PROBLEMY DEMOGRAFICZNE
Liczebność populacji w skali globu rośnie w postępie geometrycznym. Osiągnięcie
pierwszego miliarda zajęło ludzkości kilka tysięcy lat. Natomiast kolejne miliardy przybywają
w coraz krótszym czasie. Przyrost ludzkości nie może trwać w nieskończoność. Populacja ta
zwiększa się bowiem szybciej niż zasoby pokarmowe Ziemi. Dlatego też jak przewidują
demografowie konsekwencjami dalszego wzrostu liczby ludności na świecie będzie głód i
choroby. Przyjmując kryteria demograficzne (tempo wzrostu populacji ludzkiej, stopień
uprzemysłowienia) dzieli się kraje na: kraje rozwijające się i kraje rozwinięte. Kraje rozwinięte
mają małe tempo przyrostu ludności, są wysoko uprzemysłowione oraz mają wysokie
dochody na jednego mieszkańca w stosunku do reszty świata.
W latach 1960  2000 nasza liczebność podwoiła się w ciągu około 40 lat, co daje średni
roczny przyrost naturalny ok. 2,5%; co prawda w ostatnich latach notowany jest nieco niższy
(1,41% za 2006r). Spadek współczynnika przyrostu naturalnego w ostatnich latach wynika z
niewielkiego przyrostu w krajach rozwiniętych.
Powszechnie znanym zjawiskiem jest ujemna korelacja przyrostu z poziomem
zamożności. Chociaż nie jest to regułą: niski przyrost notuje się w relatywnie ubogich krajach
byłego bloku komunistycznego, natomiast bogate kraje Zatoki Perskiej mają wysoki przyrost
(Arabia Saudyjska ok. 2,31 %). Są to jednak wyjątki od tej ogólnej tendencji.
Zjawisko to jest charakterystyczne wyłącznie dla człowieka. Zwierzęta dostosowują
liczebność potomstwa do zasobności środowiska, czyli korelacja między przyrostem a
 zamożnością jest dodatnia (dostępność pokarmu = możliwość doprowadzenia potomstwa
do wieku rozrodczego).
Wzrost liczby ludności jest powodowany także m.in. wyraz
nym spadkiem śmiertelności,
a to z kolei związane jest ze zdobyczami medycyny i poprawianiem warunków sanitarnych.
Populacja człowieka osiągnęła według demografów punkt zwrotny, jej liczebność stale rośnie
choć tempo wzrostu w ostatnich latach wskazuje tendencje zniżkowe. Upłynie jeszcze wiele
dziesiątków lat zanim liczebność populacji człowieka ustabilizuje się na niezmiennym
poziomie (liczba narodzin = liczba zgonów).
Problemy demograficzne związane ze zmianami liczby ludności na świecie i nalezą do
nich m.in.:
żð ðpogÅ‚Ä™biajÄ…ce siÄ™ rozwarstwienie miÄ™dzy  bogatÄ… PółnocÄ… a  biednym
Południem (coraz większa polaryzacja, polegająca na integracji silnych i
marginalizacji słabych w gospodarce światowej, ma wyraz
nie konfliktogenny
charakter, grożąc poważnym zachwianiem bezpieczeństwa międzynarodowego),
żð ðzjawisko niedożywienia i gÅ‚odu,
żð ðbrak podstawowej higieny i opieki zdrowotnej,
żð ðproblemy spoÅ‚eczne: rozwarstwienie wewnÄ…trz spoÅ‚eczeÅ„stw, bezrobocie,
starzenie się społeczeństw.
Gdyby nie ograniczenia środowiskowe, takie jak: niedobór pokarmu, wielkość
dostępnego terytorium, konkurencja między- i wewnątrzgatunkowa, presja drapieżników i
pasożytów, czy zakres tolerancji czynników abiotycznych (klimat, skład chemiczny
środowiska itp.), liczebność każdej populacji wzrastałaby w postępie wykładniczym.
WSKAy
NIKI OKREÅšLAJ
CE DEMOGRAFI

1) Współczynnik urodzeń - w demografii niemianowany współczynnik określający liczbę
urodzeń żywych na 1000 mieszkańców i rok (liczba podawana w promilach - 0 ).
U
U =ð ×ð1000
p
N
gdzie: U- liczba urodzeń żywych,
N- liczba ludności
14,3
15
14
13
11,3
12
10,9 10,95
11 10,2
9,6
9,9
9,8
9,7 9,3
9,3
9,2
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Współczynnik urodzeń żywych w Polsce
2) Współczynnik zgonów to liczba zgonów na 1 000 mieszkańców w ciągu danego roku
Z
U =ð ×ð1000
p
N
gdzie: Z-liczba zgonów,
N- liczba ludności
15
14
13
12
11 10,2
10,1
9,7 9,9 9,94
9,7
9,6 9,4 9,5
9,5 9,6
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Współczynnik zgonów w Polsce
3) Stopa przyrostu naturalnego:
U -ð Z
S =ð ×ð1000
p
N
gdzie: U-liczba urodzeń żywych,
Z-liczba zgonów,
N- liczba ludności
Urodzenia żywe/1000 mieszkańców
Zgony/1000 mieszkańców
10
9
8
7
6
5
4,1
4
3
2
1,2
0,97
0,86
-0,1
1
-0,1
0,3 -0,4 -0,2 0,3
0,1 0,1
0
1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
-1
Stopa przyrostu naturalnego w Polsce
4) Saldo migracji - różnica między napływem (imigracja), a odpływem (emigracja)
ludności z danego obszaru w określonym czasie.
5) Przyrost rzeczywisty (uwzględniający saldo migracji) na Świecie wyrażony w 0
6) Współczynnik dzietności  oznacza, liczbę dzieci przypadających na jedna kobietę w
wieku od 15 do 49 roku życia
Åšredni miasto wieÅ›
2,5
1,5
0,5
Współczynnik dzietności w Polsce
Eksplozja demograficzna w krajach słabo rozwiniętych, z których większość leży w
strefie międzyzwrotnikowej, to zjawisko szczególnie niebezpieczne dla ekosystemu całej
planety, gdyż największa różnorodność gatunkowa znajduje się w strefie tropikalnej. Właśnie
te rejony biosfery są dziś najbardziej narażone na zniszczenia przez rozrastającą się
gwałtownie populację ludzką. Dewastacja tropikalnych biocenoz może w poważnym stopniu
ograniczyć zdolności regulacyjne całej biosfery.
Sposób na zmniejszenie liczby ludności na Świecie wydaje się bardzo prosty  poniżej
dwójki dzieci na parę (przy średniej jeden ludność świata zmniejszyłaby się o połowę w ciągu
jednego pokolenia).
W przypadku, gdy populacja ludzka będzie nadal rosnąć, dojdzie prawdopodobnie do
załamania wzrostu, spowodowane czynnikami limitującymi liczebność, takimi jak:
1. Niedobory pokarmu - głód.
Przyrost naturalny/1000 mieszkańców
Współczynnik dzietności
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
5
6
7
9
9
0
0
0
0
0
0
0
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
2
Obecnie w krajach o rozwiniętej gospodarce mamy nadprodukcję żywności.
Występujące zjawiska niedożywienia są więc  bardziej wynikiem nierównomiernej
produkcji i dystrybucji żywności, niż braku powierzchni uprawnych. Niemniej ten
problem nieuchronnie pojawi się, w miarę przyrostu ludności. Wzrost areału upraw
odbywa się kosztem naturalnych ekosystemów i bioróżnorodności.
2. Pasożyty i choroby.
Pojawianie się nowych chorób, zarówno zakaz
nych oraz cywilizacyjnych, wiąże się z
przegęszczeniem. Przykładem są schorzenia wywołane stresem  choroba wieńcowa
serca, zaburzenia układu pokarmowego, nerwice i inne zaburzenia psychiczne.
3. Zakres tolerancji czynników abiotycznych  (globalne zmiany klimatyczne).
4. Wielkość terytorium - przegęszczenie.
Aby zachować zdrowie psychofizyczne człowiek, potrzebuje określonej przestrzeni.
Dlatego uzasadnione jest przypuszczenie, że miarę wzrostu przeludnienia Ziemi wojny o
kurczące się zasoby surowców, o wodę pitną i o ziemie uprawne będą coraz częstsze.
W ostatnich latach w Polsce notuje się niski współczynnik dzietności, który wiąże się z niskim
przyrostem naturalnym. W połączeniu z ujemnym saldem migracji przyczynia się to do
ujemnego przyrostu rzeczywistego. Jest to również związane ze starzeniem się społeczeństw.
Prognoza do roku 2030 zakłada, że w Polsce wskaz
nik obciążenia demograficznego ogółem,
tj. liczba osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym, zwiększy się z
obecnych 60 do 72. Odwrócą się jednocześnie proporcje na 26 osób w wieku
przedprodukcyjnym (obecnie 36) i na 46 osób w wieku poprodukcyjnym (obecnie 24).
Bibliografia:
1. Dojlido J.R.: Ekologia i ochrona środowiska. Wyd. Politechniki Radomskiej. Radom
1997.
2. Mackenzie A.: Ekologia. krótkie wykłady. PWN, Warszawa 2007.
3. Strzałko J., Mossor-Pietraszewska T.: Kompendium wiedzy z ekologii, PWN, Warszawa
2006.
4. Wiąckowski S.: Ekologia ogólna. Wyd. BRANTA, Bydgoszcz 2008.
5. Wnuk Z.: Wybrane zagadnienia z ekologii i ochrony środowiska. Oficyna Wydawnicza
PRz, Rzeszów 1997.
6. http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xchg/gus