Społeczna odpowiedzialnośd małych i średnich przedsiębiorstw

Autorka: Marta Krawcewicz

Idea CSR - społecznej odpowiedzialności biznesu, czyli „dobrowolnej strategii

uwzględniającej społeczne, etyczne i ekologiczne aspekty w działalności gospodarczej oraz w

kontaktach z interesariuszami”

1

, przyszła do Polski z Zachodu. Do dzisiaj głównie zachodnie

korporacje wdrażają ją w swoich polskich filiach. Rosnąca liczba międzynarodowych

przedsiębiorstw może pochwalid się CSR-owym dorobkiem. Zdawałoby się, że najważniejsze, aby

odpowiedzialne były właśnie wielkie korporacje, zatrudniające tysiące osób, ponieważ firmy z

sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w bardzo niewielkim stopniu oddziałują na

środowisko, czy społecznośd lokalną. Nic bardziej mylnego. Małe i średnie firmy w Polsce tworzą

75% miejsc pracy i wytwarzają 67% PKB

2

, a co za tym idzie to właśnie od ich sposobu prowadzenia

działalności zależy sytuacja większości polskich pracowników, społeczności lokalnych i środowiska.

To właśnie od MŚP zależy przyszłośd polskiego CSR-u. Czy są tego świadome? Czy są

odpowiedzialne w polskich realiach biznesowych? Co stoi im na przeszkodzie?

Bariery czas przełamad

Chociaż, jak wynika z badao

3

, MŚP w ponad 50% zdają sobie sprawę z tego co to jest

społeczna odpowiedzialnośd biznesu, to przeważnie stosują tzw. nieuświadomiony CSR

4

. Nie

umieją go samodzielnie zdefiniowad, lecz po zapoznaniu się z teorią okazuje się, iż posiadają wiele

dobrych praktyk. Brak im usystematyzowanej wiedzy oraz świadomości podejmowania CSR-owych

działao. Większośd małych i mikro przedsiębiorstw deklaruje, iż zachowują się odpowiedzialnie ze

względu na szlachetne pobudki oraz etykę personelu, a ich działania są raczej doraźne i wynikają z

„dobroci serca”. W średnich przedsiębiorstwach istotne są indywidualne korzyści przedsiębiorcy,

takie jak prestiż, szacunek czy wizerunek.

5

Brak jest natomiast wiedzy jak powiązad CSR ze strategia

1

Źródło:

http://www.responsiblesme.eu/pl/csr-dla-MŚP.html

2

Źródło:

http://zpp.net.pl/pl/Materialy-ZPP

; Raport „Warunki działania firm w Polsce, Europie i na świecie” Związek

Przedsiębiorców i Pracodawców; Warszawa 2010; str. 9

3

Źródło: CSR and Competitiveness- European SMEs' Good Practice- National Report Poland; Łódź 2007; s. 9

4

Źródło: T. Gasiński, G.Piskalski; Zrównoważony Biznes Podręcznik dla małych i średnich przedsiębiorstw; s.23

5

Źródło: G. Baran; Motywacja do podejmowania społecznie odpowiedzialnych działań w sektorze MŚP;

http://odpowiedzialnybiznes.pl/pl/baza-wiedzy/publikacje/artykuly.html?id=4737

biznesową. Przedsiębiorcy często utożsamiają społeczną odpowiedzialnośd z filantropią oraz

przekonani są, iż praktykowanie jej wymaga posiadania dodatkowych zasobów, ponieważ kreuje

niepotrzebne koszty i pochłania cenny czas.

Rzadko można się spotkad ze szkoleniami czy opracowaniami dotyczącymi praktycznego

stosowania CSRu w MŚP. Dużo jest natomiast standardów, raportów, audytów, indeksów,

certyfikatów i innych działao, nastawionych głównie na korporacje, w mnogości których mniejsi

przedsiębiorcy się gubią. MŚP nie potrzebują takiej ilości i takiego rodzaju instrumentów. Wiedza o

tym, które z nich byłyby im przydatne i co mogą dzięki nim osiągnąd oraz z których należy

zrezygnowad, bo ich wdrożenie jest kosztowne i nieopłacalne, pomogłaby MŚP „oswoid” standardy

CSR.

Kolejna bariera we wdrażaniu społecznej odpowiedzialnosci w MŚP to, w odróżnieniu od

korporacji, brak działów czy osób dedykowanych CSR. Osobami odpowiedzialnymi za prowadzenie

działao CSR są albo właściciele, albo PR-owcy i robią to obok dotychczasowych obowiązków,

przeważnie bez dodatkowego wynagrodzenia. Sytuacja ta nie motywuje personelu i w momencie

nadmiaru zadao społeczna odpowiedzialnośd schodzi na drugi plan.

Strach, który rodzi zmiana w firmie, też może byd barierą przy wdrażaniu CSR. W

przeciwieostwie do korporacji, jeden strategiczny błąd może doprowadzid mniejsze

przedsiębiorstwo do upadku. Powyższe, w połączeniu z brakiem wiedzy, jest silnym

demotywatorem do praktykowania społecznej odpowiedzialności.

Czy występowanie tych barier oznacza, że MŚP nie mogą stosowad CSR? Oczywiście mogą.

Pomocne mogłoby się okazad dotarcie do nich ze szkoleniami wskazującymi w jaki sposób

skutecznie wdrażad strategię CSR dostosowaną do ich specyfiki oraz uświadomienie im jak

wzrośnie dzięki temu ich konkurencyjnośd.

CSR w praktyce

Jeżeli już przekażemy przedsiębiorcom teorię, pozostaje pytanie: jak można stosowad CSR w

praktyce? Koncepcja społecznej odpowiedzialności nie ulega zmianie, niezależnie od wielkości

przedsiębiorstwa. Modyfikacja dotyczy formy - korporacyjny CSR ulega zawężeniu i mniejsze firmy

powinny skupid się na kilku najważniejszych dla nich obszarach. Trzeba uszyd CSR na miarę każdego

przedsiębiorstwa, nie można się tu posługiwad instrumentami specyficznymi dla korporacji.

1. Pracownicy

Bardzo istotnym zasobem dla MŚP są wysoko wykwalifikowani pracownicy. Zdając sobie z

tego sprawę przedsiębiorstwa mogą stosowad następujące działania

6

:

- poprawa warunków pracy

- aktywne prowadzenie polityki równouprawnienia

- dodatkowe szkolenia

- posiadanie i przestrzeganie kodeksów etycznych

- dodatkowe zabezpieczenia socjalne i zdrowotne

- sprawiedliwa i znana pracownikom polityka wynagradzania

- dodatkowe działania wypracowane wspólnie z pracownikami na drodze dialogu z pracodawcą.

Wszystkie powyższe działania są rzadko praktykowane przez przedsiębiorstwa. W polskich

realiach samo prowadzenie działalności w zgodzie z przepisami można uznad za odpowiedzialne.

Przestrzeganie prawa powinno byd dla MŚP punktem wyjścia do wdrażania CSR. Istnieją jednak

przedsiębiorstwa, które robią więcej. Przykładem może byd firma Instytut Monitorowania Mediów,

która z powodzeniem wdraża działania skierowane na pracownika takie jak: cykliczne badanie

satysfakcji, koordynacja przepływu informacji- Intranet, równośd kobiet i mężczyzn - osiągnięto już

cel równego wynagrodzenia kobiet i mężczyzn zajmujących te same stanowiska, a w kadrze

kierowniczej 58% stanowią kobiety, udogodniena dla młodych matek, finansowanie szczepieo i

dodatkowe świadczenia medyczne dla części pracowników.

7

Odpowiedzialne traktowanie pracowników owocuje zwiększoną motywacją, satysfakcją,

zaufaniem, lojalnością, zaangażowaniem czy mniejszą rotacją. Dla MŚP opartych na kapitale

ludzkim, czyli w przedsiębiorstwach w których pracownicy ich wiedz i kompetencje są dla firmy

najważniejsze, ma to kluczowe znaczenie i sprzyja wzrostowi efektywności pracy.

Instrumentem z zakresu CSR łatwiejszym do implementacji w MŚP niż w korporacjach jest

partycypacja pracownicza, czyli zaangażowanie pracowników w zarządzanie. Osoby zarządzające

pozwalają pracownikom współdecydowad i wprowadzają systemy uczestnictwa w wynikach

finansowych. Dzięki temu, pojawia się partnerski stosunek między pracownikami i kierownictwem,

pracownicy mocniej identyfikują się z firmą. Tworzy to odpowiedni klimat dla innowacyjności, co z

kolei prowadzi do wzrostu efektywności.

6

Źródło: Społeczna odpowiedzialność biznesu w MŚP. Praktyczne przykłady zwiększania konkurencyjności MŚP,

broszura na podstawie CSR and Competitiveness- European SMEs' Good Practice- National Report Poland; Łódź
2007

7

Źródło: http://www.instytut.com.pl/o_firmie/odpowiedzialny_biznes

2. Społecznośd lokalna

Według badania CBOS i UOKIK z roku 2006

8

prawie 40% małych i 50% średnich uważa

lokalne angażowanie się społeczne za bardzo istotne lub istotne. Niewątpliwie przewagą MŚP w

stosunku do dużych przedsiębiorstw jest ich bliższy kontakt ze społecznością lokalną, z której

zazwyczaj bezpośrednio wywodzą się jej pracownicy. Dzięki temu są w stanie umiejętnie rozpoznad

jej potrzeby i je zaspokajad, co może skutkowad pozytywnymi przemianami w otoczeniu

przedsiębiorstwa.

Społecznie odpowiedzialne działania w stosunku do społeczeostwa to przede wszystkim:

- integracja społeczna – wspieranie oddolnych inicjatyw np. młodzieżowego klubu piłkarskiego,

klubu seniora, koło gospodyo itp.

- wsparcie finansowe i materialne lokalnych organizacji np. domów dziecka, szkół czy NGO

- wolontariat pracowniczy- np. pomalowanie szkoły, sadzenie drzew

- poprawa lokalnej infrastruktury – budowa boiska czy domu kultury.

Przedsięwzięcia te mogą się przyczynid do zwiększenia zaufania w stosunku do firmy,

promocji przedsiębiorstwa, polepszenia jego wizerunku i nawiązania korzystnych kontaktów.

Przykładem może byd mała firma NZOZ Konwaliowa, która użycza swojego lokalu na

bezpłatne spotkania „Klubu Rodziców Konwaliowo”. Młode mamy na osiedlu nie miały miejsca aby

się spotkad, porozmawiad i zasięgnąd fachowej rady. Dzięki powstaniu klubu mogą co tydzieo wraz

z dziedmi spędzad czas w przyjaznej atmosferze, a specjaliści często odwiedzający klub pomagają im

rozwiązywad palące problemy. NZOZ Konwaliowa postrzegany jest jako godny zaufania i zyskuje

nowych klientów.

MŚP mogą pomagad społecznościom lokalnym, ale to nie wszystko. O krok dalej idą

przedsiębiorstwa społeczne, które mają na celu efektywnie prosperując rozwiązywad problemy

społeczne. Chociażby warsztat samochodowy szkolący więźniów i zatrudniający ich po odbyciu

kary. W takim układzie zarówno więźniowie posiadający pewną pracę, jak i warsztat, zatrudniający

tanią, wyspecjalizowaną i lojalną siłę roboczą odnoszą korzyści.

8

Źródło: „Skłonność do angażowania się w działania pro-konsumenckie i pro-społeczne wśród polskich

przedsiębiorców” UOKIK, Warszawa 2006

3. Środowisko

MŚP nie mają ani takich zasobów ani takiego wpływu na otoczenie jak duże przedsiębiorstwa.

Zobowiązania w stosunku do środowiska pozostają jednak niezmienne. Działania MŚP są

prowadzone na mniejszą skalę, ale nie oznacza to, że mają mniejsze znaczenie dla otoczenia.

Przedsiębiorstwa moga wywierad wpływ na środowisko poprzez:

- ograniczenie odpadów, zanieczyszczeo, zużywania zasobów,

- tworzenie produktów przyjaznych dla środowiska,

- ekologiczną edukację swoich interesariuszy,

- posiadanie standardów środowiskowych,

- dobór „ekologicznych” dostawców.

Dzięki temu firma jest lepiej postrzegana i dostaje od lokalnej społeczności przyzwolenie na

działanie, co pozwala uniknąd bojkotu ze strony konsumentów.

MŚP mają duży potencjał kreatywności, która często jest niedoceniana i tłumiona w

korporacjach. Dzięki temu mogą w swoich firmach wprowadzad ekoinnowacje. Za przykład może

posłużyd zagospodarowanie odpadów przy jednoczesnym stworzeniu z nich produktu

ekologicznego w firmie UTEX. Jak pisze Radosław Flis: ”Istotą działania tej firmy jest przeróbka

odpadów przemysłu energetycznego na wartościowy produkt służący do budowy dróg.(..) Produkt

ten zastępuje naturalne kruszywa i piasek, a jego ekoinnowacyjnośd opiera się na wykorzystaniu

do produkcji materiałów będących szkodliwymi dla środowiska odpadami przemysłu

energetycznego oraz na zmniejszeniu zużycia naturalnych kruszyw, których pozyskiwanie i

transport ma ewidentnie niekorzystne oddziaływanie na środowisko”

9

Działania ekologiczne oraz ekoinnowacje mogą się przyczynid nie tylko do zwiększenia

konkurencyjności firmy, ale również do zbudowania pozytywnego wizerunku.

4. Rynek

Kolejnymi interesariuszami małych i średnich firm są klienci i dostawcy. Społecznie

odpowiedzialne zachowania w tym zakresie to

10

:

- terminowe regulowanie zobowiązao,

9

Źródło: Ekoinnowacje w praktyce funkcjonowania MŚP; red. Woźniak, Strojny, Wojnicka, s. 103

10

Źródło: Społeczna odpowiedzialność biznesu w MŚP. Praktyczne przykłady zwiększania konkurencyjności MŚP,

broszura na podstawie CSR and Competitiveness- European SMEs' Good Practice- National Report Poland; Łódź
2007

- poprawa jakości i bezpieczeostwa produktów,

- współpraca z lokalnymi partnerami,

- promowanie standardów poprzez łaocuchy dostaw,

- etyczna działalnośd reklamowa.

Przykładem może byd firma Deante Antczak Sp. J., zajmująca się sprzedażą produktów do

kuchni i łazienki. Oferuje ona dłuższą niż standardowa, bo siedmioletnią gwarancję oraz bieżący,

bezpłatny serwis techniczny. Dzięki temu podejściu firma zyskała nowych klientów

11

.

Wyzwania dla MŚP

Nie ma możliwości sprawdzenia ile polskich MŚP praktykuje CSR. Zwiększenie dostępu do

wiedzy i opracowanie sposobów dotarcia z nią do MŚP pozwoli na wzrost świadomości i ilości

dobrych praktyk. To jednak dopiero początek długiej drogi do stosowania CSR wśród MŚP.

Przedsiębiorstwa nie zaczną praktykowad społecznej odpowiedzialności bez odpowiedzialności

całego społeczeostwa, które potrzebuje do tego informacji i edukacji. Istnieje więc potrzeba

stworzenia serwisów, rubryk prasowych czy programów telewizyjno-radiowych nt. CSR oraz

edukacja interesariuszy poprzez programy nauczania w szkołach i uczelniach.

12

Przed MŚP stoi więc zadanie niełatwe. Muszą zastosowad globalną, korporacyjną wiedzę

CSR-ową w polskich realiach biznesowych dostosowując ją do swojego sektora. Natomiast

instrumenty związane ze zrównoważonym rozwojem muszą zmienid stosownie do potrzeb. Czy

dadzą radę? Ogromną rolę mają w tym kontekście do odegrania wszystkie instytucje promujące

odpowiedzialny biznes – ważne jest, aby narzędzia jakie promują wśród MŚP były dostosowane do

ich specyfiki. Jeżeli małe i średnie firmy zrozumieją jakie szanse się kryją w praktykowaniu CSR, nie

tylko dadzą radę ale będą stosowały CSR może nie efektowniej, a efektywniej niż korporacje.

11

ibidem

12

Źródło: G. Baran; Motywacja do podejmowania społecznie odpowiedzialnych działań w sektorze MŚP;

http://odpowiedzialnybiznes.pl/pl/baza-wiedzy/publikacje/artykuly.html?id=4737