Postęp techniczny kontra tradycja[1]

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Postęp techniczny kontra tradycja.
Przedstaw ten problem
na przykładzie wybranych utworów literackich.

Bibliografia podmiotu

• Futuryści – wiersze i manifesty

(np. Brunona Jasieńskiego, Sta-
nisława Młodożeńca, Aleksandra
Wata) – fascynacja techniką, od-
rzucenie tradycji

•

• Sławomir Mrożek,

Sławomir Mrożek,

Wesele w Atomicach – grote-
skowe zestawienie kultury
chłopskiej i skomplikowanej
techniki

•

• Adam Naruszewicz,

Adam Naruszewicz,

Balon – postęp techniczny
i mądrość ludzka opiewane
w bardzo tradycyjny sposób
(oświeceniowy klasycyzm!)

•

• Bolesław Prus,

Bolesław Prus,

Lalka

•

• Edward Redliński,

Edward Redliński,

Konopielka – cywilizacja nisz-
cząca tradycję

•

• Juliusz Verne,

Juliusz Verne,

20 000 mil podmorskiej żeglugi,
W 80 dni dookoła świata – pi-
sarz uważany za twórcę literatu-
ry scence fiction

Temat wyjątkowo aktualny – na co dzień przecież dostrzegamy, jak rozwój techniki
zmienia świat i nas samych. W poleceniu chodzi jednak o coś więcej: o przeciwstawie-
nie postępu techniki i tradycji (zwróć uwagę na słowo „kontra”!). Czy technika powodu-
je odrzucenie tradycji? Jeśli tak, to jakie są tego następstwa (negatywne i pozytywne)?
A może tradycja mimo wszystko okazuje się silniejsza? Przykładów literackich do tej
prezentacji warto szukać przede wszystkim w literaturze XX wieku – czasu szczególne-
go rozwoju cywilizacyjnego.

Inne możliwe sformułowania tematu

• Wpływ rozwoju techniki na społeczeństwo i jednostkę. Rozważ problem,

odwołując się do wybranych tekstów kultury. (Temat szerszy, bo można
wykorzystać inne przykłady niż literackie, i jednocześnie węższy, bo doty-
czy tylko kwestii człowieka i społeczeństwa).

• Relacja człowiek – maszyna w literaturze i filmie science fiction. Omów

na wybranych przykładach. (Wąski temat dla zainteresowanych tą pro-
blematyką).

Zwróć uwagę na różne możliwości realizacji tematu

• idealizacja tradycji, traktowanie jej jako raju utraconego

• pochwała postępu technicznego, wskazywanie jego wyższości nad tym, co tradycyjne

• połączenie tych możliwości: wzajemne inspirowanie się (kształtowanie) postępu tech-

nicznego i tradycji.

PREZENTACJA

Strategie wstępu

Możliwość 1.

Zacznij od wymienienia kilku wynalazków, które w największym stopniu zrewolucjonizo-
wały świat. („Wyobraźmy sobie świat bez elektryczności, telefonu, samochodu, samolotu…”).

• Zauważ sprzeczność pomiędzy postępem (rozwijanie, ulepszanie) i tradycją (utrwa-

lanie, powtarzanie).

• Spytaj o wzajemne relacje tradycji i postępu technicznego.

Możliwość 2.

Zacznij od konkretnego i najlepiej kontrowersyjnego przykładu, np. haseł włoskiego futu-
rysty Marinettiego („Ryczący automobil (…) jest piękniejszy od Nike z Samotraki”).

• Przedstaw swoją opinię: Miał rację Marinetti! Albo: Niestety, ten zapomniany już

dziś twórca nie rozumiał, na czym polega wielkość tradycji.

• Zauważ, że konflikt między tradycją a postępem technicznym często pojawia się w li-

teraturze XX wieku.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Bibliografia przedmiotu

• Michał Głowiński, Teresa Kost-

kiewiczowa, Aleksandra Oko-
pień-Sławińska, Janusz Sławiń-
ski, Słownik terminów literackich

• Artur Hutnikiewicz, Od czystej

formy do literatury faktu. Głów-
ne teorie i programy literackie XX
stulecia

• George Ritzer, Mcdonaldyzacja

społeczeństwa

• Władysław Kopaliński, Słownik

wydarzeń, pojęć i legend XX wie-
ku

Strategie rozwinięcia

Postęp techniczny zagrożeniem dla tradycji

Tradycję stanowią pewne utrwalone zasady postępowania, sposoby interpretacji zja-
wisk, obyczaje przechodzące z pokolenia na pokolenie. Jej istotą jest więc powtarzal-
ność, niezmienność – nie tylko tych zasad czy poglądów, ale też świata, który je ukształ-
tował. Tradycję tworzy przecież określona rzeczywistość. A co wtedy, gdy ta rzeczywistość
zmienia się diametralnie – tak jak dzieje się w przypadku postępu technicznego? Stare
zasady zazwyczaj nie pasują do nowego świata…

• Wesele w Atomicach Sławomira Mrożka – postęp techniczny może przyczyniać się

do konformizmu, do niszczenia indywidualności człowieka.
Świat w chaosie: groteskowy efekt zestawienia tego, co tradycyjne, z tym, co nowocze-
sne. (Inny wniosek z tego utworu: technika się rozwija, człowiek pozostaje taki sam:
bezmyślny i skłonny do konfliktów).

• Samotność w sieci Janusza Wiśniewskiego – pozorność relacji międzyludzkich

w świecie technologii.

Problemy społeczne

Postęp techniczny jest powodem kryzysu tradycyjnych układów społecznych. Maszyny
wypierają człowieka – unowocześnienie produkcji bywa powodem utraty pracy przez
wielu ludzi („Rewolucja techniczna niszczy demokrację, tworząc wielomilionową ar-
mię wyobcowanych”). Zanikają stare zawody (np. tradycyjne rzemiosła), powstają nowe,
np. związane z obsługą maszyn. Rozwój techniki doprowadził także pośrednio do kryzy-
su tradycyjnego wzorca rodziny.

• Pogłębianie się różnic między ludźmi. Ryszard Kapuściński zauważa w jednym ze swo-

ich Lapidariów, że dziś nie byliby w stanie zrozumieć się wzajemnie członek koczowni-
czego plemienia i człowiek Zachodu żyjący pod dyktando zegarka czy telefonu.

• Tendencja do zamykania się ludzi we własnym świecie (walkman zamiast koncertu, film

na wideo zamiast pójścia do kina czy teatru, kontakt przez internet: Samotność w sieci).

Negatywne następstwa postępu technicznego:

zagubienie, kryzys wartości

Tradycja daje ludziom poczucie bezpieczeństwa, podsuwając sposoby rozwiązywania pro-
blemów, zachowywania się w różnych sytuacjach. Jej nieadekwatność w świecie rozbudowa-
nej techniki powoduje wiele kłopotów. Podważenie tradycji to przecież podważenie podsta-
wowego porządku rzeczywistości – musi prowadzić do duchowej pustki i poczucia zagrożenia.
Przy tym świat maszyn wydaje się odhumanizowany, zabójczy dla ludzkich emocji.

Oderwanie od natury

Przez wieki ludzie żyli w bliskim związku z naturą. Postęp techniczny zniszczył tę sym-
biozę. Stosunek do natury staje się dziś coraz bardziej utylitarny (traktowana jest ona np.
jako źródło materiału dla przemysłu).

Przykład: Konopielka Edwarda Redlińskiego. Jej bohaterowie, mieszkańcy wsi

Taplary, żyją tak jak ich dziadkowie i pradziadkowie. W to uporządkowane życie wkra-
cza cywilizacja (elektryfikacja, osuszanie bagien). Czy jednak jej wpływ jest na pewno
dobry? Otwarcie się na technikę oznacza w tym przypadku koniec dotychczasowego
systemu wartości. Taplary były może skansenem w nowoczesnym świecie, ale czy ludzie
nie czują się szczęśliwsi, żyjąc w bliskim związku z naturą?

Kryzys kultury

Zdaniem Ryszarda Kapuścińskiego, nasza kultura zatoczyła koło: wyszliśmy od obraz-
ków (np. w jaskiniach Altamiry) i wróciliśmy do obrazków (ikonki w komputerze). Po-
stęp techniczny jest jedną z przyczyn zubożenia współczesnej kultury:

Pojęcia
do zapamiętania

• Scjentyzm –

Scjentyzm –

Scjentyzm – głoszone w okre-
sie pozytywizmu przeświad-
czenie, że nauka (zwłaszcza
nauki przyrodnicze i technicz-
ne) jest jedyną drogą pozna-
wania świata i jako taka jest
w stanie rozwiązać wszelkie
ludzkie problemy.

• Mass media

Mass media

Mass media – popularna nazwa
środków przekazu, które docie-
rają do milionów odbiorców: ra-
dia, telewizji, gazet, internetu,
kaset, płyt, kina itp. Na ich po-
jawienie się miał niemały wpływ
szczególnie szybki w XX wieku
postęp techniczny.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

• wypieranie słowa drukowanego przez obraz (telewizja, kino),
• dominowanie formy nad treścią (zaprezentowanie możliwości technicznych jest dla

wielu twórców ważniejsze niż zawartość myślowa dzieła),

• powstanie kultury (także literatury) masowej – schematycznej, upraszczającej wzor-

ce kulturowe.

Postęp techniczny jako inspiracja

Tradycja często kojarzy się z konserwatyzmem, a pośrednio z marazmem, umysłową
stagnacją. Nie zawsze jest więc czymś dobrym! Postęp techniczny – rewolucjonizując
nasz świat – zmusza ludzi do szukania nowych rozwiązań, nowych sposobów reagowania
na rzeczywistość.

W ten sposób technika modyfikuje zasady, wprowadza nowe elementy. Jak widać,

postęp techniczny także kształtuje tradycję!

Przykład: samochód jest dziś czymś więcej niż środkiem komunikacji. Stał się wy-

znacznikiem prestiżu czy nawet przedmiotem kultu. Ciekawym przykładem łączenia
tradycji z techniką jest np. uznanie św. Krzysztofa za patrona kierowców czy święcenie
samochodów w czasie uroczystości kościelnych.

Pozytywne następstwa postępu technicznego

• Większe możliwości poznawania świata niż w przypadku tradycyjnych metod; uka-

zują to np. powieści Juliusza Verne’a (20 000 mil podmorskiej żeglugi, W 80 dni do-
okoła świata).

• Osiągnięcia techniczne jako inspiracja dla twórców (od skrzydeł Dedala do samolotu).

• Możliwość ujarzmienia przyrody – zmienienie tradycyjnej relacji między człowie-

kiem a naturą. Światło elektryczne pozwoliło oderwać się od naturalnego porządku
dnia i nocy. Samochód, samolot zmieniły sposób postrzegania czasu i przestrzeni.

Różne oblicza tradycji

Tradycja jest pojęciem wyjątkowo pojemnym – może warto byłoby wybrać jakiś jeden
jej aspekt? Wówczas analizowanie sprzeczności między nią a postępem technicznym
może doprowadzić do bardzo ciekawych, niebanalnych wniosków.

Podpowiadamy kilka możliwości:

• Przypadek szczególny: wojna.

Porównaj tradycyjne metody walczenia (twarzą w twarz z wrogiem) z wojną w świecie
techniki (anonimowość, brak bezpośredniego kontaktu z przeciwnikiem, a przy tym wiel-
ka skuteczność zabijania). Jak ocenisz zmiany powodowane przez postęp techniczny?

• Przypadek szczególny: medycyna.

Zauważ, jak postęp techniczny w tej dziedzinie wpłynął na sposób postrzegania życia,
na tradycje związane ze starzeniem się i śmiercią (odhumanizowanie szpitalnego
umierania, podtrzymywanie życia za wszelką cenę – nieumiejętność zaakceptowania
faktu śmierci). Porównaj z literackimi obrazami choroby, z tradycjami funeralnymi.

• Przypadek szczególny: kuchnia.

Postęp techniczny to także lodówka, kuchenka mikrofalowa czy mikser. Zbadaj, w ja-
ki sposób takie wynalazki wpływają na tradycje kulinarne. Dziś mamy półprodukty
i samoobsługę – porównaj to np. z celebrowaniem posiłków w Panu Tadeuszu.

Strategie zakończenia

• Koniecznie odnieś się do współczesności (chyba że cała prezentacja jej dotyczy).

Podkreśl znaczenie postępu technicznego we współczesnym świecie.

• Wybiegnij w przyszłość – jak będzie wyglądał świat Twoich wnuków? Czy i w jakim

stopniu przydadzą im się dzisiejsze zasady i wzorce postępowania?

• Wykorzystaj własne doświadczenia. Co z przekazów tradycji wydaje Ci się nieade-

kwatne w świetle komórek i komputerów? Co uważasz za ponadczasowe?

Przydatne sformułowania

• „Wiek pary i elektryczności”

„Wiek pary i elektryczności”

„Wiek pary i elektryczności” –
jedno z określeń II połowy
XIX w. (okresu pozytywizmu).

• „Globalna wioska”

„Globalna wioska”

„Globalna wioska” – określenie
Herberta Marshalla McLuhana;
według tego kanadyjskiego so-
cjologa i filozofa środki maso-
wego przekazu pozwalają na tak
szybkie przekazywanie informa-
cji, jakby świat był niewielkim
osiedlem.

• „Środek przekazu jest sam

„Środek przekazu jest sam

„Środek przekazu jest sam
przekazem”

przekazem”

przekazem” – również pogląd
McLuhana; sposób przekazywa-
nia informacji wpływa na jej
treść.

• „Szok przyszłości”

„Szok przyszłości”

„Szok przyszłości” – tytuł
książki socjologa amerykańskie-
go Alvina Tofflera; określenie
stanu zagubienia i niepewności
wywoływanego przez szybkie
zmiany techniczne i społeczne,
a także wiążące się z nimi zmia-
ny systemu wartości.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

Możliwości są nieco ograniczone – temat nie prze-
widuje analizowania innych tekstów kultury poza li-
terackimi. Nie musisz jednak rezygnować z materiału
ilustracyjnego! Masz zamiar mówić o samochodach?
Przynieś odpowiednią ilustrację, np. zdjęcie krążow-
nika szos, tak ważnego dla tradycji amerykańskiej.

Planujesz przedstawić twórczość futurystów? Powieś
1 – 2 ich dzieła plastyczne – oczywiście o tematyce
związanej z omawianym zagadnieniem. Wybierz
wiersz, w którym znaczący jest także kształt graficz-
ny, przygotuj schemat tego układu (przykład: Hymn
do maszyny mego ciała Czyżewskiego).

Przykładowy plan prezentacji

Ramowy plan wypowiedzi

Określenie problemu

• przeciwstawność pojęć postępu i tradycji (wykorzystanie definicji ze Słownika

języka polskiego)

• wyjątkowe znaczenie postępu technicznego w XX wieku

• XX-lecie międzywojenne jako epoka, w której szczególnie widoczne jest ście-

ranie się tradycji i postępu technicznego

Kolejność prezentowanych argumentów (treści)

Wpływ upowszechnienia się wynalazków technicznych na światopogląd epoki.

Fascynacja techniką w poezji futurystów

• naiwne odrzucanie tradycji:

– poglądy Marinettiego
– manifesty polskich futurystów: Jednodńuwka futurystuw

• przełamywanie tradycji:

– metaforyka związana z techniką w opisie ludzkiego ciała (Hymn do maszyny

mego ciała)

– pragnienie odświeżenia języka poetyckiego (XX wiek)

Kult techniki w programie Awangardy Krakowskiej

• Tadeusz Peiper 3 x M (Miasto, Masa, Maszyna)
• odrzucenie tradycji – nowe czasy wymagają nowej poezji

Postęp techniczny jako sposób naprawy wad tradycyjnego świata

• mit „szklanych domów” w Przedwiośniu Żeromskiego: postęp techniczny drogą

do odnowienia Polski

Wnioski

• dorobek XX-lecia międzywojennego jako inspiracja dla twórców współczesnych

• zaostrzenie się we współczesnym świecie sprzeczności między tradycją a postę-

pem technicznym

Prezentacje maturalne

Ucz się z

O co może zapytać komisja?

Jakie następstwa dla tradycji miało – Twoim zdaniem – powszechne wprowa-
dzenie komputerów?

Proponowana odpowiedź

To rewolucja przede wszystkim w kontaktach międzyludzkich. Poczta elektro-
niczna wypiera tradycyjną epistolografię – za jakiś czas list wysyłany pocztą może
być już anachronizmem. Internet, pozwalający na szybki przepływ informacji,
jest jednym z czynników sprawiających, że nasz świat staje się „globalną wioską”,
np. mieszają się w nim różne tradycje kulturowe. Paradoksalnie komputer po-
zwala na nawiązanie kontaktu z wieloma osobami, ale jednocześnie izoluje jed-
nostkę. Ma wpływ nawet na tradycyjne sposoby spędzania wolnego czasu (gry
komputerowe!).

Czy rozwój techniki może powodować zmiany w języku literatury?

Proponowana odpowiedź

Najłatwiej można ten wpływ zobaczyć w szerszym wykorzystywaniu terminologii
technicznej (np. w wierszach futurystów czy literaturze scence fiction). Czasem są
to neologizmy nazywające ewentualne wynalazki przyszłości. Tak jest na przy-
kład w powieściach Verne’a czy – ironicznie – w wierszu Pawlikowskiej-Jasno-
rzewskiej Babcia. Dużo ciekawsze są jednak zmiany języka wynikające ze specy-
fiki środka przekazu. SMS czy e-mail mają być zwięzłe, ich autorzy używają
specyficznych skrótów i znaków. W literaturze współczesnej można już dostrzec
te elementy.

W jaki sposób postęp techniczny oddziałuje na tradycyjne relacje międzypoko-
leniowe?

Proponowana odpowiedź

Szybkie zmiany technologiczne powodują, że doświadczenia starszych pokoleń
są już nieprzydatne dla ludzi młodych. Umiejętność szybkiego liczenia na liczy-
dłach nie jest przecież atrakcyjna dla użytkownika komputera… Z tego powodu
rozwój techniki łączy się z utratą przez ludzi starych społecznego uprzywilejowa-
nia – wyżej ceni się młodość, kojarzoną z otwartością na osiągnięcia techniki.
Pośrednio prowadzi to do kryzysu rodziny patriarchalnej.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Postęp techniczny kontra tradycja[1]
Postęp techniczny a humanizacja Pracy
Postęp techniczny i jego typy w XIX i XX wieku, Opracowane zagadnienia
ANALIZA TECHNICZNA KONTRAKTOW T Nieznany (2)
T 5 Inowacja a postep techniczny
W wyniku stałego postępu techniki informatycznej, BHP
Habermas postęp techniczny i społeczny świat życia
XII. Postep techniczny, WSFiZ Białystok - zarządzanie, Semestr I, Mikroekonomia - ćwiczenia
Delumeau - Postep techniczny, Kulturoznawstwo
Postęp techniczny (10 stron) LXYUJTCQDKW3PNZ4YHLQWVFM5X3ZCUB4ML2O5ZY
Ekonomia miedzynarodowa postep techniczny doc
Postęp techniczny w pracy biurowej
Innowacje i postęp techniczny
Organizacje komputery ludzie studium postępu technicznego
Okoński Wojtkowski Postępy techniki z 119
Postęp techniczny a humanizacja Pracy
6 Rozwój języ

więcej podobnych podstron