1 Struktury społeczne

Jonathan Turner

Struktury społeczne

Składają się one na podstawowym poziomie z pozycji społecznych, które określają
zajmowane przez nas miejsce w systemie wzajemnie powiązanych pozycji. pozycje
społeczne wiążą się z określonymi treściami kulturowymi. Wobec każdej z nich istnieją
jakieś oczekiwania bądź normy, jak powinniśmy się zachowywać, kiedy ją zajmujemy, a te
normatywne oczekiwania nasycone są wartościami, przekonaniami, zasobami wiedzy,
językiem, a nawet technologią.
Pozycja zawiera jasno określone normy. normy te obejmują także pewne aspekty innych
systemów kulturowych: opierają się na określonej hierarchii wartości, odwołują do
konkretnych przekonań, korzystają z odpowiednich zasobów wiedzy i wymagają
zastosowania odpowiednich technologii. ludzie bowiem mają zdolność kształtowania
swoich zachowań.
Role
Kiedy w danej pozycji zachowujemy się w określony sposób, to uwzględniamy normy oraz
inne systemy symboli, a następnie kształtujemy to zachowanie w taki sposób, aby
odpowiadało naszym potrzebom, osobowości, a także wymaganiom danej sytuacji.
Rola jest dynamicznym aspektem pozycji społecznej i obrazuje sposób odwoływania się do
systemów kulturowych.
Role zatem są złożonymi działaniami, ponieważ wymagają współgrania wielu czynników —
kultury, osobowości, innych ludzi oraz innych pozycji.
Układ pozycji
Każdy z nas zajmuje wiele różnych pozycji społecznych usytuowanych w różnych
strukturach. Na przykład mamy określone pozycje w rodzinie (dziecko, ojciec i matka).
Układ pozycji wyznacza struktury, do których należymy, oraz systemy kulturowe, z
którymi jesteśmy związani. Dzięki znajomości czyjegoś układu pozycji możemy wiele o tej
osobie się dowiedzieć, ponieważ rozumiemy systemy kulturowe oraz towarzyszące im
oczekiwania, które wyznaczają i kierują jej zachowaniami.
Każda pozycja w poszczególnych konfiguracjach opiera się na różnych systemach
kulturowych, które kierują postrzeganiem i zachowaniami. Jeśli wyszczególnimy wszystkie
pozycje, które każdy z nas zajmuje, a następnie określimy struktury i kulturę, w których
pozycje te są zakotwiczone, to uzyskamy socjologiczny obraz tego, kim jesteśmy.
Układ ról
Każdej pozycji społecznej odpowiada ustalony zbiór zachowań. Suma wszystkich tych
zachowań tworzy układ l. Na przykład układ ról studenta (pozycja społeczna) może
obejmować chodzenie na zajęcia, spędzanie czasu z przyjaciółmi, korzystanie z biblioteki
czy komputera, naukę, zdawanie egzaminów, uczestniczenie w stowarzyszeniach
studenckich, pracę na pół etatu i uprawianie jakiegoś sportu.

2 Struktury społeczne

Sieć pozycji
Struktury społeczne składają się z sieci wzajemnie powiązanych pozycji, a także z
systemów kulturowych i ról związanych z owymi pozycjami. Struktura pojawia się
wówczas, kiedy pozycje są w ten sposób powiązane, że pełnione przez nas role w ramach
jednej pozycji podlegają oddziaływaniu i same oddziałują na role pełnione w ramach innych
pozycji. Na przykład rodzina jest strukturą złożoną z trzech podstawowych pozycji — ojca,
matki, dzieci — pomiędzy którymi istnieją wzajemne związki lub, inaczej, sieć powiązań,
które sprawiają, że rodzina jest strukturą społeczną.
Ciśnienie i konflikt ról
Uczestniczenie w strukturach społecznych wiąże się z wieloma napięciami. Jednym ze
źródeł jest fakt, iż zajmowanie określonych pozycji wymaga zbyt wielu różnych, a czasami
nawet wykluczających się nawzajem zachowań. W takich przypadkach mówimy o ciśnieniu
roli. Konflikt ról pojawia się wówczas, kiedy zajmujemy różne pozycje społeczne, które są
ze sobą w konflikcie albo wręcz się wykluczają. Konflikt ról jest nie do uniknięcia w
społeczeństwach złożonych, w których każdy zajmuje różne pozycje w rozmaitych
strukturach, a każda z nich ma własne wymagania. Zazwyczaj można go łagodzić,
oddzielając od siebie miejsce i czas działania w ramach zajmowanych pozycji. Tak więc w
układy pozycji oraz w układy ról wbudowane są źródła napięcia, ciśnienia i konfliktu. Są
one ceną, którą płacimy za życie w złożonych społeczeństwach; każdy z nas musi albo
nauczyć się radzić sobie z owymi źródłami napięć i konfliktów, albo cierpieć ich skutki.
Grupa
Jak już wspomniałem wcześniej, grupa stanowi stosunkowo niewielką strukturę społeczną
złożoną z jednego lub kilku rodzajów pozycji społecznych, małej liczby osób zajmujących te
pozycje, ścisłych więzi pomiędzy tymi pozycjami i jasnych kulturowych oczekiwań, co
osoby te powinny robić. Grupy różnią się pod względem trwałości — od krótkotrwałego
spotkania przyjaciół na lunchu do trwałych więzi łączących członków zwartej rodziny. Inną
ważną cechą jest zróżnicowanie grup pod względem ich wielkości, co z kolei oddziałuje na
inne jej cechy. Czasami określamy je jako różnice pomiędzy grupami pierwotnymi a
wtórnymi. Grupy pierwotne są małe, zwarte, oparte na bliskich, osobistych kontaktach,
podczas gdy grupy wtórne są większe i bardziej bezosobowe.
Nasze uczestniczenie w strukturze społecznej polega w większości na zajmowaniu pozycji
w grupie, która z kolei ulokowana jest w większej strukturze, takiej jak organizacja. Grupy
włączają nas w większe struktury i właśnie dlatego są niezwykle istotne do zrozumienia
zarówno siebie samych, jak i całego społeczeństwa. Są one także terenem, na którym
zachodzą symboliczne interakcje. Zajmując w grupie pozycje i pełniąc role, wchodzimy ze
sobą w interakcje, przez co tworzymy, utrwalamy, a nawet zmieniamy symbole kulturowe,
które kierują naszym postępowaniem i służą nam jako kryteria do oceny samych siebie.
Organizacje
Organizacje są większymi i bardziej formalnymi strukturami złożonymi z różnorodnych
pozycji społecznych, które cechuje zróżnicowany udział we władzy, a także duża liczba osób
zajmujących każdą pozycję. Organizacje powstają po to, żeby coś robić — zarabiać

3 Struktury społeczne

pieniądze, uczyć studentów, prowadzić wojnę, produkować jakieś dobra lub świadczyć
usługi itp. Cechuje je skłonność do tworzenia specjalnych systemów kulturowych zwią-
zanych z ich celami i strukturą. Organizacje złożone, są zasadniczą strukturą integracyjną
współczesnych złożonych społeczeństw i jako takie włączają grupy ludzi w szersze
struktury społeczne.
Społeczność lokalna
Ludzie mieszkają i poruszają się w pewnej przestrzeni fizycznej, a jeśli przestrzeń ta jest
zorganizowana — drogi, szkoły, kościoły, samorząd, zakłady pracy oraz inne struktury — to
nazywają się oni społecznością lokalną. Jest to zatem struktura społeczna, która organizuje
zarówno miejsce zamieszkania ludzi, jak i ich działania w fizycznej lub, inaczej,
geograficznej przestrzeni.
Instytucje
Struktury, które powstają, żeby rozwiązywać podstawowe problemy ludzi oraz organizacji,
nazywamy instytucjami. W miarę jak komplikuje się organizacja danej populacji, to samo
dzieje się z podstawowymi instytucjami. Na przykład w bardzo prostych społeczeństwach
istnieje tylko kilka podstawowych instytucji: rodzina, gospodarka i religia — ale kiedy
powiększają się rozmiary społeczeństwa, tworzone są dodatkowe instytucje — rząd, prawo,
edukacja, nauka i medycyna które są przeznaczone do zaspokajania potrzeb ludzi i
rozwiązywania problemów związanych z organizacją.
Struktury kategoryzujące
Ludzie klasyfikują się nawzajem za pomocą cech wyróżniających, po czym reagują na siebie
w sposób zróżnicowany. Jedynymi uniwersalnymi kategoriami są płeć i wiek.
Będąc odmiennie traktowane, osoby należące do danej kategorii przybierają podobne cechy
i w ten sposób wzmacniają tę odmienność. Tak więc kategorie, są tworzone i utrzymywane
dzięki różnicom w traktowaniu osób, które wykazują łatwe do zidentyfikowania cechy
W miarę jak powiększają się populacje ludzkie i społeczeństwa stają się coraz bardziej
złożone, powstaje wiele dodatkowych rodzajów kategorii: etniczne, klasowe, religijne,
zawodowe, regionalne i wykształceniu(Wśród nich najważniejsze są narodowościowe i
klasowe)
Stratyfikacja
Kiedy wartościowe zasoby dóbr w danym społeczeństwie są nierówno rozdzielane, w
rezultacie czego ludzi można zaliczać do odpowiedniej kategorii na podstawie ich udziału w
tych dobrach, a oni sami określają siebie w odmienny sposób, wówczas mówimy, że w
danym społeczeństwie istnieje system stratyfikacji. Istnieje wiele podstaw wyróżniania
kategorii ludzi: płeć, wiek, dochód, narodowość i religia. Aby stratyfikacja zaistniała,
wystarczy, żeby członkowie danej kategorii mieli inny dostęp do wartościowych dóbr.
Społeczeństwa
Kiedy dana populacja posiadająca odrębny system symboli kulturowych zorganizowana jest
na jakimś określonym terytorium za pomocą instytucji politycznych, wówczas nazywamy
ją społeczeństwem. W dziejach ludzkości istniało tylko kilka podstawowych typów
społeczeństw. Społeczeństwa zbieraczy i myśliwych dominowały przez dwie trzecie okresu
czterdziestu tysięcy lat istnienia człowieka jako gatunku. Następnie, około, piętnastu,
osiemnastu tysięcy lat temu, ludzie zaczęli się osiedlać. Pojawiła się wówczas nowa forma

4 Struktury społeczne

egzystencji i jako drugi typ społeczeństwa wykształciło się kopieniactwo. Trzecim
podstawowym typem były społeczeństwa rolnicze. Po czym kilkaset lat temu wyłonił się
nowy typ — społeczeństwo industrialne, bazujące na nieożywionych źródłach energii.
Obecnie znajdujemy się w okresie przejścia do kolejnego typu społeczeństwa —
postindustrialnego — w którym większość ludzi po raz pierwszy w historii nie zajmuje się
pracą fizyczną, a nowe sposoby transportu i komunikacji znacznie zmniejszają fizyczne
odległości pomiędzy ludźmi nie tylko w największych społeczeństwach, ale i na całym
świecie.

Podsumowanie

1. Dosłownie każdy aspekt naszego istnienia — myśli, postrzeżenia, uczucia i

zachowanie — kształtowany jest przez uczestnictwo w strukturach społecznych.

2. Struktury społeczne zbudowane są z pozycji społecznych, ról i sieci pozycji. Każdy

człowiek dysponuje układem pozycji, a w każdej zajmowanej przez siebie pozycji —
układem ról. Częstym zjawiskiem jest ciśnienie i konflikt ról, co jest skutkiem zbyt
wielu obowiązków związanych z wykonywanymi rolami w ramach jednej pozycji lub
konfliktu obowiązków wynikających z różnych pozycji.

3. Sieci pozycji, które tworzą struktury społeczne, różnią się pod względem liczby

pozycji, liczby osób zajmujących poszczególne pozycje, rodzaju powiązań pomiędzy
pozycjami. Połączenia te mogą być luźne lub ścisłe, opierać się na władzy lub
hierarchii, przekazywać rozmaite dobra oraz istnieć dłużej lub krócej.

4. Podstawowymi strukturami społecznymi, które organizują ludzkie populacje, są:


grupy złożone ze stosunkowo niewielkiej sieci osób mających ze sobą bezpośredni
kontakt.



organizacje skupiające większą liczbę ludzi lub grup wedle hierarchii władzy.



społeczności lokalne, które gromadzą wedle określonego porządku jednostki, grupy
i organizacje w przestrzeni geograficznej



instytucje złożone z kompleksów grup i organizacji, których celem jest
rozwiązywanie podstawowych problemów ludzkiej egzystencji i społecznej
organizacji.



kategorie, w których wyróżniające się cechy ludzi stają się podstawą różnic w
traktowaniu tychże ludzi



struktury stratyfikacyjne, w których poszczególne kategorie ludzi otrzymują
nierówne udziały w wartościowych zasobach dóbr.



systemy społeczne obejmujące jakąś przestrzeń i terytorium oraz wykraczające poza
jedno terytorium.



struktury między społeczne łączące ze sobą różne społeczeństwa.

5. Ponieważ każdy człowiek jest umieszczony w układzie struktur społecznych — od

grup do struktur międzyspołecznych — ludzkie myśli, postrzeżenia, uczucia,
działania oraz interakcje są mocno ograniczone.