&]áRZLHN L ZVSyOQRWD Z XMFLX .DUROD :RMW\á\

185

“  – Š ‚

15

,661

$UW\NXá\5R]SUDZ\

KlZlvb >hdeZ^u

Ryszard Wójtowicz

UR Rzeszów

&]áRZLHNLZVSyOQRWDZXMFLX.DUROD:RMW\á\

Q_eh\_d b khh[s_kl\h \ dhgp_ipbb DZjhey <hclueu

M.

%XEHU Z NVL*FH 3UREOHP F]áRZLHND ]DXZD*D *H ÄRG ZLHNyZ F]áRZLHN

ZLH *H WR RQ VDP MHVW SU]HGPLRWHP QDMEDUG]LHM JRGQ\P VLHELH DOH UyZQRF]HQLH

Z]GUDJD VL yZ SU]HGPLRW ZáDQLH WUDNWRZDü MDNR FDáRü D ZLF ]JRGQLH ] MHJR

E\FLHP L VHQVHP 1LHNLHG\ ]DELHUD VL QDZHW ]D WR DOH SUREOHPDW\ND WD WR ]Dj-

PRZDQLH VL ZáDVQ LVWRW SU]\WáDF]D JR V]\ENR Z\F]HUSXMH L ]UH]\JQRZDQ\

G\VNUHWQLH Z\FRIXMH VL DE\ UR]P\ODü QDG ZV]\VWNLPL LQQ\PL U]HF]DPL QD

QLHELH L ]LHPL ] Z\MWNLHP F]áRZLHND OXE WH* DE\ G]LHOLü F]áRZLHND QD IUDg-

PHQW\ NWyU\PL PR*QD ]DMPRZDü VL RVREQR Z VSRVyE PQLHM SUREOHPDW\F]Q\

PQLHM Z\PDJDMF\ L PQLHM ]RERZL]XMF\´

1

.

:H ZVSyáF]HVQ\FK SUyEDFK RNUHOHQLD WHRUHW\F]QHJR F]áRZLHND IXQNFMo-

QXMH SU]HNRQDQLH R EUDNX SRVWSX ZLHG]\ R QLP 3\WDQLH R WR NLP MHVW F]áRZLHN

Z\GDMH VL SR]RVWDZDü EH] RGSRZLHG]L )XQNFMRQXMH SU]HNRQDQLH *H ZáDFLZLH

RG ]DUDQLD P\OL ILOR]RILF]QHM D NRQNUHWQLH RG F]DVyZ 6RNUDWHVD 3ODWRQD L $Uy-

VWRWHOHVD SR]QDQLH ILOR]RILF]QH XMPXMFH IHQRPHQ F]áRZLHND QLH XOHJáR ]PLa-

QLH IRUPXáXMF VG\ QD WHPDW ÄQDWXU\´ ÄLVWRW\´ F]áRZLHND

2

.

1

M. Buber

3UREOHP F]áRZLHND WáXP - Doktór, PWN, Warszawa 1993, s. 3.

2

A. L. Zachariasz,

$QWURSRWHOL]P &]áRZLHN L VHQV LVWQLHQLD 80&6 /XEOLQ V 3RU WHQ*H

Filozofia, jej istota i funkcje, UMCS, Lublin 1994;

&]áRZLHN ZREHF S\WDQLD R VHQV LVWQLHQLD :SURZa-

dzenie do antropologii anatelicznej

80&6 /XEOLQ V ± 3UH]HQWRZDQH WXWDM XMFLH PRPHQWyZ

NRQVW\WXF\MQ\FK GOD ]UR]XPLHQLD SRGVWDZ WHRUHW\F]Q\FK Z SRMPRZDQLX F]áRZLHND Z NXOWXU]H HXURSHj-

VNLHM MHVW MHGQ\P ] ZLHOX 2EV]HUQD OLWHUDWXUD L ZLHORü VWDQRZLVN QD WHQ WHPDW Z\PXV]D SU]\MFLH SHw-

Ryszard Wójtowicz

186

Arnold

*HKOHQ ]D]QDF]D *H ÄWUXGQRFL QD MDNLH QDWUDILD DQWURSRORJLD ILOR]o-

ILF]QD V UR]PDLWH L Z\PDJDM WDN JUXQWRZQHJR Z\VLáNX *H ILOR]RILD ] *DGQHM

VWURQ\ QLH PR*H RF]HNLZDü SRPRF\´

3

&]áRZLHN MDNR E\W Z\MWNRZ\ ZLDGRP\

ZáDVQHJR LVWQLHQLD MDZL VL MDNR WHQ NWyU\ FLJOH VWDUD VL VDPRRNUHOLü 3DWU]F QD

WHQ VWDQ ] SHUVSHNW\Z\ KLVWRU\F]QHM PR*QD SRZLHG]LHü *H GRVWU]HJá RQ SUREOe-

PDW\F]QRü VDPRRNUHOHQLD 3UREOHPDW\F]QRü QLH W\OH QD WOH NRQIURQWDFML ] Va-

P\P VRE FR QD WOH LQQ\FK IRUP LVWQLHQLD 7DNL VWDQ U]HF]\ ]QDOD]á VZRMH So-

WZLHUG]HQLH QD WOH SRU]GNX LVWQLHQLD WM NRVPRVX %RJD 5R]XPX G]LHMyZ RUD]

Z IXQNFMRQXMF\FK Z LFK UDPDFK RNUHOH QD VZRMH LVWQLHQLH WM SRMü QD]Z

4

.

.RQVWDWXMF IDNW *H MHG\Q\P ]QDQ\P QDP E\WHP ZLDGRP\P VZHJR LVWQLe-

QLD E\FLD MHVW F]áRZLHN PR*QD SRZLHG]LHü *H WR MDN RQ SRMPXMH VLHELH SU]e-

NUDF]D SU]\SDGNRZH L LQG\ZLGXDOQH MHJR E\FLH Z ZLHFLH &]áRZLHN ZVSyáF]e-

VQ\ MHVW ]GROQ\ GR VDPRXQLFHVWZLHQLD VL QLH W\ONR VDPHJR VLHELH DOH ]DJUR*o-

QD MHVW OXG]NRü QD SR]LRPLH JOREDOQ\P WDN ZLF RG WHJR MDN F]áRZLHN VL

SRMPXMH L EG]LH SRMPRZDá ]DOH*\ QLH W\ONR ORV F]áRZLHND DOH L ZLDWD

5

.

0yZLF R F]áRZLHNX Z NXOWXU]H HXURSHMVNLHM QDOH*\ ZVND]Dü QD (UyGáD

NRQVW\WXXMFH VSRVyE MHJR SRMPRZDQLD *HQHUDOL]XMF PR*HP\ ZVND]Dü QD GZD

]HVSRá\ LGHL

6

FKRFLD* NXOWXUD HXURSHMVND QLH GDMH VL GR QLFK VSURZDG]Lü &HOHP

ZVND]DQLD W\FK QXUWyZ MHVW MHG\QLH ZVND]DQLH QD ZáDFLZ\ LP VSRVyE P\OHQLD

Z VWDUR*\WQHM *UHFML 5]\PLH RUD] QD %OLVNLP :VFKRG]LH D QLH SHáQH XND]DQLH

SRMPRZDQLD SU]H] QLH F]áRZLHND

.XOWXUDVWDUR*\WQHM*UHFMLL5]\PX

: VWDUR*\WQHM *UHFML PDP\ GR F]\QLHQLD ] XNRQVW\WXRZDQLHP VL UDFMRQDOi-

VW\F]QHJR VSRVREX P\OHQLD NWyUHJR XNRURQRZDQLHP MHVW ILOR]RILD QDWRPLDVW

GOD 5]\PX FKDUDNWHU\VW\F]QH MHVW P\OHQLH MXU\VW\F]QH : *UHFML P\OHQLH

PLWRORJLF]QH L UHOLJLMQH ]DVWDáR ]DVWSLRQH SU]H] ILOR]RIL P\OHQLH WHRUHW\F]QH

NWyUH SURJUDPRZR E\áR DSUDNW\F]QH L VNLHURZDQH QD SRV]XNLZDQLH ZDUWRFL

QHM SHUVSHNW\Z\ WHRUHW\F]QHM NWyUD SRPR*H XMü F]áRZLHND Z RGSRZLHGQLFK UDPDFK RQWRORJLF]Q\FK

DNVMRORJLF]Q\FK L PHWRGRORJLF]Q\FK 1D WHPDW UR]XPLHQLD F]áRZLHND Z NXOWXU]H HXURSHMVNLHM SRU WDN*H
B. Suchodolski,

1DURG]LQ\ QRZR*\WQHM ILOR]RILL F]áRZLHND, PWN, Warszawa 1963; E. Nowicka, ZLDW

F]áRZLHND ± ZLDW NXOWXU\, Warszawa 1997; .XOWXUD L UHOLJLD X SURJX ,,, W\VLFOHFLD, Katowice 2000;
C. Valverde SJ, Antropologia filozoficzna, Pallottinum

3R]QD * Dogiel, Antropologia filozo-

ficzna, Kraków 1992; G. Böhme, Antropologia filozoficzna, PAN, Warszawa 1998.

3

A. Gehlen,

2EUD] F]áRZLHND Ä6WXGLD )LOR]RILF]QH´ QU ± V 3RU WDN*H

G. Böhme, Antropologia filozoficzna, PAN, Warszawa 1998, s. VII–XLVII.

4

Zob. A. L. Zachariasz, Antropotelizm..., dz. cyt., s. 13.

5

=RE WDP*H V

6

=RE WDP*H V

&]áRZLHN L ZVSyOQRWD Z XMFLX .DUROD :RMW\á\

187

DXWRWHOLF]QHM MDN MHVW SUDZGD F]HJR SU]HMDZHP E\áR QS SRMFLH ORJRVX

7

. Na-

WRPLDVW Z 5]\PLH Z *\FLX SROLW\F]QRVSRáHF]Q\P GRPLQXMF URO RGJU\ZDáD

OHJLVODFMD P\OHQLH SUDZQLF]H

-HOL Z SLHUZV]\P SU]\SDGNX PR*HP\ SRZLHG]LHü *H XNV]WDáWRZDá VL ÄLn-

WHOHNWXDOL]P´ WR Z GUXJLP Z\NV]WDáFRQ\ ]RVWDá ÄUDFMRQDOL]P legistyczny”

8

,

OHJDOL]P NWyU\ VZyM Z\UD] ]QDOD]á Z ]DVDGDFK SUDZD U]\PVNLHJR

0R*QD SRZLHG]LHü *H WD GZXELHJXQRZRü LQWHOHNWXDOL]P Z *UHFML L SUDJPa-

W\]P SUDZD U]\PVNLHJR SR]RVWDMH X SRGVWDZ ZVSyáF]HVQHM NXOWXU\ HXUopejskiej.

0\OHQLHUHOLJLMQH%OLVNLHJR:VFKRGX

'UXJLP ZD*Q\P QXUWHP VNáDGDMF\P VL QD IXQGDPHQW P\OHQLD R F]áRZLe-

NX Z NXOWXU]H HXURSHMVNLHM V UHJXá\ P\OHQLD RUD] VSRVyE LFK Z\UD*DQLD SU]H]
ludzi Bliskiego Wschodu

9

:\UD]HP WHJR VSRVREX P\OHQLD MHVW NXOWXUD MXGa-

LVW\F]QD RUD] Z\UD*DMFD MHM VSRVyE P\OHQLD %LEOLD

10

. Obszar, w którym

NV]WDáWXMH VL WHQ VSRVyE XMPRZDQLD F]áRZLHND L ZLDWD WR REV]DU LQWHQV\ZQHJR

L Uy*QRURGQHJR UR]ZRMX P\OHQLD UHOLJLMQHJR 1D REV]DU]H W\P XNV]WDáWRZDá\

VL WU]\ QDMZLNV]H ZVSyáF]HVQH UHOLJLH MXGDL]P FKU]HFLMDVWZR L Lslam.

8 SRGVWDZ G]LDáDQLD L P\OHQLD UHOLJLMQHJR ]QDMGXMH VL SU]HGH ZV]\VWNLP

XF]XFLH Z\REUD(QLD L ZLDUD

11

*HQHUDOL]XMF UHOLJLD MDZL VL MDNR VIHUD G]LDáD

ÄZ NWyUHM V]F]HJyOQ URO RGJU\ZDM RUD] ]QDMGXM VZRM DUW\NXODFM SU]H*\FLD

HPRFMH XF]XFLD LQWXLFMD PyZLF RJyOQLHM doznania”

12

. Przy czym, rzecz nie jest

jednoznaczna, na co wskazuje M.

(OLDGH ÄUHOLJLD MHVW ]MDZLVNLHP OXG]NLP D ZLF

MHVW UyZQLH* ]MDZLVNLHP VSRáHF]Q\P M]\NRZ\P L HNRQRPLF]Q\P JG\* QLH PR*-

QD Z\REUD]Lü VRELH F]áRZLHND EH] M]\ND L SR]D *\FLHP NROHNW\ZQ\P´

13

. Wyja-

QLHQLH UHOLJLL SRSU]H] MHGQ ] W\FK ÄF]\VWR´ OXG]NLFK IXQNFML SURZDG]L GR ]UHGu-
kowania tego skomplikowanego zjawiska, jakim jest religia, do kategorii wyja-

QLDMFHM D FR ]D W\P LG]LH GR MHJR ]XEo*HQLD

-HGQDN*H QDOH*\ GRGDü *H Z W\P VSRVRELH P\OHQLD UHOLJLMQ\P PDP\ GR F]y-

nienia z empatycznym, a nie logicznym sposobem ujmowania rzeczywisto

FL

7

3RMFLH logosu MHVW ZLHOR]QDF]QH MHGQDN*H R]QDF]D VáRZR MDN L ORJLN NWyUD Z\]QDF]D ]a-

VDG\ NLHURZDQLD UR]XPHP LQWHOHNWHP WM SUDZR WR*VDPRFL QLHVSU]HF]QRFL Z\áF]RQHJR URGND

LWS 3RU WDN*H - Legowicz, )LOR]RILD VWDUR*\WQD *UHFML L 5]\PX, PWN, Warszawa 1970, s. 5–11.

8

7DP*H V

9

=RE WDP*H V

10

=RE WDP*H V -DN ]DXZD*D DXWRU QD VSRVyE P\OHQLD MXGDL]PX ]áR*\á\ VL FR QDMPQLHM

NXOWXU\ FDáHJR WHJR REV]DUX JHRJUDILF]QHJR QS (JLSWX $V\ULL ,UDQX F]\ %DELORQLL

11

=RE WDP*H V

12

Dz. cyt.

13

M. Eliade, Traktat o historii religii

Ä.VL*ND L :LHG]D´ :DUV]DZD V 3RU WDN*H

G. V. der Leeuw, Fenomenologia religii

Ä.VL*ND L :LHG]D´ :DUV]DZD V ±

Ryszard Wójtowicz

188

-DN ]DXZD*D Gerardus van der /HHXZ ÄUHOLJLD XU]HF]\ZLVWQLD VL W\ONR

w religiach”

14

FR R]QDF]D *H QDV]HPX RJOGRZL QLH MHVW GRVWSQD Äprareligia”,

D MHG\QLH WR FR SU]\MPXMH NRQNUHWQ SRVWDü KLVWRU\F]Q

Ä: W\P P\OHQLX QD ]DVDG]LH GR]QD HPRFML XF]Xü ZLDU\ ]DUD]HP

ZV]\VWNR MHVW PR*OLZH L QLHPR*OLZH 7HQ VSRVyE P\OHQLD SU]HQRVL JyU\
i uzdrawia chorych nieuleczalnie”

15

, dodaje A. L. Zachariasz. Ten sposób, my-

OHQLD HPSDW\F]Q\ QDOH*\ RNUHOLü MDNR LUUDFMRQDOLVW\F]Q\ Z SU]HFLZLHVWZLH
do racjonalizmu Greków) i emocjonalistyczny.

(PSDW\ND LQDF]HM QL* P\OHQLH OHJLVODF\MQH 5]\PLDQ F]\ UHJXá\ ORJLNL *Ue-

NyZ QLH HOLPLQXMH WHJR FR Z P\OHQLX R F]áRZLHNX ]QDMGXMH X]DVDGQLHQLH

Z HPRFMDFK XF]XFLDFK L QDPLWQRFLDFK &KU]HFLMDVWZR ]QDOD]áR ZD*QLHMV]\

RG ORJLNL VSRVyE XMFLD F]áoZLHND L ZLDWD ± PLáRü

Zderzenie tych trzech kultur, tj. Grecji, Rzymu i Bliskiego Wschodu zaob-

ILWRZDáR W\P *H ZVSyáF]HQLH X SRGVWDZ XMFLD MHVWHVWZD F]áRZLHND ]QDMGXMH

VL logika, pragmatyka i empatyka.

Czy istnieje potrzeba nowej „adekwatnej antropologii” filozoficznej?

6RNUDWHMVNL SURJUDP ILOR]RILL Z\]QDF]RQ\ KDVáHP gnoti se auton – poznaj

VDPHJR VLHELH QLH VWUDFLá DNWXDOQRFL ZH ZVSyáF]HVQHM P\OL DQWURSRORJLF]QHM

'\QDPLF]Q\ UR]ZyM QDXN V]F]HJyáRZ\FK Z ;; ZLHNX QLH ]GHZDOXRZDá SRWU]e-

E\ VDPRSR]QDQLD 7UDIQLH ]DXZD*\á 0 6FKHOHU *H ÄVWDOH URVQFD ZLHORü

]DMPXMF\FK VL F]áRZLHNLHP QDXN VSHFMDOLVW\F]Q\FK MDNNROZLHN PRJ RQH E\ü

ZDUWRFLRZH ]QDF]QLH EDUG]LHM SU]HVáDQLD MHJR LVWRW DQL*HOL M QDZLetla”

16

.

0R*QD SRZLHG]LHü *H QDXNL SU]\URGQLF]H L VRFMRORJLF]QH NLHUXM VZ

XZDJ QD DQDOL] ÄPLHü´ F]áRZLHND JG\* QLH V NRPSHWHQWQH GR XMFLD MHJR

ZHZQWU]QRRVRERZHJR ÄE\ü´

: ]ZL]NX ] W\P SRZVWDMH SRWU]HED XNRQVW\WXRZDQLD VL DGHNZDWQHM Dn-

WURSRORJLL ILOR]RILF]QHM -DN ]DXZD*D Martin Buber: „dopiero w naszych czasach

SUREOHP DQWURSRORJLF]Q\ GRMU]Dá MDNR SUREOHP WR ]QDF]\ MHVW WUDNWRZDQ\ L ]Já-
biany jako samodzielny problem filozoficzny”

17

.

'ODF]HJR LVWQLHMH SRWU]HED XNRQVW\WXRZDQLD VL DQWURSRORJLL ILOR]RILF]QHM

D QLH QS DQWURSRORJLL NXOWXURZHM" :\GDMH VL *H PQRJRü G\VF\SOLQ WHRUHW\Fz-

14

G. V. der Leeuw, Fenomenologia religii

Ä.VL*ND L :LHG]D´ :DUV]DZD V

$XWRU UR]Uy*QLD GRZLDGF]HQLH KLVWRU\F]QH UHOLJLL L RJOG WHRORJLF]Q\ NWyU\ UHOLJL SRVWU]HJD
z perspektywy objawienia jako

SUDUHOLJL

15

7DP*H

16

M. Scheler,

6WDQRZLVNR F]áRZLHND Z NRVPRVLH, [w:] Pisma z antropologii filozoficznej i

teorii wiedzy

WáXP $ :JU]HFNL 3:1 :DUV]DZD V

17

M. Buber

3UREOHP F]áRZLHND WáXP - Doktór, PWN, Warszawa 1993, s. 43.

&]áRZLHN L ZVSyOQRWD Z XMFLX .DUROD :RMW\á\

189

Q\FK NWyU\FK SU]HGPLRWHP ]DLQWHUHVRZDQLD MHVW F]áRZLHN XMPXMH VZyM SU]Hd-

PLRW ]DZV]H DNFHQWXMF MDNL PRPHQW DVSHNW E\FLD F]áRZLHND 7HQ VSHF\ILF]Q\

UHGXNFMRQL]P MHVW LPPDQHQWQ\ ZLHOX MHOL QLH ZV]\VWNLP XMFLRP RSUyF] ILOo-

]RILL NWyUD ] GHILQLFML XMPXMH VZyM SU]HGPLRW FDáRFLRZR XQLNDMF R LOH WR

PR*OLZH GRJPDW\]PX F]\ VFKHPDW\]PX : ]ZL]NX ] F]\P DQWURSRORJLD ILOo-

]RILF]QD ]ZUDFD XZDJ QD istotowe, transcendentalne, tj. powszechne i koniecz-

QH PRPHQW\ E\WX OXG]NLHJR QLH UR]SDWUXMF F]áRZLHND ] SHUVSHNW\Z\ X]DVDd-

QLHQLD ZF]HQLHMV]\FK ]DáR*H GRJPDW\F]QLH MDNR E\W GHILQLRZDQ\ SU]H] QS

VSRáHF]HVWZR VRFMRORJLD SV\FKLN SV\FKRORJLD F]\ NXOWXU Z VHQVLH DQWUo-
pologii kulturowej

18

. M.

%XEHU ]DXZD*D Ä*H *DGQD ] W\FK G\VF\SOLQ QLH URz-

SDWUXMH L QLH PR*H UR]SDWU\ZDü FDáRFL F]áRZLHND $OER GDQD G\VF\SOLQD

Z\NOXF]D LQWHJUDOQRü F]áRZLHND L WUDNWXMH JR ± MDN NRVPRORJLD ± Z\áF]QLH

MDNR F]VWN SU]\URG\ DOER WH* ± MDN ZV]\VWNLH LQQH G\VF\SOLQ\ ± Z\U\ZD

] FDáRFL F]áRZLHND VZRM ZáDVQ V]F]HJyOQ G]LHG]LQ Z\RGUEQLD M VSRUyG

LQQ\FK G]LHG]LQ XVWDQDZLD ZáDVQH ]DVDG\ L UR]ZLMD ZáDVQH PHWRG\´

19

.

Antropologia filozoficzna ujmuje swój przedmiot poznania w sposób jako-

FLRZ\ D QLH LORFLRZ\ NWyUHPX XP\NDM SHZQH PRPHQW\ E\FLD F]áRZLHND QS

S\WDQLH R SUDZG VHQV HJ]\VWHQFML ZROQRü LWS :\GDMH VL *H W\ONR DQWURSROo-

JLD ILOR]RILF]QD MHVW Z VWDQLH XMü IHQRPHQ LVWQLHQLD F]áRZLHND ]UR]XPLHü

SUDZG R QLP SUDZG NWyUD MHVW ZLHORZ\PLDURZD KLVWRU\F]QLH L NXOWXURZR
uwarunkowa

QD Z ]ZL]NX ] F]\P QLH GR NRFD UR]SR]QDZDOQD

1DOH*\ GRGDü *H S\WDQLH ÄNLP MHVW F]áRZLHN´ MHVW Z VZRMHM WUHFL S\Wa-

QLHP ]DZV]H R WR VDPR MHGQDN*H S\WDQLH WR FR LQQHJR XZ]JOGQLDáR Z So-

V]F]HJyOQ\FK HSRNDFK VWDUR*\WQRü UHGQLRZLHF]H QRZR*\WQRü F]DV\

ZVSyáF]HVQH L Z ]DOH*QRFL RG PRPHQWX KLVWRU\F]QHJR SHZQH NZHVWLH

Z ]ZL]NX ] S\WDQLHP R F]áRZLHND E\á\ HNVSRQRZDQH LQQH QDWRPLDVW SRPLMa-

QH F]\ ZUF] QLH]DXZD*DQH

20

8]DVDGQLHQLH LVWQLHQLD F]áRZLHND VWDáR VL GOD

ILOR]RILL QRZR*\WQHM FHOHP SRGVWDZRZ\P

3U]\NáDGHP PR*H E\ü ILOR]RILD , .DQWD NWyU\ GOD ILOR]RILL VIRUPXáRZDá WU]\

tzw. podstawowe pytania:

&R PRJ ZLHG]LHü"

&R SRZLQLHQHP F]\QLü"

&]HJR PRJ VL VSRG]LHZDü"

3U]\ F]\P ]DXZD*D *H ZV]\VWNLH WU]\ S\WDQLD PR*QD VSURZDG]Lü GR MHGQe-

go:

&]\P MHVW F]áRZLHN" (Was ist der Mensch)

21

.

18

Por. B. Olszewska-Dyoniziak,

&]áRZLHN NXOWXUD RVRERZRü :VWS GR NODV\F]QHM DQWUo-

pologii kulturowej

$/7$ :URFáDZ $XWRUND ZVND]XMH QD F]WHU\ SRGVWDZRZH G]LDá\ DQWUo-

SRORJLL NXOWXURZHM IL]\F]Q VSRáHF]QRNXOWXURZ KLVWRU\F]Q L OLQJZLVW\F]Q V

19

7DP*H V

20

Por. A. L. Zachariasz, Antropotelizm, dz. cyt., s. 93–96.

21

=RE WDP*H V 3RU WDN*H , .DQW Krytyka czystego rozumu W ,, WáXP 5 ,QJDUGHQ

PWN, Warszawa 1957, s. 548.

Ryszard Wójtowicz

190

1DOH*\ Z W\P PLHMVFX ZVSRPQLHü *H MHGQ ] SUyE RGSRZLHG]L QD SRZ\*-

V]H S\WDQLD E\áD ILOR]RILD 0 Heideggera. Jego ontologia fundamentalna de-

VWUXXMH QRZR*\WQ KXPDQLVW\F]Q WHQGHQFM XMPRZDQLD F]áRZLHND 2QWRORJLD
fundamentalna

+HLGHJJHUD SUyEXMH SU]H]Z\FL*\ü LGH F]áRZLHND MDNR E\WX

XSU]\ZLOHMRZDQHJR SR]QDMFHJR E\W L Z NRQVHNZHQFML SRGSRU]GNRZXMFHJR
go sobie

22

.

3UyED FDáRFLRZHJR XMFLD DQWURSRORJLL ILOR]RILF]QHM ;; ZLHNX MHM QXr-

tów, sta

QRZLVN ]H Z]JOGX QD ZLHORü RSFML L XZDUXQNRZD LGHRZR

ILOR]RILF]Q\FK QLH MHVW VSUDZ áDWZ :H ZVSyáF]HVQHM DQWURSRORJLL ILOR]o-

ILF]QHM IXQNFMRQXMH ZLHOH NRQFHSFML F]áRZLHND RSR]\F\MQ\FK ZREHF VLHELH

3RPRFQD Z UHDOL]DFML WHJR ]DGDQLD PR*H RND]Dü VL WDND SHULRG\]DFMD NLHUXn-

NyZ L VWDQRZLVN NWyUH Z VZ\FK DQDOL]DFK WHRUHW\F]Q\FK XMPXM IHQRPHQ

F]áRZLHND MDNR SXQNW FHQWUDOQ\ RUD] XZ]JOGQLDM NU\WHULD RQWRORJLF]QH

D WDN*H PHWRGRORJLF]QH L DNVMRORJLFzne.

%RJDFWZR ZVSyáF]HVQHM P\OL DQWURSRORJLF]QRILOR]RILF]QHM XQLHPR*OLZLD Z WHM

SUDF\ Z\F]HUSXMFH RPyZLHQLH FKRFLD*E\ ZLNV]RFL NLHUXQNyZ L LFK SU]HGVWDZi-

FLHOL 'ODWHJR WH* SU]\MU]\MP\ VL MHGQHM ] ZLHOX SRGPLRWRZ\FK SUyE XMFLD F]áRZLe-
ka prezentowanej w XX wieku

23

PLDQRZLFLH P\OL ILOR]RILF]QHM . :RMW\á\

: GZXG]LHVW\P ZLHNX ]RVWDáD Z\SUDFRZDQD Z HJ]\VWHQFMDOL]PLH L SHUVRQDOi-

]PLH NRQFHSFMD XMPXMFD F]áRZLHND Z NDWHJRULDFK RVRERZ\FK D QLH SU]HGPLRWo-

Z\FK MHVW WR SUyED ]HUZDQLD ] ÄSRMPRZDQLHP F]áRZLHND MDNR LVWRW\ EGFHM Z\WZo-

UHP KLVWRULL QDWXUDOQHM F]\ WH* U]HF]\ZLVWRFL NXOWXURZHM ] MHM KLVWRU\F]QRFL

OXE G]LHMRZRFL QDU]XFDQ MHM SU]H] SR]DOXG]N wobec niej rzeF]\ZLVWRü´

24

.

&]áRZLHN RNUHOD VL MDNR osoba lub egzystencja, w ten sposób sam dla sie-

ELH VWDMH VL XNáDGHP RGQLHVLHQLD L ]DVDG UDFMRQDOizacji swojego istnienia.

3UyED RNUHOHQLD VL ZREHF VLHELH OXE ÄLQQHJR´ MHVW Z\]QDF]RQD RNUHORQ

NRQFHSFM E\WX OXG]NLHJR : ]ZL]NX ] W\P Z ZLHNX GZXG]LHVW\P PR*HP\

Z\Uy*QLü SHZQH WHQGHQFMH Z XMPRZaQLX F]áRZLHND

22

Zob. M. Kornecki

3UREOHP F]áRZLHND ] SHUVSHNW\Z\ RQWRORJLL IXQGDPHQWDOQHM 0 Heideggera,

[w:] Dyktat, protest i integracja kulturowa, Warszawa–Tyczyn, 2002, s. 43.

23

Zob. I. Bittner,

:VSyáF]HVQD DQWURSRORJLD ILOR]RILF]QD 8à àyG( V , Bittner

SURSRQXMH QDVWSXMF SHULRG\]DFM DQWURSRORJLL ILOR]RILF]QHM ;; ZLHNX DQWURSRORJL Maxa
Schelera jako prekursora „fenomenologii egzystencjalnej”;

HJ]\VWHQFMDOLVW\F]Q L SHUVRQDOLVW\F]Q

ILOR]RIL SRGPLRWX QHJXMF PR*OLZRü SR]QDQLD L ]UR]XPLHQLD F]áRZLHND Z UHODFML SU]HGPLRWo-

ZHM SRGNUHODMF LQG\ZLGXDOQRü L MHGQRVWNRZRü F]áRZLHND DQWURSRORJL ]RULHQWRZDQ IHQRPe-
nologiczne, gdzie kategoria „

VDPRGRZLDGF]HQLD´ MHVW FHQWUDOQ\P SXQNWHP ]UR]XPLHQLD F]áRZLe-

ND Z MHJR ÄE\FLX´ L SU]H] WR ÄE\FLH´ DQWURSRORJL R RULHQWDFML SU]\URGQLF]HM IXQGXMF ZLHG]

R F]áRZLHNX QD Z\QLNX EDGD ] MHJR ELRORJLF]QRIL]MRORJLF]QHM VWUXNWXU\ DQWURSRORJL RSDUW QD

SV\FKRORJLL UR]XPLDQHM UDF]HM MDNR QDXND R F]áRZLHNX D QLH R ]DFKRZDQLDFK Z\QLNDMF\FK

] G]LDáDQLD F]áRZLHND DQWURSRORJL R FKDUDNWHU]H NXOWXURFHQWU\F]Q\P XMPXMF\P F]áRZLHND MDNR
twór

F NXOWXU\ SRPLMDMF UHGXNFMRQL]P QDWXUDOLVW\F]Q\

24

7DP*H V

&]áRZLHN L ZVSyOQRWD Z XMFLX .DUROD :RMW\á\

191

3LHUZV]D ± SRGPLRWRZD SRV]XNXMFD GHILQLFML SRGVWDZ OXG]NLHJR RNUHOHQLD

jestestwa, w transcendentalnym ja (od czasu Husserlowskiej fenomenologii)

25

.

'UXJD ± QHJRZDáD E\W OXG]NL MDNR homo rationale RNUHODMF F]áRZLHND

bytem irracjonalnym (Z. Freud, Nietzsche, Dilthey, Bergson). Z jednej strony
F]áRZLHN GHILQLRZDQ\ E\á SU]H] SRGZLDGRPRü L libido, u Nietzschego poprzez

ZRO PRF\, Heideggera Dasein znaczy tyle, co przytomny swego istnienia,
w filozofii Jaspersa, Marcela,

0RXQLHUD F]áRZLHN QLH SRGGDMH VL UDFMRQDOL]DFML

MDZL VL MDNR WDMHPQLFD

&]áRZLHN Z GUXJLP XMFLX MHVW SR]D ZV]HON GHILQLFM F]áRZLHN MDZL VL Ma-

NR WHQ NWyUHJR PR*QD SU]H*\ü GRZLDGF]\ü D QLH XMü Z NDWHJRULH WHRUHW\F]QH

JG\* Z\P\ND VL RQ DQDOL]LH 2WZLHUD WR SHUVSHNW\Z XMFLD F]áRZLHND Z NDWe-
goriach pozateoretycznych,

WM ZLDWRSRJOG LGHRORJLD F]\ UHOLJLD

3U]\MU]\MP\ VL ]DWHP EOL*HM DQWURSRORJLL ILOR]RILF]QHM .DUROD :RMW\á\

D Z V]F]HJyOQRFL NDWHJRULL osoby i uczestnictwa :\GDMH VL *H P\O ILOR]o-

ILF]QRVSRáHF]QD . :RMW\á\ PLHFL VL Z NDQRQLH empatyczno-irracjonali-

VW\F]Q\P XMPXMF\P IHQRPHQ F]áRZLHND

$QDOL]D SRJOGyZ ILOR]RILF]Q\FK . :RMW\á\ QLH MHVW ]DGDQLHP áDWZ\P FR

QDMPQLHM ] GZyFK SRZRGyZ SR SLHUZV]H ± P\O VSRáHF]QRILOR]RILF]QD . :RMW\á\

QLH MHVW MHGQROLW\P ]ELRUHP WZLHUG]H F]\ DNVMRPDWyZ ] NWyU\FK Z VSRVyE MHd-

QR]QDF]Q\ PR*QD Z\SURZDG]Lü RVWDWHF]QH NRQNOX]MH ,GHH DQWURSROogiczne

L VSRáHF]QH :RMW\á\ QDGEXGRZDQH V QD V]HUV]HM SáDV]F]\(QLH WHRUHW\F]QHM
mianowicie filozoficzno-teologicznej, która rodzi m.in. spór o teoretyczny cha-
UDNWHU P\OL . :RMW\á\ 3R GUXJLH ± LGHH QS VSRáHF]QH LQLFMRZDQH SU]H] .

:RMW\áH V NRQW\QXRZDQH SU]H] QDXF]DQLH SDSLH*D -DQD 3DZáD ,, XMDZQLD WR

SUREOHP RGF]\WDQLD RZ\FK LGHL D WDN*H XMDZQLD VL NZHVWLD UHODFML .RFLRáD
lokalnego do Uniwersalnego.

: ]ZL]NX ] SRZ\*V]\P SRGHMPXMF VL DQDOL]\ P\OL ILOR]RILF]QR

VSRáHF]QHM . :RMW\á\ QDOH*\ RGUy*QLü GZD RNUHV\ *\FLD :RMW\á\ RNUHV przed-
pontyfikalny i pontyfikalny.

Pierwszy

26

]ZDQ\ WDN*H .UDNRZVNR/XEHOVNLP ]DNRF]\á VL Z PRPHQFLH

SRZRáDQLD SU]H] NRQNODZH . :RMW\á GR 6WROLF\ $SRVWROVNLHM 2NUHV GUXJL
pontyfikalny, trwa.

25

5HGXNFMD WUDQVFHQGHQWDOQD ( +XVVHUOD SURZDG]LáD GR Z\L]RORZDQLD ÄMD´ ]H ZLDWD QDWu-

UDOQHJR SR]RVWDZLDMF MH VDP QD VDP ] WUDQVFHQGHQWDOQ\P ja. U 6DUWUH¶D SURZDG]L GR RNUHOHQLD

VL ZREHF DEVROXWQHM QLHGRRNUHORQRFL GR QLFRFL

26

Por. J. Keller,

:VWS, [w:] „Studia Religioznawcze”, nr 17, Warszawa 1983, s. 5. J. Keller

Z G]LDáDOQRFL QDXNRZHM . :RMW\á\ ZVND]XMH QD WU]\ RNUHV\ SLHUZV]\ ± ]ZUyFRQ\ NX PLVW\FH

Z -DQD RG .U]\*D GUXJL ± ]DLQWHUHVRZDQLH SRGVWDZDPL HW\NL NDWROLFNLHM RUD] IHQRPHQRORJL
M.

6FKHOHUD RNUHV WU]HFL ± ]DLQWHUHVRZDQLH SUREOHPDW\N VSRáHF]Q GXV]SDVWHUVN RUD] SUDFDPL

na soborze i synodach biskupich.

Ryszard Wójtowicz

192

'ODWHJR Z W\P PLHMVFX FKFLDáE\P SRGMü VL DQDOL]\ P\OL . :RMW\á\ ] SLHUw-

V]HJR RNUHVX NWyU\ VL ]DNRF]\á L SRGDMH VL LQWHUSUHWDFML EH] REDZ\ *H SHZQH LGHH

]RVWDQ SRPLQLWH OXE *H SRMDZL VL QRZH SUDFH D Z QLFK QRZH WUHFL

&]áRZLHN±RVREDUHDOL]XMFDVLZF]\QLH

:HGáXJ . :RMW\á\ Z\MDQLHQLH WDN V]F]HJyOQHJR E\WX MDNLP MHVW F]áo-

ZLHN XMFLH JR Z MHJR ]XSHáQRFL MDNR 2VRE Z\PDJD QRZHJR SRGHMFLD WHo-

UHW\F]QHJR Uy*QHJR RG W\FK NWyUH GRW\FKF]DV RERZL]\ZDá\ :H ZVWSLH GR
Osoba i czyn K.

:RMW\áD QDSLV]H ÄVWXGLXP QLQLHMV]H SRZVWDMH ] SRWU]HE\

RELHNW\ZL]DFML Z G]LHG]LQLH WHJR ZLHONLHJR SURFHVX SR]QDZF]HJR NWyU\ PR*QD

RNUHOLü X SRGVWDZ MDNR GRZLDGF]HQLH F]áRZLHND -HVW WR QDMERJDWV]H ] Go-

ZLDGF]H &]áRZLHN QLJG\ QLH GRZLDGF]D F]HJR SR]D VRE QLH GRZLDd-

F]DMF Z MDNL VSRVyE VLHELH Z W\P GRZLDGF]HQLX´

27

.

Autor Osoba i czyn

Z VZRLFK UR]ZD*DQLDFK RGU]XFD SRVWDZ IHQRPHQDOi-

VW\F]Q MHVW RQD GOD QLHJR QLH GR SU]\MFLD SRQLHZD* VSURZDG]D GRZLDGF]HQLH

GR VIHU\ IXQNFML L WUHFL VDP\FK ]P\VáyZ .RQVHNZHQFM WDNLHJR SRGHMFLD GR

FDáRNV]WDáWX GRZLDGF]HQLD V VSU]HF]QRFL L QLHSRUR]XPLHQLD : XMFLX IHQo-

PHQRORJLF]Q\P ND*G\ DNW SR]QDZF]\ MHVW ÄEH]SRUHGQLP GRZLDGF]HQLHP´

R LOH SU]HGPLRW GDQ\ MHVW ÄVDP Z VRELH´ Z RU\JLQDOH QLHMDNR ÄFLHOHQLH VDPR
obecny”

28

'RZLDGF]HQLH WR ]ZL]DQH MHVW ] SHZQ G]LHG]LQ IDNWyZ WDNLP

IDNWHP MHVW G\QDPLF]Q\ FDáRNV]WDáW ÄF]áRZLHN G]LaáD´

29

.

'RZLDGF]HQLH ZVND]XMH QD EH]SRUHGQLRü SR]QDQLD QD EH]SRUHGQL NRn-

WDNW ] SU]HGPLRWHP QLH W\ONR DNW\ ]P\VáRZH DOH L XP\VáRZH XF]HVWQLF]

Z EH]SRUHGQLP XMFLX SU]HGPLRWX

30

.

/XG]NLH GRZLDGF]HQLH GOD . :RMW\á\ MHVW ]DZV]H SHZQ\P UR]XPLHQLHP

WHJR F]HJR GRZLDGF]DP DNFHQWXMH RQ MHGQRü DNWyZ SR]QDQLD VWDMH QD VWDQo-

ZLVNX NWyUH JáRVL Ä*H F]\Q MHVW V]F]HJyOQ\P PRPHQWHP GDQ\P Z RJOG]LH ±

F]\OL GRZLDGF]HQLX ± RVoby”

31

.

-HVW WR RJOG LQWHOHNWXDOQ\ IDNWX ÄF]áRZLHN G]LDáD´ Z FDáHM VZHM Uy*QRURd-

QRFL L SR]ZDOD VL ]UR]XPLHü Z GRZLDGF]DOQHM ]DZDUWRFL MDNR F]\Q RVRE\

)DNW WHQ MDZL VL ] WDN RF]\ZLVWRFL NWyUD ZVND]XMH QD PRPHQW XQDRF]QLHQLD

VL SU]HGPLRWX QD MHJR U\V SR]QDZF]\ =UR]XPLHQLH FDáRNV]WDáWX ÄRVRED ±

27

K.

:RMW\áD Osoba i czyn, KUL, Lublin 1994, s. 5.

28

Zob. K.

:RMW\áD Osoba i czyn, dz. cyt., s. 57.

29

7DP*H

30

=RE $ % 6WSLH Fenomenologia WRPL]XMFD Z NVL*FH ª2VRED L &]\Q©, „Anallecta Cra-

FRYLHQVLD´ ± QU ± V ± $XWRU ]DVDGQLF]R ]JDG]D VL ] NRQFHSFM GRZLDGF]e-

QLD SUH]HQWRZDQ SU]H] :RMW\á MHGQDN*H Z\VXZD ]DVWU]H*HQLD RGQRQLH GR SUH]HQWRZDQHM WHRULL

ZLaGRPRFL Z Osobie i czyn.

31

K.

:RMW\áD Osoba i czyn, dz. cyt., s. 58.

&]áRZLHN L ZVSyOQRWD Z XMFLX .DUROD :RMW\á\

193

F]\Q´ ]QDMGXMH SRWZLHUG]HQLH Z GRZLDGF]HQLX F]\OL ]DZDUWRFL IDNWX ÄF]áo-

ZLHN G]LDáD´

32

.

&]\Q MHVW V]F]HJyOQ\P PRPHQWHP RJOGX RVRE\ Ä]UR]XPLHQLH IDNWX

ÄF]áRZLHN G]LDáD´ MDNR G\QDPLF]QHM NRQLXQNFML ÄRVREDF]\Q´ ]QDMGXMH SHáQH

SRNU\FLH Z GRZLDGF]HQLX´

33

:HGáXJ . :RMW\á\ QLH QDUXV]\P\ VSHF\ILNL

GRZLDGF]HQLD MHOL ]RELHNW\ZL]XMHP\ IDNW ÄF]áRZLHN G]LDáD´ MDNR ÄF]\Q RVo-
by”

34

0R*HP\ Z W\P PLHMVFX VWZLHUG]Lü *H G]LHáR . :RMW\á\ WR VWXGLXP F]y-

QX NWyU\ XMDZQLD RVRE VWXGLXP RVRE\ SRSU]H] F]\Q JG]LH F]\Q MHVW PRPHn-
tem ujaw

QLDMF\P RVRE

35

.

&]\Q ]DNáDGD RVRE ÄGRZLDGF]DP\ WHJR *H F]áRZLHN MHVW RVRE L MHVWHP\

R W\P SU]HNRQDQL GODWHJR *H VSHáQLD RQD F]yny”

36

.

'RZLDGF]HQLH RJOG RVRE\ Z F]\QDFK L SRSU]H] QLH Z\QLND ]GDQLHP

:RMW\á\ ] ZDUWRFL PRUDOQHM PRUDOQRü VWDQRZL ZHZQWU]Q ZáDVQRü F]\QX

NWyU\ MHVW GREU\ DOER ]á\ &]\Q MHVW PRPHQWHP RJOGX SR]QDQLD RVRE\ VWDQRZL

SXQNW Z\MFLD GOD G\QDPLF]QHM LVWRW\ 6DP ZDUWRFL PRUDOQ ]DMPXMHP\ VL

MHG\QLH ]H Z]JOGX QD MHM IDNW VWDZDQLD VL Z F]\QLH -DZL VL WX HJ]\VWHQFMDOQ\

DVSHNW ]UR]XPLHQLD F]áRZLHND MDNR RVRE\

W dziele K.

:RMW\á\ QDVWSXMH Z\áF]HQLH HW\NL SU]HG QDZLDV MHVW WR Z\á-

czenie w sensie stricte

PDWHPDW\F]Q\P W]Q ]DMPXMHP\ VL EDGDQLHP WHJR FR

MHVW Z QDZLDVLH ]DELHJ WHQ QDOH*\ FLOH RGUy*QLü RG epoche Husserla

37

&]áo-

ZLHN Z XMFLX HW\F]Q\P MHVW SRGPLRWRZR W\P FR Z\Uy*QLD JR ] UHV]W\ ZLDWD

SRMFLH RVRE\ Z\UD*D WHQ DVSHNW F]áRZLHND NWyU\ Z\NUDF]D SR]D SRMFLH ÄMHd-
nostka gatunku”, osoba

Z\UD*D SHáQL L GRVNRQDáRü E\WRZDQLD

38

.

6IHUD RSLVX RVRE\ MDNR Z\Uy*QLHQLH F]áRZLHND ] SU]HGPLRWRZHJR ZLDWD

GR NWyUHJR QDOH*\ MHVW Z QLP Z\Uy*QLRQD SRSU]H] PR*OLZRü ÄE\WRZDQLD Go-

VNRQDáHJR´ 5HDOQRü HW\F]QD SU]HQLND VL ] RQWRORJLF]Q 6WG WH* SXQNWHP

Z\MFLD GOD . :RMW\á\ MHVW GHILQLFMD osoby VIRUPXáRZDQHM SU]H] Boecjusza
(indyvidua substantia rationalis naturae

MDNR RGQLHVLHQLH VL GR WUDG\FML L ]a-

32

7DP*H V

33

7DP*H

34

:HGáXJ :RMW\á\ XQDRF]QLD VL WX LFK NRUHODW\ZQRü ]QDF]HQLRZD RGSRZLHGQLRü F]\Q

MHVW G]LDáDQLHP D G]LDáDQLH RGSRZLDGD Uy*Q\P G]LDáDF]RP MHGQDN*H G]LDáDQLH NWyUH MHVW F]\QHP

PR*HP\ SU]\SLVDü W\ONR RVRELH

35

Por. K.

:RMW\áD Acting person, WáXP A. Potocki, wyd. A. T. Tymieniecka, „Analecta Hus-

serliana”, t. X, Dortdrecht: D. Reidel Publishing Company 1979, s. XIII. A. T. Tymieniecka za-
XZD*D *H VWXGLXP WR MHVW FLOH DQWURSRORJLF]QH FKRFLD* PD GX*H ]QDF]HQLH GOD HW\NL EDGD IXQk-

FMRQDOQ\ G\QDPL]P XNáDGyZ SRSU]H] RVRE L F]\Q.

36

K.

:RMW\áD Osoba i czyn, dz. cyt., s. 59.

37

Ä:]LFLH Z QDZLDV´ Z VHQVLH IHQRPHQRORJLF]Q\P R]QDF]D ]DZLHV]HQLH QDWXUDOQHM SRVWDZ\

ZREHF ZLDWD MHJR LVWQLHQLD ZV]HONLFK VXSR]\FML SU]HNRQD LWS FR Z Z\SDGNX UHDOLVW\F]QHM
postawy (teoretycznej) K.

:RMW\á\ E\áRE\ QLHGRU]HF]QRFL

38

Zob. K.

:RMW\áD 0LáRü L RGSRZLHG]LDOQRü, Lublin 1960, s. 9.

Ryszard Wójtowicz

194

UD]HP DNW VFHSW\F\]PX ZREHF WUDG\F\MQHM LQWHUSUHWDFML RUD] PR*OLZRü QDU]u-

FHQLD WHM WUDG\FML ZáDVQHM LQWHUSUHWDFML : RVRELH UR]XPLDQHM MDNR ÄLQG\ZLGXDl-

QD VXEVWDQFMD QDWXU\ UR]XPQHM´ UR]XPQRü VWDQRZL PRPHQW SLHUZV]RU]GQ\

Z\Uy*QLD F]áRZLHND VSRUyG LQQ\FK LVWRW F]\QL JR E\WHP QLHSRZWDU]DOQ\P

6]F]HJyOQ\ GXDOL]P GRZLDGF]H *\FLRZ\FK ]HZQWU]Q\FK L ZHZQWU]Q\FK WR

PRPHQW Z NWyU\P F]áRZLHN Z VSRVyE QDRF]Q\ RGUy*QLD VL RG LQQ\FK E\WyZ

39

.

)\FLH ZHZQWU]QH RG SRF]WNX RWU]\PXMH VWDWXV ontyczno-aksjologiczny,

MHVW *\FLHP GXFKRZ\P NRQFHQWUXMF\P VL ZRNyá SUDZG\ L GREUD .RQWDNW

F]áRZLHND ]H ZLDWHP SU]HGPLRWRZ\P QLH PD Z\áF]QLH FKDUDNWHUX SU]\URGQi-

F]HJR PD RQR FKDUDNWHU SU]HGPLRWRZ\ GOD RVRE\ JG\* WR RQD ND*GRUD]RZR

]D]QDF]D Z QLP VZRMH ÄMD´ LQG\ZLGXDOQRü GRZLDGF]HQLH SR]QDQLH SU]H*y-
cie etyczne

40

ZLDW U]HF]\ZLVW\ MHVW ZHGáXJ XMFLD :RMW\á\ RJyáHP UHODFML

JG]LH ]ZL]NL SU]\URGQLF]H ]DSRF]WNRZXM SROH GRZLDGF]H RVRE\ OXG]NLHM

RVRED SR]QDMH VLHELH VDP MDNR E\W NWyU\ VL VWDQRZL QDWRPLDVW ZLDW VWDMH VL

IRUP VDPRUHDOL]DFML

41

.

)\FLH ZHZQWU]QH MHVW WX WR*VDPH ] *\FLHP GXFKRZ\P L RUJDQL]RZDQH MHVW

SU]H] GZLH FHQWUDOQH RULHQWDFMH E\WX F]áRZLHND RULHQWDFM SR]QDZF] L SR*-

GDZF]RHW\F]Q JG]LH SLHUZV]D Z\UD*D VL Z S\WDQLX R RVWDWHF]Q SU]\F]\Q

GUXJD MDN ÄE\ü´ E\ E\ü GREU\P L SRVLü SHáQL GREUD

: W\P PLHMVFX XMDZQLD VL ]DJDGQLHQLH VDPRVWDQRZLHQLD . :RMW\áD

VDPRVWDQRZLHQLH XMPXMH MDNR PRPHQW NWyU\ NRPSRQXMH RVRE L Z\]QDF]D MHM

QLHSU]HNUDF]DOQ JUDQLF PLG]\ NLP D NLP PR*QD U]HF *H RVRED VWDMH VL

ÄNLP´

1D WHM SRGVWDZLH RSLHUD VL SRU]GHN HW\F]Q\ RUD] QRUPD SHUVRQDOLVW\F]QD

NWyUHM WUHü :RMW\áD Z\UD*D Z ]GDQLX *H ÄRVRED MHVW WDNLP E\WHP *H ZáDFLZLH

L SHáQRZDUWRFLRZR VWDQRZL PLáRü´

42

.

K.

:RMW\áD ]DJDGQLHQLH RVRERZHM VWUXNWXU\ VDPRVWDQRZLHQLD XF]\QLá MHd-

Q\P ] JáyZQ\FK Z G]LHOH Osoba i czyn 'RZLDGF]HQLH F]\QX OXG]NLHJR XWR*-

VDPLDQH MHVW ] SU]H*\FLHP IDNWX ÄMD G]LDáDP´ IDNW WHQ FKDUDNWHU\]XMH VL LQGy-

ZLGXDOQRFL L QLHSRZWDU]DOQRFL :LHORü SU]H*\ü ÄMD G]LDáDP´ ]DZLHUD Záa-

FLZ VRELH WR*VDPRü Z SU]H*\FLX MHGQRVWNL MDN L Z Z\PLDU]H LQWHUVXELHNW\w-

Q\P Ä-D G]LDáDP´ Z\Uy*QLD VL ZUyG LQQ\FK IDNWyZ NWyUH ÄG]LHM VL´

Z SRGPLRFLH 5y*QLFD SRPLG]\ ÄG]LHMH VL´ D F]\QHP RVRE\ SR]ZDOD XMü

Z GRZLDGF]HQLX F]áRZLHND PRPHQW NWyU\ RGUy*QLD G]LDáDQLH WM F]\Q RG

ZV]\VWNLHJR FR Z RVRELH VL G]LHMH :áDQLH WHQ PRPHQW RNUHODQ\ MHVW SU]H]

39

Zob. K.

:RMW\áD &]áRZLHN MHVW RVRE, „Tygodnik Powszechny”, 1964, nr 52.

40

Zob. A. Wójtowicz, Filozofia osoby ludzkiej, „Studia Religioznawcze” nr 17, s. 67.

41

7DP*H

42

K.

:RMW\áD 0LáRü L RGSRZLHG]LDOQRü G] F\W V 3RU WDN*H - Galarowicz, &]áRZLHN

MHVW RVRE Ä$QW\N´ .W\ V ± *DODURZLF] ]ZUDFD XZDJ *H QRUPD SHUVRQDOLVW\F]QD
to de facto

SU]HIRUPXáRZDQ\ GUXJL LPSHUDW\Z .DQWD

&]áRZLHN L ZVSyOQRWD Z XMFLX .DUROD :RMW\á\

195

K.

:RMW\áH MDNR VDPRVWDQRZLHQLH

43

2NUHOHQLH VDPRVWDQRZLHQLD Z GRZLDd-

czeniu ludzkiego czynu, zawiera w sobie moment

VSUDZF]RFL RVRERZHJR ÄMD´

:RMW\áD Z\UD]Lá WR QDVWSXMFR ĪMD G]LDáDP© WR ]QDF]\ ªMD MHVWHP SU]\F]\Q

VSUDZF]© PRMHJR G]LDáDQLD DNWXDOL]DFML SRGPLRWX ± LQDF]HM QL* Z Z\SDGNX

ZV]\VWNLHJR FR ZH PQLH W\ONR ªVL G]LHMH© SRQLHZD* ZyZF]DV SU]H*\FLH

VSUDZF]RFL RVRERZHJR ªMD© QLH ]DFKRG]L´

44

.

6DPRVWDQRZLHQLH MHVW ZáDFLZRFL RVRE\ UR]XPLDQHM Z VHQVLH GHILQLFML

%RHFMXV]D L XU]HF]\ZLVWQLD VL SRSU]H] ZRO NWyUD VWDQRZL ZáDG] F]\OL SU]y-

SDGáRü 6DPRVWDQRZLHQLH MHVW WDN*H ZROQRFL DOH QLH RJUDQLF]D VL W\ONR GR

SU]\SDGáRFL 1DOH*\ GR VXEVWDQFMDOQHJR Z\PLDUX RVRE\ ÄMHVW WR ZROQRü F]áo-

ZLHND D QLH W\ONR ZROL Z F]áRZLHNX ± FKRFLD* QLHZWSOLZLH ZROQRü F]áRZLHND
po

SU]H] ZRO´

45

.

%\WRZDü Z SHáQL ZHGáXJ :RMW\á\ WR ]DNWXDOL]RZDü VL MDNR PHWDIL]\F]Q\

SRGPLRW LVWQLHQLD L SU]H*\ZDü VLHELH MDNR SRGPLRW -HGQDN*H F]áRZLHN Z IDk-

W\F]QRFL Z E\FLX MHG\QLH SU]HMDZLD VL MDNR RVRED QS SRSU]H] F]\Q F]DVDPL

Z RJyOH QLH XMDZQLD FHFK SRGPLRWRZRFL RVRERZHM

: GRZLDGF]HQLX F]\QX REHFQ\ VWDMH VL PRPHQW ZROQRFL :ROQRü MHVW

GDUHP Z SU]HFLZLHVWZLH GR HJ]\VWHQFMDOL]PX 6DUWUH¶D MHVW ZDUWRFL SR]y-

W\ZQ 1LH MHVW MHGQDN JRWRZ QLH]PLHQQ ZáDVQRFL F]áRZLHND MHVW GDQD MDNR

SRWHQFMDOQRü ]DGDQD GR XU]HF]\ZLVWQLHQLD 5HDOL]XMH VL Z G]LDáDQLX RVRE\ LP

ZLNV]D ZLDGRPRü G]LDáDQLD L ZDUWRFL W\P Z\UD(QLHM F]áRZLHN SU]H*\ZD

VDPRVWDQRZLHQLH :ROQRü Z WHRULL . :RMW\á\ PD GZD ELHJXQ\ D VSUDZF]Rü

E VDPRVWDQRZLHQLH 3U]\ F]\P VDPRVWDQRZLHQLH MHVW SRGáR*HP VSUDZF]RFL

6SHáQLHQLH F]\QX SU]H] RVRE MHVW ZDUWRFL SHUVRQDOLVW\F]Q 2G ZDUWRFL Po-

UDOQ\FK Uy*QL VL W\P *H QLH RGQRVL VL GR QRUP L QLH MHVW ZDUWRFL F]\QX VSHá-

QLDQHJR :DUWRü SHUVRQDOLVW\F]QD WNZL Z IDNFLH ZáDFLZHJR G]LDáDQLD F]áRZLe-

ND Z VDP\P VSHáQLDQLX F]\QX SU]H] RVRE ']LDáDQLH WR PXVL PLHü FKDUDNWHU

VDPRVWDQRZLHQLD Z NWyU\P UHDOL]XMH VL WUDQVFHQGHQFMD RVRE\ :DUWRü SHUVo-

QDOLVW\F]QD F]\QX Z\SU]HG]D RUD] ZDUXQNXMH ZV]HONLH ZDUWRFL HW\F]QH 2U]e-

NDQLH R ZDUWRFLDFK PRUDOQ\FK PXVLP\ UR]SRF]ü RG XVWDOHQLD F]\ F]\Q ]RVWDá

VSHáQLRQ\ ,QQ\PL VáRZ\ ZDUWRü SHUVRQDOLVW\F]QD SROHJD QD W\P *H RVRED

Z F]\QLH DNWXDOL]XMH VL Z F]\QLH Z\UD*D VL MHM SRGVWDZRZD VWUXNWXUD ÄVDPR
posiadania i samopanowania”

46

.

'RGDMP\ *H R LVWRFLH VDPRVWDQRZLHQLD GHF\GXMH autodeterminizm. K. Woj-

W\áD Z\UD*D WR QDVWSXMFR ÄDXWRGHWHUPLQL]P MHVW PRPHQWHP ZáDFLZ\P wolno-

43

Zob. K.

:RMW\áD Osobowa struktura samostanowienia, „Roczniki Filozoficzne”, t. XXIX,

z. 2, KUL, Lublin 1981, s. 7.

44

7DP*H

45

7DP*H V

46

K.

:RMW\áD Osoba i czyn, dz., cyt., s. 305.

Ryszard Wójtowicz

196

FL QLH W\ONR Z ]QDF]HQLX UR]ZLQLW\P WM JG\ FKRG]L R LQWHQFMRQDOQRü ZROL

R MHM VWRVXQHN GR PR*OLZ\FK SU]HGPLRWyZ FKFHQLD´

47

.

3RPLMDMF V]F]HJyáRZH DQDOL]\ ZROQRFL QDOH*\ ]DXZD*\ü *H NRQFHSFMD WD

]DNáDGD SU\PDW LVWQLHQLD SU]HG G]LDáDQLHP RUD] GXDOL]P dynamizmów, gdzie

MHGHQ QLH PR*H E\ü UHGXNRZDOQ\ GR GUXJLHJR QS ]ZLHU]F\ F]\ PHFKDQLF]Q\

GR ZLDGRPHJR G]LDáDQLD :ROQRü MHVW NRUHODWHP PLG]\ F]\P ZáDFLZ\P
i naturalnym w osobie a innymi

G\QDPL]PDPL LVWQLHMF\PL Z RVRELH -HVW WR

ZROQRü wcielona SRV]XNLZDQD ZH ZQWU]X RVRE\

48

.

5R]ZD*DMF PRPHQW VDPRVWDQRZLHQLD . :RMW\áD SRVáXJXMF VL SRMFLHP

DNWX LQWHQFMRQDOQHJR SRGHMPXMH ]DJDGQLHQLH ZROQRFL ZROL 6WZLHUG]D *H XM-

FLH ZROL MDNR DNWX ÄFKFHQLD´ SU]H] DQDOL] IHQRPHQRORJLF]Q QLH WáXPDF]\

Z SHáQL MHM G\QDPLNL )HQRPHQRORJLD ZHGáXJ DXWRUD Osoba i czyn, wskazuje
tylko na jeden aspekt woli i transcendencji: akt woli jest skierowanym czynem

SRGPLRWX Z VWURQ SU]HGPLRWX ZDUWRü NWyUD MDNR FHO MHVW FKFLDQD L VWDQRZL

SU]HGPLRW G*HQLD

=DZDUWD MHVW WX WDN*H WUDQVFHQGHQFMD SRGPLRWX W]Q *H SRGPLRW Z\FKRG]L

F]\QQLH NX FHORZL SR]D VLHELH NX SU]HGPLRWRZL NX ZDUWRFLRP -HGQDN*H Ln-

WHQFMRQDOQRü ZHGáXJ . :RMW\á\ QLH Z\VWDUF]D GR LQWHUSUHWDFML FDáRFL Go-

ZLDGF]HQLD MDNLP MHVW SU]H*\FLH HW\F]QH ,QWHQFMRQDOQRü L WUDQVFHQGHQFMD MDNR

ÄSR]LRPD´ SU]\ DQDOL]LH DNWyZ ZROL Z\F]HUSXMH VL QD SR]LRPLH SV\FKRORJLL

ZDUWRFL D QLH FDáRFLRZHM LQWHUSUHWDFML SU]H*\FLD HW\F]QHJR

49

.

3RSU]H] NDWHJRUL GRZLDGF]HQLD L WUDQVFHQGHQFML RVRE\ Z F]\QLH RUD] Va-

PRVWDQRZLHQLH L ZROQRü DXWRU Osoby i czynu prowadzi nas do ukazania osoby,

Z Z\PLDU]H ZVSyOQRWRZ\P 7RN IHQRPHQRORJLF]Q\FK DQDOL] GRSURZDG]Lá
K.

:RMW\á GR X]DVDGQLHQLD SU]\MW\FK ]DáR*H QDWXU\ RQWRORJLF]QHM -HGQDN*H

istota antropologii

:RMW\á\ QLH NRF]\ VL QD SR]LRPLH UHODFML osoba – czyn.

5R]ZD*DQLD WH V QLH]EGQH DE\ . :RMW\áD PyJá SU]HMü QD V]HUV]\ L QDMZD*-

QLHMV]\ GOD QLHJR REV]DU EDGD 3U]HMFLH QD Z\PLDU ZVSyOQRWRZ\ MHVW GOD
K.

:RMW\á\ QLH]EGQH 3RQLHZD* QD SR]LRPLH UHODFML RVRED ± ZVSyOQRWD Záa-

FLZLH RVRED ± .RFLyá XMDZQLD VL LVWRWQD F]ü DQWURSRORJLL . :RMW\á\

3U]\ EOL*V]HM DQDOL]LH RND]XMH VL *H de facto analizy personalistyczne, któ-

UH XND]Dá\ RVRE Z MHM G\QDPLF]QHM VWUXNWXU]H Z UHODFML ]H ZLDWHP ]HZQWUz-

Q\P XMDZQLDM RVRE MDNR QL*V]\ SR]LRP Z KLHUDUFKLF]QHM VWUXNWXU]H 1L*V]D

VWUXNWXUD SRGPLRWRZD SRGSRU]GNRZDQD MHVW Z\*V]HM ZVSyOQRWRZHM QDG W
natomiast góruje struktura eklezjalna.

47

7DP*H V

48

Zob. J. Galarowicz,

&]áRZLHN MHVW RVRE, dz. cyt., s. 240.

49

Zob. K.

:RMW\áD Osobowa struktura samostanowienia G] F\W V WHQ*H Problem ode-

UZDQLD SU]H*\FLD RG DNWX Z HW\FH QD WOH SRJOGyZ .DQWD L Schelera, „Roczniki Filozoficzne KUL”
1959, t. 5, z. 2–3, s. 138.

&]áRZLHN L ZVSyOQRWD Z XMFLX .DUROD :RMW\á\

197

3U]\MU]\MP\ VL ]DWHP UHODFML XF]HVWQLFWZD SUH]HQWRZDQHM Z G]LHOH Oso-

ba i czyn.

.DWHJRULD XF]HVWQLFWZD PD XZ\GDWQLü SUREOHP LQWHUVXELHNW\ZQRFL MX* QLH

MDNR SUREOHP F]\VWR SR]QDZF]\ DOH Z\UD*RQ\ Z VSRVRELH G]LDáDQLD F]áRZLHND
z innymi.

: UR]ZD*DQLDFK W\FK . :RMW\áD Z\FKRG]L RG EH]SRUHGQLHJR GRZLDd-

F]HQLD VSHáQLHQLD ZV]\VWNLFK F]\QyZ Z UHODFML PLG]\OXG]NLHM VSRáHF]QHM 3o-

SU]H] ]UR]XPLHQLH G]LDáDQLD PR*HP\ ZHGáXJ DXWRUD SUDZLGáRZR LQWHUSUHWRZDü

ZVSyáG]LDáDQLH QLJG\ QD Rdwrót.

K.

:RMW\áD GHNODUXMH *H UHODFMD F]\Q ± RVRED MHVW U]HF]\ZLVWRFL VDP GOD

VLHELH L WDND SR]RVWDMH Z REUELH G]LDáDQLD ] LQQ\PL 5]HF]\ZLVWRü MDN WD

UHODFMD Z\]QDF]D MHVW SRGVWDZ GOD FDáHJR ERJDFWZD G]LDáD VSRáHF]Q\FK

ZVSyOQRWRZ\FK PLG]\OXG]NLFK

50

&]\Q VSRáHF]Q\ F]\ ZVSyOQRWRZ\ XIXQGo-

ZDQ\ MHVW QD SRGVWDZLH SRGPLRWRZHM WDN ZLF FKDUDNWHU ZVSyOQRW\ ]GHWHUPi-

QRZDQ\ MHVW SU]H] FKDUDNWHU RVRE\ L QD RGZUyW :\GDMH VL *H Osoba PR*H

X]\VNDü SHáQL ÄE\FLD Z ZLHFLH´ SRSU]H] G]LDáDQLH ZH ZVSyOQRFLH . :RMW\áD

]DXZD*D *H ÄGOD Z\MDQLHQLD RVRERZHJR FKDUDNWHUX F]\QyZ OXG]NLFK MHVW

U]HF] QLHRG]RZQ ]UR]XPLHQLH WHJR FR Z\QLND ] IDNWX L* E\ZDM VSHáQLDQH
wspólnie z innymi”

51

.

:HGáXJ . :RMW\á\ F]áRZLHN G]LDáDMF ZVSyOQLH ] LQQ\PL ]DFKRZXMH

ZDUWRü RVRERZ VZHJR F]\QX RUD] XU]HF]\ZLVWQLD WR FR Z\QLND ]H ZVSyOQRW\

G]LDáDQLD 5yZQRF]HQLH XU]HF]\ZLVWQLDQD MHVW ZDUWRü SHUVRQDOLVW\F]QD F]\QX
K.

:RMW\áD SU]H] XF]HVWQLFWZR UR]XPLH WXWDM ÄWR FR RGSRZLDGD WUDQVFHQGHQFML

RVRE\ Z F]\QLH ZyZF]DV JG\ WHQ F]\Q MHVW VSHáQLDQ\ ZVSyOQLH ] LQQ\PL

Z Uy*QoURGQ\FK UHODFMDFK VSRáHF]Q\FK F]\ PLG]\OXG]NLFK´

52

.

&]áRZLHN G]LDáDMF\ ZVSyOQLH ] LQQ\PL ZHGáXJ . :RMW\á\ NRQVW\WXXMH VL

poprzez uczestnictwo w swoim Esse

:VSyOQRWD G]LDáDQLD PDMFD X VZ\FK SRd-

VWDZ NRUHODFM F]\QX L RVRE\ Z\WZDU]D MDNE\ QRZ SRGPLRWRZRü ± ZVSyOQRW

NWyUD MHVW XG]LDáHP SHZQHM VSRáHF]QRFL

K.

:RMW\áD RNUHOD ZVSyOQRW ]H Z]JOGX QD PRPHQW SRGPLRWRZ\ ZVNa-

]XMF QD XF]HVWQLFWZR D QLH FHO NWyU\ Z\]QDF]D G]LDáDQLH ] LQQ\PL

:HGáXJ . :RMW\á\ FHO ZVSyOQHJR G]LDáDQLD MDNR F]\VWR SU]HGPLRWRZ\

QLH VWDQRZL Z FDáHM SHáQL GREUD ZVSyOQHJR 'REUR ZVSyOQH MHOL FKFHP\ RNUe-

OLü MDNR FHO WR W\ONR Z ]QDF]HQLX SRGPLRWRZ\P L SU]HGPLRWRZ\P . :RMW\áD

VWZLHUG]D *H Ä]QDF]HQLH SRGPLRWRZH GREUD ZVSyOQHJR áF]\ VL FLOH

] XF]HVWQLFWZHP MDNR ZáDFLZRFL RVRE\ L F]\QX´

53

.

50

Zob. K.

:RMW\áD Osoba i czyn, dz. cyt., s. 303.

51

Dz. cyt., s. 304.

52

7DP*H V

53

7DP*H V

Ryszard Wójtowicz

198

K.

:RMW\áD DQDOL]XMF PRPHQW\ NRQVW\WXW\ZQH GOD XF]HVWQLFWZD ]DXZD*D

*H RG ZVSyOQRW\ E\WRZDQLD F]áRZLHN RF]HNXMH *H EG]LH PyJá Z\ELHUDü WR FR

LQQL Z\ELHUDM MDNR GREUR ZáDVQH 'REUR NWyUH VáX*\ VSHáQLDQLX ZáDVQHM RVRE\

RF]HNXMH UyZQLH* DE\ ZH ZVSyOQRWDFK RSDUW\FK QD GREUX ZVSyOQ\P MHJR F]y-

Q\ VáX*\á\ ZVSyOQRFLH L M SRGWU]\P\ZDá\

:\GDMH VL *H MHVW WR VZRLVWD GHNODUDW\ZQRü RVRE\ NWyU . :RMW\áD X]a-

VDGQLD ZVND]XMF QD SRVWDZ\ Z\VWSXMFH ZH ZVSyOQocie.

8F]HVWQLFWZR MDNR SRGVWDZD ZVSyOQRW\ ZHGáXJ . :RMW\á\ ]DZLHUD Z Vo-

ELH SRVWDZ VROLGDUQRFL L VSU]HFLZX 3RVWDZD VROLGDUQRFL MHVW ZHGáXJ DXWRUD

NRQVHNZHQFM E\WRZDQLD L G]LDáDQLD ] LQQ\PL Z SRVWDZLH WHM GREUR ZVSyOQH

ZDUXQNXMH L Z\]ZDOD XF]HVWQLFWZR Ä6ROLGDUQRü R]QDF]D VWDá JRWRZRü GR

SU]\MPRZDQLD WDNLHM F]FL MDND ND*GHPX SU]\SDGD Z XG]LDOH ] WHM UDFML *H MHVW

F]áRQNLHP RNUHORQHM ZVSyOQRW\´

54

. Postawie tej towarzyszy wyczucie potrzeby

ZVSyOQRW\ FR ZHGáXJ . :RMW\á\ VSUDZLD *H Z\NUDF]D VL SR]D SDUW\NXODU\]P

-HVW WR WDN*H VZRLVW\ NRPSOHPHQWDU\]P F]\OL JRWRZRü GR ÄGRSHáQLHQLD´ F]y-

QHP WHJR FR LQQL Z\SHáQLDM ZH ZVSyOQRFLH

Natomiast postawa sprzeciwu

Z\UD*D VL ZH ZáDVQ\P VSRVRELH ZLG]HQLD

ZVSyOQRW\ 3RVWDZD WD QLH Z\NOXF]D VROLGDUQRFL QLH MHVW ]Z\Ná QHJDFM GREUD
wspólnego, jest to konstruktywna forma sprzeciwu. K.

:RMW\áD Z\UD*D W So-

VWDZ QDVWSXMFR ÄWUHFL VSU]HFLZX MHVW W\ONR VSRVyE SRMPRZDQLD D SU]HGH

ZV]\VWNLP VSRVyE XU]HF]\ZLVWQLHQLD GREUD ZVSyOQHJR ]ZáDV]F]D SRG NWHP
uczestnictwa”

55

.

3U]HGVWDZLRQH SRVWDZ\ ZHGáXJ :RMW\á\ V SRVWDZDPL DXWHQW\F]Q\PL

Z SU]HFLZLHVWZLH GR NRQIRUPL]PX Konformizm wskazuje, zdaniem autora,

QD EUDN ]DVDGQLF]HM VROLGDUQRFL RUD] XQLNDQLH VSU]HFLZX 3U]\MPXMF W SRVWa-

Z F]áRZLHN VWDMH VL SRGPLRWHP ÄG]LDQLD VL´ D QLH VSUDZF ZáDVQHM SRVWDZ\

&]áRZLHN UH]\JQXMH ]H VSHáQLDQLD VLHELH Z G]LDáDQLX ÄZVSyOQLH ] LQQ\PL´

L SRSU]H] WR G]LDáDQLH :HGáXJ . :RMW\á\ Ä.RQIRUPL]P MHVW ]DSU]HF]HQLHP

XF]HVWQLFWZD ZH ZáDFLZ\P ]QDF]HQLX WHJR VáRZD´

56

.

:VSyOQRWD VWDQRZL SHZLHQ V\VWHP RGQLHVLHQLD NWyUHJR Uy*QRURGQRü

Z\QLND ] PR*OLZRFL XF]HVWQLFWZD ZV]\VWNLFK RVyE RGQLHVLHQLHP W\P MHVW

ÄEOL(QL´ 3RMFLH EOL(QL MHVW EDUG]LHM SRGVWDZRZH QL* ÄF]áRQHN ZVSyOQRW\´
K.

:RMW\áD Z\UD*D WR ZSURVW ÄOXG]LH V OXE VWDM VL F]áRQNDPL ZVSyOQRW V OXE

VWDM VL VRELH Z W\FK ZVSyOQRWDFK EOLVF\ OXE REF\ QDWRPLDVW VWDOH ZV]\VF\

V EOL(QLPL L QLH SU]HVWDM QLPL E\ü´

57

.

Ä%OL(QL´ VWDMH VL Z V\VWHPLH :RMW\á\ NDWHJRUL NWyUD Z\]QDF]D SRGVWDZ

PLG]\ OXG(PL 0R*QD NRQNOXGRZDü *H LVWRWD XF]HVWQLFWZD ZHGáXJ :RMW\á\

54

7DP*H V

55

7DP*H V

56

7DP*H V

57

7DP*H V

&]áRZLHN L ZVSyOQRWD Z XMFLX .DUROD :RMW\á\

199

SROHJD QD F]\P ZLFHM QL* QD SU]\QDOH*QRFL GR ZVSyOQRW\ SROHJD QD ]GROQo-

FL GR XF]HVWQLFWZD Z F]áRZLHF]HVWZLH LQQ\FK ÄEOL(QLFK´ 2VRED VWDMH VL

F]\QQLNLHP HOHPHQWHP ZLNV]HM FDáRFL MDN MHVW ZVSyOQRWD NWyUD MHVW

ÄIDNW\F]QLH KLHUDUFKLF]Q VWUXNWXU HNOH]MDOQ VWUXNWXU GRPLQXMF QDG natu-

UDOQRRVRERZ ZL]M F]áRZLHND´

58

.

5HNDSLWXOXMF QDOH*\ ]DXZD*\ü *H F]áRZLHN Z P\OL . :RMW\á\ MDZL VL

jako osoba, ta natomiast, jak zaznacza K.

.RáRG]LHMF]\N XMDZQLD VL MDNR ZDr-

WRü SHUVRQDOQD

59

.

W antropologii K.

:RMW\á\ ZLGRF]QH V GZLH WHQGHQFMH SLHUZV]D ± WR NUy-

tyka stricte

UDFMRQDOLVW\F]QRHPSLU\VW\F]QHJR XMFLD F]áRZLHND GUXJD ± WR SUó-

ED Z\MFLD SR]D ÄDQWURSRFHQWU\]P WHRFHQWU\F]Q\´ NWyU\ SUyEXMH XMü F]áRZLHND

MDNR LVWRW QLH]PLHQQ L WDMHPQLF]

Zdaniem K.

:RMW\á\ MHG\Q\P L ZáDFLZ\P VSRVREHP SR]QDQLD WDMHPQLF\

F]áRZLHND MHVW RGZRáDQLH VL GR 3LVPD Z : ]ZL]NX ] F]\P . :RMW\áD

ZVND]XMH QD F]WHU\ ZDUVWZ\ NRQVW\WXXMFH F]áowieka: warstwa materialno-
fizyczna, organiczna, psychiczna i duchowa. Struktura ta stanowi compositum
humanum, które zadaniem

:RMW\á\ QLH SR]ZDOD QD UHGXNFM F]áRZLHND GR PDWe-

ULL 6IHUD GXFKRZD GXV]D SRMWD MHVW MDNR ÄIRUPD´ Z UR]XPLHQLX arystotele-
sowsko-tomistycznym, tzn. jako: „podstawa substancjalnego konstytuowania

VL MDNR SRGVWDZD G]LDáDQLD L ]DVDGD FHORZRFL´

60

.

%\W RVRERZ\ PD ZHGáXJ . :RMW\á\ GRSLHUR VHQV JG\ ]DFKRG]L Z UHODFML

GR %RJD QDWRPLDVW XMFLD SR]EDZLDMFH F]áRZLHND WHM SLRQRZHM WUDQVFHQGHQFML
nazwie „dramatem humanizmu ateistycznego”

61

*RGQH XZDJL V F]WHU\ ZD*QH

atrybuty osoby, mianowicie: pierwszy –

QLHSU]HND]\ZDOQRü, inkomunikowal-

QRü RVRE\ NWyUHM LVWRWD WNZL ZH ZQWU]X ZLDGRPRFL GXV]\ F]áRZLHND D QLH
jego ontologii. Drugi atrybut osoby to

UR]XPQRü NWyUD VSHáQLD WU]\ IXQNFMH

SR]QDZF] ± SR]QDQLH SUDZG\ RGNU\ZD QDWXUDOQ\ SRU]GHN PRUDOQ\ SDUW\Fy-

SXMH Z ERVNLP (UyGOH SUDZD QDWXUDOQHJR IRUPXáXMH QRUP\ PRUDOQH JG\* PD

]GROQRü UR]SR]QDZDQLD GREUD L ]áD normatywna funkcja rozumu, polega na

SHZQ\P MHJR RJUDQLF]HQLX W]Q MHVW RQ SUDZRGDZF PRUDOQ\P DOH QRUP\ SRG

Z]JOGHP WUHFL V Z]JOGHP QLHJR KHWHURQRPLF]QH RFHQLDMFD funkcja ujaw-

QLD VL Z DSUREDFLH OXE GH]DSUREDFLH G]LDáD LQQ\FK OXE VLHELH WR QDWRPLDVW

ZL*H VL ] ZROQRFL L VXPLHQLHP

:ROQRü Z W\P XMFLX MHVW QDVWSQ\P WU]HFLP DWU\EXWHP RVRE\ ZROQRü

MHVW RVRELH LPPDQHQWQD MHGQDN*H SRGSRU]GNRZDQD UR]XPRZL D SU]H] QLHJR

58

Z. Stachowski,

.XOWXUD L QDXND Z P\OL -DQD 3DZáD ,,, [w:] &]áRZLHN L NXOWXU\, WSS Ty-

czyn 2000, s. 267.

59

Zob. K.

.RáRG]LHMF]\N (W\ND VSRáHF]QD .DUROD :RMW\á\ $ 0DUV]DáHN 7RUX V

60

7DP*H V

61

7DP*H V

Ryszard Wójtowicz

200

SUDZG]LH FR Z\NOXF]D GRZROQRü L SU]\SDGNRZRü

62

. Rozum rozpoznaje dobro

L QDNLHURZXMH DNW\ZQRü ZROL SRSU]H] GREUR NX SUDZG]LH D LVWRWD ZROQRFL

XMDZQLD VL Z ]GROQRFL Z\ELHUDQLD PRJ ± QLH PXV] 2GNU\ZDQD SU]H] Uo-

]XP L ZROQ ZRO SUDZGD SRVLDGD FKDUDNWHU QRUPDW\ZQ\ D QLH RSLVRZ\

Kolejnym, czwartym atrybutem osoby jest sumienie, którego nie sposób po-

Mü EH] SHZQHJR URG]DMX G]LDáDQLD DNW\ZQRFL NWyUD SROHJD QD RFHQLH PRUDOQHM

]H Z]JOGX QD GREUR OXE ]áR 3RGVWDZ RFHQ\ PR*H E\ü W\ONR SUDZH VXPLHQLH

NWyUH GRVWRVRZXMH G]LDáDQLH RVRE\ GR RELHNW\ZQ\FK QRUP PRUDOQRFL =GDU]D VL

]DXZD*D :RMW\áD *H VXPLHQLH EáG]L ] SRZRGX QLHZLHG]\ 7DN ZLF UROD VXPLe-

QLD SROHJD QD Z\ZRáDQLX SRZLQQRFL VSHáQLHQLD F]\QX PRUDOQLH GREUHJR (UyGáHP

]D PRUDOQRFL MHVW 3LVPR Z V]F]HJyOQLH 1RZ\ 7HVWDPHQW L Z]yU QDMGRVNRQDl-

V]\ ± -H]XV &KU\VWXV -HGQDN*H MHG\Q\P FR GR QLHRP\OQHM NZDOLILNDFML F]\QyZ

HW\F]Q\FK Z\MDQLDQLD ZWSOLZRFL L RNUHODQLD WUHFL QRUP PRUDOQ\FK MHVW .o-

FLyá

63

: ]ZL]NX ] W\P LVWQLHMH NRQLHF]QRü SRGSRU]GNRZDQLD VXPLHQLD .o-

FLRáRZL JG\* VXPLHQLH FKFH E\ü SUDZH D SUDZH PR*H E\ü JG\ NLHUXMH VL SUDw-

G]LZ\PL ZDUWRFLDPL PRUDOQ\PL W\PL ] NROHL G\sSRQXMH .RFLyá

7DN ZLF .RFLyá MHVW W LQVW\WXFM NWyUD MDNR MHG\Q\ VSDGNRELHUFD &KUy-

VWXVD Z VSRVyE ÄQLHRP\OQ\´ GRVWRVRZXMH WUHFL HZDQJHOLL GR SRWU]HE VZRLFK
wyznawców. Jak zaznacza K.

.RáRG]LHMF]\N Ä.RFLyá FRUD] GRNáDGQLHM RNUe-

OD FR MHVW PRUDOQLH GREUH D FR QLH FR MHVW UHDOL]DFM OXE QHJDFM QRUP\ SHUVo-
nalistycznej”

64

1RUPD SHUVRQDOLVW\F]QD Z W\P XMFLX VSURZDG]D VL GR UR]XPLe-

QLD RVRE\ MDNR ZDUWRFL PRUDOQHM NWyUD Z\UD*D VL Z VWZLHUG]HQLX *H osoba nig-

G\ QLH SRZLQQD E\ü GOD GUXJLHM RVRE\ MHG\QLH URGNLHP GR FHOX : ]ZL]NX ] W\P

MHG\Q\P SHáQRZDUWRFLRZ\P RGQLHVLHQLHP GR RVRE\ SRZLQQD E\ü PLáRü

8QDRF]QLD VL Z W\P PLHMVFX LVWRWQD ]DOH*QRü RVRE\ RG .RFLRáD 2Wy* Me-

*HOL ZROQRü RVRE\ PD UHDOL]RZDü VL SRSU]H] UHDOL]DFM ]DOHFH Ewangelii,

SRSU]H] WR FR ]DZDUWH Z 2EMDZLHQLX WR Z NRQVHNZHQFML ZROQRü WD SU]\So-

U]GNRZDQD MHVW .RFLRáRZL D R W\P MDN UHDOL]RZDü GRVNRQDáRü RVRE\ GHFy-

GXM Z NRQVHNZHQFML KLHUDUFKRZLH .RFLRáD

3RZ\*V]H UR]ZD*DQLD SRND]XM WHRUHW\F]QH LQVSLUDFMH NWyUH SRVáX*\á\

K.

:RMW\OH GR VWZRU]HQLD DQWURSRORJLL ZLDWD VSRáHF]QHJR JG]LH ZLDW RVyE

GHILQLRZDQ\ MHVW SU]H] ÄGRVNRQDá´ ZVSyOQRW MDN MHVW .RFLyá :L]MD WD ]a-
znacza Z. Stachowski, jest: „...

JOREDOL]XMF L XQLZHUVDOL]XMF WRWDOL]DFM PLVML

L SRVáDQQLFWZD .RFLRáD MHJR VSHáQLHQLHP VL VZRLVW ILQDOL]DFM Z ZLHFLH
który trzeba szybko

UHHZDQJHOL]RZDü´

65

3URFHV\ MDNLH ]DFKRG] REHFQLH Z (XURSLH Z\ND]XM RGPLHQQH WHQGHQFMH

od idei K.

:RMW\á\ ± -DQD 3DZáD ,, (XURSD MDNR NRQW\QHQW wieloetniczny, wie-

62

7DP*H V

63

=RE WDP*H V

64

7DP*H V

65

Z. Stachowski,

.XOWXUD L QDXND Z P\OL -DQD 3DZáD ,,, dz. cyt., s. 268.

&]áRZLHN L ZVSyOQRWD Z XMFLX .DUROD :RMW\á\

201

lokulturowy i wielonarodowy, zmierza raczej ku pluralizmowi, a nie hegemonii

.RFLRáD

66

1DWRPLDVW VWDWXV ZVSyáF]HVQHJR .RFLRáD NDWROLFNLHJR Z (XURSLH

]PLHQLá VL ] Ä.RFLRáD OXGX´ QD Ä.RFLyá GLDVSRU\´ :\GDMH VL *H VWDQ WHQ MHVW

SRG\NWRZDQ\ SURFHVDPL X SRGVWDZ NWyU\FK OH*\ ÄU\QHN´ ] UHJXáDPL HNRQRPLL

L QLHZLG]LDOQ UN $GDPD 6PLWKD NWyUD GRW\ND WDN*H UHOLJLL WD ]D MHVW ZVSyá-

F]HQLH GOD ZLHOX OXG]L NZHVWL Z\ERUX D QLH SU]\QDOH*QRFL

67

.

NbehkhnkdZy Zgljhiheh]by DZjhey <hclueu fh`_l [ulv ZgZebabj-

h\ZgZ \ g_kdhevdbo iehkdhklyo H^gbf ba _z \_dlhjh\ y\ey_lky khpbZevgh_

dhee_dlb\gh_ baf_j_gb_ Ebqghklv dZd ^bgZfbq_kdbc fhf_gl [ulby \ iheghc

f_j_ j_Zebam_lky ebrv \ _z hlghr_gbb d [eb`g_fm d hdjm`Zxs_fm _z

khh[s_kl\m

DZd gZf ij_^klZ\ey_lky fu fh`_f mdZaZlv gZ oZjZdl_jgmx q_jlm

fukeb <hclueu Z bf_ggh bkoh^y ba hglheh]bb ebqghklb D <hclueZ bs_l

h[hkgh\Zgb_ ^ey i_jkhgZebafZ \ n_ghf_gheh]bb k l_f qlh[u j_amevlZl

ihbkdZ \uykgblv \ jZfdZo wde_abheh]bb

Karol

:RMW\áD¶V SKLORVRSKLFDO DQWKURSRORJ\ PD\ EH DQDO\]DEOH RQ D IHZ

levels. One of its supplementations is a social, a collective dimension. A person
as dynamic moment of being its fluffiness gain in the relation to neighbour,
community of neighbours.

It seems that we can point characteristic feature of Karol

:RMW\áD¶V

thought, namely: starting from ontology of a person, K.

:RMW\áD LV VHDUFKLQJ

justification for personalism in phenomenology, that consequently outcome of
searching explain in the framework of ecclesilogy.

66

Zob. R. Wójtowicz,

-DQD 3DZáD ,, XMFLH NXOWXU\ 'LDORJ ] NXOWXUDPL L UHOLJLDPL QLHFKU]e-

FLMDVNLPL, [w:] Dyktat, protest i integracja w kulturze, red. Z. Stachowski, Warszawa–Tyczyn

V 3RU WDN*H = Stachowski, 0LHMVFH QDURGyZ VáRZLDVNLFK w QDXF]DQLX -DQD 3DZáD ,,

0LG]\ .DWROLFN XQLZHUVDOQRFL D VáRZLDVN UHJLRQDOQRFL [ws:] Filozofia i religie w kultu-

U]H QDURGyZ VáRZLDVNLFK, WSP, Rzeszów 1995, s. 246.

67

Zob. Z. Stachowski

.áRSRW\ ] SDPLFL, [w:] 3DPLü GOD SU]\V]áRFL, red. Z. Stachowski,

Tyczyn, 2002, s. 136.