R E D N I O W I E C Z E

174

174

Â

W I AT

I

S L A M U

1 . Podboje

A r a b ó w

2 . Przyczyny

sukcesów
A r a b ó w

Ka l e n d a r i u m

ok. 570–632 – ˝ycie Maho-
m e t a

6 2 2 – ucieczka Mahometa
i jego zwolenników z M e k k i
do Medyny (hid˝ra) – w c y-
wilizacji islamu poczàtek
nowej ery

VII–VIII w. – wielkie pod-
boje Arabów

6 6 1 – schizma szyicka

669, 674–680, 716–717 –
Arabowie pod murami Ko n-
s t a n t y n o p o l a

7 3 2 – bitwa pod Poitiers –
powstrzymanie ekspansji
arabskiej w E u r o p i e

ok. 750–850 – tzw. epoka
przek∏adów – arabscy uczeni
t∏umaczà dzie∏a staro˝ytnych
a u t o r ó w

1 0 5 5 – obj´cie w∏adzy
w Bagdadzie przez Tu r k ó w
S e l d ˝ u c k i c h

XI w. – odzyskanie Sycylii
z ràk muzu∏manów przez
Normanów; poczàtek re-
konkwisty w H i s z p a n i i

XI–XIII w. – wyprawy krzy-
˝owe – paƒstwa chrzeÊcijaƒ-
skie w L e w a n c i e

1 1 4 3 – pierwsze t∏umacze-
nie Koranu na ∏acin´

1 2 5 0 – 1 5 1 7 – paƒstwo ma-
meluków w Egipcie i S y r i i

1 2 5 8 – zdobycie Bagdadu
przez Mongo∏ów – upadek
k a l i f a t u

XIV–XVI w. – powstanie im-
perium Turków Osmaƒskich

1 4 5 3 – zdobycie Ko n s t a n t y-
nopola przez Tu r k ó w

1 4 9 2 – zdobycie Grenady
przez Hiszpanów – koniec
r e k o n k w i s t y

koniec XV w. – odkrycie
drogi morskiej z Europy do
Indii – spadek znaczenia
handlu arabskiego

1 6 8 3 – bitwa pod Wiedniem
– ostateczne zatrzymanie
ekspansji tureckiej w E u r o p i e

„Zwalczajcie tych, którzy nie wierzà”...

W latach 640–642 Egipt po raz kolejny w swojej historii pad∏ ofiarà
najazdu ze wschodu. Tym razem jednak najeêdêcà nie by∏a arm i a
któregoÊ z sàsiednich paƒstw. Wed∏ug póêniejszego êród∏a pos∏owie
bizantyjskiego zarzàdcy Egiptu nast´pujàco opisali niespodziewanych
napastników:

WidzieliÊmy ludzi, dla których Êmierç wszystkim razem i k a ˝ d e m u
z osobna jest milsza od ˝ycia, a skromnoÊç od wybitnoÊci, dla ˝adnego
z nich Êwiat ten nie ma najmniejszego powabu. Siadajà nawet na ziemi
i nie jadajà inaczej, jak tylko na swoich kolanach. Ich wódz jest podobny
do ka˝dego z nich. Ludzi niskiego stanu nie mo˝na odró˝niç od warstw
wy˝szych, ani te˝ pana od niewolnika. A gdy nadchodzi czas modlitwy,
˝aden z nich nie stara si´ byç nieobecny, wszyscy myjà swoje koƒczyny
i p o k o rnie si´ modlà.

Ludêmi tymi byli

A r a b o w i e ( „ m i e s z kaƒcy pustyni”) – semiccy ko c z o w-

nicy z Pó∏wyspu Arabskiego, którzy 10 lat wczeÊniej wyruszyli na pod-
bój Êwiata w imi´ nowej religii, objawionej przez proroka

M a h o m e t a

(ok. 570–632) – arab. Muhammad. Na skutek ich zwyci´stw, w I p o ∏ .
VIII w. obszar pomi´dzy cywilizacjami Dalekiego Wschodu (Ind i i
i Chin) a c h r z e Ê c i j a ƒ s kà Europà zaj´∏a nowa cywilizacja – Êwiat islamu.

Jak ju˝ wiecie, Pó∏wysep Arabski by∏ pierwotnà ojczyznà plemion se-
mickich, które od najdawniejszych czasów przedostawa∏y si´ na sà-
siednie, ˝yzne ziemie (por. rozdz. 2). Ekspansja Arabów w VII w. sta-
nowi∏a kolejnà, najwi´kszà fal´ semickich migracji. Od wszystkich
poprzednich ró˝ni∏a jà przede wszystkim religijna motywacja. We-
d∏ug nauk Mahometa obowiàzkiem muzu∏manów („ludzi poddanych
woli Boga”) by∏o rozszerzanie panowania nowej religii:

Zwalczajcie tych, którzy nie wierzà w Boga i w dzieƒ Ostatni, którzy nie
zakazujà tego, co zakaza∏ Bóg i jego pos∏aniec [ M a h o m e t ], i nie poddajà
si´ religii prawdy, dopóki oni nie zap∏acà daniny w∏asnà r´kà i nie zosta-
nà upokorzeni.

Natchnieni obietnicà raju dla poleg∏ych w Êwi´tej wojnie z niewier-
nymi –

d ˝ i h a d – wojownicy arabscy szli do walki z pogardà dla

Êmierci, co tak zdumia∏o bizantyjskich pos∏ów. O sukcesach Arabów
przesàdzi∏ jednak nie tylko zapa∏ religijny. Zaatakowane przez nich
dwa mocarstwa – Bizancjum i Persja – by∏y zbyt wyczerpane d∏ugolet-
nimi wojnami, aby zorganizowaç skutecznà obron´ przed ruchliwymi

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

 W I AT I S L A M U

175

175

arabskimi armiami. Poniewa˝ islamscy wojownicy tolerowali wy-
znawców chrzeÊcijaƒstwa, judaizmu i zaratusztrianizmu, Arabom
sprzyja∏a znaczna cz´Êç ludnoÊci podbijanych terytoriów, zra˝onej do
dotychczasowych w∏adz. Pragmatyczne* post´powanie zdobywców,
którzy starali si´ raczej wykorzystaç, ni˝ zniszczyç zdobycze cywili-
zacyjne opanowanych krajów, nie tylko u∏atwi∏o im podboje, ale tak-
˝e pozwoli∏o w nast´pnych latach zbudowaç pot´g´ Êredniowieczne-
go islamu.

Abraham, Jezus, Mahomet

Chocia˝ wyznawcy nowej wiary wywodzili si´ w wi´kszoÊci spoÊród
pustynnych ko c z o w n i kó w, islam nie by∏ prymitywnà „religià pusty-
ni”. Jej twórca – Mahomet – by∏ kupcem z

Mekki, miasta po∏o˝one-

go przy wa˝nym szlaku handlowym z Syrii do Arabii Po ∏ u d n i o w e j .
Pod wp∏ywem rosnàcych zysków z handlu wÊród mieszkaƒców Mek-
ki post´powa∏ w VI–VII w. proces rozwarstwienia majàtkowego. Roz-
luênieniu ulega∏y wi´zy rodowe, zast´powane podzia∏em na bogatà
elit´ i ubo˝ejàcà wi´kszoÊç. Powsta∏ wi´c podatny grunt dla
nowych idei religijnych, przywracajàcych poczucie wspól-
noty i t∏umaczàcych zmieniajàcy si´ Êwiat. Na Pó ∏ w y s e p
Arabski przenika∏y ju˝ od dawna judaizm i chrzeÊcijaƒstwo.
Nawiàzujàc do nich, Mahomet stworzy∏ religi´, która prze-
kona∏a Arabów do monoteizmu.

Twórca islamu w w i e ku 40 lat dozna∏ objawienia, które
przedstawi∏ jako dope∏nienie misji proroków Starego Testa-
mentu i C h rystusa (równie˝ uznanego przez Mahometa za
p r o r o ka). Podobnie jak religia ˝ydowska i c h r z e Ê c i j a ƒ s t w o ,
islam wzywa∏ do pos∏uszeƒstwa jedynemu, mi∏osiern e m u
Bogu – Allachowi – stwórcy i s´dziemu, zapowiada∏ rów-
nie˝ dzieƒ Sàdu Ostatecznego, podczas którego zostanà osà-
dzone uczynki cz∏owieka wobec bliênich. Tak jak judaizm,
islam zakazywa∏ przedstawiania postaci w sztuce sakralnej
oraz spo˝ywania zwierzàt „nieczystych”, odrzuca∏ te˝
chrzeÊcijaƒskie idee Trójcy Âwi´tej i grzechu pierworodne-
go. Praojcem Arabów mia∏ byç biblijny Abraham.

H i s t o rycy przypuszczajà, i˝ Mahomet liczy∏ na poparcie
przez ˚ydów: poczàtkowo muzu∏manie zwracali si´ podczas
modlitwy w stron´ Jerozolimy, a za dzieƒ wspólnych mo-
d∏ów przyj´li sobot´ – ˝ydowski szabas. Gdy wyznawcy ju-
daizmu odrzucili objawienie Pr o r o ka, nakaza∏ on swoim
z w o l e n n i kom modliç si´ w k i e ru n ku Mekki i p r z e s u n à ∏
dzieƒ mod∏ów na piàtek. Nie zmieni∏o to faktu, ˝e islam
sta∏ si´ trzecià wielkà odnogà judeochrzeÊcijaƒskiej tradycji
religijnej. WÊród Êredniowiecznych teologów utrzymywa∏
si´ nawet doÊç d∏ugo poglàd, i˝ by∏ on jedynie ko l e j n à
chrzeÊcijaƒskà herezjà.

3 . G e n e z a

i s l a m u

Jezus, jadàcy na osio∏ku,
w towarzystwie Mahometa,
dosiadajàcego wielb∏àda.
Przyk∏ad zwiàzku chrzeÊci-
jaƒstwa z islamem, oddany
na arabskiej ilustracji pocho-
dzàcej z czasów krucjat.

A l - Kaba – Êwiàtynia muzu∏manów
w Mekce (Arabia Saudyjska), cel corocz-
nych pielgrzymek. We wschodnim
naro˝niku budynku wmurowano Czarny
Kamieƒ (prawdopodobnie meteoryt) –
najwi´kszà relikwi´ wyznawców islamu.
Sama Al-Kaba znajduje si´ na dziedziƒcu
wielkiego meczetu.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

 R E D N I O W I E C Z E

176

176

5 . O r g a n i z a -

cja spo∏e-
czeƒstwa
i s l a m -
s k i e g o

6 . Ró˝ne

n u rt y
i s l a m u

Sukces islamu wÊród Arabów nie przyszed∏ ∏atwo. Przeciwników
nowej religii trzeba by∏o cz´sto „przekonywaç” na polu bitwy.
O jej ostatecznym, wielkim triumfie zadecydowa∏y has∏a równoÊci
i braterstwa wiernych. Wa˝na by∏a tak˝e osobowoÊç samego Ma-
hometa. Jego objawienie i myÊli, zapisane w

Koranie i przekaza-

ne w muzu∏maƒskiej tradycji (sunnie), potrafi∏y porwaç najpierw
Arabów, a nast´pnie wiele innych ludów. Podstawowe zasady is-
lamu oraz regu∏y, którymi mieli kierowaç si´ wierni, zosta∏y
przedstawione niezwykle jasno i konkretnie. W przysz∏oÊci umo˝-
liwi∏o to ekspansj´ nowej religii wÊród ró˝nych kultur.

Naród islamu

Inaczej ni˝ Chrystus, który jako Syn Bo˝y g∏osi∏: „Królestwo moje
nie jest z tego Êwiata”, Mahomet przedstawia∏ si´ jako Wys∏annik
Bo˝y, pos∏any w celu zaprowadzenia na ziemi nowego porzàdku. Pod-
czas wi´c gdy Chrystus rozdziela∏ wyraênie religi´ od paƒstwa (por.
rozdz. 10), Mahomet by∏ tak˝e przywódcà politycznym – s´dzià i wo-
dzem. Nie wskaza∏ on jednak ustroju odpowiedniego dla paƒstwa is-
lamu ani nie ustanowi∏ stanu kap∏aƒskiego. Powi´kszajàca si´ spo-
∏ecznoÊç muzu∏maƒska pozosta∏a zatem wspólnotà równych sobie
wyznawców – narodem islamu. Na jego czele sta∏ imam („przewod-
nik”), kierujàcy wspólnà modlitwà. Cz∏onkowie wspólnoty muzu∏-
maƒskiej rozwiàzania wszystkich doczesnych problemów poszukiwa-
li w Koranie i sunnie. Stàd te˝ szczególnà pozycj´ w c y w i l i z a c j i
islamskiej zdoby∏y grupy zajmujàce si´ interpretacjà nauk Mahometa
– uczeni, s´dziowie i prawnicy.

Brak islamskiego odpowiednika papiestwa, czyli oÊrodka ustalajàcego
obowiàzujàcà wyk∏adni´ nauk Mahometa, sprzyja∏ powstawaniu
wielu nurtów, ruchów i sekt. Poszczególne ugrupowania powo∏ywa∏y
si´ na inne wersje Koranu i zbiory tradycji, ró˝ne interpretacje, w∏as-
ne autorytety i w∏asnych „Êwi´tych”.

Problemem, który na trwa∏e podzieli∏ wiernych, by∏a kwestia wybo-
ru i roli imama. Po Êmierci Proroka funkcj´ t´ pe∏nili wybierani kolej-
no towarzysze Mahometa, pos∏ugujàcy si´ tytu∏em ka l i f a ( „n a s t ´ p-
c y”). Wywo∏a∏o to sprzeciw niektórych muzu∏manów, g∏oszàcych,
˝e imam powinien byç wybierany spoÊród wszystkich wiern y c h .
W 661 r. zamordowano kalifa Alego, zi´cia Mahometa. Kiedy jego na-
s t ´ pcà zosta∏ przedstawiciel wrogiego mu rodu Umajjadów, zwolenni-
cy Alego pozostali w opozycji, zapoczàtkowujàc ruch

s z y i t ó w

( „ s t r o n n i kó w”) – najwi´kszà schizm´ w islamie. W odró˝nieniu od
wi´kszoÊci muzu∏manów, okreÊlanych jako

s u n n i c i, szyici uwa˝ajà

objawienie przekazane w Koranie i sunnie za niepe∏ne. Prawo do jego
uzupe∏nienia przyznajà imamom b´dàcym potomkami Alego, w k t ó-
rych widzà poÊredników mi´dzy Bogiem a ludêmi. Do szyitów zali-
cza∏a si´ m.in. sekta assasynów, dzia∏ajàca w XI–XIII w., która zas∏y-
n´∏a ze skrytobójczych mordów. Obecnie islam szyicki panuje w I r a n i e .

4 . Przyczyny

sukcesu
i s l a m u

Strona z X I V- w i e c z n e g o
egzemplarza Koranu (arab.
„recytacja” lub „czytanie”),
Êwi´tej ksi´gi islamu, a z a r a-
zem arcydzie∏a literatury
arabskiej, z∏o˝onego ze
114 sur (rozdzia∏ów).

Miniatura ukazujàca ho∏d
sk∏adany pierwszemu kalifo-
wi Abu Bakrowi. Skonsoli-
dowa∏ on paƒstwo Mahome-
ta i przed Êmiercià w 634 r.
przekaza∏ w∏adz´ Omarowi.
Omar rozpoczà∏ wielkie
podboje Arabów, w których
wyniku oderwa∏ od Bizan-
cjum: Palestyn´, Syri´, Egipt,
Cyrenajk´ i Tr y p o l i t a n i ´ ,
a na wschodzie dotar∏ a˝
do Indusu.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

 W I AT I S L A M U

177

177

8 . O r g a n i z a -

cja poli-
tyczna
Ê w i a t a
i s l a m u

Obok podzia∏u na sunnitów i s z y i t ó w,
w obr´bie islamu pojawi∏o si´ równie˝
wiele specyficznych ruchów religijnych.
J e d n y m z c i e kawszych by∏ mistyczny
ruch sufich, którzy poszukiwali bezpo-
Êredniego kontaktu z Bogiem poprzez
praktyki ascetyczne i medytacyjne. Od
niego wywodzi∏o si´ m.in. tureckie brac-
two derwiszów taƒczàcych, stosujàce
transowy taniec dla osiàgni´cia ekstazy
religijnej.

Po c z à t kowo narodem islamu byli Ara-
bowie, którzy na podbitych ziemiach
stanowili klas´ panujàcà. Poniewa˝ j e d-
nak wspólnota muzu∏maƒska by∏a ot-
w a rta na nowych wyznawców, zacz´∏a szybko poszerzaç si´ o Pe r-
s ó w, Egipcjan, Syry j c z y kó w, Berberów* i inne ludy. Po w s z e c h n y m
nawróceniom sprzyja∏a nie tylko atrakcyjnoÊç nauk Pr o r o ka, ale tak-
˝e ch´ç uwolnienia si´ od ucià˝liwych podatków i ograniczeƒ na-
k∏adanych na innowierców. Nowi muzu∏manie wnosili do cywiliza-
cji islamu elementy w∏asnych ku l t u r, cz´sto znacznie starszych
i wy˝ej rozwini´tych ni˝ arabska. Przyk∏adowo, w X I – X I I I - w i e c z-
nym Iranie (dawnej Persji) w∏adcy i ˝o∏nierze mówili przewa˝nie po
t u r e c ku, urz´dnicy i a rtyÊci pos∏ugiwali si´ j´zykiem perskim,
a arabski dominowa∏ w nauce i obrz´dach religijnych. Najs∏ynniej-
szy wódz muzu∏maƒski, Saladyn, by∏ Kurdem, wi´kszoÊç zaÊ wybit-
nych Êredniowiecznych uczonych „arabskich” to Persowie, Tu r c y
lub ˚ydzi.

Kalifowie, wezyrowie, su∏tani

Do po∏. VIII w. w∏adz´ nad muzu∏mana-
mi sprawowali kalifowie z rodu Umajja-
d ó w, rezydujàcy w D a m a s z ku. W 750 r.
zostali oni obaleni przez pretendentów
z rodu Abbasydów, którzy nast´pnie
przenieÊli siedzib´ kalifatu do Bagdadu,
s kàd rzàdzili z p r z e rwami a˝ do po∏.
XIII w. W∏adza kalifów bagdadzkich nie
zosta∏a jednak uznana przez ca∏y Êwiat
islamu. W dalekiej Hiszpanii utrzymali
si´ Umajjadzi, a w kolejnych krajach islamskich pojawia∏y si´ loka l-
ne dynastie. Od X w. islam mia∏ ju˝ trzech ka l i f ó w: w B a g d a d z i e
(Abbasydzi), hiszpaƒskiej Kordowie (Umajjadzi) i Kairze (szyici z d y-
nastii Fatymidów). Ich w∏adza by∏a stopniowo ograniczana przez
wszechw∏adnych wezyrów (urz´dników kierujàcych rzàdem) i d o-
wódców wojsko w y c h .

7 . Wi e l o ku l -

turowoÊç
c y w i l i z a -
cji islamu

Meczet Umajjadów w D a-
maszku (VIII w.). Na Êrodku
placu, przed wejÊciem do
meczetu widaç fontann´
ablucyjnà, s∏u˝àcà do obmy-
cia ràk i nóg przed modlit-
wà. Wyznanie wiary, post,
ja∏mu˝na, pielgrzymka do
Mekki oraz modlitwa (pi´ç
razy na dob´) nale˝à do pi´-
ciu podstawowych obowiàz-
ków muzu∏manina.

Meczet Al-Aksa, zwany Ko-
pu∏à na Skale (VII–VIII w. ) ,
wybudowany na wzgórzu,
gdzie wczeÊniej znajdowa∏a
si´ Êwiàtynia jerozolimska.
Z∏otà kopu∏´ wznieÊli kalifo-
wie z rodu Abbasydów, prag-
nàcy przewy˝szyç wspania-
∏oÊcià meczet w D a m a s z k u .

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

 R E D N I O W I E C Z E

178

178

9 . N a u ka

a r a b s ka

Wraz z os∏abieniem dawnych, arabskich instytucji w∏adzy
ros∏o znaczenie koczowniczych plemion tureckich z A z j i
 r o d kowej. Ze wzgl´du na talenty wojskowe Turcy byli
ch´tnie przyjmowani na s∏u˝b´ przez arabskich w∏adców.
Z czasem stali si´ trzonem armii ka l i f ó w. W XI w. jeden
z dowódców tureckich z rodu Seld˝uków przejà∏ w∏adz´
w Bagdadzie z tytu∏em su∏tana („w ∏ a d c y”).

Turcy Seld˝uc-

c y nie zdo∏ali jednak odbudowaç jednoÊci Êwiata islamu,
a ich imperium rozpad∏o si´ na liczne paƒstewka. W p o ∏ .
XIII w. Iran i Bliski Wschód dotknà∏ niszczycielski najazd
M o n g o ∏ ó w, który po∏o˝y∏ kres kalifatowi bagdadzkiemu
(zob. rozdz. 16). Mongolskich najeêdêców powstrzymali do-
piero su∏tani egipscy wywodzàcy si´ z

m a m e l u kó w, gwar-

dii wojskowej, rekrutowanej z n i e w o l n i ków (g∏ównie turec-
kich i czerkieskich). W∏adcy mameluccy utrzymali si´
w Egipcie i Syrii a˝ do XVI w., kiedy to sami ulegli su∏tanom
tureckim z dynastii osmaƒskiej. Imperium

Tu r ków Os-

m a ƒ s k i c h, rozciàgajàce si´ od Tunezji i B a ∏ kanów po Irak,
sta∏o si´ wówczas najwi´kszym paƒstwem Êwiata islamu.

Arabski renesans

Zwyci´scy Arabowie opanowali tereny cywilizacji staro˝ytnego
Wschodu (Egipt, Mezopotami´, Persj´, cz´Êç Indii) oraz obszary cywi-
lizacji Êródziemnomorskiej (od Syrii po Hiszpani´). Âwiat islamu
odziedziczy∏ wi´c po swych poprzednikach bogaty dorobek ku l t u r
hellenistycznych. Dzi´ki otwartoÊci na osiàgni´cia innych cywilizacji
Êredniowieczny islam potrafi∏ zachowaç t´ spuÊcizn´ dla przysz∏ych
p o koleƒ. Stosunek muzu∏maƒskich uczonych do wiedzy obrazowaç
mogà s∏owa jednego z najwybitniejszych filozofów – Al-Kindiego
(IX w.):

Nie powinniÊmy si´ wstydziç przyjmowania prawdy,
bez wzgl´du na to, z jakiego êród∏a do nas przychodzi,
nawet je˝eli przynoszà jà nam dawne pokolenia i o b c e
l u d y. Dla tego, kto poszukuje wiedzy, nic nie jest bar-
dziej wartoÊciowe ni˝ wiedza jako taka.

Wi e rni tej dewizie muzu∏maƒscy uczeni przek∏adali
na arabski dzie∏a greckie i hinduskie, a tak˝e po-
dejmowali w∏asne badania. Cz´sto te˝ wyru s z a l i
w dalekie podró˝e, aby poznaç obce kraje lub zdobyç cenne ksi´gi.
Uczonych utrzymywali w∏adcy (pewien su∏tan organizowa∏ nawet
porwania filozofów i artystów). Fundowali oni wielkie biblioteki, ar-
chiwa, akademie t∏umaczeƒ, a nawet laboratoria i o b s e rw a t o r i a
astronomiczne. Pracujàcy tam badacze pozostawili liczne traktaty
n a u kowe (wspomniany Al-Kindi napisa∏ ich podobno ponad 100!)
z matematyki, astronomii, medycyny, geografii, historii, filozofii, che-
mii i innych nauk.

Su∏tan turecki Sulejman II
Prawodawca, zwany przez
Europejczyków Wspania∏ym,
przyjmuje poselstwo w´-
gierskie. Na lata jego pano-
wania (1520–1566) przypad∏
szczyt ÊwietnoÊci imperium
osmaƒskiego: podbój W´-
g i e r, Mezopotamii i p ∏ n .
Afryki oraz obl´˝enie Wied-
nia. Su∏tan przeprowadzi∏
te˝ reform´ administracji,
armii i finansów oraz wspie-
ra∏ rozwój sztuki i l i t e r a t u r y.

Bogato zdobione okna me-
czetu Al-Aksa. Muzu∏ma-
nom, podobnie jak ˝ydom
i wyznawcom niektórych
herezji chrzeÊcijaƒskich, nie
wolno przedstawiaç w s z t u c e
s a k r a l n e j ludzi i z w i e r z à t .
Wra˝liwoÊç artystów mu-
zu∏maƒskich ujawni∏a si´
w bogatym wzornictwie,
wykorzystujàcym motywy
geometryczne i r o Ê l i n n e .

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

 W I AT I S L A M U

179

179

10. S z t u ka

a r a b s ka

11. Walki

m u z u ∏ -
m a ƒ s ko-
- c h r z e Ê c i -
j a ƒ s k i e

Âredniowieczny Êwiat islamu pozostawi∏ po sobie równie˝
bogaty dorobek ku l t u r a l n y. Jeszcze przed wystàpieniem
Mahometa Arabowie posiadali w∏asne tradycje poetyckie,
które nast´pnie po∏àczy∏y si´ z dziedzictwem literatu-
ry perskiej i hinduskiej. Najs∏ynniejszy utwór arabski,
K s i ´ g a tysiàca i jednej nocy, powsta∏ na kanwie utworu
perskiego, zapo˝yczonego wczeÊniej z Indii. Wybitne osiàg-
ni´cia mieli tak˝e architekci arabscy, projektujàcy pa∏ace,
meczety, twierdze, ∏aênie i mauzolea*. W∏adcy muzu∏maƒ-
scy bywali koneserami* muzyki – o jednym z kalifów wie-
my, i˝ organizowa∏ festiwale z udzia∏em 2 tys. Êpiewaków.
Najwi´kszà s∏aw´ zdobyli jednak arabscy rzemieÊlnicy, wy-
twarzajàcy dzie∏a sztuki u˝ytkowej: dywany, luksusowe
t ka n i n y, broƒ, bi˝uteri´, ceramik´, przedmioty z d r e w n a
(hebanu lub drzewa sanda∏owego), koÊci s∏oniowej i s z k ∏ a .

Wobec chrzeÊcijaƒskiej Europy

Arabowie zaatakowali Europ´ z trzech kieru n kó w. Od wschodu po-
wstrzyma∏y ich w VII i VIII w. mury Konstantynopola. Na zachodzie
wdarli si´ na Pó∏wysep Iberyjski i dotarli do po∏udniowej Fr a n c j i ,
gdzie zostali zatrzymani przez Fr a n ków w bitwie pod Poitiers w 732 r.
( p o r. rozdz. 11). Wreszcie na po∏udniu opanowali w IX w. Sycyli´
i po∏udniowà Itali´.

Od XI w. Europejczycy przeszli do ko n t r o f e n s y w y, wyko r z y s t u j à c
rozbicie polityczne Êwiata islamu. Hiszpaƒska

r e ko n k w i s t a s t o p-

niowo wypar∏a muzu∏manów z Pó∏wyspu Iberyjskiego, sycylijsko-

Wn´trze meczetu w h i s z p a ƒ-
skiej Kordowie (VIII–X w. )
– jednego z n a j w s p a n i a l -
szych dzie∏ architektury
m u z u ∏ m a ƒ s k i e j .

Ekspansja Arabów w VII–IX w.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

-italskie posiad∏oÊci Arabów zaj´li Normanowie, a na wscho-
dzie krzy˝owcy przez 200 lat utrzymywali si´ na wybrze˝ach
Syrii, Libanu i Pa l e s t y n y. RównoczeÊnie floty miast w∏oskich
opanowa∏y Morze Âródziemne, usuwajàc stamtàd kupców i pi-
ratów muzu∏maƒskich.

Widmo islamskiego zagro˝enia zawis∏o ponownie nad Europà
dopiero wraz z powstaniem imperium Tu r ków Osmaƒskich
w XIV–XV w. Ich ekspansja doprowadzi∏a do upadku cesar-
stwo bizantyjskie, po czym obj´∏a wi´kszoÊç Ba∏kanów (por.
rozdz. 14). A˝ do bitwy pod Wiedniem w 1683 r. niebezpie-
czeƒstwo tureckie stale grozi∏o chrzeÊcijaƒskiej Europie.

Obok wojen i konfliktów znane sà jednak tak˝e liczne przyk∏a-
dy wzajemnej tolerancji i s z a c u n ku chrzeÊcijan i m u z u ∏ m a n ó w.
Ju˝ w VIII w. wybudowano w Konstantynopolu meczet, wielu
muzu∏manów utrzyma∏o si´ te˝ d∏ugo na dworach chrzeÊcijaƒ-
skich w∏adców Sycylii. Pod rzàdami krzy˝owców wyznawcy islamu
mogli praktykowaç swojà religi´, a walecznoÊç muzu∏manów budzi∏a
podziw rycerstwa chrzeÊcijaƒskiego (podczas III krucjaty bratanek
Saladyna zosta∏ pasowany na rycerza przez króla Ryszarda Lwie Ser-
ce). Z kolei w krajach muzu∏maƒskich chrzeÊcijanie zajmowali wyso-
kie stanowiska, z urz´dem wezyra w∏àcznie.

Po kojowym kontaktom sprzyja∏y zwiàzki handlowe. Zanim w ko ƒ c u
XV w. odkryto drog´ morskà z Europy do Indii, najwa˝niejsze azjatyc-
kie szlaki kupieckie prowadzi∏y przez terytoria muzu∏maƒskie. Arab-
skie karawany dociera∏y do portów Êródziemnomorskich, gdzie sprze-
dawano wschodnie towary kupcom chrzeÊcijaƒskim. Tà drogà na ry n e k
europejski trafia∏y m.in. przyprawy, tka n i n y, farby, perf u m y, koÊç s∏o-
niowa, cukier, papier, porcelana i luksusowe wyroby rzemieÊlnicze.
O zasi´gu handlu chrzeÊcijaƒsko-muzu∏maƒskiego Êwiadczy
fakt, i˝ liczne monety arabskie znaleziono nawet w S ka n d y n a w i i .

Innym wa˝nym „towarem”, który Europa pozyskiwa∏a za po-
Êrednictwem Êwiata islamu, by∏a wiedza. To w∏aÊnie dzi´ki
dzie∏om arabskim, t∏umaczonym g∏ównie w Hiszpanii i I t a l i i ,
chrzeÊcijaƒskie elity odkry∏y na nowo dorobek staro˝ytnej filo-
zofii greckiej (por. rozdz. 13). Od Arabów nauka europejska prze-
j´∏a tak˝e m.in. system dziesi´tny, cyfry arabskie (u Arabów na-
zywane „hinduskimi”), pierwiastki i podnoszenie do pot´gi,
a tak˝e podstawy medycyny. Na Uniwersytecie Jagielloƒskim
pisma medyczne arabskiego uczonego Ibn Sina (980–1037),
zwanego

Aw i c e n n à, obowiàzywa∏y jeszcze w XVIII w.

Równie˝ kontakty z kulturà arabskà pozostawi∏y trwa∏e Êlady
w kulturze europejskiej. Historycy domyÊlajà si´, i˝ ze Êwiata
islamu pochodzi∏y m.in. moda na trubadurów, turnieje rycerskie oraz
znaki herbowe, a tak˝e wiele instrumentów muzycznych (np. gitara).
Wp∏ywowi muzu∏maƒskiego Wschodu Europa zawdzi´cza równie˝
upowszechnienie si´ instytucji szpitala.

180

180

 R E D N I O W I E C Z E

12. Po kojowe

kontakty
m u z u ∏ -
m a ƒ s ko-
- c h r z e Ê c i -
j a ƒ s k i e

XIII-wieczna miniatura arab-
ska, przedstawiajàca kup-
ców na bazarze. Arabowie
a˝ do XVI w. utrzymali mo-
nopol w handlu mi´dzy Da-
lekim Wschodem a E u r o p à .

Wizerunek Aw i c e n n y. S∏aw´
znakomitego medyka zdoby∏
w wieku 18 lat. Jako pierw-
szy wprowadzi∏ diety owo-
cowe, wynalaz∏ wyciàgi do
nastawiania z∏amanych koƒ-
czyn oraz masa˝e lecznicze.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

L e k s y k o n

A r a b o w i e

(„mieszkaƒcy pustyni”) – semiccy koczownicy z Pó∏wyspu Arabskiego,

którzy w VII–VIII w. podbili terytoria od Hiszpanii do zach. Indii, tworzàc na tych ob-
szarach cywilizacj´ islamu

d ˝ i h a d

(„Êwi´ta wojna”) – walka z niewiernymi w celu poszerzenia terytorium isla-

mu, jeden z obowiàzków muzu∏manina wymienionych w Koranie; niektóre grupy re-
ligijne podnosi∏y go do rangi filaru wiary

Ibn Sina

, zwany

Aw i c e n n à

(980–1037) – arabski filozof, przyrodnik, lekarz i p o e t a

pochodzenia tad˝yckiego, twórca systemu filozoficznego nawiàzujàcego do Arystote-
lesa i idealizmu platoƒskiego; jego dzie∏a przyczyni∏y si´ do upowszechnienia myÊli
Arystotelesa w Europie (por. rozdz. 13)

k a l i f

(„nast´pca”) – tytu∏, który przyj´li przywódcy wspólnoty muzu∏maƒskiej po

Êmierci Mahometa; w latach 661–750 kalifat znajdowa∏ si´ w r´ku dynastii Umajja-
d ó w, rezydujàcej w Damaszku, zosta∏a ona obalona przez ród Abbasydów, który rzà-
dzi∏ (z przerwami) w Bagdadzie do 1258 r., jego w∏adzy nie uzna∏y jednak wszystkie
kraje islamskie, niektóre z nich wysun´∏y w∏asnych kalifów; po upadku kalifatu bag-
dadzkiego tytu∏ ten straci∏ znaczenie

Ko r a n

– Êwi´ta ksi´ga islamu, zawierajàca nauki objawione Mahometowi za poÊred-

nictwem archanio∏a Gabriela; spisana w ró˝nych wersjach po Êmierci Proroka przez
jego towarzyszy; w 651 r. ustalono wersj´ obowiàzujàcà w islamie sunnickim

M a h o m e t

(ok. 570–632) – twórca islamu, prorok, kupiec z Mekki; majàc 40 lat, do-

zna∏ objawienia i zaczà∏ g∏osiç wÊród Arabów nowà, monoteistycznà religi´; z p o w o-
du niech´ci mieszkaƒców Mekki w 622 r. uciek∏ do Medyny (hid˝ra), w 630 r. powró-
ci∏ triumfalnie do rodzinnego miasta, po czym zjednoczy∏ ca∏à Arabi´

m a m e l u c y

– gwardia su∏tanów egipskich, rekrutowana z niewolników; w l a t a c h

1250–1517 sprawowali w∏adz´ w Egipcie i Syrii; odparli inwazj´ mongolskà i w y p a r l i
krzy˝owców z Lewantu; ich rzàdy zakoƒczy∏a ekspansja Turków Osmaƒskich

M e k k a

– rodzinne miasto Mahometa, miejsce arabskiego sanktuarium Al-Kaba, od

630 r. centrum religijne islamu; pobo˝ni muzu∏manie zobowiàzani sà modliç si´ pi´ç
razy na dob´ w kierunku Mekki i raz w ˝yciu udaç si´ tam z p i e l g r z y m k à

r e k o n k w i s t a

– trwajàca od XI w. walka chrzeÊcijaƒskich paƒstw Pó∏wyspu Iberyj-

skiego o odzyskanie ziem zaj´tych przez muzu∏manów; jej zwieƒczeniem sta∏o si´ za-
j´cie Grenady w 1492 r.

s u n n i c i

– wyznawcy islamu ortodoksyjnego, uznajàcy za êród∏o objawienia Ko r a n

i sunn´ – tradycj´ o ˝yciu Mahometa

s z y i c i

( „ s t r o n n i c y”) – zwolennicy kalifa Alego (zi´cia Mahometa) i jego potomków,

nieuznajàcy kalifów umajjadzkich; z biegiem czasu szyizm rozrós∏ si´ w n a j w i ´ k s z à
schizm´ islamu i podzieli∏ na liczne rozga∏´zienia; szyici nie uznajà oficjalnej wersji
sunny i wierzà w prorocze zdolnoÊci imamów

Turcy Osmaƒscy

– jeden z tureckich zwiàzków plemiennych, który w XIII w. osied-

li∏ si´ w Azji Mniejszej; w XIV w. Turcy Osmaƒscy pod wodzà Osmana rozpocz´li
budow´ w∏asnego imperium, do XV w. podbili wi´kszoÊç Ba∏kanów, w 1453 r. zdo-
byli Ko n s t a n t y n o p o l

Turcy Seld˝uccy

– jeden z tureckich zwiàzków plemiennych, który w X w. pod

wodzà rodu Seld˝uków przeszed∏ na islam; w XI w. Turcy Seld˝uccy utworzyli impe-
rium si´gajàce od Persji po Azj´ Mniejszà; przeciwko nim cesarze bizantyjscy wezwa-
li na pomoc rycerstwo ∏aciƒskie, co sta∏o si´ przyczynà krucjat

181

181

 W I AT I S L A M U

S ∏ o w n i c z e k

B e r b e r o w i e – ludy ko-
czownicze z p∏n. Afryki

k o n e s e r – znawca

m a u z o l e u m – monumental-
ny grobowiec, zwykle w∏ad-
cy (por. rozdz. 7)

p r a g m a t y c z n y – nastawio-
ny na praktyczne korzyÊci

Dla dociekliwych

P.K. Hitti,

Dzieje Arabów,

Warszawa 1969.

A. Hourani,

Historia Ara-

b ó w, Gdaƒsk 1995.

A. Mazahe∂ri,

˚ycie codzien-

ne muzu∏manów w Ê r e dn i o-
wieczu (wiek X–XIII), Wa r-
szawa 1972.

A. Mez,

Renesans islamu,

Warszawa 1980.

J. i D. Sourdel,

C y w i l i z a c j a

islamu (VII–XIII w. ), Wa r-
szawa 1980.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

 R E D N I O W I E C Z E

182

182

å W I C Z E N I A

è R Ó D ¸O A

Ocena misji Mahometa, przekazana cesarzowi
Etiopii przez Gafara ibn abi Taliba, przedstawi-
ciela etiopskich muzu∏manów.

ByliÊmy G a h i l i j a

1

, czczàc bo˝ków, karmieni mar-

twymi zwierz´tami, czyniàc niemoralnoÊç,
opuszczajàc nasze rodziny i ∏amiàc okresy przy-
mierza, a silni wÊród nas, gn´biàc s∏abszych. Ta k i
by∏ nasz stan do czasu, kiedy Allach zes∏a∏ nam
pos∏aƒca spoÊród nas samych, którego przodko-
wie sà nam znani i którego prawdomównoÊç,
w i e rnoÊç i czystoÊç uznajemy. On by∏ tym, który
wezwa∏ nas do Allacha, aby wyznawaç tylko Je-
go jako jedynego i czciç Go samego, odrzucajàc
wszelkie kamienie i ba∏wany [ w i z e runki bóstw].
On poza tym nakaza∏ nam byç prawdomównymi
w naszych rozmowach, oddawaç innym to, co im
si´ nale˝y, staç przy naszych rodzinach i p o-
wstrzymywaç si´ od czynienia z∏a i r o z l e w u
k rwi. On zabroni∏ pope∏niaç cudzo∏óstwa, sk∏ada-
nia fa∏szywego Êwiadectwa, pozbawiania sierot
ich s∏usznego prawa i mówienia êle o c z y s t y c h
kobietach. On nakaza∏ nam czciç Allacha, same-
go, nie ∏àczàc z Nim nikogo innego. On tak˝e ka-
za∏ nam zachowywaç modlitwy, p∏aciç ja∏mu˝n´
i p o Ê c i ç .

Cyt. za: P. K. Hitti,

Dzieje Arabów, Warszawa 1969.

1

Gahilija – poganie.

è R Ó D ¸O B

Ideologia Êwi´tej wojny, zawarta w Ko r a n i e .

Sura II

Zwalczajcie na drodze Boga
Tych, którzy was zwalczajà,
Lecz nie bàdêcie najeêdêcami.
Zaprawd´, Bóg nie mi∏uje najeêdêców!
I zabijajcie ich, gdziekolwiek ich spotkacie,
I wyp´dzajcie ich,
Skàd oni was wyp´dzili!
– PrzeÊladowanie jest gorsze ni˝ zabicie. –
I nie zwalczajcie ich przy Êwi´tym Meczecie,
Dopóki oni b´dà was tam zwalczaç.
Gdziekolwiek oni b´dà walczyç przeciwko wam,
zabijajcie ich!
– Taka jest odp∏ata niewiernym! –
Ale jeÊli oni si´ powstrzymajà...

– Zaprawd´ Bóg jest przebaczajàcy, litoÊciwy! –
I zwalczajcie ich,
A˝ ustanie przeÊladowanie
I religia b´dzie nale˝eç do Boga.
A jeÊli oni si´ powstrzymajà,
To wyrzeknijcie si´ wrogoÊci,
Oprócz wrogoÊci przeciw niesprawiedliwym!

K o r a n, Warszawa 1986.

è R Ó D ¸O C

Poczàtki sekty sufich w relacji Dukasa, pisarza
bizantyjskiego z XV w., zwiàzanego z d w o r e m
muzu∏maƒskiego w∏adcy Efezu.

Owego czasu w okolicy Zatoki Joƒskiej, po∏o˝onej
zaÊ na wschód od wyspy Chios, pojawi∏ si´ pe-
wien Turek, nieuczony i prostacki. Pr z e k o n y w a ∏
on Turków do dobrowolnego ubóstwa i n a u c z a ∏ ,
˝e wszystko, za wy∏àczeniem kobiet, winno byç
wspólne, zarówno ˝ywnoÊç i odzie˝, zaprz´g
i ziemia. Ja – powiada∏ – w domu twoim jak we
w∏asnym, a ty w moim jak w swoim, wy∏àczyw-
szy cz´Êç dla kobiet. Gdy pozyska∏ wszystkich [ t u-
r e c k i c h ] w i e Ê n i a k ó w, zaczà∏ tak˝e oszukaƒczo
zjednywaç sobie chrzeÊcijan. G∏osi∏ zaÊ, ˝e niego-
dzien jest czci ten Turek, który twierdzi, ˝e chrze-
Êcijanie sà bezbo˝nikami. Zaleceƒ jego usilnie
przestrzegano i gdy zjawi∏ si´ u nich jakiÊ chrze-
Êcijanin, podejmowali go godnie i jakby anio∏a
czcili. On tymczasem s∏a∏ do mo˝nych Êwieckich
i ksià˝àt KoÊcio∏a, odkrywajàc przed nimi zasa-
d´, ˝e wszyscy mogà zostaç zbawieni jedynie
w zgodzie z wiarà chrzeÊcijaƒskà. By∏ wówczas
w klasztorze na owej wyspie pewien anachoreta

1

.

Do niego pos∏a∏ ów fa∏szywy opat dwóch swoich
p o s ∏ a ƒ c ó w, derw i s z ó w, przez których oznajmi∏
nast´pujàco: „Ja, podobnie jak ty, jestem ascetà,
wielbi´ tego samego Boga”. Wszyscy, którzy
wspierali Bürklüd˝´ Mustaf´, takie bowiem by∏o
imi´ owego fa∏szywego opata, imi´ jego wynosili
wy˝ej w chwale ni˝ [ i m i ´ ] Proroka.

Ostatecznie jednak wszyscy oni wraz z f a ∏ s z y-
wym opatem musieli si´ poddaç

2

. Pokonani, do-

prowadzeni zostali do Efezu. Tam oszusta tego
t o rturom poddano, on jednak pozosta∏ nieustra-
s z o n y, obstajàc przy swoich zapatry w a n i a c h .
Przeto rozpi´li go na krzy˝u, r´ce mu rozciàgn´li
i gwoêdziami do drzewa przybili. A u s a d z i w s z y

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

 W I AT I S L A M U

183

183

na wielb∏àdzie, po mieÊcie oprowadzali. ZaÊ
uczniów jego na jego oczach zak∏uli. Przez pe-
wien czas uczniowie jego wierzyli, ˝e on nie
umar∏, lecz ˝yje.

Cyt. za: J. Hauziƒski,

Kraje i kultury Êródziemnomorskie, Po-

znaƒ 1990.

1

Anachoreta – pustelnik.

2

Nastàpi∏o to ok. 1416 r.

è R Ó D ¸O D

Poglàdy arabskiego uczonego Ibn Chalduna
(1332–1406) na temat badania dziejów przez hi-
s t o r y k a .

Wielu uczonym m´˝om i wybitnym history k o m
poÊlizgn´∏a si´ noga w w y p a d ku opowieÊci i p o-
g l à d ó w, przyj´li je bowiem bez ich zg∏´biania
i w koƒcu historia uleg∏a pomieszaniu. A z a t e m
ten, kto zajmuje si´ tà dziedzinà, powinien znaç
zasady sprawowania w∏adzy, natur´ rzeczy ist-
niejàcych, znaç ró˝nice mi´dzy narodami, regio-
nami, epokami, jeÊli chodzi o sposoby post´po-
wania i zachowania si´, obyczaje, wyznania,
k i e runki myÊlenia i inne sprawy. Musi posiadaç
wiedz´ o teraêniejszoÊci w tych wszystkich spra-
wach, musi posiadaç zdolnoÊç ujawniania podo-
bieƒstw i ró˝nic, jakie zachodzà mi´dzy teraê-
niejszoÊcià a przesz∏oÊcià, musi umieç wyjaÊniaç
ró˝nice i podobieƒstwa, musi wiedzieç, jak po-
wstawa∏y dynastie i religie, a tak˝e znaç zasady,
przyczyny i w a runki ich powstania, jakie by∏y lo-
sy tych, którzy je tworzyli, i co si´ z nimi dzia∏o.
Winien w ten sposób zg∏´biç przyczyny ka˝dego
wydarzenia, rozwa˝yç przyczyny ka˝dej sprawy.
Wówczas przekazanà mu informacj´ porówna
z posiadanymi zasadami i prawami. Je˝eli b´dzie
si´ z nimi zgadzaç i im podlegaç, wówczas uzna
jà za prawdziwà, jeÊli nie – uzna jà za fa∏szywà
i o d r z u c i .

Cyt. za: A. Mez,

Renesans islamu, Warszawa 1980.

è R Ó D ¸O E

Wp∏yw kultury arabskiej na miejscowà ludnoÊç
chrzeÊcijaƒskà w opinii Paw∏a Alvaro, nawróco-
nego z islamu biskupa hiszpaƒskiej Ko r d o w y, ˝y-
jàcego w IX w.

Liczni moi wspó∏bracia czytajà wiersze i b a j k i
arabskie, studiujà utwory muzu∏maƒskich filozo-

fów i teologów nie po to, aby je krytykowaç, ale
studiujà te dzie∏a jako wzory prawid∏owej i w y-
t w o rnej mowy arabskiej. A gdzie˝ znaleêç mo˝na
teraz chocia˝by jednego umiejàcego czytaç ∏aciƒ-
skie komentarze do Pisma Âwi´tego? Kto spoÊród
nich czyta Ewangeli´ i Proroctwa? Niestety,
wszyscy m∏odzi i zdolni ludzie zachwycajà si´
tylko j´zykiem i literaturà arabskà, tracàc te˝
ogromne sumy na gromadzenie ksi´gozbiorów
i nie tajà swego zachwytu dla tej literatury.
O ksià˝kach chrzeÊcijaƒskich mówià z p o g a r d à ,
˝e nie zas∏ugujà na ˝adnà uwag´. A c h r z e Ê c i j a n i e
zapomnieli swego j´zyka i sàdz´, ˝e z t ru d n o Ê c i à
znajdzie si´ jeden na tysiàc umiejàcy napisaç list
po ∏acinie, chocia˝ z d rugiej strony, nie majà ta-
kich trudnoÊci w wyra˝aniu swoich myÊli po
a r a b s ku. Wszak w tym j´zyku wyra˝ajà si´ z n a j-
wy˝szà elegancjà i tworzà wiersze pi´kniejsze
i z wi´kszym talentem ni˝ sami Arabowie.

Cyt. za: J. Hauziƒski,

Kraje i kultury Êródziemnomorskie, Po-

znaƒ 1990.

Podboje Arabów

1 .

WyjaÊnij przyczyny sukcesów ekspansji Arabów
i wska˝ na mapie zasi´g ich podbojów.

(akapit 1, 2,

mapa s. 179)

Geneza islamu

2 .

Opisz zmiany w wierzeniach i p r z e k o n a n i a c h
moralnych Arabów, wprowadzone przez Maho-
meta. W czym przejawia∏ si´ wp∏yw judaizmu
i chrzeÊcijaƒstwa na nowà religi´?

(êród∏o A, aka-

pit 3)

3 .

Przedstaw przyczyny post´pów islamizacji.

( a k a -

pit 4, 7)

4 .

Jakà rol´ Koran przypisuje wojnie?

(êród∏o B)

Naród islamu

5 .

Jakie zasady organizacji spo∏ecznoÊci muzu∏maƒ-
skiej wynika∏y z nauki Mahometa?

(akapit 5, 7)

6 .

Scharakteryzuj podstawowe od∏amy islamu. Na
czym polega oryginalnoÊç sufizmu wÊród wyznaƒ
m u z u ∏ m a ƒ s k i c h ?

(êród∏o C, akapit 6)

7 .

Opisz politycznà organizacj´ Êwiata muzu∏maƒskie-
g o .

(akapit 8)

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

 R E D N I O W I E C Z E

184

184

Sprawdê, czy potrafisz

1 . WyjaÊniç genez´ islamu i scharakteryzowaç

jego podstawowe wyznania.

2 . Opisaç zwiàzki pomi´dzy islamem, judaiz-

mem i chrzeÊcijaƒstwem.

3 . Przedstawiç instytucje polityczne muzu∏ma-

nów i wskazaç na mapie zasi´g ekspansji Ara-
b ó w.

4 . Wskazaç ró˝nice mi´dzy islamem a c h r z e -

Êcijaƒstwem w organizacji ˝ycia religijnego
i p o l i t y c z n e g o .

5 . OkreÊliç êród∏a sukcesu islamizacji ludów

Azji, Afryki i E u r o p y.

6 . Wymieniç osiàgni´cia nauki i sztuki arabskiej.

7 . Scharakteryzowaç stosunki mi´dzy Êrednio-

wiecznym islamem a c h r z e Ê c i j a ƒ s t w e m .

Dorobek Êredniowiecznej cywilizacji islamu

8 .

Omów stosunek uczonych muzu∏maƒskich do wie-
dzy opartej na rozumie. Jakie wymagania stawia∏
Ibn Chaldun historykom?

(êród∏o D, akapit 9)

9 .

Opisz dorobek Êredniowiecznej cywilizacji islamu
w dziedzinie nauki i s z t u k i .

(akapit 9, 10)

Islam i c h r z e Ê c i j a ƒ s t w o

TEKST I

Zwiàzki islamu z judaizmem i c h r z e Ê c i j a ƒ s t w e m
w interpretacji wspó∏czesnego francuskiego re-
ligioznawcy Maurice’a G a u d e f r o y a - D e m o m b y-
n e s a .

Sk∏onny jestem wierzyç, ˝e wersety Ko r a n u ,
w k t ó rych Mahomet znalaz∏ historie proroków
Izraela oraz zapowiedê swego w∏asnego ˝ycia,
doprowadzi∏y go do uto˝samienia ich misji z j e g o
w∏asnà misjà i przez to do uznania za swoje
p i e rwsze zadanie nawrócenie wspó∏czesnych mu
˚ydów; seria wersetów [ z Ko r a n u ] f o rmu∏uje pro-
gram nawrócenia ˚ydów na islam: „...dla tych,
którzy sà bogobojni, dla tych, którzy dajà ja∏mu˝-
n´, dla tych, którzy wierzà w Nasze znaki, i d l a
tych, którzy idà za Pos∏aƒcem, Prorokiem rodzi-
mym, którego oni znajdujà wspomnianego w To-
rze i w Ewangelii; on im nakazuje to, co jest
s∏uszne, i zakazuje tego, co nies∏uszne; i z e z w a l a
im na rzeczy dobre, a zakazuje im rzeczy brzyd-
kich; i zdejmuje z nich brzemi´ i o k o w y, które na
nich cià˝y∏y. A ci, którzy w niego wierzà, pod-
trzymujà go i pomagajà mu, i idà za Êwiat∏em,
które zosta∏o z nim zes∏ane. Oni b´dà szcz´Êliwi.
Powiedz: »O ludzie! Ja jestem Pos∏aƒcem Boga do
was wszystkich...« WÊród ludu Moj˝esza jest spo-
∏ecznoÊç, która si´ kieruje prawdà i wed∏ug niej
dzia∏a sprawiedliwie”. (XXIX, 46–47)

Koran uznaje za wiernych tych spoÊród ˚ydów,
którzy uwierzyli w Moj˝esza i byli pos∏uszni za-

1 0 .

Przedstaw konflikty militarne mi´dzy Êwiatem is-
lamu a c h r z e Ê c i j a ƒ s t w e m .

(akapit 11)

1 1 .

Podaj przyk∏ad wp∏ywu kultury muzu∏maƒskiej na
spo∏ecznoÊç chrzeÊcijaƒskà w Êredniowiecznej Hisz-
p a n i i .

(êród∏o E)

1 2 .

Jakie korzyÊci wynios∏a Europa z kontaktów ze
Êwiatem arabskim?

(akapit 12)

Pro b l e m y do prze m y Ê l e n i a
i d y s k u s j i

1 . Dlaczego chrzeÊcijan, muzu∏manów i ˝ydów na-

zywa si´ „ludami Ksi´gi”? Jak muzu∏manie in-
terpretujà podobieƒstwa mi´dzy tymi trzema
religiami monoteistycznymi?

(tekst I)

2 . Porównaj wizje porzàdku politycznego i s p o ∏ e c z -

nego: Êredniowiecznego islamu, bizantyjskiego
hellenizmu chrzeÊcijaƒskiego (por. rozdz. 14) i ∏a-
ciƒskiej reformy gregoriaƒskiej (por. rozdz. 12).
Jaki wp∏yw wywar∏y one na ustrój i kultur´ wspó∏-
czesnych paƒstw, wywodzàcych si´ z tych kr´-
gów cywilizacyjnych?

(tekst II)

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

185

185

 W I AT I S L A M U

sadom To ry

1

, nast´pnie tych, którzy uwierzyli

w Jezusa i ˝yli zgodnie z nakazami Ewangelii,
i w konsekwencji powinni uwierzyç nauce Maho-
meta i staç si´ muzu∏manami. W r z e c z y w i s t o-
Êci jednak ˚ydzi i chrzeÊcijanie sfa∏szowali
swoje Ksi´gi, tym samym wi´c nie chcà si´ pod-
porzàdkowaç prawdziwemu prawu, jakim jest
Ko r a n .

Istnieje jedno tylko objawienie. Pewien werset
medyƒski mówi: „Zaprawd´, objawiliÊmy tobie,
tak jak objawiliÊmy Noemu i prorokom po nim;
i jak objawiliÊmy Abrahamowi i Izmaelowi, Iza-
akowi i J a kubowi, jak i pokoleniom; Jezusowi,
Hiobowi i Jonaszowi, Aaronowi i S a l o m o n o w i ;
a Dawidowi daliÊmy Psalmy”. (IV, 163)

M. Gaudefroy-Demombynes,

Narodziny islamu, Wa r s z a w a

1 9 8 8 .

1

Tora (hebr. „Prawo”) – pi´ç pierwszych ksiàg Starego Te s t a -
mentu – Pi´cioksiàg.

TEKST II

Wp∏yw islamu na organizacj´ paƒstwowà i p r a-
wo w uj´ciu wspó∏czesnego historyka brytyj-
skiego Bernarda Lewisa.

Islam b´dàcy dzieckiem Arabii i arabskiego proro-
ka by∏ nie tylko systemem wierzeƒ i kultem. By∏
tak˝e systemem paƒstwa, spo∏eczeƒstwa, prawa,
myÊli i sztuki – cywilizacjà, w której religia by∏a
czynnikiem jednoczàcym, a w koƒcu równie˝ do-
minujàcym; oznacza∏ podporzàdkowanie si´ nie
tylko nowej wierze, ale równie˝ spo∏ecznoÊci, je-
go zasady okreÊla∏ szari’at

1

, Êwi´te prawo opra-

cowane przez prawników na podstawie Ko r a n u
i tradycji Proroka.

Szari’at by∏ nie tylko normatywnym kodeksem
prawnym, ale równie˝, z punktu widzenia spo-
∏ecznego i politycznego, wzorem post´powania,
idea∏em, ku któremu muszà dà˝yç ludzie i s p o ∏ e-
czeƒstwo. Islam nie dopuszcza∏ ˝adnego prawo-
dawstwa, poniewa˝ prawo mog∏o pochodziç
wy∏àcznie od Boga dzi´ki objawieniu. Niemniej,
prawo obyczajowe oraz prawodawstwo cywilne,
a tak˝e decyzje w∏adców nieoficjalnie by∏y re-
spektowane i czasami w ograniczonym stopniu
uznawane przez prawników. Darowany przez
Boga szari’at regulowa∏ wszystkie aspekty ˝ycia,
dotyczy∏ nie tylko spraw wiary i kultu, ale tak˝e
spraw publicznych, kryminalnych i c y w i l n o-
prawnych. Jego idealny charakter najwyraêniej

ujawnia si´ w z a w a rtych w nim zasadach kon-
stytucyjnych.

Zgodnie z szari’atem g∏owà spo∏ecznoÊci jest ka-
l i f, którego obowiàzkiem jest zachowanie w n i e-
n a ruszonej for mie duchowego i m a t e r i a l n e g o
dziedzictwa Proroka. Sam kalif nie ma ˝adnej
duchowej w∏adzy. Nie mo˝e zmieniaç doktry n y
ani stwarzaç nowej. Nie wspiera∏ go ˝aden kler,
a jedynie na wpó∏ klerykalna klasa alimów, uczo-
nych wyspecjalizowanych w kwestiach prawa
boskiego. W praktyce kalif sta∏ si´ marionetkà
w r´kach wojskowych dowódców i p o l i t y c z n y c h
a w a n t u rn i k ó w, którzy od IX wieku byli prawdzi-
wymi w∏adcami islamu. Od XI wieku obok kalifa
pojawia si´ su∏tan jako najwy˝szy w∏adca Êwiec-
ki; jego w∏adza zostaje uznana przez prawników
ex post [jako ju˝ istniejàca] i bardzo niech´tnie.

B. Lewis,

Arabowie w h i s t o r i i, Warszawa 1995.

1

Szari’at – religijne prawo islamskie.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl