Kto... bez zezwolenia zabiera i użytkuje, lub w inny sposób przejmuje cudzą

własność, zostanie ukarany za samowolne zawłaszczenie...

To samo mieć będzie miejsce, gdy ktoś bez przemocy, poprzez zamontowanie lub

wyłamanie zamka, albo w inny sposób, bez zezwolenia narusza czyjś stan posiadania,
lub też siłą bądź groźbą użycia siły nie pozwala innemu realizować prawa zachowania
lub posiadania czegoś.

Zbiór Praw Królestwa Szwecji, rozdz. 8, § 8

I

Ester Nilsson – takie nazwisko nosiła pewna osoba. Była poetką i eseistką, w wieku

trzydziestu jeden lat miała w dorobku osiem gęsto zadrukowanych broszur z dziedziny
krytyki sztuki i literatury. Według jednych niezależna, zabawna zdaniem innych, większość
ludzi nigdy nie słyszała jej nazwiska. Z morderczą precyzją budowała wizję świata,
czerpiąc ze swojej świadomości – i żyła w tym przekonaniu – że rzeczywistość jest
dokładnie taka, jakiej ona doświadcza. Czy, ściślej biorąc, że ludzie są tak stworzeni, iż
widzą świat takim, jakim by był, gdyby tylko oni uważniej go obserwowali i nie
okłamywali sami siebie. To, co subiektywne, jest obiektywne, a obiektywne – subiektywne.
Do tego w każdym razie dążyła.

Wiedziała, że poszukiwanie takiej samej precyzji w języku jest ograniczeniem, ale

mimo to jej poszukiwała, ponieważ każdy inny ideał byłby zbytnim ułatwieniem dla
intelektualnych oszustów i partaczy. Czyli dla osób, które nie są dość wymagające lub
skrupulatne w określaniu, jak zjawiska mają się do siebie nawzajem i jakie odbicie
znajdują w języku.

Mimo to raz po raz była zmuszona uznawać, że słowa są i pozostaną jedynie

przybliżeniem. Podobnie jak myśl, która aczkolwiek budowana na usystematyzowanych
przeczuciach i języku, nigdy nie jest aż tak godna zaufania, jak początkowo się wydawała.

Ów okropny dystans między myślą i słowem, wolą i sposobem jej wyrażania,

rzeczywistością i nierzeczywistością oraz to, co wyrasta w tej przestrzeni, jest
przedmiotem niniejszej opowieści.

Odkąd Ester Nilsson w wieku lat osiemnastu uznała, że koniec końców życie upływa na

zabijaniu nudy i w tym celu na własny użytek stworzyła język oraz idee, nigdy już nie
doświadczała uczucia nieprzyjemności ani nawet zwyczajnego przygnębienia. Nieustannie
pracowała nad rozszyfrowywaniem natury świata i ludzi. Odbyła studia filozoficzne na
KTH

[1]

i po napisaniu pracy dyplomowej, w której chciała porównać szkołę anglosaską z

francuską, czyli nałożyć na siebie minimalizm oraz logikę szkoły analitycznej na wspaniałe
wyobrażenia o życiu szkoły kontynentalnej, zajęła się pisaniem.

Od dnia, w którym znalazła odpowiedni język oraz idee i zdała sobie sprawę, na czym

polega jej zadanie, zrezygnowała z kosztownego życia, jadała tanio, sumiennie stosowała
środki antykoncepcyjne, podróżowała racjonalnie, nigdy nie zaciągnęła żadnego długu, czy
to w banku, czy u osób prywatnych, i nie wdawała się w sprawy, które by ją odciągały od
tego, czemu pragnęła poświęcać czas: czytania, pisania, myślenia i rozmawiania.

Żyła tak przez trzynaście lat, więcej niż połowę tego czasu spędziła w harmonijnym i

spokojnym związku z mężczyzną, który dawał jej poczucie równowagi, a przy tym
zaspokajał potrzeby fizyczne i psychiczne.

Potem odbyła rozmowę telefoniczną.

II

Telefon zadzwonił na początku lipca. Mężczyzna po drugiej stronie pytał, czy Ester nie

zechciałaby w ostatni weekend października wygłosić referatu o twórczości artysty Hugona
Raska. Zajmuje się on wideo-artem, czyli ruchomymi kombinacjami obrazów i tekstów, a
jego prace uważane są za znakomite i wyjątkowe. Jest ponadto ceniony za swój moralny
patos, rzadki w naszych skłonnych do powierzchowności czasach. Gdy inni mówią
wyłącznie o sobie, on mówi przede wszystkim o odpowiedzialności i solidarności –
zwykli podkreślać jego zwolennicy.

Wystąpienie miałoby trwać trzydzieści minut, honorarium jak zwykle.

Podczas tej rozmowy Ester znajdowała się na Sankt Eriksplan

[2]

. Było późne

popołudnie, słońce stało już dość nisko i świeciło jej prosto w oczy. Po powrocie do domu
z dumą opowiadała o zleceniu mężczyźnie imieniem Per, z którym żyła. Hugo Rask bowiem
to artysta, którego oboje obserwowali z wielką uwagą.

Lato minęło i nastała jesień. Życie Ester Nilsson toczyło się normalnym torem. Kilka

tygodni przed umówionym terminem zaczęła uważnie studiować dzieła Hugona Raska,
czytała teksty o nim oraz te, które on sam napisał. „Artysta, który nie odnosi się do
zagrożeń czyhających na społeczeństwo i człowieka w tej ponurej egzystencji, nie
powinien nazywać się artystą”, to jedno ze zdań, które kiedyś wypowiedział i które często
cytowano.

Odczyt Ester został zaplanowany na sobotę. W poprzedzającą niedzielę usiadła i

zaczęła pisać. Wiedziała, że musi mieć sporo czasu, by uwolnić się od powszechnie
używanego języka i standardowych myśli, które przerodziły się w ogólnie znane frazy.

Ester Nilsson zamierzała przygotować fantastyczne wystąpienie. Hugo Rask osłupieje,

kiedy ją usłyszy. Wszyscy artyści, a już zwłaszcza ktoś taki świadomy jak on, są bardzo
podatni na siłę sformułowań i ich erotyczny potencjał.

Z każdym dniem pracy nad tekstem narastało w niej poczucie podobieństwa łączącego

ją z obiektem rozważań. W niedzielę owo poczucie wypływało z respektu, przechodzącego
we wtorek w głęboki szacunek, po ćmiącą tęsknotę w czwartek i głębokie pragnienie
kontaktu w piątek.

Okazało się, że człowiek może tęsknić za kimś, kogo nie spotkał inaczej jak w

wyobraźni. Kochała go nie jak coś, co sama stworzyła – bo przecież go nie stworzyła. Ten
człowiek istnieje niezależnie od niej. Ale słowa, które należały do niej, teraz obejmują i
pieszczą dzieło, które jest jego.

Seminarium na temat dotychczasowego życia i twórczości Hugona Raska rozpoczynało

się w sobotę o godzinie pierwszej po południu. Oprócz Ester miał wystąpić także pewien
krytyk sztuki, po czym zaplanowano panel na temat „społecznej odpowiedzialności
artysty”.

Grupa wyznaczyła sobie spotkanie na kwadrans przed terminem rozpoczęcia zajęć.

Dzień był jeszcze dość ciepły i Ester włożyła cienki szary płaszcz, który układał się bardzo
ładnie, zwłaszcza u dołu. I wyglądał na drogi. Rzeczywiście był, tyle że kupiony na
wyprzedaży. Ester powiesiła go na oparciu stojącego obok krzesła. Kiedy Hugo Rask
wszedł do sali, uznał, że usiądzie na tym właśnie krześle, choć inne były wolne. Najpierw
jednak zdjął płaszcz Ester i powiesił go w okiennej wnęce. Palce trzymające tkaninę i gest,
jakim unosił okrycie, były bardziej zmysłowe, niż można oczekiwać, kiedy ktoś dotyka
rzeczy materialnej. Miękkość jego ruchów ujawniała absolutną życzliwość i pełną
delikatność w fizycznej postaci.

Jeśli się w ten sposób dotyka rzeczy i tkanin, trzeba mieć w sobie wyjątkową czułość i

wrażliwość, pomyślała Ester Nilsson.

Podczas odczytu Hugo Rask siedział, bardzo skupiony, w pierwszym rzędzie. W ogóle

skupienie stu pięćdziesięciu osób obecnych na sali było znaczne. Potem podszedł do Ester i
z rozpromienioną twarzą dziękował, ściskając obie jej ręce i całując w policzki.

– Nigdy jeszcze nikt spoza środowiska nie zrozumiał mnie lepiej, ani z taką precyzją.

Ester szumiało i buzowało w głowie, z trudem nadążała za dalszym ciągiem

seminarium. Mogła myśleć jedynie o wdzięczności, którą widziała w jego twarzy.

Kiedy o piątej program spotkania został wyczerpany, Ester próbowała trzymać się

blisko Hugona i starała się wyglądać inaczej, niżby to wynikało z jej samopoczucia. Na
sali znajdował się też syn artysty, młody człowiek z brodą, w szydełkowej czapeczce,
bezpośredni i spontaniczny. Pochwalił wystąpienie Ester i oznajmił, że powinni teraz
wszyscy troje pójść czegoś się napić. Była to też jedyna rzecz na świecie i poza nim, jaką
Ester Nilsson chciałaby zrobić. Gdyby tego wieczora mogła pójść z Hugonem Raskiem na
piwo, jej życie byłoby spełnione.

Ale musiała wracać do domu.

Przyjechał z wizytą brat z zagranicy, Ester zaprosiła go i ojca na obiad. Brat przyjeżdża

raz w roku, nie mogła tego odwołać.

– No to może innym razem – rzekł Hugo.

– W każdej chwili – odparła Ester głucho, by ukryć wzburzenie.

– Wstąp któregoś dnia do atelier, gdy będziesz przechodzić obok. Dam ci te płyty DVD,

których ci brakuje.

– Odezwę się przedtem – powiedziała Ester wciąż stłumionym głosem.

– Naprawdę wspaniałe było to, co dzisiaj przedstawiłaś. Jestem poruszony.

– Dziękuję. Mówiłam samą prawdę.

– Prawda – rzekł Hugo w zamyśleniu. – To jest to, czego szukamy i ty, i ja, czyż nie?

– Rzeczywiście tak jest – potwierdziła.

Podczas obiadu z przyjacielem, ojcem i bratem, Ester trawiła tęsknota, by znaleźć się

poza domem. Brzmienie głosu świadczyło o tym, co czuje, podobnie jak blask w oczach.
Zdawała sobie z tego sprawę, ale nie mogła zmienić ani brzmienia, ani blasku. Chciała
mówić tylko o Hugonie i jego sztuce oraz o tym, co dzisiaj zostało powiedziane. W
pewnym momencie zapędziła się i zakpiła sobie z artysty w nienaturalnie szorstki, ale
zarazem pełen oddania sposób. Komuś uważnemu mogłoby to powiedzieć wszystko.
Jednak nikt z siedzących przy stole szczególnie uważny nie był.

Ester czuła się bardzo samotna i bardzo zmęczona. W ciągu kilku godzin, a raczej od

tamtej niedzieli, kiedy to zaczęła pisać o Hugonie Rasku, czy też może w następstwie
długotrwałego procesu rozpadu związku, Ester stała się kimś obcym dla swojego
mężczyzny. Cała była jedną wielką tęsknotą. Miała nadzieję, że przerodzi się to w przyjaźń,
pokrewieństwo z wyboru. Artysta pozna ją i Pera, będzie bywał u nich w domu, jadał
obiady. Będą roztrząsać wielkie problemy i poprzez te rozmowy pobudzać nawzajem
własny rozwój. Niczego nie będzie się zmieniać, tylko wzbogacać.

Rzeczywistość można ogarniać jedynie etapami, inaczej się nie da. Ester znajdowała

się na drugim etapie.

III

Poszła do niego po dwóch tygodniach, w pewien starannie wybrany wieczór. Przez

cały czas od pierwszego spotkania nie myślała o niczym innym. Fakt, że ją prosił, by
wstąpiła do atelier po płyty z jego wcześniejszymi pracami, dawał jej prawo złożenia
wizyty. By nie robić wrażenia, że się narzuca, zwlekała tak długo, jak tylko mogła.

Drzwi otworzył współpracownik Hugona Raska, odziany w poplamiony roboczy

kombinezon. Ester tłumaczyła mu szczegółowo i rozwlekle po co przyszła. Relacjonowała
to, czemu nikt się nie dziwił, by pokryć to, czego nikt nie widział. Kiedy współpracownik
pojął wreszcie jej nieskomplikowaną sprawę, oznajmił, by zaczekała przy drzwiach, a on
zaraz płyty przyniesie. Szybkim krokiem ruszył w głąb lokalu. Ester umierała z tęsknoty za
spotkaniem i nie byłaby w stanie znieść rozczarowania, gdyby do niego nie doszło z
takiego trywialnego powodu.

Zjeżyła się. – Ja muszę też z nim porozmawiać – oznajmiła podniesionym głosem.

Bywają chwile, momenty brzemienne w skutki, które potem mijają, ale na wszystko jest

już za późno, kiedy przytomność umysłu decyduje o przyszłości. Musiała zdobyć się na
odwagę i musiała zrobić to właśnie teraz. Wszystko trwało ze dwie sekundy.
Współpracownik się wahał. Jako członek sztabu asystentów miał za zadanie chronić
swojego idola i szefa. Przypuszczalnie sam miał nadzieję zostać któregoś dnia artystą,
dlatego trzymał się blisko wielkich, by podglądać i się uczyć.

W końcu poprosił, by zaczekała, i wszedłszy po schodach, zniknął we wnętrzu atelier.

Kiedy wrócił, nieco spuścił z tonu – Ester może wejść.

Na piętrze siedział Hugo Rask z kompanem nazwiskiem Dragan Dragović, znanym jako

ktoś, z kim Hugo Rask roztrząsa sprawy tego świata, kto wywiera wpływ na jego myślenie
i jego nadzwyczajne ego. Chociaż na odwrót – to, czego Hugo ewentualnie nie powinien
był mówić ani pomyśleć, wychodziło w świat nieocenzurowane. We wszystkim byli oni
dwaj, Dragan i Hugo, dyskutowali o panującym na świecie napięciu, odnosili się do
wieczności. To, co małe i powszednie, nie budziło ich zainteresowania.

Zainteresowania Ester Nilsson także nie.

Na jej widok Hugo wstał i twarz mu się rozjaśniła. Uściskał ją poufale i prosił, by się

rozgościła. Dragan nadal siedział z jedną szczupłą nogą założoną na drugą, wyciągnął rękę
na powitanie, ale tak, że musiała do niego podejść. Miał buty w dziurkowany wzorek,
mrużył oczy, bo szczypał go dym z papierosa, co nadawało jego twarzy wyniosły, a
zarazem obojętny wyraz.

– Jesteś poetką? – spytał.

– Tak.

– Tłumaczoną?

– Owszem, chociaż nie za wiele. Zresztą nie ma na to żadnej miary.

– Co chcesz osiągnąć przez swoją poezję?

– Skłonić innych, by widzieli to, co ja widzę.

Dragan nie rzekł nic więcej. Trudno ocenić, czy odpowiedzi go zadowoliły, czy nie,

Ester uznała jednak, że były lepsze, niż oczekiwał i że mu to się nie spodobało.

– To, co zrobiłaś w poprzednią sobotę, było fantastyczne – chwalił Hugo.

Wydawał się jakiś niepewny obok pozbawionego humoru Dragana.

– A co zrobiłam? – spytała Ester.

– No, referat o mnie.

Czuła łoskot własnego pulsu i patrzyła na Hugona. Na to jak siedzi, wysoki i barczysty,

wypełniony jedzeniem i piciem oraz przeżytymi latami. Kochała to wszystko do tego
stopnia, że bolało ją w środku.

– Ostatni weekend spędziłem w Leksand – powiedział.

Ester czekała na dalszy ciąg.

– Mam tam dom. Koło Siljan.

Było coś dziwnego w tych zdaniach, jakby również on rozliczał się z czegoś, czego nikt

nie był ciekaw, by ukryć to, czego nikt nie widzi. I rzeczywiście, Dragan uniósł jedną brew.
Ester pomyślała, że Hugo zaczął mówić o Leksand i swoim domu, bo chciał niezwłocznie
zaprezentować się jej w całej okazałości.

Usiadła na krześle, ale nie zdjęła puchowej kurtki. Kupiła ją wczoraj, bo pojawił się

pierwszy przymrozek. Spodnie też były nowe, granatowe, ze sztruksu. Kurtka miała
gustownie dobrane niebieskie sztruksowe detale na ramionach. Ester jest w stanie
zdecydować się na zakup nowego ubrania tylko wówczas, gdy wszystkie substancje
sygnalizacyjne w mózgu działają na najwyższych obrotach. Bo poza tym jest to dla niej
kompletnie bezsensowne zajęcie, które jedynie pochłania czas przeznaczony przez nią samą
na rozszyfrowywanie rzeczywistości i szukanie języka najpełniej ją oddającego. Pewnego
dnia zrozumie, jak się to wszystko ze sobą łączy. Na razie rzeczywistość objawia się jej
tylko we fragmentach i kawałkach.

Hugo Rask pokiwał z uznaniem na widok kurtki i powiedział, że jest piękna, nie taka

nadmuchana jak inne puchówki. Ester rozpięła zamek, żeby się nie zgrzać, ale pomyślała,
że gdyby całkiem ją zdjęła, mogłoby to wyglądać, jakby sama się wpraszała na dłuższą

wizytę. A ponieważ dokładnie tego pragnęła – zostać tu na zawsze – to rozebrać się nie
może.

Akurat w tym przypadku nie była w stanie pojąć, że rzeczą normalną byłoby zdjąć w

pomieszczeniu grubą kurtkę, nawet jeśli przyszła tu tylko na chwilę. Najtrudniejsze jest
udawanie normalności. Normalność bowiem zawiera pewną beztroskę, której nie da się
imitować. Przesada jest widoczna i staje się śmieszna. Ale próba udawania uczuć ma tę
przewagę, że obserwator nie jest niczego pewien. Życie doprowadzone do ostateczności
zmusza, by kierować się wstydem i honorem, a kiedy pojawia się lęk, można też doznać
ulgi, że nie pozostawiło się po sobie wyraźnych śladów. Zawsze można zaprzeczyć. Fakt,
że nie zdjęło się kurtki, że człowiek zachowuje się niezdarnie i jest zdenerwowany, nie
stanowi wystarczającego dowodu. Co najwyżej może być poszlaką.

Ester Nilsson, która zazwyczaj odrzucała wstyd i honor dlatego, że czynią one

człowieka niewolnikiem cudzych ocen, zastanawiała się teraz, czy powinna zdjąć kurtkę,
czy też jej nie zdejmować, żeby nie zdradzić, jak bardzo jest zakochana.

Rozmawiali o dziele Hugona, o jego dokonaniach i pozycji jako artysty. On trochę

wypytywał o jej sprawy, ale Ester szybko skierowała rozmowę ponownie na niego,
wspominając o pewnym cyklu obrazów, w którym przedstawia ludzi w deszczu na
przystanku autobusowym – a motyw ten przewijał się przez lata w jego pracach
wielokrotnie.

Skąd ten motyw i dlaczego wciąż powraca?

Hugo wstał, uniósł ręce w górę, zrobił kilka kroków, zdjął jakąś kartkę ze ściany. Ester

widziała jego ciało od tyłu, zapragnęła zerwać się z miejsca i je objąć.

– Dlatego, że jest piękny – odparł, zgniótł kartkę i cisnął do kosza.

Na widok jego ruchów Ester poczuła, że jej ciało wiotczeje. W głowie jej się zakręciło

od tej zmysłowości, która musi budzić się w każdym, kto widzi, że ludzie w deszczu mogą
być piękni. Czyż przez całe swoje życie nie szukała właśnie tego?

Ale musiała wracać do domu, do czekającego tam mężczyzny, który ze strachu przed

odpowiedzią już nie pyta, gdzie była i dlaczego przestała z nim rozmawiać.

IV

Któregoś popołudnia Ester spotkała się w kawiarni z przyjacielem. Pili kawę, jedli

muffinki i rozmawiali o tym, co się ostatnio wydarzyło w ich życiu. Ester bardzo lubiła
swojego przyjaciela, znali się od dawna. Po dłuższej chwili przyjaciel zaczął jej się
przyglądać z zaciekawieniem i rzekł:

– Czy ty jesteś zakochana w Hugonie Rasku? Czerwienisz się za każdym razem, kiedy

padnie jego nazwisko. Szczerze mówiąc, jesteś czerwona przez cały czas.

Ester chwyciła serwetkę.

– Ale nie mam zamiaru zostawić Pera.

Zdumienie przyjaciela przeszło w osłupienie.

– Była o tym mowa?

– Nie.

Osłupienie przyjaciela ustąpiło pełnej współczucia pewności.

– Mamy ze sobą świetny kontakt. I będziemy przyjaciółmi – oznajmiła Ester.

On roześmiał się ubawiony. Ale Ester wierzyła w to, co mówi. Nie przyjmowała do

wiadomości, że przekroczyła jakąś granicę. Mózg nie zna czasów gramatycznych. Dostał
już to, za czym tęsknił. Skok dokonuje się wówczas, gdy nie chcemy zaprzepaścić
przyszłości, którą już poznaliśmy.

– Strasznie jesteś czerwona – stwierdził przyjaciel.

Ester uniosła ręce do policzków, głównie po to, by je zakryć, ale też po to, by je

ostudzić.

– Gorąco tu – powiedziała.

Namiętność w niej szalała. Silniki pracowały na pełnych obrotach. Żyła powietrzem.

Nie jadła i nie potrzebowała żadnego pożywienia. Nie piła i nie odczuwała pragnienia. Z
każdym dniem spodnie robiły się luźniejsze. Jej ciało płonęło i nie mogła spać. Zaczęła
wkładać komórkę do szuflady nocnego stolika i w pozbawionym skrupułów egocentryzmie
zakochania nie pojmowała, że mężczyzna leżący obok niej zaciska zęby w niemej
wściekłości. Rozpacz to za duże słowo, bo ten mężczyzna jest człowiekiem zamkniętym
nawet przed samym sobą, ale nie tak bardzo za duże – o jakiś numer, może dwa. O ile
dawniej raczej nie ulegało wątpliwości, że Per i Ester dobrze się nawzajem czują w
swoim towarzystwie i zawsze są razem, to teraz stawało się jasne, że Ester wieczorami nie

wraca do domu, dopóki ostatecznie nie musi. Cały ich związek stawał się coraz bardziej
niepewny, toteż jego rozpad dokonał się bez komentarzy.

SMS-y od Hugona przychodziły zazwyczaj w nocy, kiedy współpracownicy i Dragan

poszli już do domu, a on pracował jeszcze w samotności. Codziennie koło północy
przysyłał kilka przyjaznych słów, które ona natychmiast czytała. Na posłaniu obok leżał
człowiek, który przestał istnieć.

Atelier Hugona mieściło się przy Kommendörsgatan, w jednym z nielicznych tutaj

skromnych domów. Wieczorami Ester krążyła po tej okolicy. Miała nadzieję na jakiś błysk,
mgnienie, w którym może ktoś, kto jest z nim w bliskim kontakcie albo nawet on sam, ukaże
się w bramie. I któregoś razu tak się właśnie stało. Wracając z kina, Ester poszła okrężną
drogą, obok domu Hugona, żeby ponownie przejść się w pobliżu. I wtedy zobaczyła go na
chodniku, po drugiej stronie ulicy. Szybkim krokiem zmierzał w przeciwnym kierunku.
Ester zawróciła i szła za nim, choć w pewnym oddaleniu. Hugo skręcił raz, potem drugi i
wszedł do sklepu ICA Esplanada przy Karlavägen. Ester czekała na zewnątrz.

Trzy i pół minuty później on wyszedł z niewielką torbą w ręku i tą samą drogą wracał

do domu. Ona trzymała się jakieś dwadzieścia metrów za nim. Kiedy zbliżyli się do jego
bramy, podbiegła, położyła mu rękę na ramieniu i krzyknęła:

– A to ci traf!

Hugo nie okazał najmniejszego zaskoczenia, pociągnął ją za ramię i rzekł:

– Wejdź na górę. Rozmawiamy trochę po pracy, kilku współpracowników i ja.

– Myślisz, że oni by chcieli, żebym przyszła?

– Ja chcę. Chodź.

Pięć osób stało w należącej do pracowni kuchni z kieliszkami czerwonego wina w

rękach, opierając łokcie o wysoki barowy blat. Hugo wyjął zakupy: keksy, winogrona i
pleśniowy ser.

Jedna ze współpracownic spoglądała na Ester krzywo. Była to młoda kobieta z

nastroszonymi włosami i w zwracających uwagę okularach. Może to jednak pomyłka, bo
Ester nie bardzo rozumiała, jaki mógłby być powód jej niechęci.

Towarzystwo jadło i piło, zachwalało ser. Hugo wyjaśniał, że kombinacja smaków

chleba, sera i winogron potrzebowała wieków, żeby się rozwinąć. Dopiero w tak długim
czasie może się dokonać odpowiednia ewolucja kubeczków smakowych człowieka. On
dziwi się wszystkiemu, co wymaga czasu. Ester odnotowała to wcześnie i nawet
analizowała w swoim referacie. Poruszona, i fizycznie, i psychicznie faktem, że stoi obok
ukochanego, myślała oto o serze, jak zwyciężył w konkurencji z innymi tego rodzaju
wyrobami, i o pleśniakach, które trzeba odsiewać przez sitko w staraniach o ulubiony przez
ludzkość smak. Uwielbiała te jego refleksje nad tego rodzaju wielkimi, poważnymi
sprawami.

Jedyne, z czego nie była zadowolona, to fakt, że on nieustannie otoczony jest ludźmi.

Mówi to o nim coś, do czego Ester odnosi się z pewnym sceptycyzmem. Wolała, żeby był
samotnym wilkiem, przepełnionym tęsknotą za kimś bliskim, którą ona mogłaby ukoić.

Zanim człowiek zrozumie, dokąd uczucie może go doprowadzić, rozmawia ze

wszystkimi o ukochanej osobie. I nagle to się kończy. Wtedy lód jest już cienki i śliski.
Człowiek zaczyna sobie zdawać sprawę, iż każde słowo ujawni jego zakochanie.
Udawanie obojętnego jest tak samo trudne, jak odgrywanie normalności. Zresztą to w
gruncie rzeczy jedno i to samo.

Ester jeszcze do tego nie dojrzała, co wyszło na jaw, kiedy na pewnej wystawie

spotkała redaktorkę filozoficznego czasopisma Grottan, dla którego czasem coś pisywała, i
jakoś prawie natychmiast rozmowa zeszła na Hugona Raska, choć wystawa dotyczyła
całkiem innych spraw. Redaktorka przytakiwała, że to bardzo interesujący artysta, i zaraz
wpadła na pewien pomysł. Powiedziała, że redakcja zamyka właśnie kolejny numer,
którego głównym tematem jest poświęcenie się człowieka i obowiązek, jednak brakuje im
jeszcze materiału, który by wiązał całość, a na dodatek przyciągał czytelnika. Redaktorka
dotychczas nie zdecydowała, co by to mogło być. Ponieważ jednak twórczość Hugona
Raska zawsze krąży wokół problemów etycznych, zaproponowała wywiad z nim na temat
napięcia między „ja i ty” w jego dziele oraz w nim samym.

Ester Nilsson zaczerwieniona po korzonki włosów spytała, dlaczego redaktorka uważa,

że właśnie ona byłaby osobą odpowiednią do takiego zadania. Nigdy bowiem nie
zajmowała się tym stanem napięcia ani na poziomie filozoficznym, ani w referacie na temat
dzieła Raska.

– Dlatego, że jesteś zakochana w Hugonie Rasku i będziesz miała odwagę zadawać

pytania, których stawianie nikomu innemu nie przyszłoby do głowy.

– Z jakiego powodu w to wierzysz?

– W co?

– Że stawia się wtedy przenikliwe pytania. Ja myślałam, że jest odwrotnie, że

zakochanie czyni człowieka bezkrytycznym i nieskłonnym do ocen.

– Nieskłonnym z pewnością się jest. Ale nie bezkrytycznym, raczej ścisłym. Jeśli

ukochany okazuje się człowiekiem godnym pożałowania, pełnym sprzeczności i słabym,
wszystko to sprawia, że kocha się bardziej.

– Mówisz jakby z własnego doświadczenia.

– Możesz być pewna, że tak jest.

Redaktorka roześmiała się szerzej, niżby pozwalał na to jej nadpsuty przez wino i

papierosy garnitur zębów.

– Ale ja mam też inny, choć bliski temu powód, by ciebie o ten wywiad prosić.

– Co to takiego?

– Jedynie człowiek zakochany zdoła przygotować taki artykuł w ciągu tygodnia. A

więcej czasu nie mogę ci, niestety, dać.

– Dlaczego uważasz, że jestem zakochana?

– Widzę to po tobie.

– Ja wysoko cenię jego sztukę – odparła Ester. – Tak naprawdę jest.

Redaktorka roześmiała się pobłażliwie i nie bez złośliwości.

– Maksimum 20 000 znaków, minimum 18 000. Termin na za tydzień.

Wywiad tego rodzaju wymaga godzin rozmowy i licznych kontaktów później, przy

pracy nad tekstem. I to była dla Ester szansa.

Następnego ranka zatelefonowała do Hugona. Propozycja mu pochlebia, ale musi rzecz

rozważyć, powiedział. Temat jest trudny, wymaga pracy i czasu, tekst musi być
przemyślany, musi po prostu być dobry. W zasadzie jednak jest zainteresowany, poza tym
żywi szacunek dla Grottan.

Tego dnia Ester zdała sobie sprawę, iż w żadnym razie nie potrafi powiedzieć swojemu

partnerowi o tym zamówieniu i zrozumiała, że ich relacja dobiegła końca. Pozostaje tylko
kwestia, jak mu to zakomunikować. Miała nadzieję, że on sam jej pomoże. I rzeczywiście
tak się stało. Per, który nie był w stanie dalej żyć w takiej niepewności jak ostatnio,
następnego wieczora ujął ją za ramię i spytał:

– Czy to ma jeszcze jakiś sens? To między nami?

Ale spoza słów do Ester docierało przede wszystkim pragnienie ukojenia i ulgi. Per

zadał pytanie, by w odpowiedzi usłyszeć, że się myli. W człowieku, który chce odejść,
rodzi się opór. Lęk przed nieznanym, przed kłótnią i przed tym, że będzie się żałować. Ten,
który nie chce zostać porzucony, może ów opór wykorzystywać. Wtedy jednak trzeba
stłumić potrzebę szczerości i uczciwości. Sprawa musi pozostać niezdefiniowana. Ten,
który nie chce zostać porzucony, musi temu, który chce odejść, pozostawić
wyartykułowanie zmiany. Jedynie tak udaje się zatrzymać człowieka, który nie chce z nami
być. Z tego powodu rozpadają się najgłębsze związki na świecie.

Ester myślała: ja nie mogę. Nie mogę łagodzić jego bólu i unikać osobistych

przykrości. Nie mam prawa.

– Nie, to nie ma już żadnego sensu – odparła.

– A więc to koniec?

– Tak.

– W takim razie jutro możesz się wyprowadzić.

– Nie mam gdzie mieszkać.

– Jutro, kiedy wrócę z pracy, ma cię tu nie być.

Następnego dnia przed południem Ester przeprowadziła się do matki na Tulegatan.

Matka nie pytała ani za dużo, ani za mało. Powiedziała, że córka może u niej mieszkać tak
długo, ile zechce.

Kiedy Ester obudziła się pierwszego ranka, nie było w niej żalu, nie było tęsknoty, a

jedynie poczucie wolności. Nikt nie może ukrywać przed sobą samym własnego upojenia
szczęściem. Mówi się, że zerwanie zawsze bywa trudne. Jednak ten zakochany w kimś
innym nie może być równocześnie nieszczęśliwym, nie naprawdę. Może być przytłoczony
poczuciem winy i zamieszaniem, jakie go teraz czeka, może współczuć temu drugiemu. Ale
zakochanie jest czymś totalnym, a nawet totalitarnym. Obejmuje wszystko, co się robi i
myśli, stąd bierze się jego dewastująca siła.

Ester ustaliła pierwsze spotkanie z Hugonem w sprawie wywiadu na najbliższą

niedzielę o godzinie pierwszej.

V

Niedziela wypadła w szary, wilgotny i senny dzień. Dochodziła pierwsza, kiedy Ester

znalazła się na bocznej uliczce w pobliżu domu Hugona i wyczekiwała chwili, gdy będzie
mogła zadzwonić do drzwi. Była przed tym spotkaniem spokojna. Wiedziała, że potrafi
przez wiele godzin rozmawiać w skupieniu o sprawach istotnych. To nie może się nie udać.
Lekko niepokojąca była tylko myśl, że mogłaby stracić tę przyszłość, w której jej tęsknota
już sobie uwiła gniazdko.

Stwierdziła, że jest bardzo głodna, więc w kiosku hotelu Mornington przy Nybrogatan

kupiła wegetariańską kiełbaskę. Kiedy skończyła jeść, wybiła pierwsza. Ester odczekała
jeszcze dwie minuty, potem przeszła na ulicę Hugona, przed jego dom. Zadzwoniła, on
otworzył. Uścisnął ją niezgrabnie, wzrok miał rozbiegany. Jakaś nowa wrażliwość i
wstydliwa samokontrola pojawiła się w jego zwykle swobodnym i jowialnym zachowaniu.
Cała dawna niefrasobliwość zniknęła. Po raz pierwszy spotkali się sam na sam i w jego
skacowanych oczach widoczna była mętna świadomość, że wszystko, co teraz
przedsięwezmą, będzie mieć konsekwencje. Usiedli na krzesłach przy masywnym biurku
zarzuconym papierami i książkami. Ester pomyślała, że Hugo, jak na człowieka, który dużo
siedzi, nosi zbyt obcisłe slipy. Włączyła dyktafon i zaczęli pracować.

Wielu uważa, że jesteś w swojej sztuce opętany moralnością, powiedziała Ester trochę

po omacku, na próbę, po prostu, żeby rozpocząć. Czy może raczej człowiekiem, jego naturą
i jego pierwotnymi zachowaniami?

Tak właśnie najchętniej bym to opisał, odparł i zdawał się doceniać jej obserwację.

Opętanie człowiekiem jako takim, tak. Ale opętanie to zbyt negatywne określenie,
powiedziałbym raczej skrajne zainteresowanie. Indywidualne różnice pomiędzy
jednostkami interesują go jedynie jako odbicie człowieczeństwa każdej z nich – mówił – i
on tego właśnie szuka. Jego interesują symbole rzeczy, jak w świecie idei Platona.
Człowiek jako człowiek. Krzesło jako krzesło. Ciało jako ciało. Przez to dorobił się
beznadziejnej opinii u tej części inteligencji, która już dawno rozprawiła się z wszelką
pospolitością i naturą ludzką, wtrąciła Ester. Zdaniem tej inteligencji nie można mówić o
człowieku jako takim, nie dodając, że ów człowiek jest białym, mężczyzną,
Europejczykiem i mieszczaninem. Krzesło jako takie nie istnieje, bo pochodzi na przykład z
Zachodu i z określonej epoki. A ciało, o którym mówił Hugo, było protofaszystowskie.

On tego nie skomentował, powiedział natomiast, że wiedzę, zarówno w sztuce, jak i w

nauce, najłatwiej zdobyć poprzez zmuszenie się, by patrzeć na rzeczy po nowemu, widzieć
je takimi, jakie są, obnażonymi aż do kości. Oraz poprzez to, by nigdy nie uważać ani ich,
ani ich form za samo przez się oczywiste. Jeśli chce się widzieć ruchy człowieka, trzeba

patrzeć na szkielet. Gdy chce się widzieć odcisk, należy szukać formy, dzięki której go
wykonano. Ewentualne wariacje są tam jedynie po to, by zakłócać spojrzenie, szablon jest
ten sam, a wszystko wynika z pierwotnego zjawiska, tak samo człowiek, jak i rzecz.

Ester powiedziała, że całkowicie podziela ten pogląd na podstawową strukturę

wszelkiej egzystencji. Pytanie tylko, jak dalece powinniśmy krytykę tego brać do siebie.
Hugo jest bardziej zajęty przedstawianiem siebie czytelnikom, niż przejmowaniem się, czy
ja podzielam jego poglądy i czy to jest słuszne, pomyślała Ester. Fakt, że przygotowała
plan B tej rozmowy, nie oznacza, że Hugo powinien go poznać. Musi być cierpliwa i
dalekowzroczna.

Ester zmieniła więc wątek i spytała, na czym Hugo opiera swoją moralność. Czy

ocenia działania po konsekwencjach czy według zasad. Nie wyglądało na to, że zrozumiał
pytanie, wobec czego wyjaśniła, iż ona sama często się zastanawia, czy wszyscy nie
jesteśmy w jakiś sposób utylitarystami. To znaczy nie wyznajemy etyki konsekwencji, czyli
nie wartościujemy wedle rezultatu, nawet jeśli zdajemy się wychodzić od zasad.

– O co ci chodzi? – spytał ostro, zirytowany. – To chyba nie jest sprzeczność?

Ester denerwowała się, uznała jednak, że zrezygnowanie z tego tematu byłoby bardziej

krępujące, niż kontynuowanie go.

– Ktoś, kto kieruje się etyką konsekwencji – powiedziała – ma obowiązek występować

przeciwko demokracji, jeśli się okazuje, że jej następstwa są gorsze niż następstwa
dyktatury. Dla kogoś takiego nie istnieje żadna rzeczywista wartość w niczym oprócz
maksymalnie dobrego samopoczucia, podczas gdy dla etyka prawa rzeczywista wartość
istnieje jedynie jako punkt orientacyjny. Rzeczywista wartość w wolności i autonomii.

Po każdym zdaniu Ester robiła krótką przerwę, ale żadnej reakcji nie było.

– To, co etyk prawa musi ścierpieć, to myśl, że jego postawa przynosi gorsze

konsekwencje niż inne postawy, a mimo to musi twardo obstawać przy swoim i umieć
umotywować zasadę wolności i autonomii jednostki.

Twarz Hugona pozbawiona była wyrazu, jeśli nie brać pod uwagę lekkiego zdziwienia,

które mogłoby wyrażać podziw. Ale nawet brak wyrazu jest wyrazem, stwierdziła Ester.

– Jak zatem etyka prawa sobie z tym radzi? – Ester nadal forsowała swoje, chociaż

coraz bardziej żałowała, że odeszła od głównego tematu. – Czy mimo wszystko nie jest tak,
że etyka prawa w dłuższej perspektywie zakłada, iż autonomia jednostki to jedyne, co
przynosi możliwe do przyjęcia rezultaty i tym samym bezradnie przeradza się w etykę
konsekwencji, w jakąś formę utylitaryzmu zasad?

Hugo trzymał ręce na oparciu krzesła i kiwał się zamyślony.

– W długiej perspektywie wszyscy jesteśmy martwi, jak powiedział Keynes – rzekł w

końcu.

– A jak właściwie powstaje rzeczywista wartość oraz zasady? – ciągnęła dalej Ester. –

Czyli to, czego utylitarysta się wystrzega, a z czego etyk prawa wywodzi swoje
twierdzenia? Czy nie istnieje konieczność porównania z domniemaną gorszą alternatywą?
Ale gorszą w porównaniu z czym? Czy punktem odniesienia nie może być skutek, czyli to, z
czego etyka prawa rezygnuje?

Hugo wodził wzrokiem po pokoju. Po chwili powiedział:

– Kiedy blisko dwieście lat po rewolucji francuskiej zapytano chińskiego premiera

Czou En-laja o jej efekty, to wiesz, co odpowiedział? „Za wcześnie o tym mówić”. Czyż to
nie cudowne? „Za wcześnie o tym mówić”.

Hugo roześmiał się. Nie był to śmiech wszechogarniający.

– Ale w tak odległej perspektywie wszyscy, jak powiedziano, jesteśmy martwi –

odparła Ester.

– Ja jestem artystą – rzekł Hugo. – Moralność istnieje również w estetyce.

– Wyjaśnij.

On: Estetyka to działanie moralne.

Ona: Co to znaczy?

On: To znaczy, że estetyka, sztuka jako taka, ma rewolucyjną siłę.

Ona: Niezależnie od treści?

On: Jeśli nie zawiera treści, to nie jest sztuką.

Ona: Czyli to jest definicja?

On przytaknął.

Ona zapytała, czym w takim razie są inne dzieła, te, które nazywa się sztuką, ale one nią

nie są, bo brak im rewolucyjnej siły.

On odparł: Rzemiosłem. Albo tandetą.

Przeszli do rozmowy na temat detali w jego dziełach. Temat wywiadu, czyli kwestię

„ja i ty”, Ester odłożyła na bok, kiedy stwierdziła, że jego odpowiedzi są składanką
zagmatwanych cytatów lub omawianiem Bubera

[3]

. Kiedy rozmawiali bardziej swobodnie,

Hugo za każdym razem starannie wygłaszał wykład, jakby żadne pytanie nie zostało zadane,
i za każdym razem sformułowania zawarte w pytaniu przedstawiał jako swoją wypowiedź.
Ester miała wrażenie, że ona ubiera w słowa to, czym on się zajmuje i kim jest, a on
natychmiast przyjmuje to za własne myśli.

Po trzech godzinach miała wszystko, co potrzebne do napisania artykułu, i wyłączyła

dyktafon. Kręciło jej się w głowie ze zmęczenia, spojrzała na zegarek. Na obiad jeszcze za
wcześnie.

Siedzieli przez chwilę, odpoczywając i rozmawiając. O jakichś drobiazgach, o

pięknych skrzypcach wiszących na ścianie i o ruchu ulicznym, który mogli obserwować,
kiedy się podnieśli i stanęli blisko siebie przy oknie. Ester znowu ogarnęło pożądanie jego
ciała. W którymś momencie wspomniała, że jej dotychczasowy związek się rozpadł i teraz
mieszka u matki, czekając na własne mieszkanie. On zbierał rozrzucone spinacze i
wyglądało na to, że chce jej coś zaproponować. Ester poinformowała, że pracę nad tekstem
wywiadu zacznie jutro wcześnie rano, kiedy znowu będzie miała świeży umysł. Teraz
bowiem jest ociężały i wyczerpany.

– Jesteś głodna? – spytał Hugo.

– Tak.

– Ja też.

– Na lunch zjadłam tylko kiełbaskę, tuż przed przyjściem do ciebie. Wegetariańską

kiełbaskę z kiosku koło hotelu.

– Tak, oni tam mają dobre kiełbaski.

– Czytałam o tym w gazetach – odparła Ester. – To widocznie bardzo znany kiosk.

– Ale ja nie jadam dużo kiełbasy. A ty?

– Też nie. Kiełbasy nie jadam prawie nigdy.

– To istnieje wegetariańska kiełbasa? Tego nie wiedziałem. Z czego się ją robi?

– Z różnych roślin specjalnie przygotowanych i owiniętych skórką. Nie jest to może

bardzo zdrowe, ale chyba lepsze niż mięso.

– Pod względem wartości odżywczych?

– Tak. I pod względem moralnym.

– Może lepiej utylitarystycznym? – powiedział i roześmiał się ciepło i łagodnie. –

Albo według etyki prawa.

Więc jednak słuchał tego, co Ester mówiła.

– Ja znowu zacząłem biegać – powiedział. – W tym tygodniu. Ale zaraz rozbolało mnie

kolano.

Ester pomyślała, że zaczął biegać, bo zauważył, jak ona spogląda na jego ciało, i

poczuła, że go kocha.

– To może być łękotka. Mogę dotknąć?

Wyciągnął kolano, a ona długo je uciskała.

– Parę lat temu biegałem naprawdę dobrze – powiedział Hugo. – Chętnie bym do tego

wrócił. Może moglibyśmy biegać razem?

– Jeśli nie masz kontuzji.

– Ty z pewnością biegasz szybciej ode mnie.

– Możemy wspólnie ustalić, jak szybko będziemy biegać – stwierdziła Ester.

On kilkakrotnie wyciągnął i ugiął nogę, po czym powiedział:

– Ach tak. Więc kiełbasy dużo nie jadasz. A co w takim razie jesz?

– Przeważnie rośliny.

– Rośliny?

– I jakieś owoce morza.

– A dlaczego rośliny?

– Ponieważ nie widzę argumentów przemawiających za zjadaniem świadomych istot.

Podobno też dzięki temu dłużej się żyje.

– Jak długo chciałabyś żyć?

– Gdzieś do stu lat.

– To długo. Nie sądzisz, że pod koniec może być nudno?

– Nie. To zależy, czym się człowiek zajmuje.

Hugo spoglądał przez okno w stronę restauracji po drugiej stronie ulicy. To jego stałe

miejsce.

– Jeśli się bardzo nie spieszysz, moglibyśmy tam pójść i zastanowić się, czy w

wywiadzie wszystko zostało powiedziane. Najczęściej interesujące rzeczy mówi się, kiedy
człowiek nabierze dystansu.

– Już powiedziałeś wiele interesujących rzeczy.

Popatrzył teraz na nią w inny sposób niż przedtem, jakby bardziej intensywnie, jakby ją

obserwował. W końcu rzekł:

– Tak uważasz? Sądzisz, że powiedziałem coś rozsądnego?

– No pewnie. To oczywiste, że mówisz interesujące rzeczy.

Odniosła wrażenie, że on chciałby powiedzieć o czymś, co go dręczy, i chciałby

poznać jej szczery pogląd na tę sprawę. Najlepiej jednak, żeby przyznała mu rację.

– Dla mnie to nie jest takie oczywiste – zaczął. – Czasami ludzie mi to mówią, ale sam

tak nie czuję.

– Wszyscy wiedzą i są przekonani, że jesteś interesujący. Jeśli cię krytykują, to z braku

wiedzy o tym, kim jesteś.

– Wierzysz w to?

– Ja to wiem.

Ester włożyła płaszcz i czapkę.

– A skąd to wiesz? – nalegał.

– Ludzie oceniają cię jako interesującego artystę tak samo jak ja.

Zabrzmiało to cokolwiek fałszywie.

Musieli czekać, bo restaurację otwierano dopiero o piątej. Ale to już niedługo.

Tymczasem Hugo pokazywał jej książki ważne dla jego rozwoju intelektualnego. Szczerze
mówiąc, jego sposób myślenia nie bardzo jej zaimponował, ale sztukę tworzy wyjątkową,
a ponieważ Ester jest zakochana, to i myśli artysty nabrały blasku.

Miał dwa egzemplarze „Człowieka zbuntowanego” Camusa i jeden jej ofiarował, ten

lepiej zachowany, z okładką podobną do oryginału czy też do tego, co Ester uważała za
oryginał. Francuski napis na bladożółtym tle z czerwonymi liniami ułożonymi w trójkąt.

– Camus był dla mnie ważny – powiedział Hugo.

– Camus jest fantastyczny – potwierdziła Ester. – Nigdy nie zapomnę uczuć, jakie

przeżywałam przy czytaniu „Obcego”. Styl, ton, otwartość, lakoniczność.

– Kiedyś znałem na pamięć pierwszą stronę „Obcego” po francusku – rzekł Hugo.

– Dlaczego?

Hugo roześmiał się sam do siebie.

Ester powiedziała:

– Pamiętasz tę koszmarną sekwencję, kiedy jego dziewczyna pyta, czy on ją kocha? A

on odpowiada, że to nieważne.

Za każdym razem, kiedy Ester coś komentowała, Hugo milczał. Nigdy nie ciągnął dalej

tego, co powiedziała. Ona natomiast kontynuowała wszystko, co Hugo mówił. Żadne z nich
tak naprawdę nie było zainteresowane nią. Oboje natomiast interesowali się nim.

Ester odnotowała w pamięci jego brak ciekawości i wielkoduszności, ale nie

pozwoliła, by miało to wpływ na uroczysty nastrój, w jakim się znajdowała.

Punktualnie o piątej przeszli przez ulicę, by zjeść obiad. Rozmawiali nieprzerwanie do

godziny dziesiątej, kiedy to wypili resztkę wina. Ester myślała, że jeśli można rozmawiać
od godziny trzynastej do dwudziestej drugiej, to człowiek nie ma powodu do niepokoju. A
zatem przyszłość rysuje się w zupełnie jasnych barwach.

VI

W ciągu najbliższego tygodnia Ester pracowała nad artykułem dla Grottan. Robiła to w

takim samym stanie oszołomienia jak wówczas, miesiąc temu, w innej erze, kiedy pisała
referat o Hugonie. Teksty szukają własnego rytmu, a na to trzeba czasu. Jednak w pewnym
określonym momencie tekst jest gotowy, nawet jeśli się zakładało, że trzeba będzie nad nim
pracować nie wiadomo jak długo. Dokonuje się to wówczas, kiedy tekst jakby dystansował
się od własnych założeń tak bardzo, że każde czytanie zaskakuje, ale na koniec wszystko
jest jasne.

Temu wywiadowi poświęcała codziennie o wiele więcej godzin niż zwykle była w

stanie. Na ogół nie potrafiła siedzieć nad pisaniem przez dłuższy czas bez przerwy. Po
kilku godzinach zaczynała popełniać godne pożałowania błędy, które poprawiała, by
następnego dnia tego żałować, albo znowu powtarzała frazy zaczerpnięte z kultury i życia
potocznego.

Osiem dni po przyjęciu zamówienia długi artykuł był napisany, przeczytany przez

Hugona, przedyskutowany wspólnie z nim w towarzystwie Dragana Dragovicia, który
krytykował niemal wszystko, czym dawał do zrozumienia, że jest zazdrosny, i w końcu
wysłany do redakcji. Odpowiedzieli, że są zadowoleni i nadziwić się nie mogli, że zdążyła
napisać go w tak krótkim czasie.

– Miałam przecież wyznaczony nieprzekraczalny termin.

– Ale zrobiłaś to niewiarygodnie szybko.

– To jak, spodziewaliście się gorszego tekstu, czy też nie wierzyliście, że dotrzymam

terminu?

– O co ci chodzi? Jesteśmy zadowoleni. Artykuł jest dobry.

– Dziękuję. Cieszy mnie to. Ale chyba nie należy składać ludziom zamówień, które

sami uważacie za niemożliwe.

– Nie rozumiem, o czym mówisz. Przyślij fakturę.

Kiedy praca nad artykułem dobiegła końca, Ester i Hugo nadal spotykali się co

najmniej raz w tygodniu. Jadali obiady w restauracjach, wiedli niekończące się rozmowy, a
potem on niemal zawsze zapraszał ją na górę do atelier, gdzie rozmawiali dalej, nigdy
jednak nie zabrał jej do swego mieszkania, znajdującego się przecież w tej samej
nieruchomości po drugiej stronie podwórza. Ester zachodziła w głowę, dlaczego nic
więcej się nie dzieje. Dreptali w miejscu, choć kierunek był dostatecznie wyraźny.
Wpadała w rozpacz na myśl, że nic więcej z tego nie będzie, i raz zapytała go w SMS-ie:

„Czy mógłbyś mi powiedzieć, co czujesz?” On odpowiedział aforyzmem na tyle
zaszyfrowanym, by nie miał zobowiązującego charakteru: „Człowiek człowiekowi
radością”. „Człowiek człowiekowi wilkiem”, pomyślała Ester ponuro.

Zastanawiała się, czy nie zrobiła czegoś szalonego, co, uczynione bez złych zamiarów,

jedynie pod wpływem uczuć, sprawiło, iż dobrze funkcjonująca relacja utknęła w martwym
punkcie. Może chodzi o to, że ona wciąż ściąga na siebie przykrości, zawsze tak było.
Wolała raczej być udręczona, niż znudzona, wolała samotność niż towarzystwo gadające o
byle czym. Nie dlatego, że nie lubi rozmów o byle czym, ale dlatego, że pochłania to zbyt
wiele siły. Taka gadanina kompletnie ją wykańcza. Może zresztą być tak, tłumaczyła sama
sobie, że pragnęła być zakochana w Hugonie, bo – nawet nie zdając sobie z tego sprawy –
zaczęła się nudzić swoją egzystencją i potrzebuje tego niepokoju na zmianę z nadzieją i
szczęśliwością, by czuć, że żyje.

Teraz jednak nawet powietrze, którym oddycha, wydaje jej się przerażająco puste.

Jego coś powstrzymuje. Może istnieją jakieś nieznane przeszkody? Przyszło jej do

głowy, że pytanie nowożeńców o to, czy nie ma przeszkód do zawarcia małżeństwa,
prawdopodobnie wzięło się z chęci rozwiania właśnie tego rodzaju niepokojów. Myślała o
tym jako o pojęciu, bez treści, pochodzącym z irracjonalnego czasu.

Ale sprawdzanie, między innymi poprzez ogłaszanie zapowiedzi, czy nie istnieją

przeszkody, wprowadzono właśnie po to, by unikać takich sytuacji. Surowe zasady
współżycia, jakie wtedy obowiązywały, były w gruncie rzeczy o wiele bardziej racjonalne,
lepiej zorganizowane i przemyślane niż ten lekkomyślny idiotyzm, w który ona teraz się
wdała. Zresztą wszyscy współcześni ludzie są na coś podobnego narażeni. Nie ma żadnych
reguł, żadnej tradycji, żadnego kostura, na którym można by się było wesprzeć. Nic.

W co drugi weekend Hugo wyjeýdýaů. Mówiů, ýe do Borĺs, gdzie mieszka jego matka

staruszka. Z tymi podróýami do Borĺs byůo coú nie tak. Otaczała je jakaś nienaturalna
próżnia, a takie nienaturalne próżnie zawsze otaczają kłamstwo. Trudny do pojęcia był fakt,
że nie istniała żadna przyczyna pozwalająca wątpić w prawdziwość owych podróży, ani
też Hugo nie miał powodów wymieniać miejscowości, do której nie jeździ. A jednak Ester
coś się tu nie zgadzało.

W czasie jednego z tych wieczorów, kiedy długo siedzieli przy winie i jedzeniu, a

potem poszli do jego atelier, Ester zauważyła, że z zewnętrznej kieszeni wiszącej na
oparciu krzesła marynarki wystaje kolejowy bilet. Kiedy Hugo wyszedł do toalety, ona
wstała, obeszła pokój wkoło, przyglądała się obrazom na ścianach i w końcu wyjęła bilet,
lekko, jakby nigdy nic.

Sztokholm-Malmö, tam i z powrotem, przeczytaůa. Ýadnej wzmianki o Borĺs. Byů to

bilet z ostatniego weekendu, który Hugo miał jakoby spędzić u matki.

Opanowała się, pomyślała, że to dobre wiadomości. Skoro utrzymuje w tajemnicy swój

związek na odległość, bo taki musiał mieć z kobietą z Malmö, to znaczy, że tamta sprawa

zmierza ku końcowi, a zatem szansa Ester na zdobycz jest duża. Kilka dni przed Wigilią
Ester wysłała Hugonowi SMS-a z zapytaniem, czy mogłaby wstąpić do atelier z prezentem.
Odpowiedział, że tego wieczora wyjeżdża nocnym pociągiem jadącym do Malmö i
Kopenhagi, ale że chętnie się z nią spotka. Ester może wpaść na chwilę przed jego
wyjazdem na dworzec. Coś musiało go skłonić, żeby tym razem podać właściwą nazwę
miejscowości, choć jednak starał się ją zakamuflować przez to dodanie Kopenhagi. A może
chciał, by zabrzmiało bardziej interesująco i wielkomiejsko.

Ester pomyślała, że ta nowa precyzja wynika z poczucia większej bliskości. Bo w

bliskości nie chcemy kłamać. Kłamstwo wymaga pewnego stopnia odhumanizowania,
przynajmniej w chwili, gdy je wypowiadamy. Kłamstwo jest pancerzem; nie kłamać, kiedy
istnieje taka pokusa, oznacza obnażanie się.

W centrum Sztokholmu leżały zwały śniegu, a z dachów zwisały sople lodu.

Uszczęśliwiona z powodu czekającego ją krótkiego spotkania, ale też zaniepokojona
nadchodzącymi świątecznymi tygodniami i niepewną przyszłością, Ester, ślizgając się po
chodniku, niosła swój gwiazdkowy prezent.

Choć była prawie piąta, Hugo zaprosił ją na czerwone wino. Rozmowa toczyła się

swobodnie, słowa sypały się niczym skry podczas spawania, towarzyszył im nic
nieznaczący śmiech. Ester była w swoim żywiole, zadowolona. To z nim pragnęła być –
gdziekolwiek na świecie, byle z nim. Walizkę Hugo miał spakowaną. Podała mu prezent,
starannie wybrany, kupiony w antykwariacie.

– Dobre to? – spytał, kiedy otworzył pakiet zawierający powieść Jana Myrdala „Maj,

czyli miłość”.

– Wyjątkowe – zapewniła Ester.

Hugo przeczytał informację na okładce.

– Myrdal jest ważny – powiedział. – To ważny myśliciel.

– Jako myśliciela to bym go raczej nie rekomendowała – uśmiechnęła się Ester. – Ale

język ma fantastyczny. Posiadł jasność widzenia problemów ludzkiego serca, które
przedstawia bez zbytniej natarczywości, ale też bez specjalnej swobody. Jak należy
malować wnętrze człowieka, językiem czy obrazem, by przekaz nie był fałszywy? To
właśnie jest problem. Metaforyzowanie uczuć jedynie nas od nich odwraca. U Myrdala
czuje się to, co przeżywają bohaterowie, tak jakby się samemu to przeżywało.

– Należy się wystrzegać opisywania uczuć – wtrącił Hugo. – Zawsze chodzi o to, jak

manipulować odbiorcą, by czuł to, co chcemy, żeby czuł. Tego zaś nie osiąga się przez
podawanie uczuć w wątpliwość, ale przez ich wywoływanie, co wymaga zupełnie innych
środków.

– Myślę, że główny problem polega na tym, iż działania innych tłumaczymy

behawiorystycznie, patrzymy na nie z zewnątrz i obiektywnie. Nasze własne rozumiemy

fenomenologicznie, z wnętrza świadomości. To jest dylemat człowieka. I dlatego wszyscy
mamy takie głębokie zrozumienie dla własnych działań, a tak niewielkie dla poczynań
innych – odparła Ester.

Hugo znowu napełnił jej kieliszek.

– A czy nie jest odwrotnie, że ludzie są bardzo samokrytyczni i raczej rozumieją innych,

a nie potrafią ocenić siebie? – zapytał.

– Tak uważasz? Muszę powiedzieć, że niczego takiego nie zauważyłam.

– Nie?

– A jeśli tak, to była to jedynie ozdobna politura i pokrywanie agresji, jaką

przejawiamy wobec innych. Myrdalowi jednak w tej książce udało się zająć stanowisko
fenomenologiczne i behawiorystyczne, a czytelnik nie zauważa, jak do tego doszło.

Hugo przyglądał się jej łagodnie, z jakimś niemal czułym uśmiechem.

– Uważasz, że to mistyczne?

Ester poczuła się onieśmielona. Stwierdziła, że kocha go tak bardzo, iż wszystko ją

boli.

– Długo cię nie będzie? – spytała.

– Jakieś dwa tygodnie.

– To długo.

Hugo milczał, wahał się, miał zamiar coś powiedzieć, ale się powstrzymał.

– Akurat w tej chwili nie wiem nic pewnego – rzekł w końcu. – Nic pewnego. Może

wstąpię też do Leksand.

– Do Leksand? Do swojego domu?

– Jeżdżę tam, kiedy chcę być sam, żeby pomyśleć.

Odwrócił się i zaczął przestawiać coś w jednej z szaf. Pośpieszne ruchy bez celu.

Ester pomyślała, że przekazuje jej zawoalowaną wątpliwość, czy byłoby dla niego

bezpieczne zerwanie z tą kobietą, do której być może jedzie do Malmö. A gdyby tak, to czy
mógłby być potem z Ester? Może tym swoim „nic pewnego” on pyta, czy może jej zaufać,
czy też ona się nim po prostu bawi? Bo może w gruncie rzeczy to on czuje się zagrożony, a
nie odwrotnie. Nigdy przedtem nie przyszło jej to do głowy.

Ucałowała go, życzyła wesołych świąt, a potem, niemal nie dotykając ziemi, długo

krążyła po ulicach pośród ludzi kupujących gwiazdkowe prezenty.

VII

O swoich przeżyciach matce nie opowiadała. Ona uznałaby je pewnie za niestosowne.

Człowiek potrzebuje w życiu ładu, nie może miotać się od ściany do ściany. Szczególnie
„zajętych mężczyzn” należy zostawiać w spokoju. Co prawda aż do niedawna wszystko
wskazywało, że Hugo jest wolny. Nie było najmniejszych śladów wskazujących na
istnienie jakichś związków, jeśli nie liczyć biletu kolejowego i tych weekendowych
wyjazdów, tej otaczającej je próżni.

Święta były spokojne. Ester czytała „Człowieka zbuntowanego”, rzecz tak trudną, że

poszczególne zdania musiała odczytywać dwukrotnie. Camus napisał ją w proteście
przeciwko rewolucyjnemu totalitaryzmowi Sartre’a, Ester interesował właśnie ten protest.
Po tygodniu napisała SMS-a: „Czytam Camusa. Rewolucja jest nie do pogodzenia ze
sposobem funkcjonowania ludzkiego mózgu. To znaczy człowieka. Nie jesteśmy w stanie
radzić sobie z wbudowanym w rewolucję absolutyzmem i jej nagłością. Wszystko, co czyni
człowiek, dzieje się stopniowo. Wszystkie poglądy, jakie ma, wszystkie myśli, wszystko,
co robi i mówi, dojrzewa w procesach, warstwa po warstwie, budowana na podstawie
doświadczenia. Samo życie przeżywamy stopniowo, to znaczy ewolucyjnie. Miłości
szukamy po to, by czuć, że ktoś nas widzi.”

Ostatnie zdanie natychmiast uznała za niepotrzebne, napuszone i niepasujące do całości.

Było jednak za późno, wiadomość została wysłana.

Odpowiedź nie nadeszła, pojawił się natomiast dewastujący lęk. I pogłębiał się, kiedy

dzień mijał za dniem, a on nie dawał znaku życia. Wstyd, że się obnażyła, a reakcji się nie
doczekała, coraz bardziej działał jej na nerwy i zepsuł końcówkę świąt. Nie mogła się
skoncentrować, powtarzała, że powinna dać sobie spokój i nigdy więcej nie przejmować
się ani Hugonem, ani innym mężczyzną, bo czegoś takiego nie chce jeszcze raz przeżywać.
Już go nie chce. Niech się wynosi z jej życia!

Po Nowym Roku Hugo był z powrotem w Sztokholmie. Jeszcze tego samego dnia Ester

dostała e-maila: „Wróciłem. Jeśli będziemy dzisiaj dobrze pracować, to w nagrodę
możemy wieczorem zjeść obiad.”

Dwa krótkie zdania i wszelki lęk znikł. Cały dzień pracowała bez oporu. Potem poszła

na gimnastykę, jeździła na rowerze, biegała, wzięła prysznic, w końcu zrobiła się na
bóstwo, a po drodze do Hugona wstąpiła do hotelowego baru i zamówiła drinka.

Czegoś takiego nigdy przedtem nie zrobiła. Ubrana w eleganckie spodnie, bluzkę i

żakiet, siedziała w fotelu, piła gin z tonikiem, czytając „Człowieka zbuntowanego. Z baru
wysłała SMS-a do przyjaciela, w którym opisała sytuację, i dodała, że czuje, jakby

zaczynała być dorosła.

Uznała, że to głupkowate zdanie i w ogóle głupi pomysł, ale wydawało się, że dobrze

opisuje jej stan. Myślała, siedząc i popijając w hotelowym barze, czytając francuskiego
klasyka, że te tak zwane głupstwa istnieją dlatego, iż najdokładniej odzwierciedlają
pewien typ uczuć.

Okrągła twarz Hugona rozpromieniła się radośnie, kiedy Ester, z wybiciem szóstej,

wkroczyła do jego atelier. Pachniał świetnie, świeżo ogolony i uczesany na mokro, ubranie
miał czystsze i bardziej eleganckie niż zazwyczaj.

– Jesteś głodna? – spytał rozpromieniony.

Ester była głodna.

– No to idziemy.

I poszli. Tego wieczora do Sturehof.

Dragan Dragović i wszyscy współpracownicy znikali, i zwykle nikogo nie było już w

pomieszczeniach, kiedy Hugo i Ester wracali ze swoich wizyt w restauracjach. Ale nic się
nie działo. Chociaż rozmowy były tak erotycznie naładowane, że każdy, kto na nich
popatrzył, mógłby zostać porażony prądem, wieczory kończyły się cmoknięciem i jej
spokojnymi wędrówkami po nocy do domu.

Ester próbowała przekonywać sama siebie, że owa powolność oznacza, iż to, co ich

łączy, jest piękne. Wszystko, co ważne, wymaga czasu, powtarzała sobie. Kiedy obojgu
zależy tak samo, potrzebują więcej czasu, przeczytała to gdzieś.

To początek takiego rodzaju, o jakich się później opowiada, że był piękny i czuły,

myślała, bliska szaleństwa, że aż tak się to przeciąga. Oddałaby całą czułość świata za to,
żeby już rozpocząć ich wspólne życie. Bywały dni, kiedy wyczuwała coś jakby powiew
katastrofy. Zawsze istnieje powód tego, co ludzie robią, czy czego nie robią. Jego bierność
musi z czegoś wynikać. Jeśli Hugo chce z nią być bliżej niż dotychczas, to powinien tak
zrobić. Ponieważ znalazła się w grząskim błocie i nic nie osiągała, brodząc w nim w
kółko, to nie mogła też w żaden sposób się uwolnić. Przypominała sobie jak przez mgłę, że
do niedawna zajmowała się nie tylko swoimi uczuciami, interesował ją też świat
zewnętrzny. Próbowała uczyć się różnych rzeczy i cieszyła się, że istnieje. Teraz próbuje
tylko ustalić, czy on ją chce, czy nie.

Pragnęła owej jasności, którą może dać jedynie fizyczne spełnienie. Chciała, by stopili

się ze sobą tak, by potem mogli być zawsze dla siebie nawzajem dostępni. I mieli prawo
oczekiwać od siebie różnych rzeczy.

Nieustannie podniecona, sama doprowadzała się do krótkotrwałej, byle jakiej

rozkoszy. Bólu serca, pożądania czyjegoś ciała, czyjejś skóry oraz obejmujących nas
ramion masturbacja nie ugasi.

W połowie stycznia Ester dostała mieszkanie z urzędu lokalowego. Wystarczająco

długo czekała w kolejce – od osiemnastego roku życia – by dostać pokój z kuchnią w
centrum miasta. Mieszkanie znajdowało się przy Sankt Göransgatan, w spokojnej okolicy,
od podwórza. I mogła się tam niezwłocznie wprowadzić.

Kiedy się spotykali, Hugo zapraszał na eleganckie obiady. Gorące dania, deser, wino.

Czasami płaciła Ester i wtedy było mniej wystawnie. Poza tym kontaktowali się
codziennie. Krótkie myśli, obserwacje, mniej lub bardziej nonsensowne pomysły
przekazywali sobie mailami lub SMS-ami. Co drugi weekend zalegała cisza. Ester nie
pytała. Hugo nie wspominał ani o Borĺs, ani o pociŕgu Malmö-Kopenhaga.

Myślała, że ich przyszłość zapowiada się neurotycznie. Do tego stopnia stali się

nawzajem częścią swoich światów, że żadne nie było w stanie wyobrazić sobie utraty tej
przyszłości, tak wyraźnie już zarysowanej. Ester obawiała się jednak, czy tu nie chodzi o
jego geny. W takim razie czekałoby ją wielkie cierpienie, a on nadal nie mówił nic o tym,
co budują, ani dokąd ich to wszystko zaprowadzi. Wiedziała, że mózg chętniej zachowuje
to, co zdobył ostatnio. Jest to wbudowane w jego strukturę i utrwalone w toku ewolucji.
Pytanie zatem brzmi, której z nich dwóch Hugo nie chce utracić. Która z jego kobiet – Ester
zakładała, że on spotyka się z kimś w Skanii – chroni jego strach przed stratą w swoich
opiekuńczych ramionach.

W jeden z tych wieczorów, które przesiedzieli w knajpie aż do zamknięcia, a potem

rozmawiali w kuchni jego pracowni, Hugo po raz pierwszy naruszył swoją bierność i
spytał:

– No i co zrobimy teraz?

Ester była zbyt zdenerwowana, by usłyszeć, że to nie jest pytanie, tylko zaproszenie.

– Co masz na myśli? – spytała, uśmiercając to, co próbował osiągnąć.

– Chyba nadal będziemy rozmawiać tak jak zawsze – odparł z westchnieniem.

– Tak. Chyba tak.

Zapadła cisza, po czym Ester powiedziała:

– Mogłabym obejrzeć twoje mieszkanie.

Ale było za późno. Zbyt już zamąciła sprawę.

– Obejrzysz kiedy indziej – odparł krótko i stanowczo. – Mieszkanie jest

nieposprzątane.

– Ty też musisz zobaczyć moje nowe. W czwartek się przeprowadziłam.

– Może kiedyś. Ale teraz muszę się położyć.

Ester szła do domu, nie mogąc przeboleć straconej okazji. Wszystko dociera do mnie

zbyt wolno, zawieszam rozmowę, kiedy powinnam działać, myślała w wielkiej desperacji.

Wiedziała, że słowa są jej tarczą i parawanem, za którym może się ukryć. Wiedziała też, że
słowa nie załatwiają wszystkiego, choć uważała, że powinny. Odrobina werbalnej
nieporadności mogłaby wesprzeć ją na polu seksualnym. Wtedy ciało byłoby zmuszone też
trochę popracować. Słowo zawsze może być zastąpione. Słowa są prostsze, bardziej
nośne.

Męka była dotkliwa i trwała wiele dni. Ester leżała na podłodze w swoim nowym

mieszkaniu i jęczała.

VIII

Nastało milczenie. Minął tydzień. Ester miała mdłości z niepokoju i wciąż czyniła

sobie wyrzuty. Chór przyjaciółek zapewniał, że żadna możliwość tak łatwo nie znika. Jeśli
ta sprawa jest cokolwiek warta, to on nadal istnieje. Ester nie popełniła żadnego błędu, on
też mógł wykazać inicjatywę, w końcu nie wszystko spoczywa na niej. Chór przyjaciółek –
to znaczy zbiór dobrych rad i upomnień ze strony najdroższych jej osób. Wszyscy pomagali
jej przetrwać te godziny, gdy czerń spowijała życie niczym całun.

W poniedziałek wieczorem, tydzień po tamtym spotkaniu, Hugo miał wygłosić odczyt o

tym, jak oko ludzkie odbiera kolory. Ester znała tę datę od dawna, zresztą Hugo prosił,
żeby przyszła. Jest bardzo zainteresowany kolorami i ich percepcją, ciekawi go, jak
człowiek postrzega niuanse w tym zakresie. To wprawdzie nie jej dziedzina, ale Hugo jest
świetnym pedagogiem, wykładając mówi tak, że Ester zawsze rozumie, o co chodzi i
zdobywa nową wiedzę.

Kiedy wykład się skończył i słuchacze bili brawo, Hugo i Ester dawali sobie nieśmiałe

znaki. On stał w otoczeniu osób, które chciały jeszcze porozmawiać. Ester trzymała się na
uboczu. Czekała jakieś dziesięć minut, a ponieważ on wciąż był zajęty, zmusiła się, by
opuścić salę. Nie umawiali się na spotkanie po odczycie, a nie chciała się narażać na
odpowiedź, że teraz to on nie może. Musi okazać niezależność, nawet za cenę utraconego
spotkania. Nie powinna się zachowywać niczym oddany pies, choć tak właśnie się czuła. Z
behawiorystycznego punktu widzenia – autonomiczna, nawet jeśli z fenomenologicznego –
pies.

Odczyt odbywał się w szkole przy Banérgatan. Tak wolno, jak tylko mogła, Ester

wlokła się w stronę Karlavägen, by dostać się do metra. Albo do autobusu. Albo do
czegokolwiek. Miała nadzieję, że Hugonowi, kiedy wyjdzie z bramy, mignie w oddali jej
sylwetka, i wtedy pobiegnie, żeby ją dogonić.

Dotarła do rogu ulicy i ostrożnie się odwróciła. Hugo jeszcze nie wyszedł. W takim

razie na tym rogu zakończy się dzisiejszy wieczór i być może w ogóle ich przyszłe wspólne
życie, skoro każde spotkanie może być rozstrzygające. Kiedy teraz Ester znajdzie się za
rogiem, Hugo nie będzie już mógł jej zobaczyć. I możliwość spędzenia wspólnego
wieczoru przepadnie.

No, już jest poza zasięgiem jego wzroku. Już na wszystko za późno. Ale zaraz zrobiła

zwrot przez sztag, zatoczyła kolejne koło i raz jeszcze znalazła się na tym samym rogu
ulicy. Okrążyła go po raz drugi, myśląc, czy nie wykonać jeszcze jednej pętli w
oczekiwaniu, że on może się jednak pojawić.

I właśnie wtedy usłyszała jego głos. Wołał ją po imieniu, rozglądał się między

samochodami, by przeciąć jezdnię i szybkim krokiem biegł w jej stronę. Nawet w
ciemnościach rozjaśnianych tylko światłem ulicznych latarni i blaskiem śniegu, widziała
jego szeroki, ciepły uśmiech.

– Chyba nie miałaś zamiaru zniknąć?

– Nie. To znaczy owszem. Chciałam pojechać do domu.

– Utknąłem z kilkoma słuchaczami. Chcieli znać mój pogląd na parę spraw. Trzeba być

uprzejmym dla ludzi, którzy okazują zainteresowanie. No i co myślisz o odczycie? Był OK?

Marszczył czoło z powątpiewaniem, tak jak zawsze, oczekując potwierdzenia czegoś, a

zarazem niepokojąc się, czy nie za mało się postarał. Ester pochwaliła odczyt w kilku
okrągłych zdaniach, zawierających sporą dozę podziwu. Wyglądało na to, że Hugo jest
zadowolony.

– Chyba moglibyśmy pójść coś zjeść? – spytał.

– A nie powinieneś pracować? Zwykle pracujesz do późna.

Bardzo chciała, wiedziała, że musi dać mu ten wybór. Wprawdzie takie słowa łatwo

wziąć za grzeczną odmowę, skoro jednak on tak tego nie zrozumiał, to chyba musi być
pewien jej uczuć.

– Czy nie dość się napracowałem nad tym odczytem? – spytał. – Czy nie wykonałem

swoich obowiązków na dzisiaj?

– Oczywiście, że wykonałeś.

– Czy ty nigdy się nie wyłączasz?

Pytał tonem żartobliwym. Ester była kompletnie oszołomiona. Kręciło jej się w głowie

i powiedziała:

– Cały czas. Robię byle co.

Dość długo szukali odpowiedniego miejsca i w końcu wylądowali w małej restauracji

w bocznej uliczce.

Okna były zaparowane, gwar głosów na tyle przyciszony, że można było rozmawiać, i

na tyle głośny, że nikt nie mógł podsłuchiwać.

Wnętrze wydawało się przytulne i ciepłe w porównaniu z mrozem na dworze. Nie było

wolnego miejsca, ale Hugo znał właściciela, czy też personel go rozpoznał, dość że
natychmiast nakryto stolik na dwoje, ze szklankami z grubego szkła i sztućcami w
ceramicznym pojemniku; to była tego rodzaju restauracja. Solidna.

Ester odczuwała teraz, a szczególnie tego wieczora, że oboje są sobie równi w

pragnieniu bycia razem. Dawne pełne dystansu śmiechy i nastrój żartobliwej zabawy

zniknęły. Wszystko, co mogło ich rozpraszać, przestało się liczyć. On czegoś od niej chce.
Hugo jadł moules frites, ona scampi.

– Kiedyś powiedziałaś, że jadasz głównie rośliny. Widzę jednak, że przez cały czas

jesz zwierzęta.

– Tylko bezkręgowe. Trudno w restauracjach jadać wyłącznie rośliny.

– Roślinne dania mają wszędzie.

– Upaćkane śmietaną, mlekiem i jajkami. To jest to samo, co jedzenie zwierząt. Ale

skorupiaki traktuję prawie jak rośliny. Rośliny żyjące w wodzie.

– Może ja też powinienem przejść na rośliny – rzekł Hugo.

– Tak myślę.

– Albo poprzestać na jedzeniu bezkręgowców. Ale z jakiego powodu miałoby się

bardziej zasługiwać na ochronę jedynie dlatego, że ma się kręgosłup.

Na jego dolnej wardze widziała niewielkie pęknięcie z cieniutką strużką zaschniętej

krwi. Pęknięcie rozszerzało się przy śmiechu. Wyglądało, że szczypie. Kiedy Ester wstała,
by powiesić swój płaszcz, który spadł z wieszaka, poczuła, że Hugo śledzi jej ciało, i że
jej bardzo się to podoba.

Między daniem głównym a deserem popatrzył na nią i powiedział:

– Kiedy zjemy ten obiecany obiad u ciebie w domu? Żebym mógł obejrzeć nowe

mieszkanie.

Ester chwyciła swój kieliszek, nie za nóżkę, ale za górną część, obiema rękami, i

wypiła wino do końca, wszystkimi zmysłami przeżywając ten przełomowy moment, i
uważając, żeby znowu czegoś nie zepsuć słowem lub pośpiechem.

– W sobotę? – spytała.

Wiedziała, że on wie, że ona wie, iż najbliższy weekend należy do tych, które Hugo

spędza w Sztokholmie. Rozumiała, że dlatego zdecydował się zapytać ją właśnie dzisiaj,
niemal na dwa tygodnie przed kolejnym wyjazdem.

– Sobota będzie dobra – zgodził się.

– Ale ja mam tylko jedno krzesło – powiedziała Ester i w tej samej chwili stwierdziła,

że czegoś takiego człowiek nie powinien mówić tylko dlatego, że mu to wpadło do głowy.

– Będziemy siedzieć na nim na zmiany – roześmiał się Hugo.

Pęknięcie na wardze znowu się poszerzyło.

Hugo wyciągnął rękę i pogłaskał Ester po włosach.

IX

No i nadeszła sobota. Był początek lutego i kapiące z dachu krople dawały do

zrozumienia, że zaczęły właśnie podawać w wątpliwość swoją przyszłość pod postacią
lodowych sopli. Ester nie poszła kupić drugiego krzesła, ale miała w domu stołek, będzie
mogła siedzieć na nim przy stole. Stołek nie jest za wygodny, ale wystarczy. W końcu mają
nie tyle siedzieć, co leżeć. Już się wystarczająco nasiedzieli na krzesłach. Ester była
wyczerpana oczekiwaniem, ale jej ciało przepełniała błogość.

Właśnie wrzuciła utarty ser Gruyčre do sosu, który przygotowała ze śmietany, białego

wina, mielonej papryki i tłuszczu z pieczonego kurczaka – rośliny tego wieczora mogą
poczekać – kiedy zadzwonił Hugo. Nie przyszło jej nawet do głowy, że dzwoni, bo ma
zamiar odwołać wizytę. Jeszcze nie straciła ufności. Nerwowość w jego głosie sprawiła,
że stała się spokojniejsza, niemal lekkomyślna.

– Jestem właśnie z krzesełkiem na postoju taksówek – oznajmił Hugo.

– Bardzo zimno?

– Tak.

– Krzesło marznie?

– Nie, bo okryłem je kocem.

– A ty?

– Ja nie mam na sobie koca.

– Czyli marzniesz?

– Cały się trzęsę. Ale nie z zimna.

– Tylko dlatego, że masz się ze mną spotkać?

– Tak.

– Z mojego powodu nigdy denerwować się nie musisz.

– Jesteś tego pewna?

– Spotykaliśmy się już przecież tyle razy.

– Ale nigdy w obecności krzesła.

– Przychodź szybko. Sos czeka.

Rozmawiając, mieszała sos, potem polała nim upieczone filety z kurczaka. Teraz

wstawi wszystko do piekarnika na piętnaście minut. W tym czasie on dotrze na miejsce.

Kiedy człowiek kocha i jego miłość jest przyjmowana, ciało czuje się lekkie. Kiedy

zdarzy się odwrotnie, każdy kilogram waży trzy. Rodząca się miłość pozwala tańczyć
nawet na cieniutkim ostrzu. Bywa, że kilogram nigdy nie osiąga swojej wagi, co wywołuje
pewne wątpliwości u przestraszonych, u doświadczonych i u przewidujących. Oraz u tych,
którzy nie posiadają takiej jak Ester nadzwyczajnej zdolności do życia w nadziei.

Ester kupiła coś, nie wiedząc, co to dokładnie jest, a z czego miała przygotować

wytrawne martini. Słyszała, że to taki drink, który można podawać przed jedzeniem, zaraz
po przyjściu gości, i pomyślała, że tak właśnie dzisiaj zrobi, by podkreślić wyjątkową
wagę obiadu. Zdała sobie sprawę, że jej głos stał się piskliwy ze skrępowania, kiedy
prezentowała aperitif. Hugonowi drink nie zaimponował i Ester poczuła się jeszcze
bardziej głupio, gdy dotarło do niej, że jego zdaniem wystawiła się na pośmiewisko.
Niezdarnie trzymał kieliszek, gdy ona pokazywała mu swoją garsonierę, co zajęło im jakieś
dziesięć nieprzyjemnych sekund. Nie powiedział nic na temat mieszkania i sprawiał
wrażenie zdziwionego, po co jest mu ono pokazywane.

Usiedli do stołu i jedli jej kurczaka w śmietanowo-serowym sosie z ryżem i sałatą.

Hugo chwalił wszystko, ale nie na tyle, by Ester nie słyszała ironii w jego komplementach
dla dania z kurczaka.

– Ten tutaj ma kręgosłup – stwierdził.

– Dzisiejszego wieczora zrobiłam wyjątek.

– Dlaczegóż to?

Po jedzeniu przenieśli się na kanapę przed telewizorem, zjedli tam dwa rodzaje lodów

z włoskiej lodziarni, stracciatella i zabaione, do tego włoskie sucharki o nazwie cantucci i
pili czarną kawę, która też była włoska. Hugo, okazawszy najpierw brak zainteresowania
drinkiem Ester, teraz też obojętnie odniósł się do jej wyszukanego deseru. Ona zakładała,
że Hugo jest tak samo pochłonięty niebiańskim smakiem lodów, ich tłustą pełnią, ich
pieszczącą podniebienie konsystencją, która skłania, by spożywać deser z zamkniętymi
oczyma. Chciała spotkać mężczyznę, który mógłby to z nią dzielić. Hugona jednak bardziej
zajmował alkohol. Zawsze tak było.

Musiała zadowolić się tym, że uprzejmie zjadł oba rodzaje lodów i wziął dwa

cantucci.

Oglądali zimowe igrzyska olimpijskie, które się właśnie rozpoczęły. Tego wieczora

pokazywano pierwszy bieg narciarski na trzydzieści kilometrów mężczyzn. Również do
tego Hugo odnosił się dość powściągliwie i jakby nie mógł pojąć, że ktoś może oczekiwać,
iż on będzie oglądał w telewizji jazdę na nartach. To prawda, coś takiego można by uznać
za dziwaczne, ponieważ jednak rozmowa przy obiedzie się nie kleiła, co nigdy przedtem
nie miało miejsca, musieli się przecież czymś zająć. Poza tym Ester chciała zapoczątkować
ich normalność. Nie można całe życie siedzieć w knajpie, patrzeć sobie nawzajem w oczy i

gadać. Czasem trzeba też popatrzeć razem w telewizor. Ale wyglądało to tak, jakby Hugo
nieustannie się zastanawiał, co on tutaj robi. Również Ester zadawała sobie pytanie,
dlaczego właściwie do niej przyszedł, skoro wszystko, co robią, jedzą czy mówią wydaje
mu się obojętne. A może nie? Może jest niepewny i zdenerwowany na obcym terenie, bez
kontroli nad tym, co się dzieje. Aż do teraz zawsze bywali w jego siedzibie i w jego
miejscu, wśród jego współpracowników i w znanym mu świecie.

Mniej więcej raz na godzinę podchodził do okna i palił papierosa. Ona zawsze stawała

obok i wpatrywała się w zimowy wieczór. Rozmawiali cicho, a żar wolno trawił tytoń.
Przy oknie rozmowa toczyła się swobodniej.

Gwiazdy migotały niecierpliwie, niemal natrętnie. Przy każdej przerwie na papierosa

Ester stawała bliżej. Hugo powiedział, że zamierza rzucić palenie, że właściwie to nie
pali. Ester pomyślała, że „właściwie” to dziwne słowo. Jak człowiek może „właściwie”
czegoś nie robić, a jednocześnie jak najbardziej to robić. Chciała dotykać jego ciała. Była
ciekawa, czy Hugo ma zamiar zostać u niej na noc po tym, jak się już ze sobą prześpią, czy
też w środku nocy wróci do domu. Piąta przerwa na papierosa tego wieczora wyglądała
tak samo jak poprzednie i chwila przy oknie też przypominała minione – jego i jej nogi
blisko siebie – ale był to ostatni papieros, zanim się położyli i pozwolili, by ich ciała się
zjednoczyły.

Pięć papierosów to zdaniem Ester dużo jak na kogoś, kto właściwie nie pali. Myślała o

chorobach, które papierosy mogą wywoływać oraz o tym, jakie to może być straszne
niepokoić się tym od dnia, który przecież wkrótce nastąpi, a od którego oni będą żyć razem.
Była jednak pewna, że swoją miłością potrafi go skłonić, by palenie rzucił.

Kiedy Hugo w nią wszedł, zaczął się zachowywać niespokojnie i jakoś powściągliwie.

Ester nie rozumiała, o co chodzi. Ona oczywiście się zabezpieczyła, w przeciwnym razie
nie dopuściłaby go do siebie. Ale on, rzecz jasna, nie wiedział, ile warta jest dla niej
wolność, choć jej się zdawało, że mówi wyłącznie o tym, i to w różnych tonacjach.

– Powinniśmy być ostrożni – rzekł, przytrzymując Ester, kiedy poruszyła się

gwałtowniej.

Ester znieruchomiała.

– A to dlaczego?

– No, żebyś nie zaszła w ciążę.

– Oczywiście, że nie zajdę. Nie chcę mieć dzieci. Ja pragnę jedynie dorosłej miłości.

Miłości na równych prawach, a nie w jakiejś podległości.

Odetchnął z ulgą, słysząc ten jej napuszony wywód, ale ze zdumieniem usłyszała w jego

głosie rozczarowanie i jakiś nowy ton. To rozczarowanie mężczyzny, że nie potrafi
wzbudzić w partnerce tęsknoty za dzieckiem, to iż wie, że nie uda mu się uczynić z niej
prawdziwej kobiety, matki, do czego przecież została stworzona. Przyrodzone mężczyźnie

biologiczne rozczarowanie.

Ester i Hugo ocknęli się o brzasku. Znowu się kochali, teraz z większą gwałtownością,

kiedy ona była mniej spięta, a on wiedział, że jego nasienie nie zapoczątkuje nowego życia.

Niebo w kolorze bladofioletowym z lekkimi pomarańczowymi refleksami zapowiadało

piękny, mroźny dzień. Krople spływające z dachu na powrót przybrały dawną formę
lodowych sopli.

I rozpoczęła się poranna rozmowa, być może jedna z najzwyklejszych rozmów

postkoitalnych, podejmująca pierwotne tematy – zależności, władzy, słabości, siły, podaży
i popytu, a wszystko z produktami zbożowymi i mleczarskimi w tle.

Ona:

– Co chcesz na śniadanie?

On:

– Nie chcę śniadania. Jadę do domu.

– Ale ja mam tutaj wszystko, co potrzeba – musli, jogurt, owoce, dobre pieczywo i

wędlinę, kawę.

– Muszę pracować.

– Ja też. Pracuję codziennie, tak samo jak ty. A śniadanie i tak trzeba zjeść.

– Wezmę sobie coś, jak wrócę do domu.

– Możesz wziąć coś tutaj. Dzięki temu będziesz mógł pracować zaraz po powrocie. Nie

będziesz tracił czasu.

– Ja na śniadanie dużo nie jadam. To nie jest ważne.

Dla mnie jest ważne, pomyślała.

– Śniadanie to właściwie coś więcej niż samo jedzenie – powiedziała Ester.

– Śniadanie to energia, która pozwala wytrzymać do lunchu – odparł Hugo.

Ester widziała, że on bardzo chce wyjść. To dlatego w jej słowach nie było próby

namawiania, gdy rzekła:

– Nie. To coś więcej niż tylko energia. I dokładnie z tego powodu tak ci teraz pilno,

żeby stąd wyjść.

Żadnego namawiania, choć w słowach pojawiła się gorycz, ton był rzeczowy. Hugo

sprawiał wrażenie, że się zastanawia, co odpowiedzieć.

– Skontaktujemy się później – rzekł ostrożnie.

– Jeśli uznasz, że chcesz. W przeciwnym razie nie.

– Albo jeśli ty tak uznasz.

– Nie, tak nie będzie, niestety. Skontaktujemy się, jeśli ty uznasz, że chcesz.

Hugo wybiegł po krótkim, pospiesznym pocałunku.

Ester przyszło do głowy kilka zbitek słownych: Włókna śniadaniowe przeciskają się

przez jelita. Warstwa po warstwie najbardziej kruchego gówna. Miłosne spotkanie w
poślizgu.

Nie podobało jej się to, na co sobie pozwalała, to użalanie się nad sobą, na pół

stłumiona agresja, lekceważenie, które, jak wiedziała, zabija całą ochotę i radość
poczuciem winy, jakie budzi. Mimo to nie była w stanie się powstrzymać. Nie cierpi ludzi,
którzy budzą w innych poczucie winy, tak było od dzieciństwa, i dawno temu postanowiła,
że ona nigdy robić tego nie będzie. Ale i tak teraz, kiedy najbardziej jej na tym zależało, nie
mogła przestać.

X

Premier Szwecji Tage Erlander (pełnił tę funkcję w latach 1946-1969) w swojej

słynnej wypowiedzi określił tworzenie nowoczesnego społeczeństwa, znanego również
pod nazwą państwa dobrobytu, nadużyciem. Niedokładnie tak się wyraził, ale to właśnie
oznaczały jego słowa, gdy mówił, że narastające oczekiwania społeczne rodzą
niezadowolenie, co psychologicznie rzecz biorąc jest naturalne. Dostajemy to, czego nam
brakowało i przez krótką chwilę jesteśmy wdzięczni. Szybko jednak człowiek się
przyzwyczaja i zaczyna traktować to, co ma, jako standard minimum. Oczekiwania znowu
rosną i by odczuwać zadowolenie, ludzie żądają więcej. Bieżąca woda, pożywne jedzenie,
samochód i większe mieszkanie przestają wystarczać. Trzeba dalszych i głębszych reform,
by czuć się równie dobrze jak przedtem. Dawki muszą być większe i częstsze.

Chociaż połączyli się fizycznie, Ester szczęśliwa nie była. Nie uważała, że Hugo

ostatecznie się zdeklarował. Niepokoiła się o dalszych ciąg.

Po śniadaniu tego pierwszego ranka ich nowej ery wyszła z domu i przebiegła

piętnaście kilometrów. Trenowała do Maratonu Sztokholmskiego i przebiegała co tydzień
wyznaczony dystans. Trening wypadał w niedziele. Jako amatorka lokująca się na
peryferiach drużyny postępowała podobnie jak inni oraz kierowała się tym, co znalazła na
stronach z poradami. Maratończycy przebiegają raz w tygodniu długi dystans, zwykle w
niedziele, ponieważ większość z nich w powszednie dni pracuje. Ester mogłaby biegać,
kiedy zechce, ale ona też wybrała niedziele. Planowała, że później, wiosną, zwiększy
dystans do dwudziestu kilometrów, bo tak jej doradzano. Na razie jednak piętnaście
kilometrów wystarczy. Ambicje trzeba równoważyć z ryzykiem kontuzji.

Po powrocie, jeszcze zanim zdjęła buty, rzuciła się do telefonu. Ale tam nic. Hugo ani

nie dzwonił, ani nie przysłał SMS-a. By cierpienie nie przeszło w stan ostry, trzeba przez
cały czas uzupełniać miłosne płyny.

Jej życie uczuciowe stało się teraz przedmiotem niezadowolenia w wyniku rosnących

oczekiwań. Jedyna korzyść z tego jest taka, iż rozczarowanie po jakimś czasie uderzy w
inne prawo naturalne i przejdzie w radość wynikającą z malejących oczekiwań.

Trucizna jednak działała chyba także w nim. Po południu zadzwonił. Wyświetlił się

numer telefonu stacjonarnego, którego Ester nie rozpoznała. Hugo mówił, że zgubił swoją
komórkę, to znaczy zostawił ją na tylnym siedzeniu taksówki, kiedy rano wracał od niej.
Korporacja obiecała zwrócić zgubę, gdy tylko któryś z kierowców będzie miał kurs w
okolice jego domu. Jak mu było pilno, żeby się odezwać, myślała przejęta. Zadał sobie
nawet trud odszukania jej numeru, by zadzwonić jeszcze tego dnia i to bez konkretnego

interesu. Był wyraźnie skrępowany, co cieszyło ją szczególnie. Czy mogło zdarzyć się tak,
myślała, że roztargnienie, które spowodowało, iż zostawił telefon w taksówce, to wynik
wstrząsu?

Powiedzieli sobie nawzajem, że noc była cudowna. Ona zrelacjonowała swój bieg po

obrzeżach miasta, mówiła, jak łatwo jej to przyszło, bo człowiek tak niewiele waży, kiedy
jest szczęśliwy.

Nie poszło jej wcale tak lekko, ale poszłoby, gdyby wiedziała, że on zadzwoni.

Hugo mówił, że dzisiaj próbował przeprowadzić studium malarstwa jaskiniowego we

Francji – ten temat interesuje go od jakiegoś czasu – ale że za nic nie mógł się
skoncentrować.

– Ja też nie mogłam się skoncentrować – przyznała Ester. – Nic dzisiaj nie zrobiłam.

On roześmiał się z wahaniem, powiedział, że jest zmęczony i że dzisiejszej nocy chyba

powinni spać osobno, bo poprzedniej wiele snu nie było, to znaczy powinni spać każde u
siebie.

– Tak chyba będzie najlepiej – zgodziła się Ester.

I tu zrodził się kłopot. Ester nie była w stanie rozstrzygnąć, czy Hugo powiedział, iż

powinni spać osobno po to, by ona zaprotestowała, czy też naprawdę tego chciał. Krótko
mówiąc, nie wiedziała, czy powinna nalegać, czy też byłoby to męczące, wyglądało na
narzucanie się. Dla pewności pozostała bierna, by nie utrudniać i nie wywoływać poczucia
winy.

Hugo pracował przez całe dnie, wieczory, a także po nocach nad nowym dziełem

wideo-art. Jednak podczas telefonicznej rozmowy w niedzielę umówili się, czy też samo
tak wyszło, że zobaczą się we wtorek. Ale bez określania godziny.

Dla Hugona czas był czymś innym niż dla Ester. Ona przywykła do dokładnych ustaleń,

również terminów spotkań, na które się umawia.

We wtorek od piątej siedziała w domu i czekała na sygnał, że on jest gotowy. Myślała,

że zaczną od obiadu na mieście, potem wrócą do niego, posiedzą na kanapie i wreszcie
pójdą do łóżka. Nie wiedziała, na kiedy dokładnie on to spotkanie zaplanował, ani czy w
ogóle coś z tego będzie.

Hugo pracuje. Pracuje ciężko i zawsze.

Koło północy zadzwonił. Skończył. Jest gotowy. Ester wyszczotkowała zęby, wzięła

prysznic, włożyła czyste ubranie i zdążyła mu głośno nawymyślać. Potem dosłownie
rzuciła się do drzwi i z rozpędem wpadła do autobusu. W ustach czuła smak żelaza. Od
jego przystanku przy Karlavagen znowu biegła, wystukała kod, który dał jej jakiś czas temu
i na schodach przeskakiwała po dwa stopnie na raz.

Hugo przywitał ją z kieliszkiem wina i promienną twarzą, głaskał ją po ramionach i

delikatnie ujął jej dłoń.

– Czy mogę cię oprowadzić?

Bardzo dokładnie oglądała to, co jej pokazywał.

– Nie mogę pojąć, że można zrobić coś takiego – rzekła. – Nie rozumiem, jak człowiek

się tego uczy?

– Miło mi, że tak mówisz – powiedział. – Zwykle bywasz taka krytyczna.

– Dlaczego miałabym być krytyczna? Ja nic nie wiem o tego rodzaju sztuce, poza tym

patrzę na te dzieła z miłością, ponieważ to ty je stworzyłeś.

– Aha. Tak.

Wydał jej się skrępowany, ale zarazem i przede wszystkim dumny. Pokazywał jej swoje

włości i swoje kulisy.

– Miłość nie jest ani oceniająca, ani chłodna – powiedziała Ester. – Tę różnice musisz

chyba przyjmować do wiadomości.

Znowu wziął ją za rękę i pokazywał dalej.

– To się nazywa trompe l’oeil – rzekł i spoglądał na nią, by wybadać, jak odebrała to

słowo. Czy byłoby afrontem je tłumaczyć, czy też nonszalancją tego nie zrobić. – Znasz
trompe l’oeil?

– Nigdy nie widziałam, ale słyszałam. Dziwny efekt.

– To oznacza złudzenie optyczne. Maluje się na tych właśnie kulisach obrazy w

wypaczonych proporcjach i niewielkich rozmiarach, żeby to, co przedstawiają, sprawiało
wrażenie, iż jest zgodne z rzeczywistością. Duże miasta lub ogromne krajobrazy mogą się
wyłaniać z obrazu wielkości pudełka od zapałek.

Obejmowali się przed kulisami, Hugo tłumaczył, że zostały one tak pomyślane, by

oszukiwać oko co do odległości, rozmiarów i w ogóle całej egzystencji. Są to poetyckie
prawdy tworzone po to, by oko mogło widzieć świat takim, jaki jest, choć wszystko jest
fałszywe lub zostało zainscenizowane.

Przeszli przez podwórze i schodami na górę do jego mieszkania. Brudnobiałe zwały

śniegu połyskiwały w mdłym blasku latarni.

Hugo wszedł, nie używając klucza. Zawsze zostawia drzwi mieszkania otwarte,

wyjaśnił. Tu nie ma co ukraść. W mieszkaniu zdjął robocze ubranie i poszedł pod prysznic,
a Ester tymczasem się rozglądała. Po raz pierwszy znalazła się w jego domu. Zresztą dom
to dużo powiedziane, raczej miejsce do spania. Wszystko było prowizoryczne, nawet
stojący obok łóżka statyw, na którym Hugo wieszał koszule i marynarki. Szafy najwyraźniej
nie są dla niego.

Wyglądało, jakby gospodarz wciąż był w podróży albo uciekał. Z tego, co mówił, i co

Ester teraz widziała, mogła się dowiedzieć czegoś więcej o jego sposobie postrzegania
rzeczywistości. Domyślała się, że Hugo wyobraża sobie przyszłość zupełnie inaczej niż to,
co ma obecnie. Przyszłość to coś, co ma nadejść z wielką przemianą i czasem na
odpoczynek. Pewnego dnia rozpocznie się prawdziwe życie, jak tylko ta robota zostanie
dokończona. Wkrótce będzie miał czas, by zająć się wszystkim, niech no tylko przygotuje tę
samodzielną wystawę i tę tam retrospektywę. Taka też jest jego ideologia i widzenie
społeczeństwa. Jest w gruncie rzeczy utopijnym rewolucjonistą. Raj to nie tylko słowo. W
ten sposób może upłynąć całe życie. Można wiele zrobić w oczekiwaniu na jego
rozpoczęcie.

Kiedy Hugo wyszedł z łazienki, Ester leżała pod kołdrą.

– Jak milutko wyglądasz – powiedział, odkładając ręcznik na krzesło przy łóżku i

położył się obok, skóra przy skórze.

– To właśnie jest najważniejsze – szepnęła. – Najważniejszy moment w życiu

człowieka. Spotkanie, które teraz jest nam dane. Największe doznanie, jakie istnieje.

Odpowiedziały jej ręce Hugona.

Następnego ranka, po przebudzeniu, odnaleźli się po omacku i zaczęli od nowa. Akt był

krótszy, ale równie gorący. Wybiła ósma, oboje mieli przed sobą dzień pracy. Hugo zdał
sobie sprawę, że nie ma w domu nic do jedzenia, co być może znaczyło, iż to, co
powiedział o śniadaniu mającym jedynie odżywcze znaczenie, w jego przypadku jest
obowiązującą zasadą, a nie tylko wymówką dla uniknięcia bliskości. Ester miała nadzieję,
że tak jest. Uznała, iż wszystko na to wskazuje. Zastanawiała się, czy powinna już teraz
zaproponować, by spotkali się znowu wieczorem, nie pozwolić, żeby sprawa się rozmyła i
pozostało czekanie, kiedy ona nie będzie mogła nic innego zaplanować.

Ale na to się nie zdobyła.

Hugo poprosił, by poszła z nim na dół do kawiarni Seven Eleven na rogu ulicy. Tam

zamówił kawę i croissanta, ona zaś kawę i kromkę gruboziarnistego chleba. To był jej
najmarniejszy poranny posiłek w życiu.

Siedzieli obok siebie na wysokich stołkach przy długim blacie, mieli widok na ulicę i

poranny ruch. Rozmawiali niewiele, a jeśli już któreś coś powiedziało, to o sprawach
pospolitych. Co widzą, jak smakuje kawa i co jest na afiszach. Nie byli ani przyjaciółmi,
ani kochankami, pytali siebie nawzajem, co dzisiaj będą robić, w taki sposób, jak się pyta,
jeśli człowiek nie jest z kimś związany, chociaż z nim sypia. To znaczy jedna strona
postanowiła, jak się sprawa ułoży, ale o tym nie poinformowała. Będzie jak będzie.

Ester nie miała ochoty opowiadać, co zamierza dzisiaj robić. Zresztą nie wiedziała, co

powinna robić, a pytanie wydało jej się mało interesujące. Chciała, żeby on zapytał: Co my
będziemy dzisiaj robić? Co chcesz, byśmy dzisiaj robili? A nie to odpychające: Co
będziesz dzisiaj robić?

Hugo mówił o pogodzie i temperaturze, że zrobiło się zimno i dżdżysto, że zima jest

surowa i że dla wielu egzystencja w takie mrozy jest trudna. Ester odparła:

– Minęła dokładnie połowa zimy.

Później myślała, że powinna była powiedzieć, iż lubi zimę, ale dla takiej repliki

zabrakło przestrzeni. Nie wydawało się istotne, co ona myśli, skoro i tak nie dążą do tego,
by się nawzajem poznać.

Wytworzył się między nimi absolutny brak kontaktu, ohydna alienacja. Hugo siedzi przy

niej w publicznym lokalu, więc się jej nie wypiera. Je z nią śniadanie, nawet jeśli byle
jakie, w dzień po. To powinno rokować na przyszłość. Oni jednak są sobie nawzajem obcy.
To spotkanie to tylko forma. Brak mu treści i dlatego o mało nie rozsadzi go inna treść.

– Co będzie, jeśli twoi współpracownicy zobaczą nas razem? – spytała Ester.

Hugo spojrzał, jakby nie zrozumiał pytania.

– Jeśli zobaczą nas tutaj rano, teraz, o ósmej.

– Ale my nie rozmawiamy o takich sprawach.

Odpowiedź wydała się Ester osobliwa, w jakimś sensie nielogiczna. Jest chyba ważne,

co tamci wiedzą i jakie to ma dla niego znaczenie. Czy rozmawiają, czy nie, to sprawa
drugorzędna. Zastanawiała się, czy nie podjąć dyskusji nad jego odpowiedzią, czy
porządnie jej nie zanalizować, bo w ten sposób mogłaby wyrzucić z siebie całe swoje
rozczarowanie. Hugo dopił kawę i wstał.

– Muszę iść.

Ester skinęła głową. Hugo miał niejasne poczucie winy. Można to było poznać po

powolnym ruchu głową, po zatroskaniu wyrażającym się zmarszczkami na czole, wokół
oczu i po całej jego postawie.

– Posiedzisz tu jeszcze, żeby pofilozofować? – spytał.

– Tak. Pofilozofuję sobie.

Hugo pochylił się i złożył na jej policzku pocałunek, dystyngowany, czuły, pełen

miłości. Był to jednak też pocałunek wyrażający jakiś niedostatek. Hugo stał jeszcze przy
niej, przez chwilę wahając się, potem wyszedł. Ona zaś dalej siedziała, ale nie
filozofowała. Była środa, za oknem unosiła się biała mgła, taka, co to wdziera się pod
ubranie. Poranek pełen złych przeczuć. Ester zdawała sobie sprawę, że coś było mocno nie
w porządku. Nie tyle może w samym spotkaniu, ile w różnicy ich poglądów na jego
znaczenie i treść. Nie zostało powiedziane nic na temat dalszego ciągu i nic o wkroczeniu
nawzajem w swoje życie czy też o głuchej ciszy, która potem nastąpiła. Nic o niczym.

Przestali rozmawiać w chwili, kiedy zaczęły się porozumiewać ich ciała. Miłość

jednak potrzebuje słów. Przez krótki czas można polegać na pozbawionych słów uczuciach,

na dłuższą metę jednak nie istnieje miłość bez słów ani miłość z samymi tylko słowami.
Miłość to żarłoczna bestia. Żywi się dotykiem, powtarzanymi zapewnieniami, potrzebuje
oka wpatrzonego w inne oko. Kiedy oko jest zbyt blisko drugiego, żadne z nich nic nie
widzi.

Siedziała tak jeszcze kwadrans, w końcu wyszła, wsiadła do autobusu i pojechała do

domu. Mgła nie zelżała przez cały dzień, Hugo nie zadzwonił. Ona też nie, ale fakt, że ona
nie dzwoni oznacza co innego, niż gdy nie robi tego on, bo to on decyduje, on ma władzę.
Wprawdzie nie istnieje żaden dowód na to, że tak jest, ale też nie ma żadnej wątpliwości.
Zawsze decyduje ten, komu mniej zależy. Ten, kto chce najmniej, ma najwięcej władzy.
Kiedy on nie dzwoni, to raczej nie dlatego, że pomyślał: teraz powinienem trochę zaczekać,
nie muszę bez przerwy telefonować.

To po prostu piekło, myślała następnego ranka, po upływie doby. Właśnie coś takiego

jest piekłem i tylko takie piekło istnieje. Ester zaczynała się wewnętrznie wypalać.

W czwartek wieczorem wybierała się na przyjęcie, na które Hugo też został

zaproszony. Rozmawiali o tym jakieś dwa tygodnie temu, ale potem ona zapomniała, bo
znaleźli sobie przyjemniejsze powody do spotkań.

Otrząsnęła się trochę z wczorajszych piekielnych wizji, ogarnęło ją nawet uczucie

oczekiwania. Mimo wszystko mają się spotkać. Oczywiście pojmowała, że jest jakaś
przyczyna tego, iż Hugo się nie odezwał, że nie mają ze sobą kontaktu, choć w tych dniach
powinno było dojść do erupcji kontaktów. Wiedziała też, że jeśli coś takiego się dzieje, to
nie jest to przypadek, psychologicznie jest to zgodne z jakimś rzeczywistym stanem, który z
pewnością ma swoje określenie. Próbowała jednak wmawiać sobie, że to mimo wszystko
przypadek, że sprawy się po prostu toczą, że ludzie są różni. Jedni odzywają się często,
inni rzadko, żeby nie wiem, jak długo ich znać, oraz że początki zawsze są trudne i
wymagające.

Nie wierzyła w tę swoją wyliczankę. To zwykłe zaklęcia. Była pewna, że to, co się

stało, ma jakieś odniesienie do rzeczywistości. Ten brak działania, to niedzwonienie do
niej, mimo że powinien chcieć to robić, koresponduje z jakimś procesem w jego mózgu,
procesem, który zależy od przemyśleń, nawet jeśli tylko na poziomie przeczuć i bez
odzewu w jego sercu. Ester miała wyraźne i silne poczucie, że te przemyślenia nie
popychają naprzód ich miłości, ich przyszłej relacji.

Ale Hugo jest też człowiekiem ciężko pracującym, myślała. Nie powinna zawczasu

przewidywać nieszczęścia. Kiedy zobaczą się dziś wieczorem, powinna być zadowolona i
ożywiona, a nie rozczarowana i jęcząca. Nie może okazywać nic z tego, co szaleje w jej
duszy.

Było popołudnie. W ciągu dnia dzwoniła do niego sześć razy. Tłumaczyła sobie, że

Hugo ma mnóstwo pracy albo że znajduje się daleko od telefonu. Jaka to szkoda, myślała,

że on nie tęskni za nią tak bardzo, by chcieć dzwonić, nawet jeśli nie ma czasu. Czy nie
nosi przy sobie telefonu, by nie przegapić ani jednej rozmowy z nią, tak jak ona by zrobiła,
i co zwykle charakteryzuje to stadium, w którym oni się teraz znajdują. Czy ona znalazła się
w tym stadium sama? Czy też on tęskni inaczej?

Był to jeden z tych dni, kiedy Ester nie była w stanie oddzielić myśli od uczuć.

Szła na przyjęcie z ciężkim sercem. Na szczęście tam otrząsnęła się trochę z podłego

nastroju, rozmawiała z ludźmi, śmiała się, jadła, piła. O dziesiątej Hugona jeszcze nie
było. O jedenastej wiele osób zaczęło wychodzić. I właśnie wtedy Hugo przyjechał
taksówką. Wkroczył w otoczeniu grupy współpracowników, którzy nie byli zaproszeni.
Wśród nich znajdował się Dragan. Odkąd Ester zaczęła spotykać się z Hugonem,
dowiedziała się, że Dragan urodził się w Jugosławii, do Szwecji przyjechał w 1981 roku,
ma skłonności do francuskiej filozofii i wyszukanej odmiany komunizmu. Dragan w 1979
roku poparł mułłów w Iranie, doradzał im, by zlekceważyli hegemonię Zachodu, a potem
nigdy nie znalazł powodu, by zrewidować ten punkt widzenia. Dla niego takie problemy to
przeważnie abstrakcje, a jako abstrakcja ów pogląd funkcjonuje bardzo dobrze, uważała
Ester. Spytała go, jak może żyć z konsekwencjami tamtych wydarzeń, na co on nazwał ją
lokajem imperializmu i mentalną kolonizatorką. Hugo Rask podziwiał swojego przyjaciela
i podzielał jego niechęć do wszystkiego, co pachnie liberalizmem, Zachodem i
mieszczaństwem, do wszystkiego, co jest tak zwaną poprawnością. Jak na socjalistów,
którymi są, mówiła im często Ester, zbyt chętnie padają na kolana przed konserwatyzmem,
zbliżając się niekiedy niebezpiecznie do czysto faszystowskiego widzenia świata. Wtedy
Dragan prychał, nazywał ją konformistką i karierowiczką – te dwie etykiety zawsze gotów
był przyklejać – i oznajmiał, że powinna iść do domu, poczytać trochę, bo jest poniżej jego
godności roztrząsanie czegokolwiek na tym poziomie. Opowiadano, że Dragan jest
ekonomicznie niezależny i nie musi pracować, nikt jednak nie wiedział, jak do tego doszło.
Odkąd przyjechał do Szwecji, funkcjonuje jako nieformalny doradca Hugona Raska i jego
osoba do towarzystwa. Mówi po szwedzku z wyraźnym akcentem i posługuje się
wyszukaną gramatyką. Przez lata ci dwaj kompanii spędzali wieczory w pomieszczeniach
Hugona, rozmawiając o zgniliźnie świata, i roztrząsając, co powinno się z tym zrobić.
Podjęli nawet pewne wysiłki, by tę zgniliznę usunąć, każdy musi to przyznać. Ester
chłonęła wszystko z łapczywością głodomora: książki, filmy, broszury i reportaże o ich
dawnych happeningach, jakie tylko udało jej się wygrzebać w archiwach.

Z początku, gdy Dragan siadywał wieczorami w atelier i nieustannie palił papierosy,

zawsze spoglądał na Ester pogardliwie i lekceważąco, jakby wiedział coś, czego nie chce
powiedzieć. Ester miała zamiar zapytać, co takiego wie, ale zdawała sobie sprawę, że nic
jej nie powie, bo jest zbyt lojalny wobec Hugona.

Hugo nigdy się nie zdystansował od żadnej z tych złośliwych ocen, które pod wpływem

Dragana wygłaszał. Zbytnio nawykł do prowokacji jako postawy życiowej, by w imię
buntu odcinać się od gwałtu i ucisku.

Zdaniem Ester Nilsson zdumiewające w Hugonie Rasku jest to, że bardziej niż

prowokacji pragnie, by publiczność go kochała. Czuł się rozdarty, bo równocześnie nie
chciał zabiegać o tę miłość publiczności, gdyby miała ona oznaczać stronniczość,
tchórzostwo i obojętność wobec surowych prawd, którym żadna współczesność nie jest w
stanie sprostać, a które przyszłość zawsze ocenia jako oczywiste i z lekceważącym
uśmiechem traktuje jako ograniczenia minionego czasu.

Z wyzywającą dumą Dragan i Hugo poparli Miloševicia w Serbii. Nadal jest to

uważane za fakt kompromitujący dla publicznego wizerunku artysty, coś, o czym trzeba
wspominać w pochwalnych artykułach na jego temat, by piszący nie został oskarżony o
uporczywe pomijanie błędnych poglądów i niewybaczalnych pomyłek twórcy, nawet jeśli
wynikały z jego skomplikowanego charakteru. Ta postawa kosztowała go zresztą sporo
kłopotów i kilka niedoszłych do skutku wystaw. Ester spytała go o to pewnego razu i
otrzymała odpowiedź, że nie jest zainteresowany niczym, co jest powszechnie cenione,
zuniformizowane i co nakazują elity. Żadnych argumentów na poparcie tamtego stanowiska
nie otrzymała. Chciała pytać dalej, dowiedzieć się, jak on połączył owe hasła z faktem, iż
tak rozpaczliwie pragnie być powszechnie uznawanym.

Przełknęła jednak swoje pytania, by nie naruszać ich kruchej bliskości.

Teraz Dragan wkroczył na przyjęcie w czarnym garniturze, czarnym golfie i tych

eleganckich czarnych butach, które miał na nogach, kiedy Ester widziała go pierwszy raz.
Pomachał w jej stronę ze złośliwą miną – ach, ty też tu jesteś.

To, że Hugo jest otoczony swoimi ludźmi również na przyjęciu, nie dawało

możliwości, by głośno zapytać, dlaczego nie odpowiadał na jej telefony i w ogóle zniknął.
Przypuszczalnie o to właśnie mu chodziło. Kiedy ją zauważył, twarz mu błyszczała niczym
czerwony, okrągły ser. Zdenerwowany, czujący się nieswojo, czerwony, okrągły ser. Przez
cały czas odwracał się do niej bokiem, zawsze szedł w inną stronę, jakby bał się pytań.
Kiedy na koniec spojrzał jej w oczy, było w jego spojrzeniu lekceważenie graniczące z
bezczelnością.

– Tęskniłaś za mną?

Całkowicie retoryczne pytanie, taka wymuszona zabawa.

– Tak, tęskniłam. Bardzo.

Słowa Ester opadały niezdarnie na podłogę pomiędzy nimi i marły. Nie odpowiedziała

tym samym pytaniem, bo nie chciała słuchać, co powie, ani patrzeć, jak się męczy, unikając
patrzenia jej w oczy.

– Teraz zjemy coś w bufecie – powiedział.

– Ja już jadłam – odparła. – Świetne zaopatrzenie.

– Ach tak – rzekł i wyglądał na speszonego tym, że to ona poczuła się zapraszana.

Dał jej do zrozumienia, że nie do niej się zwracał, tylko do swoich sprowadzonych tu

przyjaciół, wygłodniałych po całodziennej harówce pośród kulis i zwodzących oko
kompozycji.

Jego złośliwość nie była zamierzona. To zwyczajny brak zastanowienia, niemożność,

lęk pod płaszczykiem przemyślanych działań. Ester odeszła. Rozmawiała z innymi,
trzymała się z daleka.

Kiedy przyjęcie miało się ku końcowi, odszukała go ponownie. Starannie rozważyła

sytuację i doszła do wniosku, że woli zostać odepchnięta, niż się potem gryźć, że nie
spróbowała. Hugo dyskutował o czymś z pewnym redaktorem od kultury. Dragan stał obok.
Wszyscy trzej śmiali się, zachowywali swobodnie, najwyraźniej się ze sobą zgadzali. Ester
położyła rękę na ramieniu Hugona. Spojrzał na nią w popłochu, przewracał oczyma, jakby
szukając awaryjnego wyjścia. Gdzieś w głębi duszy Ester rozumiała, że to właśnie jest
odpowiedź, ale jej to nie wystarczyło. Odciągnęła go więc na bok i spytała:

– Pójdziemy do mnie?

Powstrzymywała się z całych sił, żeby nie dać mu żadnego wyboru. Jeśli Hugo ma

uciec, niech się sam postara.

– W takim razie idziemy do mnie – rzekł.

Już chciała powiedzieć, że właściwie mogliby machnąć na wszystko ręką, ale

zachowała milczenie.

Wyszli na ulicę. Latarnie lśniły chłodno w tę czarnobiałą noc. Szli kawałek piechotą do

bardziej ruchliwej ulicy, gdzie szybko złapali taksówkę. Ester uświadomiła sobie, że
tamtego dnia, kiedy w lejącym się z nieba żarze początku lata odbyła rozmowę
telefoniczną, w której proszono ją, by wygłosiła referat o Hugonie Rasku, znajdowała się
dokładnie w tym samym miejscu. Teraz jest tutaj śnieg i zima. Hugo przytrzymał przed nią
drzwi i oboje wsiedli. Taksówka jechała szybko wzdłuż Odengatan, aż do Odenplan. Ester
ujęła dłoń Hugona, by ją uścisnąć, ale ta dłoń wygięła się niczym schwytany robak, chciała
się wyrwać z jej ręki, Ester jednak nie chciała uznać tego za ostateczny protest.

Dary, o które się nie prosiło, mogą być straszne przez swoje żądania, swoje roszczenia,

przez niezdarną demonstrację troskliwości ofiarodawcy. Nie jest niemożliwe, że on
traktuje uścisk jej ręki i ją całą jako taki właśnie dar. Próbował pieścić jej palce, ale
wyszło z tego tylko jakieś pocieranie. Jakby został dotknięty nieoczekiwanym wielkim
bólem zlokalizowanym akurat w ręce.

Ester nie rozumiała, co by to mógł być za ból. Uważała, że jej wymagania nie są

wygórowane. Wolność jest wartością i Ester ją ceni, ale wolności od bliskości nie mogła
mu ofiarować, wprost przeciwnie – chciała mu dawać wolność bycia bliżej niej, niż był z
kimkolwiek innym oraz wolność od samotności. Czyż może być coś piękniejszego?

Taksówka zatrzymała się przed jego bramą. Hugo puścił palce Ester, wyjął portfel,

zapłacił. Gdyby ona decydowała, jechaliby autobusem. Pozwoliła mu więc zapłacić.

Trzecia noc. Trzy noce w ciągu pięciu dób, tego nie można nazwać pomyłką,

przypadkiem czy błędem. Szli na tę swoją trzecią noc po schodach do jego niegościnnej,
ciasnej nory. Rozebrali się, położyli, pozwolili, by ciała się spotkały. Zasnęli. Nastał
ranek. Ciała spotkały się ponownie. Ale coś było nie tak. Przez cały czas coś było nie tak.
U Hugona żaluzje są zawsze opuszczone, światło przedostaje się jedynie przez dziury, poza
tym nie widać, czy jest noc, czy dzień, pogodnie czy pochmurno. Światło w szparze
pokazywało, że teraz jest rano. Hugo dotykał jej we właściwy sposób. Wiedział, jak się
pokazuje, że chce się być obecnym, ale był nieobecny. Poza tym spięty i wycofany, jakby
się bał, że w rozmowie natrafią na jakąś żyłę, z której buchną kłopoty. Zaraz potem się
ubrał, był gotowy do wyjścia. Przed nią, choć to jego mieszkanie. Wyglądało na to, że chce
wyjść, by odetchnąć, jakby potrzebował tlenu.

– Jest chleb i ser – powiedział.

– A ty nie będziesz jadł?

– Muszę na dół, do atelier, do roboty. Zdaje mi się, że jest też kawa. Zrobiłem zakupy.

– Dla kogo?

– Mówiłaś, że śniadanie jest dla ciebie ważne.

Ester pocałowała jego zamknięte usta i Hugo poszedł. A więc zadbał, żeby kupić dla

niej śniadanie, po tym środowym poranku w Seven Eleven, to znaczy planował ją tu znowu
przyprowadzić. Dlaczego więc zachowuje się tak dziwnie?

Pustka w mieszkaniu, które właśnie opuścił kochanek, jest największą pustką z

możliwych. Teraz szczelnie otoczyła Ester.

To nie jest warte takiego zachodu, czuła.

To zawsze było tego warte, myślała.

I niezależnie od tego, jak jest, nie mogę zrezygnować, myślała i czuła.

Usiadła i jadła w jego kuchni nigdy nie tkniętej ludzką ręką. Wzdłuż ścian zalegały

stosy gazet, kulturalne części Dagens Nyheter i Svenska Dagbladet. Zbierał je pewnie
dlatego, że zawierają eseje napisane przez kogoś, kogo nie był w stanie od razu przeczytać,
ale wierzył, że później będzie mógł.

Pod tym względem jest, przy całym swoim czarnowidztwie, wielkim optymistą,

pomyślała. Optymistą w tym samym sensie, co utopiści oraz zarażeni marksizmem
pesymiści. Pewnego dnia będzie miał siłę zrobić to, na co teraz nie może się zdobyć.
Odkładał sprawy i marzył o stanie, kiedy wszystko będzie mogło być inaczej. Ona tak nie
robi, rzadko kiedy coś odkłada. Raj to logiczna nicość, ponieważ życie jest tarciem, a ono
może zniknąć tylko wraz ze śmiercią. Życie składa się jedynie z wiecznych małych „teraz”,
kiedy człowiek nie jest w stanie robić tego, co by chciał robić. Nie istnieje żadne

„później”, bo nawet „później” stanie się jakimś teraz. Miała na myśli raj, który oznacza, że
spotyka się dwoje ludzi. Ponieważ sama tego doświadczyła, więc nie jest to żadna utopia.
Jako antyutopistka Ester nie wierzy, że byłaby w stanie później czytać artykuły, których nie
zdołała przeczytać teraz, jest pewna, że tego, czego ludzie i społeczeństwo nie są w stanie
osiągnąć teraz, nie osiągną też później.

Spoglądała na stosy jego gazet tak pełne nadziei, że zaczęła być o nie zazdrosna. Hugo

gromadzi stare, poýóůkůe pisma, a jŕ odrzuciů. Úwiat jest waýniejszy. Zrobiůo sić jej
przykro, kiedy tak siedziaůa w tej jego biaůej martwej kuchni i przypomniaůa sobie sůowa
Sonji Ĺkesson: Szukam zdrowej duszy w zdrowym ciele. Odłożyłam co najmniej sto
numerów Dagens Nyheter i naprawdę myślę, że pewnego dnia, porządnie przygotowana,
włączę się do debaty. Widzę, że po czarno-białych stronach przetacza się nowa wojna.
Wybiegłam na dwór w ten wczesny zmierzch i chciałam ręką przebić niebo, ale wróciłam,
żeby mi się ziemniaki nie przypaliły.

Ester zjadła kanapkę z serem, który Hugo dla niej kupił, w każdym razie możliwe, że

kupił go dla niej, i wypiła duży kubek czarnej kawy, którą zaparzyła w jego ekspresie. Też
wyglądał na nieużywany.

Myślała o słabościach Hugona jako artysty. To, co tworzy, jest przyjmowane jako

wielka, wizualna poezja, ale jeśli nawet wiele rzeczy jest oryginalnych i interesujących, to
braki jego dzieła są również ułomnościami jego osobowości. Hugo nie odważył się wejść
we własny ból, a tym samym również w ból innych. Nie wie, czym ból jest. Obserwuje go
z zewnątrz, ale nie zna dlatego, że nie osiąga w swoim obrazie człowieka takiej głębi,
jakiej domaga się jego pragnienie wielkości. To odzwierciedlanie kłamstwa i
zatrzymywanie się na powierzchni wszystkiego, co ludzkie, przeszkadza mu w dojściu do
tego, co pragnie osiągnąć. Tam, gdzie coś zaczyna sprawiać ból, on uskakuje w bok.
Dotyczy to zarówno obserwacji siebie, jak i obserwacji otaczającego świata. Ze strachu
przed tym, co mógłby znaleźć, nie ma odwagi szukać w samym sobie i dzięki temu
zrozumieć, co się znajduje w innych. On nie chce tego rozumieć, bo może się tam czaić
agresja, a także oskarżenia skierowane przeciwko niemu. Tym samym nie chce też spojrzeć
egzystencji w oczy, choć twierdzi, że właśnie to robi. Na ludzi patrzy z zewnątrz,
behawiorystycznie, nigdy fenomenologicznie. Sam chce oskarżać, nie zaś rozumieć. Przez
to jego sztuka jest ograniczana. Nikt jednak nie potrafi tak dobrze jak on przekuwać w
cnotę swoich ograniczeń, ukrywać słabości i sprawiać, że zyskują one wirtuozerski blask.
To jego wielki talent, za pomocą którego oszukuje świat. W tym zawiera się jego
artystyczna siła.

Z żądzą zemsty, która ją samą zadziwiła, myśli o jego znikomości pędziły naprzód.

Ester stwierdziła, że to z jej strony wielkoduszność, iż go kocha mimo tych braków oraz że
Hugo powinien być wdzięczny.

Kiedy zjadła i pozmywała, włożyła do lodówki kartkę z najzwyklejszym pod względem

językowym wyznaniem miłości. Podmiot, orzeczenie, dopełnienie. Kartka nosiła

niedwuznaczne cechy perswazji. Była czymś w rodzaju apelu oraz kajdan. Kiedy Ester
zamknęła drzwi lodówki, zobaczyła na kuchennym blacie paczkę naturalnych lekarstw na
przeziębienie oraz inną, napisaną ręcznie kartkę: Zażywaj to, a wkrótce będziesz zdrowy!!!
Uściski, Eva-Stina.

Te trzy wykrzykniki świadczyły o kiepskim wyczuciu stylu lub też o przemożnym

pragnieniu, by osiągnąć cel. Ester przypomniała sobie, że po świętach Bożego Narodzenia
Hugo był przeziębiony. Spotkali się wtedy i poszli do restauracji, chociaż on kaszlał i
kichał.

Eva-Stina to ta młoda kobieta, która dla niego pracuje i która jesienią krzywo patrzyła

na Ester. Takiej kartki się nie pisze, jeśli człowiek nie jest zakochany, tak się nie formułuje
informacji. Kartka ma zawsze dodatkowe znaczenie, liczy się nie przede wszystkim tekst,
lecz działanie. Fakt, że się kartkę pisze. Odnosi się to przecież także do tej, która właśnie
została położona w lodówce, na najwyższej półce, nawet jeśli ta wyraża myśl dużo jaśniej;
nie zostało na niej napisane jedynie: Ja cię kocham. Biorąc pod uwagę kontekst, tło,
osobowość Ester i podtekst, należałoby to czytać jako: Kocham cię z całego serca,
nieustannie jestem dla ciebie miła, chcę dla nas tylko dobrych rzeczy, dlaczego więc
pozwalasz sobie zachowywać się tak, jak to robisz?

Kiedy poskładała wszystko razem – to naturalne lekarstwo, ten starannie przemyślany

tekst oraz tamte nieprzyjazne spojrzenia, które Eva-Stina jej posyłała, a także przypomniała
sobie, że przed dwoma tygodniami Hugo, drapiąc się po głowie, co dla niego nietypowe,
powiedział: Ta o podwójnym imieniu, którego nie jestem w stanie zapamiętać, Ester
domyśliła się, że to nie jest niewinna sprawa. Ta kartka jest czymś więcej niż tylko kartką.
Eva-Stina czatuje, czeka w kulisach na stosowną chwilę, ma do niego stały dostęp, bo
razem pracują. A może już coś ich łączy? Czy to dlatego on jest w ostatnich dniach taki
dziwny?

To niemożliwe. Bo w takim razie nie chciałby spotykać się z nią u siebie w domu

minionej nocy, ani tamtej poprzedniej. Nie powinien był też proponować w ostatnią środę
śniadania w kawiarni na rogu.

Zebrała swoje rzeczy oraz siebie i wyszła z jego mieszkania. Idąc na przystanek,

rozmyślała. Niektórzy są przecież gotowi układać swoje życie miłosne, czy raczej swoje
życie erotyczne, tak by mieć wiele związków równocześnie, żadnej ze stron o tym nie
informując. Dziwne, ale są to te same osoby, które irytują się i zdumiewają, ile pracy
wymagają takie łamigłówki z terminami spotkań, kłamstwami, spotkaniami i realną
egzystencją innych, a także wszystkim, co oznacza żądania, oczekiwania i tęsknotę. Takim
należałoby rekomendować nekrofilię, myślała ze złością. Umarli, całkowicie pozbawieni
pretensji, byliby najlepsi dla tych wciąż seksualnie pobudzonych geniuszy.

Przez cały dzień rozmyślała o słabościach Hugona jako artysty. To trochę łagodziło ból.

Od czasu, gdy Hugo zaproponował obiad u niej, by mogło dojść do fizycznego

spotkania, zakładała, że zakończył też ów przeczuwany przez nią związek z kobietą w
Skanii. Wszystko wskazywało na to, że było to bardziej wygodne rozwiązanie niż relacja
miłosna, ale już to, by jeździć tak daleko w co drugi weekend na spotkania, musiało
oczywiście stanowić ochronę przed czymś. Tak się raczej nie postępuje dla wygody. Ester
sądziła, że dotarcie do niej zabrało mu tak dużo czasu, bo najpierw pragnął wszystko
uporządkować, że czekał, bo chciał, żeby między nimi było pięknie. Czysto i pięknie.

Ten dzień, a był to piątek, toczył się powoli. Lęk tkwił w niej niczym ćmiący ból.

Powtarzała sobie, że ludzie, którzy spotkali się fizycznie i kochają się nawzajem, muszą
mieć do siebie zaufanie. Wiele za nimi przemawia. Teraz Ester powinna mieć jedynie lód
w żołądku zamiast tej guli.

Odkąd zaczęli uprawiać seks, nie rozmawiali ani razu o sprawach zasadniczych, ale to

też ma swój czas. Wszystko, co ważne, wymaga czasu. I wszystko ma swój czas. Jest więc
dobrze. Poszło lepiej, niż mogła była marzyć tamtej soboty w październiku. Zdarzyło się to,
do czego niemądrze wzdychała w listopadzie i w grudniu. Dostała wszystko, o czym
fantazjowała. Wprost trudno uwierzyć. Wszystko wygląda obiecująco. Dzień był pełen
światła. A mimo to nie była w stanie pisać. Kiedy zaś próbowała, frazy powstawały
martwe i trupi zapach unosił się nad tekstem.

Piątek wlókł się niemiłosiernie. Najczęstsze pytanie, odkąd wynaleziono telefon,

powinno chyba brzmieć: Dlaczego on nie dzwoni. Minęła godzina druga, trzecia, czwarta,
a telefon milczał. Ester położyła się na łóżku i czytała Obłok w spodniach Majakowskiego,
bo Hugo rekomendował poemat jako ważny. Tytuł rzeczywiście fantastyczny, poemat też ma
swoje walory, ale duże fragmenty nie zrobiły na niej wrażenia. Raz była bardzo wściekła
na Hugona, to znowu pełna największej czułości i miłości do wszystkiego, czego
kiedykolwiek dotknął lub przez co został dotknięty (z pewnymi oczywistymi wyjątkami).

Postanowiła, że ona dzwonić nie będzie. Hugo ciężko pracuje, trzeba okazać mu

szacunek. Lecz ważne było i to, że Ester jest niezależnym, samodzielnym, autonomicznym i
dorosłym człowiekiem, który daje sobie radę bez nieustannego kontaktu. Oczywiście
uważała za dziwne, że się nie pragnie mieć przez cały czas kontaktu z osobą, z którą
właśnie nawiązało się miłosną relację, ale powtarzała sobie, że musi być uległa.

Zmieniła książkę i zaczęła czytać Adolf Hitler – Rozmowy przy stole, którą też Hugo

rekomendował. Chciała to przestudiować, by zrozumieć, jak mogło stać się tak, jak jest, i
nauczyć się na czas rozpoznawać symptomy. Hugo wszędzie we współczesności widzi
dowody na to, że w społeczeństwie pozornej demokracji parlamentarnej nieustannie
kiełkują zalążki nazizmu i faszyzmu. Staje się to szczególnie wyraźnie, kiedy dużo
rozmawia z Draganem.

Ester czytała. Absolutnie nie chciała do niego dzisiaj dzwonić. Zadzwoniła. Hugo nie

odebrał. Zrobiła się ósma. Dziwiła się, z jakiego powodu on nie chce spędzić z nią ich
pierwszego piątkowego wieczoru. Nie rozumiała. Ale nie trzeba naciskać. Nigdy nie
powinno się naciskać. Tylko być troskliwym, wychodzić naprzeciw. Ale nie dusić.

Wszystko ma naturalne wyjaśnienie, myślała. Hugo znajduje się w fazie intensywnej pracy.
Jest pewien uczuć Ester i nie musi przez cały czas meldować, co robi, ponieważ znajdują
się w stałym kontakcie duchowym. Wiedzą, co drugie myśli.

To, czego definitywnie nie powinna robić, to narażać się na lęk, wysyłając na przykład

SMS-a, na który nie dostanie odpowiedzi. Lęk z powodu braku odpowiedzi to coś, czego
ci, którzy wynaleźli SMS-y i maile nie mogli sobie wyobrazić. Albo może brak im było
niezbędnej zdolności wczuwania się? Paliły ją palce, żeby napisać SMS-a i doznać tej
ulgi, jaką daje poczucie, że coś się wysłało i w rezultacie przez kolejne minuty żywić się
nadzieją, że odpowiedź jednak nadejdzie. Wiele razy sięgała po telefon i zaczynała pisać
wiadomość, ale zawsze kasowała ją i odkładała aparat jak najdalej , jak najdalej od
siebie.

XI

Kiedy Ester się obudziła, była sobota. Tego dnia też nie mogła pracować. Pisanie nigdy

nie było dla niej lotem, było pokonywaniem oporu, a opór nie jest czymś, do czego się
ucieka. Musiała coś przedsięwziąć w oczekiwaniu na to, że jej życie się rozpocznie.
Przyjrzała się telefonowi. Może go przez pomyłkę wyciszyła? Nie. Nikt nie dzwonił i
żaden SMS nie przyszedł. Sama zadzwoniła do siebie z telefonu stacjonarnego, by
sprawdzić, czy komórka działa. Wysłała też do siebie SMS-a. Wszystko doszło jak trzeba.

Wybrała się do miasta. Na dworze panował mróz. Była dwunasta, a może nawet

dochodziła pierwsza. Ester włóczyła się tu i tam, zjadła tureckiego burgera w
Hötorgshallen, wchodziła bez planu do sklepów odzieżowych, mechanicznie dotykała
tkanin. Pragnęła jedynie, by on się odezwał i powiedział, co się dzieje. Kupił dla niej
śniadanie, kiedyś między środą rano a czwartkiem wieczór. To musi znaczyć, że... itd. Szła
w dół Kungsgatan, przez Stureplan i Birger Jarlsgatan. W antykwariacie Rönnellsów
zobaczyła książkę, którą chciałaby dać Hugonowi, ale postanowiła zaczekać z zakupem do
przyszłego tygodnia. Nie wiedziała, czy on chciałby dostać od niej kolejną książkę, ani czy
w ogóle jeszcze się zobaczą. Nie rozumiała. Najgorsze, że nie rozumie czegoś, w czym
tkwi po uszy, do czego rości sobie prawo. Nic nie boli tak jak to, że się nie rozumie.

Minęła trzecia, on nie dzwonił. Ester wypiła kawę w jakiejś kawiarni i z powodu

swojej sytuacji zjadła wyjątkowo duże ciastko. Przed nią leżała książka, którą próbowała
czytać. Zrobiła się czwarta. Ester poszła do kina i oglądała film o CIA. Jeden z tych,
których nigdy nie była w stanie dokładnie śledzić ani określić, co przegapiła. W trakcie
filmu myślała, jak by jej ulżyło, gdyby on zadzwonił właśnie teraz. Wówczas wszystkie
supły w jej ciele rozwiązałyby się, jakby ich nigdy nie było, a ona mogłaby znowu być
człowiekiem. Nawet on nie jest w stanie pracować bez przerwy. Może jednak rzeczywiście
jest to w jego życiu wyjątkowo intensywna faza.

Intrygi w filmie o CIA też nie rozumiała. Intrygi są dla tych, którzy piszą scenariusze,

nie dla widzów, myślała. Autorzy tak długo pracują nad swoim dziełem, aż w końcu
wszystko wydaje im się oczywiste. Oni piszą, widzą dzieło od środka. Tymczasem
widzowie patrzą z zewnątrz. Nieoczekiwanie pojawiło się w jej głowie coś, co w ciągu
kilku najbliższych minut sformułowała:

Kłopot fizyków: że nie pamiętamy tego, co jeszcze się nie przytrafiło.

Kłopot filozofów: że pamiętamy coś tylko dlatego, że się przytrafiło.

Kłopot psychologów: że pamiętamy to, co nam pasuje.

Kłopot polityków: że ludzie mają pamięć.

Kłopot medyków: że pamięć zawodzi.

Kłopot nieszczęśliwie zakochanych: że pamięć tego, co się stało, nas zmienia.

Rozejrzała się po widowni. Ludzi było niewielu, ale obecni wyglądali na

zainteresowanych. Może to tacy, których nic przez cały czas nie dręczy, tacy, którzy mają
życie i teraz, i będą je mieć, kiedy film się skończy. Nagle z ogromną siłą poczuła i
zobaczyła swoim wewnętrznym wzrokiem, że ona i Hugo powinni się spotkać dziś
wieczorem, jeść, pić, śmiać się i kochać. Teraz zaraz on powinien zadzwonić, powitać ją
radośnie i cały koszmar by się skończył.

Co robisz dziś wieczór? Jesteś głodna? – powinien zawołać, a ona ani jednym

piśnięciem nie powinna ujawnić, co przeżyła – nigdy żadnych wyrzutów – odpowiedzieć
po prostu: Tak, jestem głodna! Kiedy?

Za jakąś godzinę mogliby siedzieć w knajpie i on z roziskrzonym wzrokiem mógłby

wyciągnąć rękę i dotknąć jej policzka. Przeżywała takie męki już przedtem i wierzyła, że
wszystko minie, byleby tylko on się nagle odezwał. Ważne, żeby wytrzymać, nie padać na
kolana.

Wyjaśnienie pojawiło się niczym meteoryt i uderzyło równie mocno jak tamten sprzed

siedemdziesięciu milionów lat, który spowodował wyginięcie dinozaurów. Nie wiedziała
już, co się dzieje na ekranie, w ciągu jednej sekundy w jej ciele wszystko się przekręciło,
bo uświadomiła sobie, jak sprawy naprawdę się mają. Pojęła to oczywiste, choć trudne do
pojęcia, że on w ten weekend prawdopodobnie jest u swojej kobiety w Malmö. Przecież
minęły dwa tygodnie, a on jeździ tam zawsze w co drugi weekend. Zegarek można
regulować według tych jego podróży. W poprzednią sobotę spotkali się w domu u Ester,
więc tym razem znowu pora na Malmö. Nie przyszło jej to w ciągu ubiegłego tygodnia do
głowy ani razu dlatego, że takie postępowanie jest niedorzeczne. Mimo to tłumaczy całe
jego zachowanie w ostatnich dniach.

Pozostała jeszcze połowa filmu. Ester siedziała dalej, dręczona najstraszniejszym

lękiem, jaki kiedykolwiek przeżyła. Przetaczał się przez jej ciało falami arszeniku i
ołowiu.

Dlaczego wciąż tu siedzi? Dlatego, że w tej chwili, gdy jej podejrzenia się

potwierdziły, nadal nie może nic z tym zrobić, ani nie ma dokąd pójść. Równie dobrze
może siedzieć w kinie.

Po filmie poszła w stronę jego ulicy. Pogoda była ponura, wilgoć i chłód nie zachęcały

wieczornych wędrowców. Paliły się latarnie, właściciele sklepów zaczynali gasić światła
i zamykać drzwi, oddychali z ulgą, że w niedzielę mają wolne. Ester udała się w okolice
domu Hugona, by uzyskać pewną informację.

Fakt, że potrzebowała aż tyle czasu, by pojąć o co chodzi, wyniknął stąd, że nie

rozumiała, jak patrzy na życie i innych ludzi ktoś, kto się tak zachowuje. Zachwiała się cała
jej koncepcja człowieczeństwa jako psychicznej jedności. Ten sposób obchodzenia się z
materią był dla niej zbyt dziwaczny.

Już z daleka widziała, że drzwi do atelier są zaryglowane. Najwyraźniej mimo

wszystko zachowała odrobinę nadziei, bo pewność, jaką teraz uzyskała, sprawiła jej
jeszcze większy ból. Tylko kiedy Hugo wyjeżdża, drzwi do atelier się rygluje, a wejście na
galeryjkę zamyka na klucz. Żadnych kulis dziś wieczorem tu się nie buduje. Ester przeszła
przez podwórze do jego mieszkania i zajrzała przez otwór na listy. Nigdzie ani promyka
światła.

Hugo dawał jej do zrozumienia, że tu, w tych pomieszczeniach, jego zespół haruje od

rana do wieczora, w piątek i świątek. Chciał, by wierzyła, że jest ciężko pracującym
artystą, któremu nie można przeszkadzać i od którego nikt nie powinien niczego wymagać,
ponieważ on trudzi się dla sztuki, mówiącej o tym, jak ludzie odnoszą się do siebie
nawzajem, o pospolitości zła, o nadużywaniu siły i o bezsilności. Ale akurat w tej chwili
Hugo od tego odpoczywa.

Ziemię pokrywały zamarznięte kałuże, wiatr hulał po ulicach, gwizdał przy narożnikach

domów, wdzierał się za kołnierz i w rękawy. Pogoda wahała się od pluchy do
przymrozków. Błoto za dnia, cienka warstewka lodu wieczorem.

Raz jeszcze Ester szła z atelier Hugona do autobusu. Kiedy już wsiadła, wyjęła telefon

i zaczęła pisać wiadomość. Skończyła po kwadransie, wysiadła i wysłała, nie
zastanawiając się, czy z tego nie zrezygnować.

Wiadomość była bardzo zwięzła, pełna napięcia, groza i panika wyzierały spoza

wyniosłego tonu. Tonu pełnego pogardy wynikającej z szacunku do siebie. Była to
wiadomość, o którą można by się skaleczyć. Ester oskarżała Hugona prawem wszystkich
zlekceważonych.

Ale był to tekst, to nie ona, czy raczej ona jako tekst. W świecie fizycznym nie istnieje

ani wyniosłość, ani szacunek wobec siebie. Po wysłaniu wiadomości przeżyła krótką
chwilę triumfu. Zarówno pisanie jej, jak i wyładowanie na Hugonie gniewu w twardych,
starannie sformułowanych zdaniach na moment uciszyło ból. No i był to jednak jakiś
kontakt, jakaś forma ludzkiego spotkania, przerywającego nieznośne milczenie. On będzie
musiał wiadomość przeczytać, myśleć o niej, odpowiedzieć.

Ale żadna odpowiedź nie nadeszła. Nie nadeszło w ogóle nic. Sobotni wieczór minął.

Minęła niedziela. W poniedziałek rano Ester stwierdziła, że to już półtorej doby bez znaku
życia ze strony Hugona. To wzorcowy przykład, jak można społecznie unicestwić
człowieka.

Koło południa pojechała na Dworzec Centralny i znalazła sobie miejsce na peronie, na

który przyjeżdżają pociągi z Malmö, ale to się nie opłaciło. Pociągi przychodziły co

godzina i szansa, że trafi na właściwy, była niewielka. Tłumy ludzi wypływały z wagonów,
kierując się ku różnym przejściom podziemnym, wyjściom w górę i w dół, ale Ester
nigdzie Hugona nie dostrzegła. Stała tam i czekała przez dwie godziny, przepuściła trzy
pociągi. Potem pojechała do domu i napisała e-maila, w którym poddała suchej analizie
cały łańcuch zdarzeń.

„Im dłużej ty milczysz, tym więcej ja mówię, to heglowska sytuacja” – pisała

wprawdzie zażenowana pretensjami, ale ich nie wykasowała. Przedstawiła rzeczowe
przypuszczenia, jakie przyszły jej do głowy, dlaczego on zachowuje się tak, jak się
zachowuje, zaprezentowała wszelkie możliwe i samokrytyczne perspektywy, widoki na
przyszłość i tłumaczenia, jakie tylko fantazja mogła jej podsunąć, z wyjątkiem jednego: że
ona nie ma prawa żądać wyjaśnień. Tu jest granica. Pisała, że rozumie, iż można nie być w
stanie mówić prawdy, jeśli się żyło w świecie, w którym było się za to karanym oraz że jej
zasady moralne są być może zbyt surowe, by on mógł chcieć mówić prawdę.
Podpowiadała, że niewykluczone, iż ona posuwała się zbyt szybko naprzód i nie
wsłuchiwała się w jego potrzeby i tempo. Uważa jednak, że ma prawo domagać się
wyjaśnień, bo oni dwoje są ze sobą związani. On wziął na siebie odpowiedzialność przez
to, że wszedł w jej ciało. To tak, jakby ją mamił, obiecywał coś, co musi się dokonać. Tym
samym ona otrzymała prawa, których częścią jest właśnie domaganie się wyjaśnień.

Brała pod uwagę wszelkie możliwości z wyjątkiem tej właśnie, że żadne prawa jej nie

przysługują. Nie przyszło jej do głowy, by mogła mieć taki zdystansowany stosunek do
życia, albo żeby aż tak sobą pogardzać. Części chóru przyjaciółek trudno było tolerować
ów brak możliwej do zaakceptowania pogardy dla samej siebie. Te z nich, które zadały
sobie wiele trudu, by wyzbyć się własnych potrzeb po to, by przypodobać się drugiej
stronie czy zachowywać się grzecznie i nie przeszkadzać, były zirytowane takim
zadufaniem w sobie, które nie pozwala zauważyć, kiedy jest się niepożądanym. On nie jest
ci nic winien, mówiły. Ester analizowała ich sposób rozumowania i stwierdzała, że go nie
podziela.

XII

Siła i zdolności budzą podziw, ale nie miłość. Miłość wzbudzają raczej skazy i

niedostatki. Ale sam brak nie wystarczy. Musi się to łączyć z autonomią i dystansem do
siebie. Skazy wywołują czułość, ale prędzej czy później to, co budzi czułość, prowadzi do
agresji.

Czysty brak jest przez swoją bezradność tak samo niemożliwy do kochania jak

niezłomna siła.

Ester nie otrzymywała odpowiedzi niezależnie od tego, czy starała się być silną, słabą

czy pełną wad. Hugo nie dał żadnego znaku życia przez cały tydzień.

Oddech Ester stał się krótki, raz po raz przyciskała ręce do piersi. Każdego wieczora

jechała autobusem na jego ulicę. W oknach znowu się świeciło, w pomieszczeniach na
nowo podjęto pracę. Człowieka, z którym w ubiegłym tygodniu zasypiała i budziła się, a
przed dwoma tygodniami śmiała się z nim i gadała godzinami, musiała teraz podglądać z
rogu ulicy, jak w czasach, zanim wszystko się zaczęło.

W piątek, tydzień po ostatnim spotkaniu, owego poranka tysiąc lat temu, podjęła

decyzję i raz jeszcze wsiadła do autobusu jadącego do dzielnicy Hugona. Teraz to już
naprawdę starczy, Ester nie zamierzała dłużej akceptować jego tchórzliwego wycofywania
się.

Była szósta wieczorem. Nie dzwoniąc, weszła po schodach do atelier. Tam, na

pierwszym piętrze, przy masywnym biurku siedział Hugo i pracował. Spojrzał znad
okularów nieporuszony, nieprzestraszony, ale też i nieuradowany. Powiedział:

– Przyszłaś.

– Tak, przyszłam.

Hugo oparł łokcie o blat, splótł dłonie, trudno było poznać, co myśli. Ester wyprosiła

rozmowę, mówiła, że to niezbędne i chociaż Hugo nie sprawiał wrażenia szczególnie
zadowolonego, przeszli przez ulicę do restauracji, w której jeszcze niedawno często
przesiadywali przy stearynowych świecach. Teraz dla Ester była to obca knajpa. Personel
jednak witał ich ciepło, jak dwoje znajomych, stałych bywalców, i natychmiast
przygotowano ich ulubiony stolik w rogu. Ester usłyszała, jak Hugo mówi do kelnerki, iż
nie zostaną długo. Na stojąco zamówił dla siebie kieliszek wina. Kelnerka czekała, w
skupieniu, ale dyskretnie, na jeszcze jedno zamówienie, w końcu, skoro nie padło, odeszła
do kuchni. W tej samej chwili on spojrzał pośpiesznie na Ester i spytał, czy może ona też
coś by chciała. Potakująco skinęła głową.

Hugo usiadł na brzegu krzesła, ciężar ciała opierając na stopach. Kręcił się i wiercił,

patrzył wszędzie, tylko nie na nią, gotów w każdej chwili zerwać się z miejsca.

Ona to widziała, ale odczuwała jedynie miłość. Żadne wyjaśnienia nie były jej już

potrzebne. Wszystko, o co chciała zapytać, wszelkie szalone pomysły okazały się jedynie
wymówką, by móc się z nim spotkać. Oto cała sprawa. Chciała nadal mieć z nim relację, to
wszystko. Bezgranicznie go jej brakowało – takie to proste. Chciała siedzieć razem z nim i
gadać godzinami, potem pójść z nim do domu oraz budzić się rankiem, mając przed sobą
długą, czekającą na nich sobotę. Kiedy są razem, jej nie brakuje niczego.

– Będę musiał zaraz iść – powiedział i jego rozbiegany wzrok skierował się ku Ester. –

Mam mnóstwo roboty. Przeżywam bardzo intensywny okres w pracy.

Iluzja prysła i wrócił chłód. Spotkanie, które na nim wymogła, trzeba było na nowo

usprawiedliwić i wytłumaczyć twardo takimi sprawami jak moralność i absolutna
potrzeba. Bo ona ma absolutną potrzebę zrozumienia sytuacji, teraz nie wolno okazywać
słabości, którą dopiero co odczuwała.

Miała wielką ochotę powiedzieć, że w miniony weekend też znajdował się w fazie

bardzo intensywnej pracy, ale postanowiła nie być sarkastyczna. Sarkazmu zawsze się
żałuje.

– Zrobiłam wszystko, by nawiązać kontakt – powiedziała.

– Zauważyłem to.

Zaległa cisza, bo Ester próbowała uporać się z jego uszczypliwością.

– Dlaczego mi nie odpowiedziałeś?

– Na co z tego wszystkiego, o co pytałaś, miałbym odpowiedzieć? Zastanawiałaś się

naprawdę nad wieloma rzeczami. Chyba nigdy nie dostałem na raz tylu pytań.

– Wysyłałam ci też SMS-y. I telefonowałam.

– Tak. Rzeczywiście tak robiłaś.

– Masz na myśli maila, którego wysłałam ci w poniedziałek?

– Nie wiem, którego dnia on przyszedł. Przecież nie było możliwości odpowiedzenia

na wszystkie te pytania.

– A jak sądzisz, z jakiego powodu w ostatnim tygodniu tyle pytań przychodziło mi do

głowy?

– Nie mam pojęcia.

– Oczywiście. Czasami trudno zauważyć, jak się sprawy mają w rzeczywistości.

Hugo opróżnił swój kieliszek kilkoma pośpiesznym haustami. Oddech Ester znowu stał

się krótki.

– Miałam tak wiele pytań dlatego, że twoje zachowanie było niezrozumiałe.

Widywaliśmy się przez dwa miesiące i budowaliśmy bliskość. Kulminacją były trzy
erotyczne spotkania, które oboje uważaliśmy za nieuniknione. Trzy erotyczne spotkania w
ciągu sześciu dób. Potem ty zachowujesz się niechętnie i to w bardzo zagadkowy sposób.
Ja muszę zacząć zgadywać, podejmować próby. Jeśli się chce udręczyć człowieka, to
należy robić mu to, co ty zrobiłeś mnie w ostatnim tygodniu.

Hugo milczał. Obracał w palcach pusty kieliszek i rozglądał się po lokalu. Nie

wyglądało na to, że ma poczucie winy ani że nerwowo zastanawia się nad odpowiedzią.
On po prostu chciał uciec od jej oskarżeń i milczał w taki sposób, jak się milczy wobec
człowieka, który i tak niczego nie rozumie, kto znajduje się w innym świecie, z innymi
regułami gry i nie ma sensu z nim dyskutować, bo dzieli go od nas przepaść.

– Cały tydzień byłam w desperacji. Nie wiem, co robić.

– Jeśli jesteś przygnębiona, to idź, porozmawiaj z kimś.

– Ja z kimś rozmawiam. Właśnie teraz.

– Ale z kimś, kto się na tym zna. Z jakimś profesjonalistą.

– Który się zna na złamanych sercach? Istnieje jedna osoba, która mogłaby pomóc mi w

rozwiązaniu mojego problemu, i to jesteś ty.

– Ja, niestety, muszę teraz wracać do roboty.

W matowym brzmieniu jego głosu i zmęczeniu oczu Ester dostrzegła znowu owo

potwierdzenie ograniczoności. Ograniczoności, która skostniała i przerodziła się w
abstrakcyjną niechęć do kobiet z powodu ich wiecznego domagania się miłości,
kierowanego do niego, człowieka, który ma poważniejsze sprawy na głowie. W niechęć do
ich paplaniny i pragnienia posiadania, zarzucanych niczym lasso i zawsze
usprawiedliwianych czułością ich serc.

– To była namiętność – powiedział. – Zawładnęła nami, jak to z namiętnością bywa.

Może szczególnie tobą.

– Dziękuję, to rzeczywiście miło powiedziane.

– Ale to prawda. Najwyraźniej zostałaś bardziej dotknięta niż ja. Ja nie popadłem w

desperację.

Zła wola czy nienawiść bijąca z tych słów sprawiła, że Ester zakręciło się głowie, jak

przy nagłym braku tlenu.

– Zatem namiętność nie jest w twoim świecie miłością?

– To są różne rzeczy.

– Nawet niespokrewnione?

– Jeśli już, to pokrewieństwo jest dalekie. Nie jeździ się na długie letnie urlopy z

namiętnością, ani nie żyje się razem latami.

– To bardzo interesująca definicja. Wydaje mi się jednak, że niezbyt powszechna, co

czyni ją bezwartościową jako definicję. Ja chętnie jeździłabym z tobą na długie letnie
urlopy i żyła z tobą przez resztę wieczności. Na zimowe urlopy zresztą też.

– Ale ja nie.

– Czy to znaczy, że to, co między nami się stało, nie ma nic wspólnego z miłością? Jak

dobrze, że z tym zerwałeś.

Hugo lekko przygryzał wargi, trochę wysuszone, jak to w zimie, ale dawne pęknięcie

się zagoiło. Ciało miał napięte, ale teraz z westchnieniem opuścił ramiona.

– W sobotę byłaś taka cholernie zła. Ten SMS, który przysłałaś, wydał mi się

przerażający. Jasne, że w takiej sytuacji człowiek się wycofuje. To po prostu okropne.

– A ty naprawdę nie możesz zrozumieć, dlaczego byłam zła?

– Chyba mogę.

– Czy nie uważasz, że po tym, co było między nami, po wszystkim, co robiliśmy razem i

wszystkim, czego można się było później spodziewać, ja miałam prawo być wzburzona? I
miałam prawo wiedzieć, co myślisz o sobie i o mnie? Ty rościłeś sobie do mnie prawo.
Byłeś w moim ciele. I nie uważasz, że daje mi to jakąś uprzywilejowaną pozycję tam,
gdzie twoja integralność powinna ustąpić? I że masz obowiązek rozmawiać ze mną o
twoich postępkach, które ranią mnie tak bardzo, że z trudem trzymam się na nogach? Z tego
niepokoju jestem bliska śmierci.

– No i już masz odpowiedź. Ty nie zadajesz pytań. To są wyłącznie twierdzenia i

oskarżenia. Zgodnie z twoimi ocenami wszystko jest już jasne. Chcesz tylko zmusić mnie
do uznania ich i podporządkowania się, wtedy będziesz zadowolona.

– Brzydzę się podporządkowaniem. Chcę tylko, żebyśmy byli razem i byśmy byli sobie

bliscy psychicznie. Tego jednego pragnę. Dlaczego więc nie wyszedłeś mi naprzeciw,
pozostałeś natomiast głuchy i milczący? Ustanowiliśmy wspólnie jakąś relację. A wtedy
chyba wychodzi się sobie nawzajem naprzeciw, nawet jeśli pojawią się gniew i złe
uczucia.

Hugo wiercił się na krześle. W połowie był już na zewnątrz.

– Twoja agresja upewniła mnie, że słusznie uznałem, iż nie należy ci mówić, gdzie

spędzę weekend. Ty byś się wściekła, nie zaakceptowała tego.

– Ostatecznie i tak się wściekłam.

Hugo milczał i nie wypowiedział tego fatalnego zdania, którego Ester nie uznałaby za

dozwolone, że mianowicie on zawsze rozwiązuje takie sprawy, usuwając się na bok bez

żadnych skrupułów. Po prostu ucina. I nikomu nie wychodzi naprzeciw. Druga strona może
brać to, co on proponuje albo nic. Kłopoty to nie dla niego. Człowiek pozbywa się
narzędzia przyjemności, które zamiast satysfakcji, zaczyna być źródłem przykrości.
Najłatwiej uniknąć cudzego gniewu, zrywając z tymi, którym sprawiliśmy ból.

– Ona nigdy się nie złości? – spytała Ester.

– Kto?

– Kobieta w Malmö.

– Nie mam żadnej kobiety w Malmö.

Hugo obgryzał paznokcie i spoglądał w stronę ulicy, gdzie panuje wolność. Przez

dłuższą chwilę oboje milczeli. On wiercił się na krześle, pochylony w przód, jakby już w
drodze. Nie zamówili jedzenia i nie zamierzali tego robić. Ester w ogóle nic nie zamówiła.

Nastrój był nieprzyjemny.

Nagle jego twarz się rozjaśniła, jakby przyszło mu do głowy coś wesołego i

śmiesznego, czym mógłby pomóc i jej, i sobie.

– Czy wciąż tak dużo biegasz? – spytał.

Pytanie było niesłychane w swojej doniosłości. Uświadomiło Ester, że Hugo w

najmniejszym stopniu nie liczy się z jej obecnością w swoim życiu. Że znajduje się ona w
strasznej od niego odległości. Jej pretensje oraz zakładanie istnienia jakiejś niewyrażonej
wspólnoty między nimi musiały mu się wobec tego wydawać niepojęte i zgoła bez sensu,
skoro jego stosunek do świata jest taki, iż może ją radośnie zapytać: Czy wciąż tak dużo
biegasz?

Domyślała się, że próbuje być miły. Ludzie trzymający innych na dystans często bywają

mili, wykonują sympatyczne gesty, które nic nie kosztują. To, co dotyczy innych, niewiele
ich obchodzi, a w takiej sytuacji sympatyczne gesty są jakby bliżej, bardziej pod ręką niż
złośliwości, które bywają jedynie źródłem nieprzyjemności i kłopotów. Owe gesty
wykonujemy po to, by nas zostawiono w spokoju.

Hugo Rask był tego rodzaju człowiekiem, który chce, by mówiono, że jest sympatyczny.

Chciał uchodzić za serdecznego i troskliwego. Najbardziej serdeczny bywał wobec
obcych. Im bardziej ci obcy go poznawali, tym większa stawała się szorstkość i chłód.

Teraz bębnił palcami w blat stołu, tęsknie spoglądając w stronę swojego atelier.

Stali na chodniku przed restauracją. Hugo przestępował z nogi na nogę i raz po raz

przytupywał. Ester powinna sobie pójść. Dziś wieczorem nic więcej z tego nie będzie, i w
ogóle nic z tego nie będzie. Wyciągnęła rękę i przyłożyła do jego policzka. Trzymała ją tak
przez kilka sekund, potem opuściła ramię, odwróciła się i poszła.

Na chodniku leżał śnieg, świeży śnieg, który zaczynał się topić. W lusterku

zaparkowanego samochodu zobaczyła, że Hugo nadal stoi i patrzy w ślad za nią.

Gdzieś w głębi duszy wiedziała, że kiedy człowiek nie domaga się swoich praw i nie

oskarża, opór nie ma sensu. I przewaga staje się słabością. Niechęć przemienia się w
stratę. Uraza w zwątpienie. Ale jak widać nie aż tak wielkie, by Hugo chciał ją zawołać z
powrotem.

Śledziła go w lusterkach samochodów i widziała, że otrząsnął się z odrętwienia,

przeszedł przez ulicę i zniknął w bramie budynku będącego jego domem.

XIII

By funkcjonować jako żyjący człowiek, Ester imała się różnych zajęć. Próbowała nie

rezygnować z aktywności.

Pojechała do Paryża.

Od pół roku była tam na placówce jej dobra przyjaciółka, która przekonała ją, by

przyjechała odbudować życiowe siły i zacząć myśleć o czymś zabawniejszym („Dobry
przyjaciel” to w powszechnym rozumieniu ktoś dosyć interesujący, lecz nie tak bliski jak
ten, kto jest po prostu przyjacielem. Dokładnie tak samo jak „osoba starsza” jest młodsza
niż po prostu osoba stara. I ta mieszkająca w Paryżu była właśnie dobrą przyjaciółką Ester.
Nikim bliskim, ale więcej niż znajomą).

Zamieszkała w New Hotel przy Gare du Nord, klaustrofobicznie maleńkim

pensjonacie, który w razie pożaru nie byłby w stanie ewakuować nawet swoich
karaluchów. Zaproponowano jej mikroskopijny pokój na trzecim piętrze, z kurzem po
kątach oraz plastikowym podkładem na materacu. Myśl o spotkaniach dwojga ciał – co z
pewnością stało się przyczyną takiego zabezpieczenia – sprawiła jej ból, ale nie większy
niż inne skojarzenia z intymnymi sytuacjami. Ester bez końca wałkowała to, co się stało,
sama i z ludźmi, którzy chcieli jej słuchać. Wciąż od nowa rozważała, co zrobiłaby inaczej
w tym czy innym przypadku, gdyby tylko wiedziała, że to się może tak skończyć. Po tym,
jak poszli z Hugonem do łóżka, ani jednego kroku nie zrobiłaby tak samo, gdyby wiedziała.

Strata ją peszyła. Nie mogła jej uniknąć, ponieważ doszło do niej z powodu oceny,

której nie mogła zawczasu uznać za błędną. Było dla niej czymś nowym, że w miłości
gniew jest zabroniony. Nie mogła przyjąć do wiadomości, że jeden jedyny wybuch gniewu,
ten, który zawarła w SMS-ie tamtego sobotniego wieczora po wyjściu z kina, kiedy
zobaczyła ciemne okna w jego pomieszczeniach, wystarczył, by wszystko zepsuć. Wprost
przeciwnie, sądziła, że gniew jest dozwolony, zwłaszcza jeśli jest się ze sobą blisko.

I mam chyba rację, że taka postawa jest powszechna, myślała. A skoro tak, to musiała

się mylić co do oceny ich bliskości.

Takiej bliskości, która czyni gniew dozwolonym, Hugo nie chce z nią mieć.

To dlaczego chciał z nią fizycznej intymności, skoro bliskość go nie interesuje? I po co

te długie intensywne rozmowy w ciągu miesięcy przygotowań?

Ester nie rozumiała.

Pomyślała, że jeśli kiedykolwiek miałaby napisać o tym wiersz, zatytułowałaby go Nie

rozumiem.

Miewała z różnymi ludźmi takie przyjacielskie relacje, które nie tolerowały gniewu.

Nie były one jednak trwałe, bliskie ani wystarczająco pełne miłości, nie należały do
rodzaju tych, w których doznanie rozczarowania przyjmuje się jako możliwość, nie
posiadały uczuciowego zabezpieczenia przed konfrontacją. Ester przypuszczała teraz, że
taki właśnie charakter miał jej związek z Hugonem. On nie czuł się z nią związany na tyle,
by płacić za to kłopotami, choćby najmniejszymi.

Każdego ranka w swoim ponurym hotelu w Paryżu Ester wstawała o siódmej i szła na

dół zjeść francuskie śniadanie, by następnie przez dwie godziny w pokoju pisać.
Nastawiała sobie budzik, a kiedy dzwonił, przerywała choćby w pół zdania. Potem
wychodziła i spacerowała. Bez planu włóczyła się po mieście, chłonęła atmosferę i
zapachy. Gdy rozbolały ją nogi, siadała gdzieś przy kawie i czytała. Od czasu do czasu
miała przez kilka minut wrażenie, że rozkoszuje się życiem i jest osobną istotą, która
potrafi egzystować bez symbiozy. Przeważnie jednak miała jasność, że życie ledwo się w
niej tli. Podczas minut niezależności, euforycznych w porównaniu ze zwykłym nastrojem i
stałym uczuciem bólu, chciała, z powodu tej euforii, wysłać mu SMS-a, który by dowodził,
jaka jest samodzielna i zadowolona, i jaka partnerska była w gruncie rzeczy ich relacja, jak
ona wszystko akceptowała i teraz zmierza dalej do nowych, śmiałych celów. Chciała mu
donieść, że oto siedzi w paryskiej kawiarni, ciesząc się życiem i nie potrzebuje już nikogo
do niczego, prócz intelektualnej stymulacji, ponieważ jest silna, całkowicie autonomiczna i
poszukuje wiedzy.

Raz uległa pokusie i wysłała SMS-a. Wmówiła sobie, że to uczucie wspólnoty, które w

sobie nosi, jest prawdziwe, czyli obustronne. Odpowiedź nie nadeszła, więc nawet te
drobne okruchy niezależności zostały unicestwione i reszta tygodnia upłynęła w znacznie
gorszym nastroju. Dlaczego ona nie pojmuje, że ów przepastny lęk z powodu braku
odpowiedzi jest za każdym razem taki sam i jedynym sposobem, by go uniknąć, jest
niewysyłanie SMS-ów? Nadzieja, to ona jest uczuciem, które do tego doprowadza, które
znieczula pamięć wstydu oraz strachu i zmusza do podejmowania ryzyka, że teraz wszystko
będzie inaczej.

Wieczorami spotykała się ze swoją dobrą przyjaciółką, tą, która stacjonowała w

Paryżu. Jadały na mieście obiady, ale dobra przyjaciółka nie rozumiała, czym jest miłosne
cierpienie. Sądziła, że z cierpiącym człowiekiem wszystko musi być dobrze, skoro ów
kilkakrotnie w ciągu wieczora potrafi się roześmiać. Nikt, kto naprawdę jest przytłoczony
ciężarem życia, nie może się śmiać, uważała dobra przyjaciółka, która widziała reportaż o
głęboko zdesperowanych osobach, takich, co to pozwalają, by ich kuchnia zarosła brudem i
trzeba je leczyć elektrowstrząsami. One nigdy się nie śmieją. Po przeżyciu rozczarowania
należy próbować iść dalej i myśleć, że i tak ma się dobrze w porównaniu z tymi, którzy
naprawdę cierpią. Z chorymi na raka, sparaliżowanymi, głodującymi i zmuszanymi do
prostytucji. Dobra przyjaciółka nie była w stanie dźwigać ciężaru innych i chciała, by
wszystko było normalnie, tak aby ona, bez poczucia winy, mogła wypełnić rozmowę
swoimi troskami i przemyśleniami.

Po kilku wieczorach obie straciły ochotę na dalsze spotkania, ale oszczędziły się

nawzajem, decydując bez słów, dyskretnie, i w całkowitej wzajemnej zgodzie, że będą
jadać obiady w pojedynkę.

*

Paryż pachniał i cuchnął – brudem, ciastem francuskim, spalinami i perfumami. Dzień

mijał Ester za dniem, spacer za spacerem, wrażenie za wrażeniem, wszystko w
narastającym przekonaniu, że to była bezsensowna podróż. Obserwowała ciemnozielone,
eleganckie słupki między chodnikiem a jezdnią, mężczyzn w jasnozielonych kombinezonach
sprzątających ulice, małe knajpki na rogach domów, takie typowe paryskie widoki, które
zawsze bardzo lubiła.

Wyjazd do Paryża nie pomógł. Nic nie pomoże, dopóki człowiek nie rozliczy się sam

ze sobą. Przedostatniego wieczora pobytu wyszła, by kupić butelkę wina do kolacji, którą
zamierzała zjeść w hotelowym pokoju przed telewizorem. Po drodze zadzwonił telefon.
Było wpół do ósmej. Wyjęła aparat z kieszeni i zobaczyła na wyświetlaczu nazwisko
Hugona. Stało jasno i wyraźnie: Hugo Rask. Zatrzymała się w pół kroku, stojąc spokojnie,
ściszonym głosem przedstawiła się z imienia i nazwiska. Ktoś roztrzepany, kto siedzi i
czeka na świat, przedstawia się samym imieniem, myślała. Imię i nazwisko natomiast mają
swój ciężar, to suwerenność i szacunek dla samego siebie. Ktoś, kto przedstawia się z
imienia i nazwiska, nie tkwi apatycznie przy telefonie, jest aktywny, działa. Samo nazwisko
byłoby jeszcze lepsze, ale w tej sytuacji zbyt zdystansowane i może nawet na granicy żartu.
On by to zauważył.

Odczekała kilka sygnałów, zanim odpowiedziała, wymawiając swoje imię i nazwisko

spokojnie i stanowczo, po czym czekała na jego reakcję. Słyszała pulsowanie krwi w
skroniach, ale w słuchawce niewiele. Szum jakiś głosów, wśród których rozróżniała głos
Hugona, nikt jednak nie mówił do niej. Wyglądało to raczej na rozmowę podczas przerwy
w pracy. Ktoś się śmiał, ktoś postawił kieliszek na gładkiej powierzchni. Sądząc po
dźwięku, postawiono pusty kieliszek na barze w atelier Hugona. Czyżby zrobiła to Eva-
Stina, której imię tak trudno zapamiętać?

Ester powtarzała: halo, halo. Po piątym razie umilkła. Poczuła, że to było mniej więcej

tam, tam zaczęła odczuwać desperację. A kiedy ogarnia ją prawdziwa desperacja, Ester
staje się szczególnie wrażliwa na jej przejawy.

Nadal było słychać szum głosów. Połączenia telefoniczne ze Szwecją nie są darmowe,

wkrótce musiała je przerwać.

– Halo? – zawołała po raz ostatni. – Halo?

Kiedy na wyświetlaczu pojawiło się jego nazwisko, cała nadzieja natychmiast wróciła

i teraz Ester nie mogła się jej wyzbyć. To nie może tak być, kombinowała, że uczucia do
drugiego człowieka znikają z dnia na dzień, a jakieś uczucia musiał do niej żywić, w
przeciwnym razie nie poświęciłby aż tyle czasu na spotkania z nią. Zawierająca się w tym
jasna logika znowu mobilizowała nadzieję. W nocy odczuwała ją całym ciałem i spała
niewiele.

Następny dzień był jej ostatnim w Paryżu. Rano pisała, potem wyszła i spacerowała

zgodnie ze schematem, ale nie czuła żadnych zapachów, nie widziała też miasta. Zżerała ją
udręka, że nie wie, czy poprzedniego wieczora on szukał kontaktu, a potem nie odważył się
tego potwierdzić, czy o co w ogóle chodziło. Czy on sobie z niej kpi? Czy chce, by
cierpiała? Ale z jakiego powodu?

Wieczorem nie wytrzymała i zadzwoniła. Ciężar, który dławił ją przez tygodnie, znikł

w chwili, gdy Hugo się odezwał. Gdy zdecydował się odebrać, chociaż widział, że to ona.
W jego głosie wyczuwała czujność, ale kiedy powiedziała, że dzwoni z Francji, stał się
łagodny, ciepły i sympatyczny, jak podczas ich pierwszych trzech miesięcy. Francja jest
przecież równie odległa, jak ci obcy ludzie, wobec których on zawsze jest miły, więc teraz
też nie musi się asekurować.

– Wczoraj do mnie dzwoniłeś – powiedziała skupiona i trochę przestraszona.

– Naprawdę? – spytał przyjaźnie.

– Wczoraj wieczorem.

– A to dziwne.

– Byłam właśnie w drodze do sklepu, by kupić wino do kolacji. Szłam sobie po

chodniku w środku Paryża, kiedy zadzwoniłeś. Mieszkam przy Gare du Nord. Było chyba
wpół do ósmej. Ale może to pomyłka?

– Telefon musiał zadzwonić w kieszeni sam z siebie.

– Nikt się nie odezwał, kiedy odebrałam.

Oboje roześmiali się skrępowani.

– Więc jesteś we Francji?

Wiesz o tym od kilku dni, pomyślała. W ostatnią środę wysłałam ci stąd SMS-a, na

którego nie odpowiedziałeś.

– Czyli że telefon sam zadzwonił w kieszeni?

– Zawsze noszę go przy sobie. Pewnie się o coś oparłem i uruchomiłem jakiś klawisz.

– O bufet w kuchni.

– Z pewnością. Tak, chyba tak.

– Często tak bywa z tymi nowoczesnymi aparatami – stwierdziła.

– No właśnie – zgodził się.

– Ale czy to nie mistyczne, że telefon zadzwonił właśnie do mnie? Prawie jakby to był

jakiś znak.

Teraz w jego śmiechu pojawiło się zakłopotanie. Wszystko było jak zawsze. Ester

pomyślała, że własny śmiech go krępuje, ponieważ śmiech jest czymś intymnym.

– Może twój telefon tęskni za mną i naszymi cudownymi rozmowami, których się

nasłuchał – rzekła.

Szyderczy śmiech intymny już nie był. Ani szczery. Jakieś udające śmiech dźwięki i

ruchy mięśni. Długie przerwy w rozmowie sprawiały, że myśli Ester rozbiegały się w
różne strony.

– Pamiętasz, jakie to wszystko było wspaniałe, kiedy gadaliśmy i gadaliśmy?

– A we Francji jest ci dobrze? – spytał.

– Świetnie. Wspaniale. Ekscytująco.

– Francja jest piękna – stwierdził. – Kraj sera i wina. No i prawdziwego

intelektualizmu.

– Paryż to zawsze Paryż – rzekła Ester, czując, że ta zużyta replika mogłaby być

emblematem ich katastrofy.

– To prawda.

– Chodziłam po prostu po ulicach i wchłaniałam atmosferę. Jest niepodobna do niczego

innego.

– Wspaniale.

– Tutaj, w tym mieście miłości, jest już wiosna.

– Mogę to sobie wyobrazić. To w końcu marzec. Jak ten czas szybko leci.

– Raczej wolno. Ale kończmy. Chciałam tylko sprawdzić, czy nie dzwoniłeś do mnie

wczoraj z jakiegoś ważnego powodu.

– Nie, jak już mówiłem. To musiała być pomyłka.

– Szkoda.

Uznała rozmowę za zakończoną i odsunęła telefon od ucha, kiedy ponownie usłyszała

jego głos.

– Możemy się chyba zdzwonić, jak wrócisz do domu?

Z powrotem uniosła telefon.

– Co powiedziałeś?

– Że możemy się zdzwonić, jak wrócisz do domu.

– Tak?

– Tak!

– Możemy? Chętnie.

– No to jesteśmy umówieni. Wszystkiego dobrego, tymczasem.

Po tych kilku nieostrożnych słowach, jakie padły z jego ust, Ester wkroczyła w paryski

wieczór lekka jak piórko. Kochała wszystkie zapachy i czuła sympatię do każdego
napotkanego człowieka. Dotarła do Shakespeare and Company tuż przed zamknięciem i
nabyła dwie książki, jedną Hannah Arendt i jedną Dereka Parfita, oraz podjęła decyzję, że
będzie pracować więcej i wróci do dawnej dyscypliny, do swoich lektur i swoich starań o
zrozumienie, jak funkcjonuje świat.

W kiepskim francuskim pogadywała ze sprzedawczynią przy kasie i nic nie było w

stanie jej zirytować.

XIV

Następnego dnia, tuż przed godziną drugą, samolot wylądował. W niecałą godzinę

potem Ester była w domu przy Kungsholmen. Chwilę powinnam chyba zaczekać z
dzwonieniem, pomyślała. Była niedziela, dzień, w którym Ester przebiega swój
obowiązkowy dystans. Zwykle taki dzień podróżny uważała za wolny i nie podejmowała
istotnej pracy, ale dzisiaj sytuacja jest innego rodzaju. To początek nowego. Procesy
biochemiczne ożywiające jej ciało nie stawiały dzisiaj przeszkód ani zapór, nic im nie
ciążyło, nic nie stanowiło hamulca. Choć było już po południu, bez oporów wyszła i
przebiegła długi dystans. Zazwyczaj robi to rano albo wcale, często trudno jej było wyjść z
domu w drugiej połowie dnia. Pokonywała teraz dystans osiemnastu kilometrów,
planowała, że z początkiem maja wprowadzi maksymalną odległość, która będzie też
dłuższa, niż pierwotnie zamierzała – dwadzieścia dwa zamiast dwudziestu kilometrów.
Tym razem nie trzeba było się zmuszać do ani jednego kroku. Podczas całej rundy nad
wodą wyobrażała sobie, że spotkają się dziś wieczorem czy może jutro. Hugo chciał
wiedzieć, kiedy Ester wróci do domu. No i teraz jest. Nie zaproponował czegoś takiego od
czasu katastrofy. I oczywiście nie „przez pomyłkę” zadzwonił do niej jego telefon. To zbyt
mało prawdopodobne. Nie, on też tęsknił.

Po biegu zrobiła sobie kąpiel w pianie. Ciało było bardzo przyjemnie zmęczone,

zwłaszcza ścięgna. Odczuwała zadowolenie i wewnętrzną równowagę. Jak tylko się
wykąpie i ubierze, zadzwoni do niego, ale nie wcześniej, bo musi mu pokazać, że przecież
ma swoje sprawy tudzież życie.

Zachowywała się więc spokojnie, wytarła się i położyła na łóżku, by ochłonąć. Potem

uprasowała bluzkę, włożyła czyste, sztywne dżinsy, nowe skarpetki i sweter z wycięciem
w serek, kolorystycznie dopasowany do kraciastej bluzki.

Ręka jej nawet nie zadrżała, kiedy zaczęła wybierać numer. Nie musiała. Przecież mieli

się zdzwonić, jak ona wróci z Paryża, teraz jest już w domu, więc dzwoni.

Łatwo powiedzieć „zdzwońmy się, jak wrócisz”, kiedy dzieli nas pół kontynentu.

Naprawdę za łatwo. Z punktu widzenia językowego treść i znaczenie zdania jest zbyt duże
w stosunku do tego, jak prosto można to wyrazić. Nie. Błędny trop. Jak wszyscy zakochani
ludzie Ester Nilsson niepotrzebnie przykładała tak wielką wagę do treści zdań i
dosłowności wypowiedzi, a za małą do prawdopodobieństwa i ogólnych ocen.
Dokonywanie takich porównań i ocen to część jej zawodu, a w zawodzie jest dobra.
Raczej jednak w odniesieniu do spraw, w które nie jest zamieszane jej życie uczuciowe.

Zdanie, które wypowiedział, „może się zdzwonimy, jak wrócisz do domu”, nie jest

oczywiście specjalnie ważkie. To zwyczajna uprzejmościowa fraza, kierowana do kogoś
będącego w podróży. Może oznaczać, że skontaktujemy się za tydzień lub za dwa miesiące.
Fraza nie wyraża jakiejś szczególnej treści, raczej proste stwierdzenie: znamy się
nawzajem, nie ma między nami niedopowiedzeń, nie jest to nasza ostatnia rozmowa. Jeśli
jednak takie zdanie wypowiada się do kogoś, kto rozpaczliwie tęsknił, staje się ono
brutalne, jest paskudnym połączeniem tchórzostwa i poczucia winy, troskliwością bez
pokrycia.

W swoim rozgorączkowaniu Ester nie zdołała dostrzec, że wypowiedzi mogą być

lekkie jak popiół i równie szybko jak on stygną. Sypią się opieszale, opadają, wirują.
Słowa nie są solidnym świadectwem poglądów i prawd. To dźwięki wypełniające ciszę.

W przeżywaniu szczęścia samo szczęście pojawia się rzadko. Ono zawiera się w

oczekiwaniu szczęścia i prawie wyłącznie w nim. Jeszcze wczoraj wieczorem Ester była
szczęśliwa.

Po, wedle jej oceny, ośmiu sygnałach Hugo się odezwał. Zmienionym głosem

powiedział „halo”.

– Hej! – zawołała. – To ja.

Jego „hej” zabrzmiało powściągliwie i Ester natychmiast zaczęła mówić z wysiłkiem,

bo gardło jej się zaciskało, a naczynia kurczyły.

– Jak się czujesz? – wykrztusiła.

– Dziękuję, raczej dobrze?

Dotarł do niej ten znak zapytania i jego nieprzyjemny chłód. Wyczuwała morze

niechęci. Równie dobrze mógłby powiedzieć: „Dlaczego ty znowu dzwonisz, nie
przeszkadzaj mi, przecież rozmawialiśmy wczoraj, czego ode mnie chcesz?”

– Siedzę i trochę pracuję – odparł łagodniej, ponieważ się zorientował, że Ester

skamieniała i ogłuchła.

– Jak to dobrze. Że pracujesz. Ja pracowałam w samolocie. Poza tym nic dzisiaj nie

zrobiłam. Jest niedziela, nie żeby miało to jakieś znaczenie, ale jeśli człowiek chce
odpocząć, to może tak pomyśleć.

Powstrzymała się przed natychmiastowym odłożeniem słuchawki tylko dlatego, by nie

dawać mu do zrozumienia, jak bardzo czuje się ośmieszona. Powiedziała:

– Dobrze ci idzie?

– Z czym?

– Z pracą.

– Jak zwykle. Mamy mnóstwo do zrobienia. Dzisiaj posiedzimy tu jeszcze wiele

godzin. Zebrał się cały team, zostaniemy do późna w nocy.

Świeżo wyprasowana bluzka zrobiła się mokra na plecach i pod pachami. Nie

upokarzaj mnie, myślała Ester, rozumiem ten podtekst. Nie zamierzam przychodzić
nieproszona.

– Chciałaś czegoś konkretnego? – spytał.

– Nie. Nic takiego.

Roześmiał się tym swoim pełnym skrępowania śmiechem.

– Jestem znowu w domu – powiedziała.

– Aha, no właśnie.

– Miałam zadzwonić, jak wrócę.

– No tak, byłaś w Paryżu. Tak.

– Tak. Byłam w Paryżu.

Zaległa krótka, ale wymowna cisza.

– Dobrze było? Ciekawie?

– Nie. Bo zabrałam ze sobą swoją głowę i ciało.

Hugo wydał z siebie pomruk, protestując przeciwko unoszącej się w powietrzu

intymności, chciał zakończyć rozmowę. Ester usłyszała wszystko, co powinna była
usłyszeć, by zrozumieć. Że ma iść swoją drogą i nigdy więcej o nim nie myśleć. Ale ona
nie dopuszczała tej informacji do autonomicznego systemu świadomości. Zatrzymywała ją
na powierzchni, gdzie wszelkiego rodzaju wymówki żywią się czym popadnie. W wiecznej
walce między świadomością a nadzieją wygrywa nadzieja, ponieważ świadomość za dużo
kosztuje, a nadzieja czyni życie lżejszym.

– Miałam zamiar zapytać, czy moglibyśmy zjeść obiad – rzekła matowym głosem.

– Dziś wieczorem? Nie, to niemożliwe!

Był to okrzyk grozy.

– Wcale nie myślałam, że dzisiaj.

– To w ogóle, absolutnie niemożliwe.

Ze wstydu krew pulsowała jej równo i miarowo.

– Powiedziałeś, żebyśmy się zdzwonili, jak wrócę do domu. To dlatego zadzwoniłam.

Tylko dlatego. W przeciwnym razie bym się, oczywiście, nie odezwała.

– Nie ma sprawy. Teraz muszę wracać do pracy. Wszystkiego dobrego.

XV

Minęły dwa miesiące. Była wiosna, czas brudnych powierzchni, rupieci i dziur w

jezdniach. Wszystko widoczne w intensywnych promieniach słońca.

Żałoba nie może trwać w stanie ostrym nie wiadomo jak długo. Wkrótce, jak w

chorobie, wystarcza opieka dzienna, a później rehabilitacja. Ester znieczulała się
towarzystwem ludzi, z którymi by się nie spotykała, gdyby żyła w harmonii, a nie jak pół
martwa. Robiła wszystko, aby nie być sama, zapraszała znajome i przyjaciółki, by u niej
nocowały i by ona nie musiała czuć, jak spływa na nią nocna ciemność.

Nie zachowywała się po stoicku, była kompletnie rozbita, w strzępach. Któregoś

wieczora podkusiło ją, by zadzwonić do Pera, mężczyzny, z którym dawniej żyła, a którego
potem pośpiesznie rzuciła. Sama nie wiedziała, dlaczego dzwoni, palce poruszały się
szybciej niż myśli. Per powiedział, że nadal ją kocha i że strasznie mu jej brakuje, że odkąd
zniknęła, wszystko zrobiło się szare. Ester słuchała wzruszona i przejęta, powiedziała, że
jest wdzięczna za lata, które razem przeżyli. Potem Per spytał, dlaczego dzwoni, a w jego
głosie było coś wymownego i złośliwego. Wiedział równie dobrze, jak ona, że coś takiego
nie dzieje się przypadkiem, lecz jest wynikiem wewnętrznych przeżyć. Ester odparła, że
chciała tylko pogadać. Następnego dnia Per dzwonił dwa razy i pytał, czy nie mogliby
znowu spróbować. Trzeciego dnia mówił ostro i pytał, co dało jej prawo, by burzyć tę
kruchą równowagę, którą po miesiącach cierpienia i rozpaczy udało mu się stworzyć. Ester
nie mogła uwierzyć, że była dla Pera taka ważna, jej zdaniem przez te wspólne lata nic na
to nie wskazywało, więc tak do końca mu nie wierzyła. A poza tym ma dość problemów ze
swoim cierpieniem i swoją rozpaczą. Jego nieszczęście mało ją obchodzi. Wydawało jej
się to nierzeczywiste.

Chór przyjaciółek pracował niezmordowanie. Tłumaczył, pocieszał, koił, napominał i

wskazywał nowe drogi. Ester powinna być wolna, mówił chór, a ona powtarzała za nim:
Muszę się wyzwolić z tego idiotyzmu. Pewnego dnia, mówił chór, może Hugo stanie przed
jej drzwiami z bukietem kwiatów. Nigdy nic nie wiadomo. Ale Ester musi czekać, aż on
będzie na to gotowy, i otworzyć się na bieżące życie.

Tego chór przyjaciółek nie powinien był mówić, bo Ester natychmiast poczuła, jak

budzi się w niej nadzieja, że to może się wydarzyć. I tylko na tym zaczęło jej zależeć.

– Sądzisz, że to możliwe? – sapała. – Myślisz, że naprawdę może tak być, iż on

któregoś dnia stanie przed moimi drzwiami i będzie żałował?

– Możliwe jest wszystko, ale nie powinnaś o tym myśleć – odpowiadał chór.

Była to rada od początku nieprzydatna, rzecz po prostu niemożliwa. Gdyby istniała

choćby najmniejsza szansa, Ester myślałaby tylko o tym i żyła niejako w zawieszeniu,
wyczekując dnia, gdy to się stanie.

*

To, co dla Ester było najważniejsze w życiu, dla Hugona oznaczało jedynie formę

spędzania czasu. Przez parę krótkich chwil rozważała tę myśl, później ją skreśliła, żeby tak
bardzo nie cierpieć. W kwietniu napisała dwa długie listy, które wysłała pocztą. Chciała
się wytłumaczyć i zrozumieć. Chciała sformułować to, co czuje, i wyjaśnić, dlaczego
postępuje i myśli właśnie tak. Chciała powiedzieć, że jego zachowanie kształtowało jej
postępki, że nikt nie może działać, równocześnie nie reagując; że Hugo dał jej powody do
takich przypuszczeń.

Nie oczekiwała odpowiedzi i żadnej też nie dostała.

Bywały dni, kiedy życie stawało się znośne, a ból kurczył się do rozmiarów łebka od

szpilki.

Czytała świeżo wydaną książkę o Holokauście, pisała wiersze o swojej mizerii,

prawdopodobnie kiepskie, ale je przechowywała. Pięć razy w tygodniu przebiegała swój
dystans. Wiosna rozkwitała. Od nowego roku Ester zgromadziła w nogach sporą liczbę
kilometrów.

Pod koniec maja siedziała w kawiarni na Ostermalmstorg. Przekonywała samą siebie,

że nie trafiła tu dlatego, iż plac znajduje się blisko Kommendorsgatan, choć chyba właśnie
tak jest, godziła się po chwili. Nadal niekiedy ciągnęło ją do jego dzielnicy.

Zbliżał się długi weekend związany z jakimś kościelnym świętem. Było ciepło, miasto

opustoszało. Ester siedziała i czytała przy filiżance kawy. Znowu potrafiła zagłębiać się w
tekstach, zwłaszcza jeśli nie tkwiła w domu, samotna, ale wśród ludzi, w szumie i ruchu.
Książka bardzo ją zajmowała, ale nie na tyle, by kątem oka nie zauważyć za oknem kurtki,
którą rozpoznała. Zielonej, zniszczonej kurtki turystycznej. Było też coś w ruchach ciała;
zarówno w sylwetce, jak i w ubiorze dostrzegała coś niechlujnego. Pomyślała, że
najwyższy czas skończyć z tym rozpoznawaniem wszędzie Hugona. Hugo Rask nigdy do
kawiarni nie chodzi. Teraz jednak wszedł, skierował się prosto do jej stolika, uniósł rękę
na powitanie i uśmiechnął się niepewnie. Ester odłożyła książkę na blat, okładką ku górze,
był to Czechow, Dama z pieskiem. Hugo pewnego razu powiedział, że Ester powinna to
przeczytać. Pamiętała moment, kiedy te słowa padły, jakie panowało między nimi ciepło
przy tamtym spotkaniu, jak patrzyła na zwały śniegu i parkujące samochody, kiedy on
wypowiadał tytuł. Pewne obrazy zostają w nas na zawsze. Było to pół roku temu.

Teraz patrzyła na wybrukowany plac i na widoczną tu i ówdzie soczystą zieleń – tę

specjalnie posadzoną i tę przebijającą się przez szczeliny i dziury ku słońcu i

możliwościom wzrostu. Wszystko było jeszcze świeże, nic nie przekwitało.

Hugo zapytał, co u niej, jakby przewidywał, że odpowiedź będzie mieć związek z nim,

ale najwyraźniej i tak by zapytał. Ester odparła, że jest w ostatniej fazie przygotowań do
maratonu. Tak jak on posłużył się jej bieganiem przy tamtym okropnym spotkaniu w lutym,
tak teraz ona wykorzystała bieganie przeciwko niemu.

Ale on chciał większej intymności, a nie byle jakich pogaduszek. Usiadł, zdjął kurtkę,

zapytał, jak się trenuje w końcowej fazie. Ester nie wierzyła, że jest tym naprawdę
zainteresowany, ale odpowiedziała uprzejmie, że biega pięć razy w tygodniu, w tym jeden
spokojny długi dystans rozłożony na dwie godziny, pozostałe zaś cechuje różny stopień
trudności. Ważne jest tętno i dzisiejszego ranka przebiegła na przykład swój dystans w
ciągu jedynie czterdziestu minut.

Hugo zapytał, dlaczego Ester chce biegać maraton. Wydawało jej się, że jego zapał,

sposób wypytywania o szczegóły ma coś rekompensować. Pewnie uważa, że powinien się
starać być aktywny. Ją to speszyło. Ich związek rozpadł się już dawno temu, gorliwość
Hugona wydawała się spóźniona.

Ale czyż chór przyjaciółek nie przewidywał, że któregoś dnia, za trzy miesiące lub za

trzy lata, on być może stanie przed jej drzwiami z bukietem kwiatów, bo coś zrozumiał?

Nadzieja wykonała w jej sercu słaby, lekkomyślny skok.

Odpowiedziała, że biegnie maraton, bo to interesujące. Tego, co się dzieje z ciałem i

głową po przebiegnięciu trzydziestu kilometrów oraz tego, co się stanie na trzydziestym
piątym kilometrze nie można zbadać ani wyjaśnić w żaden inny sposób. Jest to swego
rodzaj studium.

Hugo odparł, że jak na studium wydaje się bardzo pracochłonne. Nagroda jest jego

zdaniem słono okupiona i przychodzi późno.

– Najwyraźniej jednak ja tak nie myślę – powiedziała Ester. – Ponieważ to robię.

Przyniesiono kawę dla Hugona. Podziękował lekkim skinieniem.

– Właściwie to nie tutaj się wybierałem. Ale zobaczyłem ciebie, więc wszedłem.

Ester włożyła Czechowa do torebki.

– Czy to naprawdę takie dobre, jak zapamiętałem? – spytał Hugo.

– Bardzo dobre. Szczerze mówiąc, wyjątkowe.

– Dziękuję ci za listy – powiedział. – Były bardzo ładne.

– Tak myślisz?

– Ten jeden naprawdę wyjątkowo piękny.

Drugi zawierał pewne zarzuty w formie pytań, stawianych między jednym a drugim

wyznaniem miłości.

– Nie pamiętam, co pisałam – odparła. – To było dawno temu.

– Przykro mi, że na nie nie odpowiedziałem.

– Naprawdę?

– Powinienem był odpowiedzieć. Ale przez całą wiosnę miałem mnóstwo roboty.

Zresztą to się jeszcze nie skończyło.

Ester domyślała się, jaki wysiłek musiał podjąć, żeby to powiedzieć. Zrozumiała, że

Hugo, skoro wyciągnął rękę, chce załatwić sobie uniewinnienie. Jakby sądził, że to sprawi,
iż ona mu wybaczy. Chyba nigdy nie znała nikogo, kto przyznaje się do winy będąc
równocześnie w stanie ją dźwigać.

Po placu kręcili się dobrze ubrani ludzie ze świątecznymi zakupami w torbach z

centrum handlowego Östermalm. Ester nie uwolniła go od winy, nie próbowała
przypudrować bólu, jaki zadał jej swoich postępowaniem. Kiedy pojawiała się refleksja,
że może by mu ulżyć, oparła jej się stanowczo. Dlatego była przygotowana, że
nieoczekiwanie pojawić się mogą oskarżenia lub złośliwości, skoro nie daje mu tej ulgi,
której Hugo szuka.

I tak też się stało. Hugo powiedział:

– Wiedziałaś, że miałem inną kobietę.

– Nie. Nie wiedziałam. Nigdy o niej nie mówiłeś i zaprzeczałeś jej istnieniu, kiedy

pytałam. To naprawdę nie twoja zasługa, że ją wytropiłam. I oczywiście kiedy w końcu do
mnie przyszedłeś, wierzyłam, że ją rzuciłeś. Że właśnie dlatego przyszedłeś wówczas, a
nie wcześniej. Myślałam, że czekasz, aż stare sprawy zostaną załatwione. Wierzyłam, że
tak robi człowiek, który nie jest bigamistą. Można, rzecz jasna, być bigamistą, ale trzeba to
wyraźnie powiedzieć. Jak na razie obowiązują chyba podstawowe reguły.

– Ale wówczas trzeba by zerwać!

– Tak?

– A to przecież bardzo kłopotliwe – wyglądał na szczerze skonfundowanego.

– Twój wariant dla mnie też był dosyć kłopotliwy.

– Oczekiwanie, by mówić o wszystkim, być szczerym i przeźroczystym, też jest tylko

konwencją – stwierdził Hugo. – Totalitarną, ciążącą opłatą, zniewoleniem, jakie sobie
nawzajem narzucamy. Wymaganie, by człowiek, z którym mieliśmy kontakt fizyczny, od tej
chwili zrezygnował ze wszystkiego, jest tyranią. Żądanie, by on po tym fizycznym kontakcie
nigdy więcej nie mógł zachować czegoś wyłącznie dla siebie, to nie tylko
drobnomieszczaństwo, to świadczy też o braku szacunku dla wolności jednostki, którą ty
zazwyczaj tak wysoko stawiasz.

Zarówno mruganie, jak i przełykanie sprawiało Ester ból.

– Nie mogę zaprotestować. Niestety, nie mogę.

– To chyba pierwszy raz.

Hugo się roześmiał. Ona nie.

– Nie mogę zaprotestować inaczej, jak tylko mówiąc, że wolność jednej strony jest

niekiedy cierpieniem drugiej.

Popołudnie było wspaniałe, jedno z tych, które zdarzają się tylko w maju. Wiatr pieścił

parasole, tkanina poruszała się bezwolnie. Było gorąco, na granicy upału, a równocześnie
przez otwarte okno wpływało rześkie powietrze. Przy takiej pogodzie można siedzieć w
kawiarnianym ogródku, Ester jednak wolała czytać i jeść pod dachem.

– Kim ona jest?

– Kto?

– Kobieta, z którą spotykasz się z dokładnością zegarka, ale ją ukrywasz i nigdy o niej

nie mówisz.

– Znamy się od dziesięcioleci.

– Czym się zajmuje?

– Jest nauczycielką. Historii i wiedzy o społeczeństwie.

– W liceum?

– W gimnazjum.

– Mieszka daleko stąd.

– Dobrze jest czasem wyjechać.

– I schować się przed wszystkim oraz wszystkimi. Mieć tajne życie uczuciowe, trzymać

na dystans całe otoczenie, także ją. Ktoś, kto ma wiele kobiet lub mężczyzn, nigdy nie
ryzykuje, że z kimś zbliży się naprawdę. Nigdy nie będzie z nikim na równych prawach,
może manewrować przewagą tak, że nigdy nie znajdzie się w beznadziejnym położeniu, bo
zawsze ma kogoś innego, do kogo może pójść. Taki rodzaj pełnej egzystencjalnej ochrony.

– Ja lubię jeździć pociągiem.

– Ktoś, kto zaczyna kłamać w drobnych sprawach, wkrótce będzie kłamał w każdej i o

całym swoim życiu. W konsekwencji będzie zmuszony żyć za parawanem.

– Ja nie kłamię. Nie mówić wszystkiego, to nie znaczy kłamać.

– Nie chcesz żyć z nią w prawdziwym związku?

– Ona chce. Żebym się do niej przeniósł.

– Ale ty nie.

– Może jak dojdę do osiemdziesiątki.

– Czy ona wie, że miewasz inne kobiety?

– Chyba zdaje sobie z tego sprawę.

– Nie sądzę, jeśli o tym nie rozmawialiście. To niemożliwe. Nie można się domyślić

takich rzeczy. Powinieneś jej powiedzieć.

– Po co ranić ludzi?

Hugo pocierał dłonią policzki i brodę.

– Co myślałeś, kiedy mnie po prostu rzuciłeś, wtedy w zimie, tak z dnia na dzień?

– Ty masz życie przed sobą – odparł Hugo. – Ja nie.

Różnica wieku. No to w każdym razie jest jakiś argument i jedyne, z czym ona nie

mogła nawet próbować czegoś zrobić. To pierwsze wyjaśnienie, jakie złożył i nad którym
się zastanowił.

Podczas krótkiej chwili milczenia Ester ogarnęło przeczucie, że pewnego dnia

wydostanie się z tej historii i spojrzy obojętnie na jej skutki. Przeczuwała, że ze
zdumieniem będzie patrzeć na swoją walkę oraz na to, że uznała, iż Hugo jest tego wart.
Owego dnia będzie dziękować losowi, że uniknęła towarzystwa tego człowieka. Była to
przelotna myśl, jedna z wielu. Ester uważała, że Hugo godny jest współczucia, kiedy tak
siedzi ociężale na krześle i przyznaje się do swoich niegodziwości, mówi o swoim
smutnym życiu i strachu, który próbuje przedstawiać jako wolnomyślicielstwo.

Przy stoliku obok usiadły dwie kobiety. Jedna coś opowiadała, z czego druga śmiała

się hałaśliwie. Milkła na chwilę, słuchała opowieści i znowu zaczynała się śmiać tak samo
donośnie. Opowiadająca przyjmowała tę wesołość z zadowoleniem, ale wyraźnie
krępował ją głośny śmiech koleżanki i próbowała ją uciszyć, więc sama zniżyła głos.

Ester i Hugo spoglądali w ich stronę.

– Ty nigdy tak się nie śmiejesz, kiedy ja coś opowiadam – stwierdził.

Pogłaskał Ester po ramieniu, a ona poczuła mocniejsze uderzenie serca.

– Nie miałam okazji – odparła.

– Tak, bo my mamy poważniejszy związek.

Popatrzył na nią czystym wzrokiem, bez żadnych ubocznych myśli. Ktoś z obsługi

wytarł stolik, ktoś inny postawił espresso przed kobietą w kostiumie, która uniosła w górę
Financial Times.

– My chyba nie mamy żadnego związku – rzekła Ester.

– Ale jesteśmy poważni. Mielibyśmy poważny związek, gdybyśmy w ogóle jakiś mieli.

I przecież śmialiśmy się razem dużo.

– Rzeczywiście, śmialiśmy się.

Jedyną bronią kochającego jest przestać kochać. Żeby kochany uważał tę miłość za nie

wiadomo jak uciążliwą i dławiącą, to jej utrata boli, nawet jeśli nigdy jej nie chciał. Ta
nowa obojętność zmienia równowagę władzy, pojawia się lęk, że w teraz już nie
zakochanych oczach człowiek będzie wyglądać śmiesznie i pospolicie.

– Pamiętasz, że zimą byłeś u mnie w domu? – spytała Ester.

– Oczywiście, że pamiętam.

– A pamiętasz, co jedliśmy?

– Podałaś kurczaka. W śmietanowym sosie.

– Crčme fraîche. Z białym winem i serem Gruyčre.

– Specjalnie dużo roślin w tym nie było.

Wydał z siebie krótki pomruk zadowolenia. Ester zauważyła, że celowo ją do siebie

przyciąga poprzez te drobne, ale precyzyjne aluzje do ich przeszłości i ucieszyła się.

– Danie było czerwonawe.

– To sproszkowana papryka – odparła. – Jakie to interesujące. Ty pamiętasz oczami.

Naprawdę jesteś artystą plastykiem do szpiku kości. Ja zapamiętuję raczej uszami; oczami
tylko wtedy, kiedy widzą tekst. Zapamiętuję też jeszcze kilkoma innymi częściami ciała.

Hugo sięgnął po kurtkę, za ciepłą jak na tę porę roku, bo zbierali się do wyjścia. Fakt,

że zdjął tę kurtkę, należy do starań i jest rekompensatą za wszystkie wcześniej nie zdjęte
kurtki, pomyślała.

– Ja też nie zapamiętuję wyłącznie oczami.

Nie rób tego, pomyślała Ester. Nie wciągaj mnie w to znowu. Właśnie zaczęłam się

uwalniać.

Ale kochała jego roziskrzony wzrok, kiedy przywoływał jakieś wspomnienia z ich

spotkań i czuła się bardzo mu bliska.

– To sproszkowana papryka zabarwiła danie na czerwono – powiedziała raz jeszcze.

– Było pyszne. A czy ja nie przyniosłem wtedy ze sobą krzesła? Masz je jeszcze?

– Siaduję na nim każdego dnia.

– Świetnie, że mimo wszystko do czegoś się przydałem.

– Nigdy nie zrozumiałam, dlaczego trzy razy poszedłeś ze mną do łóżka po miesiącach

wybiegów, a potem po prostu zniknąłeś. Nigdy nie pojęłam, jak mogłeś tak zrobić i

dlaczego nie chciałeś ze mną rozmawiać. Nigdy, kiedy o to prosiłam.

Hugo odwrócił głowę i obserwował parę zniedołężniałych staruszków, którzy szli

bardzo wolno, opierając się o siebie nawzajem.

– Nie ma sensu, żebym próbował tłumaczyć. Ty znasz już odpowiedź na wszystkie

pytania i wyjaśniłaś wszystkie niuanse.

– Przykre, że tak to widzisz. Bardzo jestem zaciekawiona twoimi rozmyślaniami na ten

temat i naprawdę chciałabym usłyszeć twoją wersję. Ale możliwe, że ja tłumaczę
wydarzenia inaczej niż ty. I może właśnie takiej konfrontacji chcesz uniknąć?

Stali na Östermalmstorg w miejscu, gdzie Humle-gĺrdsgatan ůŕczy sić z Nybrogatan.

Ester wyciągnęła rękę jak do pożegnania. Nigdy nie ściskali sobie rąk poza pierwszym
spotkaniem, w październiku. Hugo ujął jej dłoń z wahaniem, w tym geście był dystans.

Spojrzał jej w oczy i powiedział:

– Naprawdę się nad tym zastanowię, Ester. Nad tą całą sprawą między nami.

Tak właśnie powiedział. Nie przesłyszała się. Chciała go prosić, by powtórzył,

pragnęła przyjąć to do wiadomości i odwzajemnić. Ale nic jej się nie wydawało. Słyszała
dobrze.

– Co powiedziałeś?

Hugo spojrzał na zegarek. Powinni się rozstać. On powinien wrócić do swojego życia,

a ona do swojego nie-życia. Ponieważ zbliżał się długi weekend, przypuszczała, że Hugo
pojedzie do swojej kobiety.

– Wybieram się do monopolowego. Chodź ze mną.

Ester pomyślała: To w tym momencie należy powiedzieć „nie” i odejść z dumnie

uniesioną głową. To teraz należy stąd odejść i ani razu się nie obejrzeć.

Poszła z nim do monopolowego. Ludzi było sporo. Kiedy czekali na swoją kolej,

zapytaůa, co zamierza robiă w weekend; bćdŕ aý cztery dni wolnego. Odparů, ýe jedzie do
Borĺs.

Mogła to być bezmyślność lub czysty odruch, by zacząć ten taniec od nowa. I właśnie

teraz zacząć opowiadać o kobiecie z Malmö. Ester myślała: To, co on mówi teraz znaczy,
że nie muszę wierzyć, iż tamten związek jest taki ważny, znaczy też, że on liczy na to, iż jest
jeszcze jakaś możliwość – że wytrzymam i poczekam.

Nie sądziła, że można kłamać z szacunku, błędnej oceny sytuacji czy względów

humanitarnych ani w to, że ze strachu przed cierpieniem drugiej strony i uciążliwym
uzależnieniem można powiedzieć mnóstwo rzeczy, których się nie myśli, bo chce się być
miłym i oszczędzić udręczonemu człowiekowi brutalnej informacji jak jest oceniany oraz
oczywistej prawdy, że druga strona nie życzy sobie dalszych kontaktów. Nie sądziła też, że

Hugo powiedział to, co powiedział, bo nie jest przyjemnie mówić o swoich zachowaniach
i poglądach ludziom, którzy w milczeniu lub głośno wydają moralne osądy wszystkiego,
osądy oparte na uczuciach i usprawiedliwieni wywołaną przez siebie słabością, znajdują
rozsądne powody tego, co zrobili.

– Wybieram się także do Leksand – dodał Hugo swobodnie, jakby mu ulżyło, że może

to powiedzieć. Numerki klientów na wyświetlaczu się zmieniały. Ester zastanawiała się,
po której jego informacji byłoby teraz rozsądnie zrezygnować. Właśnie to samo mówił na
początku ich znajomoúci: Leksand, Borĺs, jakby samo podróýowanie miaůo imponowaă i
stanowiă oznakę niezależności, jakby tymi nazwami miejscowości wskazywał, że nie ma
żadnych ciążących mu więzów, że może sobie wyjeżdżać sam, bo jest wolny. Był niczym
dziecko, które mówi: „Leksand, Borĺs”, zamiast: „Malmö, banalny zwiŕzek”, kiedy chce
powiedzieă: „Ja nic nie zrobiłem! Jestem niewinny!”.

– Jak zdŕýysz dotrzeă do Borĺs i Leksand w tak krótkim czasie, skoro zamierzasz

zatrzymać się i tam, i tam?

– Pojadę pociągiem.

Dom w Leksand był symbolem jego autonomii. Tam może pobyć sam, kiedy potrzebuje

się nad sobą zastanowić i tam nie jest związany z żadną kobietą. Zdawał sobie sprawę, że
ona o tym wie. To jest jego marzenie – radzić sobie bez władzy kobiet nad sobą. Bywało
już wcześniej, że odwoływał się do Leksand, aby pokazać, jaki jest wolny i niezależny.
Dlaczego to robi? Bo może ona skłoniła go, by spojrzał na sytuację krytycznym wzrokiem i
stwierdził, że jest śmieszny. W razie gdyby tak było, mogłaby pomyśleć, że to dobrze, bo to
ona jest skrzywdzona i dlatego jej spojrzenie jest właściwe.

Przegapiła tylko to, że gdyby nawet jej pogląd na sprawę był jak najbardziej słuszny,

nie zostałby potraktowany jako taki, ale jedynie jako oznaka rygorystycznej poprawności.
Która budzi u innych wstyd, a ten z kolei rodzi kłamstwo. Ludzie kłamią po to, by być
wolnymi. Ludzie kłamią, bo źle ich potraktowano, gdy mówili, jak jest. Ludzie kłamią
dlatego, że inni dali sobie prawo weryfikowania ich w imię prawdy. Kłamstwo, jako
ucieczka od poprawności, jest oporem przeciwko uczciwości z totalitarnymi roszczeniami.
To właśnie Ester Nilsson by zobaczyła, gdyby tylko sama nie była tak bardzo wplątana w tę
historię. Targa nią jednak taki ból, przeżywa takie rozczarowanie, że pewne sprawy muszą
pozostać w cieniu, poza możliwością jej obserwacji.

Dla niektórych kłamstwo będzie też zależnością, ze wszystkimi jej komponentami.

Hugo Rask nie mógłby zrezygnować z powiedzenia jak nie było, skoro miał taką szansę, a
wszystko po to, by nie zostać adresatem całego katalogu praw ludzi kochających oraz
programu reform. Wszystko po to, by się ukryć przed spojrzeniami świata, z tęsknoty za
którymi usycha, a z drugiej strony nie jest w stanie ich znieść.

Ale może też być bardzo pożądane, by Ester w tej sytuacji dostrzegła, że powiedział to,

co powiedział, bo się wahał, a nie dlatego, że chciał, by ona sobie nie pomyślała, iż jest

mu żal. Jedyne, co Ester słyszała, to że on dopiero co obiecał jej rzecz niebywałą, że
zobowiązał się, iż przemyśli ich relację, że możliwe, iż chce być z nią, a różnica wieku jest
jedyną przeszkodą. Że, innymi słowy, nie było żadnego błędu, ani po stronie ich relacji, ani
po stronie Ester.

Stała z Hugonem w sklepie monopolowym przy Nybrogatan i pragnęła, by jego

numerek nigdy się nie wyświetlił. Chciała stać tu przez resztę życia i usłyszała, że Hugo
mówi coś jeszcze bardziej niesłychanego:

– Któregoś razu pokażę ci Leksand.

Huczało jej w głowie. Wzrok Hugona napotkał czyste i szczere spojrzenie jej oczu.

Wtedy nadeszła jego kolej. Kupił cztery butelki czerwonego wina. Poszli w stronę jego
domu, przed bramą uściskali się i pożegnali.

Następnie Ester przebyła całą drogę do siebie spacerkiem. Tego wieczora mogłaby

przebiec ze sto kilometrów. Chodniki były zalane intensywnym, pełnym obietnic światłem
popołudniowego słońca. Słońca tuż przed nadejściem lata.

Któregoś razu pokażę ci Leksand, brzmiało jej w uszach. Któregoś razu pokażę ci

Leksand.

Nie mógł podejmować takich zobowiązań bez poważnych zamiarów. To nie do

pomyślenia.

Nowa możliwość, jaka się przed nią otworzyła, przybrała formę oczekiwania. Ester

chciała ruszyć z miejsca ze swoim życiem, chciała to zrobić niezwłocznie, ale tylko
czekała.

Wielka i prawdziwa miłość jest walką i oszołomieniem, tłumaczyła ludziom

sceptycznym, ta relacja jest dla niej dlatego taka kłopotliwa i wymagająca, że niesie
udrękę, a żadnej nadziei. Chór przyjaciółek niekiedy się przeciwstawiał. Mówił, że miłość
to harmonia i wzajemna troskliwość, a nie ta mordęga, do której ona zdaje się być
zmuszana.

Kto tak mówi, nic nie rozumie. Harmonia nadejdzie, jeśli Ester będzie się dla niej

trudzić. Trzeba sobie na nią zasłużyć. Trzeba cierpieć i męczyć się, by mogła przyjść
radość i dopiero wtedy będzie coś warta.

Po weekendzie zadzwoniła do niego, choć miała zamiar czekać, aż on odezwie się

pierwszy. Udało jej się czekać dzień, cały poniedziałek. Ale dłużej już nie. Hugo
odpowiedział szybko, radosnym lub może raczej gładkim tonem. Był to znowu troskliwy i
uprzedzająco grzeczny głos dziecka, które chce pokazać, że wszystko zrobiło jak należy i
nie kłamało.

Hugo powiedział, że w Leksand świeciło słońce.

Pewnie świeciło, pomyślała Ester, ale nie na ciebie. W jej rozumieniu ważne było

natomiast stwierdzenie, że on trwa w tym samym nastroju, co przed kilkoma dniami, kiedy
to się widzieli. Nie jest ani odpychający, ani opryskliwy. Poprzez mówienie o Leksand
nadal okazywał zainteresowanie wyciszeniem relacji z tamtą kobietą. To znaczy, że się nie
upiera przy tym związku, wywnioskowała Ester, co z kolei oznacza, że tamtej nie kochał, a
teraz jest otwarty na coś innego, wnioskowała dalej. To zaś musi oznaczać, że się jeszcze
ostatecznie nie zdecydował, ale że istnieje szansa, i to spora.

Nie przyszło jej do głowy, że niewierność może być cechą charakteru tego człowieka,

że każda kobieta u jego boku będzie na to narażona. Z Ester miało być inaczej.

Hugo zapytał, czy w weekend dużo biegała, a ona odparła, że od ich ostatniego

spotkania zaliczyła czterdzieści kilometrów. Jej bieganie wciąż było między nimi niczym
rodzaj wentyla bezpieczeństwa, z jednej strony jako warunek, z drugiej strony zaś jako
bariera dla jej bliskości.

– Ależ to prawdziwy koszmar! – krzyknął.

– Ponad trzy dystanse – odparła.

Dlaczego zadzwoniła do niego akurat dzisiaj? Bo miała nadzieję, że otrzyma

odpowiedź w sprawie rozważań, które zamierzał przeprowadzić? Właściwie nie. To
nierealistyczne. Ester zadzwoniła, by spowodować nawrót gorączki, tej malarycznej
miłosnej gorączki, która, jeśli raz zaatakuje system komórkowy, pozostanie w nim utajona
na zawsze i w każdej chwili może się znowu ujawnić.

Ten tryb życia, który powoli umacniał się wiosną, kiedy Ester właściwie już

zrezygnowała i przestała rozmyślać o taktycznych manewrach, gdy nie liczyła godzin, w
ciągu których udało się jej do niego nie odezwać, przepadł w ciągu tamtego półgodzinnego
spotkania w kawiarni. Kiedy mózg stwierdzi, że kontakt jest możliwy, każda godzina
wydaje się zbyt długa. To jest stan zniewolenia. Stan, kiedy oszołomienie ogarnia cały
organizm.

Dlaczego zatem dzisiaj do niego zadzwoniła?

By móc nawiązać kontakt. Uznała, że musi znaleźć okazję do szukania kontaktu i zaczęła

pytać, czy Hugo nie sądzi, że mógłby dokonać oceny, prowizorycznej, rozumie się... Nie
może przecież znać tego pojęcia, które ona... Ale może tylko szacunkowo... ostrożnej
przymiarki... Ile czasu potrzebuje na zastanawianie się?

Pomyślała, że mogłaby zaprosić go znowu do domu, może tym razem sandacz z

tłuczonymi ziemniakami i zieloną sałatą polaną oliwą, a do tego wytrawne wino? Potem
kawa i czekoladowy tort, nie lody, ale wilgotny tort czekoladowy domowej roboty.
Chociaż może bardziej odpowiedni dla kogoś takiego byłby czekoladowy mus, nie tort. A
w ogóle to co pasuje do ryby? Z pewnością istnieją zasady i zalecenia: ciężkie do
lekkiego, kwaśne do słodkiego.

Usłyszała niepewne kaszlnięcie, po czym Hugo powiedział:

– Zastanawianie się nad czym?

W pytaniu nie było sarkazmu. Po prostu nie wiedział, o czym ona mówi.

– Miałeś zastanowić się nad sobą i nade mną.

Niemal słyszała, jak trzeszczą jego zwoje mózgowe, kiedy szukał w pamięci. W końcu

znalazł coś i powiedział:

– To tak szybko nie idzie. Na coś takiego trzeba czasu.

Ze wszystkiego, co mógł powiedzieć, to zdanie było najgorsze, ponieważ wszystko, co

istnieje, chce żyć i nadzieja nie jest tu wyjątkiem. Nadzieja to szkodnik. Żywi się i tuczy
najdelikatniejszymi tkankami. Jej niezwykła zdolność przetrwania bierze się z doskonale
rozwiniętej umiejętności lekceważenia wszystkiego, co nie wspiera jej wzrostu i rzucania
się na to, co użyźnia glebę, na której się pleni. Potem przeżuwa okruchy, dopóki każda
odrobina pożywienia nie zostanie wchłonięta. Teraz nadzieja gryzła z cudownym zapałem.
W ciągu kilku krótkich sekund całkowicie straciła ciężar.

– Daję ci tyle czasu, ile potrzebujesz – powiedziała Ester, ale nie zdążyła dokończyć

zdania, bo Hugo wrzasnął:

– Oj! Jakiś ptak wpadł do mnie przez okno. To okropne. Zdaje się, że złamał kark.

Ester doszedł hałas przesuwanego krzesła.

– Natura jest taka brutalna! Biedny ptak, muszę się nim zająć. Leży tu i kwili z bólu.

Ester wyobraziła sobie ptaka. Musiał się znaleźć na małym blaszanym podokienniku,

który ma tylko parę centymetrów szerokości. Wydawało jej się to fizycznie niemożliwe, że
ptak mógł spaść prosto w dół i nie zsunąć się potem z krawędzi, skoro leciał tak szybko, że
został ciężko ranny. Ale może wyglądało to inaczej?

Dziwiła się, jak ptak mógł sobie wybrać taki nieodpowiedni moment.

– Wkrótce lato – powiedziała. – Zamierzasz wyjechać, prawda?

– Tak, teraz mamy lato – odparł takim głosem, jakby było w tym coś cudownego.

– Ja nie cierpię lata – rzekła Ester.

– Mogę sobie wyobrazić. Zawsze jesteś krytyczna wobec wszystkiego, co inni lubią.

– Ale mam do tego jak najlepsze powody.

Nacisnęła klawisz i zakończyła rozmowę. Później nie kontaktowali się przez wiele

miesięcy.

Po maratonie, który odbył się w pierwszy weekend czerwca, naszła ją nagle ochota,

żeby mu wysłać swój ostateczny czas, 3.45.27; napisać tylko to i nic więcej. Może dodać
jeszcze „dwadzieścia siedem stopni w cieniu”. No i może też „Ból nóg”. A także: „Miałbyś
ochotę spotkać się ze mną w tym tygodniu?”.

Napisała wszystko, a potem wszystko wykasowała.

XVI

Ester codziennie ścieliła łóżko. Przeczytała gdzieś, że to świadczy o wewnętrznej

solidności. Potem leżała na nim w swoim rozgrzanym mieszkaniu, a godziny płynęły. Przez
wciąż otwarte okno docierały do niej letnie odgłosy os, much i mew.

Zmuszała się do pracy, ale nie miała nic do powiedzenia.

Pewien znajomy poradził jej, by przeczytała korespondencję Majakowskiego i Lili

Brik. Czytała i konstatowała, że wszyscy kochają i płaczą jednakowo, z bardzo podobnych
powodów, wszyscy zdradzają i są zdradzani tak samo, wszyscy myślą, że nikt przedtem tak
nie kochał, ani nie doznawał takiego bólu. Wszyscy są wyjątkowi w taki sam sposób. W
każdym czasie i wszędzie.

Część chóru przyjaciółek irytowała się, kiedy Ester zaczynała mówić na temat tej

rosyjskiej pociechy, a zwłaszcza gdy stwierdzała, że ona jednak jest delikatniejsza,
wrażliwsza i głębiej odczuwa ból. Jesteś ty i są Poeci. Ale każde serce ma swoją
opowieść, nie sądź, że kochasz bardziej niż inni.

Ten brak zrozumienia ją ranił, ponieważ wiedza, jaką dali jej Brik i Majakowski,

świadczyła o czymś przeciwnym, że Ester nie jest sama ani jej ból nie jest wyjątkowy.
Poza tym sama jest poetką. To okropne być niezrozumianym przez bliskich przyjaciół, za to
wciąż przywoływanym do porządku z powodu pychy. Kiedy chciała podzielić się swoim
entuzjazmem dla czegoś, co przeczytała czy pomyślała, musiała być pewna absolutnego
zaufania, tak by mogła czuć się swobodna w obecności tego, z kim rozmawia, i nie
potrzebowała uważać, czy wszystko jest jak trzeba, czy nic nie zostanie wykorzystane
przeciwko niej.

Musiała się jednak nauczyć, że przed nikim nie można odsłaniać wszystkiego, co

człowiekowi w duszy gra. Tego rodzaju pełne zaufanie nie istnieje. Każdy ma w sobie
jakąś niszę, w której gromadzi się sceptycyzm i niechęć, tajny ośrodek trwożnej kontroli,
zazdrości i zwyczajnej zawziętości, i tam ludzie upychają wszystko, co myślą, słuchając
nieograniczonych wyznań.

Trzeba człowieka bardzo kochać, by sprostać jego pragnieniom.

Tego lata Ester często chodziła do kina. Wkraczała do tych świątyń ludzi bojących się

życia i unikających światła. Pewnego popołudnia obejrzała Siedmiu samurajów Kurosawy.
Potem chciała porozmawiać o filmie z Hugonem. O wszystkim chciała rozmawiać z
Hugonem, ale o tym filmie szczególnie, bo powiedział w jakimś wywiadzie, że zrobił na
nim wielkie wrażenie.

Ale Hugo był gdzieś w Europie ze swoją kobietą. W lecie wyjeżdżali na Południe. On

oglądał pozostałości pól bitewnych którejś z wojen światowych. Interesują go takie sprawy
– miejsca, ruiny, cmentarze. Fotografuje je i szkicuje, czerpie z nich inspirację do obrazów
oraz impulsy do moralnych teorii odnośnie władzy i przemocy. Szczególnie stymuluje go
wszystko, co pokazuje okrucieństwo i marność człowieka, lecz także ciepły gest, choćby
nieznaczny, w cieniu okrucieństwa.

Ester wyszła z mrocznego kina i w blasku niezmordowanego słońca szła do domu. Żar

lał się z nieba, słońce paliło, świeciło jej w oczy i budziło tęsknotę za chłodem. Ester
nienawidziła słońca za to, że jest takie gorące, że nie ma żadnej pokory wobec własnych
możliwości, za swoje od niego uzależnienie, ponieważ jest mu wszystko jedno, czy ona
żyje, czy umarła w jego przeklętych promieniach.

I oto, z dnia na dzień, w liściach drzew pojawił się nowy dźwięk, a w powietrzu

dawno zapomniana wilgoć. To jesień zaczynała wysuwać pierwsze macki. W końcu owo
rozbuchane lato będzie musiało przejść w czas większego zdyscyplinowania i odwrotu,
czas, gdy to, co harmonijne powróci ze swoich letnich wyjazdów, a samotni będą samotni
mniej.

Ester pozwoliła, by jej nowy znajomy z Bostonu, członek tamtejszej bohemy, który w

Sztokholmie nie miał gdzie się podziać, zamieszkał na jakiś czas w jej kuchni. Był to krytyk
sztuki, napisał obszerny i uczony esej o Hugonie Rasku. Dzięki temu właśnie Ester go
poznała. Pod koniec lata odszukała go na uniwersytecie, by zadać mu kilka pytań, i wtedy
okazało się, że on potrzebuje lokum. Skoro Ester nie mogła mieć przy sobie Hugona, niech
zastąpi go ktoś, kto chociaż zna jego sztukę. O tej sztuce rozmawiali codziennie godzinami.
Ester kupiła ekspres do kawy na dwie filiżanki i zastanawiała się, czy mogłaby sypiać ze
swoim gościem. Szybko jednak poprosiła Amerykanina, żeby się wyprowadził. Nie mogła
znieść, że jest przez cały czas obserwowana, nigdy nie może być sama ze swoimi myślami,
że każdego ranka ten człowiek przez godzinę okupuje jej łazienkę. W końcu wykrzyczała,
że musi pobyć trochę w samotności i dlaczego on nie poszuka sobie innego mieszkania,
chociaż przechwala się, jaką to ma rozległą sieć kontaktów. Wyprowadził się tego samego
dnia.

XVII

Hugo i Ester nie kontaktowali się od czasu, kiedy to ptak złamał sobie kark o szybę

jego okna, któregoś z ostatnich dni maja.

Pod koniec września przyszedł e-mail.

Mail od Hugona Raska.

Cztery miesiące po ostatniej rozmowie w jej skrzynce znalazł się e-mail od niego.

A była przekonana, że nigdy więcej się do siebie nie odezwą.

Na sam widok jego imienia wpadła w ekstazę, ale najpierw pomyślała, że to błąd. Że

jakiś stary mail zrobił jej psikusa.

Co pisał Hugo do Ester po tak długim milczeniu? Pisał, że myślał o niej, czytając przed

paroma dniami pewien artykuł w gazecie i że wczoraj miał operację kolana, wycięto mu
łękotkę.

Kolano to w jakimś sensie łącząca ich część ciała, ta, której ona mogła dotykać, zanim

wolno było jej dotykać jego. Nie stanowiło to zagrożenia, ale było wystarczająco
naładowane erotycznie, by teraz odniesienie do kolana mógł wykorzystać jako coś w
rodzaju lassa. Ubiegłej zimy przy każdym spotkaniu Ester pytała, jak się ma jego kolano i
macała je pod stołem, by postawić diagnozę. Kontuzje z przeciążenia to jej dziedzina.
Hugo napisał też parę słów o zakończonych właśnie wyborach parlamentarnych, narzekał
na wynik, informował, że ostatnio pracował ciężko i intensywnie, więc od dawna nie mógł
udzielać się towarzysko.

Czy gdyby było inaczej, mogli byliby się spotykać? Czy to miał na myśli? Czy raczej to,

że nie tylko z nią nie widywał się w tym czasie, nie robił tego z nikim, więc Ester nie
powinna czuć się porzucona czy szczególnie rozczarowana.

Żadnego spotkania też nie zaproponował.

Ester zachodziła w głowę, co sprawiło, że się w ogóle odezwał. Jedyne, co

przychodziło jej na myśl, to fakt, że pewna organizacja praw człowieka, w której zarządzie
Ester zasiada, zwróciła się do Hugona z zapytaniem o współpracę. Ester nie odzywała się
na zebraniach, na których była mowa o znaczeniu prac Hugona dla kwestii praw człowieka
i o tym, że dobrze byłoby zaprosić go do nowego projektu. Hugo zgodził się spotkać z
przedstawicielami zarządu, Ester też zaproponowano w tym spotkaniu udział, ponieważ to
ona wygłosiła ubiegłej jesieni referat na temat jego twórczości i podziwia jego sztukę oraz
śmiałość. Odmówiła. Hugo wiedział, że jest ona członkiem zarządu. Spotkanie odbyło się

parę dni temu. On, rzecz jasna, odnotował nieobecność Ester i musiał się zdziwić.

Było to równie naturalne jak przypływy i odpływy morza i wywodziło się z tego

samego źródła.

Ale potrzeba bycia wielbionym, jeśli nie chce się kochać wielbiciela, wydawała się

Ester na tyle dziwna, że musiała uznać, iż szukanie kontaktu, gdy odkrył, że ona go unika,
świadczy, iż mu jej brakuje. W przeciwnym razie trudno zrozumieć, o co mu chodzi.

Jako straszne przypuszczenie nasuwała się możliwość, że Hugo chciał się tylko

upewnić co do jej dobrej woli. Ale nie pozostała przy tym pomyśle długo. Nie mogła tak
do końca uznać, że on w tej sprawie zachowuje się cynicznie, chociaż wiedziała, że zawsze
chce być maksymalnie miły dla świata, bo ów świat jest potencjalnie wrogi. Świat to jest
ten obcy, i w ich sytuacji to ona jest światem, który trzeba unieszkodliwić na wypadek,
gdyby ów zaczynał już czyścić broń. Świat zawsze szykuje broń. Woli więc raczej rzucić
mu raz jeszcze, a przy okazji ponownie i Ester, kość pokrytą mięsem, niż utracić jej miłość
i podziw, który podtrzymuje jej oddanie i czyni oboje wolnymi.

Porzucić fałszywe gesty zatroskania.

Zdjąć maskę okrucieństwa.

Amputować nogę, która w przeciwnym razie zgnije od zgorzeli.

Nie, to nie dla niego.

Z odpowiedzią czekała dobę. Napisanie pięciu wierszy zabrało jej dwie godziny.

Wiadomość, która wyłoniła się z tego mozołu, była w pełni kontrolowana i powściągliwa,
ale wystarczająco stanowcza i pełna smutnej tęsknoty, by on nie miał już ochoty się znowu
odezwać.

Dostał wiadomość, jakiej potrzebował, i może zamilknąć.

Powiew czegoś cudownego, a potem nic więcej. Taką sytuację trudniej znieść, niż

gdyby nie stało się w ogóle nic. Ponowne wtargnięcie Hugona w jej życie w ciągu paru
sekund unicestwiło to, na zbudowanie czego trzeba było miesięcy. Gorączka znowu dała o
sobie znać i Ester raz jeszcze zaczęła szukać Hugona, przekonana, że nie dostaje się
niczego, o co się nie zabiega. I on zareagował. Wszystko zaczęło się klarować, wszystko
wróciło. To, co trwało i zażywało odpoczynku w ciele, wypłynęło nienaruszone i na nowo
zaczęło tym ciałem rządzić. Godziny znowu były długie i pełne oczekiwania, a wszystko,
co nie prowadziło do kontaktu, wydawało się bezsensowne, co oznacza, że bezsensowna
jest większość rzeczy, bo kontakty były sporadyczne i byle jakie.

Chór przyjaciółek mówił: Za długo to trwa. Gdyby on czegoś od ciebie chciał, toby ci

powiedział.

Ester odwróciła się do chóru przyjaciółek plecami. Chór nic nie rozumie.

Pewnego razu jesienią Hugo powiedział, że zadzwoni, by mogli ustalić datę spotkania.

Nie zadzwonił. Kiedy ona to zrobiła, oznajmił, że to wspaniale, bo przy ostatniej wymianie
komórki stracił jej numer. Ester napisała tradycyjny list, w którym pytała, dlaczego Hugo
nawiązał kontakt i przez cały czas łudzi ją sprawami, którym nie potrafi sprostać. Żadnej
odpowiedzi.

Ester z krystaliczną ostrością zdawała sobie sprawę, że jej zachowanie jest

niewłaściwie i winiła go za to: gdyby nie był się odzywał w ten głupi sposób we wrześniu,
gdyby zostawił ją w spokoju. To strona silniejsza, ta, która chce mniej, powinna trzymać
impulsy na wodzy, powiedziała do chóru przyjaciółek, kiedy ten się dziwił, dlaczego ona
nie koncentruje się na swoim zachowaniu, zamiast na jego. Przecież wie o nim wszystko,
co wiedzieć powinna. Jego zmienić nie może. Jeśli już, to tylko siebie itd.

– Jego zmiana kosztowałaby mniej niż mnie, bo on przecież niczego nie chce –

stwierdziła Ester. – To on musi przestrzegać dyscypliny, nie ja, bo właśnie ja chcę, żeby
było inaczej niż jest. Za to, że się nie odzywa, nic przecież nie płaci. Natomiast ja ryzykuję,
że stracę tę ostatnią mikroskopijną szansę.

– Ale chyba nie wierzysz w cuda? – rzekł chór przyjaciółek.

Ester wmawiała sobie i innym, że przestała już mieć nadzieję, iż kiedyś zostaną parą.

Chciała jedynie potwierdzenia – potwierdzenia tego, co było, że to jednak coś było, że on
coś do niej czuł, że miał chwile, kiedy się wahał i nie był pewien, i że odezwał się do niej
jesienią, chociaż wszystko między nimi było skończone dlatego, że jakaś wilgotna plama w
jego duszy nie chciała wyschnąć.

Kiedy nie pozostaje już nic innego, jest jeszcze próba odzyskania honoru poprzez to, że

kontynuuje się walkę i odrzuca rezygnację. Nawet jednak odzyskanie honoru wymaga
kontaktu. Gdybyż tylko Ester mogła się wyzbyć tęsknoty za kontaktem. Ta tęsknota zżera ją
od środka. Gdyby tylko mogła być wobec niego obojętna.

Zastanawiała się nad tym niezwykłym faktem, że siedem miliardów ludzi na świecie

nie jest uzależnionych od tego, czy Hugo da znak życia. Ani ich zdrowie, ani dobre
samopoczucie nie mają z tym nic wspólnego. Dlaczego więc ona ma? Brak w tym ładu i
składu. Dlaczego ona nie może żywić takiego samego uczucia wobec niego, jakie żywi tych
siedem miliardów żyjących sobie i nie martwiących się w najmniejszym stopniu tym, co
robi Hugo?

Chór przyjaciółek mówił: Zerwij. Odejdź. Rzuć go. On robi ci krzywdę.

Chór przyjaciółek rzeczywiście nic nie rozumie. Jest jak te siedem miliardów.

Nastał listopad i dobiegały końca prace montażowe nad filmem biograficznym o

Hugonie Rasku. Hugo zaprosił Ester na roboczy pokaz, by powiedziała, co o filmie sądzi.
Potrzebuje jej „krytycznego spojrzenia i bystrego umysłu”, jak się wyraził, bo wciąż
jeszcze można film przemontować.

Poszła tam, rada z pochwały, ale najbardziej ucieszona tym, że będzie mogła go

spotkać. Pierwszy raz od pół roku, pierwszy raz od tamtej rozmowy w kawiarni, kiedy
obiecał, że pokaże jej Leksand.

Studio filmowe znajdowało się przy Bergsgatan, w małym, byle jak wyposażonym

lokalu ze światłem u sufitu. Ester przyszła spacerkiem znacznie przed czasem, ale żeby nie
wyglądało, że zjawiła się jako pierwsza, stanęła na rogu ulicy z widokiem na drzwi studia.
Wyszła, kiedy pojawiło się więcej osób. Gośćmi byli głównie stali wielbiciele Hugona,
cała gromada, poczynając od nieopłacanych praktykantów ze szkół plastycznych,
pracujących dla niego w nadziei, że ich dusze zostaną dotknięte pędzlem jego geniuszu.

Zgaszono światło i rozpoczął się film. Trwał około godziny, kamera towarzyszyła

Hugonowi na różnych etapach pracy, do filmu włączono też obszerny wywiad, w którym
artysta przedstawia swoje widzenie świata. Ester słyszała to już przedtem. Te same
przykłady i anegdoty, które zwykł przytaczać i które – jak czytała – opowiadał już
dwadzieścia lat temu. Żadnych zmian, żadnego ruchu. Miało się wrażenie, że jego głowa
zastygła na pewnym, dość wysokim poziomie i tak już zostało.

Po projekcji proszono uczestników po kolei, by dzielili się swoimi spostrzeżeniami.

Ku niemiłemu zaskoczeniu Ester nikt nie miał do powiedzenia nic krytycznego o tym, co
widzieli, ani też żadnej interesującej refleksji. Nie pojmowała tych zachwytów i hołdów.
Film był kompletnie pozbawiony pointy, niedokończony, źle opowiedziany, możliwy do
przyjęcia jedynie jako wstępny szkic, a jako taki niemający głębi, którą tworzy się
wyłącznie podczas długotrwałej pracy, warstwa po warstwie. To tutaj zostało stworzone
pośpiesznie. Na dodatek okazał się żenująco przypochlebny.

Słuchając mechanicznych zgoła pochwał i uniesień Ester myślała, że ludzie, wchodzący

w skład sztabu Hugona czczą go, natomiast ona go kocha. Ten, kto kocha, nie potrzebuje
wielbić. Dla czczącego obiekt musi pozostawać bez skazy, by nie popękać przy ujawnieniu
słabości. Ten, kto kocha, przeciwnie, jest całkowicie wolny w swoich osądach. Ester
kocha go również, kiedy to, co wydawało jej się warte czci znika, wtedy nawet bardziej,
bo ona kocha osobę, a nie dzieło. I czyż nie to miała na myśli redaktorka filozoficznego
pisma Grottan dokładnie rok temu, choć Ester wtedy nie do końca ją rozumiała?

Kiedy przyszła kolej na jej wypowiedź, pierwsze pytanie, jakie zadała, było sondujące,

ponieważ nie chciała być niedelikatna: Czy miał to być film PR-owski o Hugonie przed
zbliżającymi się wystawami w Tokio i Turynie?

Wyraz twarzy Hugona uległ zmianie, była teraz podatna na zranienie. Hugo oznajmił, że

nie miał nic wspólnego z produkcją. Film planowano jako wnikliwy, obiektywny
dokument. Ester milczała, zastanawiając się, jak sobie poradzić z tym, co chce powiedzieć.

– Wydaje mi się strasznie mało krytyczny – rzekła.

– A dlaczego miałby być krytyczny? – spytał ktoś ze sztabu.

– No właśnie: czy zawsze trzeba szukać słabości? – spytał ktoś inny.

– Nie musi, rzecz jasna, być krytyczny w znaczeniu negatywnym – odparła Ester. – Czy

skrajnie obiektywny. Ale powinien być analityczny, neutralny, poszukujący bez z góry
założonej tezy, gotów przełamywać nawyki widzów, ich myślowe lenistwo. Ten film
jednak już na samym początku wie, czego chce i posługuje się tymi samymi frazami, jakich
zawsze używano, opowiadając o Hugonie. Nie chce niczego wyjaśniać, chce potwierdzać
to, co już sądzimy.

– A co my sądzimy?

Pytanie zadano z irytacją, zrobił to ktoś z jego mentalnych posługaczy, tych, którzy

traktują jako swój obowiązek chronić obiekt swojej czci przed słowami prawdy, której z
kolei on, jak twierdzi, poszukuje. Ester pomyślała, że Hugo bardzo chce otaczać się
wielbiącymi go ludźmi, tego właśnie sobie życzy, dba, żeby zawsze przy nim byli i nie
pozostawia wątpliwości, czego od nich oczekuje. On wcale nie chce jej „krytycznego
spojrzenia i bystrego umysłu” ani w życiu miłosnym, ani zawodowym. Pozwolił jej być
blisko siebie tylko do momentu, w którym zorientowała się, kim Hugo Rask jest.

– Film chce pokazywać zachwyt – rzekła. – Chce, abyśmy czcili jego bohatera.

– W niezasłużony sposób, czy co? – spytał sztab.

– Nie ma znaczenia, czy zasłużenie, czy niezasłużenie. Pochwały są mało interesujące.

Oglądając film, chcemy się czegoś nauczyć. Móc coś pogłębić, oczekujemy rozwiązania
problemów, wyjaśniania. Nie panegiryku.

Dopiero teraz zauważyła, że najbardziej cięte pytania stawia Eva-Stina. Od zimy

zmieniła okulary i fryzurę, może też i kolor włosów ma nowy odcień. Eva-Stina siedziała
obok Hugona, siedziała bardzo blisko, i diabolicznie świdrowała obecnych wzrokiem,
kiedy nie ziewała nad głupstwami, jakie się tu wygaduje. To była bardzo nieprzyjemna
chwila. Ester żałowała, że przyszła na ten pokaz.

– Film jest dobry – dodała. – Musiałabym go chyba obejrzeć jeszcze raz, by móc

gruntownie ocenić.

Zakończono dyskusję i cała grupa wyszła coś zjeść w pobliskiej restauracji. Niektórzy

z obecnych jakby zdawali sobie sprawę, że w pomieszczeniu, w którym odbywał się pokaz,
doszło do izolacji Ester, więc czekając na jedzenie odnosili się do niej szczególnie
życzliwie. W ten litościwy i poniżający sposób, który stosują pewni swego, ale
tolerancyjni ludzie, kiedy zdają sobie sprawę, że doszło do przesady. Zwyczajne istoty,
które z zapałem okazują troskliwość, ponieważ wiedzą, że ich niechęć do nic nie
rozumiejącego renegata byłaby czymś brzydkim, gdyby ją okazali. Śmiali się
porozumiewawczo i pytali Ester, jak bardzo jest wprowadzona w rzemiosło filmu
dokumentalnego. Ona też się śmiała, równie przestraszona jak oni, i odpowiadała, że ją
szczególnie interesują mechanizmy podporządkowania oraz oddawania czci wodzowi w
systemie totalitarnym, nie zaś w dokumentalnym filmie. Oni to zignorowali i uśmiechając
się ciepło, starali się jeszcze bardziej zgłębić jej niewiedzę w zakresie szczególnych

warunków i estetyki filmu dokumentalnego.

Jedli, pili, a kiedy czas było iść do domu, Hugo Rask stał przez jakiś czas na chodniku,

w bladym świetle płynącym z okna sklepu. Stał tam z Draganem, który przedtem, kiedy
Ester wygłaszała swoje krytyczne opinie o filmie, spoglądał na nią z niechętnym
zainteresowaniem. Ester domyślała się, że trzyma jej stronę.

Obok Hugona stała Eva-Stina z rękami w kieszeniach i wymykającymi się spod czapki

lokami. W jakiś dla Ester niejasny sposób było oczywiste, że Eva-Stina powinna stać obok
niego.

Przed chwilą padało. Asfalt był niczym ciemne lustro, w którym ludzie widzieli siebie

i innych.

XVIII

Trwała jesień, dni mijały, godziny posuwały się teraz szybciej, bo Ester Nilsson znowu

porzuciła nadzieję. Po pokazie filmu panowała cisza.

Kilka dni przed Bożym Narodzeniem Ester poszła na świąteczne przyjęcie. Dużą

imprezę, na którą zaproszono wszystkich zabierających publicznie głos w sprawach kultury
kraju. Podjadała migdały i rodzynki, gdy dość daleko od siebie, pod ścianą, zobaczyła
Hugona. Bez towarzystwa. Nie przyszło jej do głowy, że on też mógłby być zaproszony,
goście to przeważnie dziennikarze, akademicy i pisarze. Napotkała jego spojrzenie,
przytrzymała je na chwilę.

Było dość tłoczono, przyszło wiele osób mających swoje poglądy na społeczeństwo, w

którym żyją. I jeszcze więcej podobnie myślących antykonformistów, większość w drodze
na weselsze przyjęcia gdzie indziej. Ludzie podchodzili, przystawali obok Hugona i
zamieniali parę zdań, po czym ruszali dalej, ku kolejnemu towarzystwu. Ester starała się
być dyskretna, ale zauważyła, że on jest tak samo świadomy jej miejsca na sali, jak ona
jego. By tego nie okazywać, rozglądał się rozbieganym wzrokiem.

Przyjęcie było z rodzaju tych, na których cały czas się stoi i trzyma talerz w ręce razem

z kieliszkiem wciśniętym w plastikowy uchwyt. W ciągu kilku sekund wszystko w niej
stopniało. Była wdzięczna losowi, że ostatnio zawsze, kiedy miała ochotę poinformować
go o swojej głębokiej pogardzie, potrafiła się opanować. Opanowania człowiek prawie
nigdy nie musi żałować. Niemal zawsze natomiast chcielibyśmy cofnąć gniew i awanturę.
Tylko trudno się zorientować, kiedy człowiek znajduje się w takiej przestrzeni między
„prawie nigdy” i „niemal zawsze”, zwłaszcza jeśli wybuch gniewu był uzasadniony i dał
jak najbardziej pomyślne rezultaty.

Ester podeszła do Hugona.

Nie uściskali się jak wszyscy wokół nich. Pomyślała, że to dobry znak, ich ciała wciąż

są pod napięciem. To, że nadal myślę o znakach, nie jest dobre, stwierdziła w najgłębszych
rejonach świadomości, jest symbolem braku wolności. Hugo stał lekko odchylony w tył, z
roziskrzonym wzrokiem, ale jej się zdawało, że czai się za tym jakiś niepokój. Włożyła do
ust oliwkę.

– Mają tu dobre oliwki – stwierdził Hugo. – Nie z puszki.

– Nie sądziłam, że bywasz na takich imprezach – powiedziała. Głębokie rejony

świadomości usłyszały: agresję wzgardzonych, subtelny sarkazm uzasadniony pozycją
strony słabszej.

– Bo nie bywam. Ale oni się upierali.

Patrzył w inną stronę.

Jako znak: Niedobrze.

– Pomyślałeś, że ja mogę tu być? – spytała.

– Nie zastanawiałem się nad tym.

Jako znak: Źle, ale obojętność równie dobrze może być odegrana i oznaczać coś

dokładnie odwrotnego.

– Lubisz takie jedzenie jak to?

On przyjrzał się talerzowi, jakby dopiero teraz dostrzegł jego zawartość. Powiedział:

– Czy to nie są te same stare, polane oliwą przystawki co zwykle?

Żartuje: Obiecujące.

Roześmiała się głośno, na co on się rozpromienił: Dobrze. Wyraz czujności zniknął:

Bardzo dobrze.

Ale równocześnie przestępował z nogi na nogę i rozglądał się po sali w sposób

wskazujący – już nie tak dobrze – że jest mu niewygodnie i nie chce już tu z nią stać –
okropnie – i chyba szuka powodu, by odejść, szuka dróg ucieczki: katastrofa.

Chór przyjaciółek ulokował się w jej głowie i rzekł: Czy ty nie rozumiesz, że on nie

chce? Nie mieliście ze sobą nic wspólnego prawie od roku. Co ty wyprawiasz?

Ester pomyślała: Powinnam stąd wyjść. Ale nie chcę. Chcę stać tu z nim. To jedyne

miejsce na świecie, w którym chcę stać.

Chór przyjaciółek spytał: Gdzie twoja duma?

Ester odpowiedziała: Nie mam żadnej dumy, bo duma wiąże się ze wstydem i honorem,

a ja jestem bezwstydna i nie mam pojęcia o tym, co inni uważają za honorowe.

Chór przyjaciółek oznajmił: Twoja duma polega na tym, by pokazywać, jak bardzo

jesteś wolna od takich ludzi, którzy krępują bardziej konformistyczne istoty. W głębi duszy
jesteś snobistyczną arystokratką.

Kawałek od nich stała grupa ludzi rozmawiających o ostatniej agresywnej wojnie USA.

To oczywiste, że tamten reżim był straszny, mówili, ale zamiast atakować, należało
wspierać podziemne ruchy demokratyczne. Hugo Rask spoglądał w ich stronę.

– Nie jest przyjemniej zostać rozszarpanym przez bombę zrzuconą na rozkaz

demokratycznie wybranego rządu – powiedziała Ester Nilsson.

– Co takiego?

– Sądzę, że w gruncie rzeczy jestem pacyfistką. Doszłam do wniosku, że na dłuższą

metę to jest najlepsze. Nawet jeśli zostanie się napadniętym, jest się okupowanym,
pozbawionym wolności, przemienionym w niewolnika. Nie trzeba się bronić, wystarczy
zrezygnować. Wyrzucić bomby wodorowe do morza, jak pisał Olof Lagercrantz. Po prostu
postanowić, że przemoc nigdy nie może być dozwolona. W przeciwnym razie zostaniemy
na wieki zmuszeni do zastanawiania się nad konsekwencjami, a i tak nie da się ustalić, co
jest właściwe i słuszne.

Hugo przytakiwał, ale nie w tych miejscach, co trzeba. Nie jest nią zainteresowany

również jako pacyfistką.

Popijał wino sporymi haustami. Ci, którzy dyskutowali o ostatniej amerykańskiej

agresji, napotkali opór ze strony uchodźcy z zaatakowanego kraju, który tutaj robił karierę
jako autor gazetowych wstępniaków, a teraz oznajmił, że jedynym rozsądnym posunięciem
byłoby zbombardowanie i wybicie jego głupiego narodu, bo ten nic nie rozumie.

Hugo zerkał na Ester, by się dowiedzieć, co o tym myśli. Ona jednak dostrzegła także,

że Hugo właściwie nie jest w stanie wysłuchać, co ona myśli o czymkolwiek. Wciąż
przestępował z nogi na nogę.

– Status uchodźcy automatycznie nie gwarantuje właściwych poglądów – powiedziała

Ester.

– Strasznie tu dużo ludzi – zauważył Hugo.

– Tak.

– Cała kulturowa mafia.

– Cała mafia no i my – odparła Ester z cierpką ironią i po raz pierwszy odwróciła od

niego wzrok, co sprawiło, że natychmiast stał się bardziej czujny i uważny.

– Czy jednak nie sądzisz, że pewni ludzie zaliczają się do tej mafii w bardziej

oczywisty sposób? My, ty i ja, chyba bardziej tu odstajemy.

Bliższe rejony świadomości: Aluzja do ich wspólnej przynależności, wywołana jej

uwagą o rezygnacji. Bezpośrednia reakcja na jej zdystansowanie się. Tak było przez cały
czas, myślała jakby w samoobronie. I dlatego tkwię tak mocno w jego sieci.

– Wszystkim się zdaje, że idą pod prąd – powiedziała Ester. – I to jest właśnie ów

prąd.

– To pewnie są uwarunkowania człowieka – rzekł Hugo.

– Przypuszczalnie. Jedno z uwarunkowań.

Przygotowywała się do zmiany miejsca na sali.

– Znalazłem pewną książkę, którą zamierzałem dla ciebie kupić – oznajmił Hugo.

W obawie, że on mógłby pożałować, słuchała z nieruchomą twarzą.

– Gdzie?

– W księgarni. Ale było zamknięte. Zobaczyłem ją na wystawie. I pomyślałem o tobie.

Że powinienem ją kupić dla ciebie.

Krew znowu zaczęła się w niej burzyć. Takie sytuacje pojawiają się szybko, tak

niesłychanie szybko, a potem wszystko na długi czas zamiera.

– Co to za książka?

– Nie pamiętam tytułu. Ale dotyczy jednej z twoich głównych specjalności. Czegoś z

tych spraw, wobec których jesteś taka krytyczna.

Spoglądał na nią czujnie. Kąciki jego ust opadły rozbrajająco. Akurat w tej chwili jej

nie odpychał, raczej zapraszał tym swoim podejrzanym wdziękiem.

– Uważasz, że jestem krytyczna?

– Tak.

– Zbyt krytyczna?

– Czasami.

– A czy ty nie oceniasz moralności ludzi bezlitośnie? – spytała.

– Tylko tych, którzy mają władzę. Ty jesteś krytyczna niezależnie od tego, czy ludzie

mają władzę czy nie.

– Tak, ja próbuję nie różnicować ludzi, a patrzeć na ich postępki, tam gdzie postępki są

istotne.

– Firmy farmaceutyczne, zachodnie rządy, wysocy urzędnicy i inni, wobec nich trzeba

być krytycznym. Nie zaś wobec tych niewinnych, małych ludzi – zaprotestował.

– Ludzie nie są tacy mali, jak się sądzi. Ani tacy duzi. Błąd w traktowaniu posiadanej

władzy, a nie postępków jako podstawy ocen polega na tym, że prawie wszyscy wtedy
mówią, iż ich to nie dotyczy, każdy, kiedy potrzebuje, dowodzi, że żadnej władzy nie
posiada. Zresztą wszyscy jesteśmy w jakiś sposób bezsilni wobec kogoś lub czegoś. Każdy
ma w sobie jakiś pokład bezsilności w określeniu swojego miejsca w świecie, z której w
razie czego czerpie korzyści. I dlatego świat wygląda tak, jak wygląda. Władza każdego
człowieka ma jakiś brak, jakąś skazę, nawet władza tych ludzi, którzy wiedzą, że ją
posiadają i że spoczywa na nich odpowiedzialność. I wykorzystują to, by zrozumieć,
dlaczego muszą postępować tak, jak postępują. Moralność zaczyna się od jednostki. Trzeba
jej wymagać od wszystkich. Ci, którzy mają władzę, też urodzili się bezsilni i to poczucie
pozostaje w nich do końca życia, daje się zauważyć zwłaszcza w chwilach, gdy postępują
błędnie. Wtedy przypominają sobie, że doświadczali mobbingu na szkolnym boisku i byli
bici przez ojca, stwierdzają, że nawet teraz wszystko wynika z błędów kogoś innego.

Ester zastanawiała się, na ile Hugo rozumie, że ona mówi o nich dwojgu.

Prawdopodobnie wcale to do niego nie docierało. Przyglądał jej się rozbawiony, ale
sceptyczny, czy może raczej był sceptycznie rozbawiony. Nie potrafiła tego rozstrzygnąć.

– Czyli że głodujący, który ukradł jedzenie i pieniądze, powinien lepiej się zastanowić

nad swoją filozofią moralności.

– Taka osoba ma już chyba za sobą rozważania moralne i znalazła najlepszą dla siebie

drogę, to właśnie, że może ukraść jedzenie komuś, kto się bez tego potrafi obyć.

– Teraz cię nie rozumiem. Czy nie mówimy o jednym i tym samym?

– Nie. Ty uważasz, że wszyscy, którzy formalnie pozbawieni są władzy, nie ponoszą też

odpowiedzialności za swoje uczynki. W moim podejściu wyjątkowo silne jest dążenie do
tworzenia społeczeństwa równego w wolności. Bo od kogoś przymierającego głodem,
kogoś, kto nie z własnej winy został pozbawiony wszelkich dóbr, nie można oczekiwać
takich samych postępków jak od tych, którzy mają wszystkiego pod dostatkiem, można
natomiast żądać moralnych poglądów i dążenia, by ich postępowanie jak najmniej
szkodziło innym.

– Jaka jest różnica między tym a tym, co ja mówię?

Ester mogła dokładnie określić moment, w którym ostatnio widziała u niego ten

intensywny, a jednocześnie bezbronny wyraz. Było to w lutym, dokładnie tuż przed
pojawieniem się ich problemów, kiedy stali pośród jego kulis trompe l’oeil, Hugo
przyjmował jej pochwały. Kiedy tamtego dnia się do niej śmiał, w jego twarzy była
wyłącznie wdzięczność. Teraz znowu zobaczyła to na kilka krótkich sekund.

– Czy w gruncie rzeczy nie jesteśmy zgodni, że władza decyduje o moralnej

odpowiedzialności, a różnimy się tylko co do tego, kiedy jest się bezradnym, czyli gdzie
przeprowadzić granicę?

Ester podniosła serwetkę, którą on w płomiennym zapale wzbudzonym rozmową

upuścił na podłogę, i wsunęła mu ją do kieszeni spodni. Był to gest intymny i brak protestu
z jego strony wprawił ją w ekstazę; oni mimo wszystko są ze sobą związani.

– Myślę, że właściwie powiedziałam coś innego, ale nie obchodzi mnie już, co to było

– rzekła.

Grupa, która rozmawiała o amerykańskiej agresji, rozproszyła się, pewnie w

oczekiwaniu na kolejną. Ester zauważyła na twarzy Hugona wyraz zamyślenia i zgody.
Poczuła, że ma rację, że ma ją również dlatego, bo potrafiła tak długo wytrzymać. Oni
jeszcze ze sobą nie skończyli.

Hugo delikatnie dotknął jej ramienia i przeprosił. Musi iść porozmawiać ze starym

znajomym w innej części sali. Skinął jej głową i poszedł. Ester nie spuszczała wzroku z
jego pleców. On odwrócił się jeszcze i uniósł rękę na pożegnanie.

Później Ester spacerem wracała do domu przez świątecznie przystrojone ulice. Śnieg

sypał przez cały dzień. Sześciokątne, regularne płatki o strukturze kryształów. Wszystkie
jednakowe, choć żaden nie podobny do drugiego.

XIX

Teraz nie będę mu się już naprzykrzać. Cierpliwość. Będę kojąco godna zaufania i

całkowicie wolna od jakichkolwiek przesądów. Nie będę naruszać jego wolności, tylko
czekać, aż sam się odezwie. Prawdopodobnie pójdzie i kupi tę książkę, a potem zadzwoni,
proponując spotkanie, by móc ją wręczyć. Nie można wybrać książki dla kogoś, o kim się
wie, że trwa w półletargu, usychając z tęsknoty i z kim na dodatek przedtem się sypiało,
jeśli nie ma się czegoś szczególnego na myśli.

Nie naprzykrzać się teraz, czekać.

Przyszły święta, jej drugie Boże Narodzenie, kiedy nie mogła zajmować się niczym

innym prócz swoich uczuć, swojej tęsknoty i swojego braku chęci do życia.

Nadszedł Nowy Rok. Ester myślała pozytywnie.

Nadeszło święto Trzech Króli. Ester myślała perspektywicznie. Cierpliwości. Czekać.

Hugo znalazł dla niej książkę, a nie robi się tego, jeśli się czegoś nie czuje. Docenił ich
rozmowę na świątecznym przyjęciu. Nadal jest w Malmö. Święta były długie, było ich
wiele.

Ester sądziła, że po tych wszystkich ranach następny krok powinien być bardziej

ostrożny. Nie mogą raz jeszcze popaść w jakieś oszołomienie. Nie mogą niczego
roztrwonić. Tym razem trzeba to zrobić porządnie i kontakt musi być pielęgnowany, jeśli
już zostanie nawiązany. Jest więc rzeczą naturalną, że on się jeszcze nie odezwał.

Minęło piętnaście dni stycznia, a telefon milczał jak grób. Ester stwierdziła, że jest na

Hugona wściekła. Jak mógł powiedzieć, że widział dla niej książkę na wystawie w
księgarni, jeśli nie chciał też czegoś innego? Tak nie wolno postępować z historią, której
pamięć jeszcze nie wystygła.

Chór przyjaciółek powiedział: Niedostatecznie znasz się na mechanizmach kierujących

poczuciem

winy,

skomplikowanych,

wrażliwych,

nieustannie

przechytrzających

„prawdziwe uczucie”. Zostały one wymyślone na podobieństwo maści o podwójnym
działaniu, jako ukojenie sumienia jednej strony i udręka dla drugiej. Okrutne stają się
dopiero, kiedy komuś przyjdzie do głowy stosować je zamiennie. Słowa są performatywne,
powiedziała akademicka część chóru przyjaciółek, jedna z jej członkiń przygotowywała
rozprawę o J. K. Austin. Wywierają własny wpływ. Wypowiedzenie określenia
„mechanizmy kierujące poczuciem winy” samo stwarza regulację. Słowa nie są
przeznaczone do reprezentowania rzeczywistości wobec języka. Nie taki był cel, podobnie
jak pytanie „Ty mnie chyba nigdy nie rzucisz?” nie mówi o przyszłości, lecz o
teraźniejszości.

Gdy chór przyjaciółek się upierał, Ester powiedziała, że z pewnością ma rację, ale że

ona, żeby wytrzymać, musi myśleć, że jest inaczej. Jeśli istnieje najmniejsza szansa na
pozytywne tłumaczenie, to ona ma zamiar z niej korzystać dopóty, dopóki nie zostanie
przekonana.

Szesnastego dnia stycznia Ester zadzwoniła do Hugona. Nie odebrał, ale przecież na

pewno widział na wyświetlaczu, że dzwoniła, więc wkrótce oddzwoni.

Minęły dwa dni. Hugo nie oddzwonił.

Ester nie mogła żądać odeń niczego, co by łagodziło lęk. Gadanie przez dwadzieścia

minut na przyjęciu nie pociąga za sobą żadnych zobowiązań. A widzieć książkę i mieć
zamiar kupić ją dla kogoś, z kim blisko rok temu poszło się do łóżka, znaczy tylko tyle, że
nie jest się do tej osoby wrogo usposobionym.

Dlaczego więc Ester uważała, że mimo wszystko ciąży na nim zobowiązanie? Dlaczego

sądziła, że jej rozbicie jest uzasadnione?

Następujące sprawy stały się dla Ester Nilsson jasne:

Hugo Rask nie ma obowiązku jej kochać.

Nikomu nie przysługuje prawo bycia kochanym.

To zatęchła kultura honoru narzuca obowiązek usługiwania kobiecie lub sypiania z nią,

i to tym bardziej, gdy po pierwszym kontakcie fizycznym spędziło się z nią jeszcze dwie
noce. W każdym razie nadal w ten sposób rozumowała. Jasno i wyraźnie zdawała sobie
sprawę, że taka logika jej właśnie odpowiada. Czy ucieka się do starej i w tym wypadku
odpowiadającej jej roli płciowej, by poradzić sobie z rozczarowaniem? Czy nie powinna
być ponad takie zmurszałe poglądy o obowiązkach mężczyzn wobec płci słabszej?
Próbowała zanalizować kwestię i napisała o tym artykuł, który wysłała do pewnego
filozoficznego czasopisma. Kultury honoru nie powinno się oczywiście rozumieć jako
celowego ograniczania wolności, lecz traktować raczej jako rezultat obserwacji czegoś
szczególnie ważnego w ludzkim życiu: że mianowicie nikt nie ma prawa odwracać się od
tej osobliwej więzi, jaka powstaje między dwojgiem ludzi, którzy stali się sobie bliscy. Z
tego właśnie poczucia przyzwoitości wyłoniły się dawne normy zachowań, pisała Ester.
Powstały po to, by zapobiegać cierpieniu będącemu następstwem niejasności i braku
równości. Przy zbliżeniu z drugim człowiekiem zaczyna się odpowiedzialność. Im większa
jest bliskość, tym większe zobowiązanie. Kultura honoru rozumiała to i regulowała. Jej
dążeniem nie było, tak jak się dzisiaj sądzi, zmuszanie dwóch jednostek, by się spotykały
wbrew swojej woli, skoro już raz zaczęły, ani też trzymanie kobiet w ujarzmieniu i pod
nadzorem. To są skutki uboczne. Wtedy chodziło raczej o to, by ludzie w ogóle nie
zaczynali się spotykać, jeśli jedna ze stron wiedziała, że niczego od tej drugiej tak
naprawdę nie chce i prędzej czy później ją rzuci.

Owe kody zachowań płciowych i uczuciowych nie mówiły o honorze, pisała. Honor to

konstrukcja późniejsza. Tamto zaś było próbą chronienia ludzi, by nie stali się zabawką w

rękach kogoś nieodpowiedzialnego. Nie łudzili się nadzieją na coś, co się nie przytrafi.

Z czasem kody zostały odwrócone, straciły swoje pierwotne znaczenie i zaczęto je

błędnie rozumieć jako żądanie od kobiet cnoty i obyczajności. Ale zasady powinny być
płciowo neutralne, skoro świat taki się stał. Są one teraz jedynie obroną przed tym, by
strona mająca przewagę nie podporządkowywała sobie tej słabszej. Przewagę posiada ten,
kto ma mniej do stracenia. Po to właśnie, by stworzyć ochronę przed zniewoleniem i
lekkomyślnością, została ustanowiona szczegółowa struktura, dzięki której każdy na
każdym kroku wie, co robić. Czystość stała się częścią składową i spontanicznym
następstwem, ale nie jest źródłem. Kultura honoru odnosi się do całkiem innych kwestii.
Została powołana po to, by ludzie nie rościli sobie do siebie nawzajem prawa.

Artykuł został zwrócony.

XX

Styczeń dobiegł końca. Ludzie i rzeczy przedzierali się przez zimę. W któryś lutowy

weekend Ester wybierała się na jeszcze jedno przyjęcie. Nie bardzo miała ochotę tam iść,
dlatego się nie spieszyła. W przedpokoju, już w butach, czapce i płaszczu, ku swemu
wielkiemu zdumieniu zobaczyła, że jej ręka sięga po płytę DVD i wkłada ją do torebki. Był
to film, który przeleżał się u Ester w domu, a który pożyczyła od Hugona dokładnie rok
temu, po jednej z tych ich przeciągających się do późna w noc wypraw do restauracji.

Zamiast pójść do autobusu jadącego do dzielnicy, w której odbywało się przyjęcie,

nogi jakby same poniosły ją na przystanek jedynki na skrzyżowaniu Fleminggatan i Sankt
Eriksgatan. Chciała tylko zostawić płytę. Postanowiła, że od Hugona pójdzie na przyjęcie
piechotą. Film miał tytuł Blask ognia, Hugo zapewniał, że jest fantastyczny i chciał, żeby
Ester go obejrzała, to będą mogli podyskutować. Obejrzała go dwukrotnie, raz za razem, by
naprawdę się postarać o interesujące refleksje, ale okazja do dyskusji nigdy się nie
nadarzyła, ponieważ zaraz potem poszli do łóżka i przestali rozmawiać.

Ester pamiętała moment, kiedy ich gorące opuszki palców się dotknęły przy

przekazywaniu płyty i jak między nimi zaiskrzyło.

Hugo kiedyś musi film odzyskać, pomyślała. Ona zaś powinna wyrzucić wszystko, co

ma związek z Hugonem – i ze swojego mieszkania, i z duszy. Odda tylko film i zaraz sobie
pójdzie. Możesz go odesłać pocztą, powiedziałby chór przyjaciółek, więc z żadną z jego
członkiń się nie skontaktowała.

Wysiadła z autobusu na Karlavägen, przeszła ten krótki kawałek do Kommendörsgatan,

zadzwoniła i została wpuszczona przez tego samego asystenta w zaplamionych farbami
spodniach, który otworzył jej za pierwszym razem, kiedy przyszła tu zabrać nagrane na
wideo dzieło Hugona. Wtedy asystent nie chciał jej wpuścić. Działo się to dokładnie
piętnaście miesięcy temu. Ambitny chłopak, pomyślała. Pracuje samotnie w sobotni
wieczór. Tym razem poznał Ester, ale spojrzał na nią z zakłopotaniem na twarzy, którego
nie umiała sobie wytłumaczyć. Wyglądało to na współczucie. Nie rozumiała dlaczego,
pomyślała więc, że może nie ma to nic wspólnego z nią.

– Sama trafisz.

Machnął ręką w stronę schodów.

Hugo Rask stał oparty o barowy blat kuchni z Evą-Stiną i kieliszkiem czerwonego wina

obok. Już na schodach Ester słyszała ich śmiech. Była sobota, dochodziła siódma. Dwoje
współpracowników, którzy zostali jeszcze po zakończeniu dnia, nic dziwnego w tym nie
ma, ale teraz Hugo najwyraźniej pamięta już imiona dziewczyny.

Nie sprawiali wrażenia zaskoczonych widokiem Ester, trochę tylko zblazowanych.

Oboje palili papierosy, czego Hugo nigdy nie robił przy Ester, z wyjątkiem tamtego
spotkania u niej w domu, kiedy wypalił pięć. Palenie pogłębiało też wrażenie zblazowania.
Tym razem Eva-Stina nie patrzyła na nią krzywo, raczej z pobłażliwą wyrozumiałością.

– To jest film, który od ciebie pożyczyłam – powiedziała Ester, zauważając, że

pośpiech w jej ruchach i mowie jest zbyt duży. Jakie to upokarzające i serwilistyczne.

Hugo wziął płytę, zdawał się nie pamiętać, że jej to pożyczył, ani że rozmawiali o tym

filmie. Odłożył na półkę i spytał:

– Wypijesz kieliszek wina?

– Właściwie to jestem w drodze na przyjęcie.

Właściwie, pomyślała Ester. Znowu to słowo. Więc jestem w drodze na przyjęcie czy

nie jestem?

Natychmiast znalazł się kieliszek, zaraz został napełniony, telewizor był włączony na

dwójkę, Eva-Stina i Hugo z obojętną niechęcią komentowali program. Wino było cierpkie,
piło się je źle. Ester nie lubiła wina bez jedzenia, mimo to nie odmówiła. Ona też
powiedziała coś złośliwego o programie oraz o telewizyjnych propozycjach w ogóle, i w
tej samej chwili poczuła, że jest fałszywa i nielojalna wobec czegoś nieokreślonego.

– W gruncie rzeczy to dobrze, że w telewizji chodzą marne programy – poprawiła się.

Tamci równocześnie spojrzeli na nią ze zdziwieniem.

– Co masz na myśli?

– Marne programy bez ambicji są decydujące. Ziarenko złota może się wyłonić z

zalewu szamba. Wszystko, niestety, okaże się przy porównaniu.

– Chcesz powiedzieć, że Bach pisał swoje utwory dlatego, że było tak dużo kiepskiej

muzyki? – spytała Eva-Stina.

– Tak. Musiał tylko odkryć, że istnieje lepszy sposób komponowania dźwięków.

– Ja tak nie sądzę – oparła Eva-Stina.

Ona i Hugo wybierali się na obiad. Nie wyglądało to na jednorazowe wydarzenie ani

na coś, o czym zdecydowali właśnie dzisiejszego wieczora, a bardziej na część
naturalnego rytmu.

Wszyscy troje włożyli okrycia. Ester pośpiesznie wypiła niesmaczne wino i

odnotowała cichy zgrzyt, gdy postawiła pusty kieliszek na barze. Ten sam zgrzyt słyszała w
Paryżu, kiedyś, tysiąc lat temu.

Chwilę stali na ulicy przed domem. Padał śnieg. Śnieg padał całą zimę i cały dzień.

Nawet w centrach miast zalegał wysokimi zwałami.

– A nie chciałabyś zjeść z nami? – zapytał Hugo.

Stawało się coraz bardziej jasne, że on i Eva-Stina w jakiś sposób do siebie należą, ale

Ester nie przyszło do głowy, że mogliby być związani, tak jak ona była związana z nim. Są
z pewnością wyjątkowo bliskimi kolegami; dowiedziała się właśnie, że chodzą razem na
kursy samochodowe i że dużo się podczas tych zajęć śmieją, śmieją się z różnych
„przekomicznych sytuacji”, do jakich wtedy dochodzi. Eva-Stina ma jeszcze przed latem
zrobić prawo jazdy.

Gdyby Ester nie uważała, że to absolutnie niemożliwe, mogłaby pomyśleć, że

zachowują się jak zakochana para. Zamiast tego pomyślała, że „przekomiczne” to najgorsze
słowo w języku szwedzkim. To słowo dla ludzi, którzy zaobserwowali, że coś jest
zabawne, ale sami za zabawne tego nie uważają, a mimo to nie stać ich na ironię.

Poczuła ucisk w gardle na myśl, że Hugo ma czas na wspólne lekcje jazdy i

przekomiczne sytuacje, a równocześnie daje jej przez rok do zrozumienia, że nawał pracy
nie pozwala mu się z nią spotykać.

Stali na chodniku przed jego bramą. Padał śnieg.

Ester myślała: Jak można być do tego stopnia głupim, by wierzyć, że naprawdę chodzi

o czas, kiedy ludzie podają jego brak jako przyczynę? Jak w ogóle można być takim
głupim, by nie widzieć oczywistości w tym, co się dzieje. Kiedy coś się zmienia, nic nie
dzieje się przypadkiem. Nie, ja nie jestem głupia. Nigdy nie wierzyłam, że to chodzi o czas.
Próbowałam tylko radzić sobie z rozczarowaniem, wytrzymać, dać radę.

Czy powinna pójść z nimi na ten obiad? Pomyślała, że zaproszenie musi oznaczać, iż

Hugo lubi jej towarzystwo. A z Evą-Stiną są tylko kolegami i nic bardziej intymnego ich
nie łączy. Nie zaprasza się byłej kobiety, kiedy idzie się do restauracji z nową. Nikt nie
może być aż tak pozbawiony klasy.

Czy to pytanie, które właśnie zadał, nie jest w istocie jego sposobem poinformowania

Ester, że nie ma nic między nim a Evą-Stiną, że to jedynie studentka sztuki, dla której on
jest idolem, a przy tym pomaga jej w nauce jazdy i udziela rad dotyczących jej kariery.

Bo w przeciwnym razie chyba nigdy by nie zaproponował, by poszli do knajpy wszyscy

troje? Byłoby to zbyt nielogiczne.

– Ale może chcielibyście pójść sami? – spytała.

– Coś ty, chodź z nami – odparła Eva-Stina.

– W końcu chyba możesz zjeść obiad? – spytał Hugo.

– Mogę. Zwłaszcza że nie mam ochoty iść na to przyjęcie.

– Jakie tam przyjęcie – uciął. – Idziemy. Jestem głodny.

Nagle coś sobie przypomniał, odwrócił się i pobiegł na górę do pracowni. Po minucie

wrócił z cienką książką.

– Zdobyłem dla ciebie tę książkę, o której ci mówiłem. Tę, co to myślałem, że ci się

spodoba. Proszę bardzo, spóźniony prezent gwiazdkowy.

Ester spojrzała na niego, spojrzała na książkę.

Nieszczęsne konsekwencje utylitaryzmu, głosił tytuł.

– To ta, którą widziałeś na wystawie?

– Tak. A raczej nie. Tamtej nie znalazłem. W zamian kupiłem tę. Chyba jesteś

zainteresowana takimi teoriami?

– Zdaje mi się, że ty też.

– No tak. Oczywiście.

– Robiliśmy wywiad na ten temat. Wzbudził spore zainteresowanie, jak to mówią.

Recenzje w dziennikach i w ogóle.

Przeczytała notę na okładce.

– Uznałeś, że dalej powinnam roztrząsać tamte problemy?

Roześmiała się, by złagodzić ostrość pytania.

– To chyba zawsze jest potrzebne.

– Tak. To zawsze jest potrzebne.

Przeglądając książkę stwierdziła, że jest pięknie wydana.

– Dziękuję. To miłe z twojej strony.

Ester zerkała na tę drugą kobietę. A może to jest pierwsza? Wyglądała młodo i

beztrosko. Chociaż nie, to nie tak. Wygląda na pewną siebie i przebiegłą, nawet dość
wyrachowaną. Stoi spokojnie u boku Hugona, z rękami w kieszeniach kurtki, w kapturze
obramowanym futrem, całą postawą podkreślając swoje prawo własności.

Płatki śniegu opadały na ich ramiona, ale się nie topiły. Na ramionach Evy-Stiny

rozpuszczały się natychmiast. Ester czuła, że powinna iść do domu. Ale jeśli pójdzie, to
spędzi w samotności jeszcze jeden okropny wieczór. Na przyjęcie iść już nie zamierzała i
w jakiś niezwykły sposób, który tymczasem stał się jej przyzwyczajeniem, znalazła się
jakby obok wydarzeń, obserwując jednocześnie swoje w nim uczestnictwo. Była zbyt
ciekawa, jak się to wszystko potoczy, by z nimi nie pójść.

Hugo przytupywał nerwowo i chciał już ruszać. Ester wciąż trzymała otwartą książkę,

potem zdmuchnęła suche płatki śniegu, układające się na kartkach.

– Dlaczego mi ją dajesz? – spytała.

– Zobaczyłem książkę i pomyślałem o tobie.

– Jak o mnie pomyślałeś?

– Nie wiem. Jak się myśli o ludziach? Teraz idziemy jeść. Chodź.

Całe jego ciało, zwłaszcza drobne mięśnie wokół oczu, wskazywało, że Hugo

przewiduje, iż zanosi się na kłopoty, domyśla się, że tego swobodnego nastroju nie da się
zachować, czuje, że w jego osądach istnieją słabe punkty, przewiduje ogólne
nieprzyjemności, te okropne nieprzyjemności, których niemal we wszystkich swoich
działaniach stara się unikać.

– Może jej nie chcesz? – wyciągnął rękę, by odebrać książkę.

Ester przycisnęła ją do piersi.

– Ależ chcę. Nie rozumiem tylko, jakiego rodzaju jest to prezent.

– Żadnego szczególnego. Sobie też taką kupiłem.

Ester spojrzała na Evę-Stinę. Dla niej najwyraźniej nie kupił.

– Żaden szczególny podarunek. Jaka szkoda.

– Chyba można dawać sobie nawzajem książki. Nie wszystko jest takie

skomplikowane, jak ty myślisz.

– Ależ jest! Wszystko ma dodatkowe abstrakcyjne poziomy. Wszystko, co się dzieje,

można zredukować do energii i materii, i wszystko, co jest robione, ma swoje źródło w
myśli, w uczuciu, dobrym lub złym, ale wszystko pochodzi z czegoś i jest jakiegoś rodzaju.

Hugo sprawiał wrażenie, że pragnie opuścić miejsce, w którym się znalazł. Wpatrywał

się w kraniec ulicy, jakby głęboko żałował swojej inicjatywy, tej książki, wyprawy do
restauracji, wszystkiego. Ester wiedziała, że powinna pójść do domu. Dokładnie w tej
chwili.

Została jednak i ruszyli w drogę wszyscy troje, przez śnieg, który spadł w ciągu

ostatnich godzin i pług nie zdążył go usunąć.

Dla Hugona Raska stolik znajdował się zawsze, nawet jeśli restauracja była pełna.

Przeszli obok kolejki, obsługa się zakrzątnęła i zaraz stolik z nakryciem dla trojga był
gotów.

Ester zamówiła sałatkę z kozim serem, Hugo antrykota z frytkami, Eva-Stina befsztyk

tatarski. Podano im szybko i zaczęli jeść. Kozi ser miał konsystencję kremu, był gęsty,
mięso soczyste i kruche, befsztyk normalny.

– Dobre to – rzekł Hugo.

– Rzeczywiście dobre – potwierdziła Ester.

– A jak u ciebie? – spytał Hugo Evę-Stinę.

– Dziękuję, bardzo smaczne – powiedziała ta druga kobieta. A może to właśnie ona jest

pierwszą? Zrobiła się jakaś nieprzystępna, jakby źle się poczuła.

– Zwykle ich proszę, żeby nie dawali tyle czosnku – rzekł Hugo.

– No właśnie, nie lubisz czosnku – przypomniała sobie Ester.

– Przynajmniej nie w dużych ilościach.

– Rozmawialiśmy o tym, kiedy byliśmy tutaj pierwszy raz razem.

– To prawda.

Równie dobrze mogliby występować w programie telewizyjnym Pośród przyrody.

Górę wzięła biologia. Rewiry i rywale, pióropusze i selekcja seksualna były w pełnym
rozkwicie. Hugo roześmiał się nerwowo – był to raczej wyćwiczony ruch mięśni, a mimo
to ważny element w grze natury. Ta druga kobieta, czy może raczej pierwsza, wciąż
zachowywała się bardzo powściągliwie.

Ester przypomniała sobie, co pewnego razu powiedział chór przyjaciółek: Zostać

porzuconą dla innej to zawsze coś niepojętego, niezrozumiałego. Ta, która zajęła nasze
miejsce, jest zawsze nieodpowiednia. Zawsze.

Kiedy Eva-Stina poszła do toalety, Ester spytała:

– No a co u ciebie?

Hugo odpowiedział, że działania USA denerwują go coraz bardziej, że trzeba coś z tym

zrobić, jakoś zaprotestować. Zastanawia się właśnie co on, jako artysta, mógłby uczynić,
jaka na nim spoczywa odpowiedzialność, skoro nikt nic nie robi, a świat wali się na
naszych oczach.

On często tak myśli, stwierdziła Ester, uważa, że nikt nic nie robi, nic nie mówi, na nic

nie ma odwagi. Wszyscy są moralnie skorumpowani, to bankruci i tchórze.

– Dlaczego nikt nie widzi społecznej niesprawiedliwości i nie protestuje przeciwko

niej?

Pytanie absolutnie retoryczne.

– Jest przecież sporo osób, które przez cały czas mają swoje poglądy w tej sprawie –

odparła Ester. – W radiu, telewizji i prasie, jak to się mówi.

– Gdzie ty to widzisz? Ja uważam, że wszyscy zajmują się wyłącznie sobą i swoją

konsumpcją.

Zręczna kelnerka bezszelestnie zebrała talerze. Ester patrzyła na Hugona. Za tym ciałem

i za tą osobowością tęskni przez każdą dobę od ponad roku i czterech miesięcy. Spytała:

– Gdybym dzisiaj wieczorem nie przyszła do twojej pracowni, to kiedy miałeś zamiar

dać mi tę książkę? – spytała.

– Jaką książkę?

– No tę, którą mi przed chwilą dałeś. Tę, którą dla mnie wybrałeś.

– Nie wiem, kiedy bym ci ją dał. Ja o takich sprawach nie rozmyślam tyle co ty. Może

wysłałbym pocztą.

Druga/pierwsza kobieta wróciła. Ester zauważyła, że Hugo uśmiechnął się do niej

ciepło i promiennie, patrzyła, jak podsuwa jej krzesło i słyszała, jak mówi:

– Rozmawiamy o imperializmie USA.

Ester poczuła, że przekora rozrasta się w niej niczym radioaktywna chmura.

– Gorsi niż cały amerykański imperializm na świecie są talibowie – oznajmiła.

– To Zachód stworzył talibów – odparł Hugo.

– Oni stworzyli się sami. Nikt ich nie zmuszał, żeby wyznawali swoje idee, ale oni je

głoszą, wierzą w nie i rozwijają, ku przerażeniu kobiet, które znajdą się na ich drodze.

– Tak teraz myślisz?

– A jak myślisz ty sam?

– Talibem zostaje się w proteście przeciwko uciskowi – wyjaśnił Hugo pedagogicznie.

– Terroryzm jest jedyną bronią biednych.

Ester ogarnęła głęboka apatia, gdy zdała sobie sprawę, że człowiek, którego kocha, nie

stara się, bądź nie potrafi pójść dalej, tylko niczym echo powtarza takie wyświechtane
komunały. W jej głowie pojawiła się myśl, niepewna niczym człowiek z lękiem
przestrzeni, przestraszona poruszała się wzdłuż ścian komórek, ale i ta myśl, i
przestraszony człowiek mimo wszystko wyszli na swój spacer: ta osoba tutaj to nie jest
ktoś, z kim Ester chciałaby żyć. Nie mogłaby się zgodzić z jego polityczno-moralnym
zadufaniem.

– Skąd się bierze przekonanie – spytała – że tylko ludzie z Zachodu powinni być

odpowiedzialni za swoje postępki i idee, a żadni inni nie? Ty i wielu tobie podobnych
dzielicie świat na stałe, niepodlegające zmianom kategorie, na odpowiedzialnych i
niewinnych, przedsiębiorczych i bezradnych. A jak wyglądacie wy sami z tą brutalną
pogardą wobec wszystkich prócz uznanych za swoich? I jak możecie znieść samych siebie?

– Trzeba przecież dokonywać jakiejś analizy władzy – wtrąciła przemądrzale ta druga

kobieta, czy też może pierwsza.

– Trzeba też widzieć, kiedy pozbawiony władzy się nią posługuje, bo brak władzy nie

oznacza automatycznie słusznych ocen – powiedziała Ester. – Władza zależy od sytuacji.
Jej struktury przenikają wszystkie sytuacje, ale ludzie krążą wokół nich, oddziałując na
siebie nawzajem. Jedna i ta sama osoba znajduje się w różnych konfiguracjach, to nie
zależy od koloru skóry, religii ani pochodzenia.

– Nikt nie powiedział, że to zależy od koloru skóry, religii lub pochodzenia – rzekł

Hugo.

– Nie? A skąd wy zawsze możecie zawczasu wiedzieć, kto jest w gorszym położeniu,

bez względu na to, czego sprawa dotyczy?

Ze stłumioną irytacją Hugo sięgnął po kartę deserów i powiedział:

– Mój ojciec zwykł mawiać, że Stalin jako jedyny rozumiał sytuację robotników.

– Twój ojciec bronił Stalina?

– On go rozumiał. Rozumiał, czego tamten chce. – Hugo powiedział to z satysfakcją i

wyglądał na zadowolonego.

– I ty też tak uważasz?

– Jak?

– No, czy rozumiesz Stalina?

Hugo wyjął z kieszeni koszuli okulary i z zainteresowaniem studiował zestaw deserów.

– Chyba istnieje wolność poglądów – wytrąciła Eva-Stina. – Człowiek ma prawo

myśleć, co chce.

– Nie będzie miał, jeśli pozwoli się decydować Stalinowi. Bronisz Stalina choćby w

jednym jedynym punkcie? – upierała się Ester, zwracając się do Hugona.

– Nie jestem w takim samym położeniu jak mój ojciec.

– Ale pominąwszy położenie, to twój ojciec nie powinien chyba bronić jednego z

największych morderców i przestępców w historii świata?

– To, co teraz mówisz, mogło być propagandą, przynajmniej częściowo.

– A to, co ty teraz mówisz, Hugo, jest ciebie niegodne.

– Stalin mógł być dobry dla mojego ojca i innych robotników. Stalin mógł im sprzyjać.

Nie mamy prawa wydawać sądów w tej sprawie, tu jest mowa o interesie klasowym, a
poza tym to były inne czasy, inna symbolika.

– I właśnie robotnicy nie powinni wynosić się ponad to, co im w krótkiej perspektywie

sprzyja, jeśli założymy, że to im sprzyja, chociaż ja w to wątpię, ponieważ nikomu nie
może sprzyjać straszliwa przemoc i totalitaryzm, ale na potrzeby dyskusji załóżmy, że tak
było. Ty sam korzystasz z idei i praktyki liberalizmu. Tworzysz krytyczne wobec
cywilizacji artystyczne dzieła sztuki na wideo, których nigdy nie mógłbyś tworzyć w
żadnym z tych krajów, których systemy polityczne wielbisz i ich bronisz. A mimo to nie
uważasz, że możesz popierać te idee, które w krótkiej perspektywie sprzyjają tobie i
twojej działalności zawodowej. Sądzisz, że ciąży na tobie powinność, by w imieniu ogółu,
społeczeństwa i uciśnionych być ponad tego rodzaju pospolity interes klasowy. Dlaczego
nie oczekujesz tego samego od swojego ojca i innych robotników? Nie domagasz się, żeby

byli ponad własny interes? Dlaczego oczekujesz bardziej świadomej postawy i orientacji
od siebie, a nie od innych?

– Mój ojciec był prostym robotnikiem. Małym człowiekiem, który znalazł się w

potrzasku.

– To przecież całkiem różne rzeczy, czy się ma władzę, czy nie – powiedziała Eva-

Stina, co tym razem zabrzmiało odrobinę po szkolarsku.

– Więc robotnicy nie mogą dokonywać osądów etycznych w żadnej innej sprawie niż

własna korzyść? – zdziwiła się Ester. – Nie mogą myśleć o niczym innym, tylko o sobie i
swoim interesie? Nie mogą uwzględniać ogółu lub życia innych?

Hugo dłubał wykałaczką w zębach i zwrócił się do Evy-Stiny z pytaniem, co by chciała

na deser. Sorbet, brzmiała odpowiedź. Hugo chciał czekoladowy fondant. Ester też chciała,
ale w tej napiętej sytuacji nie powinna chyba zamawiać tego samego, skończyło się więc
na panna cotcie.

– Majakowski popierał Związek Radziecki – rzekł Hugo, kiedy już złożyli zamówienie.

– Przeczytaj Sowiecki paszport.

„Czytajcie, zazdrośćcie,

jam obywatel Związku Republik Rad”.

[4]

– Miejmy nadzieję, że nie napisałby tego, gdyby miał takie informacje, jakie my

posiadamy.

Hugo Rask tęsknie spoglądał w zimową noc, na widoczne w świetle latarni płatki

śniegu. Wielkie i okrągłe.

Przez kilka sekund Ester miała wrażenie, że oto dostała szansę odbudowania relacji z

nim, ale wszystko zepsuła, występując tak wyniośle, ostro i polemicznie. Teraz on zamiast
mnie wybierze tę drugą, myślała. To właśnie teraz go straciłam, zniszczyłam owo kruche
uczucie, które zaczęło znowu kiełkować. Zabranie nas obu na obiad było testem i tu uznał
ostatecznie, że mnie nie chce. Tu zniknęła ostatnia wątpliwość, którą dziś wieczorem chciał
rozwiać.

Z płonącymi policzkami powiedziała:

– Ale jest jasne, że wszystko zależy od perspektywy.

Jakie to było okropnie niepotrzebne wdawać się w dyskusję o Stalinie i talibach. Ester

żałowała. I nie żałowała.

I tak nie mogłaby żyć z kimś, kto myśli hasłami, kto zatrzymuje się na gładkiej

powierzchni rzeczywistości, by nigdy nie musieć schodzić na dół do labiryntów tych,
którzy poszukują.

Kelnerka niosła kolejne danie i Hugo powitał ją z uśmiechem, który wybuchł niczym

ogień z mokrego drewna. Szybko zjedli deser, a potem on wyjął portfel, żartobliwym
gestem, jak ktoś bogaty, i zapłacił za wszystkich troje.

– Nie musisz – próbowała zaprotestować Ester.

– Nie ma o czym mówić.

Zatrzasnął portfel tak, żeby było słychać, iż odczuwa ciężar odpowiedzialności,

podniósł się, górując nad obiema swoimi towarzyszkami. Poszli w górę Nybrogatan, trzy
osoby obok siebie, minęli skrzyżowanie z Sibyllegatan i zmierzali dalej, w stronę
Kommendörsgatan.

Padał śnieg.

Dwoje współpracowników wracało jeszcze do atelier, tymczasem Ester miała zamiar

iść dalej, do swojego autobusu. Przed wejściem przystanęli, by się pożegnać.

– Dziękuję za książkę i obiad – powiedziała Ester.

– Mam nadzieję, że będziesz miała z niej pożytek.

– Z pewnością.

Hugo uniósł rękę i pomachał.

– W takim razie powodzenia – rzekł.

Ester patrzyła, jak tamtych dwoje znika w drzwiach Hugona, a potem ruszyła przed

siebie chodnikiem, którym chodziła tyle razy przedtem. Ile chodników musi człowiek
pokonać, zanim da sobie spokój?

W takim razie powodzenia, myślała. To fraza posiadająca wszystkie cechy morderczej

broni. Ludzie zostali przecież stworzeni po to, by dręczyć siebie nawzajem. Podkreśliła to
zdanie, kiedy jakiś czas temu czytała Idiotę. Nagle w pół kroku stanęła i przez chwilę
trwała w bezruchu. Nieoczekiwanie bardzo wyraźnie zdała sobie sprawę z tego, co
powinna teraz zrobić. I że musi to zrobić natychmiast. Zbyt wiele spraw pozostało
niewyjaśnionych. Dziś wieczorem jest szansa, żeby się rozmówić. Ruszyła z powrotem w
stronę domu Hugona. On jest jej winien szczerą rozmowę.

W pomieszczeniach pracowni nadal się świeciło, ale Ester mogła czekać. Była trochę

ożywiona myślą, że ostatecznie będą mogli ze sobą porozmawiać o tym, co było, i dlaczego
było tak, jak było oraz o tym, co teraz mogłoby się stać, do czego może ich doprowadzić
szczera rozmowa o północy, z alkoholem we krwi.

Okrążała najbliższe budynki. Kiedy tu wróci, oni, tam na górze, na pewno już skończą.

Będzie ciemno, światła w pomieszczeniach pogaszone.

Kiedy wróciła, jedno okno było otwarte na oścież i Ester usłyszała odgłosy gry w ping-

ponga.

Hugo i Eva-Stina śmiali się, w taki sztuczny sposób, jak się człowiek śmieje, kiedy

chce kogoś polubić, ale między nimi wciąż znajduje się pusta przestrzeń. Kiedy jest już
dobra wola, nie ma natomiast jeszcze wzajemnej przynależności. Kiedy chce się pokazać,
że razem dobrze się bawimy, ale nie czujemy się swobodnie i nie mamy pewności, że ta
właśnie aktywność jest szczególnie budująca. Uczestniczy się w tym i okazuje radość
bardziej ze względu na tę drugą osobę. Jak wtedy, gdy wszystko jest trochę udawane. W
taki właśnie sposób tamci się śmiali.

Ona też czasami tak się śmiała, ale nigdy z nim. Z nim nigdy niczego nie odgrywała ani

nie udawała, nie czuła się niekomfortowo. On powiedział kiedyś, że z nikim jeszcze nie
rozmawiało mu się tak jak z nią. Dla Ester rozmowa jest afrodyzjakiem, jest jedynym, na
czym się zna, nad czym panuje. Rozmową może rzucić na kolana każdego, kto podziela jej
chęć wymiany myśli. Rozmowy jej i Hugona były erotycznie naładowane, niekończące się i
nieskończenie wiele im dawały. Były w oczywisty sposób nieodzowne. Inni ludzie
najwyraźniej mogą żyć bez interesujących rozmów. Werbalno-erotyczne współistnienie nie
jest ich podstawową potrzebą, jest nią raczej wolność od kłopotów – to zawsze wyprzedza
pragnienie treści i sensu. Wolność od kłopotów kupują sobie za cenę łagodnej nudy.

Ester Nilsson stała na chodniku przy Kommendörsgatan ze zmarzniętymi na kość

stopami i myślała, że oni tam, w swoim miejscu pracy, prowadzą bardzo aktywne życie.
Musiała czekać jeszcze kilka dodatkowych godzin w swoim za cienkim jak na taką sytuację
płaszczu. W końcu światło zgasło i w pracowni zrobiło się ciemno, płynął tylko słaby
blask z bocznego pokoju. Ester poczekała jeszcze pięć minut. Potem przeszła przez bramę i
przez podwórze, weszła po schodach na górę do jego mieszkania.

Zapach na schodach był taki, jak zapamiętała – stary kurz na zimnych kamieniach. Ten

zapach powinien był sprawić jej ból, jaki zwykle sprawiają wspomnienia, ale teraz
oczekiwanie było silniejsze. Drzwi do jego mieszkania były uchylone. Ester zapukała.

– Tak? – dał się słyszeć jego głos, życzliwy i wyczekujący.

Ester weszła do holu. Jak ona czekała na to, żeby rozmówić się z nim naprawdę, bez

przeszkód, w jego domu, kiedy żadne z nich nigdzie nie wybiera.

Usłyszała, że Hugo idzie jej na spotkanie, że wyszedł z kuchni. Teraz ją zobaczył, jego

świecąca się, podobna do księżyca w pełni twarz wyrażała wątpliwość i niedowierzanie.

Ester zaczęła zdanie. Przećwiczyła je w ciągu tego czasu, kiedy przytupując, stała na

ulicy. Brzmiało ono: Pomyślałam, że moglibyśmy porozmawiać trochę teraz, kiedy
spędziliśmy ten miły wieczór. Nigdy nie mieliśmy okazji porozmawiać porządnie o tym, co
się stało i w jakim właściwie miejscu się znajdujemy, ani co powinniśmy zrobić z tym
pięknym czymś, co zbudowaliśmy.

Tak miała zamiar powiedzieć.

To ciągłe gadanie, do którego wzgardzony wciąż się ucieka. To ciągłe gadanie. Ten, kto

wzgardził, nigdy nie ma potrzeby gadania.

Jeśli w ogóle ktokolwiek, to już na pewno Ester powinna wiedzieć, że ten, kto porzuca,

nie cierpi, ten kto porzuca, nie potrzebuje rozmawiać, bo nie ma o czym. Ten, kto porzuca,
ma jasność. Odrzucenie to jest wielki ból. Ten, kto został porzucony, odczuwa potrzebę
wiecznego rozmawiania. A całe to gadanie to tylko próba doprowadzenia drugiej strony do
świadomości, że się pomyliła, że gdyby tylko dostrzegała prawdziwą naturę rzeczy, nigdy
by nie wybrała tak, jak wybrała i nie przestałaby kochać. Gadanie nie jest po to, by coś
wyjaśnić, jak twierdzi gadający, ale po to, by przekonywać, zagadywać niepokój.

Tymczasem rozmawianie nie ma sensu. Szczerej odpowiedzi i tak się nie dostanie, ale

o to właśnie chodzi. Człowiek zdradza i jest zdradzany, i nie ma o czym mówić, bo nie ma
żadnych powinności, jeśli nie ma woli. To, co się robi z litości, niewiele jest warte, jeśli
druga strona wyobraża sobie, że jest to robione z miłości.

Ester nie zdążyła powiedzieć tego, co sobie zaplanowała, ale jednak zaczęła:

– Myślałam, że moglibyśmy...

Potem dostrzegła wyraz jego twarzy. Była to twarz kogoś, kto zobaczył jadowitego

węża. Hugo oczekiwał wizyty. Ale nie jej. Słowa, które padły z jego ust, były niezdarne, z
przerażenia i grozy, czy też może nie wiadomo z jakich wspomnień.

– Przyjdzie... ktoś inny... Eva-Stina przyjdzie.

Ester zatrzasnęła drzwi i zbiegła po schodach. Jak najszybciej, by uniknąć spotkania z

tą drugą kobietą, która okazała się pierwszą. Tamta najwyraźniej wciąż była w pracowni,
pewnie coś kończy. Może maluje nowe kulisy.

XXI

Sprecyzowane informacje łatwiej znieść niż mało konkretne. A to z powodu Nadziei i

jej natury. Nadzieja jest pasożytem w ciele człowieka i żyje w pełnej symbiozie z ludzkim
sercem. Nie wystarczy włożyć obcisłego sweterka, by ją zamknąć w ciemnym zakamarku.
Głodowe jedzenie też nie pomaga, pasożyta nie można skazać na chleb i wodę. Trzeba
całkowicie ograniczyć dostarczanie mu pokarmu. Jeśli Nadzieja może zdobyć tlen, to go
zdobędzie. Tlen znajduje się w źle użytym przymiotniku, w przeniesionym przysłówku, w
geście współczucia, w ruchu ciała, w uśmiechu, błysku oka. Ten, kto ma nadzieję, stara się
nie wiedzieć, że empatia to siła mechaniczna. Automatycznie wykonuje obojętne rzeczy
świadczące o troskliwości, by chronić i siebie, i cierpiącego.

Nadzieję trzeba zagłodzić na śmierć, by nie uwodziła i nie oślepiała swojego

żywiciela. Nadzieję można uśmiercić jedynie brutalnie, z pełną świadomością. Jest okrutna
dlatego, że wiąże i usidla. Kiedy pasożyta Nadzieję odłączy się od jej żywiciela i
nosiciela, wówczas nosiciel umiera lub odzyskuje wolność. Nadzieja, to trzeba
powiedzieć, nie wierzy w przemianę najgłębszej woli osoby kochającej. Nadzieja, która
zamieszkuje ludzkie serce, wierzy, że wola już istnieje, że kochający właściwie –
właściwie chce czegoś, czego udaje, że nie chce, albo czegoś, czego udaje, że chce. Chce
tego, do czego pragnienia zły świat ją namawia. Krótko mówiąc wierzy, że nie jest tak, jak
się zdaje. Że ten ledwo majaczący cień czegoś innego to prawda.

Tym jest Nadzieja.

Kiedy Ester tej nocy wróciła do domu, wykonała swoją zwyczajną wieczorną toaletę.

Minął właśnie rok od tamtej soboty, kiedy Hugo był u niej na obiedzie. Jedli czerwonawe
danie i raz na godzinę on podchodził do okna, żeby zapalić. Za tydzień Ester będzie
obchodzić rocznicę początku cierpienia. Teraz, w ciągu kilku ostatnich dni, to cierpienie
się wypiętrzyło i skondensowało, ale jest czystsze i mniej niejasne.

Nie pozostało nic więcej do zrozumienia.

Przypisy

[1]

Kungliga Tekniska Högskolan, Królewski Instytut Technologiczny – mieszcząca się

w Sztokholmie wyższa szkoła w randze uniwersytetu.

[2]

Plac w Sztokholmie.

[3]

Martin Buber – wiedeński filozof i religioznawca.

[4]

Przekład Adam Ważyk