Nauczyciele terapeuci
 zapowiedz
zmian
Jadwiga Jastrząb
Rola i zadania
nauczyciela terapeuty
y
le zbudowany dom można rozebrać i zbudować od nowa, ale z
le wychowanego człowieka nie da
się wychować drugi raz.
Jan Władysław Dawid
Przygotowując wystąpienie na temat roli terapeuty, Kto decyduje o konieczności udzielenia pomocy
postanowiłam najpierw zwrócić uwagę na kilka istot- psychologiczno-pedagogicznej uczniom ze specy-
nych problemów szerszej natury. W związku z tym za- ficznymi trudnościami w uczeniu się, a kto jej udzie-
dałam sobie kilka pytań: la, świadcząc profesjonalne usługi terapeutyczne?
Jaki jest stan wiedzy na temat specjalnych po- Kim jest nauczyciel terapeuta, czy i na ile może
trzeb edukacyjnych osób ze specyficznymi trudno- sam rozwiązywać problemy pomocy psychologiczno-
ściami w uczeniu się, w tym z syndromem dysleksji -pedagogicznej osobom ze specyficznymi trudno-
rozwojowej? ściami w uczeniu się?
Jak ustawa z 7 września 1991 r. zobowiązuje
Stan pomocy
szkoły i odpowiednie placówki opiekuńczo-wycho-
psychologiczno-pedagogicznej
wawcze do tworzenia optymalnych warunków kształ-
cenia uczniów ze specyficznymi trudnościami Pomoc terapeutyczna w naszym kraju jest rozpro-
w uczeniu się? szona instytucjonalnie i zróżnicowana organizacyjnie.
Czy szkoły ogólnodostępne potrafią kształcić Ma długoletnią tradycję wywodzącą się z poradnic-
uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu twa, a od lat siedemdziesiątych XX wieku zagościła
się, zaspokajając ich specjalne potrzeby edukacyjne, w szkołach, przedszkolach, świetlicach środowisko-
rozwojowe, psychiczne i trafnie dostosowując wyma- wych, domach dziecka i podobnych placówkach.
gania dydaktyczne i wychowawcze? W formie zespołów korekcyjno-kompensacyjnych eg-
Czy szkoły ogólnodostępne posiadają formalnie zystuje ze zmiennym szczęściem, w zależności
określony wzorzec szkolnego sytemu pomocy psycho- od kondycji oświatowych finansów. Manipulowanie
logiczno-pedagogicznej w odniesieniu do ucz-niów ze opieką i pomocą specjalistyczną jest szkodliwe, rzu-
specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu? tuje destrukcyjnie na jednostkowe losy ludzkie bez-
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji 1
bronnych w tej sytuacji dzieci i młodzieży. Czy któryś i wstosownych aktach wykonawczych do niej braku-
z decydentów zastanawia się nad samopoczuciem po- je stanowiska terapeuty w grupie stanowisk pracow-
zbawionych opieki uczniów? Gdy czują się opuszcze- ników pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
ni, cierpią z tytułu swoich niepowodzeń szkolnych, ujętych w Rozporządzeniu MENiS w sprawie zasad
gdy popadają w zwątpienie wobec swoich możliwo- udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-
ści, wobec możliwości szkoły  wkraczają na drogę pedagogicznej w publicznych przedszkolach,
deprywacji psychicznej, mówiąc z goryczą o bezsen- szkołach i placówkach (Dziennik Ustaw z 2003 r.
sie szkoły, a także i bezsensie własnego życia. Żyją nr 11 poz. 114). Dotyczy to ż 15., w którym mówi się
przecież w ciągłym lęku przed kolejnym niepowodze- obszernie o stanowiskach pedagoga i psychologa
niem, sprzeciwiają się regułom życia społecznego, szkolnego, logopedy i doradcy zawodowego, wska-
nie realizują obowiązków szkolnych, a w konsekwen- zując rolę, cele i zadania zbieżne ze spełnianymi
cji desperacko opuszczają progi szkoły. Owi decyden- obecnie przez kompetentnych terapeutów. W ż 7.
ci są odpowiedzialni za niedostateczne zaspokajanie pkt. 1.1. zbyt ogólnikowo brzmi zapis o kwalifikacjach
specjalnych potrzeb edukacyjnych i rozwojowych nauczyciela do prowadzenia zajęć korekcyjno-kom-
omawianej kategorii uczniów. Warto, by przemówiły pensacyjnych, skoro nie ma on dalszego rozwinięcia
do nich słowa pedagoga Jana Władysława Dawida: we wspomnianym wyżej ż15. Natomiast w ż8 niedo-
y
le zbudowany dom można rozebrać i zbudować puszczalny jest brak zapisu o kwalifikacjach nauczy-
od nowa, ale z
le wychowanego człowieka nie da się cieli do pracy w klasach terapeutycznych. Brak
wychować drugi raz. konkretnego określenia stanowiska i charakteru pracy
nauczyciela terapeuty uniemożliwia wypracowanie za-
Status prawny
łożeń statutowych jego działalności. Byłoby to realne
nauczyciela terapeuty
tylko w świetle wytycznych prawa oświatowego.
Wiele osób zajmuje się pracą korekcyjno-kom-
Uzasadnienie potrzeby udzielania
pensacyjną i wyrównawczą. Ich liczby, poziomu kwa-
pomocy psychologiczno-pedago-
lifikacji oraz zasięgu i charakteru działania nie da się
gicznej
ustalić. Posiadają mniej lub bardziej profesjonalne
przygotowanie, uzyskane w różnym trybie i w różnych By mówić o roli nauczyciela terapeuty, nieodzow-
formach kształcenia specjalistycznego. Na terenie ne jest rozumienie konieczności zaspokajania spe-
swoich placówek działają często w pojedynkę. Nie cjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów ze
wiadomo, jak radzą sobie w kwestiach merytorycz- specyficznymi trudnościami w uczeniu się.
nych, metodycznych, organizacyjnych, samokształ- Uczniowie tacy wymagają bardziej niż inni swo-
ceniowych i doskonalenia zawodowego. istego prowadzenia pedagogicznego. Ciągle nowe,
Zapewne za stan taki odpowiada w pierwszej różnorodne sytuacje dydaktyczne i wychowawcze,
kolejności: Karta Nauczyciela (Ustawa z dnia 26 przekraczające stan aktualnych możliwości poznaw-
stycznia 1982 z póz
niejszymi zmianami), która czych, wydolności wysiłkowej i odporności na sytu-
w artykule 42 nie wymienia nauczyciela terapeuty acje trudne, wywołują u ucznia dyskomfort
w tabeli stanowisk nauczycielskich i dalej nie wykazu- poznawczy, emocjonalny i społeczny. Początkowo za-
je go wśród specjalistów zatrudnianych w szkołach powiadają niepowodzenia szkolne, a nieprzezwycię-
i placówkach. W ustawie o systemie oświaty z 1991 r. żone prowadzą do znacznego spadku przystosowania
2 Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
szkolnego ucznia. Zaawansowane i rozległe niepowo- ciel przedmiotowiec, pedagog czy psycholog szkolny,
dzenia w nauce szkolnej, powiązane z wtórnymi na- gdyż każdy z nich jest wystarczająco obciążony na-
stępstwami pod postacią nieakceptowanych wałem różnych zadań i obowiązków dydaktycznych,
zachowań społecznych, spychają uczniów na margi- wychowawczych, doradczych i diagnostycznych
nes klasy, szkoły, stają się równią pochyłą ku wyklu- w wielu zespołach uczniowskich.
czeniu (ekskluzji). Taka sytuacja rodzi pytania na temat Na tej płaszczyz
nie może z powodzeniem działać
systemu polskiej oświaty: jak skutecznie chronić dzie- kompetentny nauczyciel terapeuta, jako fachowiec od-
ci i młodzież przed brakiem efektywności procesu dany sprawie udzielania specjalistycznej opieki i po-
edukacji i jak im pomagać w osiąganiu optymalnych mocy psychopedagogicznej. Chce ustrzec swoich
rezultatów? Nie wystarczy tu odpowiedz
, iż istniejące wychowanków przed wykluczeniem i podnieść na du-
przepisy to regulują, bo choć są i cieszą, to nie wy- chu, udzielając wsparcia w każdej trudnej dla nich sy-
starczają, by satysfakcjonująco wyjaśniały owo: jak tuacji edukacyjnej. Potrafi dostrzegać ich szczególne
i kto ma skutecznie kształcić i pomagać? potrzeby z taktownym wyczuciem, stosować właściwe
Istotnego rozstrzygnięcia wymaga odpowiedz
działania, utrzymując stan inkluzji, czyli nieustannego
wskazująca, kto i kiedy dostrzega spadek przystoso- włączania ich z powodzeniem w proces edukacji.
wania szkolnego ucznia i docieka, z jakiego powodu
się on pojawia, chcąc tej sytuacji zapobiec i chronić
wychowanka przed jej niekorzystnymi skutkami. Kla-
syczne objawy znane są powszechnie: uczeń nie wy-
konuje zadań klasowych, zadań domowych, stosuje
rozmaite uniki przed nimi, popada w sytuacje trudne
wychowawczo, zaskakuje nieakceptowanym zachowa-
niem, a powód jego szkolnej absencji to wagary. Brak
właściwej interwencji pedagogicznej to często droga
Dr Jadwiga Jastrząb mówi o doniosłości roli nauczyciela terapeuty oraz
do klęski edukacyjnej i wychowawczej nie tylko sa-
jego znaczeniu w procesie pomocy psychologiczno-pedagogicznej
mego ucznia, ale także jego szkoły, rodziny, środowi-
ska lokalnego. Tę kontekstową dla tematu wiodącego część mo-
Często wskazuje się na nauczycieli i rodziców, jej wypowiedzi można zwieńczyć konkluzją w postaci
a nawet samego ucznia. Jednak doświadczenia poka- tezy: efektywna skuteczność kształcenia osób ze spe-
zują, że z wielu powodów nie zawsze tak jest. Znane cyficznymi trudnościami w uczeniu się, w tym z syn-
są fazy niepowodzeń niejawnych (ukrytych i masko- dromem dysleksji rozwojowej, wymaga oparcia się
wanych, gdy uczeń nakładem własnego wysiłku i am- na pomocy psychologiczno-pedagogicznej traktowa-
bitnych starań pokonuje je) oraz jawnych, nej jako jeden z trzech filarów, wspierających jako-
dostrzeganych, bo przekraczających stan jego możli- ściowo reformę polskiej szkoły. Pomoc ta musi być
wości, niosący znaczny bagaż negatywnych skutków. świadczona z nienaruszalną konsekwencją przez kom-
Sprostać im może tylko skuteczna interwencja psy- petentnego nauczyciela terapeutę. Terapeuta zaś to
chopedagogiczna, wsparta diagnozą eksploracyjną, niepodważalny fundament skuteczności tej opieki, bo
pierwotną psychoprofilaktyką i profesjonalnym do- jako jedyny potrafi zrealizować jej cele i zadania. By
radztwem. Takiej roli i zadań nie zdoła spełnić nauczy- mógł efektywnie pełnić swoją rolę, wymaga prawnie
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji 3
zagwarantowanego statusu zawodowego wśród sta- mi rygorami mogły do nich aplikować osoby z kwali-
nowisk nauczycielskich. fikacjami do pracy terapeutycznej, zajmujące się nią
na co dzień przez ściśle określone lata swojej dzia-
Terapeuta  wzorzec własny
łalności zawodowej. Tak też powinno być współcze-
Kim jest terapeuta, jaki tworzy wzorzec wła- śnie. Do miana kompetentnego terapeuty mógłby
sny i na ile go bezkompromisowo realizuje, zale- pretendować ten kto:
ży od jego osobowości, w tym od talentu i powołania  włada operatywnie interdyscyplinarną, zintegrowa-
pedagogicznego, od profilu wykształcenia, wiedzy, ną wiedzą merytoryczną i metodyczną w zakresie dia-
umiejętności, kompetencji, systemu wartości, jaki gnozy psychopedagogicznej, terapii pedagogicznej,
wyznaje, od kreatywności i aktywności własnej. Takim poradnictwa terapeutycznego;
kontekstem operuję w czasie autorefleksji, analizy li-  wykazuje wykształcone na przestrzeni określonych
teratury, a także podczas kontaktów z innymi terapeu- lat pracy umiejętności: diagnozowania, organizowa-
tami, gdy myślę, kim są, co sobą reprezentują, czego nia działań terapeutycznych, konstruowania progra-
potrzebują, jak z nimi współpracować. mów działalności terapeutycznej, dostosowanej
Terapeuta to specjalista posiadający przygo- do potrzeb, możliwości i ograniczeń uczniów o spe-
towanie merytoryczne i metodyczne oraz umiejętność cjalnych potrzebach edukacyjnych;
organizacji odpowiednich zajęć dla osób, którymi się  posiada własny warsztat diagnostyczny i terapeu-
zajmuje. Jego wykształcenie opiera się na podsta- tyczny oraz dorobek w praktyce psychopedagogicz-
wach psychopedagogiki, która ma cechy nauki sto- nej, pozytywną ocenę pracy w roli nauczyciela
sowanej i zajmuje się psychologicznymi aspektami terapeuty, adekwatną i stabilną samoocenę;
oddziaływań pedagogicznych na podmiot edukacji.  posiada ewidencję, dokumentację, wytwory pracy
Jest świadomy problemów szkolnych swoich przypadków objętych pomocą psychologiczno-peda-
uczniów, szuka obszarów stwarzających szansę ich gogiczną: diagnozy wyjściowe, okresowe, końcowe,
sukcesu, pobudzając aktywność, motywację i wytrwa- globalne wraz z analizą i interpretacją, programy tera-
łość w przezwyciężaniu nadmiaru trudności. Jest peutyczne, plany ich realizacji powiązane z ewentu-
znawcą metod i technik oraz środków diagnozy i tera- alnymi weryfikacjami i modyfikacjami;
pii, które stosuje w taki sposób, by angażowały  dysponuje gabinetem terapii, który jest odpowiednio
uczniów w rozwiązywanie określonych zadań i wyko- umeblowany, wyposażony w niezbędne sprzęty, środ-
nywanie odpowiednich czynności, wpływających ki dydaktyczne, pomoce specjalistyczne, fachową lite-
na oczekiwane zmiany przewidziane w przyjętym pro- raturę, dokumentację różnych obszarów działalności.
gramie terapeutycznym. W swoich efektywnych dzia-
Cele pomocy psychopedagogicznej
łaniach wpływa na poprawę ich umiejętności
szkolnych, sprawności psychomotorycznej, komuni- Cele ogólne i szczegółowe opieki i pomocy
kacji językowej, powodzenia w nauce, samopoczucia psychologiczno-pedagogicznej, to tworzenie warun-
i zachowania w szkole oraz poza nią. Dzięki temu uczy ków służących zaspokojeniu specjalnych potrzeb
ich akceptacji własnych ograniczeń. uczniów. Wskazują terapeucie i jego uczniom drogę
Miano nauczyciel terapeuta powinno nosić postępowania w postaci zadań realizowanych przez
w sobie określoną wartość. Swego czasu nadawały ją dobór odpowiednich czynności. Wypełniając je, te-
trzy stopnie specjalizacji zawodowej. Pod określony- rapeuta porusza się po różnych płaszczyznach, przyj-
4 Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
mując wiele ról, zgodnie z zakresem pracy, jaką mu- nego oraz osiągnięć szkolnych, którego efektem staje
si w związku z tym wykonać. się powodzenie szkolne ucznia. Funkcja w tym przed-
Z celu ogólnego wynika kierunek i istota celów sięwzięciu rozumiana jest jako ogół czynności i ich
szczegółowych, operacyjnych i zadań pracy terapeu- skutków związanych z wykonywaniem zadań zamierzo-
tycznej, gdy terapeuta dąży, by dziecko nie tylko lepiej nych, ale i nieprzewidzianych, ubocznych, niekiedy na-
się uczyło, ale także, aby lepiej się rozwijało i było wet niepożądanych. Pełnienie funkcji niesie ze sobą
dobrze przygotowane do spełniania wymagań i ocze- zarówno szereg doznań pozytywnych, jak i
kiwań społecznych. ryzykodoznań przykrych z tytułu porażek. To ryzyko jest
Cele szczegółowe stanowiące zadania dla wkalkulowane w koszty misji, jaką jest pomoc psycho-
terapeuty i wyznaczające jego role: logiczno-pedagogiczna. Zadania wytyczają określone
wyzwala u ucznia stan aktywności poznawczej zakresy czynności, mających wpływ na wywoływanie
i motywacji do nauki, wywołuje chęć uzyskiwania suk- pożądanych skutków. Czynności są z kolei najprostszą,
cesów oraz redukowania negatywnych postaw wobec celową jednostką działania, w skład którego wchodzą.
szkoły i siebie samego,
Role terapeuty wraz z zakresem
wdraża ucznia do zrozumienia własnych trudności
zadań i realizacją celów
i podjęcia starań o skuteczne ich pokonywanie,
rozwija w uczniu umiejętność samooceny, auto- psychoedukator, gdy organizuje i prowadzi zajęcia
kontroli i autokorekty, korekcyjno-kompensacyjne dla osób ze specyficzny-
przygotowuje ucznia do sprawnego funkcjonowa- mi trudnościami w pisaniu i czytaniu, pomaga im
nia na terenie macierzystej klasy z poczuciem własnej w przezwyciężeniu istniejącego stanu, zabezpiecza
wartości, wiarą w siebie i z zaufaniem wobec środo- przed niepowodzeniami szkolnymi, wspomagając re-
wiska szkolnego i do startu w szkołach ponadpodsta- konstrukcję wiedzy i umiejętności przedmiotowych
wowych wybranych świadomie i krytycznie z uwzględ- kinezyterapeuta i rehabilitant, gdy usprawnia mo-
nieniem stanu własnych możliwości, torykę, doskonali grafomotorykę, chcąc osiągnąć
usprawnia, koryguje funkcje i procesy percepcyj- optymalny poziom czynności manualnych i graficz-
ne, motoryczne i psychiczne, zaangażowane w pro- nej strony pisma odręcznego oraz gdy koryguje posta-
ces uczenia się i przyswajania wiedzy szkolnej, wę ciała
eliminuje lub znacznie minimalizuje zaległości psychokreator procesów stymulacji i usprawniania
i nieprawidłowości w wiedzy i umiejętnościach szkol- rozwoju psychomotorycznego, gdy dąży do osiągnię-
nych, stanowiących bazę do kontynuowania nauki cia jego sprawności na oczekiwanym poziomie
na poszczególnych szczeblach kształcenia podstawo- reedukator, gdy w procesach korekty zaburzeń roz-
wego i ponadpodstawowego. woju stosuje zabiegi naprawcze, a w procesach kom-
Rola to istotna funkcja, ważne zadanie o charakte- pensacji deficytów odkrywa i dostosowuje drogi
rze misji w określonym przedsięwzięciu. Przedsię- zastępcze, substytuty dotychczasowych dróg i stylów
wzięciem jest w tym przypadku pomoc psycho- działania
logiczno-pedagogiczna w postaci terapii pedagogicz- logoterapeuta, jeżeli zajmuje się kształceniem języ-
nej, będącej postępowaniem leczniczym, stosującym kowym, w tym rozwojem mowy w aspekcie rozumie-
różne zabiegi stymulujące, usprawniające, korygujące, nia, artykulacji, ekspresji, rozwijaniem kompetencji
kompensujące stan i poziom rozwoju psychomotorycz- komunikacyjnych, społecznych
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji 5
Płaszczyzny działania i obowiązki
psychoterapeuta, kiedy wzmacnia poziom odpor-
nauczyciela terapeuty
ności na sytuacje trudne, stwarza uczniowi okazje
do zdystansowania się od przykrych przeżyć przez Diagnoza przesiewowa umiejętności szkolnych
uzyskiwanie sukcesów, i tym wpływa na zmianę po- uczniów  eksploracja możliwości i ograniczeń
stawy wobec siebie i problemów edukacyjnych, po- w osiągnięciach edukacyjnych (działania profilaktycz-
głębia jego samoświadomość i pomaga ne i optymalizujące rozwój w fazie wczesnej i nie-
w obiektywnej samoocennie zwłocznej interwencji).
socjoterapeuta, gdy chroni ucznia przed wpływem Diagnoza specjalistyczna nieprawidłowości roz-
traumatyzującego środowiska, a pozwala współist- woju i niższego niż oczekiwany poziomu osiągnięć
nieć z innymi w atmosferze życzliwości, lojalności szkolnych  eksploracja przyczyn oraz warunków
i wsparcia przezwyciężania (działania rozpoznawcze, interpreta-
diagnosta, gdy dokonuje badań specjalistycznych cyjne, prognostyczne, naprawcze w fazach wczesnej,
w celu ustalenia charakteru potrzeb, wykrycia specy- koniecznej i niezwłocznej interwencji).
ficznych trudności w uczeniu się, by ustalić program Diagnoza środowiska wychowawczego uczniów 
pomocy terapeutycznej, a w jej trakcie i po zakończe- ocena czynników sprzyjających lub zakłócających
niu dokonać pomiaru efektów i stanu dalszych potrzeb prawidłowy przebieg rozwoju, edukacji i adaptacji
doradca w sprawach pomocy psychologiczno-peda- społecznej każdego dziecka (działania rozpoznawcze,
gogicznej w trakcie rad pedagogicznych, posiedzeń interpretacyjne, prognostyczne, naprawcze w fazach
zespołów problemowych, konsultacji dla rodziców wczesnej, koniecznej i niezwłocznej interwencji).
mediator, gdy uczestniczy w rozwiązywaniu różnych Diagnoza osiągnięć bieżących, semestralnych,
spraw wymagających jego bezstronnego udziału końcoworocznych i finalnych całego procesu pomocy
i wsparcia psychopedagogicznej  pomiar efektywności i stopnia
metodyk, gdy swoją wiedzę i doświadczenia stara się przezwyciężenia specyficznych trudności w uczeniu
przekazywać innym nauczycielom, studentom, słu- się, niepowodzeń szkolnych oraz zakresu nadal utrzy-
chaczom studiów podyplomowych i innych form do- mujących się problemów (działania psychometryczne
skonalenia zawodowego nauczycieli ukończonych cyklów terapeutycznych, interpretacja
animator różnych przedsięwzięć upowszechniają- wyników  prognostyczno-profilaktyczne wobec dal-
cych świadomość i wiedzę na temat problemów psy- szej kariery szkolnej ucznia w fazach wczesnej inter-
choedukacyjnych, kształcących niezbędne wencji i/lub koniecznej i nieustannej interwencji).
umiejętności wspomagania rozwoju psychomotorycz- Opieka psychopedagogiczna  organizacja wa-
nego runków do wyrównywania szans edukacyjnych i utrzy-
badacz, gdy zajmuje się analizą, interpretacją mania względnie niezachwianej linii rozwoju
i uogólnianiem wyników swojej działalności, publi- i edukacji uczniów (działania profilaktyczne, progno-
kuje i prezentuje swoje osiągnięcia na forum publicz- styczne, optymalizujące, naprawcze w fazach wcze-
nym snej interwencji i/lub koniecznej i nieustannej
eksperymentator, nowator, gdy szuka nowych roz- interwencji).
wiązań diagnostycznych, terapeutycznych, organiza- Pomoc psychopedagogiczna  konstruowanie ra-
cyjnych, kształceniowych dla siebie i innych mowych i indywidualnych programów terapeutycz-
nych oraz planowanie ich realizacji zgodnie
6 Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
z zasadami pracy korekcyjno-kompensacyjnej (dzia- Poradnictwo psychopedagogiczne  współpraca
łania naprawcze w każdej fazie koniecznej i niezwłocz- z rodzicami, instytucjami specjalistycznymi na płasz-
nej interwencji). czyznach sprzyjających pomyślnemu rozwojowi
Terapia pedagogiczna  zajęcia w grupach, ewen- ucznia, znoszenie barier edukacyjnych, dostosowanie
tualnie indywidualne, zapewniające wspomaganie wymagań edukacyjnych i warunków sprawdzianu czy
rozwoju, korygowanie jego nieprawidłowości, rekon- egzaminu zewnętrznego.
struowanie wiedzy i umiejętności szkolnych oraz przy- Psychoedukacja, pedagogizacja nauczycieli, rodzi-
stosowania szkolnego (działania profilaktyczne, ców i uczniów w formie warsztatowej w celu zrozumie-
prognostyczne, optymalizujące, naprawcze w fazach nia przez nich i zaakceptowania problemu specjalnych
wczesnej interwencji i/lub koniecznej i nieustannej potrzeb edukacyjnych uczniów ze specyficznymi trud-
interwencji). nościami w uczeniu się i wyposażenia ich w umiejęt-
Koordynacja działań wszystkich sektorów odpo- ności udzielania im adekwatnej pomocy.
wiedzialnych za sens i efekty pomocy psychologicz- Warsztat diagnostyczny i terapeutyczny  tworzenie
no-pedagogicznej w aspekcie edukacyjnym, wycho- miejsca i bazy efektywnej pracy psychopedagogicznej,
wawczym, terapeutycznym, dotyczących indywidual- prowadzenie dokumentacji zgodnie z zarządzeniem dy-
nych przypadków, a także kategorii określonych proble- rektora szkoły i rzeczywistymi potrzebami.
mów (działania doradcze, konsultacyjne, negocjacyjne Rekrutacja i kwalifikacja uczniów do opieki tera-
między zainteresowanymi: psychologiem, pedago- peutycznej, kontrola realizacji obowiązku szkolnego
giem, logopedą, socjoterapeutą, wychowawcami klas, i frekwencji na zajęciach terapeutycznych.
nauczycielami zajęć edukacyjnych, placówkami spe- Zakres przedstawionych ról, zadań, obowiązków
cjalistycznymi). i płaszczyzn działania wymaga specyficznych technik
Ścieżka terapeutyczna  opracowanie przez pracy i nakładu czasu na ich pełne zrealizowanie. Za-
wszystkich nauczycieli i wdrożenie do procesu eduka- dania dowodzą, że terapeuta powinien zajmować kon-
cji sposobów dostosowania metod, warunków i wy- kretne stanowisko pracy i tylko jemu poświęcać
magań edukacyjnych zgodnych ze specjalnymi uwagę zawodową.
potrzebami rozwojowymi, edukacyjnymi i wychowaw-
czymi uczniów.
Artykuł jest zapisem wykładu, który został wygłoszony podczas I Ogólnopolskiego Zjazdu Nauczycieli
Terapeutów w Gdańsku.
Jadwiga Jastrząb  doktor nauk humanistycznych, wykładowca na UMK w Toruniu, terapeutka.
Kawaler Orderu Uśmiechu. Członek zespołu redakcyjnego czasopisma  Wychowanie na co dzień ,
autorka i redaktor publikacji książkowych, pomocy i programów terapeutycznych. Stworzyła Toruńską
Szkołę Terapeutyczną.
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji 7
Poniżej dokumentuję chronologicznie moje najważniejsze publikacje na temat budowania systemu po-
mocy psychologiczno-pedagogicznej, uwzględniającego fachowość kadry, profesjonalność metod i środków
terapeutycznych oraz zróżnicowanie form organizacyjnych. W zestawieniu skupiłam się na latach 1983 2008,
czyli ostatnim ćwierćwieczu, objętym dynamicznymi zmianami w polskiej oświacie. Nie zapominam jednocze-
śnie o moim prekursorskim wkładzie w rozwój tej dziedziny psychopedagogicznej już od 1970 r.
Bibliografia
Kształcenie nauczycieli terapeutów
J. Jastrząb, Doświadczenia z wdrażania przedmiotu studiów  wybrane zagadnienia z pedagogiki korekcyjno-
kompensacyjnej na kierunku pedagogika opiekuńczo-wychowawcza, program autorski, [w:] Materiały pomocnicze
dla nauczycieli akademickich, red. J. Szymkatowa, Kraków 1987, pokłosie Ogólnopolskiej Konferencji Zespołu Dydaktyki
Nauczania Początkowego na temat:  Programy kształcenia studentów z zakresu pedagogiki korekcyjno-kompensacyjnej ,
Kraków 1985.
J. Jastrząb, Nowy nurt kształcenia pedagogów wczesnoszkolnych w Instytucie Pedagogiki UMK w Toruniu, [w:]
Kształcenie wczesnoszkolne w nowej perspektywie zmian w polskim systemie oświatowym. Materiały z Konferencji
Naukowej, Kielce 1992.
J. Jastrząb, Szkoła terapeutyczna pedagogicznym laboratorium nauczycieli akademickich UMK w Toruniu 
videoreferat z konferencji naukowej  Stan i perspektywy kształcenia specjalnego w Polsce , Lublin 1992.
J. Jastrząb, Zintegrowane kształcenie nauczycieli akademickich, praktyków i studentów pedagogiki, głos w dyskusji
podczas Konferencji  Teoretyczne kształcenie nauczycieli do nauczania zintegrowanego , Kraków 16 17 listopada 1999.
J. Jastrząb, Kształcenie nauczycieli terapeutów w Podyplomowym Studium Pedagogiki Korekcyjno-Kompensacyjnej
UMK w Toruniu, [w:] Kształcenie logopedyczne  cele i formy, red. E. A
uczyński, Gdańsk 2000.
J. Jastrząb, Absolwent pedagogiki doradcą pedagogicznym, [w:]  AUNC. Pedagogika Zeszyt XX, Toruń 1994.
J. Jastrząb, Kształcenie nauczycieli terapeutów,  Wychowanie na co dzień nr 10, 11, Toruń 1997.
J. Jastrząb, Próba wiązania teorii z praktyką, jak stworzyłam przyuniwersyteckie laboratorium edukacyjne,
 Wychowanie na co dzień nr 3, Toruń 1998.
J. Jastrząb, X lecie Podyplomowego Studium Pedagogiki Korekcyjno-Kompensacyjnej Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika w Toruniu,  Wychowanie na co dzień nr 1, 2, Toruń 2004.
J. Jastrząb, Integralność kształcenia nauczycieli akademickich i praktyków oraz studentów, [w:] Opieka a Edukacja,
red. P Petrykowski, Toruń 2005.
.
J. Jastrząb, Rola i zadania nauczyciela terapeuty osób ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się,  Wychowanie
na co dzień nr 3, Toruń 2008.
J. Jastrząb, Nauczyciel współczesnej szkoły jako wychowawca, dydaktyk, diagnosta, terapeuta.  Wychowanie na co
dzień nr 9, Toruń 2008.
Budowanie skutecznego systemu pomocy psychologiczno-pedagogicznej w oparciu o profesjonalizm
kadry specjalistów
J. Jastrząb, Optymalizacja systemu terapii pedagogicznej wobec uczniów dyslektycznych w województwie toruńskim,
 Szkoła Specjalna nr 4, Warszawa 1986.
8 Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
J. Jastrząb, Optymalizacja systemu diagnozy i terapii pedagogicznej wobec dzieci dyslektycznych. Praca doktorska
w maszynopisie, niepublikowana, UMK, Toruń 1986.
J. Jastrząb, Model wielopłaszczyznowej i wielopoziomowej terapii pedagogicznej dla uczniów z zespołem
mikrodysfunkcji rozwojowej  referat przygotowany na podstawie w/w pracy doktorskiej, wygłoszony podczas Kolokwium
 Trudności w czytaniu i pisaniu , Gdańsk 1990.
J. Jastrząb, Model terapii pedagogicznej stosowanej wobec dzieci dyslektycznych [w:] Roczniki Pedagogiki Specjalnej,
red. J. Pańczyk, t. 1, Warszawa 1990.
J. Jastrząb, O miejsce dla szkoły terapeutycznej w systemie oświaty polskiej,  Wychowanie na co dzień nr 7, 8,
Toruń 1994.
J. Jastrząb, Problemy w pracy korekcyjno-wyrównawczej z osobami o nieharmonijnym rozwoju, [w:] Kształcenie
specjalne w nowej sytuacji prawnej i ekonomicznej, red. Jan Pańczyk, Materiały z konferencji WSPS zorganizowanej
w dniach 18 19 listopada 1994, Warszawa 1995.
J. Jastrząb (red.), Toruńska Szkoła Terapeutyczna, Toruń 1997.
J. Jastrząb, O poprawę sytuacji szkolnej dziecka dyslektycznego w Polsce, [w:] Materiały z III Forum Poradnictwa
Psychologiczno-Pedagogicznego 9 10 listopada 1998, Katowice 1999.
J. Jastrząb, Dostosowywanie wymagań szkolnych do możliwości uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi,
[w:] Edukacja przyrodnicza w szkole podstawowej. Nauczanie przyrody a standardy wymagań edukacyjnych, red. E.
Arciszewska i inni, Warszawa Wrocław 2000.
J. Jastrząb, Rola pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkolnym systemie wychowawczym,  Wychowanie na co
dzień nr 12, Toruń 2000.
J. Jastrząb, Wyrównywanie szans edukacyjnych,  Wychowanie na co dzień nr 7, 8, Toruń 2001.
J. Jastrząb (red.), Edukacja terapeutyczna. Dziesięć lat doświadczeń Toruńskiej Szkoły Terapeutycznej, Toruń 2002.
J. Jastrząb, Świadomość dysleksji  psychoedukacja społeczeństwa,  Wychowanie na co dzień nr 4, 5, Toruń 2004.
J. Jastrząb, Europejski Tydzień Świadomości Dysleksji po raz trzeci w Polsce,  Wychowanie na co dzień nr 9,
Toruń 2004.
J. Jastrząb, Dostosowywanie wymagań szkolnych a zaspokajanie specjalnych potrzeb edukacyjnych i wychowawczych
uczniów, [w:]  Środowisko Młodzież Zdrowie , red. J. A. Malinowski, A. Zandecki, Toruń 2007.
J. Jastrząb, Dostosowywanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej do specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów
z dysleksją rozwojową,  Wychowanie na co dzień nr 9, Toruń 2006.
J. Jastrząb, Jak kompetentnie  widzieć i  rozumieć uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się podczas
lekcji historii. Wybrany przykład z doświadczeń Toruńskiej Szkoły Terapeutycznej,  Wychowanie na co dzień nr 4, 5,
Toruń 2007.
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji 9