ECU
Geneza Europejskiego Systemu Europejskiego.
Europejski System Walutowy, European Monetary System, EMS, jest to system stabilizacji kursów między walutami krajów członkowskich Unii Europejskiej i powstał w 1979. Sprawne funkcjonowanie EMS miały zapewnić: europejska jednostka monetarna (ECU), mechanizm kursowy i system kredytowy.
Pierwsze plany utworzenia Unii Walutowej pojawiły się już w latach sześćdziesiątych.
Europejski System Walutowy został powołany decyzją Rady Europejskiej 5 grudnia 1978 r. W Brukseli. Towarzyszyły mu takie pozytywne zjawiska, jak wygrane wybory przez prezydenta V. G. d`Estainga (co dawało mu większą swobodę w kształtowaniu stosunków walutowych, inicjatywę integracji walutowej Wspólnoty, która miała wesprzeć pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego w 1979 r.) oraz słabość USD. Ideą przewodnią Europejskiego Systemu Walutowego było stworzenie strefy stabilności monetarnej w Europie. Było to wówczas jedno z podstawowych zadań, gdyż zarówno inflacja, jak i słabość międzynarodowego systemu walutowego niekorzystnie wpływały na tempo i zasięg integracji.
Podstawowa kwestią była stabilizacja kursów walut. Wątek ten przewijał się już w poprzednich inicjatywach integrujących stosunki walutowe. Po decyzji prezydenta R. Nixona z sierpnia 1971 r. O zawieszeniu wymienialności USD na złoto, kraje Beneluksu wystąpiły z inicjatywą stabilizacji walut, lecz nie mogły pozyskać dla tego projektu innych partnerów ze Wspólnoty. W praktyce inicjatywa ta ograniczyła się dla krajów Beneluksu i stanowiła wstępną wersję „ węża” walutowego (wąż był mechanizmem utrzymywania pod kontrolą wahań kursów walut państw EWG). Wąż utrzymał się w tunelu jedynie kilka miesięcy - do czasu kryzysu naftowego, który spowodował wzrost stopy inflacji i kłopoty w równoważeniu bilansów płatniczych. Wywarło to znaczący wpływ na kształtowanie się kursów walutowych. Zmiany parytetów walut uczestników węża walutowego unaoczniły wyraźnie potrzebę bliższej współpracy walutowej. Niezbędne stały się konsultacje i interwencje walutowe oraz koordynacja polityki pieniężnej i gospodarczej. Rozpowszechniona była świadomość niezbędności daleko idącej przemiany stosunków walutowych. Są to motywy powołania Europejskiego Systemu Walutowego. Nie ma zgodności co do oceny charakteru motywów powołania systemy walutowego. Niektórzy autorzy twierdzą, że podstawowym motywem były względy ekonomiczne, zwłaszcza ustanowienie jednostki walutowej, która reprezentowałaby waluty krajów członkowskich. Inny autor uważał, że powołanie ESW było motywowane względami politycznymi. ESW w swojej początkowej fazie był „ulepszonym wężem walutowym” (odchylenia wynosiły 2,25 proc.; w przypadku funta, pesety i escudo - 6 proc). W przypadku wahań większych niż ustalono, banki sprzedawały walutę, na którą istniał większy popyt, by skupować walutę zagrożoną. Powołany decyzją Rady z grudnia 1978 r. EWS rozpoczął funkcjonowanie w marcu 1979 r. Odroczenie wprowadzenia w życie systemu było spowodowane:
— pojawieniem się pozytywnych skutków antyinflacyjnej i stabilizacyjnej polityki zapoczątkowanej decyzjami londyńskiego spotkania na szczycie najbardziej uprzemysłowionych państw, podjętymi w maju 1977 r.,
— stabilizacją kursów walut europejskich wobec USD, spowodowaną programem stabilizacyjnym rządu amerykańskiego z listopada 1978r.,
— osiągnięciem korzystnych wyników bilansu płatniczego przez Francję i Włochy,
— wzrostem gospodarczym RFN, który korzystnie wpłynął na jej stosunki handlowe z innymi krajami członkowskimi Wspólnoty.
Okoliczności te umożliwiły stosunkowo łatwe wprowadzenie w życie, na początku 1979 r., europejskiego systemu walutowego. Wielu z autorów nie dawało europejskiemu systemowi walutowemu większych szans powodzenia, lecz tak naprawdę trudno było prognozować czy się on utrzyma przez dłuższy czas.
2. Konstrukcja Europejskiego Systemu Walutowego.
Schemat budowy europejskiego systemu walutowego został określony w decyzji Rady Europejskiej z grudnia 1978 r. o powołaniu europejskiego systemu walutowego i umowie zawartej w marcu 1979 r. między bankami centralnymi krajów Wspólnoty Europejskiej w sprawie funkcjonowania europejskiego systemu walutowego. Oba te dokumenty mają charakter podstawowy i są uzupełnione kilkoma innymi ( m.in. o funkcjonowaniu Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej, o pomocy finansowej, o tworzeniu jednostki walutowej) oraz różnego rodzaju przepisami wewnętrznymi krajów członkowskich.
a) europejska jednostka walutowa
W decyzji Rady Europejskiej z grudnia 1978 r. o powołaniu europejskiego systemu walutowego podano, że podstawowym składnikiem systemu jest europejska jednostka walutowa — European Currency Unit, w skrócie ECU, która występuje równolegle z istniejącymi walutami narodowymi. ECU nie występowało w postaci banknotów, stopniowo jednak wzrastała jego rola w transakcjach. W 1986 roku ECU było trzecią walutą (po dolarze amerykańskim i niemieckiej marce), w której emitowano obligacje międzynarodowe.
Mieszkańcy EWG mogli korzystać z czeków wystawionych w ECU, kupować akcje i otwierać konta, a nawet zaciągać pożyczki. ECU miało pokrycie w funduszu rezerwowym. Państwa członkowskie odprowadzały ze swojego budżetu do kasy Europejskiego Funduszu Rezerwy Walutowej 20 proc. swoich rezerw w złocie i 20 proc. rezerw dolarowych. Wartość ECU była znacznie stabilniejsza i mniej podatna na wahania niż kurs dowolnej waluty składowej. Ostra dyscyplina finansowa przyniosła spore osiągnięcia w walce z inflacją (średnio z 12 proc. w 1980 roku do 5 proc. w 1985).
Wartość ECU oparta jest na koszyku walut krajów członkowskich. Udziały procentowe poszczególnych państw członkowskich ustalane były na podstawie:
— udziału w produkcie krajowym brutto Wspólnoty,
— udziału w obrotach handlowych wewnątrz wspólnoty,
— udziału w handlu europejskim ( obroty z krajami OECD).
Ze względu na udział marki w koszyku (30,1 proc.) Europejski System Walutowy przekształcił się w prawdziwą strefę marki, w której dyscyplina finansowa gwarantowana była przez Bundesbank.
Stopniowo do ESW przystąpiły wszystkie waluty (z wyjątkiem greckiej drachmy), ale po kryzysie na rynkach finansowych i niepokojach związanych z ratyfikacją traktatu z Maastricht, z systemu wycofano funta brytyjskiego i - czasowo - włoskiego lira. Po poszerzeniu Unii do systemu dołączyły również marka fińska i szyling austriacki.
Jak już wspomniałam, Ecu stanowi koszyk walut krajów członkowskich i przez to jest zwana walutą koszykową (basket currency). W dniu rozpoczęcia funkcjonowania europejskiego systemu walutowego (13.03.1979 r.) przyjęto następujące wartości walut narodowych w koszyku ECU:
marka RFN (DEM) — 0,828, tj. 33,0%,
funt angielski (GBP) — 0,0885, tj. 13,3%,
frank francuski (FRF) — 1,15, tj. 19,8%,
lir włoski (ITL) —109,0, tj. 9,5%,
gulden holenderski (NLG) — 0,286, tj. 10,5%,
frank belgijski (BEC) — 0,14, tj. 9,6%,
frank luksemburski (LUF) — 3,14, tj. 9,6%,
korona duńska (DKK) — 0,217, tj. 3,1%,
funt irlandzki (JEP) - 0,00759, tj. 1,2%.
Procentowe wielkości oddają wartość danej waluty w koszyku. Kurs ECU w określonej walucie stanowi jej suma w walutach zawartych w koszyku. Wartości poszcególnych walut w koszyku są badane co 5 lat lub na wniosek jednego (lub kilku) kraju, gdy wartość ich walut w koszyku zmieniła się o 25%. Zmiany te mogą być wprowadzone wyłącznie za zgodą wszystkich krajów członkowskich.
Decyzja Rady Europejskiej z grudnia 1978 r. określiła również funkcje ECU jako:
— wskaźnika kształtowania wzajemnych kursów walut (numeraire),
— jednostki rachunkowej dla przeprowadzenia operacji w ramach mechanizmu interwencji finansowo-kredytowych (denominator),
— instrumentu rownoważenia sald między bankami centralnymi krajów członkowskich Wspólnoty.
Ponadto w ograniczonym zakresie ECU pełni funkcje środka rezerw.
3. Cele Europejskiego Systemu Walutowego.
Celem Europejskiego Systemu Walutowego miało być — zdaniem Rady Europejskiej ustanowienie strefy stabilnych walut. Nie był to jednak cel sam w sobie, gdyż system walutowy miał służyć stabilnemu wzrostowi gospodarczemu krajów członkowskich, stopniowemu powrotowi do pełnego zatrudnienia, zbliżeniu poziomu życia w krajach członkowskich oraz ograniczaniu nierówności regionalnych. ESW miał ułatwić konwergencję polityki gospodarczej i stworzyć podstawy dla przyszłej unii europejskiej. Cele europejskiego systemu walutowego zostały zakreślone stosunkowo szeroko, miały one zarówno charakter gospodarczy, jak i polityczny.
Stabilizacja walutowa na obszarze Wspólnoty miała być osiągnięta przez stabilizację kursów walutowych, a granice wahania kursów określono na ± 2,25% lub w wyjątkowych przypadkach, na ±6,0% (czyli łącznie 4,5% lub 12%). Przypadki wyjątkowe mogły być uzasadnione jedynie trudnościami gospodarczymi poszczególnych państw. Zmiany kursów walutowych należało przeprowadzać możliwie najrzadziej. Kraje członkowskie miały przede wszystkim dążyć do stabilizacji wewnętrznej polityki gospodarczej, która powinna stanowić podstawę stabilizacji walutowej. Są to zreszta problemy blisko z sobą związane. Stabilizacja gospodarcza powinna pełnić funkcję pomocniczą wobec stabilizacji walutowej. Trudno zresztą mówić o pod lub nadrzędności którejkolwiek z funkcji, gdyż byłoby to metodologicznie nieuzasadnione. Wyłania się również kwestia interpretacji celów ESW na tle pewnych rozbieżności między stanowiskami Francji i RFN. Francja od początku silnie akcentowała pierwszorzędne znaczenie stabilizacji kursów dla prawidłowego funkcjonowania systemu walutowego. RFN natomiast wymieniała jako cel pierwszorzędny stabilizację walut narodowych. Rozbieżna interpretacja celów nie jest bez znaczenia dla funkcjonowania systemu, któremu towarzyszy całe instrumentarium ekonomiczno-finansowe. Wyłoniły się także inne problemy, m.in.:
— zróżnicowane metody wprowadzania restrykcyjnej polityki gospodarczo-finansowej w krajach o słabej walucie,
— zachowanie się kraju o silnej walucie w przypadku koniecznej interwencji (państwo to stoi przed dylematem wyboru między stabilizacja wewnętrzną a ekspansją walutową wobec kraju potrzebującego pomocy),
— brak precyzyjnego określenia warunków, na jakich możliwe jest wystąpienie z systemu walutowego,
— różnice w interpretacji znaczenia kursów podstawowych dla poszczególnych walut,
— rozbieżności w interpretacji momentu podjęcia interwencji dla ochrony kursu walutowego.
W praktyce tego rodzaju wątpliwości było więcej i prowadziły one do konfliktów w dziedzinie określania celów ESW. Jednym z celów systemu jest utrzymanie zewnętrznej stabilizacji kursów walutowych. Dlatego też Rada Europejska określiła zespół różnych środków, do których należą m.in.:
— określenie granic wzajemnych wahań kursów walutowych krajów członkowskich na poziomie ±2,25%,
— przeciwdziałanie przekroczeniu granic wahań kursów walutowych przez zastosowanie systemu interwencji walutowych,
— możliwość zmiany kursu podstawowego walut tylko na podstawie jednogłośnej decyzji krajów członkowskich, aby w ten sposób zapobiec zbyt pochopnym zmianom, co w konsekwencji przekreśliłoby cele systemu,
— system szerokiej pomocy finansowej, który krajom członkowskim ma umożliwić podjęcie niezbędnej interwencji i rozłożenie jej ciężarów w czasie.
Wymienione środki maja na celu zachowanie zewnętrznej stabilizacji walut. W sytuacji gdy kursy walut dwóch krajów członkowskich zbliżają się do punktów granicznych wahań (±2,25% lub 6%), obowiązkowe jest równocześnie podjęcie interwencji przez kraj o walucie silnej i kraj o walucie słabej. Również kraj, którego waluta może się zbliżyć do punktów granicznych wahań, powinien podjąć odpowiednie kroki stabilizacyjne. Nie zostały one jednak bliżej sprecyzowane, lecz idea podjęcia takich działań wynika z założeń systemu walutowego. Jednak kraje o walucie słabej powinny stosować różne przedsięwzięcia restrykcyjne, a kraje o walucie silnej — przyjść z pomocą, aby podtrzymać poziom kursu walutowego. W szczególności, udzielić kredytu krajowi o walucie słabej, aby ten mógł wesprzeć politykę restrykcji wewnętrznych. Oczywiście, jest to wówczas skuteczne, gdy kraj o słabej walucie istotnie podejmuje skuteczne środki restrykcyjne dla sanacji gospodarki i waluty. W innym przypadku pomoc kraju o silnej walucie nie przyniesie pozytywnych wyników. Za pośrednictwem kursu walutowego następuje dostosowanie się poszczególnych krajów do ogólnego poziomu rozwoju gospodarczego. Odpowiedzią na to zjawisko powinny być zmiany polityki gospodarczej poszczególnych krajów, aby wspierały one z kolei stabilność kursów walutowych.
Europejski System Walutowy ma nie tylko zapewnić zewnętrzną stabilizację przez korektę kursu walutowego, lecz także stabilizację wewnętrzną. Nie można tego czynić tylko za pomocą instrumentów walutowych. W tym przypadku można by rozważyć zastosowanie takich środków, jak regulowanie wielkości emisji pieniądza, wspólna politykę na rynkach kapitałowych i wspólną politykę w dziedzinie oprocentowania. Jednak te instrumenty nie znalazły się w arsenale środków europejskiego systemu walutowego. Ważne znaczenie dla utrzymania stabilnych kursów walutowych ma koordynacja stopy inflacji w krajach członkowskich, gdyż wówczas rzadsze będą interwencje walutowe. Takie postępowanie nie jest łatwe, gdyż wymaga od krajów mających deficyt bilansu płatniczego zastosowania całej gamy restrykcji, które gospodarczo, socjalnie i politycznie są niepopularne. Z kolei , kraje o nadwyżce w bilansie płatniczym powinny zmierzać do jej zmniejszenia na korzyść krajów mających deficyt. Wyłania się tu całe spektrum konfliktów między poszczególnymi krajami. Można jednak w znacznym stopniu liczyć na solidarność w postępowaniu krajów uczestniczących w europejskim systemie walutowym.
Pewnych konfliktów można uniknąć, a inne złagodzić, gdy stworzone będą odpowiednie warunki wewnątrz rynkowe, tzn. pełna swoboda płatności przy równoczesnym stałym (a nawet sztywnym) kursie walut. Jest to etap prowadzący do unii walutowej. Wymagałoby to ustanowienia europejskiego rynku kapitałowego bez ograniczeń jego obrotu. Wówczas wpływ krajów członkowskich na kształtowanie poziomu oprocentowania zostałby ograniczony, a organa Wspólnoty musiałyby uzyskać kompetencje do rygorystycznego kształtowania polityki emisyjnej, gdyż inaczej rządy krajów członkowskich sięgałyby do emisji jako źródła finansowania wydatków państwowych. Prowadziłoby to do wzrostu stopy inflacji. Swoboda obrotu rozliczeniowego nie znalazła się jednak wśród celów europejskiego systemu walutowego.
Do europejskiego systemu walutowego od 13 marca 1979 r. należą: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Irlandia, Luksemburg, RFN, W. Brytania i Włochy. Z wyjątkiem W. Brytanii pozostałe kraje uczesniczą od początku w mechanizmie kształtowania kursów walutowych. Próg wahań walut tych krajów, z wyjątkiem Włoch, został określony na ±2,25%. Włoch korzystały do 6 stycznia 1990 r. z progu ±6%, a obecnie próg wahań kursu ITL został określony na ±2,25%. W. Brytania przystąpiła do mechanizmu kształtowania kursów walutowych 8 pażdziernika 1990 r. i próg wahań GBP został ustalony na ±6%. Grecja należy do systemu walutowego od 1 lipca 1985 r., Hiszpania od 12 maja 1987 r., a Portugalia od 10 listopada 1987 r. — panstwa te jednak nie uczestniczą w mechanizmie kursów walutowych.
Poszczególne kraje członkowskie uczestniczą w różnym stopniu w europejskim systemie walutowym. Utrudnia to pełniejsza integrację walutową.
4. Wprowadzenie Unii gospodarczo-walutowej.
Etap pierwszy.
Od 1 lipca 1990 r. przystąpiono do wzmocnienia współpracy państw członkowskich w ramach polityki gospodarczej i walutowej (nadzór sprawował Komitet Walitowy). 1 listopada 1993 r. zamrożono stosunek walut narodowych do ECU.
Etap drugi.
Integracja gospodarcza posuwała się coraz dalej. Od 1 stycznia 1994 r. narodowe Banki Centralne zyskiwały coraz większą niezależność. Funkcjonowanie systemu nadzorował Europejski Instytut Walutowy we Frankfurcie. Jesienią i wiosną kazdego roku kontrolował on politykę gospodarczo-walutową poszczególnych państw.
W grudniu 1995 r. w Madrycie wspólnej monecie nadano nazwę euro. Ustanowiono też system TARGET - system automatycznych przeliczeń monet narodowych na euro.
Dwa pierwsze etapy unii gospodarczo-walutowej miały przygotować państwa unii do przystąpienia do trzeciego etapu. Jego pokonanie uzależnione było od wypełnienia kryteriów zbieżności, przewidzianych przez traktat z Maastricht:
— stabilność cen; inflacja nie przekraczająca 1,5 proc. w odniesieniu do średnich stóp inflacji, osiągniętych przez trzy najlepiej prosperujące państwa,
—waluta utrzymująca się przez co najmniej dwa lata w wąskim przedziale mechanizmu wymiennego (2,25 proc. wzrostu trzech najlepiej prosperujących państw,
— deficyt budzetowy nie przekraczajacy 3 proc. PKB,
— dług publiczny nie przekraczający 60 proc.PKB.
Etap trzeci.
Rozpoczął się 1 stycznia 1999 wprowadzeniem wspólnej waluty - euro w jedenastu państwach Piętnastki (W. Brytania, Szwecja i dania nnie wyraziły chęci przystapienia do wspólnej waluty, Grecja nie spełniła kryteriów konwergencji).
Formalnie rozpoczął swoją działalność Europejski Bank Centralny (EBS), który wraz z bankami centralnymi państw członkowskich stworzył Europejski System Banków Centralnych (ESBC). Podstawą istnienia Unii walutowej miała być całkowita niezależnść Banku Centralnego od rządów narodowych.
Kapitał EBS - 5 miliardów euro znajduje się w gestii narodowych Banków Centralnych. W trzeciej fazie unii walutowej Komitet Walutowy został zastąpiony przez Komitet Gospodarczy i Finansowy. KgiF nadzoruje finansową i gospodarczą sytuację w państwach członkowskich.
Trzeci etap Unii Walutowej zakończył się 1 stycznnia 2002 r. kiedy euro weszło do powszechnego obiegu.
W dwunastu państwach strefy euro (Aystria, Belgia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i Włochy) żyje 310 mln ludzi, którzy przetwarzają blisko 20 proc. światowego produktu i 20 proc. światowego eksportu.
Planowane przystapienie Polski spowoduje wielkie zmiany w życiu gospodarczym naszego kraju. Jednym z obszarów znaczących zmian będą przemiany związane z Unią Gospodarczo-walutową oraz wprowadzeniem do obiegu także i w Polsce nowej waluty europejskiej - euro.
Bibliografia:
Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Makroekonomia, PWE, Warszawa 1998,
Chrabonszczewska E., Europejski System Walutowy. Instrumenty
polityki monetarnej, Warszawa 1991,
Chrabonszczewska E., Europejska integracja walutowa a polityka pieniężna Polski, "Prace i Materiały SGH", nr 76, 1993,
Oręziak L., Kryzys w Europejskim Systemie Walutowym a
perspektywy unii gospodarczej i walutowej, "Sprawy Międzynarodowe", nr 1, 1994,
Oręziak L., Unia gospodarcza i walutowa, w: Unia Europejska. Podręcznik akademicki, red. K. Michałowska-Gorywoda, Warszawa 1997.
Commission of the European communities. The European Monetary System — Commentary, Documents, “European Economy”, Brussels 1979, nr 3. Należy dodać, że Radę Europejską tworzą szefowie państw i rządów na spotkaniach na szczycie.
W. Hallstein, Die Europäische Gemeinschaft, Dűsseldorf - Wien 1979, s. 180.
P. Coffey, The European Monetary System — Past. Present and Future, Dordrecht 1987.
H. J. Dudler, Domestic Monetary Control in EC Countries under Different Exchange Rate Regimes: National Concerns and Community Options. W: R. S. Masera, R. Triffin, Europe's Money, Oxford 1986, s. 228 I nast.
Die Entschlieβung des Europäischen Rates vom 5. Dezember 1978 űber die Errichtung des Europäischen Währungssystems (EWS)) und damit zusammenhängende Fragen, „Kompendium von Gemeinschaftstexten..., jw., Brűssel 1974, s. 43 i nast.
R. Vaubel, Die Rűckkehr zum neuen Europäischen Währungssystem, „Wirtschaftsdienst“ z 1979, nr 1, s. 30.
9