Postęp techniczny

Postęp techniczny oznacza takie zmiany w całokształcie narzędzi pracy i metod wytwórczych, które pozwalają bądź rozszerzyć zakres i udoskonalić sposób zaspokajania potrzeb materialnych oraz kulturalnych ludności, bądź oszczędzić pracy żywej i uprzedmiotowionej bądź wreszcie ułatwić pracę ludzką.

W definicji J. Lisikiewicza trafne jest podkreślenie, że przedsięwzięcia z zakresu postępu technicznego nie zawsze przynoszą bieżące korzyści ekonomiczne: „Postęp techniczny polega na rozwoju środków i metod wytwórczych i na zmianach przedmiotowych warunków pracy. Rezultatem zrealizowanego postępu technicznego - przyjmując odpowiedni horyzont czasowy i obszar ekonomiczny - powinno być uzyskanie korzyści ekonomiczno - społecznych, a przede wszystkim wzrost wydajności pracy”.

Postęp techniczny to zastosowanie w produkcji odkryć naukowych, wynalazków i innowacji organizacyjno - technicznych, powodujących obniżenie kosztów produkcji własnych lub społecznych (zanieczyszczenie środowiska) albo podniesienie jakości produktu (w tym podniesienie jego ergonomiczności) aż do stworzenia nowego, lepiej zaspokajającego potrzeby odbiorcy, albo i jedno i drugie.

POSTĘP W GOSPODARCE CENTRALNIE ZARZĄDZANEJ

Gospodarka centralnie zarządzana skupiała się na zastępowaniu pracy ludzi pracą mechanizmów oraz na ciągłym doskonaleniu maszyn, urządzeń produkcyjnych i metod wytwarzania, co zapewnia określone efekty ekonomiczne.

W pojęciu postępu technicznego mieści się również podejmowanie produkcji nowych wyrobów (w tym również nowych surowców) oraz doskonalenie wyrobów już wytwarzanych. Stanowi to uogólnienie doświadczeń praktyki gospodarczej w krajach socjalistycznych. Pojęcia postępu technicznego odzwierciedla ściśle ze sobą związane zjawiska techniczne i ekonomiczne. Jak stwierdza K. Warzdelt, „pojęcia postępu technicznego nie da się ani wytłumaczyć, ani uzasadnić jako zjawisko techniczne, poddane kryteriom ekonomicznym. Weryfikacja ekonomiczna zmian w technice i technologii jest niezbędna dla ustalenia, czy stanowią one postęp techniczny. Postęp techniczny ma zawsze charakter pracooszczędny. Oznacza to, że przy wzroście produkcji popyt na siłę roboczą rośnie wolniej niż sama produkcja. Nowe pracooszczędne maszyny były jednak stosowane nie tylko w nowych fabrykach, ale po pewnym czasie wprowadzono je do fabryk już dawno istniejących na miejsce maszyn zużytych. Wtedy zmniejszało się w nich zatrudnienie. Istniejąca więc już produkcja kapitalistyczna stale zwalniała w ten sposób część siły roboczej uprzednio w niej zatrudnionej. Bezrobotni ci wprawdzie byki na ogół następnie zatrudniani w nowo powstałych zakładach, ale tępo tego procesu było zazwyczaj wolniejsze, zwłaszcza, że rosła także liczebność klasy robotniczej. Te właśnie czynniki prowadziły do powstania i stałego istnienia, tzw. antybodźców. Powstają one zarówno przy stosowaniu nowej techniki i technologii jak i uruchamianiu produkcji nowych wyrobów. Postęp techniczny z reguły nie przynosi od razu spodziewanych efektów ekonomicznych. Wszystko, co nowe wymaga wypróbowania w praktyce. Nie raz konieczny jest długi okres adaptacji, a nawet nie wykluczona jest możliwość całkowitego niepowodzenia tej innej inwestycji. Wobec tego, że system bodźców ekonomicznych działających w przedsiębiorstwie oparty jest na wskaźnikach rocznego planu techniczno - ekonomicznego, a w okresie wprowadzenia innowacji technicznych zagrożone jest wykonanie podstawowych wskaźników tego planu rodzi to w przedsiębiorstwie opory przeciw kroczeniu drogą postępu technicznego.

POSTĘP TECHNICZNY W GOSPODARCE RYNKOWEJ

W gospodarce rynkowej postęp techniczny pełni odmienną rolę. Jest swoistym mechanizmem napędzającym gospodarkę, oraz czynnikiem, bez którego nie byłby możliwy wzrost gospodarczy.

Nierównowaga podażowa wyjaśnia zapotrzebowanie w gospodarce rynkowej na postęp techniczny. Przedsiębiorca próbując odsunąć od siebie groźbę niedoboru stara się, aby jego wyroby były lepsze od produkowanych przez konkurentów. Jego technolodzy projektują wyroby trwalsze, zużywające się wolniej. Jeśli wyrób jest trwalszy i im dłużej służy użytkownikowi tym popyt restytucyjny spowodowany zużyciem i koniecznością nabycia tego samego wyrobu w jego miejsce - pojawia się później. Przedłużenie trwałości wyrobu spowodowane niskim popytem wyjściowym owocuje więc dalszym obniżeniem popytu.

Następnym czynnikiem spowalniającym popyt odnowieniowy jest rzetelność. Im bardziej rzetelny jest dostawca, im bardziej można liczyć na jego punktualność i dbałość o pełen asortyment, tym niższe zapasy może utrzymywać odbiorca. Niedobór popytu będący przyczyną rzetelności owocuje zatem spadkiem popytu.

Kolejny czynnik zwalniający popyt restytucyjny to bezrobocie. Człowiek zagrożony bezrobociem stara się pracować wydajnie. Im lepiej pracuje, tym mniejsze jest zapotrzebowanie na pracowników, a zatem - znowu - tym wyższe bezrobocie. Bezrobotni dysponują niższymi dochodami niż pracujący, a zatem znowu spada popyt.

Doskonalenie organizacji jako sprzężenie zwrotne nierównowagi. Odrzucane są sztuczne schematy, a w ich miejsce pojawiają się rozwiązania eliminujące koszty ponoszone z tytułu niedoskonałości organizacyjnej. Znów zatem ostatecznym rezultatem jest obniżenie popytu.

Na nierównowagę popytową wpływa również specjalizacja. Przedsiębiorstwom nie wyspecjalizowanym opłaca się powierzyć specjalistom część aktywności, gdyż mogą wówczas skoncentrować się na tym, co rokuje dla nich największe nadzieje. Prowadzi to do obniżenia kosztów i w konsekwencji - dalszego spadku popytu.

Ostatnim już czynnikiem samo pogłębiającym nierównowagę podażową, a co za tym idzie spowalniającym popyt odnowieniowy jest rachunek ekonomiczny. Im wyższe natężenie nierównowagi, tym - w ogólnej puli przedsięwzięć możliwych do realizacji - niższy udział zamierzeń ryzykownych. Jeśli zamierzenie przekracza pewien poziom ryzyka, przedsiębiorca rezygnuje z jego realizacji. Nakłady początkowe nie są ponoszone, spada popyt i pogłębia się nierównowaga.

Wszystkie te czynniki powodują, że popyt odnowieniowy (restytucyjny) pojawia się później. Przedsiębiorcy zmuszeni są zatem do produkowania nowych wyrobów które zapewniają mu ciągły popyt. A osiągają to dzięki postępowi technicznemu. W nierównowadze podażowej, zagrożony brakiem popytu, jest zawsze zorientowany na poszukiwanie bestsellerów czyli takich nowych przedmiotów, które otwierałyby ludziom nowe możliwości. Wystarczy uświadomić sobie konsekwencje rozpowszechnienia pralki automatycznej, anteny satelitarnej, czy komputera domowego, aby przekonać się o zależności między nowym przedmiotem, a nowym stylem życia. Żaden z tego rodzaju przedmiotów nie jest wytworem gospodarki o nierównowadze popytowej. W gospodarce tego rodzaju przedsiębiorca nie jest zagrożony brakiem popytu. Wytwarzane przez niego ciągle te same produkty są przez społeczeństwo akceptowane nie dlatego, iż jest ono z nich zadowolone, lecz dlatego, że nawet owych - ciągle tych samych - jest ciągle za mało.

Przedsiębiorstwa dzielące w gospodarce centralnie sterowanej odnosiły się z niechęcią do postępu technicznego, gdyż postrzegały go jako czynnik ograniczający zatrudnienie. Nie dostrzegali możliwości związanych z przyszłym zatrudnieniem, uważali bowiem, że przy wzroście produkcji popyt na siłę roboczą rośnie wolniej niż sama produkcja. Tym czasem firmy działające w realiach gospodarki rynkowej widzą możliwości związane z odnową popytu na zatrudnienie, mimo iż w pierwszej fazie wdrażania postępu technicznego zmuszane są one do redukcji miejsc pracy, co owocuje odnową całej gospodarki, a w efekcie nowych miejsc pracy przybywa więcej niż ubywa starych. Doskonałym przykładem może być restrukturyzacja przedsiębiorstw w Stanach Zjednoczonych, które w końcowym efekcie doprowadziło do dużego wzrostu gospodarczego i zmniejszenia stopy bezrobocia do ok. 4%.

Sens postępu technicznego można określić za pomocą funkcji produkcji, czyli krzywej jednakowego produktu. Funkcja ta jest miejscem geometrycznym punktu (wspólna własność wszystkich punktów). Każdy punkt na tej krzywej charakteryzuje się jednakową produkcją. Każdy punkt daje tę samą wielkość produkcji przy różnych relacjach zatrudnienia i inwestycji. Postęp techniczny polegający na tym, że produkujemy tyle samo ale taniej (czyli zmniejszają się nakłady czynników w celu uzyskania jednakowej produkcji), będzie powodować, że krzywe będą się zbliżały do początku układu współrzędnych.

TYPT POSTĘPU TECHNICZNEGO

1. kapitałochłonny - nakład kapitału w następnej jednostce oraz w porównaniu z poprzednią jest większy

2. kapitałooszczędność - nakład kapitału w następnej jednostce oraz w porównaniu z poprzednią jest mniejszy

3. neutralny - nakład kapitału w następnej jednostce oraz w porównaniu z poprzednią jest taki sam

TENDENCJE POSTĘPU TECHNICZNEGO

1. zniechęcające

2. zachęcające

3. neutralne

Tendencje te odnoszą się do podnoszenia lub nie podnoszenia kapitałochłonności.

POSTĘP CZHARAKTERYZUJE SIĘ KILKOMA RODZAJAMI

1. postęp jakości - (solidność wykonania)

2. postęp nowości - kreowanie pomysłu, innowacja i przez to poprawia się postęp jakości

3. czysty

4. substytucyjny

Przyjrzyjmy się innej klasyfikacji rodzajów postępu technicznego. Wg. Bronisława Oyrzanowskiego rozróżniamy dwa rodzaje postępu technicznego:

1. postęp techniczny w dziedzinie produktu - ma na celu udoskonalenie samego produktu, podnoszące jego wartości użytkowe tak, żeby bardziej odpowiadał wymaganiom odbiorców niż wyroby dotychczasowe; a jeżeli chodzi o przedmioty lub narzędzia użytkowane, ażeby zwiększał ich ergonomiczność.

2. postęp techniczny w dziedzinie procesu produkcji - udoskonala sam proces produkcji poprzez oszczędność na czynnikach produkcji powodującą zmniejszenie kosztów bezpośrednich albo kosztów społecznych wynikających z zanieczyszczenia środowiska.

POSTĘP TECHNICZNY W DZIEDZINIE PROCESU

Źródłem postępu technicznego są przede wszystkim podstawowe odkrycia naukowe, które czasami prawie bezpośrednio można zastosować w produkcji, np.: odkrycie lasera. Zwykle jednak podstawowe odkrycia naukowe dają dopiero pole do wynalazków, które znajdują zastosowanie w produkcji. Kiedy jest mowa o źródłach postępu technicznego nie należy zapomnieć o innowacjach techniczno-organizacyjnych, które polegają na drobnych nieraz usprawnieniach, ale często dają poważne efekty w dziedzinie obniżki kosztów.

Postęp techniczny w dziedzinie procesu produkcji oznacza zmniejszenie wartości sumy nakładów czynników produkcji (sumy kosztów) na wyprodukowanie określonej ilości danego wyrobu albo też - co na jedno wychodzi - możliwość wyprodukowania większej ilości wyrobu przy tej samej wartości sumy nakładów czynników produkcji.

Jeżeli w następstwie wynalazku następuje zmniejszenia nakładów pracy, kapitału i surowców, sprawa jest prosta - zastosowanie tego wynalazku jest w praktyce opłacalne ekonomicznie. Sprawa się jednak komplikuje, gdy w wyniku zastosowania wynalazku zmniejszają się - powiedzmy - nakłady pracy, ale jednocześnie zwiększają się konieczne nakłady kapitału. Z ekonomicznego punktu widzenia opłacalny jest w zastosowaniu dopiero ten wynalazek i ten wynalazek stanowi postęp techniczny, dzięki któremu sumy zaoszczędzone na zmniejszeniu nakładów pracy, czyli na płacach, są większe od dodatkowych nakładów kapitału.

W przypadku, gdy koszty dodatkowego kapitału są większe niż oszczędności na płacach, zastosowanie wynalazku w praktyce nie stanowiłoby postępu technicznego. Wynalazek pozostałby nowym rozwiązaniem technicznym, ale nie przynosiłby korzyści ekonomicznych i nie stanowił postępu technicznego. I odwrotnie: gdy wynalazek przynosi oszczędności na kapitale, ale wymaga dodatkowych nakładów, ażeby stanowił postęp techniczny, oszczędności na kapitale muszą być większe niż płace za dodatkowe nakłady pracy.

Istnieją trzy zasadnicze i dwa dodatkowe rodzaje postępu technicznego w dziedzinie zmniejszenia bezpośrednich kosztów produkcji, co najprościej można przedstawić na rysunku. Ograniczone możliwości rynku dwuwymiarowego zmuszają do wzięcia pod uwagę jedynie dwu czynników produkcji: pracy i kapitału. Zasoby naturalne musimy przyjąć za niezmienne albo uznać nakłady na surowce, które stanowią część kapitału obrotowego, za część kapitału trwałego. Na wykresie tym poszczególne punkty przedstawiają różne technologie wymagające różnych nakładów pracy i kapitału na jednostkę produkcji oraz różnych proporcji między kapitałem, a pracą.

Postęp kapitałooszczędny i pracooszczędny przedstawiony jest na rysunku poprzez przesunięcie z pierwotnego poziomu techniki (0) o kapitałochłonności (K₀) i pracochłonności (L₀) do poziomu techniki (1) o niższych współczynnikach kapitałochłonności (K₁) i pracochłonności (L₁) co oznacza K₀>K₁ , a L₀>L₁.

Postęp kapitałochłonny i praco oszczędny przedstawia wynalazek o technologii (2), która wymaga zwiększonych nakładów kapitału (K₂) w zamian za zmniejszenie nakładów pracy do (L₂) czyli K₀<K₂ oraz L₀>L₂, który musi spełnić warunek (K₂-K₀) < (L₀-L₂).

Postęp kapitałooszczędny i pracochłonny reprezentuje wynalazek o technologii (3), która wymaga zmniejszonej kapitałochłonności (K₃) wzamian za zwiększone nakłady pracy (L₃), czyli K₀>K₃ oraz L₀>L₃, który musi spełniać warunek (K₀-K₃) > (L₃-L₀).

Dwa pozostałe rodzaje [postępu są wypadkami granicznymi do drugiego i trzeciego rodzaju postępu. W obydwu tych przypadkach w wyniku wynalazku nakłady jednego z czynników pozostają nie zmienione, podczas gdy nakłady drugiego ulegają zmniejszeniu.

Postęp kapitałoobojętny i pracochłonny przedstawia technologię (4) o kapitałochłonności niezmienionej K₄=K₀ oraz o obniżonej pracochłonności L₀>L₄. Jest to przeważający typ postępu technicznego, na jaki są nastawieni wynalazcy, których większość pracuje w krajach rozwiniętych o wysokich płacach i obfitości kapitału.

Postęp techniczny kapitałooszczędny i pracoobojętny reprezentuje technologię (5) o zmniejszonej kapitałochłonności K_o>K₅ i o pracochłonności niezmienionej L₀=L₅. Byłby on najbardziej korzystny dla krajów słabo rozwiniętych o dużych nie wykorzystanych w pełni zasobach siły roboczej i małej ilości kapitału, niestety większość wynalazców mieszkających w krajach rozwiniętych nie jest tego rodzaju postępem zainteresowana.

W rozważaniach dotyczących opłacalności postępu technicznego drugiego i trzeciego typu, to jest kapitałochłonnego i pracooszczędenego oraz kapitałooszczędnego i pracochłonnego, trzeba z całą siłą podkreślić poważną komplikację wynikającą z różnicy w poziomie płac w różnych krajach. Natomiast poziomy płac na skutek rozmaitego stopnia rozwoju są w poszczególnych krajach bardzo zróżnicowane - w jednych kilkakrotnie wyższe niż w drugich. Następstwem tego jest fakt, że wynik porównania wartości dodatkowych nakładów kapitałowych z wartością oszczędności na nakład pracy, podobnie jak porównanie wartości zaoszczędzonych nakładów kapitału z wartością dodatkowych nakładów pracy, w różnych krajach muszą dawać całkiem różne wyniki. W państwach rozwiniętych o tanim kapitale i bardzo wysokich płacach wynalazki wymagające nawet dużej ilości dodatkowego kapitału są opłacalne, jeżeli tylko przynoszą nawet niewielkie oszczędności na pracy, ale znaczne na płacach. Tymczasem w krajach biednych mogą być opłacalne wynalazki nawet znacznie zwiększające pracochłonność (co przy niskich płacach może stanowić niewielką wartość) pod warunkiem, że nie wymagają dużo wyższych nakładów kapitałowych.

POSTĘP TECHNICZNY W DZIEDZINIE PRODUKTU

Ludzie zbierają, sadzą, hodują i wytwarzają, aby uzyskać dobra zaspokajające ich potrzeby. Im wytworzone produkty lepiej zaspokajają potrzeby, tym ich użyteczność jest większa lub - tak też mówimy - ich jakość jest wyższa.

Jakość to zdolność towaru do zaspokajania wymagań odbiorców, przy czym należy pamiętać, że wymagania te zależą od potrzeb odbiorców, ich dochodów oraz cen towarów.

Oznacza to, że na jakość składają się dwie różne grupy elementów: z jednej strony potrzeby zależne od uwarunkowań fizycznych i społecznych, z drugiej zaś ograniczenia możliwości uzyskania tych towarów przejawiające się w postaci niskich dochodów oraz wysokich cen. Użyteczność jest węższym pojęciem niż jakość, ponieważ odnosi się do cech użytkowych produktu i nie uwzględnia możliwości nabycia go w zależności dochodu i wysokości ceny.

Aby sobie uzmysłowić całą scenerię w której rozwija się postęp techniczny w dziedzinie produktu, musimy zwrócić uwagę na fakt, że większość gałęzi przemysłu działa w warunkach konkurencji monopolistycznej. Oznacza to, że w każdej gałęzi mamy od kilku do kilkunastu przedsiębiorstw, z których każde zapewnia od kilku do kilkunastu procent podaży danego produktu. W obawie rujnującą wojnę cenową przedsiębiorstwa te nie walczą między sobą o zwiększenie udziału w rynku przez obniżanie ceny, ale przez podnoszenie jakości wyrobu, to jest poprzez lepsze przystosowanie wyrobu do wymagań odbiorców. W ten sposób podnoszenie jakości produktów w wyniku postępu technicznego staje się głównym środkiem zwiększenia udziału przedsiębiorstwa w zaopatrzeniu rynku, czyli zwiększaniu jego obrotów, a tym samym zysków. W konkurencji monopolistycznej wyraźnie widoczna jest siła mechanizmu napędzającego postęp techniczny w gospodarce wolnorynkowej.

Istnieje obszerna, stale aktualizowana literatura obrazująca badania nad użytecznością lub raczej wartością użytkową poszczególnych pr9oduktów i usług. W literaturze tej znajdujemy parametry techniczne poszczególnych produktów przetłumaczone na cechy użytkowe zrozumiałe dla konsumentów - odbiorców. Owe cechy użytkowe może podzielić na cztery podstawowe grupy:

• cechy funkcjonalne

• cechy estetyczno-smakowe

• cechy bezpieczeństwa i wygody użytkowania

• niezawodność w użytkowaniu i trwałość

Aby uzyskać wskaźnik ogólnego poziomu wartości użytkowej danego towaru (Q), na który to wskaźnik składa się wiele cech użytkowych (a₁, a₂, a₃), musimy dokonać dwóch czynności: obliczyć osobno natężenie poszczególnych cech użytkowych danego towaru w porównaniu z natężeniem tejże cechy w optymalnym wzorcu (a₁₀, a₂₀, a₃₀) oraz ustalić dla każdej z tych cech stopień jej ważności w ogólnej ocenie towaru (tj. w porównaniu do ważności pozostałych cech b₁, b₂, b₃).

Dla pełnego wyjaśnienia problemu weźmy jako przykład schemat oceny wartości użytkowej telewizora czarno-białego:

Cechy użytkowe	Wagi
Funkcjonalność Wielkość obrazu (przekątna w calach) Brak zniekształceń geometrycznych obrazu Ostrość obrazu Kontrast obrazu Dźwięk (mowa, muzyka) Możliwość połączenia z innym sprzętem Estetyka Obudowa Kolorystyka Wykończenie Bezpieczeństwo i wygoda użytkowania Bezpieczeństwo Prostota obsługi Niezawodność i trwałość Średni czas pracy pomiędzy uszkodzeniami (MFT) Prawdopodobieństwo poprawnej pracy w okresie gwarancji	60 10 15 10 10 10 5 6 4 1 1 14 10 4 20 12 8
Razem:	100

Optymalna jakość danego towaru dla danej grupy konsumentów może być określona poprzez porównanie ceny wartości użytkowej danego towaru z jego ceną i dochodami danej grupy odbiorców.

W próbie podsumowania problemów postępu technicznego trzeba specjalnie podkreślić pewną prawidłowość, tę mianowicie, że postęp w dziedzinie produktów z reguły poprzedza czasowo postęp w dziedzinie procesu. Następstwem tego są wynalazki dostarczające na rynek nowe, jakościowo lepsze wyroby, ale produkowane po znacznie wyższych kosztach i sprzedawane po znacznie wyższej cenie. Dopiero po pewnym czasie następuje postęp w dziedzinie procesu produkcji, który powoduje obniżenie kosztów produkcji i cen. W ten sposób po upływie odpowiednio długiego czasu uzyskujemy w wyniku postępu technicznego towary i usługi nie tylko o coraz wyższej jakości, ale także po niższych cenach.

Na zakończenie części o czynnikach wzrostu produktu krajowego brutto: pracy, kapitale i zasobach naturalnych oraz postępie technicznym należy przytoczyć dane opracowane przez Amerykański Departament Pracy pokazujące, jakie były źródła wzrostu dochodu narodowego brutto USA w latach 1948 - 1986.

	Wzrost w % rocznie	Jako % całości
Dochód narodowy brutto	3,2	100
Ilościowy przyrost czynników w tym kapitału w tym pracy w tym ziemi	1,8 0,9 0,9 0,0	56 28 28 0
Wzrost produkcyjności czynników na skutek wykształcenia na skutek wynalazków	1,4 0,4 1,0	44 13 31

WZROST GOSPODARCZY A POSTĘP TECHNICZNY

Wiemy już sporo na temat wzrostu gospodarczego, ale pojawiają się dodatkowe problemy. Przede wszystkim okazuje się, że przedstawiona teoria nie zawsze przystaje do rzeczywistości. Teoria ta bowiem orzeka, ze zarówno produkcja, jak też zasoby kapitału i siły roboczej rosną w jednakowym tempie n (określonym przez tempo wzrostu liczby ludności). Tymczasem w rzeczywistości zazwyczaj bywa tak, ze produkcja i kapitał rosną wprawdzie w tym samym lub zbliżonym tempie, szybciej jednak niż zasoby siły roboczej. Właśnie dlatego nasza stopa życiowa jest wyższa niż naszych pradziadków.

Wyjaśnieniem tego faktu może być postęp techniczny. W dotychczasowych rozważaniach pomijaliśmy ten czynnik zakładając, że wzrost produkcji wynika wyłącznie ze wzrostu nakładów czynników wytwórczych (kapitału i pracy). Było to jednak uproszczenie. W rzeczywistości, dzięki postępowi technicznemu, wzrost produkcji może być znacznie szybszy niż wzrost nakładów pracy.

Wyobraźmy sobie, że w wyniku trwającego dostatecznie długo przyrostu demograficznego podwaja się wielkość zasobów pracy. A teraz załóżmy, że podaż pracy pozostaje stałe, ale dzięki postępowi technicznemu ta sama liczba pracowników może obecnie wykonać dwa razy większą ilość pracy. Efekty będą identyczne jak w przypadku wzrostu liczby ludności. Możemy przyjąć, że jedynym efektem postępu technicznego jest zwiększenie efektywnej podaży pracy.

Prowadzona przez nas wcześniejsza analiza miała wydźwięk dość optymistyczny, wskazywała bowiem, że szybki wzrost gospodarczy może być realizowany przez kraje biedne, o nikłych możliwościach akumulacyjnych i dużym przyroście naturalnym. Kluczem do szybkiego wzrostu jest utrzymywanie niskiego poziomu kapitałochłonności, co w warunkach gospodarki rynkowej może być zrealizowane o ile ceny kształtowane na rynkach czynników produkcji odzwierciedlają rzadkość tych czynników.

Doświadczenie wskazuje jednak, że kraje spełniające podane warunki mają niskie tempo wzrostu gospodarczego. Przyczyny tego mogą być różnoraki. Chcielibyśmy skupić uwagę na jednej z nich, związanej z postępem technicznym.

Przyjmowaliśmy założenie, że tempo wzrostu wydajności pracy zawdzięczane postępowi technicznemu jest stałe. Uwzględnimy teraz wpływ zmian kapitałochłonności na tempo wzrostu wydajności pracy. Możliwe są trzy przypadki:

• zmiany kapitałochłonności nie wpływają na tempo wzrostu wydajności pracy, mówimy wtedy o neutralnym postępie technicznym

• wzrost kapitałochłonności powoduje wzrost tempa wzrostu wydajności pracy, jest to przypadek kapitałochłonnego postępu technicznego

• wzrost kapitałochłonności powoduje spadek tempa wydajności pracy, jest to przypadek kapitałooszczędnego postępu technicznego.

Wymienione typy postępu technicznego łatwo możemy zilustrować posługując się znanym już rysunkiem obrazującym „przesuwanie się” krzywej wydajności na skutek działania postępu technicznego. Neutralny postęp techniczny charakteryzuje się stałym tempem wzrostu wydajności pracy. Zatem krzywa wydajności pracy przesuwa się w ten sposób, że stosunek odcinków reprezentujących tempo wzrostu wydajności pracy jest stały, jak na rysunku, gdzie:

Kapitałochłonny postęp techniczny ilustruje rysunek, na którym wyższemu poziomowi kapitałochłonności odpowiada wyższe tempo wzrostu wydajności pracy, a więc:

Kapitałooszczędny postęp techniczny ilustruje rysunek, na którym rosnącemu poziomowi kapitałochłonności odpowiada malejące tempo wzrostu wydajności pracy, czyli:

Przyjmujemy założenie, że współczesny postęp techniczny „zachęca” do zwiększenia kapitałochłonności. Szeroki strumień wynalazków, czyli wysokie tempo wzrostu wydajności pracy, pojawia się tylko wtedy, gdy sektor dostarczający wiedzę otrzymuje znaczne środki. Kapitałochłonny postęp techniczny wynika więc z wysokich nakładów na sektor generujący wiedzę.

Rezultatem postępu technicznego „zachęcającego” do kapitałochłonności jest ponowne ograniczenie możliwości wzrostu gospodarek krajów o niskim poziomie rozwoju gospodarczego. Jeśli bowiem w krajach tych, zgodnie z wcześniejszą analizą obniżony zostanie współczynnik kapitałochłonności, aby dopasować tempo wzrostu do możliwości akumulacyjnych, to nastąpi spadek tempa wzrostu wydajności pracy. Tempo wydajności pracy spadnie, ponieważ zmniejszą się nakłady na badania naukowo-techniczne, co spowoduje zmniejszenie strumienia wynalazków.

Uniknięcie efektu postępu technicznego „zachęcającego” do kapitałochłonności jest możliwe, o ile kraj rozwijający się potrafi odpowiednio zaimportować technologię, omijając wysokie koszty badań naukowo-technicznych. Ważne jest jednak, aby licencje produkcyjne służyły przyśpieszeniu rozwoju własnego sektora generującego postęp techniczny. Tylko wtedy luka technologiczna może się zwiększyć. Z praktyki wiemy, że warunek ten nie został spełniony w gospodarce polskiej w latach 70-tych.

BIBLIOGRAFIA

• Franciszek Budzyński „Formy i geneza postępu technicznego” 1974r.

• J. Górski, M. Nasiłowski, Z. Sadowski, W. Sierpiński „Ekonomia polityczna” 1968r.

• Władysław Balicki „Makroekonomia” 1996r.

• Józef Rutkowski „Ekonomia polityczna kapitalizmu” W-wa 1978r.

• Julian Gordon „Zarys elektroniki postępu technicznego” 1966r.

• Józef Pajestka „Determinanty postępu” W-wa 1975r.

• Sławomir Szwedowski „Polityka i ekonomia postępu naukowo technicznego” W-wa 1986r.

• Tygodnik „WPROST” nr 50 10.XII.2000r.

• Red. naukowa Roman Milewski „Podstawy ekonomi” Wyd. naykowe PWN W-wa 2000

• Bronisław Oyrzanowski „Makroekonomia” Wyd. Profesjonalne Szkoły Biznesu Kraków 1998r.

• Robert J. Barro „Mikroekonomia” PWE W-wa 1997r.

• David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dorwbusch „Makroekonomia” PWE W-wa 1998r.

---