (76,7%), następnie
hip hopu (69,8%), rocka (50%) i muzyki pop (44,8%).
Rozkład wyników prezentuje tabela 13.

Określenie istotności statystycznej przeprowadzono

za pomocą testu chi-kwadrat Pearsona. Istotność wynio-
sła p = 0,006, zatem zależność jest istotna statystycznie
(tabela 14.). Za pomocą współczynnika Phi oraz V Kra-
mera stwierdzono również korelację pomiędzy badanymi
zmiennymi.

Wojciech Strzelecki

66

Tabela 12. Istotność statystyczna preferencji muzycznych oraz
stosowania przemocy słownej
Table 12. A significant relationship between musical prefer-
ences and using verbal violence

Przemoc słowna

– stosowanie

Chi-kwadrat

4,813

Df

3

Ulubiony gatunek
muzyczny

Istotność

0,186

Tabela 13. Palenie tytoniu
Table 13. Smoking

Papierosy – kontakt

Tak

Nie

% z N

% z N

Techno

76,7%

23,3%

Rock

50,0%

50,0%

Pop

44,8%

55,2%

Ulubiony gatunek
muzyczny

Hip hop

69,8%

30,2%

Tabela 14. Istotność statystyczna preferencji muzycznych oraz
palenia
Table 14. A significant relationship between musical prefer-
ences and smoking

Papierosy –

kontakt

Chi-kwadrat

12,454

Df

3

Ulubiony gatunek
muzyczny

Istotność

0,006

Wnioski

1.

Preferencje muzyczne istotnie wpływają na zachowa-

nia zdrowotne kobiet w okresie adolescencji.

2.

Najistotniejszy wpływ dotyczy zachowań zdrowot-

nych związanych ze stosowaniem używek.

3.

Najmniej istotny wpływ dotyczy stosowania przemo-

cy oraz przemocy słownej.

4.

Najczęściej poruszanymi w warstwie tekstowej tema-

tami dotyczącymi szeroko rozumianego zdrowia są:
nadużywanie alkoholu, stosowanie narkotyków, sto-
sowanie przemocy oraz solidarność grupowa.

5.

Najpopularniejszymi gatunkami muzycznymi wśród

kobiet w okresie adolescencji są: techno, hip hop,
pop i rock.

Podsumowanie

Wyniki pracy mogą być wskazówką dla promotorów

zdrowia, ponieważ ukazują niezbadany pod tym wzglę-

dem obszar oddziaływania. Powszechność zjawiska
muzyki rozrywkowej, jej popularność, jak również rola
jaką odgrywa ona w procesie wychowania i kształtowa-
nia się tożsamości młodych ludzi czyni z niej niezwykle
istotne narzędzie wpływu. Istotne jest także to, że może
być ona również zastosowana niewłaściwie, a niedoce-
nianie roli przekazów o charakterze antyzdrowotnym,
antyspołecznym bądź agresywnym może, z tych samych
powodów dla których jest tak potężnym narzędziem
w rękach promotorów zdrowia, stanowić poważne źró-
dło zagrożenia. Dodatkowo preferencje muzyczne mło-
dych ludzi mogą też być cenną informacją dla rodziców
i opiekunów.

Piśmiennictwo

1. Gloger R., Skrzydlewski W.: Ilustrowany leksykon mu-

zyki popularnej. KURPISZ S.A., Poznań 2002, 5-7.

2. Mała Encyklopedia Muzyki. PWN, Warszawa 1981, 794-

795.

3. Burszta W.J., Rychlewski M.: Odpowiedź na pytanie: po

co nam rock? W: Między duszą a ciałem: a po co nam
rock. W.J. Burszta, M. Rychlewski (red.), Wydawnictwo
Książkowe Twój Styl, Warszawa 2003, 5-10.

4. Bloom A.: Umysł zamknięty. Wydawnictwo Zysk i S-ka.,

Poznań 1997, 78-94.

5. Zamojska E.: Dominacja kultury „obrazkowej” jako za-

grożenie dla uczestnictwa młodzieży w kulturze „wyż-
szego rzędu”. W: Dzieci i młodzież wobec zagrożeń dzi-
siejszego świata. M. Dudzikowa, T. Borowska (red.),
Eruditus, Poznań 1999, 111-118.

6. Zamojska E.: Kulturowa tożsamość młodzieży. Studium

empiryczne z badań nad młodzieżą szkół średnich. Wy-
dawnictwo UAM, Poznań-Toruń 1998, 88-108.

7. Piotrowski G.: Zrozumieć krzyk. W stronę muzykologii

rocka. W: Między duszą a ciałem: a po co nam rock. W.J.
Burszta, M. Rychlewski (red.), Wydawnictwo Książkowe
Twój Styl, Warszawa 2003, 39-64.

8. Burowska Z., Kurcz J., Wilk A., Głowacka E.: Z badań

nad stanem edukacji muzycznej uczniów szkół ogólno-
kształcących. W. Jankowski, B. Kamińska, A. Miśkie-
wicz (red.): Człowiek – muzyka – psychologia. Akademia
Muzyczna im. F. Chopina, Warszawa 2000, 425-432.

9. Kamińska B.: Music in the life of Polish youth at the

close of 20th century. W. Jankowski, B. Kamińska, A. Miś-
kiewicz (red.): Człowiek – muzyka – psychologia. Aka-
demia Muzyczna im. F. Chopina, Warszawa 2000, 433-
446.

10. Dahlhaus C.: Muzyka dobra i zła. W: Co to jest muzyka?

C. Dahlhaus, H.H. Eggebrecht (red.), PIW, Warszawa
1992, 87.

11. Jakubowski W.: „Rocko-lekcje”, czyli dyskursy w polskiej

muzyce młodzieżowej. W: Młodzież, styl życia i zdrowie.
Konteksty i kontrowersje. Z. Melosik (red.), WOLUMIN,
Poznań 2001, 175-186.

12. Rueger Ch.: Muzyczna apteczka. Na każdy nastrój od A

do Z. DIOGENES, Wrocław 2000, 13.

13. Strzelecki W.: Promowanie pożądanych zachowań zdro-

wotnych w tekstowej warstwie polskiej muzyki rozryw-
kowej. W: Profesjonalizm w ochronie zdrowia. Materiały
z konferencji naukowo-szkoleniowej. M.D. Głowacka

Rola muzyki rozrywkowej w kształtowaniu zachowań zdrowotnych kobiet w okresie adolescencji

67

(red.), Wydawnictwo Wyższej Szkoły Komunikacji i Za-
rządzania, Poznań-Swarzędz 2005, 377-383.

14. Haliński L.: Postczłowiek na ziemi jałowej, czyli mrocz-

na strona rocka lat 90. W: A po co nam rock. Między du-
szą a ciałem. W.J. Burszta, M. Rychlewski (red.), Wy-
dawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2003, 235-
246.

15. Ułasiuk F.: Nieformalne ruchy młodzieżowe. WAP, War-

szawa, 1997, 54.

16. Rowiński G.: Socjologiczno-psychologiczna analiza grup

wyznaniowych i subkultur w Polsce. Podkultury i nowe
ruchy religijne w Polsce. Wydawnictwo M.M., Warszawa
2004, 168.

17. Hall E.T.: Poza kulturą. PWN, Warszawa, 2001, 17-33.
18. Gołaszewska M.: Zarys estetyki. Wydawnictwo Literac-

kie, Kraków 1973, 143.

19. Merriam A.P.: The Anthropology of Music. Northwestern

University Press, Northwestern 1964, 112-160.

20. Przetacznikowa M.: Na przełomie dzieciństwa i młodo-

ści. Książka i Wiedza, Warszawa 1972, 30-45.

21. Debesse M.: Etapy wychowania. WSiP, Warszawa 1983,

17.

22. Kmiecik-Baran K.: Młodzież i przemoc. Mechanizmy so-

cjologiczno-psychologiczne. PWN, Warszawa 1999, 47-
70.

23. Paruszewska J.: Ogólna charakterystyka okresu dorasta-

nia. W: Dokąd dążysz nastolatku? J. Paruszewska (red.),
Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej, Warszawa
2002, 13-21.

24. Piasta K.P.: Elementy demoniczne w muzyce rockowej

na podstawie literatury polskiej i zagranicznej. W: Sata-
nizm, rock, narkomania, seks. A.J. Nowak (red.), Redak-
cja Wydawnictw KUL, Lublin 1999, 83-216.

25. Kłoskowska A.: Kultura masowa. PWN, Warszawa 2005,

293-294.

26. Borzekowski D.L., Robinson T.N., Killen J.D.: Does the

camera add 10 pounds? Media use, perceived importance
of appearance, and weight concerns among teenage girls.
J. Adolesc. Health, 2000, 26, 36-41.

27. Strzelecki W.: Rola muzyki rockowej w kształtowaniu

zachowań zdrowotnych młodzieży. G. Bartkowiak (red.):
Czynniki kształtujące zachowania zdrowotne człowieka
na przestrzeni życia. Teoria i praktyka. Wydawnictwo
Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, Poznań 2008, 46-
67.

28. Stanisławiak E.: Jak ludzie wpływają na siebie nawzajem?

W: Wybrane problemy psychologii społecznej. E. Stanisła-
wiak (red.), Wyższa Szkoła Pedagogiczna Towarzystwa
Wiedzy Powszechnej w Warszawie, Warszawa 2004,
207-222.

29. Strzelecki W., Cybulski M.: Bawiąc – uczą – Promocja

zdrowia w filmach animowanych a kształtowanie się za-
chowań dzieci. Pol. Prz. Nauk o Zdr., 2006, 3 (8), 213-
217.

30. Trempała J., Czyżowska D.: Rozwój moralny. W: Psy-

chologia rozwoju człowieka t. III. M. Harwas-Napierała,
J. Trempała (red.), PWN, Warszawa 2002, 106-130.

31. Bandura A., Social Learning Theory. Prentice-Hall,

Englewood Cliffs, New York 1977.

32. Niedźwieńska A.: Geneza, struktura i mechanizmy mo-

tywacyjne osobowości w ujęciu Alberta Bandury. W:
Klasyczne i współczesne koncepcje osobowości, tom I.
A. Gałdowa (red.), Wydawnictwo UJ, Kraków 1999, 195-
208.

33. Kuński H.: Janiszewski M.: Muzykoterapia w promowa-

niu zdrowia. Akademia Muzyczna w Łodzi, Łódź 1998,
5-10.

34. Metera A.: Muzykoterapia w muzyce i w edukacji. Me-

tronom, Leszno 2006, 49.

35. LeBlanc A.: Outline of Proposed Model of Sources of

Variation in Musical Taste. Bulletin of Council for Rese-
arch in Music Education, 1980, 61, 29-34.

36. Finnas L.: A Comparison Between Young People`s Pri-

vately and Publicly Expressed Musical Preferences. Psy-
chology of Music, 1989, 17 (2), 132-145.

37. Klimas-Kuchtowa E.: Muzyczne preferencje a profilakty-

ka muzyczna. Zeszyty Naukowe AM im. K. Lipińskiego we
Wrocławiu, 2000, 76: Muzykoterapia w agresji, lęku i cier-
pieniu. 44-49.

38. Rawlings D., Rawlings D., Hodge M., Sherr D, Dempsey

A.: Toughmindedness and preference for musical ex-
cerpts, categories and triads. Psychology of Music, 1995,
23, 63-80.

39. Natanson T.: Wstęp do nauki o muzykoterapii. OSSOLI-

NEUM, Wrocław 1979, 9-97.

40. Wierszyłowski J.: Zarys psychologii muzyki. PWN, War-

szawa 1968, 54.

41. Jacennik B.: Strategie dla zdrowia. Kształtowanie zacho-

wań zdrowotnych poprzez środowisko. VIZJA
PRESS&IT, Kraków 2008.

42. Sęk H.: Zdrowie behawioralne. W: Psychologia. Pod-

ręcznik akademicki t. III. J. Strelau (red.), GWP, Gdańsk
2000, 533-553.

43. Sęk H.: Wprowadzenie do psychologii klinicznej. Scho-

lar, Warszawa 2001, 213-250.

44. Kasperek E.: Zachowania prozdrowotne nauczycieli.

Oficyna Wydawnicza G&P, Poznań 1999, 13-49.

45. Tobiasz-Adamczyk B.: Wybrane elementy socjologii

zdrowia. Collegium Medium, Kraków 1995, 28-54.

46. Lau, R.R.: Beliefs about control and health behavior. In:

Health behavior: research perspectives. D.S. Gochman
(red.), Plenum Press, New York 1988, 43-63.

47. Demel M.: Pedagogika zdrowia. WSiP, Warszawa 1980,

172.

48. Hall C.S., Lindzey G.: Teorie osobowości. PWN, War-

szawa 1998, 76-111.

49. Brzezińska A.: Społeczna psychologia rozwoju. Scholar,

Warszawa, 2004, 217-270.

50. Erikson E.H.: Identity and the Life Cycle. W.W. Nor-

ton&Company, New York-London, 1980, 127.

51. Erikson E.: Youth and Crisis. W.W. Norton&Company,

New York-London, 1968, 17.

52. Oleś P.: Rozwój osobowości. W: Psychologia rozwoju

człowieka t III. M. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.),
PWN, Warszawa 2002, 131-177.

53. Fromm E.: Szkice z psychologii religii. KiW, Warszawa

1966, 63.

54. Kasperek-Golimowska E.: Orientacje zdrowotne mło-

dzieży w okresie dorastania. W: Młodzież w świecie
współczesnym. Z badań orientacji biograficznych mło-
dych okresu transformacji. M. Piorunek (red.), RYS, Po-
znań 2004, 141-166.

55. Gaweł-Luty E.: Pedagogika społeczna. Wyższa Szkoła

Humanistyczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w
Szczecinie, Szczecin 2004, 23-31.

56. Obuchowska I.: Adolescencja. W: Psychologia rozwoju

człowieka t. II. B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.),
PWN, Warszawa 2001, 163-201.

Wojciech Strzelecki

68

57. Melosik Z.: Młodzież i styl życia: paradoksy pop-

tożsamości. W: Młodzież, styl życia i zdrowie. Konteksty
i kontrowersje. Z. Melosik (red.), WOLUMIN, Poznań
2001, 11-58.

58. Strzelecki W., Cybulski M., Strzelecka M., Dolczewska-

Samela A.: Zmiana wizerunku medialnego kobiety a za-
burzenia odżywiania we współczesnym świecie. Now.
Lek., 2007, 2 (76), 173-181.

59. Kochan-Wójcik M, Małkiewicz E.: Wizualne mass media

a wizerunek własnego ciała u dorastających dziewcząt –
przegląd literatury. Psychol. Rozw., 2003, 2 (8), 9-16.

60. Ziółkowska B.: Specyfika stadium adolescencji jako kon-

tekst ekspresji „anorexia nervosa”. W: Zagrożenia rozwo-
ju w okresie dorastania. A. Brzezińska, M. Bardziejew-
ska, B. Ziółkowska (red.), Wydawnictwo Fundacji
Humaniora, Poznań 2003, 153-172.

61. Kaschack E.: Nowa psychologia kobiety. GWP, Gdańsk

2001, 90-111.

62. Miluska J.: Tożsamość kobiet i mężczyzn w cyklu życia.

Wydawnictwo UAM, Poznań 1996, 24.

63. Galińska-Grzelewska D.: Rozwój mowy. W: Problemy

rozwoju i wychowania. J. Stypułkowska (red.), ME-
DIUM, Warszawa 2004, 81-90.

64. Czarnecka M., Strzelecka M., Strzelecki W., Cybulski

M.: Postrzeganie idealnego wizerunku kobiecego ciała
przez kobiety w okresie wczesnej adolescencji. Zagroże-
nia zdrowotne i społeczne dzieci i młodzieży. M.D. Gło-
wacka, E. Mojs (red.), Wydawnictwo Miejskie, Poznań
2008, 120-123.

65. Strzelecka M., Strzelecki W., Cybulski M., Czarnecka-

Iwańczuk M.: Postrzeganie idealnego wizerunku kobie-
cego ciała przez wczesnych adolescentów. W: Psycholo-
gia w naukach medycznych. M. Cybulski, W. Strzelecki
(red.), Wydawnictwo UMP, Poznań 2010, 185-192.

66. Juczyński Z.: Narzędzia pomiaru w promocji i psycholo-

gii zdrowia. PTP, Warszawa 2001, 116-143.

Adres do korespondencji:
dr Wojciech Strzelecki
Zakład Psychologii Klinicznej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Collegium Stomatologicum
ul. Bukowska 70
60-812 Poznań
e-mail: [e-mail]