262

http://wychmuz.umcs.lublin.pl

Wychowanie Muzyczne w Szkole

5 2004

Zmieniły się możliwości odbioru

muzyki i zaistniały dobre warunki do
korzystania z wielu nowych form prze
kazu oraz wielu, często światowych, na
grań muzycznych. Te zmiany powinny
mieć także znaczący wpływ na wzrost
zainteresowań muzycznych dzieci i mło
dzieży i na odpowiednie wartościowanie
i

rozumienie

samej

muzyki.

Problematyce zainteresowań muzycznych
poświęcono wiele miejsca w literaturze
pedagogicznej, socjologicznej czy psycho
logicznej, była wielokrotnie poruszana w
wielu publikacjach i opracowaniach, i do

Edukacja muzyczna w XXI wieku rozwi

ja się pod wpływem wielu zmian nie tylko
samych treści kształcenia, ale także form i za
sad nauczania. Zmiany postrzegane są na
wielu płaszczyznach edukacyjnych, a także
dostępności i możliwości korzystania ze środ
ków masowego przekazu. Ta „rewolucja
edukacyjna” ma również odniesienie do za
sad i metod nauczania muzyki w szkolnic
twie ogólnokształcącym, a także do profilu
przygotowania nauczycieli muzyki do zawo
du. Następują bowiem zmiany koncepcji
kształcenia, w tym poprzez wdrażanie no
wych treści nauczania oraz wielu różnych

programów autorskich. Ich zróżnicowanie
jest dość duże, a wybór pozostawiony nauczy
cielowi. Ma to znaczący wpływ na pojmowa
nie muzyki jako sztuki oraz na sam odbiór
dzieł muzycznych przez młodzież. Wielokrot
nie to podkreślano w nowych tendencjach
i podstawach systemu kształcenia i stwierdza
no, że „społeczeństwo światowe, ku któremu
dążymy nie powstanie, jeżeli nie będzie czer
pać danych ze źródła wartości moralnych
i duchowych, które kierują jego dynamiką”
(K

ING

, S

CHNEIDER

1992, 221). Ten okres trans

formacji trwa i zapewne jeszcze wiele zmian
nastąpi.

czekała się ogólnopolskich badań w
wielu ośrodkach naukowych w Polsce. Ba
dania te były prowadzone w różnych
grupach wiekowych dzieci i młodzieży, w
różnych środowiskach społecznych, o róż
nej tematyce i o różnym, często wielokul
turowym i międzynarodowym, profilu.

Rozważania na temat zainteresowań

muzycznych młodzieży pragnę odnieść
do wąskiego zasięgu badawczego, do
skali porównawczej dwóch środowisk w
województwie kieleckim oraz do wybra
nej grupy młodzieży w wieku 11–15 lat.
W sposób wybiórczy ukazują one pewien

http://wychmuz.umcs.lublin.pl

Wychowanie Muzyczne w Szkole

5 2004

263

wycinek rzeczywistego odbioru muzyki,
zakres posiadanej wiedzy muzycznej
oraz zainteresowania tą dziedziną wy
kształconą na bazie dostępu do środków
masowego przekazu czy trendów panują
cych w kulturze, w tym kulturze mło
dzieżowej. Uwzględniono dwa obszary ba
dań: środowisko rodzinne i szkolne.

Środowisko rodzinne, ta podstawo

wa komórka mająca najważniejszy
wpływ na kształtowanie zainteresowań
dzieci, było rozpatrywane pod wieloma
względami. Podstawowym wskaźnikiem
były informacje na temat posiadanej w do
mu płytoteki, książek o tematyce muzycz
nej, instrumentów muzycznych, posiadane
go wykształcenia muzycznego członków
najbliższej rodziny czy też ich zaintere
sowań muzycznych. Porównując dwa
środowiska: małomiasteczkowe i miej
skie, można stwierdzić, iż procent posiada
nych instrumentów muzycznych kształ
tuje się w stosunku 37,5% do 61% w mie
ście. Zróżnicowane są również warunki
kształcenia muzycznego dzieci. W środo
wisku małomiasteczkowym nikt nie kształ
ci się w szkole muzycznej, natomiast 4%
uczęszcza do ogniska muzycznego.
W przypadku drugiego środowiska te
dane są bardziej zadowalające, gdyż
16,5% badanych uczyło się w szkole
muzycznej I stopnia, 6% w ognisku
muzycznym, a 22% prywatnie.

Aktywność muzyczna rodziców rów

nież odzwierciedla możliwości realizacji
zainteresowań dzieci oraz możliwość do
stępu do kultury. W środowisku mało
miasteczkowym 28,7% uczniów śpiewa
w chórach, zaś w miejskim tylko 3% bada
nych. Także zróżnicowane są zainteresowa

nia muzyczne. Preferowane przez rodzi
ców rodzaje muzyki to: muzyka popular
na od 33,7% w środowisku małomiastecz
kowym do 69% i muzyka poważna od
16% do 20%. Niemal w równych propor
cjach odbierane są programy radiowe
i telewizyjne. Natomiast prasą muzyczną,
która dostępna jest w małym stopniu, nikt
nie wykazał żadnego zainteresowania,
ani nawet nie wskazał tytułów ukazują
cych się czasopism. Można stwierdzić, że
środowisko rodzinne w stopniu zadowala
jącym spełniało pozytywną rolę w kształ
towaniu zainteresowań muzycznych swo
ich dzieci.

Zainteresowania muzyczne mło

dzieży, w świetle przeprowadzonych ba
dań, to również zjawisko wieloaspektowe
i zróżnicowane środowiskowo. Jak podkre
ślali to badani, muzyką poważną interesu
je się znikoma część młodzieży i stosu
nek ten wynosi 7% w środowisku mało
miasteczkowym i 19% w środowisku miej
skim. Zróżnicowane dane są także w in
nych zakresach badań, w tym w zakresie
kultury muzycznej, znajomości nazwisk
kompozytorów, tytułów utworów czy też
znajomości zespołów. Wyniki tych badań
podkreślają z jednej strony małą znajo
mość faktów historycznych, a z drugiej
mówią o jednostronnym ukierunkowaniu
zainteresowań na jeden preferowany
rodzaj muzyki. Z tym łączy się ich
ogólna wiedza oraz własne spojrzenie na
odbiór kultury, właściwe wartościowanie
dzieł muzycznych. Znajomość kompozy
torów polskich i obcych jest bardzo mała.
Wśród wymienianych byli to między inny
mi kompozytorzy polscy: F. Chopin
(92,5% : 92%), W. Kilar (0% : 1,5%),

264

http://wychmuz.umcs.lublin.pl

Wychowanie Muzyczne w Szkole

5 2004

S. Moniuszko (15% : 9%), I. J. Paderew
ski (0% : 3%), K. Penderecki (2,5% :
18%), K. Szymanowski (2,5% : 3%),
H. Wieniawski (9% : 6%) oraz kompozy
torzy obcy: J. S. Bach (10% : 39%),
L. van Beethoven (44% : 64%), P. Czaj
kowski (0% : 7,5%), W. A. Mozart (14% :
64%), J. Strauss (5% : 24%), A. Vivaldi
(7,5% : 19%)

1

. Te dane, odnosząc do

znajomości faktów historycznych, naz
wisk kompozytorów, epoki i charakteru
twórczości, ukazują obszar działania,
jaki powinna pokonać pedagogika mu
zyczna, aby młodzież była odpowiednio
przygotowana do samodzielnego odbioru
muzyki i pogłębiania wiedzy w tym za
kresie.

Znajomość tytułów utworów i twór

czości kompozytorów jest również
znikoma. Uczniowie wymieniali najczę
ściej od 2 do 5 tytułów, w tym najbardziej
popularne, jak: Cztery pory roku A. Vival
diego, IX Symfonię L. van Beethovena,
walce J. Straussa. Byli i tacy, którzy nie
potrafili wymienić żadnego nazwiska pol
skiego czy obcego kompozytora.

Uwzględniona w badaniach inna

działalność muzyczna (konkursy, festiwa
le, filharmonie, teatry operowe) ukazała
niski stopień znajomości tych faktów. Czę
sto błędnie wymieniano miejscowości lub
podawano tylko Warszawę (ogółem 52%)
jako miejsce, gdzie znajdują się siedziby
instytucji muzycznych. Także znajomość
międzynarodowych konkursów muzycz
nych była znikoma. Nikt nie podał, gdzie
odbywa się Międzynarodowy Konkurs
Skrzypcowy im. H. Wieniawskiego.

Badania te potwierdziły natomiast

drugi rodzaj zainteresowań muzycznych

dotyczący tzw. muzyki młodzieżowej.
Młodzież bez większych problemów potra
fiła wymienić nazwiska ulubionych wy
konawców, nazwy zespołów muzycznych,
tytuły utworów. Potwierdziła też zaintere
sowania różnymi gatunkami i stylami
muzycznymi, w tym rockiem, jazzem, rap
pem czy heavy metalem. Ten stopień
własnych zainteresowań, choć jest pozy
tywny, to jednak jednokierunkowy i nie za
wsze niosący za sobą właściwe ro
zumienie muzyki i tekstu.

Należałoby zatem dążyć do tego,

aby przybliżać młodzieży różne gatunki
i style muzyczne, które wnoszą wiele do
samego rozumienia muzyki, do jej od
niesienia do epoki i charakteru twórczo
ści danego kompozytora, do tego, aby
przybliżała ona kulturę muzyczną danego
narodu. Muzyka w obecnych czasach ma
duże znaczenie nie tylko poznawcze, ale
także terapeutyczne i stąd podstawą powi
nna być znajomość literatury muzycznej,
wykonawców, znajomość języka muzycz
nego, historii muzyki i kultury. Ten olbrzy
mi ogólnie dostępny potencjał kultury
muzycznej powinien znaleźć szersze od
zwierciedlenie nie tylko w pracy każdego
nauczyciela, ale także w środkach ma
sowego przekazu.

1

W nawiasach podaję kolejno dane dotyczą

ce środowiska małomiasteczkowego i miasta.

K

ING

A., S

CHNEIDER

B., 1992, Pierwsza rewo

lucja globalna. Jak przetrwać?

, Warszawa.