Rynek – Społeczeństwo – Kultura | nr 4(20)/2016

26

Agata Wolanin, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jana Grodka w Sanoku

Rozwój w kierunku szczęścia w psychologii

pozytywnej: trening sił charakteru

a dobrostan człowieka

Development towards happiness in positive psychology:

character strengths’ training and human’s well-being

The primary aim of positive psychology is to strive for human’s

happiness. This aim may be achieved by self-development and ad-

vancement. Development of virtues and character strengths may

promote by achieving happiness and better quality of life. In or-

der to train particular character strengths, some special exercises

may be used, which have documented impact on the increase of

well-being. This article discusses positive interventions for two ex-

emplary character strengths, which are related to well-being: grat-

itude and humor.

Keywords: positive psychology, virtues, character strengths, hap-

piness, well-being.

Nadrzędnym celem psychologii pozytywnej jest dążenie do

szczęścia człowieka. Osiągnięcie tego celu może nastąpić poprzez

samorozwój i doskonalenie. Osiągnięciu szczęścia i lepszej jakości

życia może sprzyjać rozwój cnót i sił charakteru. W celu treningu po-

szczególnych sił charakteru można wykorzystać specjalne ćwiczenia,

które mają udokumentowany wpływ na wzrost dobrostanu. W arty-

kule zostały omówione pozytywne interwencje dla dwóch przykła-

dowych sił charakteru, powiązanych z dobrostanem: wdzięczności

i humoru.

Słowa kluczowe: psychologia pozytywna, cnoty, siły charakteru,

szczęście, dobrostan

STRE

SZ

CZENIE

ABS

TRA

C

T

Wstęp

Dobre życie i szczęście były przedmiotem zainte-

resowania już w czasach starożytnych, gdy filozofowie
próbowali dociec, co jest fundamentem satysfakcjonują-
cego życia. Rozważania filozoficzne z IV wieku p.n.e., do-
tyczące hedonizmu i eudajmonizmu, przyniosły pierwsze
wyjaśnienia na czym polega dobre życie. Hedonizm (gr.
hedone – przyjemność, rozkosz) stanowi pogląd, w któ-
rym doświadczanie przyjemności zmysłowej oraz unikanie
bólu i cierpienia jest najważniejszym dobrem i motywem
działania człowieka. Według podejścia hedonii, ludzie pra-
gną szczęścia, jednak nie jest w tym poglądzie sprecyzo-
wane w jaki sposób to szczęście miałoby być osiągane ani
jakie są rodzaje szczęścia. Szczególnym typem hedonizmu
jest hedonizm materialistyczny, w którym najwyższą lub
nawet jedyną wartością jest gromadzenie i korzystanie
z dóbr materialnych (Tatarkiewicz 2003). Eudajmonizm
natomiast (gr. eudaimon – szczęśliwy, mający dobrego
ducha) stanowi pogląd, według którego dążenie do oso-
bistego szczęścia jest najwyższym dobrem i podstawowym
motywem do uzyskania pełnego zadowolenia ze swojego
życia. Eudajmonistyczne poczucie szczęścia jest osiągane
przez człowieka zadowolonego z całości swojego życia

poprzez realizację wartości. Mimo tego, że eudajmonia
współwystępuje z poczuciem zadowolenia, należy do niej
dążyć dlatego, że jest ona osiągnięciem dobra, a nie z po-
wodu odczuwanego zadowolenia (Tatarkiewicz 2003).

Na rolę dobrego życia i szczęścia człowieka wskazuje

również współcześnie psychologia pozytywna, która kon-
centruje się na cnotach i dobrostanie człowieka. Chociaż
powstanie nurtu psychologii pozytywnej jest datowane
na rok 2000, psychologia pozytywna istnieje w pewnym
sensie już od tysięcy lat, gdyż sięga myśli starożytnych filo-
zofów i przywódców religijnych, którzy poddawali dyskusji
cnoty charakteru, szczęście i dobre społeczeństwo (Diener
2009). W ciągu ostatnich kilkunastu lat, w obrębie nurtu
psychologii pozytywnej znacząco wzrosła liczba badań
mocnych stron osobowości człowieka. Za główną misję
psychologii pozytywnej uznano lepsze poznanie ludzkich
cnót i zalet (McCullough, Snyder 2000; Sheldon, King
2001). Koncentracja na dobrym życiu, prowadzenie badań
za pomocą naukowych metod pozytywnych, odwołanie
się do subiektywnych doświadczeń, pozytywnych cech in-
dywidualnych i pozytywnych instytucji stanowią nadrzęd-
ny cel psychologii pozytywnej (Seligman, Csikszentmihalyi
2000). W psychologii pozytywnej ważne jest wyjaśnienie,
w jaki sposób zwyczajny człowiek, mimo napotykanych

Agata Wolanin – Rozwój w kierunku szczęścia...

27

problemów i trudności, może doświadczać poczucia sensu
życia i osiągać szczęście. Inny ważny cel stanowi wykorzy-
stanie tej wiedzy w praktyce i wspieranie ludzi w dążeniu
do szczęścia, tj. dobrego życia (Trzebińska 2008).

Głównym przedmiotem zainteresowania psychologii

pozytywnej jest „dobre życie”. Zazwyczaj w teorii i bada-
niach tej dziedziny używa się pojęcia „dobrostanu”. Naj-
częściej stosowane konceptualizacje dobrostanu wywodzą
się z filozoficznego ujęcia dobrego życia, tj. hedonizmu
i eudajmonizmu. Dobrostan subiektywny składa się z wy-
sokiego pozytywnego afektu, niskiego negatywnego afek-
tu i wysokiej satysfakcji z życia.

W tej koncepcji dobrostan oznacza życie satysfak-

cjonujące i przyjemne pod względem emocjonalnym,
w uproszczeniu życie szczęśliwe. Dobrostan eudajmoni-
styczny, nazywany też dobrostanem psychicznym odnosi
się do życia pełnego, wykorzystywania swojego potencja-
łu oraz wzrostu osobowego (Ryan, Deci 2001), tzn. życia
wartościowego.

Psychologia pozytywna opiera się na trzech filarach.

Stanowią one pozytywne doświadczanie własnego życia,
pozytywne właściwości osoby i pozytywne społeczeństwo
(Seligman 2002). Prawidłowe funkcjonowanie człowieka
oraz czynniki, które mogą mu być sprzyjające są głównym
przedmiotem zainteresowania psychologii pozytywnej
(Sheldon, Kasser 2001). Dostarczanie wiedzy naukowej,
przydatnej w praktyce psychologicznej, która ma pomagać
ludziom w osiąganiu wyższego poziomu dobrostanu oraz
poprawy zdrowia fizycznego jest nadrzędnym zadaniem
tej gałęzi psychologii (Keyes 2002).

Aspekty, od których zależy dobre i szczęśliwe życie,

które są brane pod uwagę w psychologii pozytywnej, to
czynniki biologiczne, demograficzne, relacje interperso-
nalne oraz właściwości psychiczne. Na tych ostatnich,
w największej mierze, skupia się uwaga badaczy psycho-
logii pozytywnej (Peterson, Seligman 2004; Trzebińska
2008). Właściwości psychiczne, rozumiane jako cechy oso-
bowości człowieka, są uważane za kluczowe dla osiągania
dobrostanu. Koncentracja właśnie na cechach człowieka
w badaniu czynników sprzyjających osiąganiu szczęśliwe-
go życia jest uzasadniana kilkoma właściwościami cech,
a są to przede wszystkim: ich dynamiczny charakter, sta-
bilność, specyficzna zawartość treściowa oraz zróżnico-
wanie międzyosobowe i wewnątrzosobowe, które wynika
z kształtowania się pod wpływem doświadczeń, umożli-
wiając wyjaśnianie różnic indywidualnych w zakresie do-
brostanu i jego zmian w trakcie życia (Peterson, Seligman
2004). Cechy człowieka ważne dla poczucia szczęścia
zostały przedstawione w klasyfikacji cnót i sił charakteru
(Peterson, Seligman 2004).

Cnoty w psychologii pozytywnej

Celem autorów klasyfikacji cnót (Peterson, Seligman

2004), było stworzenie katalogu zdrowia psychicznego
jako przeciwwagi dla klasyfikacji zaburzeń psychicznych
występujących w poszczególnych edycjach DSM (ang.
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders).
Klasyfikacja VIA (ang. Values in Action Classification of
Character Strengths) wywodzi się z nurtu psychologii po-
zytywnej, skoncentrowanego na wiedzy o szczęściu, ra-
dości życia i mocnych stronach jednostki (Czapiński 2012;
Seligman, Csikszentmihalyi 2000; Trzebińska 2008; por.:
Gulla, Tucholska 2007). W celu odróżnienia cech korzyst-
nych dla dobrostanu od innych cech, w psychologii po-
zytywnej wprowadzono pojęcia „cnót”, sił psychicznych”
oraz „charakteru” (McCullough, Snyder 2000; Peterson,
Seligman 2004). Najbardziej podstawowe siły psychiczne,
które sprzyjają osiąganiu dobrostanu to siły charakteru,
a siły pokrewne treściowo tworzą cnoty. Cnoty to system
myśli, przekonań, emocji, motywacji i działań, który umoż-
liwia myślenie i zachowanie korzystne zarówno dla danej
jednostki, jak i społeczeństwa. Z posiadanych cnót składa
się charakter człowieka. Siły charakteru definiuje się jako
wyróżniające się sposoby okazywania cnót, podlegające
stopniowaniu cechy, opisujące różnice indywidualne (Pe-
terson, Park 2007). Chociaż siły charakteru są opisywane
jako wszechobecnie cenione i rozpoznawane, przejawianie
ich wszystkich przez daną osobę jest mało prawdopodob-
ne, o ile w ogóle możliwe (Peterson, Park 2007).

Katalog cnót został sporządzony na podobnej zasadzie,

jak klasyfikuje się zaburzenia psychiczne, tj. na bazie opi-
nii ekspertów. Wyróżniono trzy kategorie ekspertów. Jako
pierwszą kategorię wyłoniono „mędrców”, powołując się
na wiedzę dotyczącą systemów filozoficznych i religijnych
a także wybitnych przedstawicieli kultury i sztuki. Kolejną
kategorią ekspertów stanowią „specjaliści”, tj. naukowcy
oraz praktycy w obszarze zdrowia psychicznego. Ostatnią
kategorię ekspertów od dobrego życia utworzono ze zwy-
kłych ludzi, poprzez dokonanie analizy wiedzy potocznej
na temat korzystnych właściwości człowieka, zawartej
w różnorodnych popularnych tekstach i przekazach, jak
np. teksty piosenek.

W klasyfikacji cnót zawarto 6 uniwersalnych cnót i 24

siły charakteru. Do cnót należą: mądrość i wiedza, odwaga,
humanitaryzm, sprawiedliwość, umiar oraz transcenden-
cja. Cnota mądrości i wiedzy stanowi podstawę dla sił cha-
rakteru takich jak: twórczość, ciekawość, otwartość umy-
słu, zamiłowanie do zdobywania wiedzy i perspektywa.
Cnota odwagi składa się z siły autentyczności, dzielności,

Rynek – Społeczeństwo – Kultura | nr 4(20)/2016

28

wytrwałości i entuzjazmu. Cnota humanitaryzmu (czło-
wieczeństwa) współwystępuje z takimi siłami jak dobroć,
miłość i inteligencja społeczna. Cnota sprawiedliwości sta-
nowi bazę dla sił bezstronności, zdolności do współpracy
i zdolności przywódczych. Cnota umiaru wspiera siły wiel-
koduszności, skromności, rozwagi i samoregulacji. Cno-
ta transcendencji składa się z takich siły charakteru jak:
docenianie piękna i doskonałości, wdzięczność, nadzieja,
humor i religijność.

Wprowadzenie klasyfikacji cnót VIA przyczyniło się do

zwiększenia liczby prowadzonych badań nad dotychczas
słabo zbadanym obszarem sił takich jak np. wdzięczność,
przebaczanie i mądrość. Badania dotyczące cnót i dobrego
samopoczucia można podzielić na dwie kategorie (Diener,
Kesebir 2013). Pierwsza z nich dotyczy badań nad cnota-
mi jako zapobiegającymi nieszczęściu, które np. mają za-
pewniać odporność wobec wyzwań życia i stanowić bufor
psychopatologii. Druga kategoria odnosi się natomiast do
tego, jak cnoty mogą sprzyjać osiąganiu szczęścia.

Badania dotyczące współzależności między siłami

charakteru a szczęściem ujawniają prawie jednoznacznie
pozytywny związek pomiędzy posiadaniem sił charakte-
ru i subiektywnym dobrostanem (Diener, Kesebir 2013).
Prawie wszystkie 24 siły charakteru z klasyfikacji VIA Pe-
tersona i Seligmana (2004)współwystępowały z globalną
satysfakcją z życia (Park, Peterson, Seligman 2004). Najsil-
niej związane z zadowoleniem z życia okazały się miłość,
wdzięczność, nadzieja, ciekawość, entuzjazm i mądrość,
których związek z zadowoleniem z życia okazał się silny
bądź umiarkowany. Wytrwałość, samoregulacja, ducho-
wość, przebaczenie, inteligencja społeczna, humor, przy-
wództwo, odwaga, integralność i życzliwość okazały się
również powiązane z zadowoleniem z życia, chociaż zależ-
ność ta była słabsza. Do sił charakteru o najniższych, lecz
również istotnych związkach z satysfakcją z życia należą
uczciwość, roztropność, zamiłowanie do uczenia się, spra-
wiedliwość, docenianie piękna, twórczość i skromność.

Związek między szczęściem a cnotami jest dwukierun-

kowy (Diener, Kesebir 2013), tj. poczucie szczęścia sprzyja
wyrażaniu cnót za pomocą zachowania, co prowadzi do
jeszcze wyższego szczęścia. To z kolei ułatwia dalsze za-
chowania wynikające z cnót. Wzajemny wpływ między
cnotami a szczęściem stanowi „krąg cnót” (ang. virtuous
cycle), potencjalnie prowadząc do zwiększenia szczęścia
i cnót w przyszłości.

Jednakże nie tylko szczęście, ale również nieszczęście

i negatywne wydarzenia mogą prowadzić do cnoty (Die-
ner, Kesebir 2013). Siły charakteru często ujawniają się
w wyniku spotkania z przeciwnościami losu i wyzwaniami
życia (Ryff, Singer 2003). Chociaż nadmierna ekspozycja

na niekorzystne oddziaływania środowiska ma wyraźnie
osłabiający wpływ na ludzki dobrostan i zdrowie, jednak
pewne narażenie na obecność negatywnych wydarzeń ży-
ciowych może być korzystne dla wzrostu cnót, takich jak
nadzieja, poczucie koherencji, pewność siebie, zdolność do
ciężkiej pracy (Saakvitne, Tennen, Affleck 1998). Badania
nad wzrostem potraumatycznym (Tedeschi, Calhoun 2004)
również wskazują na to, że przeciwności losu mogą prowa-
dzić do samodoskonalenia. Istnieje również związek mię-
dzy historią choroby fizycznej i takimi siłami charakteru jak
docenianie piękna, odwaga, ciekawość, uczciwość, przeba-
czenie, wdzięczność, humor, życzliwość, umiłowanie nauki
i duchowość (Peterson, Park, Seligman 2006). W obliczu
powyższych danych można wysnuć wniosek, że w pewnych
warunkach zarówno szczęście i zadowolenie z życia, jak
i kryzysy oraz traumy mogą prowadzić do rozwoju.

Rozwój cnót i sił charakteru

Istnieje wiele interwencji psychologicznych ukie-

runkowanych na wzmacnianie sił charakteru człowieka.
Ćwiczenia te są wykorzystywane zarówno w badaniach
naukowych nad cnotami, jak też w praktyce pomocy psy-
chologicznej, psychoterapii, szkoleniach i coachingu. In-
terwencje pozytywne definiuje się jako metody leczenia
lub celowe aktywności ukierunkowane na kultywowanie
pozytywnych uczuć, pozytywnych zachowań i pozytywnych
myśli (Sin, Lyubomirsky 2009).

Nurt psychologii pozytywnej wniósł wiele przykładów

ćwiczeń wspierających rozwój cnót i sił charakteru, których
skuteczność została zweryfikowana w badaniach nauko-
wych. Do właściwości ludzkiego charakteru, które można
i warto wzmacniać należą m.in. optymizm (Boehm 2011),
uprzejmość (Buchanan 2010), nadzieja (Cheavens 2006),
wybaczanie (Fincham, Kashdan 2007), ciekawość i entu-
zjazm (Proyer, Ruch, Buschor 2013) oraz zaprezentowane
poniżej: skłonność do odczuwania i wyrażania wdzięczno-
ści i wykorzystywanie poczucia humoru.

Rozwój wdzięczności

Wśród ćwiczeń w kierunku rozwoju sił charakteru

można wyróżnić liczne przykłady interwencji sprzyjają-
cych zwiększaniu poczucia wdzięczności. Wdzięczność
w klasyfikacji sił charakteru VIA jest rozumiana jako „by-
cie świadomym dobrych rzeczy, które się przydarzają i by-
cie wdzięcznym za nie; poświęcanie czasu na wyrażanie
podziękowań” (Peterson, Park 2007: 271). Inna definicja

Agata Wolanin – Rozwój w kierunku szczęścia...

29

wdzięczności określa ją jako zgeneralizowaną tendencję
do rozpoznawania i odpowiadania emocją wdzięczności na
wkład innych ludzi w pozytywne doświadczenia i osiągane
rezultaty (McCullough, Emmons, Tsang 2002).

Wdzięczność należy do zmiennych silnie związanych

z dobrostanem, co wykazano w badaniach eksperymen-
talnych (np. Emmons, McCullough 2003; Watkins i inni
2003). Udowodniono między innymi wpływ wdzięczno-
ści na zwiększenie dobrostanu (Emmons, McCullough
2003) w badaniu osób, które wymieniały w sporządza-
nych cotygodniowo raportach po pięć rzeczy, za które były
wdzięczne. Wyniki dobrostanu u osób skupiających się na
wydarzeniach wzbudzających wdzięczność porównano na-
stępnie z danymi uzyskanymi w warunkach kontrolnych,
w których wymieniano uciążliwości dnia codziennego oraz
z rezultatami warunku neutralnego, w którym wyliczano
codzienne doświadczenia życiowe. Wpływ wdzięczności
na dobrostan okazał się istotny w porównaniu z grupami
kontrolnymi.

W innych badaniach zweryfikowano wpływ wdzięcz-

ności na odczuwanie pozytywnego afektu, w sytuacjach
myślenia o osobie, wobec której odczuwa się wdzięczność,
pisania o takiej osobie oraz pisania listu do swojego do-
broczyńcy (Watkins i inni 2003). W każdym z powyższych
warunków wystąpił wzrost pozytywnego afektu u bada-
nych w porównaniu z grupą kontrolną. Najsilniejszy efekt
wystąpił u myślących o swoim dobroczyńcy.

Istnieje wiele sposobów rozwoju wdzięczności (por.:

Wolanin 2013). Należy do nich pisanie listu wyrażającego
wdzięczność, zaadresowanego do osoby, której się nigdy
osobiście nie podziękowało za przysługę czy pomoc (To-
epfer, Walker 2009; Toepfer, Cichy, Peters 2012). Taki list
może zostać następnie odczytany adresatowi osobiście lub
telefonicznie. Inną metodą jest regularne liczenie otrzy-
manych dobrodziejstw (Emmons, McCullough 2003), np.
w formie zapisywania codziennych wydarzeń, które wzbu-
dziły u piszącego uczucie wdzięczności. Innym ćwiczeniem
jest celowe myślenie o osobie, której jest się wdzięcz-
nym lub też pisanie o osobie, wobec której odczuwa się
wdzięczność (Watkins i inni 2003).

Badania wskazują, że większa skłonność do doświad-

czania wdzięczności współwystępuje z lepszym samo-
poczuciem, większym zadowoleniem z życia (Emmons,
Crumpler 2000), optymizmem, szczęściem, pozytywnym
afektem oraz mniejszym natężeniem lęku, depresji i ne-
gatywnego afektu (Emmons, McCullough 2003) oraz po-
czuciem wyższej jakości życia w chorobie (Wolanin 2015).
Interwencje ukierunkowane na wdzięczność odniosły po-
zytywny skutek dla dobrostanu u osób starszych (Killen,
Macaskill 2015).

Rozwój poczucia humoru

Poczucie humoru może być rozumiane w bardzo róż-

ny sposób. Do najczęstszych sposobów rozumienia humo-
ru (por.: Martin, Puhlik-Doris, Lersen i inni 2003) należy
zdolność do tworzenia, rozumienia, pamiętania i odtwa-
rzania żartów (Feingold, Mazzola 1993), tendencja w za-
chowaniu polegająca na częstym reagowaniu śmiechem
na żarty i opowiadania dowcipów (Martin, Lefcourt 1984),
umiejętność doceniania dowcipu i cieszenia się humorem
oraz humor jako cecha temperamentalna (Ruch, Hehl
1998), strategia radzenia sobie ze stresem (Lefcourt, Mar-
tin 1986) i postawa humorystycznego spojrzenia na świat
(Svebak 1996). Jako siła charakteru w koncepcji VIA humor
jest określany również jako pogoda ducha (Peterson, Park
2007) i oznacza „zamiłowanie do śmiechu i przekomarza-
nia; uśmiechanie się do innych ludzi; widzenie jasnej stro-
ny; robienie (niekoniecznie opowiadanie) żartów” (Peter-
son, Park 2007: 271).

Humor jest związany z większym dobrostanem (Park,

Peterson, Seligman 2004) oraz mniejszym nasileniem de-
presji (Deaner, McConatha 1993) i lęku (Lefcourt, Martin
1986). Humor jest także sposobem radzenia sobie ze stre-
sem (Martin, Lefcourt 1983), a poczucie humoru sprzyja
radzeniu sobie ze stresem w chorobie nowotworowej (Wo-
lanin, Pańczyk 2015).

Do metod rozwoju siły charakteru w postaci poczucia

humoru należy program nabywania nawyków w posługi-
waniu się humorem 7HHP (McGhee 2010; Ruch, McGhee
2014), który obejmuje siedem etapów. Pierwszy z nich
polega na otaczaniu się humorem i rozmyślaniu o naturze
własnego poczucia humoru. Przykładowe ćwiczenie tego
kroku polega na obejrzeniu kilku śmiesznych programów
telewizyjnych, a następnie podjęciu decyzji, który z nich
najbardziej odpowiada poczuciu humoru danej osoby oraz
potraktowanie tego jako okazji do refleksji nad własnym
poczuciem humoru. Powyższe ćwiczenie sprzyja zagłębie-
niu się w humorze i myśleniu nad mocnymi i słabymi stro-
nami własnego poczucia humoru.

Drugi etap interwencji psychologicznej tego programu

obejmuje kultywowanie żartobliwego nastawienia. W przy-
kładowym ćwiczeniu, należy wykonać listę rzeczy, które lubi
się robić i wykorzystaniu śmiesznych rekwizytów przy tych
czynnościach.

Celem kolejnego kroku programu rozwijania poczu-

cia humoru jest to, by częściej się śmiać i robić to całym
sercem. Jedno z ćwiczeń tego etapu polega na tym, by
spędzać więcej czasu niż dotychczas w miejscach, gdzie
ludzie częściej się śmieją, np. w kinie oglądając komedię

Rynek – Społeczeństwo – Kultura | nr 4(20)/2016

30

lub na spotkaniach towarzyskich. Celem ćwiczenia jest
również śmianie się podczas tych okazji w inny sposób
niż zazwyczaj – np. głośniej i dłużej. W dalszej kolejności
należy podjąć próbę śmiechu w sytuacjach odczuwania
negatywnych emocji, np. złości, lęku, smutku – oraz ob-
serwowanie, jaki to ma wpływ na własny stan emocjo-
nalny.

Następny krok programu polega na rozwijaniu zdolno-

ści do tworzenia humoru w formie słownej. Ćwiczenie tego
typu humoru polega na poszukiwaniu dwuznaczności i two-
rzeniu gry słów. Przykładowo, zadanie obejmuje wyszuki-
wanie w nagłówkach gazet dwuznaczności i kalamburów
oraz zapisywanie ich i częstsze zwracanie uwagi na humor
werbalny.

Celem piątego etapu programu rozwoju poczucia hu-

moru jest zauważanie humoru w codziennym życiu, co jest
kluczowe dla użycia humoru w radzeniu sobie ze stresem,
dzięki dostrzeganiu zabawnych stron życia. Ćwiczenie tego
kroku polega na zwracaniu uwagi na humorystyczne sy-
tuacje występujące w domu, podczas drogi do pracy, itp.
oraz zapisywanie śmiesznych obserwacji i dzielenie się nimi
z innymi ludźmi.

W następnym kroku uczestnicy programu nabywa-

ją umiejętność śmiania się z samych siebie, tj. ze swoich
błędów i słabości, co sprzyja radzeniu sobie ze stresem
w sytuacjach trudnych. Według autorów programu, jest
to zazwyczaj najtrudniejsza zdolność do wykształcenia,
gdyż zawstydzające i dziwne sytuacje wywołują powstanie
negatywnych emocji, co utrudnia reagowanie humorem.
W przykładowym ćwiczeniu, uczestnicy mają za zadanie
określenie swoich czułych punktów i aspektów własnego
życia, z których trudno im się śmiać, na punkcie których są
wrażliwi i opowiedzenie o nich grupie, a następnie podjęcie
próby żartowania z siebie.

Siódmy etap programu polega na wykształceniu umie-

jętności reagowania humorem w obliczu stresu, czyli wyko-
rzystanie zdolności wypracowanych w poprzednich krokach
w stresie. Ćwiczenia w tym kroku obejmują wszystkie po-
przednie ćwiczenia sześciu pierwszych etapów, lecz w sytu-
acji stresu. Początkowo nasilenie stresu ma być niewielkie,
a z czasem należy trenować w sytuacjach bardziej streso-
gennych. Uczestnicy wykonują również listę najczęściej
występujących u nich trudności i problemów, co sprzyja
utrzymaniu gotowości do pozytywnego nastawienia i użycia
humoru, gdy te trudne sytuacje wystąpią.

Ostatni etap programu rozwoju poczucia humoru po-

lega na integracji wyuczonych nawyków, związanych z hu-
morem, w codziennym życiu. Zadanie to polega na tym,
by wykorzystywać różne rodzaje humoru z poprzednich
etapów jednocześnie w danej sytuacji.

Badania wskazują, że program humoru sprzyja zwięk-

szeniu poczucia własnej skuteczności, pozytywnego afektu,
poczucia kontroli, optymizmu oraz zmniejszeniu depresji,
lęku i odczuwanego stresu (Crawford, Caltabiano 2011).

Podsumowanie

W analizie interwencji psychologicznych, ukierunkowa-

nych na rozwój cnót i sił charakteru, istotne jest określenie,
w jakich warunkach mają one szanse powodzenia oraz jaki
jest mechanizm ich działania. Według modelu pozytywnej
aktywności (Lyubomirsky, Layous 2013), wpływ ćwiczeń sił
charakteru na dobrostan jest zależny od cech ćwiczenia (jak
ilość i różnorodność), cech osoby (np. motywacji i wysiłku)
oraz indywidualnego dopasowania typu ćwiczeń do danej
osoby. Zdaniem autorów powyższego modelu, wykonywa-
nie ćwiczeń może zwiększać odczuwany dobrostan poprzez
wzbudzanie pozytywnych emocji, pozytywnych myśli, pozy-
tywnych zachowań oraz zaspokajanie potrzeb.

Wyniki metaanalizy 39 badań nad skutecznością inter-

wencji pozytywnych (Bolier, Haverman, Westerhof i inni
2013) wskazują na pozytywne efekty w zakresie zwiększa-
nia zarówno subiektywnego, jak i psychicznego dobrostanu,
a także na ich wpływ na zmniejszenie nasilenia objawów
depresyjnych. Wskazuje to na zasadność zastosowania
technik psychologii pozytywnej, polegających na wzmac-
nianiu cnót i sił charakteru zarówno w samorozwoju, jak
i psychoterapii.

Bibliografia

1.

Boehm J.K., Lyubomirsky S., Sheldon K.M., (2011) A longitudinal

experimental study comparing the effectiveness of happiness-en-

hancing strategies in AngloAmericans and Asian Americans, “Co-

gnition & Emotion”, nr 25, s. 1263–1272.

2.

Bolier L., Haverman M., Westerhof G.J., Riper H., Smit F., Bohlmeijer

E., (2013) Positive psychology interventions: a meta-analysis of ran-

domized controlled studies, “BMC public health”, nr 13(1), 1.

3.

Buchanan K.E., Bardi A., (2010) Acts of kindness and acts of novel-

ty affect life satisfaction, “Journal of Social Psychology”, nr 150, s.

235-237.

4.

Cheavens J.S., Feldman D.B., Gum A., Michael S.T., Snyder C.R.,

(2006) Hope therapy in a community sample: a pilot investigation,

“Soc Indic Res”, nr 77, s. 61-78.

5.

Crawford S.A., Caltabiano N.J., (2011) Promoting emotional well-be-

ing through the use of humour, “The Journal of Positive Psychology”,

nr 6(3), s. 237-252.

6.

Czapiński J., (2012) Psychologia pozytywna: Nauka o szczęściu, zdro-

wiu, sile i cnotach człowieka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe

PWN.

7.

Deaner S.L., McConatha J.T., (1993) The relation of humor to depres-

sion and personality, “Psychological Reports”, nr 72(3), s. 755-763.

8.

Diener E., (red.), (2009) The science of well-being: The collected

works of Ed Diener, “Springer Science & Business Media”, tom 37.

Agata Wolanin – Rozwój w kierunku szczęścia...

31

9.

Diener E., Kesebir P., (2013) A Virtuous Cycle: The Relationship Be-

tween Happiness and Virtue [w:] Snow N., Trivigno F., (red.), The

Philosophy and Psychology of Virtue: An Empirical Approach to

Character and Happiness, New York: Routledge.

10.

Emmons R.A., Crumpler C.A., (2000) Gratitude as a Human

Strength: Appraising the Evidence, “Journal of Social and Clinical

Psychology”, nr 19(1), s. 56-69.

11.

Emmons R.A., McCullough M.E., (2003) Counting blessings versus

burdens: an experimental investigation of gratitude and subjective

well-being in daily life, “Journal of Personality and Social Psycholo-

gy”, nr 84(2), s. 377.

12.

Feingold A., Mazzolla R., (1993) Preliminary validation of a multi-

dimensional model of wittiness, “Journal of Personality”, nr 61, s.

439-456.

13.

Gulla B., Tucholska K., (2007) Psychologia pozytywna: cele nauko-

wo-badawcze i aplikacyjne oraz sposób ich realizacji, „Studia Psy-

chologii w KUL”, nr 14, s. 133-152.

14.

Keyes C.L., (2002) The mental health continuum: From languishing to

flourishing in life, “Journal of health and social behavior”, s. 207-222.

15.

Killen A., Macaskill A., (2015) Using a Gratitude Intervention to En-

hance Well-Being in Older Adults, “Journal of Happiness Studies”,

nr 16, s. 947.

16.

Lefcourt H.M., Martin R.A., (1986) Humor and life stress: Antidote,

to adversity, New York: Springer.

17.

Linley P.A., Joseph S., (2007) Sztuka wybaczania: rozwój programów

grupowych i społecznych interwencji [w:] Fincham F.D., Kashdan

T.B., (red.), Psychologia pozytywna w praktyce, Warszawa: Wydaw-

nictwo Naukowe PWN, s. 363-388.

18.

Linley P.A., Maltby J., Wood A.M., Osborne G., Hurling R., (2009)

Measuring happiness: The higher order factor structure of subjecti-

ve and psychological well-being measures, “Personality and Indivi-

dual Differences”, nr 47, s. 878-884.

19.

Lyubomirsky S., Layous K., (2013) How do simple positive activities

increase well-being? “Current Directions in Psychological Science”,

nr 22(1), s. 57-62.

20.

Martin R.A., Lefcourt H.M., (1983) Sense of humor as a moderator

of the relation between stressors and moods, “Journal Of Persona-

lity And Social Psychology”, nr 45(6), s. 1313.

21.

Martin R.A., Lefcourt H.M., (1984) Situational humor response qu-

estionnaire: Quantitative measure of the sense of humor, “Journal

of Personality and Social Psychology”, nr 47, s. 145-155.

22.

Martin R.A., Puhlik-Doris P., Lersen G., Gray J., Weir K., (2003) Indivi-

dual differences in uses of humor and their relation to psychological

well-being: Development of the Humor Styles Questionnaire, “Jour-

nal of Research in Personality”, nr 37, s. 48-75.

23.

McCullough M.C., Emmons R.A., Tsang J.A., (2002) The Grateful

Disposition: A Conceptual and Empirical Topography, “Journal of

Personality and Social Psychology” nr 82(1), s. 112-127.

24.

McCullough M.E., Snyder C.R., (2000) Classical sources of human

strength: Revisiting an old home and building a new one, “Journal

of Social and Clinical Psychology”, nr 1, s. 1-10.

25.

McGhee P.E., (2010) Humor as survival training for a stressed-out

world: The 7 humor habits program, Bloomington, IN: AuthorHouse.

26.

Park N., Peterson C., Seligman M.E.P., (2004) Strengths of character

and well-being, “Journal of Social and Clinical Psychology”, nr 23(5),

s. 603-619.

27.

Peterson C., Park N., (2007) Klasyfikacja i pomiar sił charakteru:

implikacje dla praktyki [w:] Linley A., Joseph S., (red.), Psychologia

pozytywna w praktyce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN,

s. 263-282.

28.

Peterson C., Seligman M.E.P., (2004) Character strengths and virtu-

es. A handbook and classification, Oxford: Oxford University Press.

29.

Proyer R.T., Ruch W., Buschor C., (2013) Testing strengths-based in-

terventions: A preliminary study on the effectiveness of a program

targeting curiosity, gratitude, hope, humor, and zest for enhancing

life satisfaction, “Journal of Happiness Studies”, nr 14(1), s. 275-292.

30.

Ruch W., Hehl F.J., (1998) A two-mode model of humor appreciation:

Its relation to aesthetic appreciation and simplicity- complexity of

personality [w:] Ruch W., (red.), The sense of humor: Exploations of

personality characteristic, New York: Mounton de Gruyter, s. 109-142.

31.

Ruch W., McGhee P.E., (2014) Humor Intervention Programs [w:]

Parks A.C., Schueller S., (red.), The Wiley Blackwell handbook of

positive psychological interventions, Chichester: Wileys.

32.

Ryan R.M., Deci E.L., (2001) On happiness and human potentials:

A review of research on hedonic and eudemonic well-being, “An-

nual Review of Psychology”, nr 52, s. 141-166.

33.

Ryff C.D., Singer B., (2003) Ironies of the human condition: Well-

-being and health on the way to mortality [w:] Aspinwall L.G.,

Staudinger U.M., (red.), A Psychology of Human Strengths:Funda-

mental Questions and Future Directions for a Positive Psychology,

Washington DC: American Psychological Association, s. 271-287.

34.

Saakvitne K.W., Tennen H., Affleck G., (1998) Exploring thriving in

the context of clinical trauma theory: Constructivist self-develop-

ment theory, “Journal of Social Issues”, nr 54(2), s. 279-299.

35.

Seligman M.E., (2002) Positive psychology, positive prevention,

and positive therapy, “Handbook Of Positive Psychology”, nr 2,

s. 3-12.

36.

Seligman M.E.P., (2005) Prawdziwe szczęście, Poznań: Media Ro-

dzina.

37.

Seligman M.E.P., Csikszentmihalyi M., (2000) Positive psychology:

An introducting, “American Psychologist”, nr 55, s. 5-14.

38.

Seligman M.E.P., Rashid T., Parks A., (2006) Positive psychothera-

py, “American Psychologist”, nr 61(8), s. 774-788.

39.

Sheldon K.M., Kasser T., (2001) Goals, congruence, and positive

well-being: New empirical support for humanistic theories, “Jour-

nal Of Humanistic Psychology”, nr 41(1), s. 30-50.

40.

Sheldon K.M., King L., (2001) Why positive psychology is necessa-

ry, “American Psychologist”, nr 56(3), s. 216.

41.

Sin N.L., Lyubomirsky S., (2009) Enhancing well-being and allevia-

ting depressive symptoms with positive psychology interventions:

A practice-friendly meta-analysis, “Journal of Clinical Psychology”,

nr 65(5), s. 467-487.

42.

Svebak S., (1996) The development of the sense of humor qu-

estionnaire: From SHQ to SHQ-6, Humor: “International Journal

of Humor Research”, nr 9, s. 341-361.

43.

Tatarkiewicz W., (2003) Historia filozofii, Tom 1, Warszawa: Wy-

dawnictwo Naukowe PWN.

44.

Tedeschi R.G., Calhoun L.G., (2004) Posttraumatic Growth: Con-

ceptual Foundations and Empirical Evidence, “Psychological

Inquiry”, nr 15(1), s. 1-18.

45.

Toepfer S.M., Cichy K., Peters P., (2012) Letters of gratitude: Fur-

ther evidence for author benefits, “Journal of Happiness Studies”,

nr 13(1), s. 187-201.

46.

Toepfer S.M., Walker K., (2009) Letters of gratitude: Improving

well-being through expressive writing, “Journal of Writing Rese-

arch”, nr 1(3), s. 181-198.

47.

Trzebińska E., (2008) Psychologia pozytywna, Warszawa: Wydaw-

nictwa Akademickie i Profesjonalne.

48.

Watkins P.C., Woodward K., Stone T., Kolts R.L., (2003) Gratitude

and happiness: Development of a measure of gratitude, and rela-

tionships with subjective well-being, “Social Behavior and Perso-

nality”, nr 31, s. 431-451.

49.

Wolanin A., (2013) Wspieranie pacjentów onkologicznych w star-

szym wieku w zakresie jakości i bilansu życia poprzez rozwijanie

wdzięczności, „Psychologia Jakości Życia-Psychology of Quality of

Life”, nr 12(2), s. 183-196.

50.

Wolanin A., (2015) Wdzięczność a poczucie jakości życia w choro-

bie nowotworowej, Nieopublikowana rozprawa doktorska, Lublin:

Katolicki Uniwersytet Lubelski.

51.

Wolanin A., Pańczyk M., (2015) Rola poczucia humoru w radzeniu

sobie z chorobą nowotworową przez osoby starsze [w:] Brudek P.,

Steuden S., Januszewska I., Gamrowska A., (red.), Oblicza Starości

we Współczesnym Świecie. Perspektywa psychologiczno-medycz-

na Tom 1, Lublin: Wydawnictwo KUL, s. 327-337.

52.

Wood A.M., Joseph S., (2007) Grand theories of personality cannot

be integrated, “American Psychologist”, nr 62, s. 57-58.

53.

Wood A.M., Linley P.A., Maltby J., Baliousis M., Joseph S., (2008)

The authentic personality: A theoretical and empirical conceptu-

alization, and the development of the Authenticity Scale, “Journal

of Counseling Psychology”, nr 55, s. 385-399.

Licencja:

Publikacja udostępniona na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa Na tych samych warunkach.

Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów oraz Agencji Managerskiej VIP for You.

Pełna treść licencji dostępna pod adresem: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/

Publikacja dostępna w sieci pod adresem: http://kwartalnikrsk.pl