Zydzi w Polsce/Wprowadzenie Page 1 of 2
WPROWADZENIE
Przez długi czas w swej historii Polska była krajem wielonarodowościowym. Jeszcze
- śydzi w Polsce do wybuchu II wojny światowej około 34% mieszkańców Polski nie było Polakami
(Tomaszewski, 1985 r.). Sytuacja ta zmieniła się po 1945 roku, kiedy okazało się, \
e w
- Dzieje śydów w Polsce
granicach Polski mieszka zaledwie około 2,5% ludności o narodowości innej ni\
Polska
- Obiekty kultury \
ydowskiej w
(Tomaszewski, 1991 r.). Był to oczywisty rezultat wojny.
Polsce
W wyniku planowej hitlerowskiej eksterminacji narodu \
ydowskiego nacja ta
- Martyrologia
zniknęła niemal całkowicie z terenów Polski (z 3,5-milionowej społeczności pozostało
około 300 tys. osób).
- Turystyka w Polsce
Nowe granice Polski po wojnie zostały "przesunięte" na zachód w stosunku do
- Kilka słów na zakończenie
poło\
enia przed rokiem 1939. W ten sposób ziemie zamieszkałe częściowo przez
tematu
ludność polską znalazły się za wschodnią granicą państwa, zaś na terenach zachodnich i
- Katalog zabytków w Polsce
północnych osiedlonych było du\
o Niemców. Powojenna polityka ówczesnych władz
- Literatura
Polski, poprzez przesiedlenia ludności niemieckiej na zachód i ukraińskiej na wschód,
dÄ…\
yła do utworzenia państwa będącego monolitem narodowościowym. Przez długie
lata uwa\
ano, i\
problem mniejszości narodowych w Polsce ju\
nie istnieje. Tymczasem
zmiany ustrojowe systemu politycznego pod koniec lat 80-tych wraz z demokratyzacjÄ…
\
ycia przywróciły na światło dzienne niegdyś nie istniejący problem państwa
wielonarodowościowego. Stąd w ostatnich latach mo\
na zauwa\
yć wyraz
ny wzrost
zainteresowania tÄ… tematykÄ….
Społeczność \
ydowska, jako \
e przed II wojną światową stanowiła ponad 10% ogółu
mieszkańców Polski pozostawiła po sobie wiele ró\
norodnych obiektów zaliczanych do
dóbr kultury materialnej. Jednak z dawnej kilkutysięcznej liczby cmentarzy, synagog i
innych budynków słu\
Ä…cych \
ydowskiemu kultowi religijnemu, obecnie tylko nieznaczna
część przypomina to, czym była kiedyś. Zachowane obiekty nie mogą być traktowane w
\
adnym wypadku jako w pełni reprezentatywne dla bujnie rozwiniętej przedwojennej
kultury materialnej śydów.
Po nazistowskim wykorzenieniu ka\
dego śladu \
ydowskiej egzystencji nastąpił
prawie 50-letni okres zaniedbania, opuszczenia, a nawet dewastowania większości
miejsc, w których zdołały przetrwać obiekty często o du\
ej wartości historycznej i
artystycznej. Dopiero od kilku lat prowadzi się szczegółową inwentaryzację pozostałości
kultury materialnej śydów, powstają liczne komitety i fundusze tak w kraju, jak i za
granicą, które chronią i odrestaurowywują te obiekty.
Z perspektywy kilkudziesięciu lat ślady bytności śydów na ziemiach Polski mają dla
jednych zwiedzających wartość sentymentalną, dla innych zaś, głównie młodych
Tykocin - dawne tradycyjne \
ydowskie
miasteczko w Polsce
śydów, są ciekawymi pamiątkami kultury \
ydowskiej w Polsce. Dla lokalnej
(makieta znajduje siÄ™ w miejskim muzeum)
społeczności mają one du\
e znaczenie dydaktyczne, natomiast dla szeregu
zainteresowanych mogą stanowić atrakcją turystyczną.
Obecnie zabytki kultury \
ydowskiej w Polsce nie majÄ… \
adnych w pełni kompletnych
rejestrów czy osobnych katalogów i przewodników. Wydane w 1929 roku dzieło Majera
Bałabana "Zabytki historyczne śydów w Polsce" dawno się zdezaktualizowało.
Natomiast w 1990 roku ukazały się w formie przewodnika "Pamiątki i zabytki kultury
\
ydowskiej w Polsce" Przemysława Burcharda. Niestety pozycja ta zawiera wiele błędów
rzeczowych, danych niekompletnych, nieprawdziwych i w du\
ej części równie\

nieaktualnych.
Inwentaryzacją obiektów kultury materialnej śydów w Polsce od kilku lat zajmują się
pracownicy śydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie - Eleonora Bergman i
Jan Jagielski. W 1989 roku przygotowali oni dla Komitetu Ochrony i Restauracji
Zabytków śydowskich listę zachowanych synagog i cmentarzy \
ydowskich. W 1995
roku lista ta została dopełniona, uaktualniona i przedstawiona w formie raportu
Światowego Funduszu Zabytków dla Rządowej Komisji Stanów Zjednoczonych d.s.
Ochrony Dziedzictwa Zagranicznego (United States Commission for the Preservation of
America's Heritage Abroad). W tym te\
roku (1996) raport ten został opublikowany w
USA i jest jak dotÄ…d jedynym w miarÄ™ kompletnym spisem bo\
nic i cmentarzy
\
ydowskich w Polsce. Obecnie (1996) w języku polskim przygotowywany jest przez śIH
katalog zachowanych synagog i cmentarzy i być mo\
e jeszcze w bie\
Ä…cym roku
zostanie oddany do druku.
Cele i zadania tego bloku
W ostatnich latach kultura i obiekty materialne mniejszości narodowych, w tym
szczególnie mniejszości \
ydowskiej, budzą coraz większe zainteresowanie i są
przedmiotem badań ró\
nych dziedzin nauki: historii, sztuki, architektury,
religioznawstwa, socjologii i inne.
Ten blok jest w pewnym zakresie nowatorską pracą - być mo\
e pierwszÄ…
http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/wstep.html 2008-04-19
Zydzi w Polsce/Wprowadzenie Page 2 of 2
rozpatrującą obiekty kultury materialnej śydów równie\
w kontekście waloru
turystycznego. Podstawowym zadaniem jest więc przedstawienie pewnej
inwentaryzacji tych obiektów, oraz określenie ich przydatności dla potrzeb turystyki i
krajoznawstwa.
Kolejnym zadaniem tego bloku jest przedstawienie i opisanie w mo\
liwie syntetyczny
sposób obecnego stanu wiedzy na temat istniejących w Polsce pozostałości kultury
materialnej śydów. Istnieje ogromna potrzeba, by ta dziedzina została poznana przez
społeczność polską, która więcej wie o Holokauście, ni\
o bogatej kulturze \
ydowskiej
unicestwionej w czasie wojny. Równie\
młodzie\
\
ydowska i izraelska nie zdaje sobie w
pełni sprawy, jak była bogata kultura ich przodków w przedwojennej Polsce. To co dziś
mogą oni zobaczyć w Polsce, to nie tylko pomniki i muzea martyrologii, które głównie
sÄ… im przedstawiane. Dlatego praca ta zwraca uwagÄ™, i\
zabytki i pamiÄ…tki kultury
\
ydowskiej powinny być lansowane zarówno dla młodych śydów, jak i wszystkich
turystów w du\
o większym zakresie ni\
do tej pory.
Celem tego bloku jest tak\
e uświadomienie, i\
dobra kultury materialnej śydów są
równie\
dziedzictwem kulturowym Polski, i jako takie powinny być w nale\
yty sposób
szanowane, oceniane i ochraniane.
Izrael Kultura Historia Turystyka Pomoc duchowa śydzi w Polsce Czasy i Fakty
Copyright ©2002-2006 by Gedeon
http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/wstep.html 2008-04-19