1

1. Handel międzynarodowy. Elementy polityki handlowej.

1.1 Międzynarodowy podział pracy.
Gospodarki krajowe połączone są powiązaniami ekonomicznymi.
Powiązania te występują w postaci przepływów realnych: wymiany towarów, ruchu czynników produkcji,
ruchu ludzi i przekazu informacji, podlegają regulacji ze strony instytucji władz państwowych oraz organizacji
międzynarodowych.
Ogólną podstawą powiązań ekonomicznych jest specjalizacja produkcji – gospodarki krajowe specjalizują się
w wytwarzaniu pewnego zbioru produktów: towarów, usług, technologii, które są częściowo sprzedawane za
granicę, a inne nabywane za granicą. Specjalizacja gospodarek krajowych w produkcji i wymianie ma, zatem
źródło w podziale pracy, tyle, że rozciągniętym na skalę międzynarodową. Granicę międzynarodowego
podziału pracy są nieostre- zwykle jest wiele krajów – przedsiębiorstw, produkujących i sprzedających za
granicę podobne produkty, jednak w wypadku niektórych krajów dominujące znaczenie ma sprzedaż za granicę
jednego, czy kilku produktów- są to zazwyczaj kraje słabo rozwinięte, wysoko rozwinięte produkują i
wymieniają setki tysięcy produktów. Istnieje, zatem związek między poziomem rozwoju gospodarczego
kraju, a jego miejscem w międzynarodowym podziale pracy: im wyższy poziom rozwoju, w tym większym
stopniu kraj specjalizuje się w produkcji i zagranicznej sprzedaży towarów przemysłowych, szczególnie
wysoko przetworzonych towarów o dużym wkładzie nowoczesnej myśli technicznej oraz usług. Udział
różnych krajów w międzynarodowym podziale pracy i ich pozycja w gospodarce światowej zmieniają się
w czasie – wyraźnie widoczne w XX wieku (Japonia z drugorzędnej roli stała się drugim mocarstwem
ekonomicznym, Wielka Brytania doświadczyła rozpadu imperium). Udział w międzynarodowym podziale
pracy i pozycja gospodarcza w świecie nie jest dana krajom oraz na zawsze. Zależy od:
- efektywności gospodarowania – systemu gospodarczego
- polityki ekonomicznej władz

1.2 Obroty i struktura handlu międzynarodowego.
Handel zagraniczny – to eksport i import towarów. Eksport jest sprzedażą towarów krajowych za granicę,
import – kupno towarów za granicą. Większość transakcji dokonywanych jest za pomocą pieniądza –
zazwyczaj jest to jedna z powszechnie używanych walut – przede wszystkim $ USA.
Handel światowy to suma eksportu wszystkich krajów, jest równy importowi światowemu. Handel obejmuję
ogromne ilości różnych towarów, ale największa część przypada na towary przemysłowe, których udział w
eksporcie światowym wzrósł z 61% w 1970 r. do 73% w 2012, przy jednoczesnym spadku handlu żywnością.
W ostatnich latach szybko rozwija się handel usługami, którego wartość wynosi 1/6 – 1/5 wartości handlu
towarami, są to: usługi transportowe, budowlane, turystyczne,
Wymiana usług w sektorze bankowości i ubezpieczeń oraz telekomunikacji i łączności.

1.3 Koszty komparatywne i inne wyjaśnienia przyczyn handlu.
Korzyści z handlu zagranicznego wynikają z różnic w absolutnych kosztach produkcji towarów. Uniwersalną
zasadą handlu międzynarodowego jest zasada kosztów komparatywnych (porównywalnych, względnych).
Jeśli założymy, że cena jest równa kosztom, a koszty produkcji, to tylko koszty pracy, mierzone godzinami
pracy, niezbędnymi do wytworzenia jednostki towaru i dwa kraje A i B to,

Kraj A

Kraj B

Towar X

1

3

Towar Y

2

4

Kraj ma absolutne koszty produkcji obu produktów niższe niż kraj B.

Jeśli przyjmiemy, że kraje są od siebie odizolowane, to posłużymy się następującym wzorem:

- w kraju A

2

Kraje przestają być odizolowane i nie ma żadnych przeszkód w handlu między nimi. Kraj A będzie nabywał
towar Y w kraju B, a kraj B będzie nabywał towar X w kraju A. Po pewnym czasie produkcja towaru Y
zmniejszy się do zera, a zwiększy się produkcja towaru X. Z kolei w kraju B produkcja towaru Y wzrośnie, a
zniknie produkcja towaru X. Każdy kraj będzie się specjalizował wyłącznie w produkcji „swojego” towaru.
Przed specjalizacją stosunek cen (e) towarów X i Y w obu krajach był różny i wynosił:

w wyniku handlu stosunek cen musiał się wyrównać w obu krajach i

znalazł się w przedziale:

Inaczej mówiąc jednostkę towaru X wymienia się na 2/3 jednostki towaru Y, czyli jednostkę towaru Y
wymienia się na 3/2 jednostki towaru X. Przy takim stosunku cen w kraju A płaca realna po specjalizacji
wynosi:

Korzyść ze specjalizacji i handlu dla pracownika w kraju A polega na tym, że za godzinę pracy może kupić o
1/6 jednostki towaru Y więcej niż przedtem, a zatrudniony w kraju B obecnie może nabyć za godzinę pracy o
1/24 jednostki towaru X więcej niż przed specjalizacją.
Uogólniając z zasady korzyści komparatywnych wynika, że dany kraj powinien specjalizować się w produkcji (
i eksporcie) tych towarów, których koszty produkcji są względnie niskie w porównaniu z innymi krajami – przy
swobodnej wymianie handlowej, uczestnicy mogą odnieść sukces w postaci przyrostu dochodu narodowego.
Gospodarka krajowa powinna alokować swoje zasoby czynników produkcji tak, aby rozwijane były te
dziedziny wytwórczości, dla których koszt utraconych korzyści z potencjalnych alternatywnych zastosowań
tych czynników jest najniższy, a zatem zasada korzyści komparatywnych jest w pewnym sensie,
rozciągnięciem na skalę międzynarodową zasady optymalizacji alokacji zasobów.
Teoria obfitości zasobów – jest kolejną zasadą wyjaśnienia przyczyn handlu między krajami. Polega na
porównaniu relacji zasobów podstawowych czynników produkcji, zwłaszcza pracy i kapitału, w różnych
krajach. Różnice w występowaniu (obfitości) poszczególnych czynników produkcji różnicują ceny towarów.
Różnice cen zaś prowadzą do wymiany handlowej. Badania empiryczne przeprowadzone w latach 50 przez W.
Leontiefa – dowiódł on, że towary eksportowane przez USA w znacznej mierze pochodzą z produkcji
pracochłonnej, a nie kapitałochłonnej, jak należałoby się podziewać zgodnie z teorią obfitości zasobów (wyniki
tych badań określamy mianem paradoksu Leonteifa).Zjawisko to wyjaśnimy za pomocą torii dzielącej czynnik
pracy na dwie kategorie: pracę „zwykłą” i kapitał ludzki. Kapitał ludzki to wysoki poziom wiedzy, zdolności i
umiejętności zakumulowanych przez ogół pracowników w wyniku uzyskanego wykształcenia i nabytego
doświadczenia.
Głównym czynnikiem sprawczym handlu międzynarodowego w obrębie wyrobów jednej gałęzi przemysłu jest
wybór konsumenta – należy stwierdzić, że zagraniczny popyt jest istotnym bodźcem do specjalizacji danego
kraju w niektórych tylko towarach-, czyli specjalizacji wewnątrzgałęziowej.
Drugim ważnym czynnikiem prowadzącym do specjalizacji wewnątrzgałęziowej są korzyści skali produkcji,
co oznacza, że im bardziej zaawansowany technicznie i technologicznie jest dany towar, tym większą rolę w
wyjaśnianiu handlu tym towarem należy przypisywać zróżnicowaniu produktu i popytu nań oraz korzyściom
skali produkcji. Specjalizacja wewnątrzgałęziowa dokonuje się przede wszystkim w obrębie grupy towarów
przemysłowych, której wyrazem są rosnące obroty towarami przemysłowymi między krajami wysoko
rozwiniętymi – obroty te rosną nie tylko w wymiarze bezwzględnym, lecz również szybciej niż przeciętne
tempo wzrostu handlu światowego. Pogłębianie się specjalizacji wewnątrzgałęziowej nie wyeliminowało
zjawiska specjalizacji międzygałęziowej, – czyli zjawisko polegające na tym, że dla niektórych grup towarów
grono krajów eksporterów ograniczone jest do stosunkowo niewielkiej liczby, jest ono zarazem zbiorem
importerów odmiennych grup towarów, co związane jest na ogół z zasobami ludzkimi.

3

1.4 Kwestia korzyści z handlu.

Biorąc pod uwagę kwestie poruszone wcześniej dotyczące kosztów wytwarzania, specjalizacji oraz czynników
wytwórczych powinniśmy wysnuć niosek, że rozumując w kategoriach krajów, każda gospodarka narodowa
powinna zyskiwać na kreowaniu handlu. Nie jest to do końca prawda, gdyż mogą być podmioty, które tracą
wskutek zaistnienia dotąd niewystępującej wymiany handlowej (polski przemysł producentów audio-
fonicznych przy otworzeniu rynków). Jeśli spojrzymy jeszcze na rolnictwo, to możemy dojść do wniosku, że
kreowanie handlu może rodzić napięcia społeczne.

1.5 Cło – elementarny instrument polityki handlowej.
Omawiając ten dział powiedziano, że korzyści komparatywne powstają przy swobodnej wymianie handlowej, –
czyli władze nie ingerują w jego kierunki i warunki. W rzeczywistości władze nakładają rozmaite bariery na
handel zagraniczny. Czynią to ze względów ekonomicznych i pozaekonomicznych, czyli wiążących się z
kształtem polityki zagranicznej państwa i jego udziałem w stosunkach międzynarodowych w sferze polityki.
Klasycznym instrumentem polityki państwa jest cło. Cło jest opłatą, którą importer lub eksporter musi uiścić na
rzecz budżetu państwa przy dokonywaniu transakcji zagranicznych. Cła zwykle przyjmują postać procentowej
opłaty od ceny jednostki importowanego towaru – rzadziej w kwocie pieniężnej. Cło jest, więc dodatkowym
kosztem dla importera ponad cenę płaconą zagranicznemu eksporterowi i aby go pokryć musi podnieść cenę
sprzedawanego produktu na rynku krajowym o wysokość cła. Mechanizm oddziaływania cła na import i rynek
krajowy danego towaru działa w ten sposób, że wskutek nałożenia cła, popyt krajowy i import maleją, a podaż
krajowa rośnie. Na tej operacji zyskuje rząd, bowiem dochód z cła to dochód budżetu państwa. Aby to
obliczyć, możemy skorzystać ze wzoru:

Q – ilość
h – cło
Zyskują również producenci krajowi, którzy do tej pory byli nieefektowni, produkujący towar po kosztach
wyższych, ponieważ nastąpiło przesunięcie części dochodu konsumenta do krajowych producentów. Mówimy
również o stratach ponoszonych przez społeczeństwa, wynikające z nieefektywnej alokacji zasobów, gdyby
nie cło, zasoby te znalazłyby zastosowanie w produkcji innych towarów. Innym aspektem jest strata satysfakcji
konsumentów wywołana podwyższeniem ceny i w konsekwencji redukcją popytu, czyli zmniejszenie
konsumpcji towaru.

MOTYWY NAKŁADANIA PRZEZ WŁADZĘ CEŁ
Skoro społeczeństwo i konsumenci tracą, to, jakie są powody wprowadzania ceł:

1) Dążenie władzy do zwiększenia dochodów budżetowych niezbędnych do pokrycia dodatkowych

wydatków rządowych. Cła są łatwiejsze do zbierania niż podatki.

2) Popieranie działalności produkcyjnej w wybranych dziedzinach – gałęzie świeżo powstałe dopiero

rozwijające się są sztucznie ochraniane przed doświadczoną konkurencją zagraniczną, – aby mogły
nauczyć się efektywnie gospodarować. Jest to argument do przyjęcia, choć innym instrumentem
mogłyby być kredyty, subsydia.

3) Osłanianie zatrudnienia w niekonkurencyjnych wobec zagranicy gałęziach, które bez ochrony władz

upadłyby, co prowadziłoby do zwiększenia bezrobocia. Jest to motyw fałszywy ekonomicznie, lecz
także prowadzący do odłożenia na przyszłość rosnących kosztów przystosowania się gospodarki

4) Ochrona pewnych grup społecznych – np. produkcji rolnej, ale również i ludności tam zatrudnionej,

kultury i tradycji wiejskiej. W tym przypadku subsydiowanie produkcji jest wyjściem względnie
lepszym niż ochrona za pośrednictwem ceł.

Przeciw stosowaniu ceł przemawia to, iż cło jest stratą dla konsumentów, nieefektywną alokacją zasobów
i stratą społeczną.

4

1.6 Wybrane inne narzędzia polityki handlowej.
Oprócz ceł władze mają do dyspozycji szereg innych narzędzi administracyjnych lub ekonomicznych
wpływających na handel zagraniczny.

1) Ograniczenia ilościowe (tzw. Kwoty) w imporcie – działają podobnie do ceł. Władze wydając

zezwolenie (licencje) na określoną wielkość importu danego towaru poszczególnym importerom, mogą
ograniczyć wielkość jego całkowitego importu – przy podaży danego zagranicznego towaru mniejszej
od popytu, jego cena rośnie, a krąg zaspokojonych konsumentów maleje. Dla krajowych producentów
jest to przesłanką podjęcia produkcji zbliżonych towarów, które znajdą nabywców ze względu na niższą
lub równą cenę. W tym przypadku nastąpi nieoptymalna alokacja zasobów krajowych, które zamiast
być kierowane do produkcji, znalazły zastosowanie w produkcji sztucznie stymulowanej instrumentami
polityki handlowej.

2) Różne formy barier pozataryfowych – regulacje lub praktyki administracyjne utrudniające dostęp

zagranicznych towarów do rynku wew.

a. Szczegółowo (nadmiernie) określone normy techniczne lub standardy i procedury ich

potwierdzenia, którym muszą sprostać zagraniczne towary, przepisy sanitarne, zasady dotyczące
opakowania towarów. Celem jest bezpośrednie podwyższenie kosztów zagranicznych
producentów zw. z produkcją albo obrotem towarowym lub pośrednie – wydłużenie czasu
związanego z czynnościami administracyjnymi.

b. Subsydia eksportowe – promowanie eksportu. Budżet państwa wyrównuje różnicę

nieefektywnemu producentowi straty, które wynikają stąd, że jego koszty są wyższe od ceny na
rynku krajowym równej cenie towaru importowanego.

Środki protekcji są odstępstwem od wolnego handlu, pozbawiają one konsumentów korzyści
wynikających z zasady kosztów komparatywnych.

1.7 Integracja ekonomiczna – najważniejsze pojęcia.
Międzynarodową regionalną integracją gospodarczą jest proces łączenia się grupy gospodarek krajowych w
pewną całość. Ugrupowanie integracyjne wyodrębnione jest z międzynarodowego otoczenia przez
intensywniejsze przepływy realne i szczególne powiązania regulacyjne dot. Owych przepływów. Samoistne,
naturalne procesy współpracy gospodarczej między krajami są wzmocnione i wspomagane przez działania
władz państw członkowskich ugrupowania. Procesom integracyjnym ich uczestnicy nadają wyraz
instytucjonalny w postaci instytucji międzynarodowych posiadających podmiotowość w rozumieniu prawa
międzynarodowego, której celem działania jest wsparcie realizacji dążeń integracyjnych państw
członkowskich.
Motywy integracji – mają charakter ekonomiczny i polityczny. Upatruje się w dążeniu do zwiększenia
dobrobytu społeczeństw krajów członkowskich wskutek zwiększenia korzyści z intensywniejsze,
zliberalizowanej współpracy ekonomicznej, do wzrostu potencjału ekonomicznego i obronnego, do
zwiększenia w stosunkach międzynarodowych znaczenia politycznego poszczególnych państw i ugrupowania,
jako całości.
W teorii integracji wyróżnia się 5 modelowych stadiów procesu integracji ugrupowania:

1) Przechodzenie do wyższych stadiów wiąże się ze zwiększeniem swobody przepływu czterech

wyróżnionych kategorii – towarów, usług, kapitału, pracy

2) Obszar preferencyjnego handlu polega na tym, że jego członkowie obniżają wobec siebie taryfy celne,
3) W strefie wolnego handlu następuje całkowite zniesienie ceł w handlu między jej członkami
4) Unia celna – charakteryzuje się nie tylko zniesieniem ceł wewnątrz ugrupowania, lecz także

ujednoliceniem ceł stosowanych przez państwa członkowskie wobec handlu z innymi krajami.

5) Wspólny rynek, to unia celna, której towarzyszy zniesienie przeszkód przepływów czynników produkcji

(kapitału i pracy) między krajami członkowskimi.

Najwyższym stadium integracji jest unia ekonomiczna, którą oprócz cech wspólnego rynku charakteryzuje
daleko posunięte ujednolicenie zasad, celów i narzędzi polityki ekonomicznej państw członkowskich – polityki
fiskalnej, monetarnej.

5

1.8 Integracja Polski z Unią Europejską
W grudniu 1991 roku podpisany został Układ Europejski, między Polską a Unią Europejską, który wszedł w
życie 1 lutego 1994 r. Układ regulował stosunki wzajemne, gospodarcze, polityczne, finansowe i kulturalne.
Polska uzyskała ułatwienia w eksporcie towarów i usług do UE i innych formach współpracy gospodarczej.
Została utworzona strefa wolnego handlu towarami przemysłowymi. Wprowadzone zostały ułatwienia w ruchu
kapitału i w zakładaniu przedsiębiorstw. Wzajemne ułatwienia – Polska uzyskała je od Unii szybciej, niż Unia
od Polski. Miało to umożliwić stopniowe, łagodne dostosowanie gospodarki polskiej do wymogów
członkowstwa. Unia przyznała Polsce pomoc gospodarczą w różnych postaciach ( finansowej, technicznej,
szkoleniowej) w wys. Nieco ponad 6 mld euro w okresie 1990-2003. Polska uzyskała członkowstwo w Unii po
trwających 4 lata negocjacjach 98-02. W ich wyniku Polska zobowiązała się, iż do chwili wejścia do Unii
będzie stosować całość wspólnotowych regulacji prawnych – z nielicznymi wyjątkami. Owe odstępstwa –
zwane okresami przejściowymi , dot. Regulacji prawnych, których natychmiastowe przyjęcie byłoby
szczególnie kosztowne dla budżetu państwa, przedsiębiorców, samorządów. Polska w coraz większym stopniu
będzie korzystać z dostępu do funduszy strukturalnych i finansowych instrumentów wspólnej polityki rolnej
oraz innych form wsparcia z budżetu UE.

Kolejny etap to przyszłe przystąpienie do strefy euro – Unii Gospodarczej i Walutowej, zgodnie z
ustaleniami Polska zobowiązana jest dążyć do spełnienia wymogów członkowstwa – niska inflacja, niska
stopa procentowa, stabilny kurs walutowy, deficyt finansów publicznych poniżej 3% PKB, dług publiczny
poniżej 60%.

2. Międzynarodowe finanse

2.1 Kurs walutowy
Sprzedawcy i nabywcy kierują się w sowich działaniach rachunkiem ekonomicznym. W ramach rachunku
ekonomicznego rozważ się także alternatywne możliwości wynikające z danych rynku międzynarodowego i
ewentualnych transakcji z partnerem zagranicznym. W celu dokonania porównań międzynarodowych oraz
zrealizowania transakcji niezbędne jest użycie kursu walutowego jako narzędzia przeliczeń. Kurs walutowy
jest relacją wymienną danej waluty na inna. Jest zatem ceną danej waluty wyrażoną w innej walucie. Rynek
walutowy jest miejscem takich transakcji, których przedmiotem są waluty krajowe, sprzedaje się jedną walutę
w zamian za inną, chodzi o całokształt i warunki takich transakcji dokonywanych zwykle przez banki
komercyjne i wyspecjalizowane agencje finansowe. Podażą jest suma (łączna ilość) danej waluty oferowanej do
sprzedaży, popytem jest łączna ilość waluty nabywana przez kupujących, ceną zaś kurs tej waluty. O kursach
walut decyduje podstawowe prawo rynku tworzące kurs (cenę) równowagi przy zrównaniu popytu z podaż
danej waluty. Czynniki:

1) Obroty handlowe – wymiana usług, ruch turystyczny, przepływ technologii, przekazy pieniężne między

ludnością, ruchy kapitałów powodowane motywami zysku, przekazywane opłaty zagraniczne i steki
innych rodzajów transakcji wpływają na wielkość popytu na daną walutę i jej podaż

2) Polityka walutowa rządu. Do 1973 roku w krajach mających waluty wymienialne istniały quasi – rynki

walutowe, kursy ustalane były przez rządy państw. Obowiązywał system kursów sztywnych
niezmiennych w dłuższym okresie. Wszystko było dobrze, gdy obie waluty wymienialne trzymały
wzajemnie kurs równowagi, problem pojawiał się, gdy kurs danej waluty miał odchylić się od poziomu
równoważącego popyt z podażą, wtedy bank centralny kraju o walucie nadwyżkowej był zmuszony
wykupywać swoją walutę, płacąc walutą w niedoborze rezerw państwowych, gdy one się wyczerpały,
musiała nastąpić skokowa zmiana kursu. Kurs waluty nadwyżkowej ulegał dewaluacji (cena wyrażona
w walucie w niedoborze obniżała się), natomiast ta ostatnia, na odwrót podlegała rewaluacji w
stosunku do waluty nadwyżkowej.
1 funt szterling = 1,70 $
1 funt szterling = 1,80 $ - co oznacza dewaluację dolara i rewaluację funta.

6

3) System kursów płynnych zastąpił system kursów sztywnych. Jest on wynikiem gry sił na rynku,

ustalonych przez relację popytu i podaży. Ich zmiany w przypadku walut powodują odpowiednie tzn.
równoważące zmiany poziomu kursu walutowego, zachodzące nieustannie z dnia na dzień, a nawet z
godziny na godzinę. Zjawisko obniżania kursu płynnego danej waluty określane jest jako deprecjacja,
a wzrostu kursu aprecjacja.

Istniejący system kursów płynnych nie podlega jednak tylko jedynie mechanizmom polegającym wyłącznie na
grze sił rynkowych, ale z różnych powodów rządy i banki centralne bardzo często podejmują interwencję na
rynku walutowym. Jej celem jest utrzymanie poziomu kursu danej waluty w granicach wyznaczonych przez
politykę walutową danego państwa oraz przez ustalenie w ramach międzynarodowej koordynacji polityki
finansowej głównych państw zachodnich. Interwencja państwa na rynku walutowym ma charakter
nieadministracyjny, polega na pośrednim kształtowaniu kursu przez oddziaływanie na popyt podaż walut.
Państwo dąży do zwyżki kursu własnej waluty, lub przeciwdziała spadkowi zwiększając sprzedaż obcych walut
z rezerw. Jeśli chce doprowadzić do spadku kursu lub przeciwdziała jego zwyżce, to skupuje obce waluty za
własną walutę. Instytucją pośredniczącą w imieniu państwa jest bank centralny. Tak kształtowane kursy
określane są mianem kierowanych lub sterowanych. Kurs złotego jest od 2000 roku kursem płynnym, zależnym
od podaży i popytu na naszą walutę.
Opisane podstawy systemów kursów płynnych dot. Obszaru walut wymienialnych. Wymienialność jest to stan
stosunków walutowych w których rząd i bank centralny tworzą podmiotom gospodarczym i osobom fizycznym
możliwość swobodnego obrotu dewizami – pełna swoboda występuje tylko w 60 krajach w pozostałych mamy
do czynienia z różnymi ograniczeniami. W Polsce do 1996 roku była wymienialność tzw. Wewnętrzna od
początku transformacji, a w momencie osiągnięcia trwale bezpiecznego poziomu rezerw dewizowych i
sprawnego sektora instytucji finansowych wymienialność nieograniczona. Pełna wymienialność wymaga
ogólnie dobrej i stabilnej sytuacji gospodarczej, konkurencyjności gospodarki, a także sprawnego działania
instytucji rynkowych.

2.2 Wahania kursu walutowego
Kurs walutowy zależy między innymi od wymiany handlowej i przepływów kapitału między krajami.

1. Cena dobra będącego przedmiotem wymiany handlowej jest podstawowym czynnikiem kształtującym

popyt na to dobro i jego podaż. Jeżeli w różnych krajach oferowane jest identyczne dobro A, to jego
cena w tych krajach wyrażona w jednej walucie powinna wykazywać tendencję do wyrównania się. Ta
zależność nazywana jest prawem jednej ceny:

·

- określany jako stosunek ilości jednostek waluty zagranicznej na jednostkę

waluty krajowej.
Zgodnie z prawem jednej ceny, wzrost/spadek ceny dobra A w kraju (przy założeniu ceteris Paribas) powinien
wymusić dostosowawcze zmiany kursu walutowego tak, aby równanie było spełnione. Wcześniejsze
rozważania można rozszerzyć na ceny przeciętne zarówno w kraju jak i za granicą i przedstawić równanie:

·

Przeciętne poziomy cen w danym kraju i za granicą wyrażone w jednej walucie powinny być sobie równe –
zależność tę nazywamy parytetem siły nabywczej. Parytet siły nabywczej implikuje, że kurs walutowy
dostosowuje się tak, aby odzwierciedlać różnice przeciętnych poziomów cen między krajami. Zmiany w
przeciętnych poziomach cen krajowych i zagranicznych powodują dostosowawcze zmiany kursu walutowego.

7

Aprecjacja/deprecjacja danej waluty jest zależna od różnicy między stopami inflacji za granicą i w kraju. Jeżeli
stopa inflacji w kraju jest wyższa niż za granicą, to oczekiwana stopa zmiany kursu walutowego jest ujemna –
należy więc oczekiwać deprecjacji waluty krajowej.

2. Zmiany kursu walutowego, można wyjaśnić porównując oczekiwane zyski z lokat krajowych i

zagranicznych.(porównujemy, czy w kraju, czy za granicą bardziej nam się opłaca założyć np. lokatę
terminową, przeliczamy na walutę krajową) Stopa zysku z lokaty za granicą zależy nie tylko od stopy
procentowej, ale także od bieżącego i oczekiwanego kursu walutowego.

Wybór lokaty w kraju lub za granicą
Relacja między stopą zysku z
lokaty w kraju i stopą zysku z
lokaty za granicą

Wybór lokaty

Za granicą

W kraju

W

kraju

lub

zagranicą

Jeżeli stopy zysku byłyby różne, to kapitał płynąłby w jedną lub w drugą stronę.
Warunek zrównania się stóp zysku z aktywów w kraju i za granicą nazywamy jest parytetem stopy
procentowej

uproszczona

postać

parytetu

to

Jeżeli krajowa stopa procentowa byłaby wyższa niż zagraniczna stopa procentowa w okresie t, to dla
zachowania parytetu stopy procentowej należałoby oczekiwać aprecjacji waluty krajowej w okresie t, czyli kurs
walutowy e

t

powinien wzrosnąć. Przy założeniu niezmienności oczekiwanego kursu walutowego (e

t+1

)oznacza

to, że oczekiwana stopa zmiany kursu walutowego

maleje.

Wyrost bieżącego kursu trwa do momentu zrównania się stopy zysku z aktywów krajowych ze stopą zysku z
aktywów zagranicznych. Na fluktuację kursu mogą pośrednio wpływać dodatkowe czynniki takie jak: cła,
ograniczenia ilościowe, preferencje w stosunku do dóbr krajowych i zagranicznych oraz zmiany w technice
produkcji.
Dla gospodarki istotne znaczenie ma kształtowanie się realnego kursu walutowego. Realny kurs e

r

jest to

nominalny kurs walutowy- określony jako stosunek ilości jednostek waluty zagranicznej na jednostkę waluty
krajowej, pomnożony przez stosunek przeciętnego poziomu cen krajowych do przeciętnego poziomu cen
zagranicznych.

Stopa zmian realnego kursu walutowego w przypadku stałości przeciętnego poziomu cen krajowych i stałości
przeciętnego poziomu cen zagranicznych (ewentualnie takich samych stóp inflacji w kraju i za granicą) równa
jest stopie zmian nominalnego kursu walutowego.

2.3 Bilans płatniczy
Bilans płatniczy
- jest zestawieniem wartości wszystkich transakcji ekonomicznych dokonywanych w danym okresie między
daną gospodarką krajową (przedsiębiorstwami, ludnością, rządem) a zagranicą.
- Jest zestawieniem wszelkich dochodów (wpływów) z jednej strony, ze wszystkimi wydatkami na rzecz reszty
świata z drugiej strony.
- Jest ważnym wskaźnikiem stanu gospodarki , wiele mówi o relacjach z otoczeniem
- jest narzędziem oceny sytuacji
- określa politykę ekonomiczną władz w przyszłości.
Zwykle bilans płatniczy składa się z 3 rachunków:

8

1) Rachunku obrotów bieżących – najważniejszą pozycją jest handel towarami oraz wymian usług i

jednostronnych przekazów pieniężnych ludności i władz.

2) Rachunku obrotów kapitałowych – zalicza się tu przepływ inwestycji bezpośrednich osób i firm

prywatnych, długo- i krótkookresowe przepływy zasobów o charakterze rezerw.

3) Rachunku zmian rezerw rządowych złota, obcych środków płatniczych i innych zasobów o charakterze

rezerw.

Odpowiadające powyższym rachunkom salda stanowią składowe całego bilansu płatniczego, zazwyczaj różnią
się od 0, lecz w sumie bilans musi się równoważyć
Bilans handlowy jest różnicą między wpływami z eksportu, a wydatkami na import towarów całej gospodarki
krajowej. Jeśli wpływy przewyższają wydatki, mówimy o dodatnim bilansie handlowym lub nadwyżce
eksportowej, jeśli dochody z eksportu są niższe od płatności za import, mówimy o ujemnym bilansie
handlowym lub deficycie handlowym.
Bilans obrotów bieżących oprócz bilansu handlowego obejmuje również saldo wartości transakcji
usługowych, przekazów (transferów) pieniężnych ludności i władz oraz dochodów z inwestycji.
Bilans obrotów kapitałowych – wynik netto przepływów kapitałowych, takich jak: inwestycje bezpośrednie,
inwestycje portfelowe, kredyty bankowe długo- i krótkoterminowe, kredyty eksportowe.

2.4 Równowaga bilansu płatniczego
Z księgowego punktu widzenia bilans płatniczy zawsze jest zrównoważony, z ekonomicznego nie koniecznie.
Transakcje autonomiczne –transakcje podejmowane z normalnych, ekonomicznych (komercyjnych )
powodów, bez uwzględnienia ich wpływu na stan bilansu płatniczego.
Transakcje wyrównawcze - to transakcje podjęte w odpowiedzi na transakcje autonomiczne, ich motywem
jest stosowne uzupełnienie stanu bilansu płatniczego.
Za nadwyżkę w bilansie płatniczym - uważa się sytuację, gdy strona kredytowa transakcji autonomicznych,
czyli przychody z nich, przewyższa ich stronę debetową, czyli płatności autonomiczne. Nadwyżka kredytowa
niwelowana transakcji autonomicznych niwelowana jest przez ujemne saldo transakcji wyrównawczych.
Deficyt bilansu płatniczego zachodzi wtedy, gdy płatności z tytułu transakcji autonomicznych przewyższają
dochody z nich, ów niedobór musi być wyeliminowany przez nadwyżkę z transakcji wyrównawczych.

2.5 BILANS PŁATNICZY A KURS WALUTOWY
Istotną sprawą jest związek między stanem bilansu płatniczego a kursem walutowym. Zmiana kursu
walutowego powoduje zmiany popytu zagranicy na dobra wytwarzane w danej gospodarce, a także zmiany jej
popytu na dobra produkowane za granicą. Dzieje się tak w skutek względnych zmian cen, po przeliczeniu z
jednej waluty na drugą.
Względne zmiany cen, wynikłe ze zmian kursu walutowego prowadzą do zmian popytu na towary i usługi.
Zmiana kursu może powodować istotne zmiany w poziomie obrotów handlowych, ich kierunkach
geograficznych i strukturze rzeczowej. Jeśli wymiana z zagranicą jest ważnym obszarem życia gospodarczego
kraju, to zmiana kursu walutowego może wywołać poważne zmiany poziomu i kierunków aktywności gosp.,
poziomu zatrudnienia w poszczególnych gałęziach gosp., dochodów różnych grup ludności.
Dlatego władze podejmują interwencję na rynku walutowym, która polega na interwencyjnych zakupach lub
sprzedaży obcych walut na rynku walutowym w celu zbliżenia kursu walutowego do poziomu zgodnego z
preferencjami polityki gosp. Władz.
Operacje wyrównawcze są instrumentem przeciwdziałającym niepożądanym zmianom kursu
walutowego. Do zapewnienia ich sprawnego funkcjonowania niezbędne są pewne zasoby rezerw finansowych
rządów we własnej walucie i walutach obcych.

9

2.6 Międzynarodowe przepływy kapitału.
Znacznie szybciej od handlu towarami rozwijają się przepływy kapitału między krajami. Przybierają
różnorodne formy, które można ująć w dwie grupy:

1) Kapitał długoterminowy

a) Zagraniczne inwestycje bezpośrednie – takie zakupy papierów wartościowych lub

innego rodzaju tytułów własności firm za granicą, które prowadzą do przejęcia w
całkowitym lub decydującym stopniu kontroli nad firmą zagraniczną – najbardziej
charakterystyczne jest założenie przez macierzyste przedsiębiorstwo filii zagranicznej
w formie spółki.

b) Zagraniczne inwestycje portfelowe – zakupy obcych papierów wartościowych lub

tytułów własności w zagranicznych firmach, ale nie prowadzące do uzyskania kontroli
nad nimi.

c) Długoterminowe kredyty bankowe – udzielane przez banki komercyjne podmiotom

zagranicznym – innym bankom lub firmom

d) Długoterminowe kredyty eksportowe – udzielane przez wielkie firmy nabywcom ich

produktów za pośrednictwem banków

e) Długoterminowe kredyty bezzwrotne oraz pomoc bezzwrotna – kredytodawcami są

rządy państw lub organizacje międzynarodowe, są udzielane na nieco dogodniejszych
warunkach, niż kredyty komercyjne. W znacznie mniejszej skali jest udzielana pomoc
bezzwrotna.

3) Kapitał krótkoterminowy:

a) Kredyty bankowe –
b) Kredyty eksportowe
c) Kredyty oficjalne wszystkie o krótkim horyzoncie czasu

Dominującym strumieniem w międzynarodowych stosunkach finansowych są ruchy prywatnego
kapitału w postaci kredytów bankowych, eksportowych, inwestycji bezpośrednich oraz inwestycji
portfelowych. Ruchy tych kapitałów nie są rozłożone równomiernie w sensie geograficznym. Najbardziej
intensywne powiązania tego typu łączą rozwinięte kraje o gospodarce rynkowej – zwłaszcza inwestycji
bezpośrednich. Ruch prywatnych kapitałów spełnia istotną funkcję w międzynarodowych stosunkach
gospodarczych, komercyjna natura prowadzi do aktywizacji środowiska, do którego dopływają,
towarzyszy im często przenoszenie nowoczesnej technologii i wiedzy. Niosą niekiedy zjawiska
niepożądane z punktu widzenia władz – tzw. Kapitał spekulacyjny – czyli wolne zasoby kapitałowe, dla
których właściciele poszukują lokat przynoszących najwyższą stopę zysku. Międzynarodowe przepływy
krótkoterminowego kapitału spekulacyjnego mogą zagrażać poziomowi kursu walutowego pożądanemu
przez władze. Są więc ożywczymi prądami w światowej gospodarce, ale niosą zjawiska niepożądane – np.
nadmierne zadłużenie niektórych państw, czy negatywne konsekwencje dla bilansu płatniczego i kursu
walutowego.

2.7 Międzynarodowe instytucje finansowe
Między instytucjami władz państwowych i międzynarodowych istnieje sieć powiązań regulujących stosunki
gospodarcze w przestrzeni międzynarodowej. Zwykle przyjmują ostać powiązań sformalizowanych i
zawartych w ustawodawstwie zainteresowanych stron. Podstawową ich formą międzypaństwowe umowy
gospodarcze –określające różne aspekty współpracy ekonomicznej, lub porozumienia grup państw dot. Ich
integracji gosp. Istnieją także niesformalizowane powiązania regulacyjne, np. koordynacja polityki
ekonomicznej o szczególnych, głównych państw zachodnich dokonywana w ramach spotkań ich przywódców i
ministrów.

10

Problem równowagi bilansu płatniczego - wyraz w postaci MFW Międzynarodowego Funduszu
Walutowego – organizacja założona w 1944 r, skupiająca 184 państwa, Polska od 1986. Cele:
- ułatwienie utrzymania równowagi bilansów płatniczych
- kraje członkowskie utrzymują w nim część rezerw obcych walut złota oraz własnej waluty
- przez pożyczki tych funduszy ułatwiają sobie wzajemnie dokonywanie operacji stabilizujących bilanse
płatnicze przy pożądanych kursach walutowych.
- koordynuje poczynania członków
- dyscyplinuje działania państw członkowskich tak, aby nie dopuściły do powstania nierównowagi w ich
bilansach płatniczych oraz pomoc w przypadkach, gdy jednak wystąpi.
Wraz z MFW powstał Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, zwany popularnie Bankiem
Światowym, którego celem jest:
- należą do niego prawie wszystkie kraje należące do MFW
- udziela długoterminowych kredytów finansujących rozwój gospodarki głównie w krajach trzeciego świata.
- obejmuje swoją działalnością również Europę Wschodnią – Polska otrzymała 5,4 mld $
W powiązaniu z Bankiem światowym działają następujące instytucje:

1) Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju – udziela pożyczek na ulgowych warunkach
2) Międzynarodowa Korporacja Finansowa – wspiera kredytami prywatne inwestycje krajów

zachodnich w krajach rozwijających się

3) Agencja Gwarancji Inwestycji Wielostronnych – wspiera gwarancjami w/w inwestycje, chroniąc

przed niektórymi rodzajami ryzyka.

Nową instytucją finansową jest Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOiR) – 1991 r założony przez
grupę państw wysoko rozwiniętych oraz kraje Europy Środkowo – Wschodniej w celu wspierania przemian
strukturalnych. Kapitał początkowy wynosił 10 mld euro, podwojono go w 1997. Dotychczasowe
zaangażowanie koncentruje się na wspieraniu rozwoju sektora prywatnego – do 2004 polskie przedsiębiorstwa
uzyskały ok. 2,8 mld euro.
Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) - będzie przybierał na znaczeniu, ze względu na proces integracji z
Unią Europejską. Jest to autonomiczna instytucja finansowa działająca w obrębie Unii, założona w 1958 r w
oparciu o postanowienia Traktatu Rzymskiego ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą. EBI jest
bankiem kredytującym przedsięwzięcia zgodne z celami politycznymi UE. Zasoby finansowe EBI pochodzą z
międzynarodowego rynku kapitałowego. EBI udzielił Polsce pożyczek na sumę 6 mld euro, głównie na
modernizację infrastruktury i ochronę środowiska.