Piotr Skarga (kaznodzieja)
Piotr Skarga, właściwie Piotr Powęski (urodzony 2 lutego 1536 w Grójcu, zmarł 27 września 1612 w Krakowie) jezuita, teolog, pisarz i kaznodzieja. Był czołowym polskim przedstawicielem kontrreformacji i nadwornym kaznodzieją Zygmunta III.
Miał pochodzenie szlacheckie. W latach 1552-1555 studiował na Akademii Krakowskiej, następnie udał się do Włoch, gdzie w Rzymie w roku 1559 wstapił do zakonu jezuitów. Powróciwszy po dwóch latach do kraju zajął się zakładaniem w Polsce kolegiów jezuickich (był między innymi pierwszy rektorem Kolegium w Poznaniu), a także działalnością filantropijną (założył w Krakowie Bank Pobożny dla ochrony ludzi przed lichwą). W Krakowie założył lombard dla ubogich, pierwowzór instytucji charytatywnej. W roku 1564 we Lwowie przyjął święcenie kapłańskie i jako kanonik zaczął działalność kaznodziejską. między innymi przy katedrze Św. Jana w Warszawie. Był wybitnym duszpasterzem Litwy i Białorusi. Zapisał się jako założyciel wielu kolegiów jezuickich, np. w Połocku, Rydze, Dorpacie.
Był pierwszym rektorem akademii jezuickiej w Wilnie (1579-1584). Od 1588 roku przez 24 lata pełnił funkcję nadwornego kaznodzieji Zygmunta III Wazy, który cenił go za wyjątkową osobowość i talenty krasomówcze. Stał się zwolennikiem ograniczenia władzy Sejmu i zwiększenia władzy królewskiej. Piętnował wady polskiej szlachty. Był przeciwnikiem przyjęcia przez Zygmunta III korony szwedzkiej. Był współtwórcą unii brzeskiej.
Dzieła
Kazanie Skargi, Jan Matejko
Powiększ
Kazanie Skargi, Jan Matejko
* Żywoty świętych (1579, ukazało się 8 wydań za życia autora)
* Kazania sejmowe (1597, w rzeczywistości nigdy nie wygłoszone)
* Żołnierskie nabożeństwo (1618)
W swojej twórczości Skarga prezentuje bogaty, ornamentacyjny styl oratorski o kunsztownej konstrukcji z wpleceniem wydarzeń polskich w prozę stylizowaną na biblijne księgi prorockie. Narrator jawi się jako profetyczny obrońca wartości i tradycji narodowej, a także wiary chrześcijańskiej. Wizerunek Skargi jako natchnionego narodowego kaznodzieji utrwalili romantycy przede wszystkim Mickiewicz i Norwid, a także malarz Jan Matejko (Kazanie Skargi).
Kazania sejmowe - omówienie
Motywem przewodnim są choroby jakie toczą Rzeczpospolitą. Pierwszą chorobą jest nieżyczliwość ludzka wobec Rzeczypospolitej, czyli brak miłości ojczyzny i przedkładanie interesu własnego nad dobro kraju. Drugą chorobą jest niezgoda wewnętrzna, trzecią różnowierstwo, czwartą osłabienie władcy króla. Piątą chorobę stanowią niesprawiedliwe prawa oraz nie praworządność, jako szóstą zaś kaznodzieja wymienia upadek moralności w kraju. W swych kazaniach charakteryzuje zgubny wpływ, jaki choroby te mają na Polskę, udziela też rad jak z nimi walczyć. W drugim kazaniu porównuje ojczyznę do matki, która urodziła i wychowała dzieci. Za to należy się jej cześć i szacunek. W kazaniu tym występuje również znana alegoria ojczyzny jako tonącego okrętu. Gdy okręt tonie należy go ratować, a nie myśleć o własnym dobytku, bo wtedy można zginąć razem ze statkiem. Podobnie jest z ojczyzną. Gdy znajduje się ona w niebezpieczeństwie, tylko głupcy i nikczemnicy myślą o własnym majątku, patrioci starają się ratować swój kraj, wiedząc, że jego dobro jest dla nich ratunkiem. Skarga przepowiada, że rozplenienie się chorób może spowodować upadek Rzeczypospolitej. O jego przenikliwości świadczy fakt, że w niecałe 200 lat później Polska zniknęła z mapy Europy.
Niepokój Piotra Skargi o los państwa w "Kazaniach sejmowych"
Piotr Skarga (1536 - 1612) był duchownym, członkiem zakonu jezuitów, człowiekiem bardzo wykształconym, nadwornym kaznodzieją Zygmunta III Wazy. Dlatego też wygłaszał często do otoczenia królewskiego oraz do posłów płomienne kazania nacechowane głęboką troską o losy państwa. Osiem z nich zostało wydrukowanych w 1597 roku ("Kazania sejmowe").
Kazanie II jest poświęcone miłości do ojczyzny i analizie "chorób Rzeczypospolitej", do których autor zalicza: - brak zainteresowania własnym państwem, - dbanie wyłącznie o własne interesy, - waśnie sąsiedzkie, - osłabienie wiary katolickiej przez innowierców, - osłabienie władzy królewskiej, - niesprawiedliwe prawa.
Ojczyznę uważa Skarga za naszą matkę, każe ją kochać za to wszystko, co jej zawdzięczamy. Ponieważ autor przemawia do posłów reprezentujących szlachtę, uzmysławia im, że od matki-ojczyzny otrzymali wszystko: bogactwa, tytuły. Tymczasem szlachta nie troszczy się o nią, nie dba o jej bezpieczeństwo, osłabia jej siłę swoim postępowaniem.
W zakończeniu autor porównuje ojczyznę do okrętu. Jest on uszkodzony i powoli tonie, a jego pasażerowie - Polacy zamiast ratować go, ratują swoje tobołki, nie rozumiejąc, że gdy okręt zatonie, pasażerowie wraz ze swoim dobytkiem też pójdą na dno.
Kazanie VIII poświęcone jest wyjaśnieniu "szóstej choroby" Rzeczpospolitej. Piotr Skarga nawiązuje w nim do biblijnych przypowieści o upadku Jerozolimy. Gani szlachtę za wyzyskiwanie chłopów i ich poniżanie. Króla oskarża o nadawanie szlachcie przywilejów, które ugruntowują bezkarność szlachty. Porównuje sprawy państwa do rozmowy Boga z Izajaszem. Stwórca mówi, że ludzie odsuwają się od niego, czyniąc zło i niesprawiedliwość. Skarga przepowiada bliski upadek Rzeczypospolitej i wielką niewolę oraz ubóstwo.