monter sieci komunalnych 713[03] z1 06 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Żaneta Łopuszyńska

Montaż sieci wodociągowych

713[03].Z1.06

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Elwira Krzemieniewska
mgr inż. Małgorzata Skowrońska

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Żaneta Łopuszyńska

Konsultacja:
mgr inż. Mirosław Żurek

Korekta:
mgr inż. Mirosław Żurek

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[03].Z1.06

„Montaż sieci wodociągowej” zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
monter sieci komunalnych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu sieci wodociągowych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Rodzaje sieci wodociągowych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Źródła wody i jej ujęcia

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Urządzenia do oczyszczania i magazynowania wody

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Rurociągi sieci wodociągowych i ich montaż

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Uzbrojenie sieci wodociągowej

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Montaż sieci wodociągowych. Bloki oporowe

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Przyłącze wodociągowe

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Próba szczelności i odbiór techniczny sieci i przyłącza wodociągowego

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

4.10. Eksploatacja sieci wodociągowej

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach montażu przewodów

i uzbrojenia sieci wodociągowych.

W poradnik zamieszczono:

−

wymagania wstępne, stanowiące wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia jednostki modułowej, czyli wiadomości i umiejętności jakie ukształtujesz
podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, który obejmuje niezbędne wiadomości teoretyczne umożliwiające
samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Do
poszerzenia wiedzy wykorzystaj oprócz poradnika wskazaną literaturę oraz inne źródła
informacji,

−

zestaw pytań, który pomoże Ci sprawdzić czy opanowałeś materiał nauczania,

−

ćwiczenia, dzięki którym będziesz mógł zweryfikować swoje wiadomości teoretyczne
i ukształtować umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów, dzięki któremu określisz stan posiadanej wiedzy. Zaliczenie tego
sprawdzianu z wynikiem pozytywnym potwierdzi Twoją wiedzę i umiejętności z zakresu
jednostki modułowej. Wynik negatywny jest wskazaniem do powtórzenia materiału
nauczania i poprawienia umiejętności z pomocą nauczyciela,

−

sprawdzian osiągnięć stanowiący przykładowy zestaw pytań testowych, dzięki któremu
sprawdzisz czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki
modułowej,

−

wykaz literatury uzupełniającej.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem materiału nauczania lub ćwiczenia, to poproś

nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz
daną czynność.

Jednostka modułowa: „Montaż sieci wodociągowej”, której treści teraz poznasz jest

jednym
z elementów niezbędnych do opanowania umiejętności montażu sieci komunalnych. –
schemat 1

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

713[03].Z1/2/3/4.03

Montaż rurociągów stalowych

Moduł 713[03].Z1

Technologia montażu sieci wodociągowych

713[03].Z1/2/3/4.01

Prace przygotowawczo – zakończeniowe przy montażu

sieci komunalnych

713[03].Z1/2/3/4.02

Montaż instalacji z rur stalowych

713[03].Z1.06

Montaż sieci wodociągowej

713[03].Z1/2/3/4.04

Montaż rurociągów z tworzyw sztucznych

713[03].Z1/2/3/4.05

Montaż rurociągów żeliwnych kamionkowych

i innych

713[03].Z1.07

Montaż i instalacja urządzeń regulujących

ciśnienie wody w sieci

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

rozróżniać rodzaje i zadania sieci komunalnych,

−

wykonywać roboty ziemne niezbędne do budowy sieci komunalnych,

−

rozróżniać materiały budowlane,

−

wykonywać roboty przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu sieci,

−

wykonywać połączenia rur z tworzyw sztucznych, rur stalowych, żeliwnych,

−

dobrać sprzęt, narzędzia i materiały do wykonania prac przygotowawczo-
zakończeniowych oraz do wykonania montażu połączeń rur sieciowych,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować przepisy bhp, ochrony ppoż. i przeciwporażeniowej obowiązującej podczas
montażu i demontażu rurociągów i uzbrojenia sieci wodociągowych,

−

rozpoznać uzbrojenie sieci wodociągowej,

−

rozróżnić rodzaje sieci wodociągowej,

−

rozróżnić źródła wody i jej ujęcia,

−

zaplanować kolejność wykonywanych robót przy montażu sieci,

−

dobrać i przygotować materiały, potrzebne do montażu rurociągów i uzbrojenia sieci
wodociągowej,

−

ocenić stan techniczny rur, kształtek i uzbrojenia,

−

dobrać narzędzia i sprzęt potrzebny do obróbki rur oraz montażu rurociągów i uzbrojenia,

−

dobrać środki do transportu elementów sieci wodociągowych na miejsce montażu,

−

przetransportować elementy sieci wodociągowych na miejsce montażu,

−

zmontować rurociągi wodociągowe oraz odgałęzienia do przyłączy ze spadkiem,
określonym w dokumentacji technicznej,

−

sprawdzić poprawność zachowania spadków rurociągów,

−

dokonać demontażu rurociągów i uzbrojenia,

−

zamontować urządzenia kontrolno-pomiarowe zabezpieczające i sygnalizacyjne na sieci,

−

zamontować uzbrojenie na sieci,

−

sprawdzić poprawność zamontowania uzbrojenia,

−

zdemontować uzbrojenie i wymienić uszkodzone elementy,

−

wykonać bloki oporowe na sieci,

−

sprawdzić poprawność wykonania bloków oporowych na sieci,

−

wykonać prace związane z konserwacją sieci wodociągowych,

−

zamontować i zdemontować wodomierze w sieciach wodociągowych,

−

wykonać połączenie przyłącza z rurociągiem sieciowym,

−

wykonać przyłącze wodociągowe zgodnie z dokumentacją,

−

sprawdzić poprawność wykonania przyłącza wodociągowego,

−

przeprowadzić próby szczelności, ciśnienia sieci oraz przyłączy wodociągowych,

−

przeprowadzić płukanie i dezynfekcję sieci i przyłączy wodociągowych,

−

przygotować sieć i przyłącza do odbioru technicznego,

−

wykonać prace związane z oznakowaniem uzbrojenia,

−

przygotować materiały potrzebne do montażu urządzeń oczyszczania i magazynowania
wody,

−

ocenić stań techniczny urządzeń do oczyszczania i magazynowania wody,

−

zamontować i zdemontować urządzenia do oczyszczania i magazynowania wody,

−

przeprowadzić próbę szczelności urządzeń do oczyszczania i magazynowania wody,

−

wykonać prace związane z konserwacją urządzeń do oczyszczania i magazynowania
wody,

−

sporządzić obmiar wykonanych robót,

−

zlokalizować awarie eksploatowanej sieci,

−

dobrać narzędzia i sprzęt potrzebny do eksploatacji i konserwacji sieci wodociągowej,

−

przeprowadzić konserwację sieci wodociągowej,

−

stosować przepisy bhp, ochrony ppoż. i przeciwporażeniowych obowiązujących podczas
eksploatacji i konserwacji sieci wodociągowych,

−

wykorzystać budowlaną dokumentację techniczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu i eksploatacji sieci

wodociągowej

4.1.1. Materiał nauczania

W czasie prac montażowych lub eksploatacyjnych na sieci wodociągowej pracodawca

powinien zapewnić pracownikom odpowiednie warunki higieniczno-sanitarne, zwłaszcza:
pomieszczenie do podgrzewania i spożywania posiłków, szatnię na odzież własną i roboczą,
umywalnię z kabinami natryskowymi, suszarnię odzieży i obuwia, pomieszczenie ustępowe.
W przypadku prowadzenia robót z dala od zakładu pracy należy zapewnić pracownikom
przewóz na miejsce, schronisko przewoźne lub stałe oraz ustęp [6, s. 215].

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej

oraz odzieży i obuwia roboczego przewidzianych do stosowania na danym stanowisku.
Odzież ochronna zabezpiecza pracownika przed niekorzystnymi wpływami środowiska
zewnętrznego. Środki ochrony indywidualnej w jakie powinien być wyposażony pracownik
przy układaniu sieci wodociągowej to:

−

odzież robocza: ubranie drelichowe, kurtka lub kamizelka ciepłochronna, kurtka
przeciwdeszczowa, kamizelka z elementami odblaskowymi,

−

środki ochrony kończyn dolnych: trzewiki skórzano – gumowe,

−

środki ochrony kończyn górnych: rękawice ochronne drelichowe lub gumowe,

−

środki ochrony głowy: kask ochronny,

−

środki ochrony słuchu: nauszniki przeciwhałasowe i wkładki przeciwhałasowe [9, s. 53-57].

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w czasie budowy sieci wodociągowych

zawierają normy związane z przebiegiem robót ziemnych, montażowych i towarzyszących.

Roboty należy prowadzić zgodnie z zasadami wykonywania robót montażowych oraz

z zachowaniem zasad bhp dotyczących warunków pracy w wykopach.

Zagospodarowanie terenu robót:

−

teren robót powinien być odpowiednio zabezpieczony i oznakowany poprzez ustawienie
barierek ochronnych, znaków drogowych widocznych zarówno w dzień jak i w nocy,

−

należy doprowadzić energię elektryczną i wodę,

−

nad wykopami powinny być ustawione mostki komunikacyjne dla pieszych,

−

na terenie robót wyznacza się, utwardza i odwadnia miejsce do składowania materiałów,

−

składowiska materiałów, wyrobów i urządzeń technicznych wykonuje się w sposób
wykluczający możliwość wywrócenia, zsunięcia, rozsunięcia się lub spadnięcia
składowanych materiałów i urządzeń,

−

należy zachować ostrożność podczas mechanicznego wykonywania robót ziemnych,
tj. zachowania bezpiecznej odległości od pracujących maszyn i sprzętu transportowego
[9, s. 21].
Podczas robót związanych z montażem i demontażem sieci wodociągowej należy

przestrzegać następujących przepisów bhp:

−

na stanowisku pracy należy zachować ład i porządek,

−

przed rozpoczęciem prac montażowych należy sprawdzić stan wszystkich narzędzi, prace
należy wykonywać tylko sprawnymi narzędziami i urządzeniami,

−

używanie narzędzi uszkodzonych jest zabronione,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wszelkie samowolne przeróbki narzędzi są zabronione,

−

codziennie przed wejściem do wykopu należy sprawdzić stan jego obudowy,

−

schodzenie i wychodzenie z wykopu może odbywać się tylko po odpowiedniej drabince,

−

nie wolno wrzucać do wykopu żadnych przedmiotów ani narzędzi, należy je natomiast
opuszczać w odpowiednich pojemnikach,

−

opuszczanie lub podnoszenie rur o masie ponad 250 kg może się odbywać wyłącznie za
pomocą odpowiednich urządzeń mechanicznych i tylko pod nadzorem brygadzisty lub
majstra,

−

usuwanie bali z wykopu odbywa się jedynie z jednoczesnym zasypywaniem i ubijaniem
ziemi,

−

w czasie przerw i po zakończeniu pracy maszyny powinny być zabezpieczone przed ich
przypadkowym uruchomieniem,

−

stosować odzież ochronną oraz odpowiednie urządzenia i narzędzia.

Po zakończonej pracy stanowiska powinny być uprzątnięte, narzędzia i materiały

schowane w odpowiednich pomieszczeniach, a same wykopy pokryte balami lub
zabezpieczone ogrodzeniem, o zmierzchu zaś i w nocy oświetlone światłami ostrzegawczymi
[1, s. 155].

Przepisy bhp podczas eksploatacji sieci wodociągowej

Podczas robót eksploatacyjnych na sieci wodociągowej należy:

−

stosować podczas pracy odzież ochronną oraz odpowiednie urządzenia i narzędzia,

−

używać sprzętu ochronnego podczas cięcia rur,

−

zabezpieczyć roboty prowadzone na jezdni, zgodnie z obowiązującymi przepisami,

−

ostrożnie prowadzić roboty w pobliżu innych elementów uzbrojenia miejskiego jak kable,
gazociągi itp.,

−

zachować odpowiednie środki ostrożności przy używaniu do dezynfekcji ciekłego chloru
lub wody chlorowej,

Przepisy bhp zabraniają:

−

zrzucania do wykopu narzędzi, materiałów itp.,

−

schodzenia po elementach obudowy wykopu, należy użyć drabiny,

−

regulacji narzędzi pneumatycznych bez wyłączonego dopływu powietrza,

−

pozostawienia pracownika pod opuszczanym do wykopu ładunkiem, opuszczanie
powinno być poprzedzone sygnałem [9, s. 930].

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik przy układaniu sieci

wodociągowej?

2. Jak należy zabezpieczyć teren robót?
3. Jakie przepisy bhp obowiązują przy montażu i demontażu sieci wodociągowej?
4. Jakie przepisy bhp i ochrony ppoż. obowiązują przy wykonywaniu prac eksploatacyjnych

na sieci wodociągowej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp związanych z układaniem sieci

wodociągowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy

układaniu sieci wodociągowej,

2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające układanie sieci wodociągowej

i stosowanie przepisów bhp,

3) przeanalizować uzyskane informacje,
4) wskazać dlaczego konieczne jest stosowanie przepisów bhp przy montażu sieci

wodociągowej,

5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film przedstawiający montaż sieci wodociągowej,

–

zdjęcia lub ilustracje z miejsc budowy sieci wodociągowej,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp związanych z wykonywaniem prac

eksploatacyjnych na sieci wodociągowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy

eksploatacji sieci wodociągowej,

2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające przebieg prac eksploatacyjnych na

sieci wodociągowej i stosowanie przepisów bhp,

3) przeanalizować uzyskane informacje,
4) wskazać dlaczego konieczne jest stosowanie przepisów bhp podczas eksploatacji sieci

wodociągowej,

5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film przedstawiający prace eksploatacyjne na sieci wodociągowej,

–

zdjęcia lub ilustracje prac eksploatacyjnych na sieci wodociągowej,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) podać szczegółowe przepisy bhp związane z montażem sieci

wodociągowej?

¨ ¨

2) podać szczegółowe przepisy bhp związane z wykonywaniem prac

eksploatacyjnych na sieci wodociągowej?

¨ ¨

3) wskazać środki ochrony indywidualnej stosowane przez pracowników

podczas budowy i eksploatacji sieci wodociągowej?

¨ ¨

4) zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu prac montażowych sieci

wodociągowej?

¨ ¨

5) zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu prac eksploatacyjnych na

sieci wodociągowej?

¨ ¨

6) zabezpieczyć teren robót dotyczących budowy i eksploatacji sieci

wodociągowej?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Rodzaje sieci wodociągowych

4.2.1. Materiał nauczania

Wodociąg to zespół obiektów wyposażonych w urządzenia do ujmowania, podnoszenia,

transportowania, uzdatniania, magazynowania i rozprowadzania wody.

Wodociągi dostarczają wodę na potrzeby:

−

ludności miast i wsi (wodę do picia, mycia, gotowania, prania itp.),

−

przemysłu, odpowiednią pod względem ilości i jakości,

−

do gaszenia pożarów na terenie miast, osiedli i wsi.
Elementy składowe systemu zaopatrzenia w wodę:

–

ujęcie wody (pobór wody na cele wodociągowe),

–

pompownia wodociągowa (zapewnienie odpowiedniego ciśnienia w sieci),

–

stacja uzdatniania wody (dostosowywanie jakości wody do wymagań odbiorcy),

–

sieć wodociągowa (układ przewodów rozprowadzających wodę do wszystkich
odbiorców),

–

zbiornik wodociągowy (magazynowanie wody),

–

instalacja wodociągowa (przewody wraz z uzbrojeniem rozprowadzające wodę po
budynku).
Ze względu na zasięg terytorialny rozróżnia się wodociąg lokalny, centralny, grupowy

i regionalny. Ze względu na sposób dostarczania lub ujmowania wody wyróżnia się wodociąg
grawitacyjny, pompowy i mieszany.

Sieć wodociągowa jest to układ przewodów wodociągowych, znajdujących się poza

budynkami odbiorców, zaopatrujących w wodę ludność lub zakłady produkcyjne. Zadaniem
sieci wodociągowej jest dostarczenie wody bez przerwy do wszystkich odbiorców
w przewidywanej maksymalnej ilości i pod odpowiednim ciśnieniem.
Rozróżnia się dwa układy sieci wodociągowej:

−

rozgałęzioną (promienistą), której przewody tworzą gałęzie nie łączące się w obwody,
doprowadzającą wodę do odbiorców z jednej strony, jest ona niekorzystna pod względem
hydraulicznym ze względu na występowanie dużej różnicy ciśnień wzdłuż
poszczególnych przewodów. W przypadku uszkodzenia przewodu magistralnego duży
obszar miasta zostaje pozbawiony wody.

−

pierścieniową (obwodową, zamknięta) jest znacznie korzystniejszym rozwiązaniem gdyż
wzajemne powiązanie przewodów magistralnych i rozdzielczych tworzących obwody
zamknięte stwarza bardzo dobre warunki przepływu wody i wyrównania ciśnień. Sieć
tego typu zapewnia stały dopływ wody do odbiorcy, natomiast w przypadku awarii woda
może dopływać drogą okrężną do miejsc rozbioru [6, s. 296].

Rys. 1. Schematy układów sieci wodociągowych:

a) sieć pierścieniowa, b) sieć rozgałęziona

1 – przewody tranzytowe, 2- magistralne, 3 – rozdzielcze, 4 – zbiornik wody czystej, 5 – ujęcie wody, 6 –

pompownia, 7 – zbiornik wyrównawczy początkowy, 8 – zbiornik wyrównawczy końcowy, 9 – obszar zasilania

[6, s. 297].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przewody występujące w układach wodociągowych:

−

tranzytowy (przesyłowy) – przewód wodociągowy bez odgałęzień, przeznaczony do
transportu wody na duże odległości i łączący źródło wody ze zbiornikiem początkowym
lub magistralą wodociągową (grawitacyjny lub tłoczny),

−

magistralny (magistrala wodociągowa) – przewód wodociągowy doprowadzający wodę
od stacji wodociągowej do przewodów rozdzielczych,

−

rozdzielczy – przewód wodociągowy doprowadzający wodę od przewodu magistralnego
do przyłączy domowych i innych punktów czerpalnych,

−

przyłącze domowe – przewód wodociągowy z wodomierzem, łączący sieć wodociągową
z instalacją obiektu zasilanego w wodę [6, s. 296].
Ze względu na warunki pracy rozróżnia się przewody:

−

ciśnieniowy tłoczny (przewód tłoczny) – w którym przepływ następuje w skutek
ciśnienia wytworzonego przez pompę,

−

grawitacyjny ciśnieniowy – przewód wodociągowy w którym przepływ wody odbywa się
pod ciśnieniem statycznym wody dopływającej z wyżej położonego źródła wody,

−

grawitacyjny bezciśnieniowy – przewód wodociągowy, w którym przepływ wody
odbywa się pod działaniem siły grawitacji [6, s. 297].
Zależnie od przeznaczenia rozróżnia się sieć wodociągową komunalną, przemysłową

i pożarową itp.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest wodociąg i jakie pokrywa potrzeby?
2. Jakie znasz rodzaje wodociągów?
3. Z jakich elementów składa się system wodociągowy?
4. Do czego służy sieć wodociągowa?
5. Z jakich przewodów składa się sieć wodociągowa?
6. Czym charakteryzuje się układ rozgałęziony sieci wodociągowej?
7. Dlaczego układ pierścieniowy sieci wodociągowej jest korzystniejszy od rozgałęzionego?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ jakie zadanie spełnia sieć wodociągowa i na podstawie dokumentacji technicznej

określ układ sieci wodociągowej w miejscowości, w której mieszkasz?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami sieci wodociągowej,
2) zapoznać się ze schematem układu wodociągowego na (plan, mapy geodezyjne danego

terenu) danym terenie,

3) odczytać informacje przedstawione na mapach geodezyjnych,
4) zidentyfikować układ wodociągowy zastosowany na danym terenie,
5) zapisać wyniki w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zeszyt przedmiotowy,

–

mapy geodezyjne z naniesioną siecią wodociągową,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Porównaj układy pierścieniowy i rozgałęziony sieci wodociągowej. Wybierz korzystniejszy

układ i uzasadnij wybór.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi charakterystyki układów sieci wodociągowej,
2) zapoznać się ze schematami lub modelami sieci pierścieniowej i rozgałęzionej,
3) określić cechy sieci wodociągowej pierścieniowej i rozgałęzionej,
4) zestawić cechy układów sieci wodociągowej w formie porównania,
5) wyniki zapisać w zeszycie np. w formie tabeli,
6) zaprezentować wyniki grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

modele i schematy różnych układów sieci pierścieniowej i rozgałęzionej,

–

opracowania zawierające charakterystyki układów wodociągowych (literatura z rozdziału 6).

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić zadanie i rodzaje wodociągów?

¨ ¨

2) wymienić elementy systemu wodociągowego?

¨ ¨

3) zdefiniować pojecie: sieci wodociągowej?

¨ ¨

4) omówić zadanie sieci wodociągowej?

¨ ¨

5) omówić i porównać układy sieci wodociągowej?

¨ ¨

6) rozróżnić przewody wodociągowe?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Źródła wody i jej ujęcia

4.3.1. Materiał nauczania

Źródłem zaopatrzenia w wodę mogą być wody powierzchniowe i podziemne. Do wód

powierzchniowych płynących zalicza się wody z rzek, potoków i strumieni, a do stojących –
wody z jezior naturalnych i sztucznych. Wody podziemne to wody zaskórne, gruntowe,
głębinowe
i wgłębne.

Źródła wody dobiera się na podstawie ogólnego zapotrzebowania na wodę na danym

terenie oraz wydajności tego źródła. Bierze się również pod uwagę jakość wody i zakres jej
uzdatniania.

Zapotrzebowanie na wodę jest to ilość wody zaspokajająca potrzeby

wszystkich odbiorców, znajdujących się w zasięgu działania sieci wodociągowej,
wymagających wody tej samej jakości, oraz ilość wody do celów technologicznych
wodociągu (straty wody na ujęciu, w stacji uzdatniania wody i w sieci wodociągowej, a także
ilość wody do płukania sieci i zbiorników wodociągowych). Zapotrzebowanie na wodę oraz
jej zużycie są nierównomierne i waha się w ciągu roku, doby i godziny [6, s. 12].

Za najlepsze źródła na potrzeby wodociągów uznaje się wody podziemne głębinowe

znajdujące się poniżej pierwszej warstwy nieprzepuszczalnej gdyż są one naturalnie
zabezpieczone przed zanieczyszczeniem z zewnątrz. Wyróżniają się korzystniejszymi
właściwościami fizycznymi i są w mniejszym stopniu zanieczyszczone bakteriologicznie.

Do ujęć wód powierzchniowych zalicza się ujęcia wód opadowych, ujęcia wód

powierzchniowych płynących (ujęcia brzegowe, nurtowe, zatokowe, wieżowe) oraz ujęcia
wód stojących (ujęcia denne i szybowe).

Ujęcia wód opadowych stosowane są w rejonach deficytu wody słodkiej (tereny górskie

lub nad brzegami mórz). W ujęciu takim woda spływa z powierzchni terenu do zbiornika
oczyszczania wstępnego gdzie zatrzymywana jest część zanieczyszczeń łatwo opadających.
Następnie woda przepływa do zbiornika z piaskiem filtracyjnym i po dalszym oczyszczaniu
odpływa do zbiornika wody czystej [6, s. 58].

Ujęcia nurtowe wykonuje się na rzekach gdy głębokość wody przy brzegu jest zbyt

mała. Składa się ono z wlotu (czerpni) umiejscowionego w nurcie rzeki oraz przewodu
doprowadzającego wodę (grawitacyjnego lub lewarowego) do komory zbiorczej
zlokalizowanej na brzegu. Wlot czerpni zaopatrzony jest w kratę lub kosz ssawny w celu
zabezpieczenia przed zanieczyszczeniami mechanicznymi [6, s. 60].

Ujęcie wieżowe wykonuje się przy dużych głębokościach ujmowanej wody, jest ono

oddalone od brzegu rzeki. Ujęcia te służą do ujmowania wód z dużych rzek, jezior
i zbiorników retencyjnych. Składa się ono z komory zbiorczej z otworami wlotowymi
w ścianie czołowej zaopatrzonymi w kratę rzadką oraz z pompowni. Woda płynie do brzegu
przewodami tłocznymi umieszczonymi na specjalnej kładce [6, s. 62].

Ujęcie denne najczęściej stosuje się do ujmowania wód stojących np. z jezior

naturalnych i sztucznych. Ujęcie to składa się z czerpni o trwałej konstrukcji smoka, którą
umieszcza się na głębokości wody 3–6 m oraz przewodu ssawnego którym woda trafia do
pompowni zlokalizowanej na brzegu.

Ujęcie brzegowe służy do ujmowania wody z rzek o prędkości przepływu wody powyżej

0,3 m/s. Sytuuje się je na brzegach wklęsłych średnich i dużych rzek, przy dużej głębokości
wody przy brzegu. Rozróżnia się ujęcie brzegowe otwarte złożone z kanału wlotowego,
przez który woda dopływa grawitacyjnie do komory zbiorczej usytuowanej na brzegu oraz
ujecie brzegowe komorowe w którym woda z rzeki trafia bezpośrednio do komory zbiorczej
przez otwory wlotowe w ścianie czołowej komory.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Ujęcie brzegowe otwarte:

1 – krata rzadka, 2 – kanał wlotowy, 3 – krata gęsta, 4 – smok ssawny, 5 – ścianka szczelna, 6 – wnęki na

szandory, NWW – najwyższa wysoka woda, SW – średnia woda, NNW – najniższa niska woda [1, s. 101].

Ujęcie zatokowe stosowane jest do ujmowania wody z dużych rzek o prędkości

przepływu wody powyżej 0,3 m/s oraz w których tworzy się w okresie zimowym śryż i lód
denny lub występuje duże stężenie zanieczyszczeń. Ujęcie składa się z zatoki uformowanej
przy wklęsłym brzegu oraz czerpni zlokalizowanej na końcu zatoki przeciwległym do wlotu.
Rozróżnia się trzy rodzaje ujęć zatokowych:

−

ujęcie podprądowe – z wlotem od strony wody górnej,

−

ujęcie zaprądowe – z wlotem od strony wody dolnej,

−

ujęcie poręczowe – z wlotem od strony wody górnej i dolnej.
Ujęcie szybowe umieszczone w korpusie zapory stosowane jest do ujmowania wody ze

zbiorników sztucznych. Jest ono zbudowane z wlotów czerpalnych umieszczonych na kilku
poziomach w korpusie zapory z których woda przepływa do przewodów zbiorczych
umieszczonych w szybie i sztolni. Wloty zaopatrzone są w kraty rzadkie [6, s. 65].

Wody podziemne ujmuje się za pomocą ciągów drenowych oraz studni kopanych,

abisyńskich i wierconych.

Systemy drenażowe służą do ujmowania płytko zalegających wód podziemnych

z warstwy wodonośnej położonej na głębokości 5–7 m i przeznaczone na potrzeby małych
wodociągów o wydajności do 90 m

/h. Systemy drenażowe składają się z sączków ułożonych

na dnie wykopu obsypanych obsypką filtracyjną ze żwiru i grubego piasku. W odstępach 30–
50 m wykonuje się studzienki kontrolne o średnicy powyżej 1m. Systemy drenażowe układa
się na spągu warstwy wodonośnej ze spadkiem w kierunku studni zbiorczej do której spływa
woda. Studnia lub komora zbiorcza ma średnicę powyżej 1,5 m i może być wyposażona w
pompy lub połączona z pompownią, zbiornikiem wody lub stacją uzdatniania wody [6, s. 40].

Studnie kopane (szybowe) służą do ujmowania wody na potrzeby pojedynczych domów

lub ich niewielkich zgrupowań. Głębokość studni kopanych dochodzi do 40 m, a zazwyczaj
nie przekracza 20 m. Najmniejsza średnica tych studni wynosi 0,8 m. Pobór wody gruntowej
przez studnie kopane może być boczny przez otwory ścienne lub boczny i denny przez filtr
studzienny i denny. Studnie wykonuje się z kręgów betonowych lub żelbetowych jako
zapuszczane. Studnie składają się z wieńca (noża), obudowy (muru płaszczowego) i obudowy
górnej. Na dnie studni wykonuje się filtr naturalny ze żwiru grubości 0,20–0,30 m, chroniący
przed wynoszeniem z dna cząstek gruntu i mąceniem wody w czasie pompowania. Górna
część studni musi być zabezpieczona warstwą ochronną. Teren wokół studni powinien być
wyłożony gliną i utwardzony ze spadkiem 5 – 10% w kierunku od studni [6, s. 43].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Schematy ujęć wody za pomocą studni kopanych z dopływem wody:

a) przez ściany boczne, b) przez ściany boczne i dno, c) przez dno;

1 – płaszcz studni, 2 – dno studni, 3 – otwory w ścianie bocznej studni, 4 – zasypka dna, 5 – uszczelnienie tłustą

glina lub iłem, 6 – przykrycie szczelne, 7 - brukowanie [6, s. 41].

Studnie wiercone służą do ujmowania wód podziemnych z głęboko położonych warstw

wodonośnych. Składają się one z następujących elementów:

−

kolumna rur okładzinowych (stalowych) zabezpiecza przed przedostawaniem się do
wnętrza studni materiału ziarnistego,

−

kolumna filtrowa składa się z filtru właściwego umożliwiającego dopływ wody do studni,
rury podfiltrowej spełniającej funkcję osadnika drobnych cząstek skały przedostających
się przez filtr do studni i rury nadfiltrowej (rura wiertnicza łącząca filtr z rura
okładzinową),

−

obudowa studni stanowi zakończenie górnej części studni i zabezpiecza przed
uszkodzeniem i zanieczyszczeniem.
Rozróżnia się studnie wiercone bezfiltrowe do ujmowania wód artezyjskich pod

ciśnieniem oraz studnie wiercone filtrowe.

Czerpanie wody ze studni może się odbywać za pomocą pomp umieszczonych w każdej

studni, za pomocą lewarów lub bez dodatkowych urządzeń gdy wystąpi samowypływ [6, s. 45].

Ujęcia wód infiltracyjnych.
Wody infiltracyjne najczęściej ujmuje się za pomocą studni chłonnych lub drenaży

chłonnych, za pomocą rowów, basenów lub też basenów nawadniających.

Ujęcia i zbiorniki wody, stanowiące źródło wody zaopatrującej wodociągi komunalne,

oraz tereny przylegające do tych urządzeń wymagają ścisłej ochrony sanitarnej przez
ustanowienie stref ochronnych.

Strefa ochronna ujęcia wody to obszar poddany zakazom i ograniczeniom użytkowaniu

gruntów i korzystaniu z wody, obejmujący ujęcie wody, zbiornik wodociągowy oraz tereny
przylegające do ujęcia i zbiornika wody. Strefę ochronną dzieli się na teren ochrony
bezpośredniej i teren ochrony pośredniej [6, s. 69].

Zasięg terenów ochrony bezpośredniej obejmuje ujęcie oraz pas terenu wokół

o szerokości:

−

studnie wiercone

8 ÷ 10 m,

−

studnie kopane

10 ÷ 15 m,

−

ujęcia wód źródlanych

10 ÷ 20 m,

−

ujęcia wód powierzchniowych

15 ÷ 25 m,

Teren ochrony bezpośredniej musi być ogrodzony, oznakowany a jego użytkowanie jest

związane z eksploatacją ujęć i źródeł wody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tereny ochrony pośredniej mogą być objęte ograniczeniami w użytkowaniu gruntów

i korzystaniu z wód. Powinny być oznakowane tablicami orientacyjnymi. Zasięg terenu
ochrony pośredniej od granicy ochrony bezpośredniej powinien wynosić:

−

studnie wiercone

20 ÷ 100 m,

−

studnie kopane i ujęcia wód źródlanych

70 ÷ 100 m [6, s. 70].

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są źródła wody na cele wodociągowe?
2. Jakie znasz rodzaje ujęć wód podziemnych?
3. Dlaczego wody głębinowe stanowią najlepsze źródło wody wodociągowej?
4. Jakie znasz rodzaje ujęć wód powierzchniowych?
5. Co to jest strefa ochronna ujęcia wody?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ jakie źródła wody występują na terenie Twojego miejsca zamieszkania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami źródeł wody,
2) określić rodzaj źródeł wody występujących na danym terenie,
3) scharakteryzować występujące źródła wody pod względem ich jakości i wykorzystania,
4) wyniki zapisać w zeszycie,
5) zaprezentować wyniki grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

mapa danego terenu,

–

opracowania dotyczące zasobów wodnych danego terenu,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ z jakich rodzajów ujęć pobierana jest woda na cele wodociągowe na terenie

miejscowości, w której mieszkasz.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami i charakterystyką ujęć wody,
2) określić rodzaj ujęć wody na danym terenie,
3) scharakteryzować występujące ujęcia wody,
4) zapisać wyniki w zeszycie,
5) zaprezentować wyniki grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

mapy terenu z naniesionymi ujęciami wodnymi na danym terenie,

−

opracowania dotyczące ujęć wody na danym terenie,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojecie zapotrzebowania na wodę?

2) rozróżniać źródła wody?

3) określić możliwość wykorzystania danego źródła wody?

4) rozróżniać ujęcia wody?

5) określić możliwości zastosowania danego ujęcia wody w zależności

od rodzaju źródła wody?

6) zdefiniować pojecie strefy ochronnej ujęcia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Urządzenia do oczyszczania i magazynowania wody

4.4.1. Materiał nauczania

Wszystkie wody występujące w przyrodzie zawierają pewne ilości zanieczyszczeń

zawieszonych lub rozpuszczonych. Ich ilość i rodzaj zależą od środowiska, przez które
przepływa woda. Zanieczyszczenia dzieli się na fizyczne (muł, piasek, rośliny itp.),
chemiczne (związki żelaza i manganu, sole amonowe itp.) i biologiczne (drobnoustroje
i bakterie) [1, s. 110].

Zanieczyszczenia te mają wpływ na właściwości wody i decydują o jakości wody i jej

przydatności do użytkowania.

Właściwości fizyczne wody charakteryzuje temperatura, barwa, mętność, smak i zapach.

Chemiczne właściwości wody określa się za pomocą wskaźników tj.: odczyn wody pH,
twardość, zasadowość, kwasowość, utlenialność, zawartość dwutlenku węgla, żelaza,
manganu, azotanów, chlorków, siarczanów oraz sucha pozostałość. Wskaźniki
bakteriologiczne obejmują analizę jakościową i ilościową mającą na celu wykrycie bakterii
chorobotwórczych w wodzie. Najczęściej oznacza się bakterię Escherichia coli (pałeczki
okrężnicy) niebezpieczną dla człowieka, która świadczy o zanieczyszczeniu wody
wydalinami. Miano coli oznacza najmniejszą objętość wody (cm

), w której wykryto 1

bakterię okrężnicy.

Woda do celów wodociągowych nie może zawierać substancji szkodliwych dla zdrowia

lub wskazujących na jej zanieczyszczenie ani składników wpływających ujemnie na jej smak,
zapach lub barwę albo powodujących mętność. Dlatego też przed wykorzystaniem wód do
zasilania wodociągów należy je poddać procesom uzdatniania.

Uzdatnianie wody polega na dostosowywaniu jej właściwości i składu do wymagań

wynikających z jej przeznaczenia. Proces ten zachodzi w stacji uzdatniania wody SUW.

Zależnie od stopnia zanieczyszczenia wody i jej przeznaczenia stosuje się różne metody

jej uzdatniania. Wśród tych metod rozróżnia się uzdatnianie wody przez osadzanie,
koagulację, filtrację, odżelazianie i odmanganianie, odkwaszanie, dezynfekcję itp. Podczas
uzdatniania wód powierzchniowych najczęściej stosuje się takie urządzenia, jak kraty, sita,
osadniki, filtry otwarte lub zamknięte i urządzenia do dezynfekcji wody. Natomiast do
uzdatniania wód podziemnych (głębokich) służą odżelaziacze, zmiękczacze i urządzenia do
odkwaszania wody [1, s. 111].

Kraty i sita to urządzenia na których odbywa się proces cedzenia polegający na

usuwaniu
z przepływającej wody najgrubszych zanieczyszczeń (gałęzie, liście itp.). Proces ten to
pierwszy etap uzdatniania wód powierzchniowych [6, s. 99].

Mieszalniki i komory flokulacji służą do mieszania reagentów z wodą uzdatnianą

w celu zapewnienia właściwego przebiegu procesów oczyszczania wody. Rozróżnia się
mieszalniki hydrauliczne i mechaniczne. W komorach flokulacji tworzą się kłaczki, które
później są usuwane w osadnikach.

Osadniki wykorzystywane są do procesu sedymentacji czyli usuwania zanieczyszczeń

poprzez opadanie ich pod wpływem sił grawitacji. Rozróżnia się osadniki poziome podłużne,
poziome radialne i pionowe. Osadniki poziome podłużne to zbiorniki żelbetowe podłużne
o długości kilkudziesięciu metrów oraz szerokości i głębokości kilku metrów [6, s.156].

Filtracja polega na gromadzeniu (zatrzymywaniu) zanieczyszczeń na powierzchni

piaskowego złoża filtracyjnego. Jako materiał filtracyjny najczęściej stosuje się żwirki
filtracyjne, piasek i ewentualnie żwir, przez które przepływa oczyszczana woda. Rozróżnia
się filtry powolne i pospieszne. Filtry powolne buduje się jako urządzenia otwarte

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

(grawitacyjne), prostokątne w planie o powierzchni do 2500 m

. Na dnie układa się kanały

drenażowe do odprowadzania wody przefiltrowanej. Na żwirowej warstwie podtrzymującej
układa się warstwę filtracyjną z piasku, nad którą znajduje się woda. Filtry pospieszne
wykonuje się jako urządzenia otwarte lub zamknięte (ciśnieniowe). Pospieszne filtry
ciśnieniowe to zbiorniki stalowe w kształcie walca o średnicy do 5 m i wysokości zależnej od
wysokości złoża filtracyjnego. Woda uzdatniana doprowadzona jest nad złoże filtracyjne
ułożone na rurowym lub płytowym drenażu. Za pośrednictwem drenażu przefiltrowana woda
jest odprowadzona, a w czasie płukania jest doprowadzona woda do płukania lub sprężone
powietrze [6, s. 173].

Dezynfekcja to proces zazwyczaj stosowany na końcu układu oczyszczania wody. Celem

jej jest zniszczenie mikroorganizmów obecnych w wodzie po wcześniejszych procesach ich
oczyszczania oraz zabezpieczenie dobrej jakości sanitarnej wody w sieci wodociągowej przed
wtórnym rozwojem organizmów żywych, głównie bakterii chorobotwórczych. Jako czynniki
dezynfekujące (dezynfekanty) stosuje się: chlor, chloraminy, dwutlenek chloru, promienie
UV, ozon [6, s. 99].

Aeratory służą do napowietrzania poprzez wprowadzenie tlenu do wody z jednoczesnym

usunięciem rozpuszczonych w niej innych gazów tj.: CO

, H

S, CH

. Rozróżnia się aeratory

ciśnieniowe zamknięte i aeratory otwarte np. kaskadowy. Proces aeracji stosuje się m.in.
podczas odżelaziania, odgazowania wody.

Do najczęściej przeprowadzanych procesów związanych z usunięciem z uzdatnianej wody

rozpuszczonych zanieczyszczeń zalicza się odżelazianie. Polega ono na działaniu tlenem
zawartym w powietrzu na kwaśne związki żelaza, zawarte w wodzie. Dzięki temu powstaje w
wodzie wodorotlenek żelazowy wytrącający się z niej jako brunatne kłaczki zatrzymywane na
złożu filtrującym wodę. Proces ten przeprowadza się w odżelaziaczach otwartych lub –
częściej – w odżelaziaczach zamkniętych [1, s. 115].

Montaż urządzeń do uzdatniania wody
Urządzenia do oczyszczania wody najczęściej dostarczane są do stacji uzdatniania wody

jako kompletne urządzenia gotowe do montażu. Urządzenia ustawia się na podłodze lub na
odpowiednio przygotowanych fundamentach. Po ustawieniu podłącza się je do instalacji
wody surowej (lub po kolejnym stopniu oczyszczania) i wody czystej, do sieci zrzutów
popłuczyn i ewentualnie do sieci sprężonego powietrza. Montaż połączeń wykonuje się
zgodnie z dokumentacją techniczną i zaleceniami producenta.

Podczas montażu rurociągów i uzbrojenia należy pamiętać by ich obsługa nie była

uciążliwa. Wszystkie zawory i aparaturę kontrolno – pomiarową ustawia się w miejscu łatwo
dostępnym, od przodu zbiornika. Pokrętła do zasuw powinny być rozmieszczone w zasięgu
rąk pracownika, a tarcze urządzeń kontrolno – pomiarowych na wysokości oczu. Przed
oddaniem do użytku należy przeprowadzić płukanie urządzenia oraz wykonać eksploatację
próbną czyli rozruch technologiczny. Rozruch, próbę poprawności działania urządzenia do
oczyszczania wody prowadzi się zgodnie z instrukcją eksploatacji i rozruchu w celu
sprawdzenia wszystkich parametrów pracy urządzenia [3, s. 70].

Do magazynowania wody służą zbiorniki wodociągowe. Wodę gromadzi się w celu:

−

wyrównywania dostawy wody poprzez gromadzenie nadmiaru produkowanej wody
w okresach niewielkiego jej poboru przez użytkowników, a w okresach zwiększonego
zapotrzebowania uzupełnianie niedoborów,

−

wyrównywania ciśnień na obszarze zasilania, zmieniających się w różnych porach dnia
zależnie od rozbioru wody,

−

gromadzenia zapasu wody na wypadek pożaru oraz w celu zapewnienia dostawy wody
na wypadek awarii.
Ze względu na funkcje wyróżnia się następujące rodzaje zbiorników wodociągowych:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zbiorniki terenowe budowane są bezpośrednio na powierzchni terenu. Mogą być
zbiornikami dolnymi lub zbiornikami górnymi. Zbiorniki terenowe dolne mają za
zadanie magazynowanie wody i wyrównywanie różnic między dostawą a rozbiorem
wody.

−

zbiornik terenowy górny także magazynuje wodę, a ponadto utrzymuje ciśnienie w sieci
wodociągowej.

−

zbiorniki wieżowe, oprócz magazynowania wody wyrównują ciśnienie w sieci
wodociągowej podobnie jak zbiorniki terenowe górne.

−

wieże ciśnień i hydrofory to zbiorniki wodociągowe których zadaniem jest tylko
utrzymanie ciśnienia w sieci.
Ze względu na rolę oraz usytuowanie w układzie wodociągowym rozróżnia się:

−

zbiorniki ujęciowe na ujęciach wody, które gromadzą ujmowaną wodę.

−

zbiorniki technologiczne są to zbiorniki zapasowo – wyrównawcze, gromadzące czystą
wodę po jej uzdatnieniu, przeznaczoną do przesyłania siecią wodociągową.

−

zbiorniki sieciowe współpracują z siecią wodociągową rozdzielczą oraz pompownią.
Zależnie od usytuowania rozróżnia się zbiornik początkowy (miedzy ujęciem
a rozdzielcza siecią wodociągową), końcowy (na końcu obszaru zasilania), centralny
(położony w centrum obszaru zasilania) [6, s. 246].
Montaż zbiorników wodociągowych
Zbiorniki wodociągowe terenowe buduje się jako prostokątne lub okrągłe,

jednokomorowe lub wielokomorowe. Zbiorniki terenowe mają wydzieloną komorę wodną
i komorę zasuw, w której zgrupowane jest uzbrojenie przewodów stanowiących wyposażenie
zbiornika: przewody doprowadzający, dopływowy, przelew, przewód spustowy, przewód
odpływowy i odprowadzający. Uzbrojenie to gwarantuje właściwe użytkowanie zbiornika
oraz cyrkulację i wymianę wody.

Dna zbiorników wykonuje się płaskie lub w kształcie stożka ściętego pod kątem 30°.

Płaska płyta denna powinna mieć spadek 1–2% w kierunku studzienki zbiorczej.
W przypadku występowania wysokiego poziomu wód gruntowych płytę denną wykonuje się
jako monolityczną, zbrojoną, powiązaną z konstrukcją ścian. Jeżeli woda gruntowa nie
występuje na poziomie dna zbiornika płyta może być lżejszej konstrukcji [3, s. 54].

Ściany zbiorników wykonuje się jako płyty odpowiedniej grubości: w dolnej części

ściany zbiorników cylindrycznych 20 ÷ 25 cm, a w górnej 15 ÷ 18 cm, natomiast
w zbiornikach prostokątnych odpowiednio 30 ÷ 50 cm i 25 ÷ 30cm [3, s. 55].

Zbiorniki wyższe obciążone dużym parciem bocznym wykonuje się ze ścianami

pionowymi zwężającymi się ku górze, z tym że od wewnątrz zbiornika płaszczyzny ściany
powinny być pionowe. Połączenie ścian z płytą denną może być przegubowe lub
monolityczne.

Przykrycia (stropy) zbiorników zagłębionych w gruncie wykonuje się tak, żeby można je

było obsypać warstwą ziemi o grubości min. 1,0 m. Wykonuje się je najczęściej jako
konstrukcje żelbetowe, prefabrykowane.

Jako izolację wewnętrzną zbiornika stosuje się wyprawy wodoszczelne, wykładziny

z płytek ceramicznych oraz różnego rodzaju powłoki. Powierzchnie wewnętrzne zbiornika
powinny być gładkie i łatwo zmywalne [3, s. 57].

Zbiorniki wieżowe składają się ze zbiornika na wodę, konstrukcji nośnej i obudowy

ochronnej. Zbiorniki te wykonuje się najczęściej jako cylindryczne jedno lub dwukomorowe
pojemniki konstrukcji stalowej lub żelbetowej. Uzbrojenie rurociągów umieszczone jest
w podziemnej części wieży. Dno zbiorników jest najważniejszym elementem nośnym, gdyż
obciąża je pełne parcie wody. Dlatego też dno często wykonuje się jako wypukłe lub wklęsłe,
rzadziej płaskie. Obudowę zbiornika stanowi komora ze stropami dolnym, górnym i ścianami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

mieszcząca wewnątrz zbiornik. W komorze obudowy znajdują się przejścia robocze
umożliwiające obsługę i konserwację zbiornika [3, s. 58].

Konstrukcje żelbetowe zbiorników zabezpiecza (izoluje) się od wewnątrz i na zewnątrz

przed przesiąkaniem wody. Po zakończeniu robót zbiorniki sprawdza się na przesiąkliwość.
Badanie szczelności wykonuje się po 28 dniach od chwili stwardnienia betonu. Po 72
godzinach od napełnienia zbiorników ubytek wody w zbiorniku nie powinien być większy niż
5 litrów na dobę na 1 m

dna i ścian stykających się ze sobą.

Zbiornik hydroforowy to zbiornik wodno powietrzny którego zadaniem jest utrzymanie

wymaganych ciśnień w rozdzielczej sieci wodociągowej. Urządzenie hydroforowe składa się
z zespołu pomp z silnikami elektrycznymi, sprężarki z osprzętem oraz ze zbiornika wodno –
powietrznego z osprzętem [6, s. 287].

Działanie urządzenia hydroforowego polega na tym że pompa tłoczy wodę do zbiornika

powodując sprężanie powietrza znajdującego się w zbiorniku, a wtłaczanego tam za pomocą
sprężarki. Po osiągnięciu najwyższego poziomu wody w zbiornikach H

max

, co odpowiada

ustalonej maksymalnej wysokości ciśnienia,

przetwornik ciśnieniowy powoduje wyłączenie

silnika i pompy. Rozbiory wody w sieci powodują obniżenie poziomu wody w zbiorniku
i rozprężenie się powietrza. Jeżeli woda w zbiorniku osiągnie najniższy poziom H

min

wyłącznik ciśnieniowy powoduje włączenie pompy. Sprężarka okresowo uzupełnia ubytek
powietrza w zbiorniku.

Przed montażem zbiornika hydroforowego należy sprawdzić stan techniczny zbiornika na

podstawie dokumentacji. Montaż odbywa się zgodnie z zaleceniami producenta i według
dokumentacji technicznej. Zbiornik należy zainstalować w hydroforni wraz z osprzętem.
Ustawia się go za pomocą urządzenia dźwigowego - suwnicy. Odległość zbiornika od ścian
oraz między zbiornikami powinna wynosić co najmniej 0,6 m. Po ustawieniu zbiornika należy
połączyć króćce połączeniowe zbiornika z przewodami ssawnym i tłocznym, oraz przewodem
powietrznym sprężarki. Zbiornik wyposażony jest również w króciec do podłączenia
przewodu ciśnieniowego z wyłącznikiem ciśnieniowym.

Po podłączeniu urządzenia hydroforowego należy sprawdzić jakość połączeń, wykonać

próbę szczelności zbiornika i przeprowadzić eksploatację próbną czyli rozruch
technologiczny. Aby przeprowadzić badanie szczelności należy zaślepić przewody zasilający
i tłoczny urządzenia hydroforowego, zawory i zasuwy na przewodach powinny być otwarte, a
osprzęt zdemontowany. Przewody, pompy i zbiornik wodno-powietrzny należy napełnić
wodą, po pojawieniu się wody w rurkach odpowietrzających należy zamknąć zawory i odciąć
dopływ wody. Następnie należy włączyć pompy i podnieść ciśnienie do 1,5 krotnej wartości
ciśnienia roboczego. Po zamknięciu zaworu przy pompie hydraulicznej należy w ciągu
30 min obserwować manometry, jeżeli w tym czasie ciśnienie nie wykaże spadku próba
szczelności jest dodatnia.

Przed przekazaniem do eksploatacji każdy zbiornik wodny należy poddać płukaniu

i dezynfekcji. Płukanie polega na dokładnym zmyciu ścian i stropów strumieniem wody,
a następnie napełnieniu całego zbiornika i wypuszczeniu wody. Wodę z ostatecznego
płukania oddaje się do analizy by sprawdzić czy zbiornik nadaje się do eksploatacji [3, s. 62].

Zasady eksploatacji zbiorników wodociągowych.
Eksploatacja zbiorników wodociągowych polega na utrzymaniu zbiorników w stanie

zapewniającym ich właściwą pracę oraz ochronę wody przed zanieczyszczeniem.
Podstawowe czynności eksploatacyjne obejmują:

−

kontrolę stanu wody w zbiornikach,

−

kontrolę jakości wody,

−

kontrolę stanu zbiornika i jego elementów (komora zasuw, otwory wentylacyjne,
pokrywy włazowe, ocieplenie, oświetlenie itp.),

−

stałą konserwację i utrzymanie w sprawności,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

obsługę zbiornika oraz utrzymanie go w czystości, a także bezpośredniego otoczenia.
Przegląd zbiornika przeprowadza się po uprzednim opróżnieniu go z wody. Wodę

odprowadza się do sieci wodociągowej natomiast warstwę przydenną wody do sieci
kanalizacyjnej. Dno należy spłukać i zmyć ściany i strop. Przeglądu dokonują osoby które
mają do tego uprawnienia. Po przeglądzie należy zbiornik dokładnie umyć i zdezynfekować
po czym ponownie spłukać i oddać do użytku [6, s. 262].

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega uzdatnianie wody?
2. Jakie znasz wskaźniki jakości wody?
3. Jakie znasz metody i urządzenia do uzdatniania wody?
4. W jakim celu stosuje się osadniki?
5. W jaki sposób przebiega montaż urządzeń do oczyszczania wody?
6. Podaj rodzaje zbiorników wodociągowych?
7. Podaj zasady montażu zbiornika wodociągowego?
8. Na czym polega badanie szczelności zbiornika wodociągowego?
9. Omów zasady eksploatacji zbiornika wodociągowego?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie dokumentacji technicznej, określ jakie rodzaje urządzeń do uzdatniania

wody stosuje się w SUW na terenie Twojego miejsca zamieszkania, omów ich działanie
i zasady montażu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami i zastosowaniem urządzeń do uzdatniania wody,
2) określić rodzaje urządzeń do uzdatniania wody stosowanych w miejscowych SUW,
3) scharakteryzować urządzenia pod względem budowy, zasady działania,
4) na podstawie dokumentacji technicznej określić zasady montażu i demontażu urządzeń

oraz dobrać odpowiednie materiały,

5) wyniki zapisać w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film dotyczący technologii uzdatniania wody na danym terenie,

–

schemat technologiczny SUW na danym terenie,

–

dokumentacja przygotowana przez nauczyciela,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Na podstawie modelu lub schematu określ rodzaj, budowę, przeznaczenie oraz zasadę

montażu i demontażu zbiornika wodociągowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami i charakterystyką zbiorników wodociągowych,
2) przeanalizować budowę zbiornika wodociągowego na podstawie modelu, schematu

(ewentualnie filmu tematycznego),

3) określić rodzaj i zastosowanie i budowę zbiornika wodociągowego,
4) na podstawie dokumentacji technicznej określić zasady montażu i demontażu zbiornika

wodociągowego oraz dobrać odpowiednie materiały,

5) zapisać wyniki w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

model, schemat, zdjęcie lub film dotyczący danego zbiornika wodociągowego,

–

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) omówić wskaźniki jakości wody?

¨ ¨

2) rozróżnić metody uzdatniania wody i urządzenia w jakich się je

przeprowadza?

¨ ¨

3) rozróżnić rodzaje zbiorników wodociągowych?

¨ ¨

4) omówić zasady montażu i demontażu zbiorników wodociągowych?

¨ ¨

5) omówić zasady montażu i demontażu urządzeń do uzdatniania wody?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Rurociągi sieci wodociągowych i ich montaż

4.5.1. Materiał nauczania

Przewody wodociągowe składają się z rur, kształtek i uzbrojenia. Wykonywane są

z różnego rodzaju materiałów. Materiał powinien gwarantować odporność na działanie
chemiczne wody wewnątrz oraz wody i gruntu na zewnątrz przewodu. Jednocześnie materiał
nie może wpływać ujemnie na jakość wody przepływającej przez te przewody.

Do budowy sieci wodociągowych służą najczęściej rury i kształtki z PVC (polichlorek

winylu) oraz PE (polietylen), a znacznie rzadziej takie materiały, jak żeliwo, stal czy beton
sprężony.

Rury i kształtki żeliwne stosuje się od ponad 300 lat. Zaletą ich jest trwałość

i odporność na korozję, natomiast do wad zalicza się kruchość i małą odporność na uderzenia
oraz zginanie.

Do budowy przewodów wodociągowych stosuje się rury żeliwne ciśnieniowe kielichowe

i kołnierzowe.

Rury kielichowe (klasa LA) mają średnice nominalne 50÷1200 mm, grubość ścianek

6,7÷22,5mm i długość 2÷6 m. Są one zaopatrzone w jednym końcu w kielich umożliwiający
szczelne i sztywne łączenie rur. Połączenia te wykonuje się przy użyciu przy użyciu
wciskarek.

Do łączenia kielichowych rur żeliwnych służą również połączenia elastyczne:

gwintowane oraz kołnierzowe. Jako materiał uszczelniający należy stosować pierścieniowe
uszczelki gumowe.

Połączenia kielichowe wykonuje się z reguły na rurociągach układanych bezpośrednio

w ziemi.

Stosowane w budowie sieci wodociągowych z rur żeliwnych kielichowych kształtki to:

nasuwki, kolana, łuki jedno- i dwukielichowe, zwężki, czwórniki, odwadniacze oraz korki.

Rury kołnierzowe (klasa A) o średnicach nominalnych 80÷1000 mm, grubości ścianek

8,8÷27mm i długości 3÷4 m. Mają po obu końcach kołnierze do łączenia rur między sobą.
Szczelność połączeń kołnierzowych zapewniają uszczelki tekturowe z przekładkami
gumowymi lub gumowe. Obecnie do uszczelnienia połączeń kołnierzowych stosuje się sznury
teflonowe. Po założeniu uszczelki kołnierze należy ściągać śrubami równomiernie
i w określonym porządku.

Połączenia kołnierzowe stosuje się wszędzie tam, gdzie może zachodzić potrzeba

wymiany rury, kształtki czy elementu uzbrojenia, a więc przede wszystkim w pompowniach,
zbiornikach, tunelach i innych obiektach wodociągowych.

Produkowane kształtki kołnierzowe to: kolana, łuki, zwężki, trójniki i kołnierze ślepe.
Obecnie coraz częściej zamiast tradycyjnego żeliwa stosuje się żeliwo sferoidalne, na

rynku polskim dostępne są:

−

rury o średnicach 80÷700 mm, łączone za pomocą kielichów lub kołnierza
i wytrzymujące ciśnienie robocze do 8 MPa,

−

rury o średnicach 80÷1800 mm, łączone za pomocą kielichów, kielichów z dławicami
oraz kołnierzy i wytrzymujące ciśnienie robocze 2,3÷6,4 MPa [6, s. 298].

Zasady obowiązujące podczas transportu i składowania rur żeliwnych:

−

rury żeliwne dużej średnicy należy podczas transportu zabezpieczyć przed przetaczaniem
się przez podklinowanie,

−

podczas transportu rury i kształtki żeliwne nie powinny uderzać o siebie lub inne
przedmioty metalowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

podczas wyładunku nie wolno zrzucać rur ze środków transportowych, lecz przetaczać je
po pochylni,

−

rury i kształtki żeliwne można składować na wolnym powietrzu pod warunkiem, że będą
układane na terenie suchym i wyrównanym, a w okresie zimowym na podkładach
[3, 103].
Rury stalowe są odporne na działanie sił zewnętrznych i wewnętrznych, maja cienkie

ścianki i są znacznie lżejsze od rur żeliwnych. Podstawowa wadą rur stalowych jest ich mała
odporność na korozję co wymaga to stosowania izolacji, jak też ogranicza w znacznym
stopniu ich stosowanie.

Produkuje się rury stalowe:

−

bez szwu walcowane o małych średnicach i długości 4÷12 m,

−

bez szwu kielichowe, z kielichem kulistym (KK) lub kielichem stożkowym (KS)
gwintowanym (średnice nominalne 50÷500 mm, długość 7÷16 m).
Rury stalowe mogą być łączone, podobnie jak rury żeliwne, na kielichy lub kołnierze,

przede wszystkim jednak przez spawanie. Kielich może być przyspawany do rury lub
wykonany przez walcowanie [6, s. 300].

Rury stalowe o grubości ścianki do 5 mm łączy się przez spawanie gazowe, rury

o ściankach grubszych przez spawanie gazowe lub elektryczne. Przed spawaniem rury
powinny być starannie oczyszczone od wewnątrz, a krawędzie przygotowane do spawania za
pomocą szlifierki, przecinaka lub pilnika. Podczas spawania gazowego używa się specjalnych
palników.

Połączenia kielichowe stosuje się do łączenia rur stalowych z rurami żeliwnymi

kielichowymi lub z uzbrojeniem. Połączenia kołnierzowe stosuje się zazwyczaj do łączenia
rur stalowych z uzbrojeniem kołnierzowym.

Rury stalowe należy zabezpieczyć przed korozją poprzez nałożenie powłoki bitumicznej

z pojedynczą lub podwójną przekładką włókna szklanego. Złącza spawane należy pomalować
roztworem asfaltu po przeprowadzeniu próby szczelności. Wewnętrzną izolację
antykorozyjną rur należy wykonać zgodnie z dokumentacją techniczną [6, s. 300].

Obecnie tradycyjne rury stalowe ustępują miejsca rurom ze stali nierdzewnej. Są to rury

o średnicy 15÷1200 mm, łączone na kołnierze i wytrzymujące ciśnienie robocze do 6,4 MPa.

Podczas transportu i składowania rur należy przestrzegać następujących zasad:

−

załadunek i wyładunek rur należy wykonać w sposób nie powodujący ich uszkodzenia
oraz zapewniający zachowanie właściwych warunków bezpieczeństwa pracy, podczas
wyładunku nie wolno zrzucać rur lecz przetaczać je po pochylni,

−

miejscu

składowania rury powinny

być zabezpieczone przed opadami

atmosferycznymi. Wyjątkowo rury można składować na wolnym powietrzu, pod
warunkiem jednak, że czas składowania nie przekracza 1 miesiąca,

−

składowane rury należy układać pod wiatą na terenie suchym i wyrównanym, a zimą na
podkładach drewnianych. Wysokość składowania rur nie powinna być większa niż 2 m,

−

rury średnic do 100 mm należy składować na regałach według rodzaju i średnic, rury
większych średnic należy układać na terenie pod wiatą według średnic,

−

jeżeli rury układa się warstwami, poszczególne warstwy powinny być oddzielone łatami
drewnianymi,

−

rury z powłoką ochronną składowane na wolnym powietrzu, należy zabezpieczyć przed
działaniem promieni słonecznych przez pomalowanie powierzchni mlekiem wapiennym.
[3, s. 103].
Rury betonowe i żelbetowe są stosowane dość rzadko i zasadniczo tylko do budowy

niskociśnieniowych przewodów tranzytowych. Produkuje się je o dużych średnicach
500÷1200 mm i długościach 3÷5 m jako kielichowe i o końcach bosych. Do łączenia rur

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

betonowych i żelbetowych stosuje się połączenia kielichowe i nasuwkowe. Do uszczelniania
połączeń używa się sznura konopnego ubijanego w kielichu doszczelniakiem, cementu lub
pierścieni gumowych. Rury dużych średnic z połączeniami kielichowymi należy
zabezpieczyć przed przesuwaniem się podczas montażu. W tym celu wykonuje się bloki
betonowe lub konstrukcje oporowe.

Po wykonaniu montażu przewodu należy odpowiednio zabezpieczyć powłokę izolacyjną,

powierzchnie rur, bloków i konstrukcji oporowych oraz wszystkie elementy stalowe
i żeliwne. Do tego celu stosuje się powłoki z masy asfaltowej [1, s. 129].

Podczas transportu i składowania rur betonowych i żelbetowych należy przestrzegać

następujących zasad:

−

rury należy transportować w sposób uniemożliwiający ich uszkodzenie, zabezpieczając je
przed wzajemnym uderzeniem się poprzez przełożenie poszczególnych warstw rur
deskami lub wełną drzewną,

−

rury powinny być składowane na otwartym powietrzu, warstwami, poziomo na podkładach.

−

warstwy powinny być wzajemnie odizolowane listwami drewnianymi [3, s. 105].
Rury z nieplastyfikowanego polichlorku winylu PVC są trwałe, lekkie, nie ulegają

korozji, posiadają zdolność tłumienia drgań, mają gładkie ścianki co redukuje opory podczas
przepływu wody i zmniejsza stopień zarastania rur wytrącającymi się osadami. PVC
wykazuje odporność na chemiczne i mechaniczne działanie wody i roztworów wodnych,
kwasów, tłuszczy i olejów mineralnych oraz nie ulega wpływom prądów błądzących. Rury te
starzeją się jednak pod wpływem działania promieni ultrafioletowych.

Rodzaje rur kielichowych:

−

rury typu 100, o średnicy zewnętrznej 63÷630 mm,

−

rury typu 125, o średnicy zewnętrznej 16÷450 mm, długości 6÷12 m.

Rury PVC są łączone za pomocą połączeń kielichowych lub kołnierzowych. Połączenia

rur PVC kielichowych o średnicy powyżej 63 mm łączy się je na wcisk za pomocą pierścienia
gumowego. Do wykonania połączenia używa się wciskarki do rur PVC. Rury o średnicy
poniżej 50 mm mogą być bezkielichowe, do łączenia ich metodą klejenia służą kształtki
wtryskowe z PVC. Rury te mogą być łączone na klej agresywny, wprowadzany za pomocą
płaskiego pędzla do całego wolnego miejsca w kielichu w miejsce uszczelki gumowej.

Rury PVC można łączyć z elementami z innych materiałów (PE, stal, żeliwo) za pomocą

połączeń kielichowych z pierścieniem gumowym, kielichowo-kołnierzowych z pierścieniami
i uszczelkami gumowymi (z elementami z żeliwa i stali), kielichowych nasuwkowych
(z elementami PE), dwuzłączek (z elementami z PE i stali), kołnierzowych z kołnierzami
luźnymi i uszczelkami gumowymi oraz tuleją klejową (z elementami żeliwnymi).

Omawiane rury można stosować do przesyłania wody pitnej o ciśnieniu roboczym

1,6 MPa i temperaturze do 20°C oraz o temperaturze 0÷40°C przy ciśnieniu roboczym
1,0 MPa. Przy przesyłaniu mediów o temperaturze powyżej 20°C należy uwzględnić spadek
wytrzymałości rur i odporności tworzywa [1, s.129].

Do łączenia rur, zmiany kierunków i innych czynności związanych z budową sieci

wodociągowej używa się takich kształtek, jak: nasuwki, kolana, trójniki, zwężki, zaślepki,
dwuzłączki i tuleje oraz uchwyty do rur [6, s. 301].

Rury z polietylenu PE wyróżniają się dużą wytrzymałością mechaniczną, dobrą

elastycznością, gładką powierzchnią wewnętrzną, są lekkie, łatwe w montażu, odporne na
korozję, na prądy błądzące. Ponadto są odporne na niską temperaturę (do -60°C).
Rury z PE są produkowane z polietylenu wysokociśnieniowego PE-LD oraz
niskociśnieniowego PE-HD. Do budowy sieci wodociągowych i połączeń domowych
produkuje się rury o średnicach 40÷250 mm i grubości ścianek 2,3÷14,2 mm przy
dopuszczalnym ciśnieniu nominalnym 0,6 MPa oraz o grubości ścianek 3,6÷22,8 mm przy
ciśnieniu 1,0 MPa [1, s. 130].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rury średnicy do 75 mm są zwijane w kręgi o średnicy wewnętrznej kręgu wynoszącej

minimum 25 średnic zewnętrznych rury (Dz). Długość odcinka rury w kręgu zależy od
średnicy rury i wynosi od 150 m – przy średnicy 75 mm, do 500 m – przy średnicy 25 mm.
Rury średnicy powyżej 90 mm są cięte na odcinki 6 lub 12 m i pakowane w wiązki [6, s. 304].

Rury z PE można łączyć z elementami wykonanymi z innych materiałów np.: żeliwo,

stal, PVC. Rury polietylenowe mogą być łączone metodami termicznymi, takimi jak
zgrzewanie czołowe z zastosowaniem płyty grzejnej lub zgrzewarek, zgrzewanie polifuzyjne
elementem grzejnym lub zgrzewarkami, zgrzewanie elektrooporowe za pomocą kształtek
kielichowych z wtopionym drutem oporowym oraz metodami mechanicznymi za pomocą
metalowych łączników zaciskowych lub złączek z tworzyw sztucznych oraz tulei
kołnierzowych. Przed zgrzewaniem należy odpowiednio przygotować końce rur. Do cięcia
rur używa się piły o drobnym uzębieniu np. piła brzeszczotowa oraz korytka drewnianego
jako szablonu [4, s. 92-93].

Transport i składowanie rur z tworzyw sztucznych

−

Podczas transportu i składowania rury powinny być zabezpieczone przed uszkodzeniami
mechanicznymi, przed silnym promieniowaniem słonecznym i nagrzewaniem od źródeł
ciepła.

−

Rury w wiązkach powinny być transportowane na samochodach skrzyniowych lub
posiadających boczne wsporniki. Samochód powinien mieć odpowiednią długość aby
koniec ładunku nie wystawał więcej niż 1 m.

−

Przy transporcie rur luzem powinny one spoczywać na całej długości na podłodze
pojazdu, a kielichy rur nie mogą być narażone na dodatkowe obciążenia.

−

Końce rur należy zabezpieczać korkami, kapturkami, wkładkami itp.

−

Rury w kręgach powinny leżeć w całości na płasko na powierzchni ładunkowej.

−

Rozładunek może odbywać się ręcznie (rury o średnicy do 250 mm) lub za pomocą
zawiesi z pasów. Nie wolno stosować zawiesi z lin metalowych lub łańcuchowych.

−

Wyładunek rur w wiązkach o dużych średnicach i kręgach powinien odbywać się przy
użyciu podnośnika widłowego lub dźwigu z belką (trawersem).

−

Niedopuszczalne jest zrzucanie, „wleczenie” rur, wiązek lub kręgów po podłożu.

−

Prace transportowe i rozładunkowe powinny być prowadzone w temperaturach
dodatnich.

−

Wiązki z rurami można składować po trzy jedna na drugiej lecz nie wyżej niż na
wysokość 2 m. Przy składowaniu rur w stertach należy zastosować boczne wsporniki
(np. drewniane) w odstępach 1,5 m. W stosie nie powinno się znajdować więcej niż 7
warstw, a jego wysokość nie może przekroczyć 1,5 m.

−

Rury w kręgach należy składować płasko na równym podłożu na drewnianych
podkładach, pokrywających co najmniej 50% powierzchni składowania. Wysokość
składowania do 2 m.

−

Rury o różnych średnicach i grubościach powinny być składowane oddzielnie. Gdy nie
jest to możliwe, rury o najgrubszej ściance winny znajdować się na spodzie.

−

Przy długotrwałym składowaniu (dłuższym niż 12 miesięcy) rury z tworzyw sztucznych
należy zabezpieczyć przed wpływem promieniowania słonecznego przez zadaszenie, ale
tak by było możliwe przewietrzanie [4, s. 27–28].

Ocena stanu technicznego rur przed ich użyciem polega na sprawdzeniu czy nie mają

widocznych uszkodzeń powstałych w czasie transportu i składowania. Należy je starannie
oczyścić zwłaszcza kielichy i bose końce rur.

Rury żeliwne sprawdza się opukując młotkiem, rury nie uszkodzone wydają dźwięk

metaliczny, pęknięte – głuchy. Rury stalowe sprawdza się na stopień skorodowania
powierzchni (powinny być gładkie) i czy nie mają wgnieceń i szczelin. Rury betonowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i żelbetowe powinny mieć gładkie powierzchnie zewnętrzne i wewnętrzne, bez śladów
wgnieceń i uszkodzeń. Przewody z tworzyw sztucznych powinny mieć gładką powierzchnię
bez wgłębień, zagięć i nierówności, a odchylenia osi rury nie powinny przekraczać 4 mm na
długości [3, s. 103-106].

Rury uszkodzone należy usunąć i zmagazynować poza strefą montażową.
Każda z wymienionych metod umożliwia budowę sieci jednolitej pod względem

materiałowym, jak również łączenie rur i kształtek z tworzywa z rurami i armaturą tradycyjna
(stal, żeliwo) [6, s. 304].

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Z jakich materiałów wykonuje się sieci wodociągowe?
2. Jakie właściwości powinien posiadać materiał rurowy do budowy sieci wodociągowej?
3. Czym charakteryzują się poszczególne rodzaje rur do budowy sieci wodociągowej?
4. W jaki sposób transportuje się i składuje rury z poszczególnych rodzajów materiałów?
5. W jaki sposób sprawdza się stan techniczny rur?
6. W jaki sposób łączy się poszczególne rodzaje rur do budowy sieci wodociągowej?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw zalety i wady materiałów rurowych stosowanych do budowy sieci

wodociągowej zaprezentowanych przez prowadzącego (rur żeliwnych, stalowych i rur
z tworzyw sztucznych). Dokonaj oceny stanu technicznego materiałów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami materiałów rurowych do budowy sieci wodociągowej i ich

charakterystyką,

2) określić zalety i wady poszczególnych rodzajów rur,
3) zestawić cechy poszczególnych materiałów w tabeli stosując odpowiednie kryteria,
4) dokonać oceny stanu technicznego rur i kształtek zaprezentowanych przez prowadzącego.
5) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

fragmenty rur i kształtek wodociągowych z różnych materiałów,

–

zdjęcia i rysunki przewodów wodociągowych,

–

katalogi techniczne rur do budowy sieci wodociągowych,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ rodzaje połączeń rur żeliwnych, stalowych i z tworzyw sztucznych używanych do

budowy sieci wodociągowej na podstawie dostępnych materiałów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami i charakterystyką materiałów rurowych do budowy sieci

wodociągowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) przeanalizować modele, zdjęcia i rysunki przedstawiające połączenia rur żeliwnych,

betonowych, stalowych i rur z tworzyw sztucznych,

3) wykonać zestawienie połączeń dla określonych rodzajów rur,
4) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

modele połączeń rur wodociągowych z różnych materiałów,

–

zdjęcia i rysunki połączeń rur wodociągowych,

–

katalogi techniczne rur do budowy sieci wodociągowej,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Określ skutki niewłaściwego transportu i magazynowania rur żeliwnych, stalowych i rur

z tworzyw sztucznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami transportu i składowania rur do budowy sieci wodociągowej,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające zasady transportu oraz składowania

materiałów do budowy sieci wodociągowej,

3) określić skutki niewłaściwego transportu i magazynowania rur z poszczególnych

rodzajów materiałów,

4) wyniki swojej pracy zapisać w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film, zdjęcia ilustracje przedstawiające zasady transportu materiałów do budowy sieci
wodociągowej,

−

literatura z rozdziału 6.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić rodzaje materiałów rurowych do budowy sieci wodociągowej? ¨ ¨
2) dokonać charakterystyki poszczególnych materiałów rurowych?

¨ ¨

3) omówić sposób połączeń rur wodociągowych z poszczególnych

materiałów?

¨ ¨

4) określić zasady transportu i składowania materiałów do budowy sieci

wodociągowej?

¨ ¨

5) określić możliwości zastosowania poszczególnych materiałów rurowych? ¨ ¨
6) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

¨ ¨

7) sprawdzić stan materiałów do budowy wodociągów?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Uzbrojenie sieci wodociągowych

4.6.1. Materiał nauczania

Uzbrojenie sieci wodociągowej to urządzenia zapewniające prawidłową eksploatację

przewodów wodociągowych. Uzbrojenie sieci dzieli się na regulujące przepływ wody,
czerpalne, zabezpieczające i pomiarowe. Projekt techniczny przewiduje w jakich punktach
sieci mają być usytuowane poszczególne elementy uzbrojenia.

Uzbrojenie regulujące przepływ wody służy do otwierania lub zamykania przepływu,

kierowania przepływu tylko w jednym kierunku oraz do opróżniania przewodów.

Zasuwy służą do otwierania lub zamykania przepływu wody w rurociągach.

Zasuwy pod względem funkcjonalnym dzieli się na

−

zasuwy liniowe (przedziałowe), usytuowane na trasie rurociągu co 500 ÷ 700m, dzielące
go na mniejsze odcinki aby ułatwić wykonywanie robót naprawczych i konserwacyjnych,

−

zasuwy na odgałęzieniu, każdy przewód rozdzielczy powinien być oddzielony od
magistralnego zasuwą,

−

zasuwy domowe, które służą do zamykania dopływu wody do budynku.

Ze względu na budowę dzieli się je na liniowe, owalne i płaskie, a ze względu na sposób
połączenia z przewodem na kołnierzowe i kielichowe [6, s. 308].

Do budowy sieci wodociągowej stosuje się żeliwne zasuwy klinowe:

−

kielichowe o średnicy 50 ÷ 600 mm, pracujące przy ciśnieniu nominalnym do 1,0 MPa,

−

kołnierzowe o średnicy 80 ÷ 1200 mm, pracujące przy ciśnieniu 0,25 ÷ 1,6 MPa,

oraz zasuwy z tworzyw sztucznych kielichowe i kołnierzowe.

Zasuwa zbudowana jest z gwintowanego wrzeciona (z mosiądzu lub stali nierdzewnej),

które podnosi lub opuszcza ruchomą tarcze zamykająca (klinową lub płytkową). Na tarczy
z obu stron osadzone są dwa pierścienie uszczelniające (brązowe lub mosiężne), które po jej
opuszczeniu opierają się na podobnych pierścieniach korpusu zasuwy, zamykając szczelnie
przepływ wody.

Rys. 4. Zasuwy żeliwne:

a) klinowa kielichowa owalna (DN = 50

600 mm), b) klinowa kołnierzowa płaska (DN = 50

1200 mm),

c) klinowa kołnierzowa owalna (DN = 50

1200 mm);

1 – korpus zasuwy, 2 – pokrywa, 3 – trzpień gwintowany (wrzeciono), 4 – płyta klinowa, 5 – dławik

uszczelniający, 6 – kółko [6, s. 308].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5. Obudowa zasuwy podziemnej żeliwnej: a) szczegóły obudowy, b) żeliwna skrzynka uliczna

1 – skrzynka żeliwna, 2 – pokrywa ochronna, 3 – czworograniasta główka (kaptur), 4 – sprzęgło, 5 – drążek

przedłużający trzpień, 6 – zasuwa żeliwna [6, s. 309].

Zasuwy odwadniające służą do opróżniania rurociągu z wody, montowane są

w najniższych punktach przewodów magistralnych sieci wodociągowej.

Zestaw odwadniający składa się z kształtki odwadniającej (odwadniaka), założonej

w najniższym punkcie przewodu, zasuwy oraz przewodu spustowego odprowadzającego
wodę z przewodu do kanalizacji. Na przewodzie tym umieszcza się syfon zapobiegający
przedostawaniu się gazów kanałowych do rurociągu magistralnego. Jeżeli nie można
odprowadzić wody bezpośrednio do kanalizacji to potrzebna jest studzienka spustowa.

Średnice odwodnień zależą od średnicy przewodu magistralnego, który ma być

odwadniany. Na przykład jeżeli średnica magistrali wynosi 300 mm, to średnica odwodnienia
powinna wynosić 150 mm, jeżeli zaś średnica magistrali równa się 1000 mm, to średnica
odwodnienia 300÷400 mm [6, s. 311].

Klapy zwrotne służą do regulacji przepływu wody w jednym tylko kierunku. Klapy te

otwierają się podczas przepływu prawidłowego, zamykają zaś samoczynnie w czasie
przepływu odwrotnego. Stosowane są najczęściej w pompowniach na przewodach tłocznych,
w zbiornikach zapasowo – wyrównawczych dla zapewnienia określonego kierunku przepływu
oraz na przewodach sieci wodociągowej przy wodomierzach sieciowych w celu
uniemożliwienia przepływu wody w kierunku przeciwnym do kierunku ustalonego dla
wodomierza.

Rys. 6. Zawór zwrotny:

1 – korpus zaworu, 2 – pokrywa, 3 – klapa zawieszona na pałąku [1, s. 133].

Uzbrojenie czerpalne służy do czerpania wody z przewodów wodociągowych na cele

przeciwpożarowe, gospodarcze lub ogólnokomunalne. Do uzbrojenia czerpalnego należą
przede wszystkim hydranty pożarowe i zdroje uliczne.

Hydranty pożarowe służą do czerpania wody w czasie pożaru, ale mogą być

wykorzystywane również do czerpania wody do celów budowlanych, do spłukiwania ulic itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przez hydranty umieszczone w najwyższych punktach sieci można ją odpowietrzać, a przez
umieszczone w najniższych punktach – odwadniać.

Stosowane w praktyce wodociągowej hydranty pożarowe mogą być podziemne lub

nadziemne.

Hydranty pożarowe podziemne umieszcza się całkowicie pod ziemią, a dostęp do nich

zapewnia skrzynia żeliwna znajdująca się na powierzchni terenu. Łączy się je z przewodem
wodociągowym przez trójnik wmontowany w przewód .

Hydranty podziemne są zamykane lub otwierane zaworem grzybkowym, poruszanym

wrzecionem obracanym kluczem, który zakłada się na końcówkę wrzeciona w skrzynce.
Po otwarciu zaworu grzybkowego woda z rurociągu dostaje się pod ciśnieniem do korpusu
hydrantu, a następnie do wylotu zaopatrzonego w uchwyt kłowy, umożliwiający założenie
stojaka hydrantowego, do którego z kolei dołącza się węże pożarowe (stojak może być jedno-
lub dwuwylewowy) [6, s. 313].

Hydranty nadziemne składają się z kolumny z dwoma wylotami zaopatrzonymi

w końcówki do przyłączenia wężów pożarowych. Mają one, tak jak hydranty podziemne,
głęboki zawór grzybkowy poruszany wrzecionem przez obracanie specjalnym kluczem
głowicy hydrantu.
Hydranty nadziemne montuje się na przewodach wodociągowych w pozycji pionowej.

Stosowane średnice hydrantów to 80 i 100 mm – w miastach oraz 50 i 80 mm – na

terenach wiejskich.

Hydranty pożarowe umieszcza się: na przewodach rozdzielczych (o średnicy mniejszej

od 300 mm) między zasuwami w odstępach 100 m oraz na skrzyżowaniach ulic. Odległość
hydrantu od budynku nie może być mniejsza niż 5 m i nie większa niż 20 m, natomiast od
ulicy nie większa niż 2 m. Odległość między hydrantami mierzona wzdłuż ulic i dróg nie
powinna przekraczać 100 m (na terenach wiejskich – 150 m) [6, s. 314].

Zdroje uliczne są to punkty czerpalne służące do zaopatrywania w wodę bezpośrednio

z sieci wodociągowej mieszkańców domów bez instalacji wodociągowych. Ustawia się je
również na targowiskach, w miejscach skupienia ludzi i zwierząt, na podwórzach itp.

Zdrój uliczny (czerpalny) składa się z korpusu i kolumienki, wewnątrz których znajduje

się przewód rurowy oraz zawór grzybkowy uruchamiany dźwignią boczną. Naciśnięcie
dźwigni powoduje wypływ wody, a zwolnienie zamyka go.

Jeżeli zdroje uliczne mają być jedynym źródłem zaopatrzenia mieszkańców w wodę, to

odległość między nimi nie powinna być większa niż 100÷150 m [6, s. 315].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7. Hydrant pożarowy podziemny:

a) przekrój, b) skrzynka żeliwna, c) tabliczka orientacyjna, d) ustalenie położenia hydrantu

1 – skrzynka żeliwna, 2 – zawór grzybkowy, 3 – wrzeciono, 4 – czworokątna główka wrzeciona, 5 – korpus, 6 –

uchwyt kłowy, 7 – otwór odwadniający korpus, 8 – kolanko kielichowo – kołnierzowe ze stopką [ 6, s. 313].

Uzbrojenie zabezpieczające chroni przewód przed gromadzeniem się w nim powietrza

wydzielającego się z wody (odpowietrzniki) lub powstawaniem w wodzie podciśnienia
(napowietrzniki) oraz przed powstawaniem w przewodach zbyt dużych sił rozrywających
(zawory bezpieczeństwa, zawory redukcyjne, kompensatory).

Odpowietrzniki i napowietrzniki montuje się w studzienkach na przewodach

magistralnych i tranzytowych jako urządzenia automatyczne skonstruowane na zasadzie
pływaka kulowego. Montuje się je na przewodach wodociągowych po przeprowadzeniu
próby szczelności, montując w trakcie budowy przewodu kształtki połączeniowe.

Odpowietrzniki montowane są w najwyższych punktach sieci na odnodze trójnika.

W korpusie odpowietrznika znajduje się pływak kulowy, który jest dociskany ciśnieniem
wody do otworu odpowietrzającego co powoduje jego zamknięcie. Jeżeli w korpusie zaczyna
gromadzić się powietrze, to zwierciadło wody opada, a wraz z nim pływak i w pewnym
momencie odsłania otwór, przez który wydostaje się znajdujące się pod ciśnieniem powietrze.
Na miejsce powietrza dopływa woda i podnosi pływak, który dociśnięty do otworu zamyka
go [6, s. 316].

Napowietrzniki służą do szybkiego napowietrzania rurociągu w czasie opróżniania go

z wody, by chronić przewód przed powstaniem w nim podciśnienia. Montowane są
w górnych punktach sieci. Umieszczać je należy w studzienkach podziemnych
zabezpieczonych przed mrozem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Schematy urządzeń do odpowietrzania i napowietrzania przewodów wodociągowych: a) odpowietrznik,

b) napowietrznik: 1 – korpus żeliwny, 2 – pływak kulowy, 3 – otwór powietrzny [ 6, s. 316].

Zawory redukcyjne umieszcza się na sieci wodociągowej w miejscach łączących strefę

wysokiego i niskiego ciśnienia w celu utrzymania ciśnienia w granicach dopuszczalnych.

Rys. 9. Zawór redukcyjny:

a) przekrój: 1 – korpus, 2 – sprężyna, 3 – śruba nastawcza, 4 – membrana, 5 – grzybki, 6 – trzpień

b) przykładowe usytuowanie na przewodzie grawitacyjnym ciśnieniowym: 1 – ujęcie wody, 2,3 – przewód

grawitacyjny, 4 – zawór redukcyjny, 5 - obszar zasilania, 6 – linia maksymalnego ciśnienia statycznego, 7 –

linia zredukowanego ciśnienia statycznego, linia minimalnego ciśnienia statycznego [ 6, s. 319].

Zawór redukcyjny jest nastawiany za pomocą śruby nastawczej na redukcję ciśnienia

początkowego do ciśnienia dopuszczalnego. Ciśnienie początkowe w części górnej przewodu
grawitacyjnego jest równoważone ciśnieniem zredukowanym dolnej części przewodu,
działającym na membranę o powierzchni znacznie większej od powierzchni grzybków
zaworu. W razie spadku ciśnienia w przewodzie poniżej zaworu sprężyna przezwycięża opór
membrany i otwiera grzybki zaworu, podwyższając ciśnienie w dolnej części przewodu przez
dopływ wody o ciśnieniu większym. Gdy ciśnienie w dolnym odcinku przewodu podniesie
się do ustalonej wysokości, to nacisk na membranę powoduje przezwyciężenie ciśnienia
sprężyny i domknięcie grzybków zaworu, zmniejszając w ten sposób dopływ wody.

Kompensatory (wydłużki) są wmontowywane w przewody stalowe w celu

zabezpieczenia przed nadmiernymi naprężeniami osiowymi. Naprężenia takie powstają pod
wpływem zmian termicznych oraz ruchów ziemi (tereny górnicze). Kompensatory sprężyste
wykonuje się z blachy miedzianej bez szwu z kołnierzami połączeniowymi, natomiast
w kompresorach dławicowych kształtki są z żeliwa, pierścienie wodzące z brązu,
a uszczelnienie z materiału elastycznego dociśniętego dławikiem [6, s. 316].

Zawory bezpieczeństwa chronią przewody tranzytowe, magistralne i rozdzielcze przed

powstaniem w nich nadmiernych ciśnień. Zawory bezpieczeństwa umieszcza się przede
wszystkim na rurociągach tłocznych wyprowadzonych z pompowni [6, s. 3 18].
Uzbrojenie kontrolno - pomiarowe służy do ustalania ilości i natężenia przepływającej
wody za pomocą wodomierzy oraz wartości i zmienności ciśnień – za pomocą manometrów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wodomierze zakłada się przede wszystkim na ujęciach wody i w pompowniach na

głównym przewodzie tłocznym (wodomierze główne), na magistralach doprowadzających
wodę do poszczególnych dzielnic (wodomierze dzielnicowe) oraz osiedli (wodomierze
osiedlowe), jak również do poszczególnych odbiorców (wodomierze domowe i przemysłowe).

Manometry stałe są zakładane na ogół tylko w pompowniach głównych zasilających

miasto w wodę. Dla zapewnienia właściwej eksploatacji i sterowania pracą sieci, manometry
i wodomierze powinny być instalowane w wielu charakterystycznych punktach sieci w celu
bieżącej rejestracji ciśnienia i przepływu wody w sieci. Do kontroli ciśnień panujących
w przewodach i sieci wodociągowej stosuje się zazwyczaj manometry przenośne [6, s. 321].

Oznakowanie uzbrojenia na sieci wodociągowej polega na rozmieszczeniu tabliczek

orientacyjnych w pobliżu uzbrojenia w miejscach widocznych: na pobliskich budynkach,
ogrodzeniach, słupach i innych trwałych przedmiotach. Powinny być one usytuowane na
wysokości około 2 m nad powierzchnią terenu, w odległości nie większej niż 25 m od
oznaczanego uzbrojenia.

Rys. 10. Tabliczki orientacyjne do oznaczania uzbrojenia na przewodach wodociągowych [6, s. 316].

Na tabliczkach powinien być podany rodzaj uzbrojenia (H – hydrant, Z – zasuwa itp.),

jego numer oraz średnica przewodu, w milimetrach, na którym umieszczone jest uzbrojenie.
W dolnej połowie tablicy, należy pokazać lokalizację uzbrojenia na układzie współrzędnych
w stosunku do tabliczki. Odległość uzbrojenia od tablicy, mierzona w płaszczyźnie tablicy
(równolegle, poziomo) oraz odległość mierzona prostopadle podana w metrach
z dokładnością 0,1 m. Odległość mierzoną równolegle należy umieszczać po lewej lub prawej
stronie w zależności od kierunku, w którym znajduje się uzbrojenie.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest uzbrojenie i jakie są jego rodzaje?
2. Określ zastosowanie zaworu zwrotnego
3. Jakie są zadania i elementy uzbrojenia regulującego przepływ wody?
4. Jakie są zadania i rodzaje hydrantów?
5. do czego służą manometry?
6. Jaka jest różnica między odpowietrznikami i napowietrznikami?
7. Jakie są zadania zaworów redukcyjnych?
8. Jakie są zadania zaworów bezpieczeństwa
9. Określ zasady oznakowania uzbrojenia na sieci wodociągowej?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Posługując się modelem lub schematem przedstaw budowę i zasadę działania zaworu

zwrotnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami uzbrojenia sieci wodociągowej i ich charakterystyką,
2) przeanalizować budowę zaworu zwrotnego posługując się modelem lub schematem tego

urządzenia,

3) określić zasadę działania zaworu zwrotnego,
4) zapisać wyniki swojej w zeszycie,
5) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

model zaworu zwrotnego,

–

rysunki i zdjęcia przedstawiające budowę i zasadę działania zaworu zwrotnego,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Posługując się dokumentacją techniczną określ zasady lokalizacji elementów uzbrojenia

na sieci wodociągowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami lokalizacji uzbrojenia na sieci wodociągowej,
2) przeanalizować lokalizację uzbrojenia sieci wodociągowej korzystając z przygotowanej

przez nauczyciela dokumentacji technicznej,

3) określić zasady lokalizacji uzbrojenia regulującego przepływ wody na sieci wodociągowej,
4) określić zasady lokalizacji uzbrojenia zabezpieczającego na sieci wodociągowej,
5) określić zasady lokalizacji uzbrojenia czerpalnego na sieci wodociągowej,
6) określić zasady lokalizacji uzbrojenia pomiarowego na sieci wodociągowej,
6) zapisać wyniki swojej w zeszycie,
7) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna sieci wodociągowej,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wykonaj oznaczenie hydrantu na sieci wodociągowej według dokumentacji technicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami oznakowania uzbrojenia na sieci wodociągowej,
2) określić w kolejności czynności związane z oznakowaniem hydrantu,
3) dobrać materiały i narzędzia do wykonania oznaczenia,
4) wykonać prace związane z oznakowaniem hydrantu na sieci wodociągowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

tabliczki orientacyjne do oznakowania uzbrojenia,

–

narzędzia niezbędne do wykonania prac.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) rozróżnić rodzaje uzbrojenia sieci wodociągowej?

¨ ¨

2) podać elementy poszczególnych rodzajów uzbrojenia?

¨ ¨

3) omówić budowę i zasadę działania poszczególnych elementów

uzbrojenia sieci wodociągowej?

¨ ¨

4) określić zasady lokalizacji uzbrojenia sieci wodociągowej?

¨ ¨

5) oznakować uzbrojenie na sieci wodociągowej?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Montaż sieci wodociągowych. Bloki oporowe

4.7.1. Materiał nauczania

Sieć wodociągową wykonuje się na podstawie dokumentacji technicznej. Budowa sieci

wodociągowej obejmuje następujące etapy:

−

wytyczenie trasy,

−

wykonanie wykopu i obudowy ścian,

−

wykonanie podłoża i odwodnienie wykopu,

−

ułożenie i montaż rur i uzbrojenia,

−

próba hydrauliczna odcinka sieci,

−

zasypanie i zagęszczanie nasypanego gruntu,

−

płukanie i dezynfekcja,

−

przekazanie do eksploatacji.

Czynności przygotowawcze przed przystąpieniem do montażu przewodów sieci

wodociągowej obejmują:

−

zapoznanie z dokumentacją techniczną dotyczącą budowy danej sieci wodociągowej,

−

wyznaczenie w terenie trasy wodociągu, za pomocą punktów charakterystycznych
(osi wykopu, miejsc zmiany kierunku przewodów, studzienek itp.)

−

wyznaczenie miejsc składowania różnych materiałów oraz drogi dostarczenia tych
materiałów na miejsce wykonywania robót,

−

doprowadzenie na czas budowy wody i energii elektrycznej na potrzeby budowy i cele
socjalno – bytowe,

−

wyznaczenie placu budowy i jego zagospodarowanie (ustawienie pomieszczeń
socjalnych, biurowych, magazynowych itp.).

Do układania przewodów wodociągowych przystępuje się po wykonaniu czynności

przygotowawczych oraz robót ziemnych. Technologia układania przewodów powinna
zapewniać utrzymanie trasy i spadków zgodnie z dokumentacją techniczną.

Układanie przewodów wodociągowych obejmuje:

−

przygotowanie rur i materiałów do montażu,

−

układanie rur w wykopie,

−

montaż rur i uzbrojenia,

−

próby ciśnieniowe,

−

wykonanie izolacji przewodów i uzbrojenia,

−

płukanie i dezynfekcja przewodów.

Przygotowanie rur i materiałów do montażu przewodów polega na:

−

zorganizowaniu właściwego transportu rur i materiałów na plac budowy,

−

zgromadzenie wszystkich potrzebnych materiałów w pobliżu strefy montażowej w ilości
zapewniającej wykonanie odcinka stanowiącego jeden cykl budowy,

−

sprawdzeniu jakości rur i materiałów,

−

rozłożeniu rur wzdłuż wykopu [7, s. 56].

Rury przygotowywane do układania i montażu składuje się na placach w pobliżu miejsca

budowy, a następnie kolejno rozwozi się je i układa wzdłuż wykopu lub wprost opuszcza do

wykopu. Przed przystąpieniem do montażu wykonawca ma obowiązek zaznajomić się
dokumentacją techniczną.

Przed opuszczeniem rur do wykopu należy sprawdzić czy nie mają one widocznych

uszkodzeń powstałych w czasie transportu i składowania oraz zabezpieczyć przed

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zanieczyszczeniem przez użycie tymczasowych zamknięć (korków, zaślepek itp.). Do
budowy sieci wodociągowych mogą być użyte tylko rury i kształtki nieuszkodzone.

Przewód przygotowywany do montażu powinien być ułożony wzdłuż wykopu na jego

poboczu. Stosowane są dwie metody montażu rurociągów:

−

opuszczanie pojedynczych rur i wykonywanie złączy na dnie wykopu,

−

montaż odcinków rurociągu i stopniowe opuszczanie go na dno wykopu.

W obydwu przypadkach węzły sieci wodociągowej, na które składają się elementy takie jak
armatura żeliwna, kształtki połączeniowe z elementami z innych materiałów powinny być
przygotowywane w wykopie i wbudowane w przewód [4, s. 86].

Przygotowania do montażu w pierwszym przypadku polegają na ułożeniu na całej

długości wzdłuż całej trasy na poboczu wykopu wszystkich rur i kształtek oraz
prefabrykowanych węzłów. W drugim przypadku montowany jest cały odcinek rurociągu
(rury z kształtkami, uzbrojeniem, wszystkie węzły prefabrykowane) wzdłuż trasy wykopu
i ułożony na podkładach drewnianych na poboczu wykopu lub na pomoście nad wykopem.
Długość odcinka rurociągu montowanego na powierzchni terenu jest nieograniczona.
Ze względu na warunki wykonywania robót ziemnych jako długość optymalną należy
przyjmować 100 m [8, s. 57].

Głębokość ułożenia przewodów zależy od głębokości przemarzania gruntu w danej

strefie klimatycznej. W naszych warunkach klimatycznych przewody wodociągowe układa
się na głębokości 1,2; 1,4; 1,6 lub 1,8 m mierzonej od powierzchni gruntu do wierzchu rury
odpowiednio przy głębokości przemarzania gruntu h

– 0,8; 1,0; 1,2; 1,4 m [1, s. 146].

Sposób opuszczania rur do wykopu zależy od ich masy i długości. Rury o niewielkiej

masie i średnicach do 250 mm opuszcza się ręcznie za pomocą lin lub drąga. Rury cięższe,
opuszczane za pomocą trójnogów i wielokrążków lub dźwigów.

Sposób opuszczania zmontowanych odcinków przewodów zależy przede wszystkim od

rodzaju wykopu, tzn. czy ściany wykopu są obudowane z poprzecznymi rozporami lub nie
obudowane – pionowe lub skarpowe [1, s. 152].

W pierwszym przypadku ze względu na długość pojedynczych rur z PVC (6-12 m)

zachodzi konieczność opuszczenia pojedynczych rur i pojedynczych węzłów. Można to
wykonywać wahadłowo. Jednym końcem wprowadza się rurę w środkowy rząd rozpór,
a drugi koniec w odwrotnym kierunku opuszcza się na dno wykopu. Do wykopu nie
obudowanego przewody opuszcza się zdejmując je z podkładek, ułożonych na poboczu
wykopu lub z pomostów ułożonych nad wykopem [8, s. 57].

Układanie i montaż rurociągu w wykopie

Opuszczane rury układa się ściśle osiowo na dnie wykopu, ze spadkiem określonym

w dokumentacji technicznej. Układanie rur pojedynczych lub odcinków rurociągów wykonuje
się na uprzednio przygotowanym i wyrównanym podłożu. Powinny być układane na gruncie
rodzimym natomiast w gruntach skalistych lub luźnych należy wykonać podsypkę z piasku
lub tłucznia i piasku o wysokości 15 – 25 cm. Każda rura powinna spoczywać na
wygładzonym dnie co najmniej na 2/3 swojej długości [6, s. 344].

Układanie rur w wykopie rozpoczyna się od przesunięcia ich pod jedną ze ścian wykopu.

Następnie montuje się uszczelnienia i montuje poszczególne złącza.

Montaż złączy zależy od rodzaju materiału rur, od ukształtowania końcówek rur oraz

rodzaju kształtki połączeniowej. W miejscach złączy tworzy się gniazda (pogłębienie
wykopu) umożliwiające należyte wykonanie połączenia [6, s. 345].

Podczas montażu przewodów sieci wodociągowej wszystkie połączenia rur żeliwnych

i stalowych są wykonywane w wykopach. Rury żeliwne kielichowe należy układać
w kierunku postępu montażu przewodu. Przy spadkach terenu kielichy rur powinny być
zwrócone w stronę podnoszącej się niwelety dna. Połączenia rur z tworzyw sztucznych
należy wykonywać na poboczu nad wykopem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Montaż węzłów odbywa się ściśle według schematów, na których jest zaznaczona

kolejność połączeń kształtek i armatury. Złącza poszczególnych elementów węzła wykonuje
się, podobnie jak montaż rur, w zależności od zastosowanych materiałów [6, s. 345].

Rys. 11. Ustawienie łat celowniczych (celowników) [6, s. 341].

Podczas układania przewodów wodociągowych należy stale sprawdzać osiowe ich

położenie, głębokość ułożenia i spadek. Wykonuje się to korzystając z łat celowniczych
(celowników). Są to cienkie deski o jednakowej szerokości zamontowane nad wykopem
(na wysokości 1,00 – 1,50 m od poziomu terenu) w odległości 10

30 m od siebie. Celowniki

przybite są do nakładek obudowy ścian wykopu lub do słupków na poboczu wykopu jeśli
wykop nie jest obudowany. Powinny być dwukolorowe, a granica obu kolorów powinna być
spójna z osią kanału. W tym miejscu celownika wbija się gwóźdź umożliwiający
przywiązanie pionu i opuszczenie go na dno w celu sprawdzenia osiowego ułożenia
przewodu. Sprawdzenie głębokości ułożenia i spadku przewodu wykonuje się za pomocą
krzyża celowniczego, który ustawia się między celownikami tak aby górna krawędź krzyża
i celowników pokrywały się. Odmierzając odległość wierzchu poprzeczki krzyża od spodu
jego stopy określa się zagłębienie liczone od górnej krawędzi [6, s. 341].

Bezpieczne odległości

Przewody powinny być rozmieszczone w stosunku do pozostałych elementów uzbrojenia

podziemnego zgodnie z dokumentacją techniczną. Przy układaniu przewodu wodociągowego
równolegle do innych przewodów i urządzeń uzbrojenia podziemnego należy między
zewnętrznymi ściankami tych przewodów zachować odległości:

−

od przewodów gazowych i kanalizacyjnych

1,5 m,

−

od kabli elektrycznych

0,8 m,

−

od kabli telekomunikacyjnych

0,5 m,

W przypadku skrzyżowania przewodów wodociągowych z kanalizacyjnymi, przy

odległości mniejszej niż 0,5 m, należy na przewodzie wodociągowym zastosować rurę
ochronną [4, s. 90].

Montaż uzbrojenia

Zasuwy i odwodnienia należy montować zgodnie z dokumentacją techniczną, w trakcie

budowy przewodu.

Zasuwy kołnierzowe są montowane głównie na przewodach o dużych średnicach.

Montuje się je w pompowniach wodociągowych, zbiornikach. Natomiast na przewodach
w ziemi montuje się zasuwy kielichowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na przewodach z PVC instaluje się zasuwy żeliwne kielichowe lub kołnierzowe, oraz

zasuwy z PVC kielichowe lub kołnierzowe o średnicach zewnętrznych w zakresie 50÷400
mm.

Rys. 12. Montaż zasuwy na przewodzie

1 – rura PVC z końcem bosym, 2 – rura PVC z kielichem, 3 – uszczelka gumowa, 4 – kształtka żeliwna, 5 –

złączka dwukielichowa z PVC, 6 – zasuwa żeliwna [3, s. 128].

Zasuwy są montowane w wykopie, w przypadku zasuw małych średnic do 160 mm

można je montować na powierzchni terenu i jako zmontowany węzeł z kształtkami
przejściowymi opuszczać do wykopu.

Każda zasuwa żeliwna powinna spoczywać na betonowym podłożu, niezależnie od

rodzaju gruntu. Natomiast zasuwy z PVC nie wymagają fundamentu betonowego, a ich
montaż wynika z przyjętej technologii budowy całego przewodu związanej również
z rodzajem gruntu.

Zasuwy o średnicy powyżej 500 mm należy montować w studzienkach wodociągowych.

Klapy zwrotne montuje się przeważnie na rurociągach tłocznych w pompowniach w celu

zabezpieczenia pomp przed cofającą się wodą, a także w zbiornikach wodociągowych [5, s. 521].

Hydranty i odpowietrzenia należy instalować dopiero po przeprowadzeniu próby

szczelności przewodu. Odpowietrzniki należy instalować na odgałęzieniach kołnierzowych
w studzienkach zabezpieczonych przed przemarzaniem.

Hydranty najczęściej umieszcza się na odgałęzieniach od przewodu, stosując zasuwę

umożliwiającą wymianę hydrantu bez konieczności wyłączania odcinka przewodu. Mogą być
instalowane również bezpośrednio przez trójnik. Trójnik pod hydrant powinien być
posadowiony na podłożu betonowym zgodnie z dokumentacją techniczną. Hydrant na
odgałęzieniu może spoczywać na łuku kołnierzowym ze stopką [4, s. 95–96].

Kolumnę zdroju ulicznego montuje się w studzience z kręgów betonowych o średnicy

100 cm z pokrywą i włazem. W obrębie studzienki zdrój uliczny łączy się z siecią odcinkiem
rury o średnicy 32 mm uzbrojonej w zawór odcinający przelotowy umożliwiający wyłączenie
zdroju. W studzience umieszczona jest zasuwa, a często również wodomierz określający ilość
zużytej wody. Studzienka musi być pokryta stropem z otworem włazowym, a otoczenie
zdroju wybrukowane. Woda wypływająca ze zdroju powinna być odprowadzana do
kanalizacji [6, s. 315].

Przewody z PE łączy się z elementami uzbrojenia za pomocą połączeń kołnierzowych ze

zgrzewaną tuleją lub połączeń kielichowych [4, s. 96].

Elementy uzbrojenia sieci wodociągowej po zamontowaniu powinny być oznakowane ze

względu na ich lokalizację.

Przed zasypaniem przewodów sieci wodociągowej należy sprawdzić zgodność

wykonania przewodów z dokumentacją techniczną oraz przeprowadzić badanie szczelności.

Czynności końcowe to obsypanie przewodu ziemia, którą należy dokładnie zagęścić co

powinno zapobiegać przemieszczaniu się przewodu. Do wykonania obsypki należy
wykorzystać materiał gruntowy o podobnych właściwościach co podsypka. Wysokość
obsypki wynosi ok. 0,30 – 0,40 m ponad wierzch rury. Następnie należy zasypać wykop
warstwami gruntu 0,15

0,20 m ubijanymi równomiernie po obu stronach przewodu

ubijakami stalowymi do wysokości 0,6 m ponad wierzch rury. Dalsze zasypywanie można
wykonać łopatami lub maszynowo, warstwami o grubości 0,3

0,4 m [1, s. 154].

Montaż bloków oporowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podczas eksploatacji sieci wodociągowej łuki rurociągu narażone są na uderzenia

hydrauliczne lub siły odśrodkowe podczas zmiany kierunku strumienia przepływającej wody.
Na skutek działania tych sił może nastąpić wyboczenie przewodu z osi trasy i wysunięcie
bosych końców z kielicha. Układając przewody z PVC, należy kształtki i uzbrojenie na
przewodzie, tj. łuki, kolana, trójniki, czwórniki, zasuwy, hydranty, zabezpieczyć przed
wysadzaniem i wyboczeniem złączy za pomocą betonowych bloków oporowych [1, s. 151;
10, s. 28].

Rys. 13. Bloki oporowe na węzłach przewodów z PVC: a) trójniki, b) końcówki c) łuki, d) zasuwy [6, s. 344].

Bloki oporowe wykonuje się w miejscach zmiany kierunku oraz odgałęzień przewodów.

Kształt i wymiar bloku oporowego zalezą od ciśnienia wody w sieci, średnicy przewodu
i rodzaju gruntu. Bloki oporowe mogą być prefabrykowane lub wykonane na miejscu
z betonu lanego. Ściany bloków oporowych można opierać tylko o grunt nienaruszony.
Powinny być również odizolowane od przewodu wodociągowego np. warstwą papy
bitumicznej.

Odległość bloku oporowego od złącza kielichowego nie powinna być mniejsza od

50 mm, aby nie było problemów z wykonaniem złącza [6, s. 345].

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Podaj etapy budowy sieci wodociągowej?
2. Jaki zakres robót obejmują prace przygotowawcze do montażu sieci wodociągowej?
3. W jaki sposób należy sprawdzić spadek rurociągi i kierunek trasy?
4. Podaj metody opuszczania rur do wykopu?
5. W jaki sposób układa się przewody sieci wodociągowej w wykopie?
6. Podaj zasady montażu zasuwy na przewodach sieci wodociągowej?
7. Podaj zasady montażu hydrantu na przewodach sieci wodociągowej?
8. W jakim celu stosuje się bloki oporowe?
9. Jaki sprzęt i narzędzia potrzebne są do montażu i demontażu sieci wodociągowej?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj

montaż, a następnie demontaż odcinka przewodu sieci wodociągowej z rur PE w gotowym
wykopie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu przewodów sieci wodociągowej

z rur PE,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz

czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu przewodów sieci
wodociągowej,

3) określić w kolejności czynności związane z montażem,
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu i demontażu fragmentu sieci

wodociągowej,

5) przygotować potrzebne do montażu materiały,
6) wykonać montaż odcinka przewodu sieci wodociągowej z rur PE,
7) wykonać demontaż odcinka przewodu sieci wodociągowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko symulacyjne tzw. ”piaskownica” z wykonanym wykopem (najkorzystniej by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
wodociągowej),

–

dokumentacja techniczna odcinka sieci wodociągowej,

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu przewodów sieci wodociągowej z rur PE,

–

materiały potrzebne do montażu (rury i kształtki PE o odpowiedniej średnicy).

–

sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (zgrzewarka dostosowana do technologii
zgrzewania).

Ćwiczenie 2

Wykonaj montaż zasuwy żeliwnej kielichowej na przewodzie z PVC w gotowym

wykopie, posługując się przygotowaną dokumentacją techniczną. Następnie sprawdź
poprawność zamontowania uzbrojenia i zdemontuj zasuwę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu uzbrojenia sieci wodociągowej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz

czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu i demontażu
uzbrojenia,

3) określić w kolejności czynności związane z montażem zasuwy,
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5) przygotować potrzebne do montażu materiały,
6) wykonać montaż zasuwy na przewodzie wodociągowym w gotowym wykopie,
7) sprawdzić poprawność montażu uzbrojenia i zdemontować zasuwę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko symulacyjne tzw. ”piaskownica” z wykonanym wykopem (najkorzystniej
by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
wodociągowej),

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznym montażu i demontażu uzbrojenia sieci wodociągowej,

–

materiały potrzebne do montażu (króćce rur PVC o odpowiednich średnicach, zasuwa
żeliwna kielichowa),

–

sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu i demontażu (przymiar taśmowy, narzędzia do
cięcia rur).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Posługując się dokumentacją techniczną zamontuj zdrój uliczny na przewodzie sieci

wodociągowej wykonanym z rur żeliwnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu uzbrojenia sieci wodociągowej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz

czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu uzbrojenia sieci
wodociągowej,

3) określić w kolejności czynności związane z montażem uzbrojenia sieci wodociągowej,
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5) przygotować potrzebne do montażu materiały,
6) wykonać montaż zdroju ulicznego na przewodzie sieci wodociągowej z rur żeliwnych,
7) sprawdzić poprawność montażu zdroju ulicznego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko symulacyjne tzw. ”piaskownica” z wykonanym wykopem (najkorzystniej by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
wodociągowej),

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznym montażu uzbrojenia sieci wodociągowej,

–

sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (przymiar taśmowy, klucz do skręcania śrub),

–

materiały potrzebne do montażu (zdrój uliczny, trójnik kołnierzowy, rury żeliwne
kołnierzowe, materiały uszczelniające).

Ćwiczenie 4

Posługując się dokumentacją techniczną zamontuj hydrant przeciwpożarowy podziemny

na przewodzie sieci wodociągowej wykonanym z rur stalowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu uzbrojenia sieci wodociągowej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz

czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu uzbrojenia sieci
wodociągowej,

3) określić w kolejności czynności związane z montażem uzbrojenia sieci wodociągowej,
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5) przygotować potrzebne do montażu materiały,
6) wykonać montaż hydrantu podziemnego na przewodzie sieci wodociągowej z rur

stalowych w gotowym wykopie,

8) sprawdzić poprawność montażu hydrantu podziemnego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko symulacyjne tzw. ”piaskownica” z wykonanym wykopem (najkorzystniej by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
wodociągowej),

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznym montażu uzbrojenia sieci wodociągowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

materiały potrzebne do montażu (hydrant podziemny, trójnik ze stopką kołnierzowy, rury
stalowe kołnierzowe, materiały uszczelniające i pomocnicze),

–

sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (przymiar taśmowy, klucz do skręcania śrub).

Ćwiczenie 5

Na podstawie dokumentacji technicznej przedstawionej przez nauczyciela wykonaj

montaż bloku oporowego na odcinku przewodu sieci wodociągowej w gotowym wykopie.

Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu przewodów sieci wodociągowej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz

czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu przewodów sieci
wodociągowej,

3) określić w kolejności czynności związane z montażem,
4) dobrać narzędzia i materiały potrzebne do montażu i demontażu bloków oporowych,
5) wykonać montaż bloku oporowego na przygotowanym odcinku sieci wodociągowej,
6) sprawdzić poprawność montażu bloku oporowego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko symulacyjne tzw. ”piaskownica” z wykonanym wykopem (najkorzystniej by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
wodociągowej),

–

dokumentacja techniczna odcinka sieci wodociągowej,

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu przewodów sieci wodociągowej,

–

materiały i narzędzia potrzebne do montażu bloku oporowego (prefabrykowany blok
oporowy).

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić etapy budowy sieci wodociągowej?

¨ ¨

2) wymienić czynności przygotowawcze do montażu sieci wodociągowej? ¨ ¨
3) sprawdzić spadek i osiowość rurociągu?

¨ ¨

4) zaplanować czynności podczas montażu sieci wodociągowej?

¨ ¨

5) dobrać materiał i narzędzia do montażu sieci wodociągowej?
6) wykonać montaż odcinka sieci wodociągowej z różnych materiałów
7) rurowych?

¨ ¨

8) wykonać montaż uzbrojenia na sieci wodociągowej?

¨ ¨

9) wykonać montaż bloków oporowych na sieci wodociągowej?

¨ ¨

10) zastosować przepisy bhp i ppoż. obowiązujące przy montażu sieci
11) wodociągowej?

¨ ¨

12) dobrać materiały i narzędzia do montażu i demontażu uzbrojenia?

¨ ¨

13) wykorzystać zdobyte umiejętności w praktycznym działaniu?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Przyłącze wodociągowe

4.8.1. Materiał nauczania

Podłączeniem wodociągowym nazywa się odcinek przewodu łączący sieć wodociągową

lub lokalne źródło wody z instalacją w budynku. Odcinek ten, w razie zasilania z sieci
wodociągowej, liczy się od przewodu ulicznego do głównego zaworu wewnętrznego
montowanego tuż za wodomierzem od strony instalacji wodociągowej.

Podłączenie budynku do przewodu rozdzielczego należy wykonać zgodnie

z dokumentacją

techniczną.

Przewód

rozdzielczy

sieci

miejskiej

przewodem

doprowadzającym wodę do budynku łączy się z zastosowaniem opaski lub trójnika.

Podłączenie z tzw. opaski wykonuje się gdy średnica odgałęzienia wynosi do 50 mm lub

gdy średnica jest mniejsza od połowy średnicy przewodu ulicznego. Jest to podłączenie tzw.
ciśnieniowe ponieważ wykonuje się je bez wyłączania przepływu wody w przewodzie
ulicznym, do którego się podłączamy.

W zależności od rodzaju materiału podłączenia domowego można zastosować różny typ

kształtki, tzw. siodełka. Mogą to być siodełka kielichowe do połączeń klejonych, kielichowe
do połączeń zgrzewanych z rur PE, z dwuzłączką do połączeń gwintowanych z rur PE lub
stalowych, zaciskowe z pierścieniem gumowym do połączeń rur z PE. Mogą być też
stosowane siodełka i kształtki żeliwne kielichowe i kołnierzowe. Sidełka z połączeniem na
gwint lub kołnierze nie wymagają wzmocnień i bloków oporowych [4, s. 99].

Rys. 14. Sposoby łączenia przewodów za pomocą opaski: a) gwintowanej, b) kielichowej c) kołnierzowej [6, s. 394].

Łączenie to polega na umocowaniu na przewodzie wodociągowym w miejscu

projektowanego odgałęzienia opaski z siodełkiem. Miedzy przewód a siodełko należy włożyć
uszczelkę gumową. Do siodełka należy zamontować kolejno kurek nawiertny lub zasuwę
(zależnie od typu podłączenia), a następnie aparat do nawiercania otworu w przewodzie.
Po wywierceniu otworu usuwa się wiertło, zamyka kurek nawiertny lub zasuwę i demontuje
aparat do nawiercania.

Obecnie oprócz omówionego aparatu do nawiercania stosuje się aparat z zamknięciem

kulowym, eliminujący konieczność użycia kurka nawiertnego. Po nawierceniu otworu
i wycofaniu wiertła zamknięcie kulowe zamyka wypływ wody z przewodu.

Następnie przystępuje się do montażu przyłącza wodociągowego. Na podłączeniu na

zewnątrz budynku instaluje się zawsze zasuwę domową umożliwiającą zamknięcie dopływu
wody do budynku. Przy podłączeniu z opaski, zależnie od miejsca ułożenia przewodu
ulicznego, funkcje zasuwy domowej może spełniać kurek nawiertny lub zasuwa przyłączona
bezpośrednio do siodełka, kiedy przewód ułożony jest pod chodnikiem, lub montowana
specjalne, gdy przewód uliczny jest pod jezdnią

[1, s. 158–159].

Podłączenie z trójnika wykonuje się, gdy średnica podłączenia wynosi powyżej 50 mm,

przy małej średnicy przewodu ulicznego ( 80 lub 100 mm) lub gdy średnica podłączenia jest
większa od połowy średnicy przewodu ulicznego. Trójniki rozmieszczone i wbudowane są
w przewód rozdzielczy zazwyczaj już podczas budowy sieci wodociągowej, w tym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przypadku podłączenie wykonuje się jak typowe odgałęzienie. Podłączenie z trójnika może
być również wykonane wtedy, gdy sieć wodociągowa jest już w eksploatacji, wówczas należy
wbudować trójnik w istniejący przewód metodą tzw. „wcinki”. Podłączenie to nazwane jest
bezciśnieniowym, gdyż montuje się do przewodu opróżnionego z wody po uprzednim
zamknięciu dwóch sąsiednich zasuw.

W odwodnionym przewodzie ulicznym wycina się odcinek rury o długości równej

długości trójnika zwiększonej o głębokość kielicha. Po usunięciu wyciętej rury nakłada się
nasuwkę dwukielichową na koniec przewodu od strony bosego końca trójnika i przystępuje
do montażu samego trójnika. W tym celu między bosy koniec trójnika i przeciętą rurę
przewodu wbija się klin, który dociskając kielich trójnika do przewodu umożliwia jego
uszczelnienie. Następnie usuwa się klin, a nasuwkę przesuwa tak, aby objęła równocześnie
bosy koniec trójnika i przewodu ulicznego.

W celu wykonania złącza nasuwkę unieruchamia się raz z jednej, drugi raz z drugiej

strony. Po wykonaniu omówionych podłączeń przystępuje się do montażu zasuwy
kielichowej połączonej z kielichem trójnika przy użyciu wstawki obustronnie bosej.
Zmontowanie zasuwy i jej zamknięcie umożliwia nawodnienie przewodu ulicznego i ułożenie
dalszego odcinka przyłącza wodociągowego [1, s. 160–161].

Rys. 15. Schematy połączeń domowych: a) za pomocą trójnika, b) opaski;

1 – przewód wodociągowy, 2 – trójnik kielichowy, 3 – opaska, 4 – zasuwa kielichowa, 5 – nawiertka, 6 –

przewód z rur kielichowych, 7 – zawór lub zasuwa, 8 – wodomierz, 9 – zawór główny ze spustem, 10 – klosz

żeliwny, 11 – skrzynka uliczna [ 6, s. 393].

Przyłącze wodociągowe należy wykonywać tak jak przewody sieci wodociągowej.

Długość przyłącza wodociągowego zależy od odległości budynku od przewodu
wodociągowego. Powinno być łączone do najbliżej położonego przewodu sieci
wodociągowej. Przyłącze powinno być prowadzone prostopadle do ulicznego przewodu sieci
wodociągowej, w odległości ok. 2 m od budynku. W razie konieczności zmiany kierunku
połączenia należy je wykonać w odległości minimum 1m od ściany budynku i dalej
prostopadle [2, s. 158].

Połączenia wodociągowe małych średnic (do 50 mm) wykonuje się z rur stalowych

ocynkowanych, łączonych na gwint i łączniki, lub z rur z tworzyw sztucznych. Podłączenia
wodociągowe z rur stalowych zabezpiecza się przed korozyjnym działaniem gruntu i wód
gruntowych. Połączenia większych średnic: 80, 100, 150 mm wykonuje się z rur żeliwnych
kielichowych lub z rur kielichowych z tworzyw sztucznych [2, s. 156].

Przyłącze może być zamontowane w wykopach wąskoprzestrzennych wykonanych na

całej długości lub tylko w dwóch miejscach – w miejscu podłączenia się do przewodu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ulicznego i w miejscu montażu zasuwy domowej. Pozostałe odcinki wykopu na podłączenie
wodociągowe wykonuje się sposobem tunelowym za pomocą łyżek drenarskich lub prasy
hydraulicznej. Wysokość przykrycia przewodu zależy od strefy klimatycznej i głębokości
przemarzania gruntu.

Połączenia wodociągowe układa się ze spadkiem min 3‰ w kierunku przeciwnym do

przepływu wody, co gwarantuje odpowietrzenie przewodów sieci wodociągowej i umożliwia
jego odwodnienie [1, s. 162].

Ze względu na różną głębokość ułożenia przewodów wynikającą z różnej głębokości

przemarzania gruntów oraz różną głębokość posadowienia ław fundamentowych budynków,
połączenia wodociagowe mogą być ułożone nad lub pod ławą fundamentowa.

Podłączenie wodociągowe doprowadza się do wodomierza, który zależnie od odległości

budynku mieszkalnego od ulicy może być montowany wewnątrz budynku w pomieszczeniu
piwnicznym (gdy odległość ta nie przekracza 15,0 m) lub w specjalnej studzience
wodomierzowej (kiedy odległość ta przekracza 15 m albo budynek jest niepodpiwniczony)
[2, s. 157].

Wodomierze na sieci wodociągowej

Wodomierz służy do samoczynnego pomiaru i rejestracji natężenia i objętości

przepływającej przez niego wody. Wodomierze umieszczone są przeważnie na rurociągach
tłocznych na ujęciach wody oraz w pompowniach i obiektach zaopatrywanych w wodę.
Na magistralach doprowadzających wodę do poszczególnych dzielnic (wodomierze
dzielnicowe) oraz osiedli (wodomierze osiedlowe), jak również do poszczególnych
odbiorców (wodomierze domowe i przemysłowe).

Najczęściej stosuje się wodomierze wirnikowe, które dzieli się na:

−

wodomierze skrzydełkowe o średnicach nominalnych DN= 15 – 40 mm (50 mm),

−

wodomierze śrubowe o średnicach nominalnych DN

≥

50 mm.

Wodomierze skrzydełkowe przeznaczone są do pomiaru małych objętości wody mogą

być budowane jako suchobieżne (tylko wirnik pracuje w wodzie) lub mokrobieżne (wirnik
i mechanizm liczący pracują w wodzie). Wodomierze skrzydełkowe suchobieżne dzielą się na
jednostrumieniowe lub wielostrumieniowe.

Rys. 16. Wodomierz skrzydełkowy jednostrumieniowy:

1 – wodomierz, 2 – łącznik gwintowany, 3 – wirnik, 4 – skrzydełka wirnika [ 6, s. 393].

Wodomierz suchobieżny jednostrumieniowy (typu JS) służy do pomiaru objętości wody

zimnej o temperaturze do 50

C lub wody ciepłej o temperaturze do 90

C. Wodomierze typu

SJ mogą pracować przy ciśnieniu roboczym nie przekraczającym 1 MPa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wodomierz suchobieżny wielostrumieniowy (typu WS) służy do pomiaru objętości wody

o temperaturze jak poprzednio oraz może pracować przy ciśnieniu 1 lub 1,6 MPa.

Wodomierze śrubowe to wodomierze, których wirnik, wyposażony w szereg łopatek

ukształtowanych w postaci śruby wielozwojowej, jest zasilany jednym zwartym strumieniem
wody.

Zależnie od rozwiązania konstrukcyjnego rozróżnia się dwa typy wodomierzy

śrubowych:

−

z poziomą osią wirnika,

−

z pionową osią wirnika.
Wodomierze z poziomą osią wirnika mogą być w obudowie zamkniętej (MZ) lub

z wyjmowana wstawką pomiarową (MW).

Wodomierze z pionową osią wirnika mogą być przeznaczone do wbudowania

w przewody poziome (MP) lub do zainstalowania w studni – kolanowe (MK).

Rys. 17. Wodomierz śrubowy:

a) wodomierz z poziomą osią wirnika w obudowie zamkniętej MZ, b) wodomierz z pionową osią wirnika MP,

1 – obudowa, 2 – wirnik, 3 – przekładnia, 4 – sprzęgło magnetyczne lub mechaniczne, 5 – osłona [ 6, s. 393].

Wodomierze sprzężone są specjalnego rodzaju układem pomiarowym stosowanym

w miejscach o bardzo dużej nierównomierności zużycia wody. Wodomierz taki składa się
z wodomierza śrubowego (MZ) połączonego z wodomierzem skrzydełkowym. Przepływy
małe (np. w nocy) rejestruje wodomierz skrzydełkowy, a wodomierz śrubowy rejestruje
przepływy średnie i największe (szczytowe)

Wielkość wodomierza określa średnica nominalna DN [mm] i maksymalny strumień

objętości q

max

/h].

Wodomierze skrzydełkowe mają dwie klasy metrologiczne (dokładność pomiaru) – klasę

A lub B i mogą być instalowane poziomo (H) lub pionowo (V). [6, s. 384–386]

Wodomierze, których wskazania są podstawą do rozliczeń za zużytą wodę pomiędzy jej

dostawcą a odbiorcą podlegają kontroli metrologicznej.

Okres legalizacji wodomierzy wynosi:

−

5 lat dla wodomierza skrzydełkowego do wody zimnej,

−

4 lata dla wodomierza skrzydełkowego dla wody ciepłej,

−

4 lata dla wodomierzy śrubowych dla wody zimnej i ciepłej.

Warunki montażu wodomierzy.

Wszystkie wodomierze należy montować na przewodach poziomych współosiowo

z przewodami i łącznikami, zgodnie z kierunkiem przepływu zaznaczonym na korpusie
wodomierza. Wodomierze można montować na przewodach o średnicy równej lub większej
od średnicy nominalnej wodomierza.

Zawory przelotowe lub zasuwy montowane przed wodomierzem nie powinny ujemnie

wpływać na dokładność jego pomiarów, powinny być montowane przed wodomierzem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w odległości nie mniejszej niż 10 średnic nominalnych wodomierza. Za wodomierzem
odległość nie mniejsza niż 5 średnic.

Wodomierze na przewodach stalowych średnicy nominalnej 25 ÷ 50 mm można

instalować na ścianie budynku lub w studzience wodomierzowej, na przewodach żeliwnych
średnicy nominalnej 50 ÷150 mm w zewnętrznej studzience wodomierzowej [1, s. 166].

Rys. 18. Przykład montażu wodomierza w studzience na przewodach żeliwnych o średnicy 50

150 mm

- długość zabudowy zestawu wodomierzowego zależna od średnicy nominalnej przewodu,

L – minimalna długość studzienki (przy szerokości 1000

1200 mm) [ 1, s. 168].

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zadanie spełnia podłączenie wodociągowe?
2. W jaki sposób wykonuje się podłączenie za pomocą opaski?
3. Kiedy stosuje się podłączenie z opaski, a kiedy z trójnika?
4. W jaki sposób wykonuje się wcinkę do przewodu ulicznego sieci wodociągowej?
5. Z jakich materiałów wykonuje się przyłącze wodociągowe?
6. Podaj rodzaje wodomierzy i ich budowę?
7. W jaki sposób montuje się wodomierze?
8. Jakie zasady bhp obowiązują podczas montażu podłączenia wodociągowego?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z dokumentacji technicznej przyłącza wodociągowego, przygotowanej przez

nauczyciela, wykonaj „wcinkę” na rurociągu z PVC w gotowym wykopie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu podłączenia wodociągowego,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz

czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu podłączenia
wodociągowego,

3) określić kolejność czynności związanych z montażem wcinki,
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania wcinki,
5) przygotować potrzebne do montażu materiały,
6) wykonać wcinkę na przewodzie wodociągowym w gotowym wykopie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko symulacyjne tzw. „piaskownica” z wykonanym wykopem (najkorzystniej by

ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
wodociągowej),

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznym montażu podłączenia wodociągowego,

–

dokumentacja techniczna wykonania przyłącza wodociągowego,

–

materiały potrzebne do montażu (trójnik PVC, rury PVC o odpowiedniej średnicy),

–

sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (piłka ręczna do cięcia rur, przymiar taśmowy,
poziomnica).

Ćwiczenie 2

Wykonaj montaż przyłącza wodociągowego z rur PE, za pomocą opaski w gotowym

wykopie zgodnie ze spadkiem określonym w dokumentacji technicznej. Sprawdź poprawność
wykonania przyłącza.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami układania i montażu przyłącza wodociągowego za pomocą

opaski,

2) zapoznać się z dokumentacją techniczną przyłącza wodociągowego,
3) dobrać materiały i narzędzia do montażu przyłącza,
4) zamontować przyłącze wodociągowe zgodnie z dokumentacją techniczną,
5) sprawdzić poprawność wykonania przyłącza wodociągowego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna przyłącza wodociągowego,

–

materiały i narzędzia do montażu przyłącza wodociągowego (rury PE o odpowiedniej
długości i średnicy, opaska do wykonania podłączenia z zasuwą, zgrzewarka, przymiar
taśmowy),

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Na podstawie modelu wodomierza określ jego zastosowanie, budowę i zasadę działania.

Wykonaj montaż wodomierza skrzydełkowego na podstawie dokumentacji technicznej
i schematu montażowego, a następnie zdemontuj uzbrojenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami wodomierzy i ich charakterystyką,
2) określić zastosowanie, budowę i zasadę działania wodomierza skrzydełkowego na

przykładowym modelu,

3) określić zasady montażu i demontażu wodomierza skrzydełkowego,
4) zamontować wodomierz zgodnie z przygotowanym schematem,
5) zdemontować wodomierz,
6) zapisać swoje spostrzeżenia w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wodomierz, rury stalowe ocynkowane i kształtki o odpowiednich średnicach,

–

narzędzia do montażu (klucze do skręcania połączeń gwintowanych, przymiar taśmowy),

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić rodzaje wodomierzy stosowanych na sieciach wodociągowych? ¨ ¨
2) omówić zasady montażu wodomierzy?

¨ ¨

3) rozróżnić rodzaje połączeń wodociągowych?

¨ ¨

4) wykonać połączenie z opaski?

¨ ¨

5) wykonać połączenie z trójnika?

¨ ¨

6) wykonać montaż przyłącza wodociągowego zgodnie z dokumentacją

techniczną?

¨ ¨

7) dobrać materiały i narzędzia do wykonania tego połączeniu?

¨ ¨

8) wykonać montaż i demontaż wodomierza?

¨ ¨

9) zastosować zdobyte umiejętności w praktyce?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Próba szczelności i odbiór techniczny sieci wodociągowej

4.9.1. Materiał nauczania

Odbiór techniczny
Przed przekazaniem sieci wodociągowej do eksploatacji należy przeprowadzić odbiór

techniczny, który jest sprawdzeniem zgodności wykonanych robót z dokumentacją
techniczną.

Odbiór techniczny częściowy dotyczy robót zanikających do których później nie będzie

dostępu albo zostaną zakryte min.:

−

montażu przewodów w rurach ochronnych,

−

wykonania bloków oporowych,

−

zabezpieczenia przed korozją elementów metalowych [8, s. 109].
Odbiór końcowy dotyczy wszystkich wykonanych robót, odbywa się po zakończeniu

montażu przewodów, urządzeń, uzbrojenia na trasie rurociągu, a także po badaniu szczelności
i płukaniu i dezynfekcji sieci.

Odbiór techniczny końcowy obejmuje sprawdzenie:

−

zgodności wykonania z dokumentacją techniczna,

−

użytych materiałów,

−

ułożenia przewodu: (głębokości ułożenia, odległości od sąsiadującego uzbrojenia terenu,
ułożenia przewodu na podłożu, odchylenia osi przewodu, odchylenia spadku, zmiany
kierunków przewodu, zabezpieczenia przewodu przy przejściach przez przeszkody,
zabezpieczenia przed korozją, zabezpieczenia przed przemieszczaniem, zasypki
przewodu, oznakowania w terenie),

−

montażu uzbrojenia,

−

obiektów na przewodzie: (wykonania obiektów budowlanych, zabezpieczenia studzienek,
wykonania bloków oporowych),

−

badanie szczelności przewodu.
Badania szczelności obejmują badania odcinków przewodu oraz badania podczas odbioru

technicznego całego przewodu.

Badania szczelności odcinka przewodu należy przeprowadzić w takich warunkach, aby

przewód nie był nasłoneczniony i aby temperatura powierzchni zewnętrznej przewodu nie
była niższa niż 1°C. Badany odcinek przewodu powinien być wewnątrz czysty.

Długość badanego odcinka przewodu nie powinna być większa niż 300 m dla rur

żeliwnych, bez względu na sposób wykonania wykopów i w odniesieniu do przewodów
z innych materiałów, gdy są ułożone w wykopach o ścianach umocnionych, oraz nie większa
niż 600 m w odniesieniu do przewodów z rur stalowych i żelbetowych ułożonych
w wykopach nie umocnionych.

W czasie badania powinien być zapewniony dostęp do złączy ze wszystkich stron.

Końcówki odcinka prostego przewodu oraz wszystkie odgałęzienia od hydrantów, zaworów
odpowietrzających i innej armatury powinny być zamknięte za pomocą zaślepek
z uszczelnieniem. Przed próbami szczelności, na badanym odcinku przewodu, nie instaluje się
hydrantów, zaworów odpowietrzających i innej armatury, z wyjątkiem zasuw, które w czasie
badania powinny być całkowicie otwarte. Powinny być też wykonane wszystkie przewidziane
bloki oporowe.

Wykopy zasypuje się ziemią do wysokości połowy średnicy rury i dobrze ubija ziemię.

Przygotowanie odcinka przewodu do badania:

−

na wyżej położonych końcówkach odcinków przewodów oraz we wszystkich miejscach,
w których może się gromadzić powietrze, umieszcza się rurki odpowietrzające

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z zaworami do odprowadzania powietrza. Na rurce odpowietrzającej montuje się trójniki
z manometrem oraz zawór przelotowy z kurkiem spustowym.

−

napełnianie odcinka przewodu wodą należy rozpocząć od niżej położonego końca
i przeprowadzać je powoli, aby umożliwić odprowadzenie powietrza. Po ukazaniu się
wody w rurkach odpowietrzających zamyka się na nich zawory, przyłącza do niżej
położonego końca odcinka przewodu pompę hydrauliczną z manometrem. Przy jej
pomocy należy podnieść ciśnienie w rurociągu do wartości zapewniającej jej całkowite
napełnienie i odpowietrzenie.
Po okresie ustabilizowania (ok. 12 h) należy podnieść ciśnienie do wartości ciśnienia

próbnego które powinno być większe o 50% większe od największego występującego
w badanym odcinku przewodu ciśnienia roboczego p

, lecz nie większe niż:

−

1,0 MPa – przewody z rur PVC, PE, stalowych i żeliwnych,

−

0,2 MPa – przewody z rur żelbetowych.
Wysokość przyjętego ciśnienia próbnego powinien wskazywać manometr przy pompie

hydraulicznej. Następnie należy otworzyć zawór w rurce odpowietrzającej w najwyższym
punkcie przewodu. Po stwierdzeniu wypływu wody i spadku ciśnienia na manometrze należy
zamknąć zawór, podnieść ciśnienie w przewodzie do wysokości ciśnienia próbnego
i ponownie otworzyć zawór w rurce odpowietrzającej. Po stwierdzeniu wypływu i spadku
ciśnienia na manometrze należy w odstępach 5-minutowych podnosić ciśnienie, aż do
uzyskania jego stabilizacji na wysokości ciśnienia próbnego, po czym należy wyłączyć
pompę, zamykając zawór na dopływie wody.

Próbę szczelności rurociągu uważa się za pozytywną jeżeli:

−

w odniesieniu do przewodów z PVC, PE, stalowych i żeliwnych oraz żelbetowych, dla
których przyjęto ciśnienie próbne – 1,0 MPa, przez 30 minut ciśnienie na manometrze nie
spadnie poniżej ciśnienia próbnego, obserwując jednocześnie przewód i złącza,

−

w odniesieniu do przewodów żelbetowych, dla których przyjęto ciśnienie próbne
powyżej 0,2 MPa, należy utrzymać to ciśnienie przez 2 godziny.

−

jeżeli warunki te są spełnione, to sprawdzany przewód można uznać za szczelny
[6, s. 345–347].
Badanie szczelności całego przewodu wodociągowego wykonuje się, gdy przewód jest

całkowicie ukończony, zaizolowany i zasypany, a poszczególne odcinki przewodu przeszły
już próbę szczelności z wynikiem pozytywnym.

Podczas badania, zasuwy na trasie przebiegu przewodu powinny być całkowicie otwarte.

Na trasie przewodu, w wypukłych załamaniach przewodu, należy otworzyć hydrant w celu
odprowadzenia nagromadzonego powietrza podczas napełniania przewodu wodą.

Napełnianie przewodu powinno odbywać się powoli, wykorzystując w miarę możliwości

urządzenia stałe lub przyłączając pompę. Po stwierdzeniu pojawienia się wody w otwartych
hydrantach i spokojnego jej wypływu bez domieszki powietrza należy hydranty kolejno
zamknąć. Po uzyskaniu spokojnego przepływu wody w punkcie końcowym należy stopniowo
podnosić ciśnienie do wysokości ciśnienia próbnego. Ciśnienie próbne należy przyjąć równe
maksymalnemu występującemu w badanym przewodzie ciśnieniu roboczemu. Po
ustabilizowaniu się ciśnienia próbnego w przewodzie należy utrzymywać je na tej wysokości
przez okres niezbędny do przeprowadzenia oględzin hydrantów, spustów, odpowietrzników
i innej armatury, w której mogą wystąpić nieszczelności powodujące ubytek wody.

Wyniki badań można uznać za pozytywne, jeżeli wszystkie wymagania techniczne

zostały spełnione. W razie stwierdzenia w czasie próby spadku ciśnienia należy ustalić jego
przyczynę. Złącza, w których zaobserwowano występowanie kropel wody, należy ponownie
uszczelnić, rury zaś – zależnie od materiału – zaspawać lub wymienić. Potem powtórzyć
próbę szczelności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Po wykonaniu próby szczelności należy zasypać przewód, wypłukać z wszelkich

zanieczyszczeń mechanicznych oraz przeprowadzić dezynfekcję [6, s. 347].

Płukanie i dezynfekcję przewodów wodociągowych prowadzi się odcinkami po

500 ÷ 1000 m, używając czystej wody wodociągowej, a prędkość przepływu wody nie może
być mniejsza niż 1 m/s. Wodę brudną z przewodu odprowadza się do studzienek
odwadniających lub przez hydranty. Płukanie powinno trwać do momentu kiedy wypływająca
woda będzie czysta. Po płukaniu przewody wodociągowe dezynfekuje się wprowadzając do
przewodu wodę z dodatkiem chlorku wapnia w ilości 100 mg/dm

lub chloraminy w ilości

20 – 30 mg/dm

. Roztwór pozostawia się w przewodach przez dobę. Po ponownym

przepłukaniu wodą należy pobrać próbkę wody do analizy bakteriologicznej [3, s. 143].

Po zakończeniu prac montażowych należy wykonać obmiar wykonanych robót według

następujących zasad:

−

długości przewodów rurowych określa się w metrach mierzonych wzdłuż osi, zestawiając
odcinki przewodów w zależności od ich rodzaju i średnicy, sposobu połączeń (rodzaju
uszczelnienia), głębokości ułożenia przewodów oraz sposobu wykonania prac
montażowych tj. czy są one prowadzone w gruntach nawodnionych czy o normalnej
wilgotności, czy wykop jest o ścianach skarpowych czy umocnionych,

−

do długości przewodów nie wlicza się kształtek z wyjątkiem przewodów z tworzyw
sztucznych, obmierza się je w sztukach.

−

elementy uzbrojenia sieci wodociągowej dla węzłów obmierza się w kompletach,
natomiast pozostałą w sztukach.

−

podłoża pod rurociągi obmierza się w metrach kwadratowych,

−

przyłącza wodociągowe obmierza się w metrach z dokładnością do 0,1 m stosując
podział według rodzaju i średnic rur, z długości poszczególnych odcinków nie odejmuje
się kształtek i armatury,

−

długości odcinków przewodów do próby szczelności mierzy się w ich osi stosując
podział według rodzaju i średnic rur [7, s. 121].

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega odbiór techniczny częściowy?
2. Jak powinien być przygotowany odcinek przewodu do próby szczelności?
3. Jak przebiega próba szczelności odcinka przewodu?
4. Ile wynosi ciśnienie próbne dla rurociągów z poszczególnych rodzajów rur?
5. Na czym polega odbiór techniczny końcowy?
6. Jakie są zasady obmiaru robót związanych z montażem sieci wodociągowej?
7. W jaki sposób wykonuje się płukanie sieci wodociągowej?
8. Jakich środków używa się do dezynfekcji sieci wodociągowej?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj próbę szczelności odcinka sieci wodociągowej zgodnie z warunkami

technicznymi badania szczelności i odbioru sieci wodociągowej

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia próby szczelności sieci

wodociągowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz

czynności związane z przebiegiem próby szczelności odcinka sieci i warunkami
technicznymi,

3) dobrać sprzęt do wykonania próby szczelności,
4) określić przebieg próby szczelności odcinka sieci,
5) wykonać próbę szczelności odcinka sieci wodociągowej,
6) określić wynik próby.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko symulacyjne tzw. ”piaskownica” z zamontowanym odcinkiem sieci
wodociągowej (najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach
rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci wodociągowej),

–

urządzenie do wykonania próby szczelności z manometrem, zaślepki do rur,

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
próby szczelności i warunkami technicznymi.

Ćwiczenie 2

Wykonaj płukanie i dezynfekcję wykonanego fragmentu sieci wodociągowej zgodnie

z warunkami technicznymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z warunkami płukania i dezynfekcji sieci wodociągowej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą zasady płukania i dezynfekcji sieci wodociągowej

oraz przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń,

3) przygotować sprzęt i materiały do płukania i dezynfekcji,
4) wykonać płukanie oraz przeprowadzić dezynfekcję odcinka sieci wodociągowej zgodnie

z warunkami technicznymi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

sprzęt i materiały do płukania i dezynfekcji (środki chemiczne do dezynfekcji, pompa do
napełniania przewodu w czasie płukania),

–

instrukcja dla ucznia zawierająca zasady płukania i dezynfekcji sieci wodociągowej oraz
przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) powiedzieć na czym polega odbiór techniczny częściowy i końcowy?

¨ ¨

2) porównać przebieg próby szczelności odcinka i całego przewodu?

¨ ¨

3) przygotować odcinek przewodu do badania szczelności?

¨ ¨

4) omówić w jaki sposób wykonuje się płukanie sieci?

¨ ¨

5) wykonać badanie szczelności odcinka przewodu?

¨ ¨

6) określić ciśnienie próbne dla rurociągów z PVC?

¨ ¨

7) dobrać narzędzia do przeprowadzenia próby szczelności?

¨ ¨

8) wykonać obmiar robót związanych z montażem przewodów i uzbrojenia

sieci wodociągowej?

¨ ¨

9) zastosować zdobyte umiejętności w praktyce?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Eksploatacja sieci wodociągowej

4.10.1. Materiał nauczania

Sieć wodociągowa w skład której wchodzą przewody wodociągowe: magistralne,

rozdzielcze i połączenia domowe wraz z uzbrojeniem poczynając od pompowni wtłaczającej
wodę do sieci do wodomierzy w nieruchomościach, eksploatowana jest przez dostawcę wody
– Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji.

Podstawową zasadą eksploatacji sieci wodociągowej jest utrzymanie ciągłego dopływu

wody do sieci i odbiorców przy zachowaniu odpowiedniego ciśnienia i właściwej jakości
wody.

Eksploatacja sieci wodociągowej polega na:

−

utrzymaniu przewodów, uzbrojenia i urządzeń w pełnej sprawności, poprzez
systematyczne wykonywanie niezbędnych robót konserwacyjnych,

−

niezwłoczne usuwanie uszkodzeń zdarzających się w różnych okresach doby i roku,

−

badanie, analiza i regulacja pracy sieci w celu utrzymania najwłaściwszego rozkładu
ciśnień,

−

badanie, zwykle w ścisłej współpracy z innymi jednostkami eksploatacji wodociągu,
jakości wody dostarczanej do odbiorców i zapewnienie jej odpowiednich właściwości,

−

ustalenie zawczasu, które z przewodów wymagają wymiany ze względu na
nieodpowiedni stan techniczny [6, s. 349].

Sieć wodociągowa na terenach obiektów wodociągowych, ujęciach i stacjach uzdatniania

jest eksploatowana podobnie jak sieć uliczna.

Podstawą

eksploatacji

sieci

wodociągowej

jest

inwentaryzacja

przewodów

wodociągowych. Powinna ona obejmować przewody magistralne i rozdzielcze oraz
uzbrojenie sieci.

Materiały inwentaryzacyjne to:

−

rysunek inwentaryzacyjny przewodów magistralnych i rozdzielczych,

−

plan orientacyjny w skali 1: 5000 będący podstawą pracy pogotowia wodociągowego,
badań, analiz i regulacji pracy sieci. Na planie naniesione są wszystkie przewody
wodociągowe z podaniem nazw ulic, średnic przewodów i ich uzbrojenia. Zasuwy
i zawory pożarowe muszą być zaopatrzone w numery z numeracją w książce
inwentarzowej i na rysunkach. Takie same numery znajdują się na tabliczkach
orientacyjnych umieszczonych w pobliżu miejsc wbudowania uzbrojenia.

−

książki inwentarzowe przewodów i uzbrojenia,

−

kartoteka przewodów gdzie notuje się wszystkie uszkodzenia,

−

szkic i rysunki powykonawcze połączeń domowych [6, s. 351].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 19. Plan orientacyjny sieci wodociągowej [6, s. 316]

Roboty eksploatacyjne na sieci wodociągowej

Pogotowie wodociągowe zajmuje się głównie wyłączaniem i włączaniem do pracy

przewodów wodociągowych eksploatowanych przez dostawcę wody. Przewody wyłącza się
z pracy jeżeli nastąpiło ich uszkodzenie, wówczas należy przeprowadzić prace remontowe
czy wykonać podłączenie połączenia domowego lub przewodu wodociągowego.

Praca pogotowia wodociągowego powinna odbywać się bez przerwy 24 godziny ze

względu na charakter uszkodzeń przewodów wodociągowych, które często wymagają
natychmiastowego wyłączenia przewodu ze względu na mogące powstać szkody.

Pogotowie powinno być wyposażone w półciężarowe samochody, obsługiwane przez 2

ludzi: kierowcę i montera pogotowia, plan orientacyjny sieci oraz narzędzia do otwierania
i zamykania zasuw, zaworów pożarowych, odwodnień, odpowietrzników [6, s. 353].

Wyłączenie odcinka przewodu z pracy wykonuje się przez zamknięcie wszystkich

zasuw na połączeniach z innymi odcinkami za wyjątkiem zasuw na połączeniach domowych.
Zamykanie rozpoczyna się od zasuw na przewodach o największych średnicach, a następnie
na przewodach mniejszych. Dla mieszkańców pozbawionych dopływu wody konieczne jest
zapewnienie dostawy wody na czas awarii. Jeżeli stwierdza się wypływ wody, należy
sprawdzić zamkniecie zasuw na przewodach magistralnych, rozdzielczych i zamknąć zasuwy
na połączeniach domowych. Przy dalszym wypływie wody trzeba zamknąć następne zasuwy i
wyłączyć z pracy dłuższy odcinek przewodu. Po wyłączeniu przewodu często opróżnia się go
z wody przez odwodnienie do kanału lub studni odwadniającej, skąd woda musi być
odpompowana.

Po usunięciu przyczyny wyłączenia następuje włączenie przewodu. Jeżeli przewód nie

był odwadniany, jego włączenie następuje przez otwarcie zasuw. Natomiast jeżeli był
odwadniany to przed otwarciem zasuw musi być napełniony woda. Wodę do przewodu
wprowadza się z jednoczesnym usuwaniem z niego powietrza [6, s. 353].

Prace konserwacyjne są to czynności wykonywane na sieci, które nie przerywają

dostarczania wody do odbiorców, a mianowicie:

−

przegląd (systematyczna kontrola – obchód) urządzeń i budowli na sieci,

−

przegląd uzbrojenia i kontrola jego oznakowania,

−

utrzymanie należytego stanu przewodów, zabezpieczenie urządzeń wodociągowych
przed zamarzaniem,

−

drobne remonty (bez wyłączania odcinków sieci).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Roboty konserwacyjne wykonują dzielnicowe brygady konserwacyjne, składające się

z sześciu robotników, pod kierunkiem majstra lub brygadzisty. Pracochłonność robót
konserwacyjnych stanowi przeciętnie 60÷70% ogółu robót związanych z eksploatacją sieci
wodociągowych [6, s. 354].

Roboty naprawcze są to prace wykonywane na sieci wodociągowej połączone

z przerwaniem dopływu wody do odbiorców. Są to:

−

roboty naprawcze, które po wykryciu uszkodzenia wymagają szybkiego:

−

usunięcia uszkodzeń przewodów wodociągowych i ich uzbrojenia,

−

odmrażania przewodów wodociągowych i ich uzbrojenia,

−

zabezpieczania sieci wodociągowej przed zakażeniem w czasie napraw
i ewentualnego usunięcia zakażenia,

−

roboty naprawcze, których miejsce i czas mogą być zaplanowane, najczęściej
sprowadzają się do oczyszczania przewodów wodociągowych z osadów.

Roboty naprawcze zalicza się do remontów bieżących. Stanowią one około 30÷40% robót

eksploatacyjnych sieci wodociągowej [6, s. 355].

Lokalizacja awarii
Orientacyjną lokalizację miejsca uszkodzenia określa pogotowie wodociągowe,

wyłączając uszkodzony przewód z pracy.

O uszkodzeniu przewodów wodociągowych może świadczyć wypływanie wody na

powierzchnie terenu, do piwnic domów, zwiększenie przepływu wody w kanałach lub
zaobserwowanie mokrych miejsc w studniach rewizyjnych.

Podczas uszkodzeń głównych przewodów magistralnych następuje gwałtowny spadek

ciśnienia na stacji pomp wtłaczających wodę do sieci.

Jeżeli przewód uległ złamaniu lub pęknięciu i towarzyszy mu duży wypływ wody,

w miejscu uszkodzenia na powierzchni terenu powstaje wyrwa, co umożliwia dokładne
zlokalizowanie uszkodzenia. Zazwyczaj jednak uszkodzenie jest małe i trudne do odszukania.

Miejsce wypływu wody nie zawsze świadczy o uszkodzeniu przewodu bezpośrednio przy

nim lub w jego pobliżu. Często woda wydostaje się na powierzchnie terenu w odległości
kilku lub kilkunastu metrów od uszkodzenia. Zdarza się tak zazwyczaj w przypadku, gdy
wierzchnią warstwę stanowi zamarznięty grunt lub nawierzchnia ulepszona (beton, asfalt itp.).

Wykonywanie robót naprawczych zaczyna się zwykle bezpośrednio po wyłączeniu

przewodu i prowadzi bez przerwy do momentu przywrócenia dopływu wody.

Przed przystąpieniem do robót naprawczych, należy zapoznać się z rysunkiem

inwentaryzacyjnym przewodu i rozpoznać prawdopodobne miejsca uszkodzenia, materiał
przewodu oraz wbudowane rury i kształtki, a także usytuowanie innych przewodów
uzbrojenia miejskiego.

Jeżeli roboty są prowadzone tylko w chodniku, to trzeba zwrócić uwagę na zapewnienie

przejścia dla pieszych, stosując np. specjalne mostki.

Często konieczne jest przeprowadzenie robót w jezdni. Ruch kołowy może się odbywać

bez ograniczeń, jeżeli na jezdni dwukierunkowej pozostanie swobodny pas szerokości 7 m,
a na jezdni jednokierunkowej pas 3,5 m. Teren zajęty pod naprawę powinien być ograniczony
barierą o szerokości 20 cm i wysokości 1,25 m, pomalowana w szerokie biało-czerwone pasy.
W godzinach

nocnych

kraniec

należy

oznaczyć

pomarańczowymi

światłami

sygnalizacyjnymi.

Roboty ziemne muszą być prowadzone ostrożnie, aby uniknąć uszkodzenia innych

urządzeń podziemnych. Zerwanie nawierzchni ulepszonych powinno się odbywać w sposób
zmechanizowany przy użyciu młotów pneumatycznych zasilanych z przewoźnych sprężarek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Roboty naprawcze muszą być wykonywane w wykopach otwartych ze względu na

technologię tych robót, tylko wyjątkowo mogą być prowadzone pod pomostami,
umożliwiając w ten sposób utrzymanie ruchu kołowego [6, s. 358].

Oczyszczanie przewodów z osadów

Z biegiem lat na wewnętrznych ściankach przewodów wodociągowych mogą powstać

osady. Powodem tworzenia się osadów w sieci wodociągowej są głównie zawarte w niej
związki żelaza, manganu, a także charakter korozyjny wody. Zanieczyszczenie sieci osadami
powoduje wzrost chropowatości ścianek przewodów, zmniejszenie przekrojów, a w konsekwencji
zwiększenie strat ciśnienia i zmniejszenie przepustowości. Aby przywrócić pierwotną
przepustowość przewodów prowadzi się czyszczenie jedna z następujących metod: płukanie
wodą, płukanie wodą i powietrzem, rozpuszczanie osadów związkami chemicznymi,
czyszczenie mechaniczne.

Płukanie wodą wodociągową możliwe jest tylko w przewodach o małych średnicach,

usytuowanych w pobliżu przewodu magistralnego, zanieczyszczonych łatwo usuwalnymi
osadami. Do usunięcia osadów konieczna jest prędkość wody równa 1,0÷1,2 m/s.

Płukanie mieszaniną wody wodociągowej i powietrza
Do płukanego przewodu wtłacza się powietrze pod ciśnieniem ok. 0,5 MPa. Prędkość

przepływu powietrza wynosi 0,4÷0,5 m/s. Ilość wtłaczanego powietrza jest ok. 50÷100-krotna
w stosunku do ilości przepływającej wody. Powietrze może być wtłaczane w sposób ciągły
lub okresowo w odstępach 2÷3 min.

Czyszczenie przewodów metodą chemiczną polega na wprowadzeniu do przewodu

kwasów: solnego lub siarkowego w określonym stężeniu co powoduje rozpuszczenie osadu.
W celu zmniejszenia korozyjnego działania kwasów na ścianki przewodów dodaje się do
roztworu tzw. inhibitory, które – zmniejszając agresywność kwasów w stosunku do metali –
nie zmniejszają ich zdolności do rozpuszczania osadów. Po usunięciu osadów przewód
przepłukuje się kilkakrotnie wodą [6, s. 361].

Mechaniczne oczyszczanie przewodów wodociągowych polega na zeskrobaniu

specjalnymi urządzeniami osadu ze ścianek przewodów i wypłukaniu zerwanych osadów do
kanalizacji lub innego miejsca odprowadzania wody płuczącej.

Mechaniczne czyszczenie przewodów stosuje się do usuwania osadów bardziej zwartych

i przyczepionych do powierzchni rur, a niemożliwych do usunięcia przez płukanie przewodu.

Badania i regulacja pracy sieci wodociągowej
Badanie pracy sieci wodociągowej ma na celu określenie rozkładu ciśnienia w sieci

i związanych z tym kierunków przepływu wody oraz orientacyjnych wartości tych
przepływów.

Najważniejszą wskazówką dla obsługi eksploatacyjnej sieci jest rozkład ciśnienia

w przewodach magistralnych. Pomiarów ciśnienia najlepiej dokonywać za pomocą
manometrów samopiszących, wyjątkowo można stosować manometry tarczowe. Manometry
mogą być zainstalowane na każdym zaworze pożarowym.

Dokonuje się również pomiaru ilości przepływającej wody, który prowadzi się na

przewodach, w których występuje jednokierunkowy przepływ wody. Pomiar może być
prowadzony za pomocą sond do pomiaru prędkości przepływu, wodomierzy śrubowych
(dla przewodów do 300 mm) lub wodomierzy zwężkowych (dla przewodów do 500 mm).

Wyniki pomiarów ciśnienia i przepływów służą za podstawę do regulacji pracy sieci. Sieć

reguluje się zasuwami. Możliwość regulacji występuje w zasadzie tylko w wodociągach
strefowych, gdzie dysponuje się dużymi różnicami rzędnych i ciśnień w poszczególnych
strefach i gdzie mogą wystąpić zmiany zasięgu stref lub przesył wody z jednej strefy do
drugiej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oprócz badań sieci przewodów magistralnych konieczna jest obserwacja ciśnienia w sieci

przewodów rozdzielczych, która umożliwia poznanie pracy tych przewodów i wykrycie
odcinków przeciążonych, wpływu pracy urządzeń hydroforowych na rozkład ciśnienia
w przewodach ulicznych i opracowanie skutecznych metod likwidacji tego wpływu,
zanieczyszczenia sieci osadami i planowanie czyszczenia przewodów [6, s. 362].

Monitoring sieci wodociągowej
Komputerowy system nadzoru i obsługi sieci wodociągowej i obiektów na sieci,

obejmuje pomiar podstawowych parametrów w wybranych punktach pomiarowych,
zlokalizowanych na sieci wodociągowej. Za pomocą urządzeń kontrolno – pomiarowych
i sygnalizacyjnych na poszczególnych punktach pomiarowych obserwuje się pracę układu
wodociągowego.

System może obejmować punkty w stacjach pomp przekazujące pomiary dotyczące

przepływu wody z ujęcia do zbiorników, stanu napełnienia zbiorników, ciśnienia wody
kierowanej do sieci miejskiej, oraz punkty terenowe na sieci wodociągowej przekazujące
informacje na temat aktualnego pomiaru ciśnienia.

Monitoring całego układu zapewnia na bieżąco poprawność funkcjonowania układu,

wychwycenie ewentualnych zakłóceń w pracy, kontrolę i rejestrowanie rozbioru wody
w poszczególnych strefach sieci wodociągowej.

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega eksploatacja sieci wodociągowej?
2. W jaki sposób wykonuje wyłączenie odcinka sieci?
3. Na czym polegają roboty konserwacyjne na sieci wodociągowej?
4. Na czym polegają roboty naprawcze?
5. Na czym polega praca pogotowia wodociągowego?
6. Jakie są konsekwencje zanieczyszczenia przewodów osadami?
7. Jakie znasz metody czyszczenia przewodów wodociągowych?
8. W jaki sposób należy zabezpieczyć teren robót naprawczych?
9. W jakim celu stosuje się regulację pracy sieci wodociągowej?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ zakres robót ekipy eksploatacyjnej związanych z przeglądem uzbrojenia sieci

wodociągowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami eksploatacji sieci wodociągowej,
2) opisać czynności jakie należy wykonać w ramach prac konserwacyjnych – przeglądów

hydrantów pożarowych, zdrojów ulicznych i zasuw,

3) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

modele, zdjęcia lub rysunki przedstawiające elementy uzbrojenia sieci wodociągowej,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Określ w jaki sposób usuwa się osady z przewodów sieci wodociągowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z metodami oczyszczania przewodów z osadów,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub rysunki przedstawiające metody czyszczenia przewodów,
3) opisać czynności związane z czyszczeniem przewodów wodociągowych z osadów

różnymi metodami,

4) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film przedstawiający czyszczenie przewodów,

–

zdjęcia lub rysunki przedstawiające czyszczenie przewodów,

–

literatura z rozdziału 6.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) omówić zakres pracy pogotowia wodociągowego?

¨ ¨

2) omówić zakres robót konserwacyjnych?

¨ ¨

3) omówić zakres robót naprawczych?

¨ ¨

4) omówić metody czyszczenia przewodów wodociągowych?

¨ ¨

5) zabezpieczyć teren robót naprawczych?

¨ ¨

6) omówić zasady regulacji sieci wodociągowej?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna

z nich jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź należy zakreślić kółkiem,
następnie ponownie zaznaczyć odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Gdy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do tego zadania, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Przedstawione na rysunku oznaczenie graficzne uzbrojenia sieci wodociągowej

przedstawia:
a) wodomierz.
b) zasuwę.

c) zawór zwrotny.
d) zawór bezpieczeństwa.

2. Odcinek przewodu łączący sieć wodociągową z instalacją w budynku to:

a) przewód rozdzielczy.
b) przyłącze wodociągowe.
c) przykanalik.
d) przewód magistralny.

3. Ciśnienie próbne podczas badania szczelności dla przewodów z rur PVC, PE, stalowych

i żeliwnych powinno wynosić nie więcej niż:
a) 0,2 MPa.
b) 0,1 MPa.
c) 1,0 MPa.
d) 0,01 MPa.

4. Który z układów sieci wodociągowej przedstawia schemat:

a) układ mieszany.
b) układ pierścieniowy (obwodowy).
c) układ rozgałęziony.
d) układ rozbudowany.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Jaka jest kolejność robót podczas budowy sieci wodociągowej:

a) wytyczenie trasy, wykonanie i zabezpieczenie wykopu, układanie i montaż przewodów,

próba szczelności, prace wykończeniowe.

b) wykonanie i zabezpieczenie wykopu, wytyczenie trasy, układanie i montaż przewodów,

prace wykończeniowe.

c) wykonanie i zabezpieczenie wykopu, wytyczenie trasy, układanie i montaż przewodów,

próba szczelności, prace wykończeniowe.

d) wykonanie i zabezpieczenie wykopu, układanie i montaż przewodów, próba szczelności,

prace wykończeniowe.

6. Jaki rodzaj uzbrojenia przedstawia rysunek:

a) hydrant podziemny.
b) hydrant nadziemny.
c) odpowietrznik.
d) zawór zwrotny.

7. Wielokrążki używane są przy opuszczaniu do wykopu rur o średnicy:

a) powyżej 250 mm.
b) powyżej 280 mm.
c) powyżej 150 mm.
d) powyżej 300 mm.

8. Jaki rodzaj połączeń rur wodociągowych przedstawia rysunek:

a) połączenie kielichowe rur żeliwnych.
b) połączenie zgrzewane elektrooporowo rur PE.
c) połączenie zgrzewane czołowo rur PE.
d) połączenie kielichowe rur PVC.

9. Aby zabezpieczyć kształtki i uzbrojenie na przewodach wodociągowych przed

wysadzeniem i wyboczeniem złączy stosuje się:
a) rury ochronne.
b) bloki oporowe.
c) gniazda montażowe.
d) studzienki.

10. Ile wyniesie zagłębienie przewodu wodociągowego jeżeli głębokość przemarzania gruntu

wynosi 1,0 m:
a) 1,2 m.
b) 1,4 m.
c) 1,6 m.
d) 1,8 m.

11. Oblicz spadek przewodu sieci wodociągowej o długości 20 m jeżeli rzędna dna na

początku odcinka wynosi 123,15 m n.p.m., a na końcu 122,55 m n.p.m. :
a) 3 %

b) 5 %

c) 5 %.
d) 3%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Prace eksploatacyjne wykonywane na sieci wodociągowej wymagające przerwania

dopływu wody do odbiorców to:
a) prace konserwacyjne.
b) przeglądy.
c) roboty naprawcze.
d) drobne remonty.

13. Przewody wodociągowe z PVC zostały ułożone i zamontowane w wykopie bez

sprawdzenia stanu technicznego, jakie będą skutki takiego postępowania:
a) pękanie przewodów.
b) odkształcenie przewodów.
c) korozja przewodów.
d) niedrożność przewodów.

14. Środki ochrony indywidualnej podczas montażu w sieci wodociągowej to:

a) okulary ochronne, tarcze, skórzany fartuch do ochrony ubrania.
b) rękawice gumowe, maska przeciwgazowa, kask ochronny.
c) odzież ochronna, okulary, nauszniki przeciwhałasowe.
d) odzież robocza, kask ochronny, rękawice ochronne, trzewiki ochronne.

15. Podaj rzeczywisty wymiar fragmentu przewodu wodociągowego, który na rysunku

w skali 1:100 ma długość 55 mm:
a) 2,5 m.
b) 5 m.
c) 5,5 m.
d) 0,55 m.

16. Podaj liczbę hydrantów pożarowych na odcinku sieci wodociągowej przedstawionej na

planie sytuacyjnym:

a) 21.
b) 6.

c) 22.
d) 16.

17. Na podstawie przedstawionej tabliczki orientacyjnej określ rodzaj uzbrojenia i jego

lokalizację:
a) zasuwa

∅

100 w odległości od tabliczki w kierunku

prostopadłym 6,3 m i równoległym 3,0 m.

b) hydrant

∅

150 w odległości od tabliczki w kierunku

prostopadłym 6,3 m i równoległym 3,0 m.

c) zasuwa

∅

150 w odległości od tabliczki w kierunku

prostopadłym 6,3 m i równoległym 3,0 m.

d) zasuwa

∅

150 w odległości od tabliczki w kierunku

prostopadłym 3,0 m i równoległym 6,3 m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18. Do budowy sieci wodociągowej stosuje się następujące materiały rurowe:

a) rury żeliwne, kamionkowe, PE, PP.
b) rury kamionkowe, betonowe, PVC.
c) rury żeliwne, stalowe, PE, PVC.
d) rury żelbetowe, kamionkowe, stalowe.

19. W czasie prowadzenia robót montażowych lub eksploatacyjnych należy zapewnić

bezpieczeństwo ruchu pieszego poprzez ustawienie:
a) znaków drogowych, mostków komunikacyjnych dla pojazdów.
b) barierek ochronnych, mostków komunikacyjnych nad wykopami dla pieszych.
c) barierek ochronnych, znaków ostrzegawczych.
d) teren nie musi być zabezpieczony.

20. Podczas wykonywania robót montażowych robotnik poważnie zranił się narzędziem

w nogę, w związku z czym wystąpiło duże krwawienie. Jakie działania należy podjąć
przed przybyciem lekarza:
a) zastosować sztuczne oddychanie.
b) założyć opatrunek uciskowy.
c) udrożnić drogi oddechowe.
d) unieść kończyny ku górze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.............................................................................................................................

Montaż sieci wodociągowych

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne. Technologia. WSiP, Warszawa 2000.
2. Chudzicki J., Sosnowski.: Instalacje wodociągowe. Projektowanie, wykonanie

i eksploatacja. Wydawnictwo „Seidel – Przywecki” Sp. z o.o., Warszawa 2005.

3. Dindorf J.: Technologia robót sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. WSiP, Warszawa 1998.
4. Furtak L., Rabiej St., Wild J.: Warunki techniczne wykonania i odbioru rurociągów

z tworzyw sztucznych. Polska Korporacja Techniki Sanitarnej, Grzewczej, Gazowej
i Klimatyzacji. Warszawa 1994.

5. Gabryszewski T.: Wodociągi. Arkady, Warszawa 1983.
6. Heidrich Z.: Wodociągi i kanalizacja cz. 1 i cz. 2.WSiP, Warszawa 1998.
7. Kowalczyk Z., Loska F., Czarkowski M.: Kosztorysowanie w budownictwie. Warszawa 1995.
8. Płaski H., Płaski J.: Sieci wodociągowe z tworzyw sztucznych. Arkady, Warszawa 1981.
9. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. KOWEZ, Warszawa 2002.

10. Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlano–Montażowych, Tom II.

Instalacje Sanitarne i Przemysłowe. Arkady, 1988.

11. Wymagania Techniczne COBRIT Instal Zeszyt nr 3 – Warunki techniczne wykonania

i odbioru sieci wodociągowych. Warszawa 200.

Czasopisma:
1. Gaz, Woda i Technika Sanitarna
2. Polski Instalator
3. Rynek instalacyjny
4. Instalacje sanitarne

Wykaz norm
PN-87/B-01060

Sieć wodociągowa zewnętrzna – Obiekty i elementy wyposażenia
– Terminologia.

PN-B-01700:1999 Wodociągi i kanalizacja – Urządzenia i sieć zewnętrzna – Oznaczenia

graficzne.

PN-85/B-01705

Obiekty i urządzenia ujęć wody – Terminologia.

PN-86/B-09700

Tablice orientacyjne do oznaczania uzbrojenia na przewodach
wodociągowych

PN-91/B-10728

Studzienki wodociągowe.

PN-B-10702:1999 Wodociągi i kanalizacja – Zbiorniki – Wymagania i badania.
PN-92/B-10703

Wodociągi – Przewody z rur żeliwnych i stalowych układanych w ziemi
– Ochrona katodowa – Wymagania i badania.

PN-88/B-9192-07 Wodomierze. Zasady montażu i badań.
PN-B-10725:1997 Wodociągi – Przewody zewnętrzne – Wymagania i badania.
PN-EN 805:2002

Zaopatrzenie w wodę – Wymagania dotyczące systemów zewnętrznych
i ich systemów składowych.

PN-EN 545:2004 Rury, kształtki i wyposażenie z żeliwa sferoidalnego oraz ich połączenia

do rurociągów wodnych – Wymagania i metody badań.

PN-EN 640:2000

Rury ciśnieniowe żelbetowe i rury ciśnieniowe żelbetowe ze zbrojeniem
równomiernie rozłożonym (bez płaszcza blaszanego) oraz złącza i kształtki.

Katalogi techniczne producentów i dystrybutorów materiałów rurowych do budowy
sieci wodociągowych oraz informacje techniczne zawarte na stronach internetowych
tych firm.