Miejsca martyrologii Żydów w Polsce
Ponad pół wieku temu zdarzył się w historii nowożytnej fakt: zaplanowano - i
zamiar ten niemalże został urzeczywistniony - wymordowanie całego narodu.
Unicestwiono w sposób niegodny człowieka ponad 6 milionów osób. Masową
eksterminację europejskich Żydów, dokonaną w czasie II wojny światowej przez
Niemców, określa się jako: Holokaust, Szoa, Zagłada, genocidium (ludobójstwo).
Najczęściej używane słowo - Holokaust - (z gr. holokauston) oznacza ofiarę
całopalną, tzn. taką podczas której ofiarowane zwierzę zostało całkowicie spalone na
ołtarzu. Wyraz "szoa" jest hebrajskim odpowiednikiem greckiego holokauston.
Prawdopodobnie 21 lipca 1941 roku Hitler ustnie wydał Goeringowi i
Himmlerowi rozkaz fizycznej zagłady wszystkich Żydów na terenie całej strefy
wpływów III Rzeszy. Ostatecznym rozwiązaniem kwestii żydowskiej zajęli się
Heydrich, Himmler i Goering. Początkowo plan akcji zakładał rozstrzelanie
wszystkich Żydów, lecz wkrótce okazało się to mało efektywne i wpływało
deprymująco na członków plutonów egzekucyjnych. Przystąpiono więc do
budowania specjalnych ośrodków służących przemysłowemu uśmiercaniu ludzi.
Nieprawidłowo nazywa się je obozami zagłady, choć właściwą nazwą (jako że obóz
kojarzy się z miejscem przebywania, te zaś służyły wyłącznie zabijaniu) jest ośrodek
zagłady. W Polsce było ich 6: Chełmno nad Nerem, Bełżec, Majdanek, Sobibór,
Treblinka i Oświęcim.
Likwidowanie każdego śladu żydowskiej egzystencji nie odbywało się tylko w
ośrodkach natychmiastowej zagłady, lecz również w obozach koncentracyjnych,
obozach przymusowej pracy, gettach oraz innych miejscach masowych straceń
Żydów.
Na terenach dawnych działań eksterminacyjnych utworzone zostały muzea
martyrologii, obrazujące tragiczny los ofiar faszyzmu, lub zbudowano wielkie
pomniki-mauzolea dla upamiętnienia tych wydarzeń i uczczenia zmarłych. Polskie
prawo uznaje te miejsca za zabytki historyczne, tak jak inne oficjalne cmentarze
wojenne.
Spośród 20-tu tysięcy miejsc, których znaczenie moralne jest równorzędne
niezależnie od liczby zamordowanych, wyróżniono tu obok wszystkich istniejących
ośrodków zagłady największe obozy koncentracyjne oraz getta. Są to obiekty o
szczególnym znaczeniu, do których kieruje się masowy ruch turystyczny. Do
najbardziej znanych i najczęściej odwiedzanych muzeów martyrologii należy
muzeum w Oświęcimiu i muzeum w Lublinie na Majdanku, a także dawny obóz
koncentracyjny w Treblince, zamieniony obecnie w monumentalny cmentarz,
którego nagrobki wykonano z tysięcy odłamków skalnych. Niezwykle istotny w
ruchu turystycznym do miejsc martyrologii jest duży udział młodzieży, co ma
szczególne znaczenie w procesie dydaktyczno-wychowawczym.