Prawo dyplomatyczne organizacje konferencje

Prawo Dyplomatyczne i Konsularne, J.Sutor

Rozdział IX

PRAWO DYPLOMATYCZNE ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH

1. Rozwój i kodyfikacja oraz źródła prawa dyplomatycznego organizacji

międzynarodowych

Organizacje międzynarodowe jako jedna z najbardziej rozpowszechnionych współcześnie form

stosunków międzynarodowych powoływane są do życia wspólne organy państw, reprezentujące ich

zbiorową wolę i interesy. Praktycznie do końca XIX w. działalność dyplomatyczna państw nie

wychodziła ramy stosunków bilateralnych. Działały tylko nieliczne organizacje narodowe skupiające

wiele suwerennych państw. Niezbyt często zwoływano wówczas konferencje międzynarodowe.

Jednakże, zwłaszcza od drugiej połowy obecnego stulecia, proces stowarzyszania się suwerennych

państw w różnego rodzaju organizacje międzynarodowe, aby realizować współpracę w okresie r. m

dziedzinach stosunków międzynarodowych przybrał rozmiary na skale precedensową w historii

ludzkości. Pojawiło się i rozwija swą różne: działalność, obejmującą praktycznie wszystkie dziedziny

stosunków międzynarodowych - wiele organizacji międzynarodowych, których członkami suwerenne

państwa. Ponadto działa tysiące organizacji pozarządowych, skupiających osoby prawne lub fizyczne nie

reprezentujące bezpośrednio państwa jego rządu (władz).

Dlatego też, w związku z działalnością wciąż wzrastającej liczby organizacji międzynarodowych, można

współcześnie mówić o poważnym rozwoju dyplomacji wielostronnej, dyplomacji kolektywnej,

urzeczywistnianej przez państwa poprzez ich uczestnictwo i działalność w organizacjach

międzynarodowych wyposażenie w stałe organy, władne podejmować decyzje w zakresie swych

statutowych kompetencji.

1 Już w drugiej połowie XIX w. na skutek rozwoju przemysłu, techniki, łączności i transportu państwa

zaczynają realizować określone cele leżące w ich wspólnym interesie, tworząc początki organizacje o

celach specjalnych, czyli tzw. związki administracyjne, m.in. w dziedzinie ze; : transportu,

telekomunikacji, meteorologii. Tak np. w 1865 r. utworzono Unię Telegraficzną, v, Powszechny Związek

Pocztowy, w 1875 r. Międzynarodowy Związek do spraw Miar i Wag. W XX ( zaczęły powstawać także

organizacje m.in. o charakterze ogólnym, stwarzającym możliwość « pracy w najważniejszych

dziedzinach życia międzynarodowego. W 1919 r. powołano powszechną organizację międzynarodową o

charakterze ogólnopolitycznym, Ligę Narodów. kontynuatorką stała się od 1945 r. ONZ wraz z jej

organizacjami wyspecjalizowanymi.

Oczywiście, organizacja międzynarodowa jako j specyficzny podmiot stosunków międzynarodowych,

m.in. nie dysponująca swoim terytorium i korzystający z gościny „trzeciej strony" posiada również

odrębny status prawny, w porównaniu z misjami dyplomatycznymi działającymi w stosunkach

dwustronnych. Specyficzną cechą organizacji międzynarodowych bowiem udział w nich zazwyczaj

więcej niż dwóch państw, co ma również |bezpośredni wpływ na charakter metody i formy działania.

Odbiciem tego stanu rzeczy są obiegowe terminy używane na określenie działalności organizacji

międzynarodowych m.in. jako: „dyplomacja wielostronna", „kolektywna", 'parlamentarna" itd.

Rozwojowi organizacji międzynarodowych towarzyszyło wykrystalizowanie iż specyficznej funkcji

(zawodu) funkcjonariusza międzynarodowego, korzystającego ze specjalnego, faktycznie

paradyplomatycznego statusu. Status ten :r:era się zarówno na traktatowych normach i przepisach

wewnętrznych – państwa siedziby organizacji, jak i przepisach wewnętrznych samej organizacji,

gwarantujących podległość funkcjonariusza tylko danej organizacji międzynarodowej i zapewniających

jego niezależność od państwa, którego jest obywatelem lub ma w nim prawo stałego pobytu. Bowiem

funkcjonariusz międzynarodowy pracuje wyłącznie na rzecz swej organizacji międzynarodowej. Nie

może więc prowadzić działalności prywatnej lub kontynuować w jakiś sposób dotychczasowej narodowej

służby publicznej, np. jako urzędnik administracji swego państwa. Ma to głównie na celu

zagwarantowanie pełnej niezależności funkcjonariuszy międzynarodowych i ochronę ich przed

wpływami i naciskami czynników spoza organizacji międzynarodowej

. Ciąży bowiem na nich obowiązek

działania w interesie wszystkich państw, których wolą powołana została do życia organizacja

międzynarodowa. Odpowiada on tylko przed organizacją za wykonywanie powierzonych mu

międzynarodowych funkcji i bieżących zadań

Wielkiemu rozwojowi organizacji międzynarodowych nie towarzyszył jednak jednoczesny proces

kodyfikacji. Status ich regulowany był przeważnie na podstawie indywidualnych aktów

prawnomiędzynarodowych, wielostronnych dwustronnych, przyjmowanych dla każdej organizacji

międzynarodowej odrębnie.

–

Współcześnie, niejako praźródłem tej zasady jest faktycznie art. 100 Karty NZ, zgodnie rym „Przy wykonywaniu swych

obowiązków Sekretarz Generalny i jego personel nie mogą . ani przyjmować instrukcji od żadnego rządu ani żadnej innej władzy

poza Organizacją, trzymają się oni od wszelkich czynności niezgodnych z ich stanowiskiem funkcjonariuszy międzynarodowych,
odpowiedzialnych tylko przed Organizacją, dodając w punkcie 2, iż członkowie zobowiązani są szanować wyłącznie

międzynarodowy charakter funkcji Sekretarza Generalnego personelu oraz nie starać się o wywieranie na nich wpływu w związku
z wykonywaniem przez nich obowiązków".

Wyjątek od tej zasady stanowi faktycznie jedynie przyjęta w ramach ONZ Konwencja powszechna z 21

XI 1947 r. w sprawie przywilejów : immunitetów organizacji wyspecjalizowanych, która -jak sama

nazwa wskazuje - reguluje przywileje i immunitety wszystkich organizacji wyspecjalizował: . ONZ.

Konwencja ta stanowi w przeważającej mierze powtórzenie postanowień konwencji o przywilejach i

immunitetach ONZ z 1946 r. To opóźnienie w kodyfikacji prawa organizacji międzynarodowych można

wyjaśnić poważnymi trudnościami, jakie trzeba było rozwiązywać w trakcie prac kodyfikacyjnych, ze

względu na bardzo duże zróżnicowanie organizacji międzynarodowych pod względem wielkości,

charakteru, zasięgu, struktury organizacji, członkostwa, celów itp. To wielkie zróżnicowanie sprawiło, że

KPM ONZ : wielu dyskusjach zdecydowała się ograniczyć swe prace do skodyfikowania statusu,

przywilejów i immunitetów stałych misji państw przy organizacji międzynarodowych, jedynie o

charakterze powszechnym oraz delegacji wysłanych do organów i zwoływane przez nie konferencje.

Konferencja kodyfikacyjna odbyła się w Wiedniu od 4 lutego 19": -Uchwaliła ona Konwencję Wiedeńską

o reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi o charakterze

uniwersalnym, nosząca c. ; 14 III 1975 r.4 Jest to pierwszy tego rodzaju akt prawnomiędzynarody

kodyfikujący normy prawne faktycznie dotyczące najznaczniejszych organizm międzynarodowych w

skali globalnej. Konwencja wzoruje się mutatis mutandis na postanowieniach Konwencji Wiedeńskiej z

1961 i 1963 r. oraz Konwencji o misjach specjalnych z 1969 r. Dotyczy to zwłaszcza zakresu przywilejów

i immunitetów.

Pewną nowość stanowi formalne wyeliminowanie w art. 74 możliwość automatycznego przyznawania

obywatelstwa państwa przyjmującego członków stałych przedstawicielstw, delegacji oraz członkom ich

rodzin dzięki stosowaniu zasady „ius soli". Konwencja wyraźnie stwierdza, iż „nie nabywają oni

obywatelstwa państwa przyjmującego wyłącznie z mocy prawa tego państw. Praktyka przyznawania

obywatelstwa opierając się na zasadzie „ius soli" m.in. dzieciom członków obcych misji

dyplomatycznych i urzędów konsularnych, i nierzadko wbrew ich woli i woli ich rodziców, stosowana w

niektórych państwach m.in. w Stanach Zjednoczonych, wzbudziła sprzeciw zwłaszcza państw

stosujących u siebie zasadę „ius sanguinis". Praktyka ta stanowiła źródło niekiedy ostrych kontrowersji.

Dlatego też tak jednoznaczne rozstrzygnięcie ; w Konwencji stanowi precedens przy rozstrzyganiu tego

rodzaju kwestii w przypadku wszelkich oficjalnych przedstawicielstw obcych państw.

Przyjęcie przez ONZ konwencji z 1975 r. stanowiło niejako wypełnienie pierwszej części ambitnego

zadania, jakie stanęło przed Komisją Prawa Międzynarodowego ONZ, a mianowicie skodyfikowanie

zasad i norm, regulując kwestie związane z reprezentacją państw w ich stosunkach z organizacjami

międzynarodowymi, jednakże tylko o charakterze uniwersalnym.

4 Polska ratyfikowała Konwencję w 1979 r.

Już w 1976 r. Komisja przystąpiła do realizacji drugiej części zadania, o wiele trudniejszego i bardziej

komplikowanego, czyli do kodyfikacji zasad i norm składających się na status prawny, przywileje i

immunitety samych organizacji międzynarodowych, zarówno uniwersalnych jak i regionalnych i ich

funkcjonariuszy, ekspertów i innych osób uczestniczących w działalności tych organizacji, jednakże nie

będących przedstawicielstwami państw. Już pierwsze kroki o charakterze sondażowym wykazały jak

trudne i skomplikowane jest to zadanie, a głównie ze względu na występujące poważne zróżnicowanie

organizacji międzynarodowych.

Jednakże mimo braku takiej kompleksowej kodyfikacji prawo dyplomatyczne organizacji

międzynarodowych rozwija się także w odniesieniu do pozostałej, pokaźnej liczby różnych organizacji

międzynarodowych (międzyrządowych), : czym świadczy wiele międzynarodowych aktów prawnych

(umów, konwencji.) zawierających w mniejszym lub szerszym zakresie elementy prawa

dyplomatycznego organizacji międzynarodowych, jak to ma miejsce np. w przypadku Wspólnot

Europejskich.

Jeśli chodzi o źródła prawa dyplomatycznego organizacji międzynarodowych to analogicznie jak w

przypadku stosunków dyplomatycznych między państwami są nimi:

–

umowy wielostronne, a szczególnie wspomniana Konwencja z 14 III 1975 r., statuty organizacji

międzynarodowych, Konwencja o przywilejach i immunitetach JNZ z 13 II 1946 r. oraz

organizacji wyspecjalizowanych ONZ z 21 IX 1947 r., oraz liczne konwencje o przywilejach i

immunitetach międzypaństwowych międzyrządowych) organizacji międzynarodowych;

–

umowy dwustronne, głównie w sprawie siedziby danej organizacji międzynarodowej określające

status organizacji lub jej organów na terytorium państwa - siedziby organizacji oraz zakresu

przywilejów i immunitetów;

–

źródłem prawa dyplomatycznego organizacji międzynarodowych jest również zwyczaj

międzynarodowy, co potwierdza we wstępie Konwencja z 14 III 1975 r.

Istnieje już bowiem bogata historia i praktyka stosunków między organizacjami i państwami.

Praktyczne znaczenie w omawianym zakresie ma również prawo wewnętrzne organizacji

międzynarodowych, prawo wewnętrzne państw oraz doktryna i orzecznictwo.

2. Pojęcie prawa dyplomatycznego organizacji międzynarodowych

Prawo dyplomatyczne organizacji międzynarodowych reguluje stosunki między państwami a

organizacjami międzynarodowymi

. Prawo to jest zbiorem norm regulujących status prawny, przywileje

i immunitety stałych misji i stałych przedstawicieli państw przy organizacjach międzynarodowych, jak

również delegacji, organów i konferencji, status prawny, przywileje i immunitety samych organizacji

międzynarodowych oraz ich funkcjonariuszy i ekspertów, a w przypadku niektórych organizacji także

takie kwestie, jak bierne i czynne legacji. Prawo to reguluje także sytuację prawną oraz przywileje i

immunitetów obserwatorów z ramienia państw nie będących członkami organizacji. Sytuacja prawna

organizacji międzynarodowych regulowana jest zazwyczaj w formie umów, noszących różne nazwy.

Prawo dyplomatyczne organizacji międzynarodowych nie jest do końca skrystalizowane i podlega

rozwojowi; znajdują w nim odbicie także pewne specyficzne cechy, które ukształtowały się w trakcie już

dosyć znacznego okresu praktycznej działalności i rozwoju organizacji międzynarodowych. Tak w

prawie dyplomatycznym organizacji międzynarodowych nie stosuje w zasadzie, m.in. takich instytucji

prawa dyplomatycznego, jak agrement i persona non grata

. W odróżnieniu od służby dyplomatycznej,

w k:: obowiązuje jednolity skodyfikowany system przywilejów i immunitetów, w organizacjach

międzynarodowych system ten jest bardzo zróżnicowany. Praw określa także specyficzne warunki, jakie

pojawiają się między organizacją a „państwem-gospodarzem" (host-state), a więc państwem, na którego

terytorium organizacja ma bądź swą stałą siedzibę, biuro, bądź odbywa się posiedzę: jej organów lub

zwołanej przez nią konferencji.

Prawo dyplomatyczne organizacji międzynarodowych dotyczy więc nie stosunków sensu largo między

państwami a międzyrządowymi organizacjami międzynarodowymi powoływanymi do życia na

podstawie umów, których stronami są państwa - dlatego też nie zajmuje się ono tzw. organizacji

pozarządowymi, powoływanymi m.in. przez organizacje społeczne, a n„-prywatne osoby itp., jak

również prawem wewnętrznym omawianych organizacji międzynarodowych.

3. Kwestia podmiotowości prawnomiędzynarodowej organizacji międzynarodowych oraz

ich osobowości w prawie wewnętrznym państw

Szczególnie w okresie powojennym w literaturze przedmiotu i praktyce państw zaczyna pojawiać się

pogląd, zgodnie z którym międzyrządowe organizacje międzynarodowe posiadają podmiotowość

prawnomiędzynarodową i dlatego uprawnione są do korzystania m.in. z przywilejów i immunitetów, a

m: prawa legacji7. Zgadzając się z pewnymi zastrzeżeniami, z tym poglądem należy zaznaczyć, iż jest to

podmiotowość specyficzna różna od podmiotowości państwa, będąca pochodną państwa - podmiotu

prawa międzynarodowego, gdyż organizacje międzynarodowe powstają z woli państw tworzących daną

organizację.

Dlatego też organizacje międzynarodowe pretendujące do miana podmiotu prawa międzynarodowego

muszą jednak spełniać wiele warunków, a szczególnie posiadać określoną zdolność do działań w

płaszczyźnie międzynarodowej. Organizacja taka powinna m.in. opierać swą działalność na umowie

międzynarodowej, posiadać odpowiednie organy uprawnione do wyrażania woli państw skupionych w

organizacji itp. Jej stosunki powinny mieć charakter stosunków prawnomiędzynarodowych, a funkcje i

zadania charakter publicznoprawny. W zgodności z aktami założycielskimi, a więc w stopniu

koniecznym do realizacji celów i funkcji danej organizacji, powinna ona posiadać zdolność traktatową i

korzystać z określonego zakresu przywilejów i immunitetów. Obok zdolności prawnomiędzynarodowej

organizacja międzyrządowa powinna także być wyposażona w ściśle określoną zdolność cywilnoprawną

zapewniającą jej uczestnictwo w płaszczyźnie prawa wewnętrznego (uprawnienie do zawierania umów,

nabywania i zbywania majątku ruchomego i nieruchomego oraz stawania w sądach).

4. Prawo legacji organizacji międzynarodowych

W praktyce organizacji międzynarodowych przeważa zdecydowanie bierne prawo legacji. Niektórzy

autorzy wiążą wyposażenie określonych organizacji •v prawo legacji z podmiotowością

prawnomiędzynarodową danej organizacji międzynarodowej, uważając że podmiotowość ta nie byłaby

pełna bez prawa egacji

W literaturze przedmiotu podmiotowość taką przyznaje się przeważnie takim organizacjom

międzynarodowym jak: ONZ, organizacje wyspecjalizowane ONZ, EWG i NATO, przy których

akredytowane są zwłaszcza stałe misje państw o charakterze dyplomatycznym. Wyrażane są też opinie,

że organizacje :ego rodzaju korzystają zarówno z biernego jak i czynnego prawa legacji, chociaż :o

ostatnie nie znajduje szerszego potwierdzenia w praktyce, z wyjątkiem głównie EWG, która ma stałe

misje w ponad 100 państwach, w tym w Polsce. Korzystają one na ogół z pełnego statusu

dyplomatycznego. Na czele ich stoją zazwyczaj funkcjonariusze w randze ambasadorów (w odróżnieniu

od ambasadorów v stosunkach bilateralnych między państwami nie dodają jednak do swego tytułu

przymiotników „nadzwyczajny i pełnomocny"). W przypadku większości organizacji międzynarodowych

bierne prawo legacji wyraża się w przyjmowaniu, na posiedzenia swych organów i konferencje, delegacji

ad hoc, reprezentujących rządy (państwa). Same te organizacje wysyłają również swe misje ad hoc

w różnych celach związanych z ich działalnością. Nie należy wykluczy w przyszłości niektóre organizacje

będą otwierać w szerszym zakresie dotychczas swe stałe misje w różnych państwach i przy innych

organizacjach międzynarodowych.

Jak już wspomniano do wyjątkowych współcześnie, w sensie ich bierna i czynnego prawa legacji zaliczyć

należy, przede wszystkim, Wspólnoty Europejskie (EWG), ONZ i NATO. Np. w wypadku ONZ niemal

wszystkie państwa członkowskie mają swe stałe misje dyplomatyczne przy tej organizacji, a przy

Wspólnotach Europejskich, w Brukseli akredytowane są stałe misje około ; -państw. Na uwagę zasługuje

fakt, iż w odniesieniu do tych misji, zwłaszcza p:: Wspólnotach Europejskich mają zastosowanie prawo i

zwyczaje dyplomatyczne, tak w zakresie procedury akredytacji (m.in. listy uwierzytelniające) i reguł

protokolarnych (tytuły i rangi dyplomatyczne) oraz korzystania z przywilejów i immunitetów

dyplomatycznych9. Przewiduje je m.in. konwencja o :: prezentacji państw w stosunkach z organizacjami

o charakterze uniwersału;.-z 1975 r. Także KBWE zaczyna instalować swe organy w różnych kraj;.:

europejskich. Korzystają one mutatis mutandis z przywilejów i immunitet; -dyplomatycznych. Nie jest

wykluczone, że również przy KBWE powstaną kiec stałe misje państw członkowskich.

5. Stałe misje państw przy organizacjach międzynarodowych

Stałe przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych datują się: faktycznie od czasów Ligi

Narodów10. Rozpowszechniają się szeroko po II wojnie światowej, zwłaszcza w całej rodzinie

organizacji ONZ. Stanowią one ważne ogniwo we współpracy państw zarówno członkowskich, jak i

nieczłokowskich z poszczególnymi organizacjami międzynarodowymi.

W praktyce organizacji międzynarodowych wykształciły się dwie kategorii misji państw przy

organizacjach międzynarodowych: o charakterze stałym i tymczasowym. Stali przedstawiciele państw

akredytowani przy danej organizacji międzynarodowej stoją zazwyczaj przez kilka lat na czele stałej mis

w której skład, podobnie jak w stałej misji dyplomatycznej, wchodzi personę dyplomatyczny,

techniczno-administracyjny i służba. Natomiast tymczasowych przedstawiciele państw, zwani

delegatami ekspertami itp. - wysyłani są ad hoc do wzięcia udziału w pracach sesji organizacji, czy też

ich poszczególnych organów lub zwoływanych przez nie konferencji. Jeśli chodzi o funkcje stałych misji,

to na

podstawie Konwencji Wiedeńskiej z 1975 r. państwa członkowskie, jeśli na to pozwalają przepisy

organizacji mogą ustanawiać stałe misje11 przy danej organizacji, aby zapewnić łączność między

państwem wysyłającym a organizacją, prowadzić negocjację z organizacją oraz wewnątrz samej

organizacji, zapewnić udział i prowadzić działalność w organizacji, przesyłać sprawozdania rządowi

państwa wysyłającego, chronić interesy państwa wysyłającego w organizacji oraz przyczyniać się do

realizacji celów i zasad organizacji przez współpracę z organizacją i wewnątrz organizacji12. Natomiast

państwa nie będące członkami organizacji mogą, jeśli zezwalają na to przepisy organizacji, ustanawiać

stałe misje obserwatorów13, aby zapewnić reprezentację państwa wysyłającego i ochronę jego interesów

w ramach organizacji i przesyłania sprawozdań rządowi państwa wysyłającego, rozwijanie współpracy z

organizacją i prowadzenia z nią rokowań. Podobnie jak w stosunkach dwustronnych między państwami,

organizacja międzynarodowa zobowiązana jest do notyfikowania państwu swej siedziby14 o zamiarze

ustanowienia przez dane państwo przy niej stałej misji, a więc jeszcze przed jej otwarciem. Ponadto

Konwencja Wiedeńska z 1975 r. określa wiele uprawnień i obowiązków państwa wysyłającego m.in.

stwierdza że może ono akredytować tę samą osobę w charakterze szefa misji przy jednej, dwóch lub

więcej organizacjach międzynarodowych oraz wyznaczyć szefem misji członka personelu

dyplomatycznego innej misji. Państwo wysyłające może również akredytować członka personelu

dyplomatycznego misji w charakterze szefa misji przy innych organizacjach międzynarodowych lub

mianować członka personelu misji w charakterze członka personelu innej misji. Dwa lub więcej państw

mogą akredytować tę samą osobę szefem misji przy :ej samej organizacji międzynarodowej. W skład

misji, oprócz szefa może wchodzić personel dyplomatyczny, administracyjny i techniczny oraz

członkowie służby. Konwencja Wiedeńska z 1975 r. zastrzega jednak, że skład

11' Konwencja przez „stałą misję" rozumie: misję o charakterze stałym reprezentującą państwo, wysyłaną do organizacji, której jest
ono członkiem.

Interesujące jest określenie funkcji otwartego we wrześniu 1990 r. Przedstawicielstwa Wspólnot Europejskich w Polsce. Z

Biuletynu WE wynika, że „Do naczelnych zadań Przedstawicielstwa należy sprawowanie funkcji pośrednika w kontaktach między
polskim rządem a Komisją WE

* Brukseli", i że „Pod wieloma względami obowiązki Przedstawicielstwa są zbliżone do zadań innych misji dyplomatycznych".
Biuletyn dalej wyjaśnia, że „Przedstawicielstwo, podobnie jak ambasady dla stolic swych krajów, przygotowuje raporty na temat

sytuacji politycznej i ekonomicznej oraz przeglądy prasy dla Komisji. Zajmuje się również organizowaniem wizyt na wysokim
szczeblu itd.

3oza wykonywaniem codziennych obowiązków, właściwych każdej misji dyplomatycznej, Przedstawicielstwa WE w Środkoej i
Wschodniej Europie są odpowiedzialne za koordynację i nadzór nad realizacją projektów pomocy w ramach programu PHARE". -

Por. Biuletyn Przedstawicielstwa Komisji WE w Warszawie pt. Informacje z Warszawy, styczeń 1992, nr. 1.
13

Konwencja przez „stałą misję obserwatorów" rozumie: misję o charakterze stałym, prezentującą państwo, wysyłaną do

organizacji międzynarodowej przez państwo nie będące jej członkiem.
14

Konwencja przez pojęcie „państwo siedziby organizacji" (host state) rozumie państwo, na którego terytorium organizacja

ma bądź swoją siedzibę, urząd, bądź w którym odbywa się zebranie jednego z jej organów lub konferencja.

osobowy misji nie może przekroczyć tego, co uważa się za „rozsądne i normalne“ z punktu widzenia

zakresu funkcji organizacji, potrzeb misji oraz sytuacji i warunków państwa siedziby organizacji

Konwencja nie podważa prawa państwa członkowskiego do swobodnego określania składu osobowego

misji, przewidując także, iż spory wynikłe na tym tle powinny być załatwiane w drodze negocjacji i w

duchu koncyliacji.

Państwo wysyłające może w zasadzie według własnego uznania mianowanych członków misji. Istnieją w

tym zakresie dwa ograniczenia: jedno wyżej wspomniane, dotyczące składu liczbowego misji oraz drugie

zastrzegające, ze zarówno szef misji jak i członkowie personelu dyplomatycznego misji powinni w

zasadzie, posiadać obywatelstwo państwa wysyłającego. Mogą oni wyjątkowo być mianowani spośród

obywateli państwa - siedziby organizacji, jednakże zi jego zgodą, która może być w każdej chwili

cofnięta. Konwencja Wiedeński z 1975 r. zobowiązuje do przestawiania władzom organizacji przez szefa

mu listów uwierzytelniających, wystawianych bądź przez głowę państwa, szefa rządu lub ministra spraw

zagranicznych, bądź gdy na to zezwalają przepisy organizacji przez inną kompetentną władzę państwa

wysyłającego.

Państwo wysyłające będące członkiem organizacji może zaznaczyć w listach uwierzytelniających stałego

przedstawiciela, że jest on upoważniony do działano w charakterze delegata do jednego lub więcej

organów organizacji16. Państwo nie będące członkiem organizacji może zaznaczyć w listach

uwierzytelniających swego stałego obserwatora, że jest on upoważniony do działania w charakterze

obserwatora - delegata w jednym lub więcej organach organizacji, jeśli na te zezwalają przepisy

organizacji lub danego organu.

Ponadto państwo wysyłające zobowiązane jest notyfikować organizacji fakt mianowania, stanowisko,

tytuł oraz porządek pierwszeństwa członków misji, ich przybycie i ostateczny wyjazd lub zakończenie

funkcji w misji, jak również inne zmiany w ich statusie. Obowiązek notyfikacji rozciąga się także na

członków rodziny członków misji, członków personelu służby oraz dotyczy również lokalizacji

pomieszczeń misji oraz rezydencji prywatnych. Powyższe notyfikacje powinny być bądź przez

organizacje, bądź samo państwo wysyłające przekazywane także państwu - siedziby organizacji. W razie,

gdy stanowisko szefa misji z jakichkolwiek powodów nie jest obsadzone, lub gdy nie jest on w stanie

wykonywać tych funkcji, państwo wysyłające może wyznaczyć tymczasowego szefa misji, którego

nazwisko zobowiązane jest ono notyfikować organizacji, a za jej pośrednictwem państwu - siedziby

organizacji.

Jak potwierdza praktyka jest to jedna z delikatniejszych kwestii i nierzadko spornych w stosunkach miedzy państwem

wysyłającym a państwem siedziby danej organizacji. Stałe misje państw akredytowane są bowiem przy danej organizacji, a nie przy

władzach państwa jej siedzib).
Dlatego też państwo to me powinno samo, bez uzgodnienia z władzami danej organizacji, ingerować w sprawy stanu liczbowego

misji, tym bardziej, że kryterium zawarte w Konwencji („co uważa za rozsądne i normalne") zawiera w sobie wiele subiektywizmu i
polityki.

Przez pojecie „organu organizacji" Konwencja rozumie jakikolwiek główny lub pomocniczych organ organizacji

międzynarodowej, komisję, komitety lub podgrupy tych organów, których państwa są członkami.

Jeśli chodzi o sposób ustalania porządku pierwszeństwa (precedencji), to różni się on od

obowiązującego w służbie dyplomatycznej i konsularnej. Porządek pierwszeństwa między stałymi

przedstawicielami i stałymi obserwatorami ustalany jest na podstawie porządku alfabetycznego nazw

państw, stosowanego w danej organizacji. Misja powinna być zlokalizowana w miejscowości siedziby

organizacji. Jednak, gdy zezwalają na to przepisy organizacji oraz za uprzednią zgodą państwa siedziby

organizacji, państwo wysyłające może zainstalować misję lub biuro misji w miejscowości innej aniżeli

siedziby organizacji.

6. Delegacje do organów i na konferencje organizacji międzynarodowych

Status delegacji określany jest każdorazowo bądź w aktach założycielskich organizacji

międzynarodowych bądź w innych umowach, np. w konwencjach o statusie prawnym, przywilejach i

immunitetach organizacji międzynarodowych.

Pierwszą próbę kodyfikacji ich statusu, podobnie jak stałych przedstawicieli stanowi Konwencja

Wiedeńska o reprezentacji państw w ich stosunkach z powszechnymi organizacjami międzynarodowymi

z 14 III 1975 r. Jej ustalenia można uznać za wyraz przeważającej praktyki państw i współczesnego

prawa międzynarodowego w tej dziedzinie. Część III Konwencji Wiedeńskiej z 1975 r. reguluje status

delegacji do organów i na konferencje

organizowane pod auspicjami organizacji międzynarodowych o

charakterze uniwersalnym. Zgodnie z art.42 Konwencji państwo może wysyłać delegację do organu lub

na konferencję, jednakże tylko zgodnie z przepisami danej organizacji. Jeśli przepisy organizacji na to

zezwalają dwa lub więcej państw może wysyłać wspólną delegację do organu lub na konferencje.

Odnośnie do składu, liczebności, powoływania członków delegacji, akredytacji szefa delegacji,

notyfikacji, precedencji - obowiązują mutatis mutandis zasady analogiczne, jak w wypadku stałych misji

i stałych misji obserwatorów. Zgodnie z art. 72 Konwencji wszystkie postanowienia dotyczące delegacji

mają zastosowanie również do delegacji obserwatorów

Zgodnie z art. l Konwencji termin „delegacja do organów lub na konferencję" oznacza -delegację wysyłaną przez państwo

do brania udziału w jego imieniu w pracach organu lub konferencji.

Termin „delegacja obserwatora" oznacza delegację wysyłaną przez państwo do uczestniczenia w jego imieniu w

charakterze obserwatora w pracach organu organizacji lub pracach konferencji.

7. Przywileje i immunitety

Powołując do życia międzyrządową organizację międzynarodową państwa wyposażają ją z reguły w

pewien zakres przywilejów i immunitetów

niezbędnych do skutecznego i niezależnego, zwłaszcza od

władz miejscowych wykonywania funkcji służących realizacji celów danej organizacji międzynarodowe!

Mimo braku w literaturze i praktyce państw ściśle określonych, jednolitych kryteriów, poza ewentualnie

wspomnianymi w punkcie 3 i 4 niniejszego rozdziału - na podstawie których nadawany byłby

odpowiedni zakres przywilejów i immunitetów poszczególnym organizacjom międzynarodowym -

stosowane są jednak niektóre zasady przyjęte w teorii i praktyce współczesnego prawi dyplomatycznego

i konsularnego.

Należy do nich, przede wszystkim, teoria funkcji, wiążąca zakres przywilejów i immunitetów danej

organizacji międzynarodowej z charakterem i znaczeniem jej funkcji i celów, tak by rozciągały się tylko

na sprawy związane z ich urzeczywistnieniem, a więc działalnością samej organizacji międzynarodowej.

Zasada u znajduje swe potwierdzenie m.in. w art. 105 Karty NZ, który głosi, że „organizacja korzysta na

terytorium każdego ze swych członków z przywilejów i immunitetów koniecznych dla osiągnięcia jej

celów". Określane są one każdorazowo na podstawie umów bilateralnych lub multilateralnych, a nawet

jednostronnych aktów

lub wyjątkowo w przypadku konferencji organizowanych ad hoc na podstawie

zasad prawa zwyczajowego, a nawet kurtuazji międzynarodowej.

Wynika to przede wszystkim z poważnego zróżnicowania organizacji zarówno pod względem ich

charakteru, celów, funkcji, znaczenia itp. Dlatego też poszczególne organizacje lub grupy organizacji

wyposażone są w różny zakres przywilejów i immunitetów, czasami przypadkowy. Jedne organizacje

wyposażone są w zakres przywilejów i immunitetów zbliżony do zakresu stałych lub ad hoc powołanych

misji dyplomatycznych, inne znów, poza niewielkimi czasami ulgami podatkowymi, nie legitymują się

praktycznie żadnymi przywilejami i immunitetami.

Tendencja do przyznawania szerokiego zakresu przywilejów i immunitetów zbliżonego do

dyplomatycznego, zaznaczyła się szczególnie ze strony b. państw socjalistycznych. Z kolei państwa

zachodnie preferują bardziej ograniczeń; zakres przywilejów i immunitetów organizacji

międzynarodowych21, w tym

Por. C.W. Jenks, International Immunities, London 1961; C.-A. Coliard, Institutions d relations internationales, Paris 1974 -

sixieme edition, s. 631, 632; P. Cahier, Etudes des accords a sieges conclus entre les organisations internationales et les Etats ou elles

resident, Milan 1959; J. Sutoi
Przywileje i immunitety międzynarodowe, Warszawa 1973, s. 170-222.

Np. rząd polski na podstawie swego jednostronnego „Oświadczenia" z 3 IX 1980 r. przyznano dosyć szeroki zakres

przywilejów i immunitetów Międzynarodowej Komisji do spraw połowów n

Bałtyku, z siedzibą w Warszawie. Por. Nota MSZ z 3 IX 1980 r.
21

W wielce zróżnicowanej praktyce państw jeśli chodzi o zakres przywilejów i immunitetów znajdujących odbicie m.in. w

postanowieniach umów o siedzibie organizacji, szczególne miejsc zajmują, wzbudzając nierzadko kontrowersje - kwestie zwolnień
podatkowych, zwłaszcza w stosun-

dotyczących nietykalności pomieszczeń

. Zakres ten jednak powinien być uzależniony od charakteru i

zakresu pełnionych funkcji zgodnie z obowiązującą w tej mierze zasadą prawa dyplomatycznego.

Znalazło to potwierdzenie m.in. w art.21 Konstytucji Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw

Rozwoju Przemysłowego, w którym stwierdza się, że UNIDO „będzie korzystać na terytorium każdego

członka z takiej zdolności prawnej oraz takich przywilejów : immunitetów, które są konieczne do

wykonywania jej zadań i wypełniania jej celów" oraz że „Przedstawiciele członków i funkcjonariusze

Organizacji korzystają z takich przywilejów i immunitetów, które są konieczne do niezależnego

wypełniania ich zadań związanych z Organizacją"

Wyjątkowo, jedynie wąska grupa najwyższych funkcjonariuszy niektórych organizacji

międzynarodowych oraz przedstawiciele państw (delegaci) i członkowie stałych misji państw

członkowskich przy niektórych organizacjach korzystają z pełnych przywilejów i immunitetów

dyplomatycznych24. W odróżnieniu jednak od członków stałych i tymczasowych misji

dyplomatycznych, funkcjonariusze organizacji międzynarodowych z tytułu pełnienia swych funkcji, jako

funkcjonariusze międzynarodowi, nie podlegają, w zasadzie, jurysdykcji państw, których są

obywatelami

. Mimo to zdarzały się jednak wypadki aresztowania i sądzenia funkcjonariuszy

organizacji, będących obywatelami państwa przyjmującego. Np. Stany Zjednoczone nie zwalniają z

podatków funkcjonariuszy ONZ będących ich obywatelami. Dlatego też ONZ wyrównuje im te sumy, by

nie znaleźli się w gorszej sytuacji finansowej od funkcjonariuszy nie Będących obywatelami

amerykańskimi, którzy są wolni od podatków od uposażeń i wynagrodzeń wypłacanych im przez

światową organizację. —

Por. C.-A. Colliard, Instisutions, s. 632.

Jako przykład poszanowania pomieszczeń organizacji międzynarodowej nawet w warunkach wojny domowej, było

respektowanie nietykalności Biura ONZ w Kabulu przez nowe władze afganistańskie, mimo iż w Biurze tym przez kilka miesięcy

znalazł schronienie i korzystał faktycznie : azylu dyplomatycznego b.prezydent (komunistyczny) Afganistanu A.Nadżibullach. ONZ
odmówiło jego wydania, mimo usilnych żądań władz afganistańskich. Por. m.in. „Rzeczpospolita" :5 VIII 1992.

Por. Tekst Konstytucji - Dz.U. 28 XII 1985, załącznik do nr 60, póz. 309.

Tak np. art. 3, pkt l i 2 Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Komisją Wspólnot Europejskich w sprawie

ustanowienia Przedstawicielstwa Komisji Wspólnot Europejskich w Polsce oraz przywilejów i immunitetów, podpisanej w Brukseli 21
VI 1990 r. - stwierdza, iż:

„Przedstawicielstwo Komisji, jego szef i jego członkowie, jak również członkowie ich rodzin pozostający z nimi we wspólnocie

domowej, będą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej korzystać z takich samych praw, przywilejów i immunitetów oraz podlegać
takim samym obowiązkom, jakie odpowiadają tym, które zostały ustalone w Konwencji Wiedeńskiej o stosunkach

dyplomatycznych
7. 18 kwietnia 1961 r., oraz przyznane i przyjęte przez misje dyplomatyczne w Rzeczypospolitej Polskiej, szefów i członków tych

misji, jak również członków ich rodzin pozostających z nimi we •wspólnocie domowej.

Inne postanowienia Konwencji Wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia :961 r. stosuje się mutatis mutandis" -
Por.: Dz.U. 7 XI 1990, nr 75, poz.444.

Znalazło to odbicie m.in. we wspomnianej Konstytucji UNIDO, której art.11, pkt 4 głosi m.in., że przy wykonywaniu swoich

obowiązków Dyrektor Generalny i personel nie będą zwracać się o instrukcję ani otrzymywać instrukcji od jakiegokolwiek rządu lub

jakiejkolwiek władzy spoza Organizacji i że jako funkcjonariusze międzynarodowi są odpowiedzialni „tylko wobec Organizacji",
oraz że „każdy z członków uszanuje wyłącznie międzynarodowy charakter ich obowiązków i że nie będzie próbował wpływać na nich

przy spełnieniu ich obowiązków".

aresztowania i sądzenia w państwie, którego obywatelem jest funkcjonariusz organizacji

międzynarodowej, przeważnie pod zarzutem szpiegostwa. Wypad. takie prowadziły jednak do zatargów

między danym państwem a organizacją międzynarodową, broniącą z reguły międzynarodowego

charakteru uprawni;! swego funkcjonariusza. Częściej tego rodzaju sytuacje zdarzają się w stosunkach

między organizacją a państwem jej siedziby. Zarzut prowadzenia działalności sprzecznej z urzędowym

zakresem obowiązków służy zazwyczaj za podstawę c wydalenia, jeśli funkcjonariusz, delegat lub

członek stałej misji korzysta ze statusu dyplomatycznego, lub do aresztowania i sądzenia - gdy nie

korzyć z takiego statusu, gdyż np. szpiegostwa, oczywiście, nie można pogódź . z wykonywaniem ich

funkcji służbowych, związanych z działalnością organizacji międzynarodowych

Szczególnie po II wojnie światowej doszło do kodyfikacji przywileje i immunitetów międzynarodowych

na szeroką skalę oraz pewnego ujednoliceń.-. i standaryzacji zasad w tej dziedzinie. Wiąże się to

oczywiście ze wzrostem nie tylko liczebności, lecz także roli organizacji międzynarodowych we

współczesnych stosunkach międzynarodowych. Po II wojnie światowej27 początek temu procesowi dała

konwencja o przywilejach i immunitetach ONZ z 13 II 1946 -oraz wzorowana na niej konwencja o

przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych ONZ z 21 XI 1947 r.

Jak już wspomniano, współcześni r przywileje i immunitety opierają się głównie na prawie

konwencyjnym, na umowach wielostronnych, dwustronnych oraz aktach jednostronnych, a zupełnie

marginesowo na podstawie międzynarodowego prawa zwyczajowego. Nawet w wypadku

międzyrządowych konferencji międzynarodowych organizowany ad hoc, podpisywane są specjalne

porozumienia z państwem – gospodarzem w sprawie przywilejów i immunitetów uczestników i

organizatorów na czas trwania tej konferencji.

Znaczny krok na drodze do powszechnej kodyfikacji przywilejów i immunitetów organizacji

międzynarodowych stanowiło opracowanie i przyjęcie v ramach ONZ wspomnianej Konwencji

Wiedeńskiej o reprezentacji państw v ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi o charakterze

uniwersalnym z 14 III 1975 r.

Np. w sierpniu 1986 r. Stany Zjednoczone aresztowały pracownika Sekretariatu ONZ.obywatela radzieckiego, G.

Zacharowa pod zarzutem szpiegostwa. W 1978 r. rząd Stanów Zjednoczonych spowodował wydalenie stałego przestawiciela SR

Wietnamu - ambasadora Dinh E;Thi pod zarzutem prowadzenia działalności godzącej w bezpieczeństwo Stanów Zjednoczonych. Byl
to pierwszy wypadek wydalenia szefa stałego przedstawicielstwa przy ONZ. Zaś na podstawie decyzji Kongresu Stanów

Zjednoczonych została zamknięta 21 III 1988 r. misja obserwatora OWP przy ONZ.
27

Także po I wojnie światowej przyznane były przywileje i immunitety, w tym dyplomatyczne funkcjonariuszom

międzynarodowym, zwłaszcza Ligi Narodów i Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze. Brak jednak było
umów międzynarodowych o charakterze powszechnym, kodyfikującym przywileje i immunitety jakiejś grupy organizacji

międzynarodowych
Por. m.in. A. Hammarskjóld, Les immunites des personnes investies de fonctions internationaL ; Recueil de Cours 1936, t. II, s. 110-

209; S. Basdevant, Lesfunctionnaires internationaux, Paryż 195 ^
s. 170-222.

Konwencja ta znajduje coraz szersze zastosowanie, gdyż jej klauzule standardowe, na podstawie specjalnych porozumień,

stosowane są do poszczególnych organizacji wyspecjalizowanych. Np. na podstawie oświadczenia rządowego z 22 V 1990 r. Polska

zobowiązała się stosowania postanowienia tej Konwencji, której jest stroną (Dz.U. 1970, nr 4, póz. 25) także wobec
Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (Dz.U. 22 V 1990, nr 63, póz. 372).

Klauzule standardowe tej konwencji stosowane są niekiedy także wobec tworzonych ad hoc organów międzynarodowych.

Rozdział X

ROKOWANIA DYPLOMATYCZNE,

KONFERENCJE MIĘDZYNARODOWE,

PEŁNOMOCNICTWA, JĘZYK DYPLOMATYCZNY,

KURTUAZJA MIĘDZYNARODOWA ORAZ PROTOKÓŁ DYPLOMATYCZNY

1. Bezpośrednie rokowania dyplomatyczne

Bezpośrednie rokowania dyplomatyczne występują w dwóch podstawowy, formach: w pierwszej, jako

rozmowy urzędowe (oficjalne) z przedstawiciel a r państwa przyjmującego, państwa trzeciego,

organizacji międzynarodowych itr na różne interesujące strony tematy, a szczególnie w sprawie zawarcia

umów międzynarodowych; w drugiej, jako środek i metoda pokojowego załatwiania sporów

międzynarodowych. Rokowania dyplomatyczne nazywane też bezpośrednimi, gdyż w odróżnieniu od

innych tzw. niedyplomatycznych środków pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych -

prowadzone są bezpośrednio między zainteresowanymi stronami. Różnią się one np. od arbitrażu tych

że przedstawiciele dwóch lub więcej państw spotykają się i prowadzą negocjacji bezpośrednio między

sobą bez powoływania jakichkolwiek organów i przekaz wania im kompetencji oraz przeprowadzania

głosowania, jak to się np. zdarz. w negocjacjach z udziałem „czynnika trzeciego", czy też konferencji

międzynarodowych.

W bezpośrednich rokowaniach dyplomatycznych strony zachowują całkowitą samodzielność i swobodę

zarówno określania i wyrażania swego stanowiska, jak i przyjmowania stanowiska i postulatów

partnerów w negocjacjach. W zależności od przedmiotu zainteresowania stron, rokowania mogą być

prowadzone bezpośrednio przez głowy państwa lub szefów rządu (tzw. spotkania „na szczycie"),

ministrów spraw zagranicznych lub delegacje niższego szczebla, misje dyplomatyczne itd. Mogą one być

prowadzone zarówno w sposób ustny, jak i korespondencyjny, w formie wymiany telegramów, tzw.

„gorącej linii" itp. W ostatnich latach przyjęła się również forma tzw. konsultacji, czyli spotkań

przedstawicieli państw na różnych szczeblach, w tym równie: spotkań „na szczycie", aby wymienić

poglądy na różne i interesujące je temat;-i ustalić wspólne stanowisko. Liczne problemy interesujące

państwa, a w tym spory międzynarodowe, załatwiane są w codziennej praktyce państw za pomocą

pokojowych środków, a szczególnie rokowań dyplomatycznych. Rokowania wciąż pozostają

podstawowym sposobem uzgadniania woli państw, zasad współpracy między nimi i załatwiania sporów

międzynarodowych, mimo że w ostatnich czasach znacznie wzrosła rola dyplomacji wielostronnej,

konferencyjnej1.

W drodze rokowań dokonuje się przeważnie uzgadniania pokojowych rozwiązań wszelkich kwestii

wynikających ze stałego rozwoju stosunków między państwami; w ich wyniku zawierane są m.in.

traktaty miedzy państwami. Rokowania te stanowią przeto główny instrument realizacji pokojowych

stosunków międzynarodowych, jedną z najważniejszych funkcji współczesnej dyplomacji oraz służą do

załatwiania wszelkich kwestii interesujących państwa. Ich skuteczność zależy w dużej mierze od

umiejętności osiągania kompromisu i sztuki perswazji. Ważna rola w prowadzeniu rokowań przypada

ministerstwu spraw zagranicznych i innych upoważnionym do tego centralnym organom państwa oraz

misjom dyplomatycznym reprezentującym całokształt stosunków państwa wysyłającego w państwie

przyjmującym. Szefowie misji dyplomatycznych na podstawie bądź listów uwierzytelniających, bądź też

specjalnych pełnomocnictw upoważnieni są do pertraktowania w imieniu państwa wysyłającego we

wszystkich kwestiach stosunków bilateralnych, a nawet multilateralnych.

Prowadzenie rokowań i podejmowanie zobowiązań międzynarodowych jest atrybutem władzy

wykonawczej, czyli rządu, który prowadzi je bądź sam (premier, wicepremier), bądź za pośrednictwem

resortów odpowiedzialnych za stosunki międzynarodowe, a szczególnie ministra spraw zagranicznych,

do którego kompetencji należy i ogólne kierownictwo, i nadzór nad rokowaniami w ramach realizacji

generalnych założeń polityki zagranicznej państwa. Do jego kompetencji należy zatem opiniowanie

instrukcji przeznaczonej dla przewodniczącego delegacji na rokowania dwustronne lub wielostronne

(konferencje międzynarodowe), niezależnie od tego, jakiego resortu jest on przedstawicielem.

Status (przywileje i immunitety) delegacji na rokowania dwustronne reguluje konwencja z 1969 r. o

misjach specjalnych oraz prawo zwyczajowe, jak również inne akty prawne, w tym zawierane ad hoc z

okazji organizowania poszczególnych konferencji międzynarodowych. Procedura rokowań

dwustronnych ustalana jest każdorazowo między stronami, mimo że w ciągu stuleci ustaliły się pewne

zasady, które w praktyce są przeważnie stosowane.

2. Delegacje na rokowania dwustronne i wielostronne

Zgodnie z przeważającą praktyką zapewnienia przewodniczącemu delegacji pomocy i fachowych

informacji, które mogą się okazać niezbędne podczas rokowań dwustronnych i wielostronnych, w skład

delegacji włączani są przedstawiciele, w zasadzie, wszystkich zainteresowanych resortów i instytucji oraz

specjalni eksperci.

1 Por. m.in. M. Paszkowski, Dyplomacja wielostronna na forum organizacji międzynarodowych, Warszawa 1976 r.; S.S. Goodspeed,
The Naturę and Function of International Organisation, New York 1959.

W miarę możliwości w skład delegacji wchodzi każdorazowo przedstawiciel ministerstwa spraw

zagranicznych, gdyż przedstawiciele innych resortów nie zawsze są zorientowani w dziedzinie

stosunków i prawa międzynarodowego, oraz w zakresie procedury rokowań i techniki zawierania

traktatów. Jego zadaniem jest m.in. czuwanie nad tym, by zobowiązania podejmowane przez delegacje

były zgodne z prawem międzynarodowym i prawem wewnętrznym oraz właściwą formą zobowiązań.

W rokowaniach o charakterze specjalistycznym przewodniczącym delegaci jest zazwyczaj przedstawiciel

resortu, do którego właściwości należy przedmiot rokowań. Od zasady tej są jednak wyjątki na rzecz

przedstawiciela ministerstwa spraw zagranicznych i szefa misji dyplomatycznej. Na polecenie lub za

zgodą przewodniczącego delegacji, poszczególni członkowie mogą nie tylko zabiera, głos w rokowaniach,

lecz również uczestniczyć w komisjach, grupach roboczych przygotowaniu tekstu traktatu lub innych

dokumentów, np. wspólnego oświadczenia, deklaracji, komunikatu itp.

W rokowaniach dwustronnych tylko przewodniczący delegacji upoważnień;-jest, w zasadzie, do

prowadzenia rokowań i wyrażania stanowiska swego państwa wobec partnera rokowań

. Jedynie z jego

wyraźnego upoważnienia stanowisko delegacji może wobec partnera rokowań przedstawić inny członem

delegacji, a nawet ekspert. Przewodniczący delegacji zasięga zazwyczaj opinii wszystkich członków

delegacji i uzgadnia z nimi kwestie sporne i budząc: wątpliwości. Wchodzący w skład delegacji

przedstawiciele innych resortów si wobec partnera lub partnerów rokowań wyłącznie członkami

delegacji reprezentują delegację jako całość, a nie poszczególne resorty.

Skład delegacji zależy w zasadzie od uznania i potrzeb państwa wysyłającego Od tej zasady czynione są

jednak niekiedy wyjątki, a to szczególnie ze względu na brak miejsca przy stole, na sali obrad itp.

Zazwyczaj delegacje państwa będącego gospodarzem konferencji są liczniejsze, gdyż ciążą na nim

dodatkowe obowiązki w tym natury techniczno - organizacyjnej. W skład delegacji, oprócz

przewodniczącego, wchodzą przeważnie także delegaci, zwani też delegatami pełnomocnymi,

upoważnieni do składania w imieniu swego rządu wiążących oświadczeń i do podpisywania aktów

przyjmowanych np. przez konferencję. Spośród nich mianowani są zastępcy przewodniczącego

delegacji. Następnie są delegaci zwykł: bez specjalnych pełnomocnictw oraz doradcy i rzeczoznawcy.

Delegacja może mieć do dyspozycji także personel pomocniczy, m.in. sekretarzy, tłumaczy stenotypistki.

Przyjęte jest, że w razie potrzeby członek misji dyplomatyczne państwa wysyłającego przydzielony jest

do delegacji w charakterze bądź pełnoprawnego członka, bądź też łącznika między delegacją a misją.

2 Aby zapewnić odpowiednią skuteczność rokowań (lub konferencji), ułatwić kontakty miedz;,

delegacjami - przewodniczący delegacji powinni być w miarę możliwości równi lub bliscy rangą

3. Konferencje międzynarodowe

W dzisiejszych czasach rokowania dwustronne już nie wystarczają, w związku z dynamiką rozwoju

stosunków międzynarodowych. Wiele problemów wymaga bowiem uzgodnień w drodze współpracy

wielostronnej, której podstawową formą są konferencje3.

Toteż w obecnych czasach poważnie wzrosła rola dyplomacji wielostronnej. Konferencje zwoływane

bezpośrednio przez zainteresowane państwa lub pod auspicjami organizacji międzynarodowych,

dyskutują i uzgadniają wolę państw w różnych dziedzinach, od politycznych poprzez prawne, do czysto

technicznych. Ze względu na swój zasięg mogą one mieć charakter uniwersalny, regionalny lub

grupowy, skupiając zwykle więcej niż dwa zainteresowane państwa.

Współcześnie stosuje się, w zasadzie, wyłącznie nazwę „konferencja" w odróżnieniu od czasów

dawniejszych, a szczególnie XIX w., kiedy najważniejsze w sensie politycznym zjazdy międzynarodowe

nazywane były „kongresami". Obecnie przeciwnie, jedynie niektóre organizacje międzynarodowe o

charakterze technicznym, jak Powszechny Związek Pocztowy oraz międzynarodowe stowarzyszenia

naukowe nazywają swoje konferencje kongresami.

Konferencje mogą nosić różne nazwy: „konferencja polityczna", „dyplomatyczna", „narada",

„spotkanie", „zjazd". Od konferencji zwoływanych przez państwo lub pod auspicjami organizacji

międzynarodowych do załatwienia określonej sprawy, np. kodyfikacji określonej dziedziny prawa

międzynarodowego lub pokojowego rozwiązania konfliktu - należy odróżnić zwoływane w ramach

samych organizacji międzynarodowych periodyczne spotkania zwane „konferencjami", które są

faktycznie organami tych organizacji i nierzadko stanowią najwyższą władzę prawodawczą danej

organizacji międzynarodowej. Zdarzają się też sytuacje, że niektóre organizacje lub ich organy nazywają

się „konferencjami", choć nimi nie są, np. Europejska Konferencja Ministrów Transportu.

a. Zwoływanie i skład konferencji. Konferencja zwoływana jest przeważnie z inicjatywy

określonego państwa lub państw, albo organizacji międzynarodowej. Państwo lub państwa zapraszające

podają zazwyczaj w nocie cel, główne punkty porządku dziennego, termin i miejsce zwoływanej

konferencji, które to kwestie są w ten sposób konsultowane z pozostałymi państwami - uczestnikami.

Odnośnie do nie uzgodnionych punktów porządku dziennego decyzję podejmuje sama konferencja.

Niejednokrotnie, szczególnie w ramach większych organizacji międzynarodowych miejsce i termin

konferencji są od początku określone. Również projekty dokumentów, które mają być przyjmowane

przez daną konferencję opracowywane są wcześniej przez grupy ekspertów.

3 Praktyka zwoływania konferencji (zjazdów, kongresów) międzynarodowych znana jest od starożytnej Grecji. Jednakże prawdziwy
rozwój tej formy stosunków wielostronnych datuje się od drugiej połowy XIX w. Sytuacja ulega radykalnej zmianie w miarę rozwoju

nowoczesnych środków transportu i telekomunikacji umożliwiających podróże do najodleglejszych państw świata oraz
utrzymywanie stałej łączności z państwem wysyłającym. Toteż w czasach współczesnych niemal codziennie odbywa się dziesiątki

różnych konferencji i spotkań międzynarodowych

Prace takich grup trwają niekiedy całe lata. Tak np. rolę taką spełnia Komisja Prawa Międzynarodowego

ONZ.

Liczba państw uczestniczących w konferencji zależy przeważnie od je przedmiotu. Jeśli celem jej jest

uregulowanie określonego sporu, wówczas powinny w niej uczestniczyć wszystkie państwa

zainteresowane w jego załatwieniu, a tym bardziej będące jego stronami. Jeśli zadaniem konferencji je<.

przyjęcie jakiegoś aktu prawnomiędzynarodowego, regulującego problem o znaczeniu

ogólnoświatowym, np. z zakresu prawa dyplomatycznego, wówczas prawo uczestniczenia w takiej

konferencji powinny mieć zapewnione wszystkie zainteresowane konferencją państwa świata.

Skład uczestników konferencji jest zazwyczaj wcześniej uzgadniany w drodze dyplomatycznej między

państwem inicjatorem, a państwem zainteresowanym. Wymóg wcześniejszego uzgadniania składu

uczestników ma niekiedy praktyczne, polityczne znaczenie i często są wypadki, że państwa zaintereso-

wane w zwołaniu konferencji nie wyrażają zgody na udział w niej niektórych państw jako ich zdaniem

„nie mających związku z przedmiotem konferencji' Czasami państwo zapraszające tendencyjnie i w

sposób dyskryminacyjny nie dopuszcza niektórych państw do udziału w konferencji. Z kolei nieza-

proszenie na konferencję określonego, zainteresowanego państwa może być z jednej strony uznane za

akt nieprzyjazny, a z drugiej spowodować zignorowanie przez to państwo uchwał konferencji. Jeśli

chodzi o udział w konferencji zwoływanej przez organizację międzynarodową, to stosownie do

postanowień statutu, oprócz członków, mogą być również zapraszane państwa nie będące członkami

organizacji lub przedstawiciele innych organizacji, a nawet ruchów narodowowyzwoleńczych. Udział w

konferencji nie jest równoznaczny z uznaniem państwa czy ruchu wyzwoleńczego przez państwa

uczestniczące w konferencji.

Pełnoprawnymi uczestnikami konferencji mogą być, w zasadzie, jedynie przedstawiciele podmiotów

prawa międzynarodowego. Czasami jednak, szczególnie w konferencjach o charakterze technicznym

biorą udział także przedstawiciele nie w pełni suwerennych podmiotów. Każde państwo, które nie chce

brać udziału w konferencji o charakterze pełnoprawnego uczestnika, może wysyłać na taką konferencję

obserwatora. Jeśli chodzi o państwo nie będące członkiem organizacji międzynarodowej, która zwołuje

konferencję, to zazwyczaj jej stały regulamin określa warunki, na jakich obserwator takiego państwa

może uczestniczyć w konferencji. Natomiast, gdy konferencja nie jest zwoływana w ramach organizacji

międzynarodowej, wówczas państwo zapraszające, zazwyczaj w porozumieniu z innymi państwami -

uczestnikami konferencji, określa warunki, na jakich mogą ewentualnie być zaproszeni obserwatorzy

określonych państw lub organizacji międzynarodowych.

b. Zasada suwerennej równości państw i głosowanie. Zgodnie z zasadą suwerennej równości

państw, każde państwo uczestniczące w konferencji w charakterze pełnoprawnego uczestnika ma jeden

głos. W zależności od ustaleń regulaminu konferencji, uchwały jej zapadają bądź jednomyślnie, bądź też

większością głosów: zwykłą lub kwalifikowaną. Głosowanie może być jawne lub tajne.

W praktyce ostatnich lat przyjęła się również zasada podejmowania decyzji w drodze uzgadniania

stanowisk w trakcie swobodnej wymiany poglądów bez formalnego głosowania. Jest to tzw. zasada

consensusu. Na wielu konferencjach system głosowania większościowego jest bowiem coraz częściej

zastępowany metodą consensusu, czyli tzw. ogólnej zgody, pozwalającej w miarę możliwości na

harmonijne uwzględnianie stanowisk i interesów wszystkich uczestników konferencji. Metoda ta polega

na cierpliwym prowadzeniu rokowań aż do osiągnięcia akceptacji danej propozycji, tekstu rezolucji,

porozumienia itp. przez wszystkie lub prawie wszystkie państwa uczestniczące w rokowaniach, zbliża

więc tego rodzaju rokowania do bezpośrednich rokowań dyplomatycznych, a wszystkie państwa

zarówno małe jak i duże, mogą w ten sposób zabezpieczyć swoje interesy na zasadzie suwerennej

równości państw. Metoda consensusu nie jest jednak równoznaczna z prawem veta, czy też zasadą

jednomyślności, bowiem przy jej stosowaniu państwo, które mimo wszechstronnej dyskusji nie zgadza

się w dalszym ciągu z merytoryczną treścią propozycji i nie wyraża do końca zgody na jej przyjęcie, nie

jest w stanie wstrzymać jej przyjęcia. Może ono w konsekwencji jedynie stwierdzić, że przyjęta w drodze

consensusu decyzja nie jest dla niego wiążąca, a od stanowiska pozostałych uczestników rokowań zależy,

czy mimo to przyjmą czy też zrezygnują z podjęcia decyzji

Na konferencjach międzynarodowych wszystkie delegacje mają te same uprawnienia i powinny być

traktowane pod każdym względem jednakowo, zgodnie z suwerenną równością państw. Stosownie do tej

zasady i dla uniknięcia sporów na tle pierwszeństwa, kolejność delegacji ustalana jest w porządku

alfabetycznym nazw państw w języku określonym regulaminem konferencji, albo wyjątkowo, także

według innych zasad przyjętych przez konferencję lub organizację międzynarodową

. Dla podkreślenia

suwerennej równości państw, w konferencjach o mniejszej liczbie uczestników stosuje się rozsadzanie

delegacji przy okrągłym lub prostokątnym stole, co ma oznaczać, że każda delegacja zajmuje przy nim

„pierwsze miejsce". Stosuje się także losowanie.

Historia najnowsza dostarcza wiele przykładów, iż tzw. kwestie proceduralne na niektórych

konferencjach międzynarodowych, a szczególnie rozsadzania delegacji kilku stron przy stole, w sytuacji,

gdy nie uznają się wzajemnie, nastręcza wiele kłopotów. Tak np. rokowania w 1968 r. w Paryżu,

dotyczące procedury konferencji pokojowej w sprawie położenia kresu działaniom wojennym w

Wietnamie, trwały kilka miesięcy i zakończyły się przyjęciem rozwiązania zgodnie z którym każda

delegacja została posadzona przy osobnym stole.

4 Np. w KBWE stosowana jest zasada consensusu „minus jeden", umożliwiająca podejmowanie dycyzji bez zgody państwa będącego

przedmiotem decyzji, zazwyczaj negatywnej dla niego, bo przewidującej m.in. stosowanie sankcji itp., jak to miało miejsce w
wypadku rozpatrywania sprawy zawieszenia w 1992 r. członkostwa w KBWE nowej Jugosławii.

5 Np. w ONZ wybiera się co roku nowe państwo członkowskie, od którego rozpoczyna się obliczanie głosów. W 1992 r. takim
państwem była Polska od której obliczono głosy w czasie posiedzenia Zgromadzenia Ogólnego NZ. - Por. „Rzeczypospolita" 4 VIII

1992.

Prawo dyplomatyczne nie określa zasad procedury obowiązującej podczas rokowań, zarówno

dwustronnych, jak i wielostronnych i strony same przyjmują każdorazowo tego rodzaju zasady, lub też

np. jeżeli chodzi o organizacje międzynarodowe, państwa członkowskie przyjmują stałe zasady

proceduralne w specjalnych regulaminach. Wykształciły one jednak pewne zasady, które są niemal

powszechnie akceptowane i stosowane. Zasada równości znajduje m.in potwierdzenie w przestrzeganym

porządku pierwszeństwa (precedencji) i w ogóle w dziedzinie reguł protokolarnych, np. niezależnie od

wielkości i znaczenia państwa, które reprezentują - ministrowie, członkowie rządu zajmują przeważnie

miejsce przed ambasadorami, ci z kolei przed ministrami-pełnomocnyrm i delegatami itd. Zasadą jest,

że ministrowie obcych państw, ambasadorowie itp. zajmują miejsce przed swymi odpowiednikami z

państwa przyjmującego.

c. Posiedzenie inaugurujące. Posiedzeniu inauguracyjnemu przewodniczy zazwyczaj przedstawiciel

państwa, na którego terytorium odbywa się konferencja, albo najwyższy rangą funkcjonariusz

organizacji międzynarodowej, która zwołała konferencję. Zwyczajowo przewodniczący delegacji

państwa, na którego terytorium odbywa się konferencja i które zwykle jest krajem zapraszającym,

zostaje wybrany przewodniczącym konferencji. Czasami wybierany jest najstarszy wiekiem

przedstawiciel państwa uczestniczącego w konferencji lub też przedstawiciel państwa wyjątkowo

zasłużonego w zwołaniu konferencji, jak to np. miało miejsce w obu konferencjach haskich w 1899 i

1907 r., którym przewodniczył przedstawiciel Rosji, mimo że konferencje odbywały się w Holandii.

Może nim być również przedstawiciel państwa pośredniczącego w załatwianiu sporu

międzynarodowego, lub jak to miało miejsce w przeszłości państwa zwycięskiego. Obecnie zdarza się

również, że konferencji przewodniczą przedstawiciele wszystkich państw - uczestników konferencji w

porządku alfabetycznym. Kandydatura na przewodniczącego jest zwykle uprzednio

uzgadniana między wszystkimi delegacjami.

Gdy konferencje zwoływane są przez organizacje międzynarodowe, kwestia przewodnictwa i inne

sprawy proceduralne określane są w stałych regulaminach, obowiązujących na wszystkich konferencjach

zwoływanych w jej ramach. Na konferencjach, które nie są zwoływane przez organizacje

międzynarodowe, regulamin określający zasady procedury i mający na celu zapewnienie sprawnego i

skutecznego przebiegu obrad, przyjmowany jest na wniosek przewodniczącego przez samą konferencję -

zazwyczaj na posiedzeniu inauguracyjnym i przygotowany jest zwykle przez państwo lub państwa

inicjujące zwołanie konferencji. Uczestnicy konferencji zobowiązani są następnie bezwzględnie

przestrzegać jego postanowień. Regulamin określa w szczególności organizację pracy konferencji,

obowiązki delegatów, zakres kompetencji przewodniczącego i wiceprzewodniczących, języki urzędowe,

procedurę głosowania, zasady zabierania głosu i tworzenia komitetów, dopuszczalny czas trwania

posiedzeń, terminy i formę przedkładania wniosków, porządek pierwszeństwa itd.

Sprawa regulaminu, czyli zasad proceduralnych, ma niekiedy zasadnicze znaczenie dla pracy i

rezultatów konferencji. Dlatego też, jak już wspomniano, uzgodnienie procedury trwa nieraz całymi

miesiącami. Postanowienia regulaminu nie mogą w żadnej mierze naruszać praw uczestników

konferencji, a szczególnie godzić w zasadę suwerennej równości państw. Dopiero po uzgodnieniu zasad

procedury można przystąpić do zwołania konferencji. Często zasady te zatwierdzane są podczas

pierwszych posiedzeń konferencji.

Na posiedzeniu inauguracyjnym dokonuje się przede wszystkim wyboru władz konferencji, a więc

przewodniczącego i wiceprzewodniczących oraz komisji weryfikacyjnej aby sprawdzić prawomocność

pełnomocnictw, które muszą być przekazane sekretariatowi konferencji zwykle jeszcze przed pierwszym

posiedzeniem. Komisja weryfikacyjna składa sprawozdanie na posiedzeniu plenarnym konferencji,

które rozstrzyga kwestie związane z pełnomocnictwami delegatów państw. Posiedzenie inauguracyjne

zatwierdza też regulamin, skład sekretariatu oraz dokonuje wyboru komitetów i komisji. Natomiast

końcowe plenarne posiedzenie podsumowuje wyniki konferencji.

d. Władze i organizacja pracy konferencji. Konferencja wybiera w zasadzie oprócz

przewodniczącego i wiceprzewodniczącego (jednego lub kilku) także sprawozdawcę. Sprawozdawca

przygotowuje przy pomocy sekretariatu dokumenty na posiedzenie plenarne i po konferencji sporządza

sprawozdania. Dokument zasadniczy (akt końcowy itp.) zatwierdzany jest przeważnie na ostatnim

posiedzeniu konferencji, a poszczególne rezolucje uchwalane są sukcesywnie w toku sesji.

Przeważnie przewodniczący, wiceprzewodniczący, sprawozdawca oraz inni funkcjonariusze konferencji

tworzą prezydium („biuro") konferencji, czyli organ kolektywny, pomagający przewodniczącemu w

kierowaniu pracami konferencji. Prezydium zgłasza propozycje w sprawach, które muszą być załatwiane

praktycznie na pierwszym posiedzeniu konferencji, a więc takie jak porządek dzienny, regulamin

konferencji, języki oficjalne i robocze, organizacja sekretariatu, rozprowadzenie dokumentów. Ponadto

prezydium m.in. koordynuje prace komitetów i komisji. Organizacje międzynarodowe kwestie te

przewidziały zazwyczaj w stałym regulaminie, obowiązującym podczas wszystkich konferencji i zebrań

zwoływanych w ramach organizacji.

Przewodniczący odgrywa ważną rolę w pracach konferencji. Kierując jej obradami i działalnością

zgodnie z porządkiem obrad, otwiera i zamyka posiedzenia. Zapewnia przestrzeganie regulaminu,

utrzymuje porządek, udziela głosu, ogłasza zamknięcie dyskusji, poddaje sprawy pod głosowanie,

ogłasza jego wyniki, w razie konieczności kieruje wnioski do komisji. W zależności od otrzymanego od

konferencji upoważnienia może on również stawiać sprawę ograniczenia czasu wystąpień mówców,

poddać pod głosowanie wniosek przerwanie lub odroczenie obrad itp. Przewodniczący ma prawo

zabierać głos w debacie, w zasadzie, tylko w celu ustalenia stanu sprawy lub odpowiedniego

pokierowania dyskusją. Natomiast jeśli zabiera głos w dyskusji w sposób merytoryczny, wówczas

przekazuje przewodnictwo konferencji jednemu z wiceprzewodniczących, które ponownie obejmuje

dopiero po zakończeniu dyskusji. Przewodniczący nie ma prawa, na ogół, brania udziału w dyskusji i w

głosowaniu. W razie niemożności sprawowania funkcji przewodniczącego, funkcję te spełnia jeden z

jego zastępców, który ma przy tym takie same jak on uprawnienia.

Wykształciła się też instytucja współprzewodniczących, która znajduje jednak zastosowanie bardzo

rzadko. Tak np. współprzewodniczącymi Konferencji Genewskiej z 1954 r. w sprawie Indochin byli

ministrowie spraw zagranicznych b.ZSRR i W.Brytanii. Również na Konferencji d/s Międzynarodowej

Współpracy Gospodarczej (Północ-Południe), która obradował^ w Paryżu w grudniu 1975 r. zostało

wybranych dwóch przewodniczących a mianowicie minister spraw zagranicznych Kanady oraz minister

d/s międzynarodowych stosunków gospodarczych Wenezueli. Po dwóch przewodniczących

(współprzewodniczących) powołano również w utworzonych na konferencjach czterech komisjach

Współcześnie praca konferencji skupia się nie tyle na sesjach plenarnych, co na posiedzeniu komitetów i

komisji, a nawet na kuluarowych, nieoficjalnych rozmowach i uzgodnieniach między przewodniczącymi

i członkami delegaci różnych państw. Pod względem merytorycznym komisje i komitety, w zasadzie nie

różnią się między sobą i wybierane są na plenarnych posiedzeniach, które ustalają ich skład i procedurę.

Komisje i komitety wybierają swe prezydia, składające się przeważnie z przewodniczącego,

wiceprzewodniczącego i sprawozdawcy. Powoływany jest również bardzo ważny tzw. komitet

redakcyjny, który opracowuje projekty różnych uchwał i dokumentów konferencji. Komitety mogą być

ogólne (generalne) i specjalne. W pracach komitetów ogólnych biorą udział przedstawiciele wszystkich

państw uczestniczących w konferencji, przeważnie eksperci. Natomiast w komitetach specjalnych tylko

określona liczba przedstawicieli państw (ekspertów) uczestniczących w konferencji. Komitety mogą

powoływać podkomitety (podkomisje). Obrady konferencji mogą być jawne, a więc m.in. dostępne dla

przedstawicieli środków masowego przekazu lub zamknięte.

Aby załatwić wiele spraw, w większości o charakterze administracyjno-technicznym powoływane są

sekretariaty konferencji, które podlegają prezydium konferencji. Na konferencjach, zwoływanych przez

państwa, prowadzenie sekretariatu powierzone jest sekretarzowi generalnemu, zwykle funkcjonariu-

szowi ministerstwa spraw zagranicznych państwa obrad konferencji. Ma on do pomocy pracowników

sekretariatu oraz utrzymuje kontakt z sekretarzami poszczególnych delegacji, którzy pomagają mu w

jego pracy. Redagowanie protokołów z posiedzeń plenarnych i komisji oraz sporządzanie projektu

dokumentu końcowego i sprawozdań jest jednym z podstawowych zadań sekretariatu.

6 Dwóch współprzewodniczących kierowało konferencją w Londynie w sprawie Jugosławii w sierpniu 1992 r. Byli nimi premier
W.Brytanii J. Major i Sekretarz Generalny ONZ, Boutros Ghali Również rozpoczętą w 1992 r. konferencją genewską w sprawie b.

Jugosławii kierowało dwóch współprzewodniczących: z ramienia ONZ C. Yance i w imieniu Wspólnot Europejskich lord Owen

Zapewnia on również tłumaczenia dokumentów w językach roboczych i oficjalnych konferencji. Na

większych konferencjach, obok sekretariatu, spełniającego przeważnie zadania techniczne, tworzone są

również sekretariaty o kompetencjach bardziej merytorycznych w zakresie koordynacji pracy komitetów

i komisji uczestniczące w opracowaniu i wydawaniu dokumentów, redakcji protokołów itp. W

organizacjach międzynarodowych funkcje sekretariatu spełnia także istniejący stały sekretariat

organizacji międzynarodowej, będący jej organem wykonawczo-administracyjnym.

Podobnie jak rokowania dwustronne, również konferencja może bądź ograniczyć się do

przedyskutowania określonej kwestii i ujęcia wniosków w formie rezolucji, bez nadawania im

charakteru obowiązującego, bądź też może doprowadzić do zawarcia konkretnego traktatu, co często ma

miejsce w praktyce. Całość wyników m.in. przyjętych aktów prawnych rezolucji, życzeń, zaleceń itp.

ujmowana jest zazwyczaj w specjalnym dokumencie o znaczeniu raczej porządkowym aniżeli prawnym,

zwanym aktem końcowym (act final). Z punktu widzenia formalnoprawnego akt ten nie posiada mocy

wiążącej; podpisanie go nie oznacza przyjęcia wymienionych w nim ustaleń w sensie zaciągnięcia

międzynarodowych zobowiązań, aczkolwiek np. w wypadku Konferencji KBWE w Helsinkach w 1975 r.

„procesu KBWE" mają nie tylko doniosłe znaczenie polityczne, lecz faktycznie także prawne.

Wyniki swych obrad konferencja może ująć również w formie tzw. aktu generalnego (act general),

mającego charakter wiążący dla stron. Podpisanie tego aktu jest równoznaczne z podpisaniem aktów

przyjętych na konferencji. Konferencja może ogłaszać komunikaty prasowe po każdym posiedzeniu albo

jeden komunikat końcowy.

4. Pełnomocnictwa

Pełnomocnictwo7 to rodzaj przedstawicielstwa, które polega na upoważnieniu pełnomocnika

dokumentem, wystawionym przez jeden z organów najwyższej władzy państwowej do działania w jego

imieniu, przeważnie przeprowadzania rokowań i podpisywania umów międzynarodowych8. Zakres tego

upoważnienia zależy od rodzaju pełnomocnictwa. Pełnomocnictwo wystawione jest intuitu personae,

czyli że pełnomocnik nie może nikomu przekazać otrzymane pełnomocnictwa, tzn. podstawić w swe

miejsce innej osoby, tzw. substytut.

7 Ang.: full-powers, frane.: pleins powoirs, roś.: polnomoczija.
8 Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów z 1969 r. daje następującą definicję pełnomocnictwa: „Wyrażenie «pełnomocnictwo»

oznacza dokument wystawiony przez właściwą władzę państwową, upoważniający daną osobę lub osoby do reprezentowania
państwa w negocjowaniu, przyjmowaniu lub ustalaniu autentycznego tekstu traktatu, wyrażaniu zgody państwa na związanie się z

traktatem, lub dokonywaniu jakiejkolwiek innej czynności związanej z traktatem". Zgodnie z art.7 Konwencji przedstawienie
odpowiedniego pełnomocnictwa jest podstawowym warunkiem uznania danej osoby za reprezentującą państwo przy przyjęciu lub

ustaleniu autentycznego tekstu traktatu, jak również do wyrażenia zgody państwa na związanie się traktatem.

Pełnomocnictwa wystawiane są przez głowę państwa, szefa rządu lub ministra resortowego. Jeżeli

wystawione są przez głowę państwa są zazwyczaj kontrasygnowane przez ministra spraw zagranicznych,

tak np. w praktyce polskiej, gc; w grę wchodzą umowy państwowe podpisanie odbywa się na mocy

pisemnego pełnomocnictwa Prezydenta RP, umowy rządowe wymagają pełnomocnictwa prezesa Rady

Ministrów oraz właściwego ministra w razie umów resortowych Pełnomocnictwa do podpisywania

umów państwowych i rządowych kontrasygnuje minister spraw zagranicznych. Jeżeli do negocjowania i

parafowania (lecz nie podpisania) umów państwowych i rządowych wymagane są pełnomocnictwa,

wówczas podpisuje je przeważnie minister spraw zagranicznych, a właściwy minister gdy dotyczy to

umów resortowych. Jeżeli przewodniczącym delegaci: w rokowaniach dwustronnych jest szef misji

dyplomatycznej, występuje on na podstawie swego generalnego pełnomocnictwa, jakim są listy

uwierzytelniające Jednakże i on potrzebuje odrębnego pełnomocnictwa, aby podpisać umowę lub brać

udział w konferencji międzynarodowej.

W rokowaniach dwustronnych kwestia obowiązku posiadania pełnomocnictw uległa znacznej ewolucji.

W czasach, kiedy utrzymywanie stałych misi; należało do rzadkości, istniały trudności w szybkim i

operatywnym komunikowaniu się misji z jej rządem (brak łączności radiowej), konieczne było zatem

zaopatrywanie przewodniczącego delegacji na rokowania w pełnomocnictwa, upoważniając go nie tylko

do prowadzenia negocjacji, ale i określające ramy. w jakich był on upoważniony do angażowania swego

rządu przez złożenie podpisu pod umową, szczególnie taką, która podlegała ratyfikacji. We współ-

czesnych jednak warunkach, gdy przedmiot rokowań i skład delegacji są wcześniej uzgadniane za

pośrednictwem misji dyplomatycznych między zainteresowanymi rządami, nie jest w zasadzie

konieczne posiadanie specjalnych pełnomocnictw do samego prowadzenia rokowań. Praktyka

posiadania pełnomocnictw obowiązuje jednak w dalszym ciągu przy podpisywaniu umów.

międzynarodowych9, oraz przy udziale w konferencjach międzynarodowych i podpisywaniu przez nie

dokumentów.

Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów z 1969 r. w art. 7 wymienia następujących przedstawicieli

państw, od których nie jest wymagane przedstawienie pełnomocnictwa, gdyż uważa się ich za

reprezentujących państwo z tytułu pełnionych funkcji:

•

szefów państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych – dla wszystkich czynności

związanych z zawieraniem traktatów;

•

szefów misji dyplomatycznych - dla przyjęcia tekstu traktatu między

państwem wysyłającym a

państwem przyjmującym (czyli jedynie parafowanie tekstu traktatu);

–

przedstawicieli akredytowanych przez państwo bądź na konferencji międzynarodowej, bądź przy

organizacji międzynarodowej, lub jednym z jej organów - dla przyjęcia (parafowania) tekstu na

danej konferencji, w danej organizacji, lub w danym organie.

9 W umowach zamieszcza się nawet specjalną klauzulę stwierdzającą, że pełnomocnicy upoważnieni do zawierania umowy „po

wymianie pełnomocnictw uznanych za dobre i sporządzone w należytej formie, uzgodnili co następuje".

Ponadto same zainteresowane państwa mogą zrezygnować z wymogu przedstawiania pełnomocnictwa,

gdy z praktyki państw lub innych okoliczności wynika, że państwa te zamierzały uważać daną osobę za

reprezentującą państwo w odnośnych celach.

Na konferencjach międzynarodowych weryfikację pełnomocnictw powierza się specjalnej komisji, która

następnie, zazwyczaj na posiedzeniu plenarnym, przedstawia swoje wnioski. Weryfikacja

pełnomocnictw przy zawieraniu umów dwustronnych odbywa się bądź przez wzajemne okazanie

pełnomocnictw przez przewodniczących delegacji, przy ewentualnym przekazaniu partnerowi

uwierzytelnionego podpisu pełnomocnictwa, bądź przez ich wymianę, wówczas każda strona zachowuje

otrzymane pełnomocnictwo partnera. Jeśli kontrahentów jest kilku, niekiedy pełnomocnictwa

przekazuje się jednemu z nich, pełni on w ten sposób swego rodzaju rolę depozytariusza tych

dokumentów.

5. Instrukcje negocjacyjne

Przewodniczący delegacji, obok pełnomocnictw, otrzymuje zazwyczaj instrukcje od swojego rządu, które

w odróżnieniu od ogólnej treści pełnomocnictw, w bardzo szczegółowy sposób określają zakres

kompetencji i tryb postępowania pełnomocnika w trakcie rokowań, np. w rokowaniach handlowych

mogą określać granice ustępstw niekiedy w cyfrach absolutnych. Zalecenia instrukcji o charakterze

obowiązującym wiążą pełnomocnika. Zmienić je może jedynie organ, który zatwierdził instrukcję

negocjacyjną. Instrukcje mogą być jawne oraz tajne. Te ostatnie oczywiście nie mogą być w żadnej

formie udostępnione partnerowi rokowań. Przekroczenie przez pełnomocnika dyspozycji instrukcji

może prowadzić do odmowy ratyfikacji umowy, a w razie, gdy jej zawarcie następuje tylko przez

podpisanie, do zdezawuowania pełnomocnika i wystąpienia przez zainteresowaną stronę o rewizję lub

unieważnienie umowy, jako wadliwie wyrażającej wolę państwa.

6. Język dyplomatyczny

Przez pojęcie „język dyplomatyczny" rozumie się określony, jeden język lub więcej języków, przyjętych

jako języki urzędowe w oficjalnych stosunkach znacznej liczby państw, szczególnie podczas konferencji

międzynarodowych

i przy podpisywaniu umów wielostronnych. Tradycja używania jednego określonego

języka przez kilka lub więcej państw w ich stosunkach wzajemnych się;. czasów starożytnych.

Znaczne zmiany w zakresie języków dyplomatycznych nastąpiły po II woj n:; światowej. Art.lll Karty NZ

uznał, że jej językami jednakowo autentyczny r. są: angielski, francuski, rosyjski, hiszpański i chiński,

które uznane zostały tym samym za tzw. języki światowe, dyplomatyczne. Tak więc formalnie p:e.

języków uznanych zostało za tzw. języki światowe (dyplomatyczne), które obowiązują formalnie w

zasadzie tylko na konferencjach i spotkaniach organizowanych w ramach systemu organizacji ONZ.

Współcześnie poza systemem organizacji ONZ faktycznie obowiązująca stała się demokratyczna zasada

równouprawnienia języków, zgodnie z którą państwa w obrocie miedz. -narodowym używają przede

wszystkim swoich narodowych języków. Oczy w: s -cię uznając tę zasadę i zgodnie ze swą suwerennie

wyrażoną wolą, mogą o r.: używać także innych języków, np. przeważających w danym regionie świata,

lu: demokratycznie przyjętych w ramach danej organizacji międzynarodowe Jednakże w rokowaniach i

umowach dwustronnych stosowane są obecnie z reguły języki narodowe umawiających się stron.

Umowę sporządza się niekiedy także w języku państwa trzeciego i wówczas w razie wątpliwości lub

sporu tekst sporządzony w tym języku uważa się z_ autentyczny. Zdarzają się też sytuacje, że umowa jest

sporządzona w języku tył k jednego z kontrahentów lub w języku państwa trzeciego, zazwyczaj w język.

uznanym za światowy. Oczywiście najprostszą jest sytuacja, gdy obie stron; używają tego samego języka,

np. angielskiego, hiszpańskiego, francuskiego, niemieckiego, arabskiego itd., wówczas ten język

spełnia „ na co dzień” w stosunkach między nimi rolę języka dyplomatycznego. Porozumiewanie sit i

wymiana korespondencji przedstawicieli dyplomatycznych z władzami państwa przyjmującego może

odbywać się w języku, który przyjmą obie stron;. Jedynie w służbie konsularnej przeważa praktyka

używania w komunikowaniu się z władzami miejscowymi języka państwa przyjmującego

Organizacje międzynarodowe określają zazwyczaj w swych aktach konstytucyjnych języki urzędowe

organizacji. Natomiast na konferencjach i spotkaniach międzynarodowych, państwa w nich

uczestniczące każdorazowo ustalają w jakim języku lub językach sporządzane będą dokumenty i

prowadzone obrady. W praktyce międzynarodowej przeważa współcześnie język angielski, spełniając

coraz bardziej rolę „języka dyplomatycznego".

10 Np. art.25 polsko-węgierskiej konwencji konsularnej z 1959 r. sankcjonuje obowiązek posługiwania

się przez konsula w korespondencji z władzami państwa przyjmującego językiem urzędowym tego

państwa. Bardzo elastycznie sprawę języka w korespondencji konsula z władzami państwa

przyjmującego reguluje art. 3 Konwencji Europejskiej o funkcjach konsularnych z 11 XL 1967 r.,

przyjętej w ramach Rady Europy - zgodnie z którym w razie zwracania się przez urzędnika konsularnego

do władz państwa przyjmującego w formie pisemnej, władze te mogą domagać się tłumaczenia na jeden

z języków oficjalnych państwa przyjmującego.

7. Kurtuazja międzynarodowa oraz protokół dyplomatyczny

Przez pojęcie „kurtuazji międzynarodowej" lub „zasad kurtuazji międzynarodowej" rozumie się

zazwyczaj wszelkie akty grzecznościowe ze strony państwa przyjmującego wobec przedstawicieli innych

państw lub samych tych państw, będące przejawem i podkreśleniem szacunku dla tego wszystkiego co

symbolizuje i reprezentuje państwo.

Akty te nie opierają się na określonych normach prawnomiędzynarodowych, lecz wynikają z zasad

kurtuazji, a więc grzeczności państwa przyjmującego. Niektóre z zasad kurtuazji znajdują dość

powszechne zastosowanie w stosunkach między państwami, tak że mogą być uważane za

międzynarodowy zwyczaj. I tak uznając zasadę kurtuazji międzynarodowej osoby wyposażone w

paszporty dyplomatyczne zwolnione są zazwyczaj z opłat i rewizji celnej, mimo że na podstawie norm

prawnomiędzynarodowych i przepisów wewnętrznych państwa przyjmującego przywilej taki im nie

przysługuje, gdyż samo posiadanie paszportu dyplomatycznego przywileju takiego jeszcze nie daje.

Kurtuazja międzynarodowa jest podstawą protokołu dyplomatycznego. Protokół dyplomatyczny" to

zespół zasad zachowania się i postępowania w stosunkach między państwami. Chodzi przy tym głównie

o zespół zwyczajowych reguł grzecznościowych przestrzeganych w stosunkach między przedstawicielami

dyplomatycznymi a władzami państwa przyjmującego, w stosunkach z dyplomatami innych państw,

oraz przy realizacji zwłaszcza oficjalnych kontaktów między szefami państw, rządów, ministrami

zagranicznymi i innymi oficjalnymi przedstawicielami państw.

Obok wielu reguł protokolarnych o charakterze faktycznie zwyczaju międzynarodowego, występują

także nierzadko specyficzne dla danego państwa reguły protokolarne. Pojęcie „protokół dyplomatyczny"

obejmuje zarówno ceremoniał państwowy, jak i dyplomatyczny, zasady zachowania się (etykiety) oraz

organizacji oficjalnego życia dyplomatycznego, jak przyjęcia, spotkania, wymiana korespondencji

dyplomatycznej, zasady precedencji oraz wiele innych kwestii, jak stroje itd. Pojęcie „protokołu

dyplomatycznego" jest więc szersze, w sensie zakresu rzeczowego od terminu „ceremoniał".

Ceremoniał państwowy stanowi zespół kurtuazyjnych form protokolarnych stosowanych zwyczajowo w

stosunkach między szefami państw i rządów oraz innymi przedstawicielami państw, przeważnie podczas

ich wizyt i spotkań oficjalnych, którym dzięki ceremoniałowi nadaje się uroczysty charakter. Ceremoniał

istnieje od niepamiętnych czasów. Może on mieć charakter państwowy, wojskowy, cywilny, religijny itp.

Obecnie stałymi elementami ceremoniału państwowego, np. przy powitaniu szefa państwa i rządu,

ministra spraw zagranicznych i ministra obrony narodowej -jest udział kompanii honorowej, odegranie

hymnów obu krajów, salut artyleryjski, flagowanie lotniska, dworca kolejowego i trasy przejazdu,

przemówienia okolicznościowe itp. Ustaliły się przy tym pewne międzynarodowe zasady zwyczajowe,

m.in. odnośnie do salutów honorowych przy powitaniu głowy państwa, wizyty szefa misji

dyplomatycznej lub szefa urzędu konsularnego na okręcie wojennym itp. Tak np. salut podczas wizyty

ambasadora ni okręcie wojennym wynosi 19 strzałów, posła- 17, charge d'affaires- 13, konsula

generalnego - 11 itd.

Od ceremoniału państwowego należy odróżnić ceremoniał dyplomatyczny oznaczający zespół zasad i

form obowiązujących przy realizacji obrotu dyplomatycznego. Będą to m.in. honory i względy

okazywane zgodnie z przyjętym: zwyczajami w poszczególnych państwach przedstawicielom

dyplomatycznym państw, np. podczas składania listów uwierzytelniających, oficjalnej audiencji u głowy

państwa itp.

Od protokołu dyplomatycznego, jako reguł postępowania należy odróżnić istniejącą w ministerstwach

spraw zagranicznych komórkę organizacyjną zwani zazwyczaj „protokołem dyplomatycznym" -

powołaną do realizacji zasad protokołu dyplomatycznego. M.in. bierze on udział w organizowaniu

ceremoniach państwowego i dyplomatycznego, udziela w imieniu państwa przyjmującego bezpośredniej

pomocy misjom dyplomatycznym i urzędom konsularnym oraz ich członkom, uczestnicząc i nadzorując

urzeczywistnianie przywilejów i immunitetów. Od powyższych pojęć należy odróżnić pojęcie „etykiety",

oznaczające praktycznie tzw. dyplomatyczny savoir vivre, czyli przyjęte w służbie dyplomatycznej oraz w

życiu oficjalnym grzecznościowe formy zachowania się, zwane także konwenansami, a więc formy

grzecznościowe obowiązujące przy powitaniu, przy przedstawianiu siebie i innych osób podczas

oficjalnych przyjęć, zachowanie się przy stole itd. Zasady etykiety stanowią integralną część protokołu

dyplomatycznego jako zespół form i zasad „zachowania się" obowiązujących w służbie dyplomatycznej i

konsularnej oraz w ogóle w życiu oficjalnym. W przeszłości, szczególnie na dworach monarchów,

obowiązywała bardzo wyszukana etykieta

Niekiedy termin „etykieta" i „protokół" używane są zamiennie12, chociaż „protokół" dyplomatyczny

obejmuje o wiele szerszą problematykę13. Zasady protokołu i etykiety obowiązują w jednakowym

stopniu wszystkich przedstawicieli państw, nie wyłączając zwykłych pracowników służby zagranicznej,

niezależnie od tego czy reprezentują wielkie, średnie, czy też małe państwa Ponadto obowiązuje ogólna

zasada, zgodnie z którą należy postępować w ter. sposób, by nie uchybić godności żadnego państwa i

traktować oficjalnych przedstawicieli wszystkich państw, pod względem protokolarnym w jednakowy

sposób, czyli na zasadzie całkowitej równości.

Chociaż znaczenie reguł ceremonialnych i protokolarnych w stosunkach między państwami znacznie

zmalało i uległo jednocześnie określonej demokratycznej ewolucji, to jednak ich uwaga wciąż jest duża,

gdyż służą one do podkreślenia suwerennej równości państw, ich prawa do wzajemnego szacunku.

W Polsce sprawy te reguluje instrukcja ministerstwa spraw zagranicznych i ministerstw obrony narodowej z 1990 r.

Np. podręcznik z tego zakresu wydany w RFN zatytułowano: Etikette Neu.

Np. reguły obowiązujące przy sporządzaniu i wymianie korespondencji dyplomatyczne Por. m.in.: J. Sutor,

Korespondencja dyplomatyczna, Warszawa 1992.

Za protokolarną formą tych zasad kryją się często konkretne treści o istotnym dla państwa znaczeniu,

ponadto służą one sprawie zachowania nieodzownego porządku w organizowaniu wielu różnych

spotkań i wizyt oraz imprez, jak składanie wizyt oficjalnych, przyjęcia, składanie listów

uwierzytelniających itp. Zasady i formy ceremonialne i protokolarne pozwalają uniknąć różnych

zadrażnień obciążających niepotrzebnie stosunki między państwami, a tak charakterystycznych dla

ubiegłych stuleci. Co więcej, pomagają wytworzeniu się przyjaznej i kulturalnej atmosfery i służą

podkreśleniu szacunku i uwagi, jaką obecnie państwa przywiązują do swych wzajemnych stosunków14.

O znaczeniu jakie państwa przywiązują nadal do reguł protokolarnych świadczy zdecydowana i ostra

zazwyczaj reakcja poszczególnych państw, gdy reguły te zostaną naruszone. Reguły te mają często w

praktyce faktycznie charakter materialnoprawny, bo wynikają z poszczególnych norm prawa

dyplomatycznego, biorąc pod uwagę także standardy tradycyjnie stosowane w tym zakresie przez

większość państw świata.

Konwencja Wiedeńska z 1961 r., podobnie jak i pozostałe konwencje dotyczące statusu przedstawicieli

państw za granicą, pomijają, w zasadzie, całkowicie sprawy ceremoniału, protokołu i etykiety,

ograniczając się głównie do wskazania obowiązku jednakowego traktowania przedstawicieli

dyplomatycznych wszystkich państw i uregulowania kwestii precedencji oraz używania flagi i godła

państwowego.

14 Zwraca na to uwagę m.in. R. Genet (Traite de diplomatie et de droit diplomatiąue, 1.1, s. 39, Paris 1931) - pisząc, że „Les necessites
imperieuses de la courtoisie n'aurient-elle que le resultat cTempecher la vulgarite et la brutalite d'envahir les ralations entre les

nations..."

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne przy organizacjach miedzynarodowych, prawo dyplomatyczne
zerwanie stosunków dypl, Stosunki międzynarodowe, Prawo Dyplomatyczne
rodzaje+przedstawicieli+dyplomatycznych, Prawo, [ Prawo dyplomatyczne ]
Prawo dyplomatyczne i konsularne - immunitety i przywileje, INNE KIERUNKI, prawo
prawo dyplomatyczne skrytpt, prawo dyplomatyczne
Prawo dyplomatyczne i konsularne - Przywileje i immunitety, Różne Spr(1)(4)
Prawo dyplomatyczne i konsularne
zerwanie stosunkó dyplomatycznych, prawo dyplomatyczne
Prawo dyplomatyczne i konsularne WSM
administracja i prawo publiczne, Prawo dyplomatyczne i konsularne - lapidarne opracowanie, Starożytn
administracja i prawo publiczne, Prawo dyplomatyczne i konsularne - lapidarne opracowanie, Starożytn
konwencja prawo dyplomatyczne
PRAWO DYPLOMATYCZNE I KONSULARNE, Na zajęcia - różne
mw wyklady wsmip dik 2, prawo dyplomatyczne
Lorenc wykłady do testu, Stosunki międzynarodowe, Prawo Dyplomatyczne
PRAWO DYPLOMATYCZNE I KONSULARNE, PMP

więcej podobnych podstron