04 Analizowanie patofizjologii organizmu człowieka

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Elżbieta Zagożdżon-Kuśmirek

Analizowanie patofizjologii organizmu człowieka
322[19].O1.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

dr n med. Marzena Janczarek

dr n med. Maciej Szajner

Opracowanie redakcyjne:

mgr Elżbieta Zagożdżon-Kuśmirek

Konsultacja:

mgr Ewa Łoś

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[19].O1.04
„Analizowanie patofizjologii organizmu człowieka”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik elektroradiolog.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawowe procesy patologiczne.

Analizowanie przebiegu chorób układu

krążenia

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Analizowanie przebiegu chorób układu oddechowego

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Analizowanie przebiegu chorób układu chłonnego

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Analizowanie przebiegu chorób układu trawiennego

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Analizowanie przebiegu chorób układu moczo – płciowego

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Analizowanie przebiegu chorób układu nerwowego i narządów zmysłów

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Analizowanie przebiegu chorób narządu ruchu

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Analizowanie przebiegu chorób układu wydzielania wewnętrznego

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Analizowanie przebiegu chorób wrodzonych

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

4.10. Analizowanie przebiegu chorób układu krwiotwórczego

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o nieprawidłowościach

w funkcjonowaniu organizmu człowieka, zaburzeniach w pracy poszczególnych narządów
i układów zachodzących w sytuacji choroby.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, aby bez
problemów korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie opanujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów w nauce,

–

sprawdzian osiągnięć,

–

przykładowy zestaw zadań – zaliczenie testu potwierdzi opanowanie materiału jednostki
modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

322[19].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej,

ochrony środowiska oraz

ochrony

radiologicznej

322[19].O1.02

Nawiązywanie i utrzymywanie

kontaktów międzyludzkich

322[19].O1.03

Analizowanie budowy i fizjologii

organizmu człowieka

322[19].O1.05

Przestrzeganie przepisów prawa

i zasad ekonomiki w ochronie zdrowia

322[19].O1.04

Analizowanie patofizjologii organizmu

człowieka

322[19].O1

Podstawy zawodu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

– korzystać z różnych źródeł informacji,
– posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu anatomii i fizjologii,
– posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu biologii,
– współpracować w grupie,
– posługiwać się technologią komputerową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

– posłużyć się podstawową terminologią z zakresu patofizjologii,
– przedstawić klasyfikację chorób,
– rozróżnić czynniki chorobotwórcze i określić ich wpływ na powstawanie chorób,
– wyjaśnić podstawowe procesy patologiczne,
– określić przyczyny i mechanizm zaburzeń pojawiających się w chorobie,
– scharakteryzować typowe choroby układu krwiotwórczego,
– scharakteryzować typowe choroby układu krążenia,
– scharakteryzować typowe choroby układu chłonnego,
– scharakteryzować typowe choroby układu oddechowego,
– scharakteryzować typowe choroby układu trawiennego,
– scharakteryzować podstawowe zaburzenia przemiany materii,
– scharakteryzować typowe choroby układu moczowego,
– scharakteryzować typowe choroby układu płciowego,
– scharakteryzować typowe choroby układu ruchu,
– scharakteryzować typowe choroby układu nerwowego,
– scharakteryzować typowe choroby narządów zmysłów,
– scharakteryzować typowe choroby narządów wydzielania wewnętrznego,
– scharakteryzować najczęściej występujące choroby wrodzone wieku dziecięcego,
– określić rodzaje badań i zabiegów wykonywanych w poszczególnych chorobach,
– scharakteryzować ogólne zasady leczenia chorób.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawowe procesy patologiczne. Analizowanie przebiegu

chorób układu krążenia

4.1.1. Materiał nauczania

Podstawowe procesy patologiczne

Patologia to nauka o chorobie; zajmuje się całością zjawisk czynnościowych

i morfologicznych, składających się na proces chorobowy. Dział patologii zajmujący się
przyczynami chorób, nosi nazwę etiologii. Określanie mechanizmu zaburzeń pojawiających
się w chorobie jest zadaniem patogenezy.

Choroba jest takim stanem organizmu, w którym człowiek czuje się źle, a tego złego

samopoczucia nie można powiązać z krótkotrwałym, przejściowym uwarunkowaniem
psychologicznym lub bytowym, lecz z dolegliwościami wywołanymi przez zmiany
strukturalne lub zmienioną czynność organizmu. Przez dolegliwości rozumiemy przy tym
doznania, które są przejawem nieprawidłowych zmian struktury organizmu lub zaburzeń
regulacji funkcji narządów.

Czynniki chorobotwórcze są następujące:

−

czynniki genetyczne (mutacje genowe, mutacje chromosomalne),

−

czynniki fizyczne: uraz mechaniczny, działanie wysokiej i niskiej temperatury, prądu
elektrycznego, hałasu i ultradźwięków, promieniowania jonizującego, ciśnienia
atmosferycznego,

−

czynniki chemiczne (toksyny chemiczne w postaci gazów, pary, dymów, związków
chemicznych, środki owadobójcze, pestycydy),

−

czynniki zakaźne (drobnoustroje),

−

czynniki środowiskowe (woda, klimat),

−

starzenie się organizmu,

−

uraz psychiczny.

Klasyfikacja chorób

Przyczyny chorób są liczne i zróżnicowane. Najogólniej można je podzielić na: wrodzone

i nabyte.

Największą i najlepiej poznaną grupą chorób są choroby zakaźne. Inne grupy chorób to

choroby:

−

genetyczne,

−

wywołane urazem lub przeciążeniem,

−

psychiczne,

−

autoimmunologiczne,

−

z niedożywienia, przekarmienia lub niedoborów pokarmowych,

−

hormonalne,

−

pasożytnicze parazytozy,

−

o nieznanej przyczynie (etiologii),

−

jatrogenne.

Choroby klasyfikuje się względu na:

−

etiologię: zakaźne, nie zakaźne,

−

podstawy anatomiczno-topograficzne: serca, nerek, płuc,

−

wiek i płeć: kobiece, podeszłego wieku, wieku dziecięcego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zasięg zmian chorobowych: czynnościowe, zwyrodnieniowe,

−

mechanizmy czynnościowe: alergiczne, zwyrodnieniowe,

−

dyscypliny medyczne: chirurgiczne, internistyczne, neurologiczne,

−

dziedziczne,

−

wrodzone.

Przebieg choroby

Okres utajenia (dla chorób zakaźnych okres wylęgania). Trwa od zadziałania czynnika

chorobotwórczego do wystąpienia objawów.

Okres zwiastunów (prodromalny). Trwa od pojawienia się pierwszych objawów do

pełnego rozwoju objawów klinicznych. Okres ten może kończyć się wyzdrowieniem,
ponieważ mechanizmy obronne ustroju mogą być bardzo silne i zahamować rozwój choroby.

Okres jawny. To okres, w którym występują podstawowe objawy choroby:

−

podmiotowe (odczuwane przez pacjenta),

−

przedmiotowe (widoczne).
Przebieg tego okresu zależy od reakcji ustroju na bodziec patologiczny. Pod względem

nasilenia procesu chorobotwórczego choroby dzielimy na: ostre, podostrz i przewlekłe.

Okres zdrowienia. To okres, kiedy, podstawowe objawy choroby zaczynają się

wycofywać.

Wyzdrowienie. Pełne wyzdrowienie oznacza likwidację wszystkich zaburzeń

i przywrócenie pełnej funkcji ustroju.

Starzenie się organizmu człowieka

Ustrój człowieka przechodzi trzy stadia rozwoju osobniczego. Są to okresy: rozwoju

i wzrostu, dojrzałości i starzenia się.
Starzenie się określamy jako postępujące z czasem obniżanie się czynnościowej sprawności
ustroju, zmniejszające jego zdolność przystosowania do warunków środowiska oraz
zwiększające prawdopodobieństwo śmierci.

Wiek starości to stopniowo nasilające się zmiany wsteczne prawie wszystkich narządów.

Dzieli się na trzy stopnie (WHO):

−

stopień I – wiek podeszły, od 60 – 75 r. ż,

−

stopień II – właściwa starość, trwa do 90 r.ż.

−

stopień III – późna starość, długowieczność powyżej 90 r.ż

Zmiany inwolucyjne w wieku geriatrycznym:

−

sposób poruszania się – ostrożne i powolne ruchy, mniejsza zdolność ruchów
precyzyjnych, drobne kroczki bez odrywania stóp od ziemi, posuwanie się.

−

sylwetka – wzrost niższy o kilka centymetrów, przygarbiona sylwetka, okrągłe plecy,
opadnięte łopatki, głowa pochylona do przodu.

−

skóra – szorstka z łatwo łuszczącym się zrogowaciałym naskórkiem, sucha,
pomarszczona, wiotka, mało elastyczna, włosy cienkie, kruche.

−

układ krążenia – rozsiane zmiany miażdżycowe, niedokrwienie narządów, podwyższone
ciśnienie tętnicze.

−

układ oddechowy – zwiotczała, mało sprężysta tkanka płucna, zmniejszenie pojemności
życiowej płuc, zmiana barwy głosu.

−

układ pokarmowy – obniżona sekrecja żołądkowa, jelitowa i trzustkowa, spowolniona
perystaltyka jelit, skłonność do zaparć.

−

układ moczowy – mniejsza diureza dobowa, przerost gruczołu krokowego u mężczyzn,
nietrzymanie moczu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

układ gruczołów dokrewnych i odpornościowy – wygaśnięcie czynności gonad, większa
podatność na zakażenia.

−

układ nerwowy – trudności w dostosowaniu się do warunków otoczenia, drżenie rąk,
osłabienie pamięci i zdolności postrzegania, apatia, drażliwość.

−

narząd wzroku i słuchu – utrata bliskiego widzenia, słabsze widzenie, zaćma, słabsze
słyszenie.

−

odrębności psychiczne – zmniejszona zdolność przystosowywania się do nowych sytuacji,
osłabiona pamięć, pobudliwość emocjonalna, ograniczenie kontaktów z ludźmi,
nieufność, podejrzliwość oraz ograniczenie społecznej aktywności.

Przez śmierć rozumiemy przerwanie życia wszystkich narządów i tkanek (śmierć

biologiczna).

Śmierć kliniczna – krótkotrwały (5 min) stan zaniku widocznych oznak życia

organizmu, takich jak bicie serca, oddychanie czy krążenie krwi. Od stanu śmierci
biologicznej różni się nieprzerwanym występowaniem aktywności mózgu, możliwej do
stwierdzenia za pomocą badania elektroencefalograficznego (EEG). W niektórych sytuacjach
u pacjenta znajdującego się w stanie śmierci klinicznej mogą zostać przywrócone oznaki
życia po zastosowaniu zabiegów resuscytacyjnych. W przypadku niepowodzenia lub
zaniechania resuscytacji po kilku minutach dochodzi do śmierci mózgu i wtedy mówimy
o śmierci biologicznej.

Procesy patologiczne

Zapalenie jest odpowiedzią żyjących tkanek na uszkodzenie komórkowe, które powoduje

uruchomienie wrodzonych i nabytych mechanizmów odporności. Celem zapalenia jest
zlokalizowanie i wyeliminowanie czynnika wywołującego zapalenie, ograniczenie
uszkodzenia tkankowego i przywrócenie prawidłowego stanu. W zależności od czasu trwania
i natężenia objawów zapalenia dzielą się na ostre i przewlekłe. Do przyczyn zapaleń zalicza się:

−

czynniki fizyczne (uraz, wysoka lub niska temperatura, światło ultrafioletowe,
promieniowanie),

−

substancje chemiczne drażniące, żrące,

−

zakażenia bakteryjne, wirusowe, grzybicze,

−

nadwrażliwość immunologiczna,

−

martwica tkanek.

Objawy ostrego zapalenia to: zaczerwienienie, wzmożone ocieplenie, obrzmienie, ból,

upośledzenie czynności.

W ognisku zapalnym dochodzi do zaburzeń w krążeniu, zmian wstecznych i zmian

rozplemowych.

W ostrym zapaleniu dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych. Prowadzi to do

zwiększenia przepływu krwi w uszkodzonym obszarze. Następuje wzrost przepuszczalności
naczyń. Tworzy się wysięk i obrzęk zapalny. Struktury komórkowe ulęgają zmianom
wstecznym. W przebiegu przewlekłych zapaleń pojawiają się zmiany rozplemowe polegające
głównie na rozroście komórek tkanki łącznej.

Typy zapaleń:

−

włóknikowe – dochodzi do odkładania się zwiększonej ilości włóknika na powierzchni
tkanek np. w ostrym zapaleniu opłucnej,

−

ropne (powierzchowne i głębokie) – charakteryzuje się wytwarzaniem ropy,

−

krwotoczne – przebiegające z uszkodzeniem i przerwaniem ciągłości naczyń,

−

ziarniniakowe – występuje w zapaleniach przewlekłych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ogólnoustrojowe następstwa zapaleń

Zarówno ostre, jaki i przewlekłe zapalenia są odpowiedzialne za wiele następstw

ogólnoustrojowych, takich jak:

−

gorączka,

−

złe samopoczucie, nudności, utrata łaknienia,

−

utrata masy ciała (w zapaleniach przewlekłych),

−

powiększenie miejscowych i odległych węzłów chłonnych,

−

zwiększona szybkość opadania krwinek czerwonych i leukocytoza.

Zmiany wsteczne

Komórki mogą ulegać niszczeniu odwracalnemu oraz nieodwracalnemu. Zmiany

wsteczne są zaburzeniami w budowie komórek, tkanek i narządów prowadzacych do
upośledzenia ich czynności. Do zmian wstecznych zaliczamy wady rozwojowe, zaniki,
zwyrodnienia, martwice. Zanik jest to zmniejszenie się objętości poszczególnych komórek
prowadzących do pomniejszenia się rozmiarów całego narządu. Zwyrodnienie jest skutkiem
zaburzeń przemiany materii i polega na gromadzeniu się w komórkach substancji, które
normalnie w nich nie występują lub, których ilość jest znacznie mniejsza. Niszczenie
nieodwracalne to martwica. Martwica to śmierć komórek lub tkanek, które nadal są częścią
żywego organizmu. Do martwicy dochodzi na skutek uszkodzenia komórek, któremu
towarzyszy odpowiedź zapalna, a następnie utrata integralności błony komórkowej.

Histologicznie wyróżnia się następujące typy martwicy: skrzepowa, rozpływna, serowata,

zgorzel.

Zmiany rozplemowe

Wśród zmian rozplemowych wyróżniamy: odrost i naprawę tkanek, gojenie się ran,

rozrost i przerost.
1. Odrost polega na wyrównaniu ubytku tkanki przez takie same komórki, które uległy

zniszczeniu. Jeżeli tkanka nie ma możliwości odrostu jej uszkodzenie może być
wyrównane przez zastąpienie ubytku tkanka łączną. Proces ten nazywamy naprawą.

2. Gojenie się ran. Najlepszą możliwością gojenia się rany jest rychłozrost. Brzegi rany są

zespajane przez złogi włóknika, który stopniowo jest zastępowany przez kolagen
i pokrywany regenerującym się naskórkiem.

Gojenie się przez ziarninowanie to gojenie się w procesie naprawy tkanek.

Rozrost i przerost

−

Nowotwór to nieprawidłowa masa tkankowa powstała w wyniku autonomicznego,
nieuporządkowanego wzrostu.

−

Dysplazja jest nieuporządkowanym rozrostem komórek powodującym zmiany ich
rozmiaru, kształtu i organizacji. Może być odwracalna, ale może też poprzedzać
nowotwór (stan przedrakowy).

−

Metaplazja jest zmianą jednego typu zróżnicowanej tkanki w inny, zwykle w odpowiedzi
na czynnik drażniący. Jest procesem odwracalnym.
Nowotwory mogą być sklasyfikowane jako łagodne lub złośliwe zależnie od ich wyglądu

i cech. Nowotwór łagodny jest ograniczonym guzem, który nie nacieka na okoliczne tkanki
ani nie daje przerzutów do innych narządów. Nowotwory złośliwe mogą naciekać i dawać
przerzuty do odległych narządów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Choroby układu krążenia

Choroby układu krążenia stanowią największy problem współczesnej medycyny i są

przyczyną 50% zgonów w Polsce. Spośród nich najczęściej występują choroby serca
i naczyń krwionośnych, takie jak choroba niedokrwienna serca, zawał mięśnia sercowego czy
nadciśnienie tętnicze i powstają w wyniku działania czynników ryzyka.

Czynnik

ryzyka

jest

parametrem,

który

można

określić,

nazwać

i zmierzyć, a który pozwala przewidzieć prawdopodobieństwo rozwoju choroby lub jej
powikłań. Szczególnie narażone na powstanie chorób układu krążenia są osoby mające
jednocześnie kilka czynników ryzyka.

Rozróżnia się czynniki ryzyka, na które nie mamy wpływu oraz te, które są zależne

od człowieka. Do pierwszej grupy należą: płeć męska, zaawansowany wiek i rodzinne
obciążenie chorobami serca. Do drugiej: nadwaga, otyłość brzuszna, wysoki poziom
cholesterolu, cukrzyca typu II, palenie tytoniu, brak aktywności fizycznej, nadużywanie
alkoholu, nieumiejętność odreagowania stresu. U wielu chorych stwierdza się jednoczesne
występowanie wielu czynników ryzyka doprowadzających do rozwoju miażdżycy naczyń
krwionośnych. Obserwowano u chorych z chorobami układu krążenia znaczny wzrost ryzyka
zgonu w zależności od występowania dodatkowych czynników ryzyka. Groźna jest sytuacja,
że poszczególne czynniki ryzyka sumują się, dając całkowite ryzyko, zwane często
globalnym ryzykiem sercowo – naczyniowym.

Chorobami układu krążenia, z którymi technik elektroradiolog najczęściej będzie miał

kontakt w praktyce zawodowej, są miażdżyca naczyń, nadciśnienie tętnicze, choroba
niedokrwienna serca, zawał mięśnia sercowego, niewydolność krążenia, wady serca,
zaburzenia przewodnictwa i rytmu serca.

Miażdżyca naczyń – jest chorobą tętnic, w której jednocześnie współistnieją zmiany

wsteczne i rozplemowe. Dotyczy dużych tętnic typu sprężystego, jak aorta i jej gałęzie oraz
średnich tętnic typu mięśniowego. Największe znaczenie praktyczne ma miażdżyca aorty,
tętnic mózgowych, wieńcowych, nerkowych i kończyn dolnych. Proces miażdżycowy
ma charakter rozplemowe, tzn. w ścianie tętnicy sąsiadują ze sobą ogniska chorobowe
i zdrowe fragmenty naczynia. Ściana tętnicy zmienionej miażdżycowo jest sztywna i twarda,
co uniemożliwia rozszerzenie naczynia w przypadkach wymagających zwiększenia dopływu
krwi, np. w czasie pracy narządu. Pęknięcie naczyń odżywczych w ognisku miażdżycowym
może doprowadzić do powstania tętniaka, rzadziej tworzy się krwiak śródścienny. Pęknięcie
tętniaka, zwłaszcza aorty jest przyczyną nagłego zgonu. Miażdżyca tętnic wieńcowych
powoduje chorobę niedokrwienną serca, przejawiającą się klinicznie bólami wieńcowymi,
a w ciężkim przypadku zawałem serca. Miażdżyca tętnic mózgowych sprzyja udarom mózgu,
zwłaszcza spowodowanym zakrzepicą i wylewem krwi do mózgu. Miażdżyca tętnic
biodrowych i udowych, powikłana zakrzepicą, jest przyczyną znacznego niedokrwienia
i martwicy kończyn dolnych. Miażdżyca tętnic nerkowych i śledzionowej może być
przyczyną zawałów w tych narządach.

Nadciśnienie tętnicze – stwierdza się je, gdy wartości ciśnienia tętniczego krwi

przekraczają 120/80 mmHg. Nadciśnienie tętnicze może mieć charakter pierwotny i wtórny.

Nadciśnienie pierwotne (samoistne), inaczej choroba nadciśnieniowa, ma nieznaną

etiologię, a podwyższona wartość ciśnienia jest tu podstawowym objawem. Do tej grupy
należy ok. 95% przypadków nadciśnienia. Mimo braku przyczyn można wyodrębnić czynniki
ryzyka choroby nadciśnieniowej. Ważną rolę odgrywają czynniki dziedziczne, nadciśnienie
tętnicze często występuje rodzinnie. Odpowiadać za to mogą geny zwiększające wchłanianie
sodu w nerkach. Dochodzi wówczas do nadmiernego gromadzenia sodu w organizmie,
co sprzyja podwyższonemu ciśnieniu. Prawdopodobnie podobny mechanizm powoduje
wzrost ciśnienia tętniczego u osób spożywających duże ilości soli kuchennej (chlorku sodu).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nadciśnienie wtórne stanowi 5% przypadków nadciśnienia. Występuje ono w przebiegu

takich chorób, jak zwężenie tętnicy nerkowej, zapalenie kłębuszków nerkowych, zaburzenia
gruczołów dokrewnych (cukrzyca, choroby nadnerczy: guz chromochłonny, zespół
Cushinga), wady serca. W tej grupie chorych istnieje możliwość wyleczenia nadciśnienia
przez usunięcie przyczyny.

Głównymi czynnikami ryzyka podwyższonego ciśnienia tętniczego są: wiek powyżej

60 lat (po 65 roku życia nadciśnienie występuje w Polsce u ok. 50% osób), płeć męska,
obciążenie rodzinne, cukrzyca typu 2, zaburzenia przemiany lipidów i palenie papierosów.
Nadciśnieniu tętniczemu sprzyja też nadużywanie alkoholu i niewielka aktywność fizyczna,
dieta zawierająca dużo soli, a mniej potasu, otyłość. Ponadto stres związany z codziennym
życiem jest również czynnikiem sprzyjającym wzrostom ciśnienia.

Nadciśnienie tętnicze zazwyczaj nie daje objawów klinicznych, a jednak jest bardzo

niebezpieczne. Chorzy mogą odczuwać poranne bóle głowy w okolicy potylicy, zawroty
głowy, gorszą tolerancję wysiłku fizycznego.

Okresy rozwojowe nadciśnienia tętniczego (według WHO):

−

okres I: nadciśnienie bez zmian narządowych,

−

okres II: nadciśnienie z niewielkimi zmianami narządowymi, takimi jak białkomocz,
przerost lewej komory, retinopatia (zmiany w siatkówce) nadciśnieniowa I – II stopnia,

−

okres III: nadciśnienie z ciężkimi uszkodzeniami narządowymi, takimi jak niewydolność
lewokomorowa, retinopatia nadciśnieniowa

−

okres III – IV: powikłania mózgowe, niewydolność nerek.

Zmiany naczyniowe charakterystyczne dla nadciśnienia tętniczego prowadzą do powikłań

narządowych, które stanowią główny problem tej choroby, a także główną przyczynę
zgonów. Narażone są zwłaszcza serce, mózg, nerki, oczy (siatkówka) i duże naczynia.
W przebiegu nieleczonego lub leczonego nieskutecznie nadciśnienia dochodzi do przerostu
lewej komory serca i jej niewydolności. Nadciśnienie tętnicze sprzyja przyspieszonemu
rozwojowi choroby niedokrwiennej serca, jest ono jednym z głównych czynników ryzyka
zawału serca, przyczyną poważnych arytmii serca, prowadzi do trwałych ubytków w istocie
białej i szarej kory mózgowej, jest przyczyną ostrego niedokrwienia mózgu, udarów
niedokrwiennych i wylewów krwi wewnątrzczaszkowych oraz ostrej encefalopatii
nadciśnieniowej bez udaru. Im wyższe ciśnienie, zarówno rozkurczowe, jak i skurczowe, tym
wyższe prawdopodobieństwo udaru. Im dłużej trwa nadciśnienie, tym więcej stwierdza się
trwałych zmian w mózgu w badaniach obrazujących ten narząd. Nadciśnienie tętnicze
prowadzi do uszkodzenia nerek (nefropatii nadciśnieniowej) i do ich niewydolności.
W nadciśnieniu tętniczym charakterystyczne są zmiany w naczyniach siatkówki, widoczne
podczas badania dna oka. Na podstawie tych zmian można określić stopień zaawansowania
choroby. W bardzo zaawansowanym stadium choroby w siatkówce pojawiają się krwawienia,
ogniska degeneracji. Podczas gwałtownego wzrostu ciśnienia może dojść do obrzęku tarczy
nerwu wzrokowego.

Zarówno w nadciśnieniu pierwotnym, jak i wtórnym może wystąpić zespół nadciśnienia

złośliwego, który charakteryzuje się znacznie podwyższonym ciśnieniem rozkurczowym,
obrzękiem tarczy nerwu wzrokowego, postępującą niewydolnością nerek i uszkodzeniem
ośrodkowego układu nerwowego.

Leczenie nadciśnienia tętniczego można podzielić na farmakologiczne, które prowadzi

lekarz zalecając odpowiednie leki i niefarmakologiczne, kiedy pacjent pod kontrolą lekarza
eliminuje ryzykowne zachowania, a podejmuje zachowania

prozdrowotne.

W zależności od wysokości ciśnienia i w zależności od współistnienia innych chorób,

wskazań i przeciwwskazań lekarz dokonuje wyboru leku i dawki, bądź też stosuje kilka
leków. Najważniejsze grupy leków to inhibitory enzymu konwertującego, blokery kanału
wapniowego, beta – blokery, leki moczopędne, alfa – blokery.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Choroba niedokrwienna serca jest wynikiem dysproporcji między zapotrzebowaniem

mięśnia sercowego na tlen a możliwością dostarczenia go przez tętnice wieńcowe.
Spowodowana jest zmniejszeniem lub zaprzestaniem dopływu krwi do mięśnia sercowego.
Zazwyczaj jest następstwem miażdżycy, chociaż może też być spowodowana zatorowością
naczyń wieńcowych, zapaleniem tętnic lub ich zaczopowaniem. Choroba niedokrwienna serca
(ChNS) jest najczęstszą chorobą serca i główną przyczyną zgonów. ChNS przebiega pod
postacią 4 jednostek chorobowych: stabilna dusznica bolesna (przewlekły przebieg),
niestabilna dusznica bolesna (ostry przebieg), zawał mięśnia sercowego (ostry przebieg)
i nagła śmierć sercowa (ostry przebieg).

Dusznica bolesna objawia się okresowym bólem w klatce piersiowej spowodowanym

niedokrwieniem mięśnia sercowego, pojawiającym się

np. po wysiłku fizycznym. Ból

zlokalizowany jest za mostkiem i promieniuje do lewego barku i środkowej części lewego
ramienia, rzadziej do prawego barku i ramienia z towarzyszącym bólem po lewej stronie lub
bez takiego bólu. Dusznica bolesna stabilna jest spowodowana utrwalonym zwężeniem
tętnicy, które uniemożliwia jakikolwiek wzrost wieńcowego przepływu krwi (zwężenie
światła tętnic o 75% jest odpowiedzialne za wystąpienie dusznicy po wysiłku). Ból zazwyczaj
ustępuje po kilkuminutowym odpoczynku.

Ból w niestabilnej dusznicy bolesnej nie jest związany z wysiłkiem fizycznym i nie jest

możliwy do przewidzenia. Odzwierciedla zwężenie dynamiczne tętnic wieńcowych,
spowodowane albo przez zmiany naczynioruchowe w odcinkach mocno zwężonych, albo
przez tworzenie się szczelin lub pęknięć w blaszce miażdżycowej z formowaniem się
skrzepliny przyściennej i zamknięciem światła naczynia.

Postępowanie w dusznicy bolesnej obejmuje eliminację czynników ryzyka chorób układu

krążenia, leczenie farmakologiczne (intraty, betablokery, blokery kanału wapniowego),
a w razie potrzeby leczenie chirurgiczne (angioplastyka tętnic wieńcowych lub by – passy,
gdy dochodzi do postępującego zwężenia tętnic wieńcowych).

Zawał mięśnia sercowego jest to ostra, ograniczona martwica mięśnia sercowego

w następstwie ciężkiego niedokrwienia. Objawy to ból w klatce piersiowej z towarzyszącym
skróceniem oddechu, wymiotami, zapaścią lub omdleniem. Ból jest podobny do bólu
w dusznicy bolesnej, ale zazwyczaj trwa dłużej i jest bardziej uciążliwy. Lokalizacja zawału
mięśnia sercowego zależy od tego, które naczynie zostało zamknięte; większość zawałów
rozwija się w lewej komorze i w przegrodzie, zawały prawej komory są stosunkowo rzadkie.
W celu rozpoznania zawału wykonuje się badania np. elektrokardiogram, rentgenogram klatki
piersiowej (w celu wykluczenia rozwarstwienia aorty), poziom enzymów sercowych.
Leczenie zawału mięśnia sercowego obejmuje: we wczesnej fazie leczenie fibrynolityczne,
przeciwzakrzepowe, podawanie nitratów, leków przeciwbólowych z grupy narkotycznych,
leczenie ewentualnych powikłań.

Blok przedsionkowo – komorowy są to zaburzenia przewodzenia przez węzeł

przedsionkowo – komorowy, pęczek Hisa lub obie jego odnogi równocześnie, blok może być
utrwalony, zmienny lub ostry. Całkowite zablokowanie przewodzenia przedsionkowo –
komorowego przy braku podjęcia samoistnego rytmu przez komory może spowodować
asystolię i zatrzymanie krążenia (napad MAS).

Etiologia: samoistne zwłóknienie układu przewodzącego, zapalenie mięśnia sercowego,

zwyrodnienie mięśnia sercowego, niedotlenienie serca, urazy serca, zawał serca, zatrucie
lekami np. Lanatosid C, leki antyarytmiczne.

Blok I° (przedsionkowo – komorowy utajony) polega na przedłużeniu przewodzenia

przedsionkowo – komorowego powyżej 0,21 sek., nosi nazwę utajonego, ponieważ
praktycznie może być wykryty tylko badaniem ekg, najczęstszą przyczyną jest reumatyczne
zapalenie mięśnia sercowego, zatrucie glikozydami naparstnicy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Blok II° (przedsionkowo – komorowy częściowy) – niektóre pobudzenia przedsionkowo

– komorowe nie docierają do komór, inne docierają z opóźnieniem.

Blok II° typu Mobitz I (periodyka Wenckebacha) polega na stopniowym wydłużaniu się

czasu PQ aż do wypadnięcia jednego z kolejnych pobudzeń komorowych.

Blok II° typu Mobitz II polega na stałym wypadaniu któregoś z kolejnych pobudzeń

komorowych. Stosunek kolejnych pobudzeń przedsionków do komór wynosi np. 4:3, 3:2 lub
2:1. Akcja serca w bloku II° może być niemiarowa, przy częstym blokowaniu występuje
bradykardia, mogą wystąpić objawy przejściowego niedotlenienia mózgu (MAS)
i niewydolność serca jako następstwo znacznej bradykardii i zmniejszenia objętości
minutowej serca.

Blok III° (przedsionkowo – komorowy całkowity) występuje zupełne zahamowanie

przewodzenia przedsionkowo – komorowego i komory wyzwalają swój własny rytm,
wolniejszy od rytmu przedsionków, o częstotliwości 20 – 50/minutę. Objawy: znaczna
bradykardia, podwyższenie ciśnienia skurczowego, załamki P zbliżają się i oddalają od QRS
oraz mogą się na nie nakładać, powikłania: MAS, niedokrwienie mózgu, niewydolność serca.

Trzepotanie przedsionków polega na szybkiej, wynoszącej 260 – 340 skurczów/min.,

ale skoordynowanej i pełnej akcji przedsionków z wtórnym blokiem II°. Może mieć charakter
napadowy lub przewlekły.

Etiologia: rzadko występuje u ludzi zdrowych, związane jest z organicznymi chorobami

serca np. zapalenie osierdzia, kardiomiopatie, zawał serca, zwężenie lewego ujścia żylnego,
zapalenie opon mózgowych, płuc, pęcherzyka żółciowego.

Objawy: uczucie kołatania serca, szybka akcja serca, miarowa, duszność, zawroty głowy,

w ekg załamki P przybierają kształt zębów piły.

Migotanie przedsionków jest to szybka, wynosząca 340 – 600 skurczów/minutę,

nieskoordynowana i nieskuteczna hemodynamicznie akcja przedsionków z wtórnym blokiem
II°. Może mieć charakter napadowy lub przewlekły. Bodźce przechodzą przez różne włókna,
wskutek czego powodują ich częściowe i nierównomierne skurcze, brak jest efektywnego
skurczu przedsionków, co powoduje gorsze napełnianie komór i spadek ich objętości
wyrzutowej o 20 – 30%, akcja komór wykazuje niemiarowość zupełną – może być bardzo
wolna lub szybka.

Etiologia: zwężenie lewego ujścia żylnego, nadczynność tarczycy, zwyrodnienie

miażdżycowe, wady serca, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, zespół sercowo –
płucny.

Objawy migotania przedsionków: chory może nie mieć żadnych objawów lub tylko

odczuwać nierówne bicie serca – w migotaniu przewlekłym i przy wolnej akcji komór,
napadowe migotanie przedsionków przebiega zazwyczaj z szybką akcją komór, osłuchowo
stwierdza się niemiarowość zupełną, często występuje deficyt tętna, w ekg brak załamków P,
zespoły RS są nieregularne. Powikłania: zatory w płucach, mózgu, naczyniach krwionośnych,
nerkach, śledzionie, kończynach.

Trzepotanie i migotanie komór: trzepotanie – skurcze komór o szybkości 240 –

360/min., miarowe, migotanie – szybkie (360 – 600/min.), niemiarowe i nieskoordynowane
skurcze mięśni komór.

Etiologia: najczęściej niedotlenienie ( zawał serca, zwężenie lewego ujścia tętniczego),

toksyczne działanie leków (glikozydy naparstnicy, Chinidyna), zabiegi na sercu
(cewnikowanie serca, operacje na zastawkach i tętnicach wieńcowych).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Objawy: niedokrwienie mózgu: po ok. 10 sekundach występuje utrata przytomności, po

ok. 30 sekundach pełne objawy śmierci klinicznej, w ekg typowy obraz falowania linii
izoelektrycznej z częstością ponad 400/min.

Rokowanie w trzepotaniu i migotaniu komór: migotanie kilkusekundowe może ustąpić

samoistnie,

jeśli

trwa

kilkanaście

sekund,

rokowanie

jest

uzależnione

od szybkości wdrożenia terapii, przy ciężkim uszkodzeniu serca i nawrotowych migotaniach
komór rokowanie jest złe.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym zajmuje się patologia?
2. Co to jest choroba?
3. Jakie czynniki wywołują chorobę?
4. Jak można sklasyfikować choroby?
5. Jakie okresy można wyróżnić w przebiegu choroby?
6. Jak starzeje się organizm ludzki?
7. Jak można zdefiniować śmierć i jakie są jej rodzaje?
8. Co to jest zapalenie i jakie są jego objawy miejscowe i ogólnoustrojowe?
9. Jakie wyróżnia się typy zapaleń?
10. Co to są zmiany wsteczne?
11. Co to są zmiany rozplemowe?
12. Jakie czynniki ryzyka mogą wywołać choroby układu krążenia?
13. Jakie są mechanizmy zmian doprowadzających do choroby niedokrwiennej serca?
14. Czym różnią się poszczególne etapy choroby niedokrwiennej serca?
15. Jakie są postaci i objawy zawału mięśnia sercowego?
16. Jakimi cechami charakteryzują się wrodzone wady serca?
17. Jaki jest mechanizm powstawania zaburzeń w przebiegu wad serca?
18. Czym różnią się obie postaci nadciśnienia tętniczego?
19. Jaki jest mechanizm zaburzeń w nadciśnieniu tętniczym?
20. Jakie objawy występują w przebiegu zaburzeń przewodnictwa i rytmu serca?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj przebieg choroby.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat przebiegu choroby,
2) wypisać etapy choroby,
3) scharakteryzować krótko istotę każdego etapu choroby ,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przeanalizuj proces starzenia się organizmu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat starzenia się organizmu

człowieka,

2) dokonać podziału starości,
3) wypisać układy budujące organizm człowieka,
4) określić zmiany inwolucyjne zachodzące w poszczególnych układach wskutek starzenia

się organizmu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Przeanalizuj przebieg dusznicy bolesnej na podstawie opisu przypadku przekazanego

przez nauczyciela. Określ, na jakim etapie choroby pacjent się znajduje i jakie zmiany już
zaszły w jego naczyniach tętniczych. Jaki będzie kolejny etap choroby, jeśli pacjent nie
podejmie terapii? Jakie wg ciebie działania powinna terapia obejmować?

Opis przypadku:

Pan Jan Kowalski został przywieziony do szpitala z objawami silnego, piekącego

i gniotącego bólu w klatce piersiowej, promieniującego do lewego barku, z uczuciem silnego
osłabienia i lęku przed śmiercią. Rozpoznano u niego dusznicę bolesną niestabilną.
Z wywiadu wynika, że podobne objawy występowały u pacjenta od kilku lat, ale zawsze
ustępowały po odpoczynku, a przy obecnym ataku odpoczynek nie przyniósł ulgi i pan Jan
musiał wezwać pogotowie. Pacjent jest mocno otyły, pali papierosy, jest na emeryturze,
ale większość czasu spędza w domu, gdyż boi się, że gdy wyjdzie na ulicę i wystąpi u niego
ból, to nikt mu nie udzieli pomocy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) uważnie przeczytać opis przypadku,
2) zapoznać się z materiałami na temat chorób układu krążenia,
3) dokonać analizy rozwoju zmian chorobowych zachodzących w organizmie chorego,
4) określić etap choroby, na jakim jest obecnie pacjent,
5) określić następstwa nieleczonego procesu chorobowego,
6) zaplanować działania terapeutyczne (profilaktyczno – lecznicze).

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartka z opisem przypadku,

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Na podstawie wykresu ekg ukazującego zaburzenia przewodnictwa elektrycznego

w sercu pod bradykardii określ, jakie dolegliwości chorobowe i powikłania mogą wystąpić
u pacjenta.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałami na temat zaburzeń przewodnictwa elektrycznego w sercu,
2) dokonać analizy elektrokardiogramu,
3) określić prawdopodobne objawy, które mogą występować u chorego,
4) określić następstwa nieleczonego procesu chorobowego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karta z wykresem ekg z bradykardią,

−

papier formatu A4, flamastry, linijka,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie patologia?



2) zdefiniować pojęcie choroby?



3) wymienić czynniki chorobotwórcze?



4) sklasyfikować choroby?



5) wyjaśnić jak przebiega choroba?



6) scharakteryzować starzenie się organizmu człowieka?



7) zdefiniować śmierć i przedstawić rodzaje śmierci?



8) wyjaśnić istotę i przebieg zapalenia?



9) wyjaśnić istotę zmian wstecznych?



10) wyjaśnić istotę zmian rozplemowych?



11) scharakteryzować wpływ czynników ryzyka miażdżycy na układ krążenia?



12) wyjaśnić mechanizm zmian doprowadzających do choroby niedokrwiennej serca?



13) rozróżnić objawy poszczególnych etapów choroby niedokrwiennej serca?



14) określić różnice między nadciśnieniem tętniczym pierwotnym i wtórnym?



15) sklasyfikować wady serca?



16) scharakteryzować mechanizm zmian chorobowych wywołanych przez wady serca?



17) określić mechanizm zaburzeń powstających w przebiegu nadciśnienia tętniczego?



18) rozróżnić pojęcia: nadciśnienie, nadciśnienie złośliwe, niedociśnienie?



19) scharakteryzować postaci i objawy zawału mięśnia sercowego?



20) rozróżnić objawy występujące w przebiegu zaburzeń rytmu i przewodnictwa serca?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Analizowanie przebiegu chorób układu oddechowego

4.2.1. Materiał nauczania

W praktyce zawodowej technik elektroradiolog często będzie spotykał takie choroby

układu oddechowego, jak zapalenie płuc, opłucnej, zapalenie oskrzeli, gruźlicę płuc, odmę,
rozedmę i niedodmę płuc, nowotwory płuc i chorobę będącą jednocześnie też chorobą układu
krążenia, jaką jest obrzęk płuc.

Zapalenie płuc występuje o każdej porze roku, najczęściej jednak zimą i wczesną wiosną,

częściej chorują na nie dzieci i osoby starsze. Częstą przyczyną jest zachłyśnięcie zakażonym
materiałem. Niektóre osoby są szczególnie wrażliwe: osoby z uszkodzeniem mechanizmów
obronnych w układzie oddechowym (chorzy z przewlekłymi, zwężającymi chorobami płuc,
chorzy z grypą, osoby po tracheotomii, ludzie po niedawnej narkozie), osoby z chorobami
upośledzającymi odporność (szpiczak mnogi, hipogammaglobulinemia), alkoholicy,
u których jest większe ryzyko zachłyśnięcia, osoby z opóźnioną odpowiedzią układu
białokrwinkowego na zakażenie.

Przyczynami zapalenia płuc mogą być bakterie (m.in. dwoinka zapalenia płuc,

gronkowiec, paciorkowiec betahemolizujący z grupy A, pałeczka ropy błękitnej), wirusy,
grzyby.

Objawy zapalenia płuc
Bakteryjne zapalenie płuc: anatomopatologicznie: obrzęk i nacieki zapalne ściany

pęcherzyków płucnych, wysięk w ich światło, czasem dochodzi do powstania dużych ropni
w ich miąższu, kaszel z odksztuszaniem ropnej plwociny, duszność, bóle w klatce piersiowej,
gorączka, dreszcze.
Przy zakażeniu wywołanym dwoinką zapalenia płuc: nagły początek, wysoka gorączka,
dreszcze, ból opłucnowy. W zakażeniu wywołanym gronkowcem: dreszcze i gorączka o torze
hektycznym, duszność, sinica, kaszel z wydzieliną śluzowo – ropną podbarwioną krwią, stan
ogólny ciężki, chory blady, spocony. Zakażenie wywołane paciorkowcem β-hemolizującym
z grupy A daje przebieg dosyć ostry, zaczyna się zwykle powoli narastającą gorączką,
na początku kaszel z odksztuszaniem plwociny ropno – śluzowej z domieszką krwi, często
występuje ropniak opłucnej, rzadziej ropniak płuc. Zakażenie wywołane pałeczką ropy
błękitnej powoduje łatwe tworzenie się ropni płuc i ropniaków opłucnej, reszta objawów jak
w poprzednich postaciach,

Rokowanie w zapaleniu płuc bakteryjnym jest bardzo poważne, zależy od stanu ogólnego

chorego i rodzaju zakażenia, ok.50% zapaleń płuc wywołanych pałeczką ropy błękitnej
kończy się zgonem.

Wirusowe zapalenie płuc występuje najczęściej podczas epidemii grypy, jest to zapalenie

śródmiąższowe. Anatomopatologicznie stwierdza się odczyn zapalny w tkance
śródmiąższowej ze skąpym przechodzeniem wysięku do wnętrza pęcherzyków płucnych,
w ciężkich postaciach zaznacza się odczyn krwotoczny.
Objawy: I faza (ostrej wiremii): wysoki wzrost temperatury, objawy ogólnego rozbicia przez
ok. 1 – 5 dni, II faza (zajęcie narządu oddechowego): suchy kaszel, duszność, bóle w klatce
piersiowej, objawy obwodowej niewydolności krążenia.

Rokowanie: niepewne, zależy od zjadliwości wirusa i stanu sił obronnych organizmu.
Mykoplazmatyczne zapalenie płuc to choroba łagodna, przewlekła, okres wylęgania trwa

ok. 2 – 3 tygodni, objawy są niecharakterystyczne, dlatego większość zapaleń ulega
przeoczeniu: zapalenie górnych dróg oddechowych, bóle mięśni, suchy kaszel, miernie
podwyższone temperatura, ogólne osłabienie, choroba ustępuje po 3 – 4 tyg. jako

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

„przedłużona grypa”. Rokowanie: śmiertelność 0,1 – 1% w wyniku powikłań (zapalenie
mózgu, opon mózgowych, niedokrwistości hemolitycznej).

Suche zapalenie opłucnej może być schorzeniem pierwotnym – w przebiegu zaziębienia

lub infekcji wirusowej, może też być wtórnym powikłaniem gruźlicy, płatowego zapalenia
płuc, zawału płuc itp.
Objawy: ból w klatce piersiowej, z reguły jednostronny, nasilający się w czasie głębokiego
wdechu lub kaszlu, chory układa się na stronie chorej, co ogranicza ruchomość klatki
piersiowej i zmniejsza ból, niekiedy pojawiają się stany podgorączkowe, często suche
zapalenie opłucnej jest wstępem do wysiękowego. Rokowanie: pomyślne – może dojść do
pełnego wyleczenia lub powstają niewielkie zrosty opłucnej. Czasem suche zapalenie
przechodzi w wysiękowe.

Wysiękowe zapalenie opłucnej polega na tworzeniu się w jamie opłucnowej wysięku

surowiczo – włóknikowego; najczęściej występuje u ludzi młodych. Etiologia: najczęściej
gruźlica, zapalenie płuc i nowotwory, czasem wysięk wyprzedza o kilka miesięcy gruźlicę
ogniskową w płucach, 50% przyczyn to: niewydolność krążenia, marskość wątroby,
hipoalbuminemia, zespół nerczycowy, mocznica, zawał mięśnia sercowego, zator płuc,
zakażenie wirusowe płuc.

Objawy: wzrost ciepłoty ciała, ból opłucnowy, przyspieszenie akcji serca i oddechu,

w miarę narastania wysięku zwiększa się duszność, chory przybiera pozycję siedzącą lub
układa się na chorym boku. Wytworzenie rozległych zrostów opłucnej prowadzi
do niedomogi oddechowej i powstania zespołu płucno – sercowego.

Zapalenie oskrzeli ostre -etiologia: może być wywołane przez zakażenie bakteryjne,

wirusowe, mykoplazmatyczne, zwykle nie ma możliwości ustalenia przyczyny w czasie
trwania choroby. Zmiany zapalne mogą dotyczyć dróg oddechowych na całej ich długości,
zwykle zajęta jest również tchawica, czasem oskrzeliki. Występowanie ostrego nieżytu
oskrzeli związane jest z oziębieniem, osłabieniem organizmu, często – drażnieniem dróg
oddechowych przez dymy i pary, w okresie nasilenia zakażeń wirusowych i grzybiczych
chorują również osoby niemające predyspozycji do zakażeń oskrzelowych.

Objawy: choroba może przebiegać z gorączką lub bez, w obrazie chorobowym dominuje

kaszel, skąpe wykrztuszanie, zaostrzenie szmeru pęcherzykowego, świsty i furczenia, zajęcie
tchawicy powoduje suchy, nieproduktywny kaszel, zajęcie oskrzeliki wywołuje objawy
podobne do napadu astmatycznego, czemu z reguły towarzyszy sinica, u osób starszych ostre
zapalenie oskrzeli może wikłać się zapaleniem płuc, co bardzo pogarsza rokowanie.

Rokowanie – dobre; przy zapaleniu oskrzelików (choroba ciężka) – niepewne. Ostry

skurczowy nieżyt może przejść w przewlekły lub astmatyczny nieżyt oskrzeli.

Przewlekłe zapalenie oskrzeli charakteryzuje się przedłużającym się lub utrzymującym się
przez kilka miesięcy w roku kaszlem, kaszel połączony jest zwykle z wykrztuszaniem
plwociny. Przyczyny: najczęściej palenie tytoniu, zapylenie w miejscu pracy, obecność
szkodliwych substancji w powietrzu otaczającym, praca w zimnie i wilgoci z ewentualnością
częstych przeziębień.

Obraz anatomopatologiczny: dominuje przerost gruczołów śluzowych, wraz z przerostem

ubywa komórek nabłonkowych i rzęsek, samooczyszczanie oskrzeli przebiega znacznie
gorzej, występują objawy zaporowe, w zalegającym śluzie zagnieżdżają się drobnoustroje.

Objawy: podstawowy objaw to kaszel i poranne wykrztuszanie, połączone niekiedy

z dusznością, wydzielina może być ropna (żółta lub zielona), objawy skurczu oskrzeli (okresy
„świszczącego” oddechu), zmieniona zapalnie błona śluzowa drzewa oskrzelowego jest
nadwrażliwa na wiele bodźców: zapachy, zimne powietrze itp., niekiedy duszność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Badaniem przedmiotowym stwierdza się początkowo zaburzenia czynności oskrzeli

(okresowo świsty i furczenia), później nieodwracalne zmiany anatomiczne (stałe świsty
i furczenia, objawy rozedmy płuc, niewydolności krążenia, niewydolności oddechowej).

Badania dodatkowe: w miarę postępu choroby pojawiają się cechy zapory oskrzelowej,

w rtg zmiany okołooskrzelowe i cechy rozedmy płuc, w ekg – w zaawansowanych okresach –
cechy przerostu prawego przedsionka, rzadziej prawej komory.

Rokowanie zależy od rodzaju zapalenia oskrzeli i okresu, kiedy się je wykrywa, najlepiej

rokuje prosty nieżyt oskrzeli palącego, który przerywa palenie nim doszło do
nieodwracalnych zmian w płucach, powikłane zapalenie oskrzeli rokuje źle i jest przyczyną
licznych zgonów.

Rozstrzenie oskrzeli są odmianą przewlekłego zapalenia oskrzeli, w której zmianom

zapalnym towarzyszą trwałe zmiany anatomiczne w postaci poszerzenia światła oskrzeli.
Sprzyja to zakażeniu wydzieliny oskrzeli.

Etiologia: rozstrzenie oskrzeli mogą być następstwem przewlekłych zmian oskrzeli lub

zmian włóknistych tkanki płucnej i opłucnej; rozstrzenie powstają wskutek zmian zapalnych
w oskrzelach i nagromadzenia śluzu, co prowadzi do niedodmy, toczące się procesy włókniste
w płucach i idące od opłucnej pociągają tkankę płucną w różne strony rozciągając oskrzela.
Objawy są bardzo podobne do występujących w przewlekłym zapaleniu oskrzeli:
wykrztuszanie dużej ilości, zazwyczaj ropnej, wydzieliny, są okresy z krwiopluciem, często
występują stany podgorączkowe, u chorych z zaawansowaną chorobą występują palce
pałeczkowate, sinica, w klatce piersiowej – zapadnięcie określonego obszaru płuc (widoczne
z zewnątrz), węższy wymiar klatki piersiowej, choroba może wikłać się skrobiawicą.
Rokowanie: rozstrzenie oskrzeli leczone prawidłowo w okresie, kiedy nie doszło do znaczącej
rozedmy i nadciśnienia płucnego, rokują dobrze.

Wielokrotnie technik elektroradiolog będzie miał do czynienia z pacjentem, u którego

doszło do wytworzenia się odmy. Odma jest to obecność powietrza w jamie opłucnowej
(pomiędzy opłucną ścienną i płucną). Przyczyny to uraz penetrujący klatki piersiowej,
uszkodzenie tchawicy, oskrzeli lub miąższu płucnego, urazowe lub samoistne. Skutki odmy to
zaburzenie wentylacji przez nagromadzone w opłucnej powietrze, uciskające miąższ płucny.

Wyróżniamy 3 typy odmy:
Odma samoistna, która najczęściej jest wynikiem pęknięcia pęcherzy rozejmowych, do

odmy samoistnej predysponują wcześniejsze zmiany w miąższu płucnym wywołane:
przewlekłym nieżytem oskrzeli, astmą oskrzelową, gruźlicą, sarkoidozą płucną, pylicą
guzami, ropniami płuc, może ją poprzedzić znaczny wysiłek fizyczny, silny kaszel i parcie,
przyczyna może być też nieuchwytna, bez wcześniejszych zmian w płucach. Objawy: nagły,
ostry, kłujący ból w klatce piersiowej, kaszel, duszność, płytki oddech, przyspieszony oddech,
sinica, utrata przytomności, może też wystąpić nagły zgon.

Odma urazowa – jej przyczyny to: uszkodzenie opłucnej przez złamane żebro

w przebiegu wypadków komunikacyjnych, upadków z wysokości, masażu pośredniego serca,
uszkodzenie ściany klatki piersiowej przez ciało obce (zakłucie nożem), uszkodzenie
jatrogenne (powikłanie kaniulacji żył centralnych, biopsji). Objawy: jak w odmie samoistnej,
widoczna rana klatki piersiowej; przedmiot wywołujący odmę może tkwić dalej w ranie, syk
towarzyszący ruchom oddechowym słyszalny w miejscu uszkodzenia ściany klatki piersiowej
spowodowany przeciekiem powietrza.

Odma wentylowa - skutki: każdy wdech powoduje dopełnienie się odmy bez możliwości

ewakuacji powietrza z opłucnej w trakcie wydechu. Gromadzące się powietrze może nawet
spowodować ucisk na stronę zdrową i tam też zaburzać wentylację. Rosnące ciśnienie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w klatce piersiowej zmniejsza powrót krwi żylnej do serca. Objawy: silny, nagły, kłujący ból
w klatce piersiowej, płytki i szybki oddech, duszność, sinica, poszerzone żyły szyjne, objawy
wstrząsu na skutek zmniejszonego powrotu żylnego, nie leczona może prowadzić do utraty
przytomności i zatrzymania krążenia

W zależności od tego, jak ukształtowane jest połączenie jamy opłucnej z atmosferą,

określamy odmę jako zamkniętą, otwartą lub zastawkową.

Odma zamknięta – oznacza obecność pewnej ilości powietrza w opłucnej bez

możliwości swobodnego przechodzenia tego powietrza do atmosfery i z powrotem. Powietrze
to wtargnęło w czasie urazu, a następnie rana tworząca wrota wejścia powietrza zamknęła się
przerywając dalszy przepływ powietrza. Odma zamknięta jest najłagodniejszą postacią odmy.

Odma otwarta – polega na stałej łączności jamy opłucnej z atmosferą. Przy każdym

ruchu oddechowym powietrze wpływa i wypływa z opłucnej.

Odma zastawkowa – jest wynikiem jednokierunkowej możliwości wlotu powietrza do

opłucnej. Rana powłok lub częściej pęknięcie tkanki płucnej tworzy zastawkę, przez którą
powietrze wpływa do opłucnej, a nie może się cofnąć. Ciśnienie w opłucnej wzrasta.

W rozwoju gruźlicy wyróżnia się gruźlicę pierwotną i popierwotną.
Gruźlica pierwotna powstaje przy pierwszym kontakcie człowieka z prątkami, lokalizuje

się najczęściej w płucach. Na zespół pierwotny składa się ognisko zapalne w płucach,
zapalenie naczyń chłonnych i najbliższych węzłów chłonnych, najczęściej wnęki płucnej lub
rozwidlenia tchawicy. Zwykle zespół pierwotny ulega wygojeniu przez zwłóknienie
i zwapnienie, czasem w pozornie wygojonym ognisku pozostają prątki, które mogą przeżyć
w utajeniu wiele lat i w sprzyjających warunkach spowodować dalszy rozwój choroby.
Zespół pierwotny pojawia się też w jelitach, powstaje przy zakażeniu drogą pokarmową,
a największe zmiany dotyczą węzłów chłonnych krezkowych.

Gruźlica popierwotna powstaje przy powtórnym zaatakowaniu ustroju przez prątki,

mogą one pochodzić z pozornie wygojonego ogniska pierwotnego lub z zewnątrz i szerzą się
drogą krwi. Postacią gruźlicy popierwotnej jest gruźlica odosobniona, w której zmiana
dotyczy jednego narządu (płuca, nerki, najądrza, przydatki, kości, jelita, skóra, nadnercza,
krtań), a zapalenie gruźlicze niszczy te narządy.

W przebiegu gruźlicy pierwotnej i popierwotnej prątki mogą rozsiewać się drogą krwi,

w wyniku czego może rozwijać się gruźlica prosowata (postać uogólniona gruźlicy):
w narządach powstają drobne, białawe guzki wielkości ziaren prosa zbudowane z ziarniny
gruźliczej, guzki te tworzą się w płucach, nerkach, wątrobie, śledzionie, oponach mózgu
i w innych narządach.

Konsekwencje gruźlicy: gruźlica płuc prowadzi do niewydolności oddechowo –

krążeniowej (zespół płucno – sercowy), gruźlica kręgosłupa – do trwałych jego zniekształceń
(garbu), gruźlica nerek do ich niewydolności, gruźlica opon mózgowych do wodogłowia
(u dzieci), gruźlica narządów płciowych – do niepłodności, gruźlica jelit do ich zwężenia
(niebezpieczeństwo niedrożności) itp.

Objawy i rozpoznawanie gruźlicy: chudnięcie, gorączka, a w przypadku gruźlicy płucnej

także długotrwały kaszel oraz (występujące coraz rzadziej) w zaawansowanej postaci
odpluwanie plwociny z krwią. Pierwotne objawy gruźlicy nie są mało charakterystyczne,
podobne do objawów grypowych, bardziej zaawansowana postać gruźlicy daje zmiany
w płucach w postaci nacieków gruźliczych, widocznych na zdjęciach radiologicznych.

Na podstawie objawów klinicznych nie można rozpoznać choroby, w przypadku gruźlicy

płucnej nasuwają one tylko podejrzenie schorzenia, podobnie diagnostyka radiologiczna
(RTG klatki piersiowej) gruźlicy płuc nie może stanowić definitywnego rozpoznania (nie
zawsze da się odróżnić obraz gruźlicy od podobnych zmian chorobowych w płucach). Przy
stosowaniu prób tuberkulinowych należy wziąć pod uwagę występowanie wyników zarówno
fałszywie dodatnich, jak i ujemnych, ostatecznym potwierdzeniem rozpoznania gruźlicy jest
diagnostyka mikrobiologiczna, np. preparat bezpośredni plwociny (BK) i hodowla
na pożywkach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zmiany zachodzą w płucach w przebiegu zapalenia płuc?
2. Jakie można wyodrębnić postacie zapaleń płuc?
3. Jakie objawy występują w przebiegu zapalenia płuc?
4. Jakie dolegliwości chorobowe występują w przebiegu zapalenia opłucnej suchego

i wysiękowego?

5. Jakie objawy towarzyszą poszczególnym rodzajom odmy płuc?
6. Jakie zmiany toczą się w przebiegu gruźlicy płuc?
7. Jakie czynniki usposabiają do obturacyjnych chorób płuc?
8. Jakie zmiany w obrębie płuc i oskrzeli zachodzą w trakcie rozedmy i niedodmy płuc?
9. Jakie objawy chorobowe obserwuje się w przebiegu obrzęku płuc?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj przebieg zapalenia płuc na podstawie opisu przypadku przekazanego przez

nauczyciela. Określ charakter zmian chorobowych wywołanych tą chorobą oraz objawy, jakie
mogą jeszcze wystąpić. Jaka, według Ciebie, mogła być przyczyna zachorowania? Uzasadnij
to. Jak można było zapobiec wystąpieniu choroby?

Opis przypadku:

Do zakładu rentgenowskiego przywieziono 85 letnią pacjentkę z oddziału opieki

długoterminowej z podejrzeniem zapalenia płuc. Pacjentka ma wysoką temperaturę, kaszel
i słuchowo stwierdzone zmiany w klatce piersiowej przemawiające za tym rozpoznaniem.
Zdjęcie rtg klatki piersiowej potwierdziło rozpoznanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie przeczytać opis przypadku i polecenia nauczyciela,
2) odszukać w materiałach dydaktycznych treści dotyczące chorób płuc i zapoznać się

z nimi,

3) dokonać analizy objawów chorobowych, które wystąpiły u pacjentki,
4) określić możliwą przyczynę wystąpienia schorzenia u pacjentki,
5) określić objawy, jakie mogą wystąpić, jeśli choroba się rozwinie,
6) zaplanować działania zapobiegające ponownemu zachorowaniu przez pacjentką

na zapalenie płuc.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartka z opisem przypadku,

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przeanalizuj zdjęcia rentgenowskie pacjentów z gruźlicą płuc. Na podstawie widocznych

zmian anatomopatologicznych określ, jakie objawy występują u pacjentów obecnie i jakie
pojawią się w miarę rozwoju choroby.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać, w materiałach dydaktycznych treści, dotyczące gruźlicy płuc i zapoznać się

z nimi,

2) dokonać analizy objawów chorobowych, które mogą wystąpić w trakcie rozwoju choroby,
3) na podstawie radiogramu określić objawy, które mogą występować, w początkowej fazie

choroby

4) określić objawy, jakie mogą wystąpić, jeśli choroba się rozwinie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartka z opisem przypadku,

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić czynniki usposabiające do chorób płuc?



2) scharakteryzować zmiany zachodzące w płucach w przebiegu

zapalenia płuc?



3) sklasyfikować zapalenia płuc?



4) określić objawy zapalenia płuc?



5) rozróżnić objawy i zmiany chorobowe zachodzące w przebiegi

zapalenia opłucnej suchego i wysiękowego?



6) sklasyfikować odmy płuc?



7) scharakteryzować objawy odmy płuc?



8) rozróżnić zmiany zachodzące w płucach w przebiegu rozedmy

i niedodmy płuc?



9) scharakteryzować zmiany toczące się w organizmie w przebiegu

gruźlicy płuc?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Analizowanie przebiegu chorób układu chłonnego

4.3.1. Materiał nauczania

Zapalenie naczyń chłonnych jest to zapalenie dróg spływu drenujących chłonkę z ogniska

zapalenia. Naczynia chłonne są poszerzone i zawierają komórki zapalne. Taki stan może
się przyczynić do rozprzestrzeniania się zapalenia w całym organizmie, jak to ma miejsce
np. w gruźlicy. Obrzęk chłonny z kolei to obrzęk tkanek spowodowany zaczopowaniem
naczyń limfatycznych. Przyczyny obrzęku chłonnego na tle blokady to: rozsiew komórek
nowotworowych powodujących blokadę mechaniczną, chirurgiczne usunięcie węzłów
chłonnych, włóknienie powstające po napromienianiu, filarioza (słoniowacizna), zakrzepica
pozapalna i bliznowacenie, rzadko pierwotne choroby naczyń limfatycznych.

Następstwa obrzęku chłonnego to obrzęk makroskopowy, zwiększona skłonność

do wystąpienia zapalenia naczyń limfatycznych i owrzodzenia, natomiast ciężkie przypadki
przebiegające pogrubieniem skóry i rozplemem tkanki łącznej prowadzą do rozwoju
słoniowacizny.

W węzłach chłonnych toczą się także procesy nowotworowe, najczęściej są to chłoniaki –

nowotwory złośliwe. Występują częściej u dzieci, ale mogą pojawiać się w różnym wieku.
Niektóre chłoniaki przechodzą w białaczkę limfatyczną. Klinicznymi objawami chłoniaka
złośliwego są: powiększanie się grupy węzłów chłonnych, osłabienie, gorączka. Poszczególne
węzły chłonne zrastają się ze sobą tworząc duże guzy. W zależności od stopnia zróżnicowania
i dojrzałości komórek limfocytowych, z których jest zbudowany nowotwór, rozróżnia się
chłoniaki o różnym obrazie mikroskopowym, przebiegu klinicznym i rokowaniu.

Specjalną postacią nowotworu układu chłonnego jest ziarnica złośliwa. Dotyczy częściej

mężczyzn, zwykle między 20 a 40 rokiem życia. W obrazie choroby obserwuje się
powiększenie węzłów chłonnych, niedokrwistość, stany gorączkowe, świąd skóry,
postępujące wyniszczenie. Początkowo zwykle powiększona jest jedna z grup węzłów
np. węzły chłonne szyjne, a po pewnym czasie choroba uogólnia się na pozostałe węzły
i śledzionę. Powiększone węzły są niebolesne, ich granice są widoczne, gdyż węzły nie
zrastają się ze sobą. Wyróżnia się różne postaci ziarnicy zależnie od obrazu mikroskopowego,
postacie te mają różny przebieg i różne rokowanie. Chłoniaki i ziarnica złośliwa mogą
pierwotnie rozwijać się w tkance limfatycznej układu pokarmowego np. żołądka.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynniki mogą wywołać wystąpienie zapalenia węzłów chłonnych?
2. Jakimi objawami charakteryzuje się zapalenie węzłów chłonnych?
3. Jakie podłoże ma proces chorobowy zachodzący w przebiegu ziarnicy złośliwej?
4. Jakie objawy towarzyszą ziarnicy złośliwej?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie treści zawartych w literaturze zalecanej do jednostki modułowej

przeanalizuj przebieg ziarnicy złośliwej i określ, jakie zmiany chorobowe będą towarzyszyły
poszczególnym zmianom w układzie chłonnym i etapom choroby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat ziarnicy złośliwej,
2) określić zmiany makroskopowe i mikroskopowe zachodzące w układzie chłonnym

w przebiegu ziarnicy złośliwej,

3) ustalić objawy chorobowe wynikające ze zmian narządowych,
4) określić zależność między okresami choroby a zmianami narządowymi i objawami

choroby.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Na zdjęciu, zamieszczonym poniżej, widoczny jest człowiek ze słoniowacizną.

Na podstawie analizy literatury wskazanej w przewodniku określ, jakie mogły być przyczyny
wystąpienia tych objawów oraz jakie jeszcze objawy mogą pojawić się u pacjenta.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych treści dotyczące przyczyn i objawów

słoniowacizny,

2) dokonać analizy informacji na temat tego schorzenia,
3) ustalić możliwe przyczyny słoniowacizny,
4) określić objawy, które mogą towarzyszyć chorobie w dalszym etapie jej rozwoju.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić czynniki powodujące zapalenie naczyń i węzłów chłonnych?



2) scharakteryzować objawy obrzęku węzłów chłonnych?



3) wyjaśnić proces chorobowy zachodzący w trakcie rozwoju ziarnicy

złośliwej?



4) określić objawy występujące w przebiegu chłoniaka złośliwego?



5) określić następstwa obrzęku chłonnego?



6) scharakteryzować objawy słoniowacizny?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Analizowanie przebiegu chorób układu trawiennego

4.4.1. Materiał nauczania

Choroby przewodu pokarmowego ważne dla technika elektroradiologa to choroba

wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zapalenie i kamica pęcherzyka i dróg żółciowych, krwotoki
z przewodu pokarmowego, zapalenie trzustki, marskość wątroby, zapalenie wyrostka
robaczkowego, otrzewnej i niedrożność jelit. Z tymi chorobami spotka się najczęściej.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy jest to choroba o etiologii

wieloczynnikowej. Najczęstszą jej przyczyną jest: zakażenie Helicobacter pylori, zażywanie
niesteroidowych leków przeciwzapalnych i stres. Pewną rolę odgrywają takie czynniki, jak
przewlekłe zapalenie żołądka, palenie tytoniu, predyspozycje genetyczne. We wrzodach

żołądka najistotniejszą przyczyną ich powstania jest wsteczne zarzucanie żółci
w niewydolności odźwiernika oraz powierzchowne uszkodzenie nabłonka spowodowane
zakażeniem Helicobacter pylori lub działaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

We wrzodach dwunastnicy najważniejszym czynnikiem jest nadmierne wydzielanie

kwasu żołądkowego. wrzody trawienne są skutkiem zachwiania równowago między
czynnikami uszkadzającymi a mechanizmami obronnymi żołądka i dwunastnicy.
Makroskopowo wrzody trawienne mają zazwyczaj 1 – 2 cm średnicy, choć mogą być
większe, mają ostro zaznaczone brzegi. Mikroskopowo wrzód zazwyczaj penetruje do błony
mięśniowej właściwej żołądka.

Całkowite wygojenie wrzodu prowadzi do zastąpienia tkanki mięśniowej przez tkankę

włóknistą z utworzeniem nowego nabłonka pokrywającego bliznę. Objawy kliniczne choroby
wrzodowej obejmują ból w nadbrzuszu, nudności i zgagę. Ból zmniejsza się przy stosowaniu
leków zobojętniających.

Krwotok z przewodu pokarmowego – objawy kliniczne: jeśli chory wymiotuje obfitą,

ciemną

treścią

(fusowate

wymioty)

albo

oddaje

czarne

(smoliste)

stolce,

to jest to krwotok z przewodu pokarmowego, gdy krwotok jest bardzo gwałtowny lub
pochodzi z przełyku, wymioty mogą mieć kolor czerwony. Czarne zabarwienie wymiotów
wynika z działania soku żołądkowego na broczącą krew i wytworzenia hematyny, która
nadaje ciemny kolor, a krew wytrąca się w kłaczki, co daje obraz przypominający fusy
po kawie. Drugim podstawowym objawem krwawienia z przewodu pokarmowego są smoliste
stolce, przy bardzo obfitych krwawieniach stolce mogą być płynne i mają kolor czerwony,
smoliste stolce występują prawie w każdym przypadku krwawienia z górnego odcinka
przewodu pokarmowego. Fusowate wymioty towarzyszą tylko 20 % krwawień z żołądka
i dwunastnicy i świadczą o nasilonym krwawieniu. Dodatkowym, częstym objawem
krwawienia jest omdlenie.

Źródła krwawienia: ostry nieżyt żołądka, krwawienia z wrzodów trawiennych, żylaki

przełykowo – żołądkowe w nadciśnieniu żyły wrotnej, nowotwory, przepukliny rozworu
przełykowego, naczyniaki, uchyłki, polipy jelit, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, żylaki
odbytu, nowotwory jelit. Rak żołądka bardzo rzadko jest źródłem krwotoku, natomiast prawie
zawsze prowadzi do niedokrwistości.

Zapalenie pęcherzyka żółciowego – przyczyny: kamica żółciowa – najczęściej,

zakażenia bakteryjne (pałeczka okrężnicy, gronkowce, paciorkowce, salmonella, pałeczka
duru brzusznego), wirusy, pasożyty np. lamblie.

Objawy ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego: silny ból w prawym podżebrzu (ból

o charakterze kolki), wysoka temperatura ciała (38 – 39 °C), dreszcze, wzmożone napięcie
powłok brzusznych, nudności i wymioty, hiperleukocytoza, przyspieszone OB.

Objawy przewlekłego zapalenia pęcherzyka żółciowego: nawracające napady kolki

bólowej 2 (co kilka tygodni, miesięcy, lat), pomiędzy napadami występują: rozpieranie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

gniecenie w prawym podżebrzu, wzdęcia, nudności i wymioty, zaparcia stolca, niesmak
w ustach, odbijanie.

Ostre zapalenie trzustki - choroba polega na nagłym uczynnieniu enzymów

trzustkowych już w obrębie trzustki, które trawią samą trzustkę („samoistne” trawienie
narządu). Etiologia: choroby pęcherzyka i dróg żółciowych, kamica żółciowa, spożywanie
alkoholu (jednorazowe lub przewlekłe), przebyte operacje i urazy jamy brzusznej, niektóre
leki), zakażenia bakteryjne, wirusowe (wirusowe zapalenie wątroby, świnka, dur brzuszny),
zwężenie brodawki dwunastnicy i utrudnienie odpływu soku trzustkowego, choroby tkanki

łącznej, drążący wrzód trawienny, choroby zatykające brodawkę Vatera, wrodzona podatność.

Czynniki, które należy rozpatrywać w nawracających epizodach ostrego zapalenia

trzustki bez jawnej przyczyny: utajony alkoholizm, nie wykrytą chorobę dróg żółciowych,
nierozpoznaną chorobę dróg trzustkowych, zażywanie leków.

Objawy ostrego zapalenia trzustki: choroba zaczyna się nagle, po dużych błędach

dietetycznych (tłuste, ciężkostrawne pokarmy, alkohol), niezwykle silne, stałe bóle brzucha,
nieustępujące po prostych lekach p/bólowych, ból umiejscowiony w nadbrzuszu, opasujący
lub promieniujący do pleców, lewego barku, do kręgosłupa, uporczywe nudności i wymioty
treścią wodnistą, podbarwioną żółcią, często męcząca czkawka, u wielu osób wzdęcia
i zaparcie stolca, czasem biegunki, często wysoka temperatura, czasem niebiesko – zielone
plamy na bocznej ścianie brzucha, stwierdza się objawy skazy krwotocznej, mogą się pojawić
zaburzenia o charakterze psychotycznym, dość często zaburzenia psychiczne: halucynacje,
niepokój ruchowy, senność, śpiączka, ciężki stan kliniczny, objawy wstrząsu.

Choroba może mieć przebieg lekki, tylko z bólem, albo bardzo ciężki – z zapaścią

krążeniową, oddechową, nerkową, kończący się nawet śmiercią.

Z punktu widzenia anatomopatologicznego wyróżnia się postacie ostrego zapalenia

trzustki: obrzękową (łagodną), martwiczo – krwotoczną (ciężką), septyczną (powikłanie
dalszego przebiegu postaci martwiczo – krwotocznej).

Marskość wątroby – etiologia: nadmierne spożycie alkoholu, niedobory żywieniowe –

dieta ubogobiałkowa i bogatotłuszczowa (potrzebne jest tu jeszcze dodatkowo działanie
innego czynnika np. alkohol czy wirusowe zapalenie wątroby), przebycie wirusowego
zapalenia wątroby, przewlekły zastój żylny w przebiegu, np.: wad serca (najczęściej zastawki
mitralnej), długotrwałe działanie substancji hepatotoksycznych, czynniki konstytucjonalne
(częściej chorują mężczyźni niż kobiety, w pewnych rodzinach choruje się częściej niż
w innych), choroby przemiany materii np. cukrzyca, choroby dróg żółciowych.

Obraz kliniczny: pierwsze objawy są zupełnie nietypowe i rzadko tylko wskazują na

chorobę wątroby: utrata łaknienia, powolna utrata masy ciała, uczucie dyskomfortu w jamie
brzusznej, nietolerancja pokarmów, zwłaszcza tłuszczów i alkoholu, puste odbijania,
nudności, a nawet wymioty, uporczywe zaparcia stolca, czasem biegunka bez przyczyny,
uporczywe wzdęcia nasilające się po posiłkach i po większym wysiłku fizycznym. Objawom
tym mogą towarzyszyć pobolewania brzucha, zwłaszcza okolic wątroby, często uczucie
rozpierania. Te dolegliwości są przemijające, z czasem jednak stają się bardzo częste
i uporczywe. Dołącza się uczucie stałego znużenia i osłabienia, u mężczyzn spadek popędu
płciowego, płciowego nawet niemoc płciowa, u kobiet zaburzenia miesiączkowania lub
objawy przedwczesnego przekwitania. Chory wraz z upływem czasu chudnie, ale obwód
brzucha się powiększa (wzdęcia, wodobrzusze), pojawiają się objawy skazy krwotocznej,
okresowe zwyżki temperatury, nieznaczne zażółcenie skóry, twardówek, nasilające się po
wysiłku, alkoholu, pajączki naczyniowe. Skóra robi się sucha, szarawo – żółta, w miarę
postępu choroby zażółcenie nasila się, wargi i język są przekrwione, „lakierowane”,
na brzuchu pojawia się siatka przekrwionych naczyń krwionośnych („głowa Meduzy”).
Występują krwawienie z żylaków odbytu, przełyku, uporczywy świąd skóry, objawy
niedoboru witamin A, D, E, K, B1, B6, C, kwasu foliowego, PP. Dochodzi do upośledzenia
przemiany amoniaku i następczej hiperamonemii, której narastanie jest objawem
pogarszającej się wydolności wątroby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest to stan zapalny poszczególnych odcinków

lub całego jelita grubego z jego silnym przekrwieniem, pogrubieniem ścian i powiększeniem
węzłów chłonnych. Błona śluzowa jest krucha i łatwo krwawiąca. Etiologia jest nieznana,
dużą rolę przypisuje się alergii, uważa się tę chorobę za psychosomatyczną (chorzy wykazują
zaburzenia psychonerwicowe i psychotyczne), sprzyjają jej stresy, ma też podłoże
genetyczne.

Objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego: pierwsze objawy pojawiają się u ludzi

młodych, czasem jednak też po 60r.ż., zwiększona ilość wolnych stolców, wypróżnienia
zwykle poprzedzone są kurczowym bólem brzucha, umiejscowionym w lewej połowie,
pojawia się niewielka ilość świeżej krwi zmieszanej ze śluzem i stolcem. Chorzy mają
uczucie stałego parcia na stolec, jest utrata apetytu, zmniejszenie masy ciała. Niepokojącym
objawem jest stale zwiększająca się ilość wypróżnień, coraz większa ilość krwi i ropa.
Pojawia się niedokrwistość, może dojść do znacznej utraty wody i składników mineralnych;
im bardziej chore jest jelito, tym więcej luźnych stolców i bardziej obfite krwawienie.

Powikłania: perforacja jelita, porażenie okrężnicy, niedokrwistość, odwodnienie,

hipoproteinemia, awitaminoza, rak jelita grubego.

Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego – należy je podejrzewać u każdego chorego

skarżącego się na bóle brzucha i mdłości. Zapalenie wyrostka może wystąpić w każdym
wieku, jednakowo często u kobiet i mężczyzn, przyczyną zapalenia jest prawie zawsze
zatkanie światła, najczęściej kałem, zatkanie światła prowadzi do rozdęcia i ropnia,
a następnie zakrzepów, niedokrwienia, zgorzeli i perforacji. Rozpoznanie ostrego zapalenia
wyrostka jest zazwyczaj łatwe, są jednak nietypowe przypadki, w których rozpoznanie może
być trudne. Głównym symptomem jest ból, początkowo chory odczuwa ogólny ból brzucha,
często określa to jako ból wokół pępka lub w nadbrzuszu, po kilku godzinach ból lokalizuje
się po prawej stronie podbrzusza. W tym czasie chory odczuwa wstręt do jedzenia, mdłości
i w większości przypadków wymiotuje. Niekiedy objawy są nietypowe, np. czasem ból od
razu zaczyna się w prawym podbrzuszu, a czasem nie ma samoistnego bólu, występuje tylko
bolesność uciskowa. Pozakątnicze położenie wyrostka może powodować, że bóle
i bolesność umiejscowione są bardziej bocznie, bliskość usytuowania zapalnego wyrostka
z moczowodem lub pęcherzem może powodować parcie na mocz lub częstomocz,
przesunięcie wyrostka w kierunku miednicy powoduje bolesność przy badaniu przez
odbytnicę, natomiast nikłe objawy brzuszne, wysokie położenie kątnicy może naśladować
zapalenie pęcherzyka żółciowego lub perforacje dwunastnicy. Osłuchiwaniem stwierdza się
prawidłową perystaltykę lub ciszę w zawansowanej chorobie, dotykiem stwierdza się
bolesność w punkcie McBurneya, stwierdza się też obronę mięśniową w prawym podbrzuszu.
Przy uciśnięciu i nagłym puszczeniu występuje objaw otrzewnowy Blumberga, badaniem per
rectum stwierdza się bolesność po prawej stronie, u kobiet wskazane jest badanie
ginekologiczne w celu wykluczenia zapalenia przydatków, pęknięcia pęcherzyka Graafa lub
ciąży pozamacicznej. Zazwyczaj zapaleniu wyrostka towarzyszy przyspieszenie tętna,
umiarkowane podwyższenie temperatury do 38

C (różnica temperatury mierzonej pod pachą

i w odbycie przekracza 0,5

Zapalenie otrzewnej jest stanem bardzo ciężkim, nie jest to choroba pierwotna, lecz

powikłanie wielu różnych chorób. Najczęściej powstaje wskutek przedziurawienia ściany
przewodu pokarmowego – zapalenie chemiczne. Zapalenie chemiczne po kilku godzinach
zmienia się w zapalenie bakteryjne. Rozróżnia się dwie postacie rozprzestrzeniania procesu
zapalnego w otrzewnej: rozlane zapalenie otrzewnej i ograniczone zapalenie otrzewnej.
Rozlane zapalenie otrzewnej przebiega gwałtownie, objawy narastają w ciągu godzin a po
kilku dniach może nastąpić zgon. W każdym przypadku zapalenia otrzewnej następuje
znaczny wysięk płynu do jamy otrzewnej, który może być ropny, surowiczy, z wytrąceniem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

włóknika, może być zabarwiony żółcią lub kałem. Występuje też niedrożność porażenna jelit
przejawiająca się wzdęciem jelit oraz brakiem tonów perystaltycznych przy osłuchiwaniu
brzucha. Obserwuje się wchłanianie toksyn bakteryjnych, które tworzą się w zakażonym
płynie otrzewnowym i w świetle porażonych pętli jelitowych, zablokowanie dużej ilości
płynu pozakomórkowego w tzw. trzeciej przestrzeni (ściana i światło jelit, jama otrzewnowa)
oraz utrata płynów wskutek wymiotów, przy jednoczesnym wstrzymaniu dowozu płynów,
prowadzą do znacznego zmniejszenia objętości krwi krążącej, a wchłanianie toksyn
bakteryjnych do stanu toksycznego. W wyniku oligowolemii i stanu toksycznego rozwija się
wstrząs, który grozi zejściem śmiertelnym.

Objawy ostrego, rozlanego zapalenia otrzewnej: silny ból brzucha, który nasila się przy

ruchach i kaszlu, bolesność brzucha, obrona mięśniowa, objaw Blumberga, cisza w brzuchu
(zatrzymanie wiatrów i stolca), powiększenie obwodu brzucha – wzdęcie jelita, suchy język
(ustaje tworzenie śliny). Objawy ogólne są przejawem wstrząsu septycznego. Zalicza się
do nich przyspieszenie tętna i oddechu, obniżenie ciśnienia tętniczego, skąpomocz a później
bezmocz, zaostrzone rysy twarzy.

Niedrożność jelit – chory, który ma silne, kurczowe bóle brzucha wracające co kilka

minut, wymioty, wzdęty brzuch i nie oddaje gazów ani stolca, ma prawdopodobnie
niedrożność jelit. Niedrożność dzielimy na porażenną i mechaniczną. Przyczyny niedrożności
jelit: zapalenie otrzewnej rozlane lub ograniczone. Jeśli procesem zapalnym objęty jest
pewien odcinek jelita, następuje wstrzymanie perystaltyki tego odcinka, co daje objawy
niedrożności, po każdym otwarciu jamy brzusznej (laparotomii) istnieje kilkudniowe
porażenie perystaltyki, tak samo wszystkie procesy wywołujące podrażnienie otrzewnej, jak
krwawienie dootrzewnowe lub uraz brzucha, powodują okresowe porażenie perystaltyki.

Niedrożność mechaniczna może powstać przez: zatkanie światła (zatkanie światła

wstrzymuje pasaż treści jelitowej i wywołuje ciężkie zaburzenia, lecz nie pozbawia jelita
ukrwienia i w pierwszym okresie nie pozbawia żywotności, przyczyną zatkania jelita może
być: nowotwór, kamień żółciowy, zrosty w otrzewnej, zwężenie pozapalne, guz glistniczy,
bezoar, polip lub ciało obce), zadzierzgnięcie (powoduje ucisk krezki prowadzącej naczynia
jelitowe i w czasie kilku godzin prowadzi do martwicy jelita i zapalenia otrzewnej,
zadzierzgnięcie może być spowodowane uwięźnięciem jelita w przepuklinie, skrętem jelita,
wgłobieniem lub uciskiem przez powrózkowaty zrost).

Objawy kliniczne mechanicznej niedrożności jelit: zaczyna się nagłym bólem

i wymiotami, bóle występują w minutowych lub kilkuminutowych odstępach, narastają
do pewnego szczytu, po którym ból ustępuje, aby za chwilę powrócić, bólom tym towarzyszy
stawianie się jelit i przelewanie treści jelitowej, słyszalne niekiedy z odległości kilku metrów,
okres tych bólów i stawiania się jelit trwa stosunkowo długo, a ogólny stan chorego jest
jeszcze dość dobry. Badaniem przedmiotowym stwierdza się przede wszystkim powiększenie
i wypuklenie brzucha, czyli wzdęcie, początkowo jest ono nieznaczne, a powiększa się
w miarę trwania niedrożności, opukiwaniem stwierdza się odgłos bębenkowy.

Ogólnoustrojowe zmiany to przede wszystkim odwodnienie i skąpomocz, gorączka nie

występuje lub jest niewysoka, jeśli przeszkoda w jelicie nie zostanie usunięta, stan chorego
zaczyna się pogarszać przy coraz bardziej wzrastającym wzdęciu brzucha, a zmniejszaniu się
intensywności ruchów robaczkowych, wymioty występują tym wcześniej i intensywniej, im
wyżej położona jest przeszkoda, natomiast wzdęcie brzucha jest tym większe im niżej jelito
jest zamknięte, wymioty kałowe występują, jeśli przeszkoda znajduje się na poziomie jelita
krętego lub niżej. W miarę trwania niedrożności stan chorego się pogarsza, nasila się zatrucie
i zaburzenia wodno – elektrolitowe. Czas, jaki mija od pierwszych objawów do znacznego
pogorszenia stanu ogólnego w niedrożności z zatkania, wynosi kilka dni, natomiast
w niedrożności z zadzierzgnięcia wynosi tylko kilka godzin.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynniki wywołują chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy?
2. Jakimi cechami charakteryzują się objawy choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy?
3. Jakie dolegliwości chorobowe towarzyszą ostremu zapaleniu trzustki?
4. Jakie objawy występują w przebiegu ostrego i przewlekłego zapalenia pęcherzyka

żółciowego?

5. Jaki jest charakter zmian w przebiegu marskości wątroby?
6. Jaki jest charakter zmian chorobowych w przebiegu wrzodziejącego zapalenia jelita

grubego?

7. Jakie mogą być konsekwencje krwotoku z górnego i dolnego odcinka przewodu

pokarmowego?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj w dostępnej literaturze medycznej przebieg marskości wątroby i określ, jakie

zmiany w wątrobie i objawy chorobowe wystąpią w okresie marskości wyrównanej
i niewyrównanej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat marskości wątroby,
2) dokonać analizy zmian zachodzących w organizmie w przebiegu choroby,
3) określić objawy towarzyszące poszczególnym zmianom,
4) określić rodzaje powikłań chorobowych,
5) zapisać przy powikłaniach krótką ich charakterystykę i możliwe objawy chorobowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Na podstawie opisu przypadku ustal, które z wymienionych objawów świadczą

o zagrożeniu życia chorego? Jakie to może/mogą być powikłanie/powikłania?

Opis przypadku:

Do pracowni diagnostyki radiologicznej przywieziono pacjenta z podejrzeniem ostrego

zapalenia wyrostka robaczkowego. Chory jest w stanie ogólnym ciężkim, ma wysoką
temperaturę, często wymiotuje, nie pozwala dotknąć się do brzucha. Powłoki brzuszne są
napięte i wzdęte.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) uważnie przeczytać opis przypadku pacjenta,
2) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat zapalenia wyrostka

robaczkowego,

3) dokonać analizy zmian zachodzących w organizmie w przebiegu choroby i jej powikłań

oraz porównać je z objawami zawartymi w opisie,

4) ustalić możliwe powikłania chorobowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartka z opisem przypadku,

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić czynniki wywołujące chorobę wrzodową żołądka

i dwunastnicy?



2) zróżnicować dolegliwości chorobowe w przebiegu choroby

wrzodowej żołądka i dwunastnicy?



3) określić różnice między krwotokiem z górnego i dolnego odcinka

przewodu pokarmowego?



4) określić czynniki wywołujące zapalenie pęcherzyka żółciowego

i dróg żółciowych?



5) scharakteryzować zmiany zachodzące w organizmie w przebiegu

marskości wątroby?



6) wymienić objawy zapalenia trzustki i jego możliwe powikłania?



7) określić czynniki wywołujące zapalenie otrzewnej?



8) rozróżnić objawy zapalenia wyrostka robaczkowego i zapalenia

otrzewnej?



9) scharakteryzować

mechanizmy

chorobowe

zachodzące

w niedrożności jelit?



10) scharakteryzować objawy występujące w przebiegu wrzodziejącego

zapalenia jelita grubego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Analizowanie przebiegu chorób układu moczowo – płciowego

4.5.1. Materiał nauczania

Spośród chorób układu moczo – płciowego technik elektroradiolog może zetknąć się

z chorobami nerek, takimi jak kłębkowe zapalenie nerek, przewlekła niewydolność nerek oraz
z chorobami dróg moczowych: głównie z kamicą dróg moczowych, zapaleniem pęcherza
moczowego i odmiedniczkowym zapaleniem nerek, a także z chorobami gruczołu krokowego
u mężczyzn i chorobami narządów rodnych u kobiet.

Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek – najczęstszą przyczyną jest zakażenie

bakteryjne: szczyty zachorowań przypadają na okres dzieciństwa, ciążę i wiek podeszły.
Większość zakażeń jest wywoływana przez bakterie jelitowe pochodzące z flory kałowej
(E. coli, Proteus, Klebsiella) lub gronkowce pochodzące z flory skórnej z okolicy krocza.
Wyróżnia się dwie drogi szerzenia się zakażenia na nerki: zakażenie wstępujące z dolnego
odcinka dróg moczowych (ciąża, cukrzyca, zastój moczu) lub droga krwiopochodna w stanie
bakteriemii/posocznicy. Makroskopowo w nerkach stwierdza się

liczne ropnie,

mikroskopowo ogniskowe nacieki zapalne z granulocytów obojętnochłonnych w obrębie
cewek nerkowych oraz obrzęk podścieliska.

Choroba rozpoczyna się nagle, gorączką i wstrząsającymi dreszczami, pojawiają się bóle

w okolicy lędźwiowej promieniujące do pachwin wzdłuż moczowodów, dysuria (ból
i pieczenie przy oddawaniu moczu, stałe parcie na mocz). Niekiedy dominują nudności,
wymioty, wzdęcia brzucha, ogólny stan może być ciężki, występuje bolesność okolicy
lędźwiowej na wstrząsanie. W moczu obserwuje się niewielki białkomocz, bakteriomocz,
ropomocz, wałeczki.

Ostre

zapalenie

pęcherza

moczowego

częściej

występuje

kobiet

niż

u mężczyzn, przyczyny podobne, jak w odmiedniczkowym zapaleniu nerek. Objawy
to gorączka, dreszcze, dysuria, oddawanie moczu kropelkami, stałe uczucie parcia na mocz,
ból nad spojeniem łonowym, w moczu liczne ciałka ropne, nabłonki, śluz, nieco białka,
w zapaleniu toksycznym może dominować krwinkomocz.

Kamica nerkowa jest chorobą polegającą na wytrącaniu się w drogach moczowych

nierozpuszczalnych złogów. Przyczyny: nadmiar w moczu wapnia, kwasu moczowego, niskie
stężenie w moczu magnezu, koloidów, zastój moczu, zakażenie moczu przebiegające
z zasadowym odczynem moczu, choroby przebiegające z hiperkalciurią (np. nadczynność
przytarczyc), dna moczanowa, choroby przebiegające ze wzmożonym rozpadem komórek
(np. białaczka), istnieje też rodzinna skłonność do powstawania kamieni.

Objawy i przebieg choroby: kamica przez wiele lat może przebiegać bezobjawowo,

zwłaszcza jeśli kamień ma obłe zarysy i nie zatyka dróg moczowych.

Ostry atak kolki nerkowej: nagły ból trwający kilka godzin, a nawet dni, ból kolkowy jest

jednym z najsilniejszych bólów kurczowych, ból zmniejsza się i nasila, towarzyszą
mu nudności, wymioty, wzdęcia. Ból umiejscawia się w okolicy lędźwiowej i promieniuje
do pachwin, cewki moczowej i wewnętrznej powierzchni uda. Czasami dochodzi
do przejściowego zatrzymania moczu. W czasie trwania i po ustąpieniu kolki zwykle pojawia
się krwiomocz.

Do częściej spotykanych w pracy technika elektroradiologa, chorób układu płciowego

(rozrodczego) należą schorzenia szyjki macicy, macicy, gruczołu krokowego. Z chorób szyjki
macicy dość często spotyka się nowotwory szyjki macicy.

Wewnątrznabłonkowa neoplazja (nowotworzenie) szyjki macicy to przednowotworowa

proliferacja nabłonka stref przejściowej szyjki macicy. Przyczyną jest najczęściej zakażenie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wirusem HPV, zaś czynniki ryzyka to: stosunki płciowe, wczesny wiek inicjacji seksualnej,
choroby przenoszone drogą płciową, palenie tytoniu, zakażenie HIV i HIV. W zależności
od proporcji, w jakich nabłonek szyjki macicy zastępowany jest komórkami atypowymi
rozróżnia się trzy stopnie dysplazji szyjki macicy: dysplazja małego stopnia (I°), gdy 1/3
nabłonka u podstawy jest atypowa, dysplazja średniego stopnia (II°), gdy atypowe komórki
obejmują dolną połowę szyjki, dysplazja dużego stopnia (III°), co odpowiada rakowi in situ,
komórki rakowe są rozmieszczone na całej jego grubości minimalnym różnicowaniem
i dojrzewaniem na jego powierzchni.

Endometrioza wewnętrzna to kolejne schorzenie układu płciowego. Jest to stan,

w którym błona śluzowa jamy macicy (endometrium) wrasta w głąb mięśni macicy i tam się
rozrasta, co może spowodować powiększanie się macicy i czasem zaburzenia
miesiączkowania. Makroskopowo widoczne są w obrębie mięśniówki macicy małe,
nieregularne ogniska, czasem torbielowate. Zapalenie mięśniówki macicy może być rozlane
lub ogniskowe z głęboko usytuowanymi ogniskami endometrium.

Endometrioza to rozrost endometrium poza macicą, które to endometrium nadal reaguje

na stymulację hormonalną. Fazy proliferacji i rozpadu są związane z tworzeniem się
włóknistych zrostów. Lokalizacja endometriozy to jajniki, jajowody, więzadła owalne,
otrzewna macicy, ściana jelita, pęcherz moczowy, pępek, blizny po laparotomii, rzadziej
węzły chłonne, płuca czy opłucna. Endometrioza może dawać objawy w postaci cyklicznie
powtarzających się bólów miednicy, zaburzeń miesiączkowania i bezpłodności. Powikłania
endometriozy to bezpłodność (ok. 30%), niedrożność jelit, torbiele czekoladowe jajowodów
i jajników.

Torbiele jajnika są zmianami bardzo często występującymi, mogą być nowotworowe

i nienowotworowe. Większość nienowotworowych torbieli jajnika powstaje z rozwijających
się pęcherzyków Graafa, reszta z nabłonka powierzchownego. Większość torbieli nie ma
znaczenia klinicznego, chociaż niektóre mogą być przyczyną nadmiernego wydzielania
estrogenów. W przypadku zespołu jajników wielotorbielowatych (policystycznych) mnogie
torbiele powstają pod pogrubiałą torebką jajnika w wyniku nadmiernego wydzielania
androgenów. Objawy: brak owulacji, nieregularne miesiączkowanie, bezpłodność, hirsutyzm,
trądzik, czasem mlekotok. Powikłaniem jest hyperplazja endometrium i zwiększone ryzyko
powstania raka endometrialnego.

Najczęstszą zmianą chorobową układu płciowego męskiego jest przerost gruczołu

krokowego. Jest to nienowotworowe powiększenie prostaty, dotyczy prawie wszystkich
mężczyzn po 70 roku życia, ale jest wykrywane już od 45 roku życia. Przyczyną jest
najprawdopodobniej nierównowaga androgenowo – estrogenowa prowadząca do hiperplazji
okołocewkowej grupy gruczołów stercza, w wyniku czego uciskają one na gruczoły
peryferyjne. Zmienionymi chorobowo płatami są dwa boczne (najczęściej) i (rzadziej) tylny
płat powodujący niedrożność wypływu moczu w wewnętrznym zachyłku moczowym w szyi
pęcherza. Objawy: ucisk sterczowej części cewki moczowej przez powiększony gruczoł
krokowy powoduje utrudnienia w oddawaniu moczu, głównie opóźnienie w zapoczątkowaniu
przepływu moczu, słaby lub przerywany strumień moczu i wyciekanie moczu pod koniec
fikcji. Powikłania to przerost mięśni gładkich w ścianie pęcherza moczowego, poszerzenie
pęcherza

moczowego,

poszerzenie

moczowodów,

zakażenia

dróg

moczowych,

odmiedniczkowe zapalenie nerek z powodu wstępujących zakażeń, niewydolność nerek,
wodonercze, kamica nerkowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynniki mogą wywoływać choroby dróg moczowych?
2. Jakimi objawami charakteryzuje się odmiedniczkowe zapalenie nerek i zapalenie

pęcherza moczowego?

3. Jakie czynniki doprowadzają do kamicy dróg moczowych?
4. Jakie objawy występują w przebiegu kamicy dróg moczowych?
5. Jakie czynniki mogą spowodować rozwój endometriozy?
6. Jakie objawy ze względu na umiejscowienie wywołuje endometriozy?
7. Jakie zmiany mikro- i makroskopowe mogą zachodzić w przebiegu torbieli jajnika?
8. Jakie czynniki usposabiają do wystąpienia chorób gruczołu krokowego?
9. Jakie objawy występują w przebiegu chorób prostaty?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

U pacjenta, z przewlekłą niewydolnością nerek, pojawiają się objawy zatrucia centralnego

układu nerwowego przez produkty przemiany białkowej, silny świąd skóry, mysi zapach
z jamy ustnej. O jakim stanie mogą świadczyć te objawy? Jakie zmiany chorobowe już zaszły
w organizmie chorego, a jakie będą zachodzić, jeśli nie wykona się natychmiast hemodializy?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) uważnie przeczytać opis przypadku,
2) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat przewlekłej niewydolności nerek,
3) dokonać analizy objawów w opisie i w literaturze,
4) rozpoznać narastające powikłanie,
5) zapisać zmiany chorobowe, które wystąpią w przypadku braku właściwej terapii.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartka z opisem przypadku,

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Przeanalizuj materiały na temat zmian zachodzących w organizmie kobiety podczas

rozwoju endometriozy. Określ, jakie objawy będą występowały podczas kolejnych etapów
rozwoju choroby.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać w materiałach informacje na temat choroby,
2) dokonać analizy zmian zachodzących w tkankach macicy i w całym organizmie,
3) rozpoznać objawy związane z lokalizacją zmian chorobowych,
4) określić możliwe skutki choroby zależne od lokalizacji patologicznej tkanki

endometrium.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić czynniki wywołujące choroby zapalne miąższu nerek?



2) wyjaśnić zmiany chorobowe zachodzące w miąższu nerek

w przebiegu zapalenia?



3) scharakteryzować czynniki wywołujące zapalenie dróg moczowych?



4) określić różnice między objawami odmiedniczkowego zapalenia nerek

i zapalenia pęcherza moczowego?



5) sklasyfikować objawy kamicy dróg moczowych?



6) scharakteryzować

zmiany

zachodzące

macicy

wywołane

endometriozą?



7) sklasyfikować stopnie dysplazji szyjki macicy?



8) wymienić objawy charakterystyczne dla torbieli jajnika?



9) wyjaśnić przebieg zmian chorobowych wywołanych przerostem

gruczołu krokowego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Analizowanie

przebiegu

chorób

układu

nerwowego

i narządów zmysłów

4.6.1. Materiał nauczania

Krwiak zewnątrztwardówkowy powstaje przez zebranie się krwi w przestrzeni między

kością a oponą twardą. Występuje po urazach głowy, źródłem krwawienia jest jedna z gałęzi
tętnicy oponowej środkowej lub śródkoście albo zatoka oponowa, zranione kością.
W 75% przypadków krwiak tworzy się w okolicy skroniowej i skroniowo – ciemieniowej.

Objawy kliniczne krwiaka zewnątrztwardówkowego: po urazie głowy występuje utrata

przytomności na krótki czas, po czym pacjenta odzyskuje ją, ale w ciągu godziny lub kilku
godzin znów występuje zamącenie świadomości. Dołącza się niepokój ruchowy, utrata
świadomości, stwierdza się rozszerzenie źrenicy po stronie tworzącego się krwiaka, porażenie
nerwu okoruchowego, twarzowego, skierowanie gałek ocznych w stronę krwiaka, niedowład
lub porażenie kończyn po przeciwnej stronie krwiaka i poszerzonej źrenicy. Czasem
występują napady padaczkowe uogólnione lub częściowe. Często przebieg jest „nietypowy”:
ciągła utrata przytomności z różnym nasileniem i różnymi objawami neurologicznymi.
Najczęściej całość objawów ujawnia się szybko, burzliwie, co wiąże się z gwałtownym
narastaniem krwiaka, uciskiem i przemieszczeniem mózgu.

Krwiak podtwardówkowy wytwarza się w następstwie krwawienia żylnego, krew

gromadzi się między oponą twardą a pajęczynówką. Sam krwiak powstaje w czasie
gwałtownego przemieszczenia się mózgu w momencie urazu. Można wyodrębnić krwiaki
podtwardówkowy ostre, podostre i przewlekłe.

Krwiak podtwardówkowy ostry tworzy się bardzo szybko (do tygodnia od urazu),

śmiertelność jest bardzo wysoka (60 – 95%). Typowym umiejscowieniem krwiaka jest
okolica skroniowa, skroniowo – czołowa lub skroniowo – ciemieniowa. Objawy krwiaka
podtwardówkowego ostrego: bezpośrednio po urazie utrata przytomności, poszerzenie źrenic,
stan chorego jest ciężki. Okres przejaśnienia świadomości z reguły nie występuje, a jeśli
pojawia się, jest niepełny i krótkotrwały. Wkrótce po tym występują głębokie zaburzenia
świadomości i śpiączka oraz zaburzenia oddechowe. Rozpoznanie stawia się na podstawie
tomografii komputerowej. Leczenie: leki uspokajające, p/wstrząsowe, osmotycznie czynne
(p/obrzękowe), leczenie operacyjne polega na wypłukaniu skrzepów krwi i wykonaniu
odbarczenia wewnętrznego.

Krwiak podtwardówkowy podostry: charakterystyczne jest występowanie długiego

okresu poprawy (od 7 do 14 dni) od momentu urazu głowy i przejściowej utraty
przytomności. Ten okres przejaśnienia świadomości jest znamienny – chory czuje się dobrze,
nie zgłasza dolegliwości. Po kilku dniach zaczynają się bóle głowy, niepokój, senność,
ogniskowe objawy neurologiczne. Narastanie objawów jest powolne, jest czas na wykonanie
badań pomocniczych i postawienia rozpoznania, zaś śmiertelność wynosi 15 –25%. Leczenie
polega na wykonaniu otworów trepanacyjnych i ewakuacji krwiaka, jeśli są skrzepy krwi –
płatowym otwarciu czaszki i wypłukaniu skrzepów, podawanie leków p/obrzękowych (środki
osmotycznie czynne i kortykosterydy).

Krwiak podtwardówkowy przewlekły: objawy występują najkrócej po 2 tygodniach

od momentu urazu głowy, okres ten może sięgać kilku tygodni lub miesięcy, czasem chory
wcale nie pamięta momentu urazu (ludzie starsi, z zaburzeniami pamięci, nadużywający
alkoholu). Objawy: przebieg kliniczny często bywa podstępny, objawy często sugerują
nowotwór, a nie krwiak. W czasie względnie łagodnego przebiegu klinicznego może dojść
do szybkiego narastania objawów, co często wiąże się z dodatkowym krwawieniem: bóle
głowy, nudności, wymioty, bradykardia, obrzęk tarcz nerwów wzrokowych, ogniskowe
objawy neurologiczne: niedowłady lub porażenia kończyn, zaburzenia mowy. W późniejszym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

okresie narasta ciśnienie śródczaszkowe, więc dochodzą objawy wklinowania (poszerzenie
źrenicy po stronie krwiaka), ucisk na pień mózgu i zagrażające życiu objawy oddechowo –
krążeniowe. Leczenie: operacyjne. Rokowanie jest na ogół dobre (śmiertelność 3 – 10%).

Krwiak śródmózgowy jest to dość częste powikłanie urazu czaszkowo – mózgowego

(9%). Objawy zależą od wielkości uszkodzonego naczynia, rozmiarów krwiaka
i towarzyszących uszkodzeń, są mało znamienne: utrata przytomności, ogniskowe
uszkodzenia neurologiczne, objawy ciasnoty śródczaszkowej. O rozpoznaniu rozstrzyga
tomografia komputerowa i angiografia mózgowa. Leczenie: operacyjne tylko w przypadku
ciasnoty wewnątrzmózgowej, w pozostałych przypadkach – leczenie zachowawcze.
Śmiertelność jest duża, zależy od stopnia uszkodzenia mózgu.

Zapalenie mózgu - etiologia: ciężkie postaci z drgawkami i porażeniami powodowane

są przez arbowirusy (przenoszone przez stawonogi), wirus opryszczki zwykłej, lżejsze postaci
– wirusy świnki, odry, różyczki, półpaśca, choroby Heinego – Medina, itp., mogą być
poszczepienne i przyzakaźne zapalenia mózgu. Objawy: choroba odznacza się triadą
głównych objawów: zaburzeniami psychicznymi i zaburzeniami świadomości, drgawkami,
porażeniami. Rozpoczyna się nagle lub po ustąpieniu objawów poprzedzających, pierwszymi
objawami są zwykle ból głowy, nudności i wymioty, wysoka gorączka, bóle mięśni i stawów,
zaburzenia świadomości – od lekkiego zamroczenia do głębokiej śpiączki. Później pojawiają
się drgawki i porażenia, w opryszczkowym zapaleniu mózgu drgawki są pierwszym
objawem. W niektórych postaciach zapalenia drgawki mogą występować w sposób ciągły,
co jest dowodem ciężkiego uszkodzenia mózgu. Porażenia w lżejszych postaciach dotyczą
zwykle nerwów czaszkowych (okoruchowy, twarzowy, słuchowy, językowo – gardłowy,
błędny), w cięższych postaciach porażenia obejmują także kończyny po jednej lub po obu
stronach. W przypadkach z pomyślnym przebiegiem porażenia cofają się całkowicie lub
pozostawiają niewielkie upośledzenie czynności. Postępowanie: hospitalizacja, leczenie
objawowe, pielęgnacja jak chorych nieprzytomnych i z niedowładami kończyn.

Zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych jest najczęstszą kliniczną postacią

neuroinfekcji. Najczęściej wywołują je meningokoki (dwoinki nagminnego zapalenia opon),
pneumokoki, paciorkowce, gronkowce, wirusy świnki, opryszczki (herpes simplex),
adenowirusy. Objawy: dochodzi do zmian zapalnych umiejscowionych w oponie miękkiej na
sklepistości mózgu lub na podstawie, choroba występuje zwykle ostro, często poprzedzona
objawami ogólnymi. Zasadniczy zespół kliniczny stanowią: silny ból głowy promieniujący do
karku, wymioty, podwyższona temperatura ciała, oddech przyspieszony, tętno początkowo
zwolnione, potem przyspieszone i nieregularne, zamroczenie, objawy oponowe, zwłaszcza
sztywność karku. W pełni rozwiniętym obrazie stwierdza się charakterystyczne ułożenie
chorego na boku, z głową odgiętą ku tyłowi, kończyny dolne zgięte w stawach kolanowych
i biodrowych. Często występuje przeczulica na bodźce słuchowe, wzrokowe i dotykowe.
Na początku choroby chorzy są pobudzeni, później senni i zamroczeni. Przebieg choroby
na ogół jest dość łagodny, po kilku dniach gorączka obniża się i ustępują objawy oponowe, w
sporadycznych przypadkach przebieg może być burzliwy i długotrwały.

Udar mózgu jest to nagłe wystąpienie objawów ogniskowych wywołane zaburzeniami

krążenia mózgowego, z utratą lub bez utraty przytomności. Czynniki ryzyka: nadciśnienie
tętnicze, choroby serca, cukrzyca, wysoki poziom cholesterolu, miażdżyca, otyłość,
nikotynizm, nadużywanie alkoholu. Etiologia: uszkodzenie mózgu spowodowane
niedokrwieniem, które może doprowadzić do zawału albo do krwotoku.

Objawy alarmujące udaru mózgu (nie wszystkie muszą być obecne): nagłe drętwienie lub

osłabienie mięśni ręki, nogi, twarzy (wykrzywienie ust), utrata lub zaburzenie płynności
wymowy, zaburzenia w rozumieniu mowy, orientacji, przyćmienie lub utrata widzenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

szczególnie w jednym oku, nagłe ostre, „piorunujące” bóle głowy, niewytłumaczalne bóle
głowy, zawroty głowy, trudności w utrzymaniu równowagi, upadki – szczególnie
poprzedzone w/w objawami.

Zawał mózgu dzieli się na zator mózgu i niezatorowy zawał mózgu.
Zator mózgu – etiologia: zmiany miażdżycowe w dużych tętnicach (po 65r.ż. – ok.90%

przypadków), wada serca, a zwłaszcza zwężenie zastawki dwudzielnej, zawał mięśnia
sercowego (gdy materiał zatorowy oderwie się i zaczopuje też tętnicę mózgową), zapalenie
wsierdzia, zwyrodnienie mięśnia sercowego. Objawy: początek choroby jest nagły – objawy
występują zwykle w ciągu kilku sekund lub minut, na ogół nie ma epizodu ogniskowego
przejściowego niedokrwienia mózgu. Występuje utrata przytomności, choć czasem nie,
objawy ogniskowe zależą od umiejscowienia zatoru, mowa bełkotliwa lub jej brak,
najczęściej występuje porażenie połowicze (hemiplegia) lub niedowłady, chory jest
nadmiernie drażliwy i skłonny do płaczu (labilny emocjonalnie).

Niezatorowy zawał mózgu – przyczyną jest miażdżyca tętnic mózgowych i dużych tętnic

domózgowych. Objawy: objawy ogniskowe w postaci niedowładu połowiczego typu
torebkowego, ujawnia się on przeważnie rano, po śnie chorego, rozwija się stopniowo
w ciągu kilku minut, kilku godzin lub nawet dłużej, niekiedy skokami. Stan ogólny chorego
jest zwykle dobry, przytomność względnie mało zaburzona lub zachowana. Nagły początek
z bólami głowy, wymiotami i utratą przytomności występuje rzadko, w wywiadzie
(nie zawsze) objawy przejściowego ogniskowego niedokrwienia mózgu. Niekiedy występuje
szybka poprawa. Zator mózgu niezatorowy można rozpoznać, jeśli wykluczy się zator lub
krwotok mózgowy. Rokowanie zależy od rozległości zawału, rozwoju krążenia obocznego,
ogólnego stanu chorego.

Krwotok mózgowy - etiologia: pęknięcie zmienionej zwykle tętnicy mózgowej,

nadciśnienie tętnicze, miażdżyca tętnic, tętniaki i małe naczyniaki wewnątrzmózgowe.
Objawy: początek choroby jest zwykle nagły – pełny obraz kliniczny udaru wykształca się
w ciągu kilku do kilkunastu minut, rzadziej kilku godzin, w wielu przypadkach udar
występuje w ciągu dnia, kiedy chory jest aktywny. Najczęstszymi objawami są bóle głowy,
wymioty, utrata przytomności i śpiączka, drgawki mające charakter wyprostnych skurczów
tonicznych, tzw. prężeń, które są objawem odmóżdżenia wywołanego uszkodzeniem pnia
mózgu. Wkrótce dołącza się osłabienie kończyn po jednej stronie, niedowład ośrodkowy
nerwu VII, mowa staje się bełkotliwa, zamazana, ewentualnie afatyczna. Niedowład kończyn
szybko narasta, aż do całkowitego porażenia z wiotkością mięśni,. Równie często może być
porażenie skojarzonego ruchu gałek ocznych w bok (gałki są zwrócone w stronę ogniska
chorobowego). U wielu chorych stwierdza się zaburzenia wegetatywne: zaburzenia oddechu
(oddech Cheyne – Stokesa), obrzęk płuc, wzrost temperatury ciała, przyspieszenie (rzadziej
zwolnienie) tętna, nadmierne pocenie się lub zblednięcie skóry, mogą wystąpić objawy
oponowe. W miarę narastania ciśnienia śródczaszkowego wskutek zwiększającego się
obrzęku mózgu stan chorego szybko się pogarsza, śpiączka pogłębia się, oddech staje się
nieregularny, przyspieszony. Chory umiera po kilku dniach wśród objawów niewydolności
ośrodków oddychania i krążenia krwi. Rokowanie: jest bardzo poważne – w ciągu pierwszych
4 dni umiera ok. 40% chorych. Objawy kliniczne zależą od rozmiarów krwotoku i ucisku pnia
mózgu, w części przypadków przebieg jest gwałtowny, z wczesną utratą przytomności
i zgonem w ciągu 1 – 2 dni.

Kolejna grupa schorzeń neurologicznych to urazy nerwów obwodowych. Należą do nich

neuropraksja, aksonotmesis i neurotmesis. Neuropraksja – najczęściej jej przyczyną jest
uciśnięcie pnia nerwowego. Nie dochodzi do autonomicznego zniszczenia aksonu ani innych
części nerwu, na skutek zadziałania czynnika urazowego następuje zahamowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przewodnictwa w nerwie i powstaje czasowe wyłączenie czynności nerwu, które po pewnym
czasie (zwykle po paru dniach) mija. Następuje całkowity powrót do zdrowia. Wystarcza
leczenie zachowawcze (masaże, gimnastyka, galwanizacja, ciepłolecznictwo).

Axonotmesis – najczęściej przyczyną jest uciśnięcie pnia nerwowego, akson ulega

zniszczeniu, następują zmiany zwyrodnieniowe w jego odcinku obwodowym. Pozostała część
nerwu jest nieuszkodzona i powrót do samoistnej odnowy włókien nerwowych następuje
stosunkowo szybko, szybko powraca prawidłowa czynność nerwu. Wystarcza leczenie
zachowawcze (masaże, gimnastyka, galwanizacja, ciepłolecznictwo).

Neurotmesis jest to całkowite przecięcie nerwu i zupełne oddzielenie uszkodzonych

końców. Nigdy nie następuje samoistny powrót czynności uszkodzonego nerwu. Mięśnie,
które nerw zaopatrywał zostają porażone i następuje ich zanik, wiotkiemu porażeniu
towarzyszy zaburzenie czucia powierzchniowego na odpowiednim obszarze unerwienia,
skóra staje się sucha, cienka i gładka. Czynność nerwu może być odzyskana jedynie
po chirurgicznym zespoleniu przerwanych końców.

Do częstszych chorób narządów zmysłów, z jakimi spotyka się w pracy zawodowej

technik elektroradiolog należą choroby narządu słuchu. Zaliczmy tu niedosłuch, głuchotę
i chorobę Meniere’a.

Głuchota jest to utrata zdolności słyszenia i rozróżniania dźwięków. Głuchota nie jest

chorobą, lecz objawem lub skutkiem różnych chorób ucha, nerwu VIII słuchowego, także
dróg nerwowych ośrodkowego układu nerwowego. Najczęstsze rodzaje głuchoty to głuchota
dziedziczna, głuchota wrodzona, która powstaje w życiu płodowym na skutek wad
rozwojowych lub choroby ucha przebytej podczas ciąży, głuchota nabyta, która wynika
z działania czynników uszkadzających narząd słuchu w życiu pozapłodowym.

Inny podział, to podział na głuchotę: przewodzeniową - powstającą wskutek uszkodzenia
aparatu przewodzącego dźwięk (choroby przewodu słuchowego zewnętrznego, uszkodzenie
błony bębenkowej, kosteczek słuchowych, niedrożność trąbki słuchowej), odbiorczą –
powstającą w wyniku uszkodzenia zakończeń nerwu słuchowego w uchu wewnętrznym lub
pnia nerwu, mieszaną – powstającą w wyniku uszkodzenia aparatu przewodzącego
i odbiorczego oraz centralną – powstającą po uszkodzeniu szlaków i ośrodków słuchowych
w mózgu.

Do najczęstszych czynników powodujących głuchotę należą czynniki zapalne: gdy dotyczą
ucha zewnętrznego lub środkowego to powodują głuchotę przewodzeniową, natomiast
procesy dotyczące ucha wewnętrznego - głuchotę odbiorczą, uszkodzenia nerwu słuchowego
mogą wywoływać też uogólnione choroby zakaźne wirusowe i bakteryjne, np. świnka, grypa,
dury, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Czynniki ototoksyczne to leki (salicylany,
Neomycyna, Kanamycyna, Gentamycyna), substancje chemiczne (fosfor, ołów, tlenek węgla,
anilana). Czynniki zawodowe – należą do nich hałas, gwałtowne zmiany ciśnienia (np.
podczas wybuchu, przy nurkowaniu, pracy w kesonach). Kolejne czynniki powodujące
głuchotę to uraz psychiczny u osób wrażliwych mimo braku organicznego uszkodzenia, jest
to tzw. głuchota czynnościowa np. w histerii oraz nowotwory uszkadzające ucho, nerw
słuchowy lub drogi i ośrodki w mózgu.

Leczenie głuchoty jest przyczynowe zmian zapalnych lub leczenie operacyjne przy

trwałych zmianach w aparacie słuchowym, które nie poddają się leczeniu zachowawczemu.

Choroba Meniere’a jest chorobą ucha wewnętrznego. Choroba występuje najczęściej

jednostronnie, zaś jej przyczyna nie jest do końca poznana. Dotyka zazwyczaj ludzi po 40 –
50 roku życia, choć może wystąpić i u 20 – latków, a nawet u dzieci. Głównymi objawami
są zawroty głowy, szum w uszach, utrata słuchu oraz uczucie naporu w uchu objętym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

chorobą. Zawroty głowy dają uczucie wirowania i mogą wywołać oczopląs, nudności,
wymioty, pocenie się i wszystkie objawy związane z chorobą lokomocyjną. Napad wirowania
może być poprzedzony uczuciem pełności lub ciśnienia w uchu, zwiększoną utratą słuchu
i szumem usznym. Często napad występuje w sposób nagły, osiągając szczyt intensywności
w przeciągu paru minut i trwa kilka godzin lub dłużej, zanim nastąpi wyciszenie objawów.
Uczucie niestabilności może utrzymywać się przez kolejne godiny lub dni. Utrata słuchu
w czasie napadu zwykle występuje w jednym uchu, traci ono zazwyczaj wrażliwość
na dźwięki niskie, zaś głośne powodują dyskomfort, pojawia się nietolerancji głośności.
Utrata słuchu może postępować z czasem trwania choroby Szum uszny jest ciągłym, głośnym
„dzwonieniem” w uszach, jego natężenie może być różne (określane jako huk, ryk, czy
brzęczenie). Uczucia pełności w uchu nie daje się wyrównać przez przełykanie, jest stałe.
Leczenie: żadne leczenie nie jest skuteczne u wszystkich pacjentów; stosuje się
farmakoterapię (leki naczyniowe, przeciwhistaminowe, przeciwwymiotne, sterydowe,
antybiotyki itp.), leczenie dietą czy zabiegi chirurgiczne.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynniki mogą spowodować wystąpienie krwiaków w obrębie mózgu?
2. Jak można sklasyfikować krwiaki mózgu?
3. Jakie są czynniki ryzyka udarów mózgu?
4. Jaki jest podział udarów mózgu i związanych z nimi objawów chorobowych?
5. Jakie czynniki mogą wywołać uszkodzenie nerwów obwodowych?
6. Jakie objawy chorobowe towarzyszą poszczególnym rodzajom urazów nerwów

obwodowych?

7. Jakie czynniki mogą spowodować wystąpienie głuchoty?
8. Jak można podzielić głuchotę ze względu na przyczyny i lokalizację zmian

chorobowych?

9. Jakie czynniki wywołują zmiany chorobowe w przebiegu choroby Meniere’a?
10. Jakie objawy występują u pacjenta z chorobą Meniere’a?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Obserwując zamieszczone poniżej rysunki zdrowych i zniszczonych komórek ucha określ

zmiany i objawy chorobowe wywołane przez proces chorobowy, w wyniku którego powstały
ubytki komórek słuchowych widoczne na zdjęciu z komórkami zniszczonymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przypomnieć sobie wiadomości z anatomii i fizjologii na temat narządu słuchu,
2) dokonać analizy wiadomości na temat chorób ucha,
3) określić zmiany, jakie mogły zaistnieć na skutek ubytku rzęsek słuchowych,
4) ustalić dolegliwości i objawy wynikające ze zniszczenia komórek słuchowych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Na podstawie literatury wskazanej w Poradniku

dla ucznia przeanalizuj przebieg zmian

chorobowych i pojawianie się objawów w chorobie Meniere’a i określ, jakie badania
diagnostyczne i sposoby terapii należałoby zastosować w tym schorzeniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych opis zmian chorobowych w przebiegu choroby

Meniere’a,

2) dokonać analizy rozwoju tych zmian i związanych z nimi objawów,
3) ustalić badania diagnostyczne wraz z uzasadnieniem propozycji,
4) zaproponować przykładową terapię pacjenta z chorobą Meniere’a.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić czynniki wywołujące krwiaki mózgu?



2) dokonać klasyfikacji krwiaków mózgu i ich objawów?



3) scharakteryzować czynniki ryzyka udaru mózgu?



4) określić przyczyny urazów nerwów obwodowych:



5) sklasyfikować objawy związane z poszczególnymi postaciami

urazów nerwów obwodowych?



6) określić czynniki wywołujące głuchotę?



7) sklasyfikować rodzaje głuchoty?



8) scharakteryzować zakres zmian zachodzących w narządzie słuchu

w przebiegu oddziaływania czynników ototoksycznych?



9) scharakteryzować objawy występujące w chorobie Meniere’a?



10) rozróżnić objawy choroby Meniere’a i choroby lokomocyjnej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Analizowanie przebiegu chorób narządu ruchu

4.7.1. Materiał nauczania

Reumatoidalne zapalenie stawów (rzs) jest przewlekłym, postępującym, zapalnym,

układowym schorzeniem powodującym charakterystyczne zmiany w obrębie stawów. Proces
ten występuje początkowo w błonie maziowej stawów, prowadzi do niszczenia tkanek
stawowych, zniekształceń i upośledzenia czynności stawów. Przyczyna choroby nie jest
znana. Do zapoczątkowania procesu chorobowego w rzs przyczynia się prawdopodobnie
predyspozycja genetyczna.

Objawy kliniczne: początek choroby jest zwykle powolny, pojawiają się stany

podgorączkowe,

pobolewania

stawów

mięśni,

pojawiają

się

parestezje

w kończynach, utrata łaknienia, zmniejszenie masy ciała, rzadziej RZS rozpoczyna się ostrym
zapaleniem jednego lub kilku stawów, w typowych przypadkach zmiany zapalne w stawach
rozwijają

się

stopniowo,

obejmują:

stawy

nadgarstkowe,

śródręcznopalcowe,

międzypaliczkowe bliższe rąk, rzadziej stóp, wyjątkowo stawy duże. Zmiany rozwijają się
symetrycznie, w zajętych stawach pojawia się ból utrudniający ruch. Chorzy skarżą się na
sztywność stawów i mięśni w godzinach rannych. Długość czasu trwania sztywności porannej
jest proporcjonalna do stopnia nasilenia procesu zapalnego. Badaniem przedmiotowym
stwierdza się obrzęk, wysięk, bolesność uciskową i ruchową oraz ograniczenie ruchomości
chorego stawu, najczęściej zmiany występują równocześnie w stawach jednoimiennych.
Proces zapalny może obejmować również ścięgna i pochewki ścięgniste, w sąsiedztwie
zajętych stawów spostrzega się również zaniki mięśni, początkowo międzykostnych rąk
i czworogłowych ud, w późniejszym okresie zanik uogólniony. Zapalenie ścian naczyń może
prowadzić do sinicy palców, rumienia dłoniowego, parestezji lub zmian w unaczynianych
przez nie narządach. Zmiany zapalne często występują w narządzie wzroku, co może
powodować ciężkie powikłania, upośledzenie wzroku czy jego utratę, zmiany zapalne w sercu
– najczęściej w osierdziu, rzadziej w mięśniu sercowym, wsierdziu, dość często wysiękowe
zapalenie opłucnej. W układzie nerwowym – objawy związane z zapaleniem nerwów
obwodowych, uciskiem na korzonki nerwowe przy zmianach w kręgosłupie szyjnym,
w nerkach – skrobiawica nerek, odmiedniczkowe zapalenie nerek, układ krwiotwórczy –
niedokrwistość (upośledzenie wchłaniania żelaza). Łatwo dochodzi do zerwania ścięgien
prostowników palców, do przyczyną przemieszczeń kręgów, co stwarza niebezpieczeństwo
uszkodzenia rdzenia kręgowego i korzonków nerwowych. Zajęcie stawów biodrowych jest
zwykle symetryczne, często prowadzi do kalectwa, zniszczenia panewek, przebudowa tkanki
kostnej kości udowych, co doprowadza do skrócenia kończyn i ich nieprawidłowego
ustawienia.

W stawach kolanowych najczęściej dochodzi do koślawości i przykurczów, w stawach

stóp – podwichnięcia w stawach śródstopno – palcowych utrudniają chodzenie i są przyczyną
nierównomiernego obciążenia pozostałych stawów kończyn dolnych.

Gorączka reumatyczna – choroba reumatyczna – jest to przewlekły proces zapalny

tkanki łącznej charakteryzujący się zaostrzeniami i nawrotami.

Pierwotna przyczyna: zakażenie paciorkowcem β-hemolizującym z grupy A znajdującym

się w ogniskach zakażenia np.: przewlekłe zapalenie migdałków podniebiennych, próchnica
zębów, chore zatoki, uszy, czyraki.

Objawy gorączki reumatycznej: początek może być ostry lub utajony, charakterystyczne

jest przebycie na 1-4 tyg. przed początkiem choroby zakażenia paciorkowcowego górnych
dróg oddechowych. Najczęstsze objawy: gorączka lub stan podgorączkowy, dreszcze, poty,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przyspieszenie akcji serca, bladość skóry, utrata apetytu, osłabienie, uczucie ogólnego
rozbicia, bóle głowy, utrudnienie koncentracji (np. gorsze wyniki w nauce). Mogą wystąpić
objawy brzuszne: bóle brzucha, nudności, wymioty. Charakterystyczne są objawy stawowe:
najczęściej zajęte są stawy duże (kolanowy, skokowy, barkowy, łokciowy, nadgarstkowy),
stawy są bolesne, obrzękłe, skóra zaczerwieniona, czasem są wysięki śródstawowe. Zmiany
mają tendencję do przechodzenia z jednego stawu na drugi niemal z dnia na dzień, nigdy nie
dochodzi do trwałego uszkodzenia stawu. Inne objawy pozastawowe: zmiany skórne (rumień
pierścieniowaty na skórze tułowia i kończyn), guzki podskórne: twarde, niebolesne,
przesuwalne, w okolicy stawów. Przy zajęciu mózgu – objawy pląsawicy; zmiany w sercu
obejmują wsierdzie, mięsień sercowy i osierdzie, zmiany mogą też dotyczyć płuc, opłucnej
i gałek ocznych.

Osteoporoza jest to choroba polegająca na ubytku masy kostnej, prowadząca

do zrzeszotnienia i łamliwości kości. Rozróżnia się trzy typy osteoporozy: I typ występuje
w okresie pomenopauzalnym i dotyczy kobiet w wieku 51 – 57 lat; typ II zachodzi naturalnie
u każdego człowieka po 50 roku życia i związany jest z upośledzeniem procesu tworzenia
tkanki kostnej, jego cechą charakterystyczną są częste złamania kręgów kręgosłupa i szyjki
kości udowej; typ III pojawia się w momencie zachorowania na inne choroby lub przy
zażywaniu niektórych leków.

Czynniki ryzyka osteoporozy to: obciążenie rodzinne, szczupła masa ciała, rasa, niedobór

estrogenów, palenie tytoniu, niedobór wapnia i wit. D w diecie, długotrwałe unieruchomienie,
przyjmowanie kortykosterydów, współistnienie chorób takich, jak nadczynność tarczycy,
przytarczyc, anoreksja, zespół Cushinga, choroby nerek, rzs, zzsk, zespoły złego wchłaniania,
choroby nowotworowe.

Objawy charakterystyczne dla osteoporozy: złamania osteoporotyczne, czyli takie,

w których przy niedużym urazie dochodzi do dużego spustoszenia w układzie kostnym,
złamania najczęściej dotyczą kości nadgarstka, szyjki kości udowej, złamania kompresyjne
kręgów kręgosłupa. Towarzyszą im zmiany sylwetki ciała (pochylenie głowy ku przodowi,
pogłębienie wygięcia kręgosłupa piersiowego ku tyłowi), zaburzenia w poruszaniu się,
obniżenie wzrostu, bóle pleców nasilające się podczas stania, dźwigania ciężkich
przedmiotów, dolegliwości ze strony układu oddechowego i pokarmowego jako
konsekwencja zmiany postawy. Leczenie polega na podawaniu preparatów zawierających Ca,
wit. D

, preparatów z kalcytoniną lub bifosfonianami.

Dna polega na zaburzeniu przemiany puryn, przebiega z hiperurikemią, nawracającymi

napadowymi zapaleniami stawów, odkładaniem się złogów kryształów moczanu sodu
w stawach, tkance podskórnej i w nerkach. Dna występuje w 90% u mężczyzn, u kobiet –
w okresie menopauzy.

Podział dny:

1. Pierwotna – ok.90% przypadków; nie daje się wykazać żadnej uchwytnej przyczyny

hiperurikemii, prawdopodobnie występują zaburzenia enzymatyczne zwiększające syntezę
puryn, być może zaburzenia rozwojowe nerek.

2. Wtórna – 10% przypadków; przyczyny to zwiększony rozpad nukleoprotein

(np. w przebiegu: czerwienicy, niedokrwistości złośliwej, białaczki), upośledzone
wydalanie kwasu moczowego przez nerki, czynniki jatrogenne (np.: leki tiazydowe, leki
moczopędne).
Objawy dny: pierwsze objawy to zwykle ostry napad zapalenia pojedynczego stawu

(niekiedy kilku stawów), najczęściej jest to staw śródstopno – palcowy palucha, rzadziej staw
śródstopia, skokowy czy kolanowy, staw jest bardzo bolesny, zaczerwieniony, obrzęknięty,
napad trwa zwykle kilka dni. Z biegiem lat napady mogą stać się częstsze i obejmować stawy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kończyn górnych (palce rąk, nadgarstkowe, łokciowe), rzadziej stawy barkowe i biodrowe,
wyjątkowo rzadko krzyżowo – biodrowe i kręgosłupa, dość często powstaje zapalenie kaletki
stawu łokciowego. W okresie początkowym pomiędzy napadami brak objawów. W miarę
upływu czasu obrzęk może utrzymywać się przez dłuższe okresy i przejść w przewlekłe
dnawe zapalenie stawów. Po kilku latach trwania choroby rozwija się przewlekła dna
guzkowa. Powstają też zmiany w nerkach – odkładanie się moczanów w miąższu nerek,
odmiedniczkowe zapalenie nerek, nefroskleroza. Dochodzi do niewydolności nerek, kamicy
nerkowej. Często współistnieją z dną: nadciśnienie tętnicze, miażdżyca naczyń, cukrzyca,
otyłość, hipertrójglicerydemia.

Choroba zwyrodnieniowa stawów charakteryzuje się zmianami zwyrodnieniowymi

chrząstki stawowej i wtórnym odczynem tkanki kostnej podchrzęstnej. Klinicznie objawia się
głównie bólem i ograniczeniem ruchomości stawów, nie daje zmian narządowych.

Patomechanizm zmian chorobowych: w przebiegu choroby zwyrodnieniowej chrząstka

stawowa traci gładkość swej powierzchni i pęka, powstają ubytki chrząstki i powierzchnia
kostna zostaje odsłonięta, tkanka kostna podchrzęstna ulega pogrubieniu i sklerotyzacji.
Na brzegach powierzchni stawowych tworzą się wały i wyrośla kostne (osteofity), w obrębie
tkanki kostnej okołostawowej tworzą się geody, wtórnie może powstać zapalenie błony
maziowej. Następuje coraz większa degradacja i dochodzi do zniszczenia chrząstki i wtórnej
reakcji ze strony tkanki kostnej. Objawy: ból i ograniczenie ruchomości jako wyraz zajęcia
tkanek wewnątrzstawowych i okołostawowych. Ból w okresie początkowym pojawia się
po ruchu i ustępuje w spoczynku, w zaawansowanym okresie choroby może to być również
ból spoczynkowy. Rzadko dochodzi do powstania wysięku w stawie, ograniczenie ruchu jest
niewielkie i nie prowadzi do całkowitego usztywnienia stawu. Chorobie nie towarzyszą
objawy ogólne (gorączka, szybkie męczenie się itp.), choroba nie prowadzi do kalectwa,
z wyjątkiem dużych zmian w stawach biodrowych i kolanowych. W badaniach dodatkowych
nie stwierdza się zmian, w obrazie rtg stwierdza się zwężenie szpary stawowej, geody,
odczyny sklerotyczne ze strony tkanki kostnej podchrzęstnej oraz osteofity.

Choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych występuje w jednym, rzadziej w obu

stawach biodrowych. Przyczyny: następstwo wady rozwojowej stawu (80%), przeważnie jego
wrodzonego podwichnięcia, przebycie jałowego lub ropnego zapalenia stawu, konsekwencja
RZS, tocznia układowego, cukrzyca, hiperlipidemia, rzadko: przebyty uraz, jałowa martwica
lub złuszczanie głowy kości udowej.

Objawy: ból w pachwinie i/lub biodrze przy wstawaniu i chodzeniu, ból promieniujący

też do pośladka, często promieniujący też do kolana lub tylko tam odczuwany, utykanie. Ból
spoczynkowy pojawia się po dłuższym obciążeniu stawu i utrzymuje się przez parę godzin
po położeniu się (jest wyrazem dołączającego się odczynu zapalnego). Ból narasta stopniowo
w miarę rozwoju zmian w stawie, z reguły stwierdza się zanik mięśni uda, nieraz też
pośladka. Przebieg choroby jest powolny i może prowadzić do ciężkiego kalectwa,
spowodowanego przykurczem i bolesnością podczas obciążenia, uniemożliwiającą chodzenie.

Choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych – przyczyny: nieprawidłowości budowy

stóp (płaskostopie), koślawość i szpotawość kolan, nadmierna masa ciała, praca stojąca,
u mężczyzn – uraz wypadkowy lub sportowy z towarzyszącym im uszkodzeniem więzadeł
krzyżowych lub pęknięciem czy oderwaniem łękotki.

Objawy: najczęściej ból podczas wchodzenia po schodach (gdy zmiany zaczynają się od

tylnej powierzchni rzepki) lub ból pojawia się podczas stania i chodzenia (gdy zmiany
uszkadzają łękotki na nasadzie bliższej kości piszczelowej). Często dołącza się wtórny proces

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zapalny z nawracającym wysiękiem. W miarę rozwoju choroby dochodzi również
do przykurczów i zniekształceń (koślawość lub szpotawość).

Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa – jest dalszym etapem rozwoju dyskopatii. Etiologia:
następstwo wad postawy (np. skrzywienie boczne), nadmierne odkształcenie krzywizn
kręgosłupa, wady wrodzone kręgosłupa poprzez wadliwe obciążenie powierzchni kręgosłupa,
czynniki chemiczne i enzymatyczne uszkadzające tkankę łączną, wszelkie procesy zapalne
toczące się w obrębie kręgosłupa i powodujące uszkodzenie jego elementów np. gruźlica,
starzenie się tkanek.

Choroba zwyrodnieniowa odcinka szyjnego kręgosłupa – objawy: ból w odcinku

szyjnym kręgosłupa, mięśnie karku bolesne, napięte, ruchy głową ograniczone, bolesne.
W zależności od lokalizacji może być promieniowanie bólu do głowy, karku lub kończyn
górnych. W przypadku ucisku na korzenie rdzeniowe – zaburzenia czucia lub niedowłady.

Choroba zwyrodnieniowa odcinka piersiowego kręgosłupa – objawy: bóle pleców

nasilające się po dłuższym przebywaniu w pozycji stojącej lub po wysiłku, mięśnie
przykręgosłupowe są często napięte i bolesne. Bóle mogą promieniować wzdłuż
międzyżebrzy lub do okolicy przedsercowej imitując dolegliwości choroby niedokrwiennej
serca. Bóle nasilają się przy ruchu głowy lub tułowia (objaw różnicujący
z chorobą niedokrwienną serca).

Choroba zwyrodnieniowa odcinka lędźwiowego kręgosłupa – objawy: towarzyszy jej

często zwiększona lordoza lędźwiowa, bóle mogą mieć tępy, głuchy charakter i być
umiejscowione tylko w okolicy lędźwiowej. Mogą promieniować do kończyn dolnych –
w zależności od poziomu i stopnia ucisku na korzenie rdzeniowe.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka jest różnica między chorobami reumatycznymi a reumatoidalnymi?
2. Jakie czynniki usposabiają do zachorowania na reumatoidalne zapalenie stawów?
3. Jak przebiega proces zmian chorobowych w reumatoidalnym zapaleniu stawów?
4. Jakimi cechami charakteryzuje się przebieg procesu chorobowego w przypadku

osteoporozy?

5. Jaki jest charakter procesu chorobowego w przebiegu gorączki reumatycznej?
6. Jaki jest charakter zmian chorobowych w przebiegu dny (skazy moczanowej)?
7. Jakie czynniki wywołują zmiany zwyrodnieniowe stawów i stawów kręgosłupa?
8. Jakie zmiany mikro- i makroskopowe zachodzą w układzie kostno – stawowym w trakcie

rozwoju zmian zwyrodnieniowych stawów?

9. Jakie dolegliwości towarzyszą zmianom zwyrodnieniowym zachodzącym w obrębie

stawów biodrowych, kolanowych i stawów kręgosłupa?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie analizy zdjęcia kręgosłupa osoby z osteoporozą określ, jakie dolegliwości

chorobowe już mogą występować u chorego, a jakich jeszcze można się spodziewać. Określ
powikłania osteoporozy, jakie mogą wystąpić w miarę rozwoju procesu chorobowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) uważnie przyjrzeć się zamieszczonym powyżej zdjęciom rtg kręgosłupa pacjenta

z osteoporozą,

2) dokonać analizy literatury wskazanej w Poradniku dla ucznia i określić zmiany

chorobowe, jakie już powinny zajść w organizmie chorego,

3) określić objawy im towarzyszące,
4) ustalić objawy i powikłania, jakie mogą jeszcze wystąpić w miarę rozwoju choroby.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Określ, na podstawie zmian widocznych na zdjęciu, jakie objawy chorobowe towarzyszą

zmianom w obrębie dłoni, a także, jakie jeszcze zmiany chorobowe musiały zajść
w organizmie i jakie są tego objawy.

Zdjęcie rtg poniżej przedstawia dłonie 47 letniej kobiety chorej na reumatoidalne

zapalenie stawów, leczonej od 7 lat. Widoczne są zaawansowane zmiany kostne, zniszczenie
i skrócenie nadgarstka, uszkodzenie głów kości śródręcza II i III, pogrubienie błony maziowej
w stawach nadgarstka i międzypaliczkowych II i III.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat zmian chorobowych

i objawów reumatoidalnego zapalenia stawów,

2) dokonać analizy zmian widocznych na zdjęciu i określić objawy towarzyszące zmianom,
3) określić możliwe zmiany w obrębie całego organizmu,
4) ustalić, jakie objawy i dolegliwości z nimi związane mogą występować u chorej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić

różnice

między

charakterem

zachodzących

w przebiegu chorób reumatycznych i reumatoidalnych?



2) wyjaśnić pojęcie choroba reumatyczna i reumatoidalna?



3) scharakteryzować

zakres

zmian

chorobowych

zachodzących

w organizmie w przebiegu gorączki reumatycznej?



4) określić

zmiany

zachodzące

organizmie

przebiegu

reumatoidalnego zapalenia stawów?



5) scharakteryzować

zakres

zmian

chorobowych

przebiegu

osteoporozy?



6) scharakteryzować zakres zmian chorobowych w przebiegu dny

moczanowej?



7) określić różnice między objawami towarzyszącymi zwyrodnieniom w

poszczególnych odcinkach kręgosłupa?



8) określić

czynniki

usposabiające

wywołujące

zmiany

zwyrodnieniowe stawów biodrowych i kolanowych?



9) określić zmiany i objawy występujące w przebiegu zwyrodnienia

stawów biodrowych i kolanowych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Analizowanie przebiegu chorób układu wydzielania

wewnętrznego

4.8.1. Materiał nauczania

Najważniejszymi dla technika elektroradiologa chorobami układu wydzielania

wewnętrznego są choroby przysadki i tarczycy.

W przypadku chorób przysadki obejmować one mogą jej przedni i tylny płat.

Niedoczynność płata przedniego wywołana jest przez nowotwory przysadki, jej uraz,
zapalenie, zakrzepy, zakażenia, martwicę poporodową. Jeżeli niedoczynność przysadki
wystąpi w okresie płodowym lub wzrostu, wtedy występują takie objawy, jak karłowaty
wzrost, niedorozwój płciowy, zahamowanie czynności tarczycy, zaburzenia metabolizmu.
Zahamowanie wydzielania gonadotropin u dziewcząt powoduje zahamowanie menstruacji
i bezpłodność, u chłopców zaś niedorozwój jąder i upośledzenie rozwoju fizycznego.
U człowieka dorosłego uszkodzenie lub zniszczenie przysadki objawia się początkowo
niedoborem gonadotropin, później innych hormonów, a następnie zahamowaniem wzrostu
z zachowaniem proporcji ciała, przy czym uwagę zwraca starczy wygląd.

Niedoczynność płata przedniego w wyniku rozwoju gruczolaków powoduje wydzielanie

jednego tylko hormonu, najczęściej somatotropiny lub protaktyny, natomiast inne zanikają.
Nadmierne wydzielanie somatotropiny wywołuje u dorosłych akromegalię, a u dzieci
gigantyzm. Akromegalia cechuje się nieproporcjonalnie dużym rozrostem obwodowych
części ciała (szczęki, nos, guzy czołowe, wargi, dłonie, palce i stopy). Może nastąpić też
przerost wątroby, śledziony i serca.

Niektóre gruczolaki przysadki wydzielają hormon adrenokortykotropowy, co powoduje

nadmierne pobudzenie nadnerczy i wystąpienie choroby Cushinga z charakterystycznymi
objawami (otłuszczenie tułowia i twarzy – twarz pełni księżyca, zaburzenia czynności
płciowych, zaczerwienienie skóry, rozstępy, nadmierne owłosienie typu męskiego u kobiet).

W wyniku niedoczynności płata tylnego przysadki pojawia się najczęściej moczówka

prosta spowodowana niedoborem wazopresyny. Główny objaw moczówki to oddawanie
bardzo dużych ilości jasnego moczu (do 10 litrów dziennie), wzmożone pragnienie,
odwodnienie z zaburzeniami metabolicznymi. Moczówka prosta często występuje łącznie
z otyłością i niedorozwojem płciowym.

Wśród chorób tarczycy najczęściej spotyka się nadczynność i niedoczynność tarczycy.

Nadczynność tarczycy spowodowana jest nadmiernym wydzielaniem hormonów tarczycy
wskutek nowotworu przysadki, choroby Gravesa, toksycznego wola guzkowego, toksycznego
gruczolaka tarczycy, przyjęcia dużych dawek hormonu tarczycy. Objawy obejmują
tachykardię, pocenie, drżenie, niepokój, zwiększony apetyt, utratę masy ciała i nietolerancję
ciepła, wole (powiększenie tarczycy). Leczenie nadczynności może być chirurgiczne,
podawanie jodu radioaktywnego lub leków hamujących wytwarzanie hormonów tarczycy.

Niedoczynność tarczycy występuje jako niedoczynność obecna od urodzenia lub

niedoczynność tarczycy u dorosłych. Wrodzona niedoczynność tarczycy (kretynizm)
występuje jako wynik skrajnej niedoczynności tarczycy w życiu płodowym, okresie
niemowlęcym lub w dzieciństwie. Może być spowodowany niedoborem jodu i wolem
u matek (kretynizm endemiczny), wrodzonym niedorozwojem lub brakiem tarczycy (często
łączy się z głuchoniemotą), dyshormogenezą. Objawy kretynizmu to upośledzenie umysłowe,
upośledzony wzrost szkieletu a prawie normalny tkanek miękkich, co powoduje, że dziecko
jest niskie, krępe i otyłe, szorstka i sucha skóra, brak włosów i zębów, wystający brzuch
często z przepukliną pępkową, wysunięty język. Przy wczesnym wykryciu niedoboru

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i podawaniu tyroksyny można zapobiec nieodwracalnym zmianom umysłowym uszkodzeniu
mózgu.

Niedoczynność tarczycy u dorosłych (obrzęk śluzowaty) często związana jest z obniżoną

czynnością tarczycy i zmniejszonym stężeniem hormonów tarczycy. Przyczynami mogą być:
pierwotne atroficzne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto), choroba Gravesa, ciężki
niedobór jodu. Objawy niedoczynności tarczycy to spowolnienie psychiczne i fizyczne,
zmęczenie, nietolerancja zimna, suchość skóry i włosów. Leczenie polega na podawaniu
tyroksyny do końca życia.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynniki mogą wywołać zaburzenia w funkcjonowaniu przysadki?
2. Jakie objawy występują w wyniku chorób przedniego płata przysadki?
3. Jakie objawy chorobowe towarzyszą zmianom w obrębie płata tylnego przysadki?
4. Jakie czynniki są odpowiedzialne za wywołanie nadczynności i niedoczynności tarczycy?
5. Jakie objawy występują w przebiegu niedoczynności tarczycy u dorosłych i u dzieci?
6. Jakie objawy są charakterystyczne dla nadczynności przysadki?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj, wskazaną w Poradniku dla ucznia, literaturę na temat chorób tarczycy i ich

diagnostyki, uważniej przyjrzyj się zamieszczonym poniżej zdjęciom i określ, jakie objawy
i dolegliwości odczuwa pacjent z takimi zmianami.

Nieprawidłowy obraz scyntygraficzny: A) guzek gorący B)guzek zimny

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat chorób tarczycy i ich

diagnozowania,

2) dokonać analizy obrazów scyntygraficznych zamieszczonych w ćwiczeniu,

Prawidłowy obraz scyntygrafii tarczycy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) określić objawy wywołane przez guzki zimne i gorące,
4) zapisać objawy i dolegliwości, jakie można zaobserwować u pacjenta z guzkami tarczycy

zimnymi i gorącymi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Przeanalizuj konsekwencje nadmiaru i niedoboru hormonów wydzielanych przez przedni

i tylny płat przysadki. Określ zmiany w organizmie i dolegliwości chorobowe związane
z nadmiarem i niedoborem hormonów przysadki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przypomnieć sobie hormony wydzielane przez przysadkę,
2) dokonać analizy działania nadmiaru hormonów przysadki na organizm człowieka,
3) dokonać analizy działania zbyt małej ilości hormonów przysadki na organizm człowieka,
4) ustalić zmiany chorobowe i objawy z tym związane.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić czynniki wywołujące zaburzenia wydzielania przysadki

mózgowej?



2) wyjaśnić zależność między niedoborem lub nadmiarem hormonów

przysadki a objawami przez nie wywołanymi?



3) rozróżnić pojęcia: akromegalia i gigantyzm?



4) rozpoznać czynniki wywołujące nadczynność i niedoczynność

tarczycy?



5) określić objawy wywołane nadczynnością tarczycy?



6) scharakteryzować objawy związane z niedoborem hormonów

tarczycy u dorosłych?



7) scharakteryzować zmiany zachodzące w organizmie dziecka

z niedoczynnością tarczycy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Analizowanie przebiegu wad wrodzonych

4.9.1. Materiał nauczania

Choroby wrodzone, z którymi technik elektroradiolog często spotyka się w pracy

zawodowej to m.in. choroby centralnego układu nerwowego, wady serca.

Wady centralnego układu nerwowego obejmują uszkodzenia cewy nerwowej dotyczące

czaszki, rdzenia kręgowego i wady tylnej jamy czaszki. Uszkodzenia cewy nerwowej
dotyczące czaszki to bezmózgowie (brak sklepienia czaszki i niedorozwój półkul
mózgowych), przepuklina mózgowa (spowodowana zaburzeniem kostnienia w obrębie kości
czaszki, co powoduje wklinowanie mózgu i opon mózgowych). Do uszkodzeń cewy
nerwowej dotyczących rdzenia kręgowego zalicza się rozszczep kręgosłupa zamknięty
(nieprawidłowy rozwój łuków kręgowych, ale rdzeń i opony są prawidłowe, zwykle brak
objawów), rozszczep kręgosłupa z przepukliną oponową (nieprawidłowy rozwój łuków
kręgowych powoduje torbielowate uwypuklenia; występuje jako przepuklina rdzeniowo –
oponowa lub oponowa). Do wad tylnej jamy czaszki zalicza się zespół Arnolda – Chiariego
(wgłobienie móżdżku w dół przez otwór potyliczny wielki, często powoduje wodogłowie
obturacyjne) i zespół Dany’ego – Walkera (powstanie torbielopodobnej struktury pomiędzy
półkulami mózgu).

Wady wrodzone serca to nieprawidłowości w budowie, wynikające z zaburzeń jego

rozwoju w trakcie życia płodowego. Najczęstszymi przyczynami wad wrodzonych serca
są zakażenia przebyte przez ciężarną, zwłaszcza w pierwszym trymestrze ciąży.
Najgroźniejsze z nich, to zakażenia wirusem różyczki, cytomegalii, grypy i pierwotniakiem
wywołującym toksoplazmozę.

Wady wrodzone serca polegają na istnieniu nieprawidłowych połączeń między jamami

serca lub naczyniami wychodzącymi z niego, rzadziej jest to nieprawidłowa budowa
zastawek. W zależności od kierunku przecieku krwi wyróżnia się wady bezsinicze i sinicze:
1. Do wad bezsiniczych należą:

−

ubytek przegrody międzyprzedsionkowej,

−

ubytek przegrody międzykomorowej,

−

przetrwały przewód tętniczy Botalla, który łączy w życiu płodowym część piersiową
aorty z tętnicą płucną,

2. Do wad siniczych zalicza się:

−

tetralogię Fallota – złożoną wadę serca z następującymi nieprawidłościami:
zwężeniem ujścia pnia płucnego, ubytkiem przegrody międzykomorowej, odejściem
aorty znad obu komór serca, przerostem komory prawej w wyniku tych zaburzeń,

−

całkowite przełożenie głównych tętnic, w którym aorta odchodzi z komory prawej,
a tętnica płucna z lewej.

W wadach bezsiniczych dochodzi do przecieku z lewej połowy serca do prawej, natomiast

w siniczych następuje przepływ krwi z prawej połowy serca do lewej. Cięższy przebieg
kliniczny mają wady sinicze, gdyż prowadzą do niewydolności krążenia, a z czasem
do przedwczesnej śmierci. I tak na przykład tetralogia Fallota jest najczęstszą wadą siniczą
dzieci po 2 roku życia, a sinica ujawnia się w ciągu pierwszych 6 miesięcy życia, po 10 roku
życia u tych dzieci rozwija się niewydolność serca. Z kolei połowa dzieci z przełożeniem
głównych tętnic nie przeżywa miesiąca.

Wady serca wrodzone leczy się operacyjnie, często już po zdiagnozowaniu ich w łonie

matki, lub natychmiast po urodzeniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zmiany chorobowe mogą powstać w obrębie centralnego układu nerwowego

w przebiegu wad wrodzonych?

2. Jakimi objawami charakteryzują się wady centralnego układu nerwowego?
3. Jakie są przyczyny wad wrodzonych serca?
4. Jakimi cechami charakteryzują się wrodzone wady serca?
5. Jakie objawy towarzyszą wadom wrodzonym serca?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie zmian w sercu spowodowanych wadami wrodzonymi określ, jakie objawy

będą występowały w przebiegu poszczególnych wad.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać, w materiałach dydaktycznych kryteria klasyfikacji wrodzonych wad serca,
2) dokonać analizy zmian w sercu wywołanych wadami,
3) rozpoznać rodzaje objawów wywołanych nieprawidłową budową serca,
4) zapisać objawy i dolegliwości, jakie mogą się pojawić w przebiegu poszczególnych wad

serca.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Na zdjęciach rtg widoczna jest wada serca wrodzona – zwężenie cieśni aorty. Określ,

jakie objawy chorobowe mogą wystąpić u dziecka z tą wadą, jeśli nie będzie wykonany
zabieg chirurgiczny przywracający prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia dziecka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat wad wrodzonych serca,
2) dokonać analizy zmian, jakie mogą powstać w wyniku pozostawienia dziecka bez

zabiegu operacyjnego,

3) rozpoznać już występujące,
4) ustalić objawy, które mogą się jeszcze pojawić.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić pojęcie wada wrodzona?



2) wyjaśnić pojęcie wada wrodzona serca i centralnego układu

nerwowego?



3) wymienić czynniki wywołujące powstanie wad wrodzonych?



4) określić różnice między poszczególnymi wadami cewy nerwowej?



5) sklasyfikować wady wrodzone serca?



6) określić objawy związane z rozwojem wad wrodzonych prawej

połowy serca?



7) określić podstawowe objawy wad wrodzonych lewej połowy serca

i wielkich naczyń?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Analizowanie przebiegu chorób układu krwiotwórczego

4.10.1. Materiał nauczania

Do częściej spotykanych chorób układu krwiotwórczego zalicza się choroby układu

białokrwinkowego

(białaczki),

czerwonokrwinkowego

(czerwienica)

komórek

plazmatycznych (szpiczak mnogi).

Białaczki to rozrosty nowotworowe z prekursorów krwinek białych, zajmujące szpik

kostny.

Klasyfikacja

białaczek:

względu

zdolność

komórek

białaczkowych

do różnicowania, białaczki można podzielić na ostre i przewlekłe. Ostre białaczki
charakteryzują się obecnością licznych niedojrzałych komórek i szybkim postępem choroby,
natomiast białaczki przewlekłe cechują się obecnością licznych bardziej dojrzałych
i zróżnicowanych komórek niż w ostrej białaczce oraz wolniejszym przebiegiem choroby.

W zależności od typu komórek nowotworowych białaczki można podzielić na szpikowe

(pochodzące z układu granulocytarnego) i limfocytarne (wywodzące się z szeregu
limfocytarnego). W większości przypadków białaczek przyczyny ich wystąpienia
nie są znane, ale wyróżnia się czynniki mogące inicjować transformację białaczkową.
Są to czynniki: genetyczne, promieniowanie jonizujące, leki (długotrwała chemioterapia),
osłabienie układu odpornościowego (np. w immunosupresji), wirusy (HTLV-1, HTLV-2).

Do klasycznych cech białaczek zalicza się niewydolność szpiku kostnego, dnę

moczanową i przerzuty. Zwiększone wytwarzanie komórek białaczkowych prowadzi do
zahamowania tworzenia prawidłowych komórek układu krwiotwórczego, co skutkuje
niedokrwistością (niedobór erytrocytów), objawami skazy krwotocznej (niedobór płytek
krwi), upośledzeniem odporności (niedobór granulocytów i limfocytów). Dna moczanowa
występuje na skutek wzrostu syntezy kwasu moczowego z powodu zwiększonego
i przyspieszonego obrotu komórkowego). Nacieki białaczkowe mogą pojawiać się
w watrobie, śledzionie, węzłach chłonnych, oponach mózgowych i gonadach. W przebiegu
białaczki dochodzi też do zajęcia szkieletu (bóle kostne, zwłaszcza u dzieci), uogólnionego
powiększenia węzłów chłonnych, objawów wtórnych w przebiegu zajęcia ośrodkowego
układu nerwowego. W leczeniu białaczek wykorzystuje się takie metody, jak: chemioterapia,
podawanie interferonu, masywne przetoczenia krwi, leki przeciwbakteryjne, transplantacja
szpiku kostnego, czasem zachodzi potrzeba usunięcia śledziony.

Czerwienica prawdziwa jest to choroba układu czerwonokrwinkowego charakteryzująca

się wzrostem liczby prawidłowych erytrocytów, któremu zwykle towarzyszy podwyższenie
stężenia hemoglobiny i wartości hematokrytu. Masa erytrocytów może wzrosnąć nawet
do 80 ml/kg (norma dla kobiet 22 – 32 ml/kg, dla mężczyzn 25 – 35 ml/kg). Przebieg choroby
jest przewlekły, dość często kończy się zwłóknieniem szpiku, czasem ostrą białaczką.
Początek jest zwykle podstępny: ogólne złe samopoczucie, zmęczenie, bóle i zawroty głowy.
Główne objawy wywołane są przez zastój w naczyniach krwionośnych, zwiększony
hematokryt i zakrzepicę przebiegającą z krwotokiem lub bez krwotoku. Często towarzyszy
chorobie splenomegalia, dużo rzadziej hepatomegalia. Leczenie polega na wykonywaniu
upustów krwi lub zastosowanie chemioterapii.

Szpiczak mnogi jest rozlanym nowotworowym rozrostem komórek plazmatycznych

w szpiku kostnym, występuje najczęściej u ludzi w wieku 40 – 50 lat. Ogniska szpiczaka
lokalizują się w żebrach, kręgosłupie, czaszce, kościach miednicy, łopatki, rzadziej
w kościach długich. Objawy kliniczne to przede wszystkim bolesność kości i osłabienie,
często dochodzi do złamań patologicznych w ogniskach nowotworowych. Komórki szpiczaka
wytwarzają nieprawidłowe globuliny, co prowadzi do skrobiawicy, która może objąć
też nerki doprowadzając do ich niewydolności i zgonu pacjenta. Niszczenie kości jest
powodem wzrostu stężenia wapnia w surowicy krwi i tworzenia się przerzutów wapniowych
w płucach i nerkach. Średni czas przeżycia leczonych pacjentów wynosi około 2 lat.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak można sklasyfikować białaczki?
2. Jakie są przyczyny białaczek ostrych i przewlekłych?
3. Jakie zmiany chorobowe mogą powstać w przebiegu białaczek?
4. Jakimi metodami można leczyć białaczki?
5. Jakimi

objawami

charakteryzują

się

choroby

nowotworowe

układu

czerwonokrwinkowego?

6. Jakimi cechami charakteryzuje się szpiczak mnogi?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie zmian w morfologii krwi chorego z białaczką określ, jakie objawy będą

występowały w dalszym rozwoju choroby, jeśli nie podejmie się leczenia.

Wynik morfologii w ostrej białaczce limfoblastycznej: Hgb 8,5 g/dl, MCV 84, RDW 16,

WBC 8 K/ul, 10% neutrofili, PLT 35 K/ul, w rozmazie manualnym 40% komórek
niezróżnicowanych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych wartości prawidłowe morfologii krwi,
2) dokonać analizy morfologii krwi chorego na białaczkę,
3) określić różnice między wynikiem prawidłowym i patologicznym,
4) określić objawy i dolegliwości, jakie mogą się pojawić w dalszym przebiegu nieleczonej

białaczki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Na zdjęciu zamieszczonym poniżej, jest wynik badania rezonansem magnetycznym

kręgosłupa pacjenta ze szpiczakiem mnogim. Widoczne są na nim zmiany naciekowe
w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. Określ, jakie objawy chorobowe mogą wystąpić
u pacjenta, a jakie prawdopodobnie już są obecne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat szpiczaka mnogiego,
2) dokonać analizy zmian, jakie mogą powstać w wyniku rozwoju szpiczaka,
3) ustalić objawy i dolegliwości związane z umiejscowieniem zmian w odcinku

lędźwiowym kręgosłupa,

4) ustalić objawy, które mogą się jeszcze pojawić.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dokonać klasyfikacji białaczek?



2) wymienić czynniki wywołujące białaczki?



3) określić różnice między poszczególnymi postaciami białaczek?



4) scharakteryzować objawy czerwienicy prawdziwej?



5) określić, objawy związane z rozwojem szpiczaka mnogiego

w organizmie?



6) wymienić sposoby leczenia chorób układu krwiotwórczego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 30 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Leukocytozą nazywamy

a) ilość krwinek białych powyżej normy fizjologicznej.
b) ilość krwinek czerwonych powyżej normy fizjologicznej.
c) ilość płytek krwi powyżej normy fizjologicznej.
d) poziom hemoglobiny powyżej normy fizjologicznej.

2. Ze względu na zdolność komórek białaczkowych do różnicowania, białaczki można

podzielić na
a) ostre i przewlekłe.
b) ostre, przewlekłe i poronne.
c) szpikowe i limfatyczne.
d) szpikowe, limfocytarne i granulocytarne.

3. Przyczyną zapalenia kłębków nerkowych nadciśnieniowego może być

a) zapalenie migdałków, zatok, czyraki, martwe zęby zakażone paciorkowcem.
b) uszkodzenie błony podstawnej kłębków nerkowych powodujące masywną ucieczkę

białka wraz z moczem.

c) przeszkody w odpływie moczu, ciąża, brak higieny okolic krocza.
d) infekcja bakteryjna dróg moczowych, niedobór płynów w diecie, oziębienie dolnych

partii ciała.

4. Obrzęk pochodzenia nerkowego pojawia się

a) przy niedoborze białka w surowicy krwi, dotyczy tkanki podskórnej, pojawia się rano

na twarzy, nie zmienia położenia.

b) przy wzroście ciśnienia hydrostatycznego w układzie żylnym, pojawia się w najniżej

położonych częściach ciała, przemieszcza się wraz ze zmianą położenia.

c) przy niedoborze białka w pożywieniu, pojawia się w jamie brzusznej, nie zmienia

położenia.

d) umiejscawia się w każdym miejscu, ale głównie w okolicy lędźwiowej, nie

przemieszcza się.

5. Cechą charakterystyczną dla pacjentów z niedoczynnością tarczycy jest

a) tachykardia.
b) utrata masy ciała.
c) spowolnienie umysłowe i fizyczne.
d) ciepłe wilgotne dłonie.

6. Niewydolność zastawki mitralnej może być powodowana przez

a) poszerzenie prawej komory.
b) zwapnienie starcze.
c) choroby układu przewodzącego.
d) zakaźne zapalenie wsierdzia.

7. Słoniowacizna (filarioza) jest to choroba powstała wskutek procesu

a) zapalnego naczyń chłonnych.
b) zapalnego w obrębie grasicy.
c) uszkadzającego naczynia krwionośne.
d) rozplemowego tkanki łącznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Objawami charakterystycznymi dla dychawicy oskrzelowej są

a) wdechowo ustawiona klatka piersiowa, zmniejszona ruchomość klatki piersiowej,

świsty wdechowe.

b) wydechowo ustawiona klatka piersiowa, zwiększona ruchomość klatki piersiowej,

świsty wdechowe.

c) wdechowo ustawiona klatka piersiowa, zmniejszona ruchomość klatki piersiowej,

świsty wydechowe.

d) wydechowo ustawiona klatka piersiowa, zmniejszona ruchomość klatki piersiowej.

9. Objawami zapalenia trzustki są

a) silny ból w prawym podżebrzu, promieniujący do prawej łopatki, dyskomfort

po posiłkach ciężkostrawnych, wysoka temperatura, wymioty.

b) silny ból w lewym podżebrzu, promieniujący do kręgosłupa, dyskomfort po spożyciu

alkoholu, biegunki na przemian z zaparciami.

c) silny ból w okolicy pępka, promieniujący na całą jamę brzuszną, biegunki na zmianę

z zaparciami, zaburzenia krążenia i oddychania.

d) silny ból w lewym podżebrzu, opasujący, wzdęcia i zaparcia, wymioty, zaburzenia

krążenia i oddychania.

10. Chory z niedoczynnością tarczycy będzie miał następujące objawy

a) skóra sucha, biegunki, stałe uczucie zimna, wytrzeszcz oczu.
b) skóra wilgotna, zaparcia, stałe uczucie gorąca, wole.
c) skóra wilgotna, biegunki, stałe uczucie gorąca, wytrzeszcz oczu.
d) skóra sucha, zaparcia, stałe uczucie zimna, wole.

11. W przebiegu zapalenia kłębków nerkowych pojawiają się obrzęki, które umiejscawiają się

a) na najniżej położonych częściach ciała, pojawiają się wieczorem.
b) na twarzy, na powiekach, pojawiają się rano.
c) w jamie brzusznej, stale ulegają powiększeniu.
d) w jamach ciała, związane są z niedoborem białka.

12. W wyniku reumatoidalnego zapalenia stawów dochodzi do zniekształceń w obrębie

a) stawów kolanowych, biodrowych, krzyżowo – lędźwiowych.
b) śródręcza, śródstopia, symetrycznych stawów rąk i nóg.
c) palucha, stawów kolanowych, łokciowych.
d) stawów biodrowych, kręgosłupa i żuchwy.

13. Do objawów alarmujących udaru mózgu należą

a) nagłe drętwienie mięśni ręki, nogi, wykrzywienie ust, ostre bóle głowy.
b) zawroty głowy, trudności w utrzymaniu równowagi, świąd skóry, niedowłady.
c) osłabienie pracy narządów wewnętrznych po stronie porażenia, nagłe drętwienie

języka.

d) nagłe drętwienie mięśni twarzy, wykrzywienie ust, omamy i halucynacje.

14. Chory z nadczynnością tarczycy będzie miał następujące objawy

a) skóra sucha, biegunki, stałe uczucie zimna, wytrzeszcz oczu.
b) skóra wilgotna, zaparcia, stałe uczucie gorąca, wole.
c) skóra sucha, zaparcia, stałe uczucie zimna, wole.
d) skóra wilgotna, biegunki, stałe uczucie gorąca, wytrzeszcz oczu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Aby móc postawić prawidłową diagnozę przy podejrzeniu osteoporozy należy wykonać

następujące badania diagnostyczne
a) morfologię krwi, analizę moczu, badanie densytometryczne.
b) badanie densytometryczne, poziom wapnia w surowicy krwi.
c) zdjęcie rentgenowskie kręgosłupa i stawów biodrowych.
d) zdjęcie rtg kręgosłupa, poziom wapnia i fosforu w surowicy krwi.

16. Pacjent z chorobą wrzodową żołądka powinien przestrzegać następujących zasad

a) stosować dietę bogatobiałkową, niskosodową, unikać wysiłku i stresu, regularnie

przyjmować leki, być stale pod kontrolą lekarza.

b) stosować dietę bez używek, nie palić papierosów, przyjmować leki uspokajające,

wiosną i jesienią zgłaszać się do lekarza.

c) stosować w diecie wszystko, co nie sprawia dolegliwości, systematycznie przyjmować

leki, nauczyć się odreagowywać stres.

d) stosować w diecie wszystko, co nie sprawia dolegliwości, unikać stresu.

17. Zaznacz tę definicję, która jest prawdziwa

a) mięsak jest nowotworem łagodnym tkanki łącznej.
b) chłoniak jest nowotworem złośliwym komórek limfoidalnych.
c) gruczolak jest nowotworem złośliwym nabłonka gruczołowego.
d) chrzęstniak jest nowotworem złośliwym chrząstki.

18. Choroba, która charakteryzuje się ogniskowym gromadzeniem się materiałów bogatych

w tłuszcz w ścianie tętnic to
a) nadciśnienie.
b) marskość.
c) miażdżyca.
d) zakrzepica.

19. W przebiegu białaczek ludzi dorosłych dochodzi do

a) osłabienia odporności, wzmożonego rozplemu układu trombocytarnego.
b) skazy krwotocznej, zwiększenia produkcji układu erytrocytarnego.
c) nacieków białaczkowych, dny moczanowej, hipergammaglobulinemii.
d) niewydolności szpiku, przerzutów białaczkowych, dny moczanowej.

20. Łagodne nadciśnienie tętnicze charakteryzuje się

e) martwicą włóknikowatą tętniczek.
f) nagłym i znacznym wzrostem ciśnienia krwi.
g) przerostem mięśni warstwy środkowej ściany tętnic.
h) złogami włóknika w ścianach tętnic.

21. Nagła duszność, zaburzenia oddechowo – krążeniowe, szybkie wchodzenie we wstrząs,

zapadnięcie klatki piersiowej po stronie chorej, słyszalne wydalanie powietrza z jamy
opłucnowej to objawy odmy
a) otwartej.
b) zastawkowej.
c) zamkniętej.
d) samoistnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22. Objawami marskości wątroby niewyrównanej są

a) pajączki na skórze, skaza krwotoczna, obrzęki podudzi, spadek odporności, nudności

i wymioty, bóle w lewym podżebrzu po spożyciu alkoholu i tłuszczów.

b) objawy skazy krwotocznej, spadek odporności, zaparcia, świąd skóry, brak łaknienia,

wysoka temperatura przy zwolnionej akcji serca.

c) brak łaknienia, pobudzenie i senność, świąd skóry, zażółcenie powłok skórnych,

nadkrzepliwość krwi prowadząca do zatorowości płucnej.

d) zażółcenie powłok skórnych, objawy skazy krwotocznej, wodobrzusze, świąd skóry,

pobudzenie i senność.

23. Objawami zapalenia pęcherza moczowego są

a) ból w okolicy lędźwiowej promieniujący do pachwin, nudności, wymioty, wysoka

temperatura, erytrocyty i białko w moczu.

b) ból w okolicy lędźwiowej, obrzęki na twarzy, gorączka, erytrocyty i białko w moczu.

stałe parcie na mocz.

c) ból w okolicy spojenia łonowego, stałe parcie na mocz, wysoka temperatura, nudności

i wymioty.

d) ból w okolicy spojenia łonowego, wysoka temperatura, nudności wymioty, mocz

pienisty, białko w moczu.

24. Endometrioza jest to choroba, w przebiegu, której

a) dochodzi do zmian torbielowatych w obrębie jajnika.
b) błona śluzowa macicy rozrasta się poza macicą.
c) dochodzi do proliferacji nabłonka strefy przejściowej szyjki macicy.
d) powiększony płat stercza uciska na gruczoły peryferyjne.

25. Osoba chora na osteoporozę ma skłonność do

a) zmiany postawy ciała (pochylenie w dół), złamań kości stale uczestniczących

w czynnościach dnia codziennego, bólów w obrębie tych stawów.

b) zmiany postawy ciała (przykurcze kończyn górnych, wdowi garb), złamań kręgów.

zaburzeń trawienia i wydalania w związku z nieprzyswajaniem wapnia.

c) zmiany postawy ciała (skrócony krok, obracanie się całym ciałem), bólów kręgosłupa

i kończyn dolnych, złamań wszystkich kości.

d) zmiany postawy ciała (wygięcie kręgosłupa piersiowego ku tyłowi), złamań kości

udowej, obniżenia wzrostu.

26. Neurotmesis jako choroba nerwów obwodowych jest spowodowana

a) uciśnięciem pnia nerwowego.
b) obwodowym zwyrodnieniem aksonu.
c) całkowitym przecięciem nerwu.
d) blokadą okołonerwową.

27. W przebiegu choroby Meniere’a głównymi objawami są

a) uczucie wirowania, głośne dzwonienie w uszach, zaburzenie krążenia.
b) nietolerancja głośności, uczucie pełności w uchu, zaburzenia oddychania.
c) zawroty głowy, szum w uszach, utrata słuchu, uczucie naporu w chorym uchu.
d) szum uszny, zawroty głowy, oczopląs, omamy lub halucynacje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28. Tetralogia Fallota

a) jest rzadką przyczyną sinicy u niemowląt.
b) obejmuje wadę przegrody przedsionkowo – komorowej.
c) obejmuje aortę jako tzw. „jeździec”.
d) obejmuje przerost lewej komory.

29. Podstawowymi badaniami wykonywanymi w zawale mięśnia sercowego są

a) OB., morfologia, analiza moczu, poziom glukozy, EKG.
b) OB., leukocytoza, poziom glukozy, AspAt, AlAt.
c) ekg, leukocytoza, obecność troponiny, poziom transaminaz, OB.
d) ekg, koronarografia, poziom troponiny, CPK, LDH.

30. Zapobiegać osteoporozie można poprzez

a) zapewnienie odpowiedniej ilości ruchu, dietę, unikanie używek, rehabilitację,

przyjmowanie preparatów wapnia i estrogenów.

b) odpowiednie spożycie wapnia, dużą ilość ruchu, unikanie unieruchomienia, unikanie

tytoniu i alkoholu.

c) unikanie tytoniu i alkoholu, dietę bogatą w ryby i ser, przyjmowanie wit. D3,

stosowanie hormonalnej terapii zastępczej.

d) unikanie złamań i urazów, spożywanie wapnia i wit. D3, intensywną rehabilitację,

unikanie kawy i alkoholu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Analizowanie patofizjologii organizmu człowieka

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Januszewicz W., Kokot F.: (red.): Interna. Tom I-III. PZWL. Warszawa 2004
2. Jeziorski A. (red.): Onkologia. PZWL. Warszawa 2005
3. Kruś S.: Patologia. Podręcznik dla licencjackich studiów medycznych. PZWL, Warszawa

2003

4. Pawlaczyk B.: Zarys pediatrii. PZWL. Warszawa 2006
5. Stevens A.: Lowe J.: Patologia. Wydawnictwo Czelej, Lublin2005
6. Wyatt J: Podręcznik doraźnej pomocy medycznej. PZWL. Warszawa 2003

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
3 Charakteryzowanie budowy, fizjologii i patofizjologii organizmu człowieka
Charakteryzowanie budowy, fizjologii i patofizjologii organizmu człowieka
03 Analizowanie funkcjonowania organizmu człowieka
Analiza otoczenia organizacji, W.4. - 03.04.2013, 10.04.2013
Negatywne skutki działania niektórych substancji chemicznych na organizm człowieka, BHP, Informacje,
Analiza otoczenia organizacji, W.5. - 17.04.2013
10 Analizowanie działania leków na organizm człowieka
Analizowanie zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu człowieka
Analizowanie działania leków na organizm człowieka
03 Analizowanie budowy i fizjologii organizmu człowieka
10 Analizowanie działania leków na organizm człowieka
10 Analizowanie działania leków na organizm człowieka
04 Analiza kinematyczna manipulatorów robotów metodą macierz
BILANS ENERGETYCZNY ORGANIZMU CZŁOWIEKA, Farmacja
analiza zwiazkow organiczna id Nieznany (2)
ORGANIZM CZŁOWIEKA W LICZBACH, Sprawdziany i Odpowiedzi gimnazjum, Sprawdziany z odpowiedziami z bio
Znaczenie mięsa dla organizmu człowieka 4), Technologia żywności i żywienia człowieka, Gastronomia
Organizm człowieka nie może funkcjonować?z witamin

więcej podobnych podstron