PIOTR SKARGA (1536-1612)

Piotr Skarga urodził się w Grójcu na Mazowszu, w ubogiej, mieszczańskiej rodzinie.

Po ukończeniu Akademii Krakowskiej otrzymał święcenia kapłańskie i wyjechał na

dalsze studia do Rzymu. Tam wstąpił do zakonu jezuitów. Po powrocie do Polski

stał się gorliwym organizatorem szkolnictwa jezuickiego. Zakładał liczne kolegia

jezuickie w całym kraju, a od 1579 r. został pierwszym rektorem Akademii w Wilnie.

Bierze żywy udział w walce z różnowiercami, zwalczając ich piórem, kaznodziejskim

słowem, posuwając się nawet do politycznych interwencji. Opowiada się za

zjednoczeniem kościoła wschodniego z zachodnim.

Bardzo pożyteczna i owocna jest także działalność filantropijna księdza Skargi,

założyciela stowarzyszeń opiekuńczych w rodzaju "Bractwa Miłosierdzia", czy

"Banku pobożnego", spełniającego rolę kasy pożyczkowej dla ludzi ubogich.

We wszystkich tych tak różnorodnych dziedzinach rozwinął Skarga ogromną

gorliwość w pracy, zapał, poświęcenie i bezinteresowność. Te cechy jego

charakteru zostały docenione przez króla Zygmunta III Wazę, który powołał go na

stanowisko nadwornego kaznodziei, którą to funkcję pełnił Skarga przez 24 lata.

Aby obiektywnie przedstawić postać tego tego publicysty i żarliwego patrioty należy

dodać, że w 1606 roku sprzeciwił się uchwaleniu sejmowego edyktu tolerancyjnego

dla różnowierców, przez co przyczynił się pośrednio do wybuchu rokoszu

Zebrzydowskiego, skierowanego przeciwko antyreformacyjnej i absolutystycznej

polityce Zygmunta III Wazy.

Dzieła pisarskie Piotra Skargi były ściśle związane z jego działalnością religijną,

społeczną i polityczną. Najważniejszym dziełem nadwornego kaznodziei są wydane

w 1597 roku "Kazania sejmowe". Nie należą one do literatury religijnej, lecz są

doskonale ułożonym traktatem politycznym o przebudowie państwa polskiego. Jako

katolik i patriota autor walczył o przywrócenie w Polsce jedności religijnej,

wzmocnienie władzy królewskiej oraz usunięcie krzywd społecznych i

niesprawiedliwych praw. Osiem kazań o osiem rozdziałów rozprawy politycznej o

najważniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach ich

przezwyciężenia.

"Kazania sejmowe" Skargi są najszlachetniejszym dziełem polskiej literatury

politycznej XVI wieku. Wyraziła się w nich cała osobowość twórcy, człowieka

wielkiego serca i wielkiego ducha, który całe swe życie poświęcił trzem ideałom:

miłości Boga, miłości Kościoła i miłości narodu. Obdarzony wspaniałą wymową jako

kaznodzieja wywierał na słuchaczy wpływ tak potężny, że nazwano go "tyranem

dusz ludzkich". W obrazach pełnych grozy i napięcia dramatycznego roztaczał wizję

upadku państwa i jego ostatecznej katastrofy, jeśli naród się nie opamięta, win i

błędów nie poprawi. Niestety, nie oglądał ani opamiętania, ani poprawy, toteż w

chwili zniechęcenia pisał: "Nie wiem, czem się dzieje, iż nie pomaga mi poselstwo

Twoje i wołanie moje; do pokuty rzadki bardzo powstaje; twarda rola strudziła wołu

starego, a pracy na niej w dobrem żniwie nie znać; chytre ryby od sieci twojej

uciekając, poimać się nie dają".

W zakresie formy wypowiedzi Skarga nawiązuje do stylu Starego Testamentu, w

którym zapowiada się upadek Jerozolimy i zgubę grzesznego narodu izraelskiego.

Utwór należy do gatunku publicystyki dydaktycznej, w której osoba pouczająca głosi

prawdy nieomylne. Skarga doskonale opanował sztukę starożytnej retoryki, stosują

często pytania retoryczne, przeciwstawienia, ciągi epitetów, zdań łączonych wciąż

tym samym spójnikiem i szyk przestawny, co doskonale wzmagało dramatyzm

wypowiedzi.