WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

264

Martin Heidegger . '

CZYM JEST METAFIZYKA.?*

Czym Jest metafizyka? - Pytanie to rodzi oczekiwanie,

ż

e nova

bidzie o metafizyce. Poniechamy rozpatrzymy natomiast okre

ś

lone

pytanie metafizyczne. Post

ę

puj

ą

c tak umiejscawiamy ale bodaj

bezpo

ś

rednio v metafizyce. Jedynie v ten sposób

HO

zemy Jej

dostarczy

ć

prawomocnej mo

ż

liwo

ś

ci przedstawienia siebie aa-

"

J

-

Zamierzamy rozpocz

ąć

od rozwini

ę

cia pewnego pytania meta-

fizycznego, nast

ę

pnie pokusi

ć

ale o opracowanie pytania i

zako

ń

czy

ć

odpowiedzi

ą

.

Rozwiniecie pewnego pytania metafizycznego

Z punktu widzenia zdrowego ludzkiego rozs

ą

dku filozofia Jest,

wogle powiedzenia Hegla, "

ś

wiatem na opak'. Potrzebne Jest tedy

wst

ę

pna wyró

ż

nienie metafizyki naszego punktu wyj

ś

cia. Jest ono

nast

ę

pstwem dwoistego charakteru problematyki metafizycznej.

Przede wszystkim ka

ż

de pytanie metafizyczne obejmuje zawsze

cało

ść

problematyki metafizycznej. Jest ono ka

ż

dorazowo samo t

ą

cało

ś

ci

ą

. Ka

ż

da pytanie metafizyczne mo

ż

e zatem by

ć

zadano tak tylko,

ze zapytuj

ą

cy Jako taki tkwi w nim, jest sam postawiony pod znakiem

zapytania. -Wyprowadzimy z togo nast

ę

puj

ą

ce ostrze

ż

enie: pytanie

metafizyczne musi by

ć

stawiane cało

ś

ciowo;

* Fragmenty wykładu inauguracyjnego wygłoszonego na uniwer-

sytecie wo Fryburgu Bado

ń

skim w 1929 r., w: H. H e i d e g -

g ó r , Dudown

ć

, mieszka

ć

, my

ś

le

ć

. Eseje wybrane, tłum. K. P o m

i a n , Warszawa 1977, s. 27-^7.

265

musi by

ć

tez stawiane jako wyrastaj

ą

c* • istotnego poło

ż

enia

zapytuj

ą

cego bytu przytomnego. To my zapytujemy, tu teraz, za-

pytujemy dla nas. Kasze bytowanie - w tej wspólnocie badaczy,

nauczycieli i studentów - okre

ś

lona Jest przez nauk

ę

. Co istotnego

dzieje si

ę

z nami. w fundamentach naszego przytomnego bytowania,

skoro nauka stal

ą

ale nasz

ą

nami

ę

tno

ś

ci

ą

?

Poszczególne dziedziny nauki lez

ą

z dala od siebie. Sposób

traktowania przedmiotu jest w ka

ż

dej z nich ix gruntu inny ni* w

pozostałych. Ta rozproszona wielo

ść

dyscyplin poł

ą

czona jest dxii

tylko przez techniczn

ą

organizacje uniwersytetów l wydziałów l

zachowuje jaki

ś

sens Jedynie dzi

ę

ki celom praktycznym, stawianym

sobie przez zawody. V przeciwie

ń

stwie do tego obumarło oaZkowlole

zakorzenienie nauk w ich fundamentach istotnych.

Niemniej przeto we wszystkich naukach, kieruj

ą

c ale ich

najbardziej wła

ś

ciw

ą

d

ąż

no

ś

ci

ą

, odniesieni Jeste

ś

my do samego bytu.

Yłaónle

z

punktu

widzenia

nauk

ż

adna

dziedzina

nie

posiada

pierwsze

ń

stwa wzgl

ę

dem innych; ani natura wobec dziejów, ani dzieje

wobec natury.

ś

aden sposób traktowania przedmiotów nie stoi wy

ż

ej od

innego. Poznanie Matematyczne nie Jest bardziej rygorystyczne ni

ż

filologiozno-hiatoryozna. Ma ono tylko charakter "

ś

cisło

ś

ci", która

nie Jest to

ż

sama a rygorem. Wymagania

ś

cisło

ś

ci od historii byłoby

wyst

ę

powaniem przeciw idei ap«oy-fioxnego rygoru humanistyki. Zwi

ą

zek

ze

ś

wiatem, panuj

ą

cy we wszystkich naukach Jako takich, skłania Je do

poszukiwania samego bytu, by uczyni

ć

z niego, stosowni* do Jego

tresoi

Jako

ś

ciowej

l

sposobu

bycia,

przedmiot

doolalcanla

i

uzasadniaj

ą

cego 'okre

ś

lenia. To, co dokonuje si

ę

w naukach na mocy

ich idei, jest docieraniem ooraa bli

ż

ej do istotno

ś

ci wszystkich

rzeczy.

Ten charakterystyczny zwi

ą

zek ze

ś

wiatem, Jako zwi

ą

zek z samym

bytem, jest podtrzymywany i kierowany przez pewn

ą

swobodnie wybran

ą

postaw

ę

egzystencji ludzkiej. St

ą

d, jakkolwiek do bytu odniesione

Jest równie* przed- i pozaoiaukowe post

ę

powanie człowieka, to Jednak

nauka wyró

ż

nia si

ę

tym, za w swoisty dla •labie sposób, wyra

ź

nie i.

wył

ą

cznie, pozostawia pierwsze i ostatnie słowo rzeczy samej. V

takiej r-z«oaowosoi pyta

ń

, okreilo

ń

i uzasadnie

ń

dokonuje si

ę

swoi

ś

cie ograniczone podporz

ą

dkowywanie ' si

ę

sasiemu bytowi, który

ma tedy sam siebie ujawnia

ć

. Słu

ż

ebna rola badania i nauczania

tworzy, rozwijaj

ą

c

ś

le, podstawp dla

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

266

mo

ż

liwo

ś

ci wła

ś

ciwego, Jakkolwiek ograniczonego kierowania (przez

nauk

ę

) cało

ś

ci

ą

ludzkiej egzystencji. Szczególny zwi

ą

zek nauki ze

ś

wiatem, podobnie Jak kieruj

ą

ca nim postawa człowieka, . s

ą

w pełni

rozumiano dopiero wtedy, gdy widzimy i ujmujemy to, co dzieje si

ę

przy utrzymywaniu takiego zwi

ą

zku ze

ś

wiatem. Człowiek, byt po

ś

ród

innych, "uprawia nauk

ę

". W tym "uprawianiu" nie dzieje si

ę

nic

innego, Jak wtargni

ę

cie pewnego bytu, zwanego człowiekiem, do

cało

ś

ci bytu w taki sposób,

ż

e w tym wtargni

ę

ciu i przez nie byt

otwiera si

ę

, ujawnia to, czym Jest i Jakim jest. Wła

ś

nie to

otwieraj

ą

ce wtargni

ę

cie pomaga na swój sposób bytowi dopiero sta

ć

si

ę

sob

ą

.

Te trzy składniki: zwi

ą

zek ze

ś

wiatem, postawa, wtargni

ę

cie -

wnosz

ą

sw

ą

rdzenn

ą

Jedno

ś

ci

ą

Jaskraw

ą

Jednorodno

ść

i ostro

ść

przytomno

ś

ci w naukow

ą

egzystencj

ę

. Skoro wyra

ź

nie uznajemy za

własny tak prze

ś

wietlony naukowy sposób bycia - przytomnym, to

musimy powiedzie

ć

:

Tym, czego dotyczy zwi

ą

zek ze

ś

wiatem, jest sam byt - i nic

innego.

Tym,

1

, z czego wszelka postawa czerpie swój kierunek, ajent

»,sam byt*- i nic wi

ę

cej.

Tym, z czym we wtargni

ę

ciu na do czynienia badawcze wyja

ś

-,

nianie, jest sam byt,- i nic poza nin.

Zadziwiaj

ą

ce Jest jednak, ze wła

ś

nie wtedy, gdy człowiek nauki

utwierdza si

ę

w tym, co jest mu najbardziej wła

ś

ciwe, mówi on o

czym

ś

innym. Nale

ż

y bada

ć

tylko byt - i nic innego} nale

ż

y bada

ć

Jedynie byt - i nic wi

ę

cej; nale

ż

y bada

ć

wył

ą

cznie byt -i nic poza

nim.

Jak to Jest z tym "Nic"? Czy Jest przypadkiem, ze całkiem

spontanicznie tak mówimy? Czy to tylko pewien sposób mówienia - i

poza tym nic?

Jednak

ż

e có

ż

niepokoi nas w tym "Nic"? Nauka odpycha przecie

ż

i odrzuca to "Nic", Jako stanowi

ą

ce nico

ść

. Kiedy Jednak w ten

sposób odtr

ą

camy owo "Nic", czy

ż

wtedy wła

ś

nie nie przyzna. Jeuy

si

ę

do niego? Czy mo

ż

emy Jednak mówi

ć

o przyznawaniu si

ę

, gdy mamy

przyzna

ć

si

ę

do niozegci? Czy przypadkiem to wszystko nie prowadzi

nas Ju

ż

do pustego spierania si

ę

o słowo? Przeciw-' stawiaj

ą

c ale

temu nauka musi toraz na nowo utwierdzi

ć

si

ę

w

26?

swej powadze i roztropno

ś

ci, wyra

ż

aj

ą

cej si

ę

w tyra,

ż

e chodzi Jej

wył

ą

cznie o byt. Czym

ż

e innym no

ż

a by

ć

"Nic" dla nauki, Jak

•straszydłem i fantazmatem? Je

ś

li rumWn post

ę

puj

ą

prawomocnie, to

tyle tylko mo

ż

na stanowczo powiedzie

ć

: nauka ni

ą

obce niczego

wiedzie

ć

o "Nic". Takie jest ostatecznie naukowo rygorystyczna

uj

ę

cie "Nic". Wiemy o nim o tyle tylko, o ile nie chcemy o nim, o

tym "Nic", niczego wiedzie

ć

.

Nauka nie chce niczego wiedzie

ć

o "Nic". Równie pewne Jest

Jednak l to,

ż

e wtedy, gdy pragnie ona. wypowiedzie

ć

własn

ą

istot

ę

,

przywołuje na pomoc to "Nic". Zgłasza roszczenia do tego, co

odtr

ą

ca. Jaka

ż

to rozdwojona istota odsłania si

ę

tu?

Zastanawiaj

ą

c si

ę

nad nasz

ą

aktualn

ą

egzystencj

ą

, jako

okre

ś

lon

ą

przez nauk

ę

, trafili

ś

my v sam

ś

rodek wewn

ę

trznej roz-

terki. Wyłoniło si

ę

ju

ż

z niej okre

ś

lona pytanie. Wymaga ono teraz

tylko nale

ż

ytego wysłowienia:

Jak to Jest z nico

ś

ci

ą

?

Wypracowania pytania

Wypracowania pytania o nico

ść

stawia, nas nieuchronnie w

poło

ż

eniu, w którym musi si

ę

okaza

ć

, czy mo

ż

liwe Jest udzielenie

na ni

ą

odpowiedzi, czy ta

ż

, przeciwnie, odpowiada

ć

taka Jest nie-

mo

ż

liwa. Nico

ść

jest uznana. Nauka odrzuca J

ą

, m oboj

ę

tna, wy

ż

-

szo

ś

ci

ą

Jako to "czego ni

ą

".

Niemniej przeto spróbujemy zapytywa

ć

o nico

ść

. Czy* Jest

nico

ść

? Ju

ż

pierwsza zetkni

ę

cie si

ę

z tym pytaniem wskazuj

ą

na co

ś

niezwyczajnego. W pytaniu tym ujmujemy od razu nico

ść

Jako co

ś

, co

"Jest" tak a tak, jako byt. X przecie* wła

ś

nie ró

ż

ni si

ę

ona-

zasadniczo od bytu. Pytania o nico

ść

, o to, o

ż

yw jest nico

ść

i Jak

Jest, przekształca to, co aapytywane, w Jego przeciwie

ń

stwo.

Pytania samo wyzbywa, si

ę

własnego przedmiotu.

Odpowiednio do tego wszelka odpowied

ź

na to pytanie Jest z

zasady niemo

ż

liwa, przybiera ona bowiem nast

ę

puj

ą

c

ą

form

ę

: nico

ść

"Jest" tym a tym. Pytanie i'odpowied

ź

dotycz

ą

ce nico

ś

ci s

ą

'

Jednakowo wewn

ę

trznie sprzeczne.

Nie Jest tedy nawet potrzebne, aby nico

ść

była odrzucona

przez nauk

ę

. Uwa

ż

ana powszechnie za podstawow

ą

reguł

ę

my

ś

lenia

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

268

zabi-

zasada unikania sprzeczno

ś

ci, o

ż

yli ogólna "logika.", ja to pytanie.

Skoro my

ś

lenie Jest zawsze z istoty swej my

ś

leniem o czym

ś

, przeto

Jako my

ś

lenie o nico

ś

ci wykraczałoby ono przeciwko swej własnej

istocie.

Skoro tedy Jest nam zabronione czynienie z nico

ś

ci w ogóle

przedmiotu, dotarli

ś

my do kresu naszego zapytywania o nico

ść

, przy

zało

ż

eniu,

ż

e wobec tego pytania "logika" pozostaje najwy

ż

sza,

instancj

ą

,

ż

e rozs

ą

dek Jest

ś

rodkiem, a my

ś

lenie - drog

ą

do uj

ę

cia

nico

ś

ci u Jej

ź

ródeł i do rozstrzygni

ę

cia, czy mo

ż

e ' ona by

ć

odsłoni

ę

ta.

Czy mo

ż

na jednak naruszy

ć

panowanie "logiki

1

"? Czy rozs

ą

dek nie

panuje rzeczywi

ś

cie w pytaniu o nico

ść

? X przecie

ż

z Jego tylko

pomoc

ą

mo

ż

emy okre

ś

li

ć

w ogóle nico

ść

, mo

ż

emy postawi

ć

J

ą

jako

problem, chocia

ż

tylko jako taki, który unicestwia sam siebie. Nico

ść

Jest bowiem zaprzeczeniem ogółu bytu, czystym nie-bytom. Mówi

ą

c tak,

podporz

ą

dkowujemy jednak nico

ść

wy

ż

szemu okre

ś

leniu, okre

ś

leniu jej

Jako negatywno

ś

oi, Jako tego, co Jest zaprzeczone. Otó

ż

, wedle

panuj

ą

cej i nigdy nie podwa

ż

onej nauki 'logiki" zaprzeczenie jest

tylko specyficzn

ą

operacj

ą

rozs

ą

dku. W Jaki sposób mo

ż

emy, wi

ę

c d

ąż

y

ć

do zawieszenia rozs

ą

dku przy rozpatrywaniu pytania o nico

ść

lub pytania

o Mo

ż

liwo

ść

tego pytania? Czy jednak przyj

ę

te tu domniemanie Jest

takie pewne? Czy "nie", negatywno

ść

, a zatem równie

ż

zaprzeczenie s

ą

istotnie wy

ż

szy* okre

ś

lenien, pod które nico

ść

popada Jako szczególny

przypadek czego

ś

, co zaprzeczone? Czy-nico

ść

obecna Jest dlatego

tylko,,

ż

e obecne Jest "nie", tzn. zaprzeczenie, o«y tez Jest

odwrotnie: zaprzeo

ż

eni

ę

. JL "nie" s

ą

obecne dlatego tylko,

ż

e obecna

Jest Uloo

ść

?. Nie jest to rozstrzygni

ę

te, co wi

ę

cej, nie było to nigdy

podniesione do godno

ś

ci wyra

ź

nego pytania. Co do na«, utrzymujemy,

ż

e

nico

ść

Jest czym

ś

pierwotny* w stosunku do "nie" i do zaprzeczenia.

Je

ś

li twierdzenie to Jest prawomocne, to mo

ż

liwo

ść

zaprzeczenia

Jako operacji'rozs

ą

dku,"a zatem równie

ż

sam rozs

ą

dek w jaki

ś

sposób

zale

żą

od nico

ś

ci.. Jak

ż

e tedy rozs

ą

dek no

ż

e obole

ć

rozstrzygn

ąć

pytanie o nico

ść

? Czy

ż

by pozorna wewn

ę

trzna sprzeczno

ść

pytania i

odpowiedzi dotycz

ą

cych, nico

ś

ci wspierała si

ę

ostatecznie tylko na

ś

lepym uporze bł

ą

kaj

ą

cego si

ę

rozs

ą

dku?

Je

ś

li Jednak nie wprowadza nas w bł

ą

d owa tornalna nleeoz-

liwo

ś

ó pytania o nico

ść

, Je

ś

li wbrew niej uporczywie stawiany to

pytanie, to musimy, aby doprowadzi

ć

spraw

ę

do ko

ń

ca, apelnl

ń

przynajmniej to, co Jest podstawowy* wymaganie* dotycz

ą

cym ka

ż

dego

mo

ż

liwego pytania. Je

ś

li pytanie ma by

ć

skierowane ku nico

ś

ci - ku

niej samej - to musi ona najpierw by

ć

dana. Musimy tedy mle

ć

mo

ż

liwo

ść

napotkania Jej gdzie

ś

.

Gdzie b

ę

dziemy poszukiwa

ć

nico

ś

ci? Jak odnajdziemy nico

ść

?

Czy

ż

po to, by co

ś

odnale

źć

, nie musimy Ju

ż

uprzednio wiedzie

ć

, te

to Jest? W rzeczy samej człowiek zdolny jest do poszukiwania

czego

ś

przede wszystkim l najcz

ęś

ciej wtedy, gdy zało

ż

ył uprzednio

istnienie tego, czego poszukuje. Otó

ż

tym, czego poszukujemy teraz,

Jest

nico

ść

.

Czy

ż

by

wi

ę

c

ostatecznie

mo

ż

liwe

było

jakie

ś

poszukiwanie bez owego uprzedniego zało

ż

enia, poszukiwanie, któremu

odpowiadałoby czyste znalezienie?

Niezale

ż

nie od odpowiedzi na to pytanie mo

ż

emy stwierdzi

ć

,

ż

e mamy nico

ść

, cho

ć

by tylko Jako co

ś

, o czym codziennie mówimy tu

lub ówdzie. T

ę

pospolit

ą

, całkowicie w oczywisto

ś

ci wyblakł

ą

nico

ść

- gdy

ż

w tej postaci przewija ale ona w naszej gadaninie -

t

ę

pospolit

ą

nico

ść

mo

ż

emy nawet bez wahania zawrze

ć

w nast

ę

-

puj

ą

cej "definicji":

Nico

ść

Jest kompletnym zaprzeczeniem ogółu bytu. Czy

ż

ta

charakterystyka nico

ś

ci nie udziela nam ostatecznie wskazówki

i

co do jedynego kierunku, w Jakim mo

ż

emy spodziewa

ć

si

ę

spotkania z

ni

ą

?

Przede wszystkim musi by

ć

dany ogół bytu, aby mógł on by

ć

poddany Jako taki zasadniczemu zaprzeczeniu, v którym miałaby

si

ę

ujawni

ć

sama nico

ść

.

Jednak

ż

e, nawet gdy pominiemy problematyczno

ść

stosunku mi

ę

dzy

zaprzeczeniem a nico

ś

ci

ą

; w Jaki

ż

sposób my, istoty sko

ń

czone,

uczynimy cało

ść

bytu w jego ogóle czym

ś

dost

ę

pnym zarazem v sobie i

dla nas? Co najwy

ż

ej mo

ż

emy t

ę

cało

ść

bytu pomy

ś

le

ć

w jego "idei",

my

ś

lowo „zaprzeczy

ć

" to, co tak sobie wyobra

ż

amy, l "pomy

ś

le

ć

" to

Jako zaprzeczenie. T

ą

drog

ą

docieramy wprawdzie do formalnego

poj

ę

cia wyobra

ż

onej nico

ś

ci, nigdy. Jednak -do nico

ś

ci samej. Ale

nico

ść

jest niczym l Je

ś

li prawd

ą

Jest,

ż

e nico

ść

stanowi doskonałe

niezró

ż

nicowanie, to mi

ę

dzy nico

ś

ci

ą

wyobra

ż

on

ą

a "wła

ś

ciw

ą

* nie

mo

ż

e wyst

ę

powa

ć

ż

adna "ró

ż

nica. Co

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

270

si

ę

tyczy samej nico

ś

ci "wła

ś

ciwej",' *zy* nl« jest to znowu owo

utajona, niemniej przeto wewn

ę

trzni* sprzeczne pojecie Jakiej

ś

nico

ś

ci bytuj

ą

cej? Sprzeciwy rozs

ą

dku po raz ostatni zatrzymuj

ą

teraz nasze poszukiwanie, którego prawomocno

ść

mo

ż

e by

ć

ustano—

wion

ą

wył

ą

cznie poprzez Jakie

ś

fundamentalna do

ś

wiadczenie ni-

co

ś

ci.

Je

ś

li pewne Jest, ze nie mo

ż

emy nigdy uj

ąć

w sposób absolutny

cało

ś

ci bytu w sobie, to równie pewne Jest, ze znajdujemy aip w

ś

ród

bytu odsłoni

ę

tego w cało

ś

ci tak lub inaczej. Ostatecznie miedzy

ujmowaniem cało

ś

ci bytu w sobie a znajdowaniem si

ę

w

ś

ród- bytu w

cało

ś

ci zachodzi istotna'ró

ż

nica. Ujecie cało

ś

ci bytu w sobie Jest z

zasady niemo

ż

liwe. Tymczasem - w tej mierze, w jakiej Jeste

ś

my

przytomni - znajdujemy si

ę

w

ś

ród bytu w cało

ś

ci. Co prawda wydaje

si

ę

,

ż

e. wła

ś

nie w poczynaniach naszego

V

ż

ycia codziennego zwi

ą

zani Jeste

ś

my ka

ż

dorazowo tylko z tym lub owym

bytem i ze Jeste

ś

my zagubieni w tej lub owej dziedzinie bytu.

Jakkolwiek ma ona tedy pozór rozproszenia, codzienno

ść

zapewnia

niemniej Jedno

ść

owej "cało

ś

ci" bytu, chocia

ż

Jedno

ść

te przesłania

Jaki

ś

cie

ń

. Nawet wtedy, i. wła

ś

ni* wtedy, gdy nie Jeste

ś

my zaj

ę

ci ani

rzeczami, ani sob

ą

- Jawi mi

ę

nam ta "cało

ść

*; ma to miejsce na

przykład w przypadku prawdziwego znudzenia. Znudzenie to, odległe,

gdy nudzi nas po prostu Jaka

ś

ksi

ąż

ka czy Jakie

ś

przedstawienie,

jakie

ś

zaj

ę

cie czy jaka

ś

rozrywka, wybucha wtedy, gdy "komu

ś

nudzi*.

Owo

gł

ę

bokie

znudzenie,

ci

ą

gn

ą

ce

si

ę

Jak

milcz

ą

ca

mgła

w

przepa

ś

ciach naszej przytomno

ś

ci, pokrywa rzeczy i pokrywa ludzi, i

wraz z n<»-i pokrywa nas samych - sprawiaj

ą

c, ze wszystko to po równi

staje si

ę

nam osobliwie oboj

ę

tne. W znudzeniu tym ujawnia sie cało

ść

bytu.

Innej mo

ż

liwo

ś

ci takiego ujawnienia dostarcza rado

ść

z obec-

no

ś

ci kogo

ś

innego - nie po prostu innej osoby - lecz umiłowanego

człowieka.

Tego rodzaju nastrój, w którym komu

ś

"Jeat tak lub inaczej,

pozwala nam - gdy Jeste

ś

my nim przenikni

ę

ci - znale

źć

sie w

ś

ród?

bytu w cało

ś

ci. Rola tego aspektu nastroju - nazwijmy go nastro-

jeniem (Befindliohkeit) - polega nie tylko na tym, ze odsłania • on

przed nnml ka

ż

dorazowo na swój sposób byt w cało

ś

ci; odałanianie to

bowiem, nie b

ę

d

ą

c bynajmniej czystym przypadkiem '-Jest zarazem

podstawowym momentem dziania sie naszej przytomno

ś

ci.

271

To, co nazywamy "uczuciem*, nie Jest ani ulotnym zjawiskiem

ubocznym, towarzysz

ą

cym poczynaniom naazej my

ś

li l naszej woli,

ant zwyczajnym pop

ę

dem wywołuj

ą

cym t» poczynania, ani tylko

istniej

ą

cym po prostu stanem, z którym godzimy aip tak lub

inaczej.

Jednak

ż

e, Je

ś

li owe nastroje umieszczaj

ą

nas w obliczu bytu w

cało

ś

ci, to taj

ą

on* przed nami nico

ść

, której poszukujemy. V

Jeszcze mniejszym stopniu ni

ż

poprzednio b

ę

dziemy teraz skłonni

s

ą

dzi

ć

, ze zaprzeczenie bytu w cało

ś

ci, ujawnionego nam przez

nastroje, stawia nas wobec nico

ś

ci. odpowiednio pierwotny sposób

mogłoby to mie

ć

miejsce tylko w takim nastroju, który poprzez Jemu

wył

ą

cznie wlaaoiw

ą

działalno

ść

odsłaniaj

ą

c

ą

ujawnia nico

ść

.

Czy ludzka przytomno

ść

popada, czasem v taki nastrój, w którym

staje wobeo nico

ś

ci samej?

Jest to mo

ż

liwe i rzeczywi

ś

cie ma miejsce,'ołioó rzadko i tylko

chwilami, w owym fundamentalnym nastroju,. Jakim Jest -trwoga! Trwogi

tej nie uto

ż

samiamy z bardzo cz

ę

st

ą

trwo

ż

liwo

ś

ci

ą

, która nale

ż

y

tylko w istocie do zbyt łatwo pojawiaj

ą

cej si

ę

strachliwo

ś

oi. Trwoga

Jest zasadniczo ró

ż

na od atrachu. Boimy si

ę

takiego lub innego

okre

ś

lonego bytu, który zagra

ż

a nam pod takim lub innym okre

ś

lonym

wzgl

ę

dem. Strach przed... boi tez zawsze ka

ż

dorazowo o co

ś

okre

ś

lonego. Poniewa

ż

Jest to wła

ś

ciwo

ś

ci

ą

strachu, ze to, czego ale

boi, i to, co si

ę

boi, Jest ograniczone, tedy człowiek boj

ą

cy ale l

boja

ź

liwy okazuje si

ę

osaczony przez to, w czym si

ę

znajduje, w swym

wysiłku, by uratowa

ć

przed tym, przed czym

ś

okre

ś

lonym, gubi on

pewno

ść

wzgl

ę

dem reszty, tzn. całkowicie „traci głow

ę

”.

Trwoga sprawia, ze takie zamieszanie nie mo

ż

e Ju

ż

wyst

ą

pi

ć

.

Przeciwnie, ustanawia ona szczególnego rodzaju spokój. Zapewne,

trwoga jest zawsze trwog

ą

przed czym

ś

, .ale bynajmniej nie przed tym

lub owym. Trwoga przed... Jest zawa

żę

trwog

ą

o..., ale nie o to lub

o tamto. Jednak

ż

e nieokre

ś

łono

ść

tego, przed czym i o co trwo

ż

ymy,

nie

Jest

zwyczajnym

brakiem

okre

ś

lono

ś

ci

Jest

to

Istotna

niemo

ż

liwo

ść

osi

ą

gni

ę

cia Jakiegokolwiek okre

ś

lenia. wychod

ź

i ona na

Jaw v znanym tłumaczeniu.

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

Powiada zwyczaj, ze w trwodze "komu

ś

Jest Jako* nieswojo".

JLle co to znaczy "jest" i 'komu

ś

"? Kie mo

ż

emy powiedzie

ć

, wobeo czego

Jest nieswojo. Po prostu w cało

ś

ci komu

ś

tak Jest wła

ś

nie. Wraz z

wszystkimi rzeczami my sami pogr

ąż

amy si

ę

w niezróznioowaniu. Nie

polega to wszak

ż

e na prostym znikaniu, albowiem w swoim cofaniu si

ę

Jako takim rzeczy zwracaj

ą

si

ę

ku nam. To cofanie si

ę

bytu w cało

ś

ci,

który w trwodze tłoczy si

ę

wokół nas, Jest tym, op nas przytłacza.

ś

adne oparcie nie po-' zostaje. V tym wy

ś

lizgiwaniu si

ę

bytu

pozostaje spływa na nas tylko to "

ż

adne".

Trwoga ujawnia, nico

ść

.

Jeste

ś

my "zawieszeni" w trwodze. Mówi

ą

c wyra

ź

niej, trwoga

trzyma nas w takim zawieszeniu, poniewa

ż

powoduje wy

ś

lizgiwanie si

ę

bytu w cało

ś

ci. St

ą

d to ny sami, oi oto bytuj

ą

cy ludzie, znajduj

ą

c

si

ę

w

ś

ród bytu, wy

ś

lizgujemy si

ę

razem z nim. Oto dlaczego w

istocie rzeczy nie "mnie" czy "tobie" Jest nieswojo, ale "komu

ś

"

Jest tak. Wstrz

ą

sane w swym zawieszaniu pozostaje tu tylko czyste

bycie - oto czysta przytomno

ść

, która nie mo

ż

e

oprze

ć

si

ę

o nic.

Trwoga odbiera nam mow

ę

. Poniewa

ż

byt w cało

ś

ci wy

ś

lizguje

si

ę

.1 tak wła

ś

nie narzuca nico

ść

, przeto milknie wobec niego

wszelkie stwierdzenie, ze co

ś

"jest". X to wła

ś

nie, ze przytłoczeni

trwog

ą

usiłujemy t

ę

pustk

ę

milczenia zapełni

ć

przez dowoln

ą

,

przygodn

ą

gadanin

ę

, jest tylko

ś

wiadectwem obecno

ś

ci nico

ś

ci. To,

ze trwoga, odsłania nico

ść

, potwierdza bezpo

ś

rednio s

ą

* człowiek z

chwil

ą

, gdy trwoga ust

ą

piła. Przenikliwo

ść

spojrzenia, którego

dostarcza

ś

wie

ż

e wspomnienie, zmusza nas do powiedzenia: to,"przed

czyn, i to, o co l

ę

kali

ś

my si

ę

, było "wła

ś

ciwie" niczym. Jako

ż

sama

nloo

ść

jako taka była tu obecna.

Wraz

z

fundamentalnym

nastroje*

odnale

ź

li

ś

my

t

ę

posta

ć

przytomno

ś

ci, w której ujawnia si

ę

nico

ść

i od której wychodz

ą

c

musimy si

ę

o ni

ą

zapytywa

ć

. Jak to Jest z nico

ś

ci

ą

?

273

Odpowiedz na pytanie

Odpowiedz, o któr

ą

chodzi nam przede wszystkim i wył

ą

cznie,

osi

ą

gniemy Ju

ż

wtedy, gdy dopilnujemy, by pytanie dotycz

ą

ce

nico

ś

ci zostało rzeczywi

ś

cie postawione. Trzeba w tym celu pój

ść

za przekształceniem człowieka w Jego czyst

ą

przytomo

ść

, które

poci

ą

ga za sob

ą

ka

ż

da trwoga, aby pochwycił pojawiaj

ą

c

ą

si

ę

w nim

nico

ść

,-i to pochwycił J

ą

tak

ą

, Jaka si

ę

przejawia. Płynie st

ą

d

wymóg wyra

ź

nego usuni

ę

cia wszystkich charakterystyk nico

ś

ci, które

nie wyrastaj

ą

ze spotkani* z ni

ą

.

Nico

ść

odsłania ale w trwodze, ale ni« Jako'byt. Nie Jest tez

bynajmniej dana Jako przedmiot. Trwoga nie Jest uchwyceniem

nico

ś

ci. Niemniej przeto nico

ść

ujawnia, si

ę

W niej l poprzez ni

ą

,

Jakkolwiek, z drugiej strony, nico

ść

nie ukazuje si

ę

jako co

ś

odr

ę

bnego, "obok" bytu w oało

ś

ol, który Jest trwog

ą

przytłoczony.

Woleliby

ś

my powiedzie

ć

, ze w trwodze napotykamy nico

ść

wraz z

bytem w cało

ś

ci. I 064 znaozy^to "wraz'z*?

V trwodze byt w cało

ś

ci staje si

ę

kruchy. V jakim znaczeniu

to si

ę

"dzieje? Byt nie Jest przecie

ż

unicestwiony przez trwog

ę

, by

pozostawi

ć

tylko nico

ść

sam

ą

. Jak

ż

e mogłoby tak by

ć

, skoro trwoga

czuje wła

ś

nie całkowicie bezsiła*, we bo bytu w cało

ś

ci. Nico

ść

raczej ujawnia si

ę

wraz z bytem i w nim o tyle, o ile Jego cało

ść

wymyka si

ę

l wy

ś

lizguj*.

Je

ś

li w trwodze nie dokonuje si

ę

ż

adne unicestwienie cało

ś

ci

bytu, to tak samo i my nie dokonujemy zaprzeczenia bytu w cało

ś

ci,

aby osi

ą

gn

ąć

wreszcie nico

ść

. Niezale

ż

nie od tego, ze trwoga Jako

taka jest obca wyra

ź

nej wypowiedzi przecz

ą

cej, zawsze przybywali

ś

my

zbyt pó

ź

no ze swoim zaprzeczeniem, które •lałoby wr

ę

czy

ć

nam

nico

ść

. Albowiem nico

ść

nadeszła ju

ż

przedtem. Mówili

ś

my, ze

nadchodzi ona "wraz z* wy

ś

lizguj

ą

cym si

ę

bytem w cało

ś

ci.

V trwodze nast

ę

puje ruch cofni

ę

cia si

ę

przed..., ruch, który

wprawdzie nie jest Ju

ż

ucieczk

ą

, lecz zakl

ę

tym spokojem. To

oofni

ę

ole-si

ę

-przed bierze swój pocz

ą

tek * nico

ś

ci. Nico

ść

nie

przyci

ą

ga do siebie, przeciwnie. Jest istoty swej odpychaj

ą

ca. Ale

jej odpychanie jako takie zapocz

ą

tkowuje wy

ś

lizgni

ę

cie l odsyła do

bytu, który zanika v swej cało

ś

ci. To całkowicie od-

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

odpychaj

ą

ce odesłania do bytu wy

ś

lizuguj

ą

oego si

ę

w swej cało

ś

ci - a w

tej to wła

ś

nie poataoi nico

ść

oaaoza' przytomno

ść

w trwodze - Jeat

iatot

ą

nico

ś

ci: nioo

ś

oiowanieou Nie Jest ono wszak

ż

e ani

unicestwieniem bytu, ani nast

ę

pstwem zaprzeczenia. Nioo

ś

oiowanie'nie

Jeat przygodnym zajaoiem; 'Jako odpychaj

ą

ce odsyłanie ku bytowi

wy

ś

lizguj

ą

cemu si

ę

w swej cało

ś

ci, ono to wła

ś

nie ujawnia ów byt w

oałej

Jego

uprzednio

przesłoni

ę

teJ

osobliwo

ś

ci

Jako

co

ś

,

oo

całkowicie inne od nico

ś

ci, Jako Jej przeciwie

ń

stwo.

V

Jasnej

nocy

niooaoi

trwogi

powstaje

dopiero

pierwotna

otwarto

ść

bytu Jako takiego, to mianowicie, ze Jeat on bytem,

nie za

ś

nico

ś

ci

ą

. To "nie za

ś

nico

ś

ci

ą

", przez nas dopowiedzia-

'ne, nie jest dodatkowym wytłumaczeniem, lecz poprzedzaj

ą

cym wa

runkiem, który ozyni mo

ż

liwym ujawnienie si

ę

bytu w ogóle; ioto-

ta tej nico

ś

ci pierwotnie nioo

ś

oiuj

ą

oeJ polega na tym,

ż

e ona

dopiero stawia przytomno

ść

wobeo bytu Jako takiego,

Ludzka przytomno

ść

.mo

ż

e post

ę

powa

ć

ku bytowi i wst

ę

powa

ć

' we

ń

wył

ą

cznie na gruncie pierwotnego ujawnienia si

ę

nico

ś

ci. O • ' ile

Jednak byt przytomny z. istoty swej Jest odniesiony do bytu ''.-• -

tego, którym on sam nie Jest, oraz tego, którym sam Jeat - o tyle,

Jako byt przytomny wła

ś

nie, wychodzi on ka

ż

dorazowo od ujawnionej Ju

ż

nico

ś

ci.

By

ć

przytomnym to tyle co: zatrzymywa

ć

si

ę

wewn

ą

trz nico

ś

ci,

Zatrzymuj

ą

c si

ę

wewn

ą

trz nico

ś

ci przytomno

ść

wykracza tym

samym ka

ż

dorazowo poza byt v cało

ś

ci. To wykraczanie poza byt

.nazywamy transoendenoj

ą

. Gdyby byt przytomny z samej swej istoty nie

dokonywał tranaoendenoji, tzn. gdyby nie zatrzymywał ale

uprzednio wewn

ą

trz nico

ś

ci, nigdy nie mógłby by

ć

odniesiony do

bytu, a zatem równie

ż

do samego siebie.

Baz pierwotnego ujawnienia si

ę

nico

ś

ci nie byłoby ani Ja

ź

ni,

ani wolno

ś

ci.

Tym samym uzyskana została odpowied

ź

na pytanie o nico

ść

.__ •

Nico

ść

nie Jest przedmiotem, nie Jest ona v ogóle bytem. Nico

ść

nie

nadchodzi ani sama dla siebie, ani obok bytu, do którego by miała

niejako

przystawa

ć

.

Niopop

Jest

warunkiem,

który

umo

ż

liwia

'

ujawnienie si

ę

wobec ludzkiej przytomno

ś

ci bytu Jako takiego.

Nioo

ś

ó^nie-t-tworzy po-pros tu-poj

ę

cia-przeciwstawnego-do., po J

ę

oia, bytui>-

»al«.,.l«

ż

y..u^,iŁcódift-.«am«J.

i»toty».

V

byciu

bytu

dokonuje

aie

nico

ś

olowanie nioo

ś

ci.

275

Pozwolimy sobie teraz na uwag

ę

, któr

ą

odkładali

ś

my nazbyt

długo. Je

ś

li-byt przytomny.mo

ż

e utrzymywa

ć

stosunek z bytem w ogóle

tylko zatrzymuj

ą

c si

ę

wewn

ą

trz nico

ś

ci, Je

ś

li wioo mo

ż

e egzystowa

ć

wył

ą

cznie v ten sposób, i Je

ś

li nico

ść

Jest ujawniona pierwotnie

tylko w trwodze" - to czy

ż

nie musimy by

ć

nieustannie•-«*.. zawieszeni w

tej trwodze, aby móc w ogóle egzystowa

ć

? A przecie

ż

przyznali

ś

my

sami,

ż

e ta pierwotna trwoga Jest rzadka. Przede wszystkim zai

egzystujemy wszyscy i utrzymujemy stosunek z byte m - zarówno z tym,

którym nie Jeste

ś

my, Jak i z tym, którym Jeste

ś

my sami - bez tej

trwogi. Czy

ż

, nie Jest ona tedy dowolnym wymysłem, a przypisywana mu

nico

ść

- przesad

ą

?

Jednak

ż

e, co znacz

ą

te słowa: oira pierwotna trwoga zdarza si

ę

tylko w rzadkich chwilach? Nic innego, Jak to: nico

ść

w swojej

pierwotnoaoi

1

Jest nujoze

ś

oiej i najpowszechniej zamaskowana wobec

nas. Przez co Jest ona zamaskowana? Przez to,

ż

e w taki lub inny

okre

ś

lony sposób zatracamy si

ę

całkowicie w bycie. Im bardziej w

naszych poczynaniach zwracamy alf ku bytowi, tym mniej pozwalamy, by

wy

ś

lizgiwał ale on Jako taki, tym bardziej odwracamy si

ę

od nico

ś

ci.

I tym pewniej wpychamy samych siebie w powierzchown

ą

, publiczn

ą

posta

ć

przytomno

ś

ci.

Ten nieustanny, jakkolwiek dwuznaczny odwrót od nico

ś

ci do-

konuje si

ę

jednak w pewnych granicach stosownie do najbardziej

własnego sensu taj

ż

e nico

ś

ci. Kioo

ś

ó w swym nico

ś

ciowaniu odsyła nas

wła

ś

nie ku bytowi. Nico

ść

nico

ś

ciuje nieprzerwanie, Jakkolwiek

wiedza, w obr

ę

bie której poruszamy si

ę

codziennie, nie pozwala nam

wła

ś

ciwie wiedzie

ć

o tym.

Nic jaskrawiej ni

ż

zaprzeczenie ni

ą

ś

wiadczy o ci

ą

gło

ś

ci i

zasi

ę

gu owego - zamaskowanego co prawda - ujawnienia si

ę

nico

ś

ci w

naszej przytomno

ś

ci. Ale zaprzeczenie nie dodaje bynajmniej samo z~

siebie swego "nie" — Jako

ś

rodka ró

ż

nicowania i przeciwstawiania - do

tego, co dane, wsuwaj

ą

c Je jakby pomi

ę

dzy data. V Jaki

ż

bowiem sposób

zaprzeczenie wprowadziłoby samo z siebie owo "nie", skoro mo

ż

e ono

zaprzecza

ć

wtedy

tylko,

gdy

uprzednio

zostało

mu

dane

co

ś

podlegaj

ą

cego zaprzeczeniu? V Jaki za

ś

sposób co

ś

podlegaj

ą

cego

zaprzeczeniu, co

ś

, co ma. by

ć

zaprzeczone, "dałoby si

ę

dostrzec Jako

"negatywne", gdyby vazelki4^my

ś

lenie Jako takie nie zawierało Ju

ż

owego "nio*..v swoim spojrzeniu? Z kolei owo "nie" mo

ż

e by

ć

ujawnione

wtedy tylko, gdy Jego

ź

ródło,,

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

nloo

ś

oiowanie nioo

ś

oi v ogol

ę

, a, wraz z nim sama nico

ść

, wydobyte

zostały a ukrycia. "Nie" nia rodai ale z zaprzeczenia, przeciwnie,

zaprzeczenie ugruntowane jest na. "nie", które bierze swój pocz

ą

tek

z nioo

ś

ciowania nico

ś

ci. Jednak

ż

e zaprzeczenie Jest tylko Jednym ze

sposobów zachowania nioo

ś

oiuj

ą

oego, tzn.' ugruntowanego uprzednio w

nloo

ś

oiowanlu nloo

ś

oi.

Tak oto dowiedziona Jest w ogólnym zarysie wypowiedziana wy

ż

ej

teza, wedle której nico

ść

Jest

ź

ródłem zaprzeczenia, .a nie

odwrotnie. Je

ś

li władza rozs

ą

dku nad polem pytania o nico

ść

i o

bycie okazuje ale tedy złamana, to rozstrzygni

ę

ty Jest równie

ż

loa

panowania "logiki" w obr

ę

bie filozofii. Sama idea "logiki* rozpływa

ale w wirze bardziej pierwotnego pytania.

Jakkolwiek ozeate i ró

ż

norodne mog

ą

-by

ć

przypadki, w kto—

ryoh zaprzeczenie — wypowiedziane lub nie — narzuca ale ka

ż

dej

my

ś

li, niemniej przeto nie Jest ono bynajmniej Jedynym wiarygodnym w

pełni

ś

wiadkiem tego ujawnienia nico

ś

ci, które z istoty swej

zawiera

ale

w

przytomno

ś

ci.

Bo

te

ż

zaprzeczenie

nie

mo

ż

e

pretendowa

ć

do

roli

Jedynego

czy

przewodniego

post

ę

powania

nico

ś

ciuj

ą

cego, w którym byt przytomny wstrz

ą

sany Jest przez ni-

co

ś

ciowanle nico

ś

ci. Bardziej przepastna ni

ż

czysta odpowiednio

ś

ó

zaprzeczenia my

ś

lowego s

ą

surowo

ść

przeciwdziałania i ostro

ść

wstr

ę

tu. Bardziej odpowiedzialne aa ból odmowy l bezlitosno

ść

zakazu. Bardziej przygniataj

ą

ca Jeat gorycz wyzucia.

V Jakiej mierze pytanie o nloo

ś

ó przenika i obejmuje cało

ść

metafizyki? Metafizyka mówi o nico

ś

ci od dawna w zdaniu, które .

Jest Jednak wieloznaczne: ex nihllo n < h H t fit. Z nico

ś

ci powstaje

nico

ść

. Jakkolwiek przy roztrz

ą

saniu tego zdania aama nico

ść

nie

staje ale naprawd

ę

problemem, niemniej Jednak, kieruj

ą

c uwag

ę

ka

ż

dorazowo ku nico

ś

ci, zdanie to daje wyraz przewodniemu w tym

wypadku

i'fundamentalnemu

uj

ę

ciu

bytu.

Metafizyka

staro

ż

ytna

pojmuje nico

ść

Jako nie-byt, tzn. bezpoataolowe tworzywo, które

samo przez alf nie mo

ż

e ale upoataoiowa

ć

l przekształci

ć

w byt

upostaciowany, posiadaj

ą

cy wygl

ą

d. Tym, co bytuje, Jeat forma

formuj

ą

ca sam

ą

siebie, która Jako taka prezentuje ale w obrazie, w

tym, co ale widzi.

Ź

ródle, prawomocno

ść

i granice tego

"'•^A? pojmowania bycia tak aamo nie aa roztrz

ą

sane, Jak

sama nico

ść

.

Dogmatyka chrze

ś

cija

ń

ska, przeciwnie, odrzuoa prawdziwo

ść

zdania ex

nihllo nihll flt;. nadaje ona nico

ś

ci odmienny sens, pojmuj

ą

c

277

J

ą

Jako całkowit

ą

nieobecno

ść

bytu pozaboaklego: ex nihllo fit ens

creatum. Nico

ść

staje ale tedy poj

ę

ciem przeciwstawnym poj

ę

ciu

wła

ś

ciwego bytu, poj

ę

ciu aunmua ena, poj

ę

ciu Boga. Jako e na

increatua. Tu równie

ż

Interpretacja nico

ś

ci ukazuje fundamentalne

pojmowanie bytu. Ale metafizyczne roztrz

ą

sania bytu utrzymuje ale

na tej samej płaszczy

ź

nie, co pytanie o nico

ść

. Pytanie o bycie

Jako takie i pytanie ó sam

ą

nico

ść

nie s

ą

postawione. Dlatego

wła

ś

nie nie podejrzewa ale nawet tej trudno

ś

oi, ze Je

ś

li Bóg tworzy

z nloo

ś

oi, to musi nóo wła

ś

nie mie

ć

odniosło-nie do nico

ś

ci. Je

ś

li

Jednak Bóg Jest Bogiem, to nie no

ż

e zna

ć

nico

ś

ci, skoro sk

ą

din

ą

d

"Absolut* wyklucza z siebie wszelki brak bycia.

To pobie

ż

na przypomnienie historyczna ukazuje nam nico

ść

Jako

pojecie przeciwstawne wła

ś

ciwemu bytowi, tzn. Jako Jego za-

przeczenie. Jednak

ż

e gdy nico

ść

w taki lub Inny sposób staje si

ę

problemem,

ten

stosunek

przeciwie

ń

stwa

nie

tylko

otrzymuje

Ja

ś

niejsze okre

ś

lenie, ale po raz pierwszy budzi wła

ś

ciwe meta-

fizyczna zapytanie o bycie bytu. Nico

ść

nie pozostaje nieokre

ś

lonym

przeoiwie

ń

atwem bytu, lecz ujawnia ale Jako przynale

ż

na do Jego

byoia.

•Czyste bycie l czyste Nic s

ą

wiec Jednym i tym aaoyia"., To

zdanie Hegla (Viaaensohaft der Logik, ka. I, W m, a. 7**

1

),

pozostaje prawomocne. Bysie l nico

ść

współtworz

ą

ale razem, ale nie

dlatego,

ż

e z punktu widzenia heglowskiego poj

ę

cia my

ś

lenia -

zbiegaj

ą

si

ę

w swej nleokre

ś

lono

ś

ci, lecz dlatego, ze samQ.,

:

by>-

01e.^a*fc*j*^AV9j«.iato£i*

A

«ka£

ę

^n0^^

oendanoJl dokonywanej, przez, byt .przytomny,^który przekr

ą

oza'Łbyfc ku

.nico

ś

ci.*

Je

ś

li pytanie o bycie Jako takie Jest wazeohobejmuj

ą

oym py-

taniem metafizyki, to pytanie o nico

ść

okazuj* ale tego rodzaju, ze

pochłania cało

ść

metafizyki. Pytanie o nico

ść

przenika zarazem

cało

ść

metafizyki o tyle, o ile narzuca nam ono problem

ź

ródeł

zaprzeczenia, tzn. w istocie narzuca"rozatrzygnieole prawomocno

ś

ci

panowania "logiki" w metafizyce.

'Nauka logiki, przeł. A. L a n d m a n n , Varazawa 1967, s.

9 3 > Landmann, zgodnie z polsk

ą

tradycj

ą

, przekłada termin •Sein"

przez "byt". Dla Heideggera za

ś

"Seln* - to byoie. St

ą

d u LandBuuina

zdanie to brzmi: "Czysty byt i ozyate Nic aa Jednym i tym samym"
/przyp. tłum._/.

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

278 ' ' ,

Stare zdanie: ei nlhilo nlhil fłt, nabiera wtedy Innego

znaczenia, znaczenia, które dotyczy samego problemu bycia l brzmi:

ex nihilo omne enu qua ena fit. Tylko w nico

ś

ci ujawnia- ; J

ą

ceJ w

bycie przytomnym byt w cało

ś

ci osi

ą

ga sam siebie, stosownie do

mo

ż

liwo

ś

ci, która Jest mu najbardziej wła

ś

ciwa, tzn. w sposób

sko

ń

czony. V Jaki* tedy sposób pytanie o. nico

ść

, skoro Jest

pytaniem

metafizycznym,

wł

ą

cza

w

siebie

nasz

ą

zapytuj

ą

c

ą

przytomno

ść

? Scharakteryzowali

ś

my nasz

ą

do

ś

wiadczon

ą

przytomno

ść

hic et mino Jako w istocie okre

ś

lon

ą

przez nauk

ę

. Je

ś

li nasza tak

okre

ś

lona przytomno

ść

zawiera si

ę

w pytaniu o nico

ść

, to przez

takie pytanie ona sama musi stan

ąć

pod znakiem zapytania.

Przytomno

ść

naukowa czerpie sw

ą

Jednorodno

ść

i ostro

ść

st

ą

d,

ze w sposób wyró

ż

niony odniesiona Jest do samego bytu i tylko do

niego. Co do nico

ś

ci, n«»iv« chciałaby J

ą

usun

ąć

lekcewa

żą

cym

gestem. Ale okazało si

ę

przecie

ż

w analizie nico

ś

ci, ze ta naukowa

przytomno

ść

Jest mo

ż

liwa tylko o tyle, o ile uprzednio zatrzymuje

si

ę

wewn

ą

trz nico

ś

ci. Rozumie siebie takim, Jakim Jest, dopiero

wtedy, gdy nie usuwa nico

ś

ci. Rzekoma trze

ź

wo

ść

i "wy

ż

szo

ść

*

przypisywane nauce s

ą

tylko

ż

artem, Je

ś

li nie traktuje ona powa

ż

nie

nico

ś

ci. Wył

ą

cznie dlatego, ze nico

ść

Jest nam ujawniona, nauka

mo

ż

e z samego bytu uczyni

ć

przedmiot bada

ń

. Tylko pod warunkiem, ze

Jej

ź

ródłem Jest metafizyka, nauka mo

ż

e

nieprzerwanie podejmowa

ć

swoje istotne zadanie, które polega nie

na gromadzeniu i porz

ą

dkowaniu wiadomo

ś

ci, lecz na stale odnawianym

otwieraniu całej przestrzeni prawdy o naturze i, dziejach.

Tylko dlatego, ze nasza przytomno

ść

opiera si

ę

na Jawno

ś

ci

nico

ś

ci, opa

ść

nas mo

ż

e cała osobliwo

ść

bytu. Tylko wtedy, gdy

trapi nas osobliwo

ść

bytu, pobudza on i

ś

ci

ą

ga na siebie nasze

zdziwienie. Tylko na podstawie zdziwienia, tzn. ujawnienia si

ę

.

nico

ś

ci, mo

ż

e si

ę

pojawi

ć

"dlaczego". Tylko dzi

ę

ki temu, ze

"dlaczego" Jest mo

ż

liwe Jako takie, mo

ż

emy w okre

ś

lony sposób

zapytywa

ć

o podstawy, o zasady i uzasadnia

ć

. Tylko dlatego, ze

mo

ż

emy zapytywa

ć

i uzasadnia

ć

, naszej egzystencji powierzony Jest

los badacza.

Pytanie o nico

ść

stawia nas samych, którzy zapytujemy, pod

znakiem zapytania. Jest to pytanie metafizyczne.

279

Ludzka przytomno

ść

mo

ż

e by

ć

odniesiona do bytu tylko o tyle, o

ile zatrzymuje si

ę

wewn

ą

trz nico

ś

ci. Wykroczenie poza byt dokonuje

si

ę

w istocie przytomno

ś

ci. Al» tym wykroczeniom Jest wła

ś

nie sama

metafizyka. Z tego wynika, ze metafizyka nale

ż

y do ' "natury

człowieka*. Nie Jest ona ani gał

ę

zi

ą

filozofii szkolnej, ani

terenem zatrze

ż

onym dla arbitralnych pomysłów. Metafizyka Jest

podstawowym procesem ludzkiej przytomno

ś

ci. Jest ona sam

ą

• t

ą

przytomno

ś

ci

ą

. Poniewa

ż

prawda metafizyki tkwi w tej bezdennej

podstawie j ma ona za najbli

ż

szego s

ą

siada najgł

ę

bszy bł

ą

d, którego

mo

ż

liwo

ść

czyha na ni

ą

stale. Oto dlaczego rygor

ż

adnej nauki nie

równa si

ę

powadze metafizyki: Filozofia nie mo

ż

e nigdy by

ć

mierzona

skal

ą

idei nauki.

Je

ś

li rzeczywi

ś

cie zadali

ś

my poruszone pytanie o nico

ść

,

znaczy to,

ż

e przedstawili

ś

my sobie metafizyk

ę

nie od zewn

ą

trz. Nie

"przenie

ś

li

ś

my si

ę

" te

ż

. w ni

ą

wła

ś

ciwie. Zreszt

ą

nie mogli

ś

my

przenie

ść

si

ę

w ni

ą

, poniewa

ż

- v tej mierze, w Jakiej egzystujemy

- nieodwołalnie znajdujemy^ si

ę

v niej: <f{r6il VoC0

(Platon, Fajdros 379»). Je

ś

li tylko egzystuje człowiek, v pewien

sposób dokonuje si

ę

filozofowanie. Filozofia - to, co my tak

nazywamy - Jest tylko tym uruchomieniem metafizyki, v której .

osi

ą

ga ona siebie sam

ą

i swoje wyra

ź

ne zadania. Za

ś

filozofi

ę

uruchamia si

ę

przez szczególne wł

ą

czenie własnej egzystencji v

fundamentalne mo

ż

liwo

ś

ci bytu przytomnego w Jego cało

ś

ci. Roz-

strzygaj

ą

ce dla tego wł

ą

czenia Jest: przede wszystkim, przyznanie

przestrzeni bytowi w cało

ś

ci} nast

ę

pnie rzucenie samego siebie w

nico

ść

, tzn. wyzwolenie si

ę

od idolów, które ka

ż

dy posiada i do

których zazwyczaj usiłuje umkn

ąć

} wreszcie, wprawienie w drgania

tego stanu zawieszenia tak, aby v-«Mł nam on nieprzerwanie powraca

ć

do podstawowego pytania metafizyki, tego, które

nico

ść

wymusza:

Dlaczego w ogóle Jest raczej byt ni

ź

li Nic?