B

OGDAN

W

ALCZAK

Co to jest je˛zyk polityki?

Przyjmijmy na wste˛pie bez dyskusji, z˙e je˛zyk polityki istnieje. Przesłanka˛ takiego
załoz˙enia moz˙e byc´ choc´by obecna konferencja. Skoro grono powaz˙nych bada-
czy (sa˛dze˛, z˙e bez przesady czy pochlebstwa moz˙na tak okres´lic´ jej uczestników)
zgłasza w niej swój udział, zapowiadaja˛c referaty traktuja˛ce o róz˙nych aspektach
je˛zyka polityki, to znaczy, z˙e przynajmniej praktycznie identyfikuje jego przeja-
wy, a zatem dysponuje chociaz˙by wiedza˛ jasna˛ w kwestii, co to jest je˛zyk poli-
tyki. Chodziłoby zatem o to, by od wiedzy jasnej w tym przedmiocie dojs´c´ do
wiedzy wyraz´nej.

Ograniczaja˛c do absolutnego minimum strone˛ terminologiczna˛ naszego wy-

wodu stwierdzimy tylko, iz˙ w wyraz˙eniu je˛zyk polityki je˛zyk nie oznacza oczywi-
s´cie ani je˛zyka w ogóle (jako dwuklasowego systemu znaków arbitralnych o cha-
rakterze fonemowym), ani je˛zyka narodowego (etnicznego, etnolektu). W gre˛ nie
wchodzi tez˙ uz˙ycie wyraz´nie metaforyczne w rodzaju je˛zyk (czy mowa) kwiatów.
A zatem je˛zyk w wyraz˙eniu je˛zyk polityki moz˙e oznaczac´ tylko jedno: odmiane˛
je˛zykowa˛ – w tym znaczeniu, w jakim termin ten został uz˙yty w tytułach zna-
nych prac Antoniego Furdala czy Aleksandra Wilkonia

1

.

Odmiany je˛zykowe (zwane tez˙ je˛zykami, wariantami, wersjami, typami itp.)

sa˛ skutkiem zróz˙nicowania je˛zyka narodowego. Zróz˙nicowanie to moz˙e byc´
zasadniczo trojakie: terytorialne, socjalne (w najszerszym rozumieniu tego sło-
wa) i funkcjonalne lub stylowe (równiez˙ w najszerszym tego słowa znaczeniu).
W zwia˛zku z tym i odmiany je˛zykowe moga˛ byc´ zasadniczo trojakie: terytorial-
ne, socjalne i funkcjonalne (stylowe).

Jest sprawa˛ oczywista˛, z˙e je˛zyk polityki nie jest odmiana˛ terytorialna˛. W tym

miejscu jednak oczywistos´c´ sie˛ kon´czy. Nie jest juz˙ całkiem oczywista
odpowiedz´ na pytanie, czy je˛zyk polityki jest odmiana˛ socjalna˛ (s´rodowiskowa˛).
Innymi słowy: czy je˛zyk polityki to tyle co je˛zyk polityków – jak je˛zyk ucznio-
wski (gwara uczniowska) to tyle co je˛zyk uczniów, a je˛zyk złodziejski (gwara
złodziejska, z˙argon złodziejski itp.) to tyle co je˛zyk złodziei.

1

A. F u r d a l, Klasyfikacja odmian współczesnego je˛zyka polskiego, Wrocław 1973;

A. W i l k o n´, Typologia odmian je˛zykowych współczesnej polszczyzny, Katowice 1987.

Autorami tekstów, które identyfikujemy (kieruja˛c sie˛ wiedza˛ jasna˛ w tym

wzgle˛dzie) jako przejawy (realizacje) je˛zyka polityki, sa˛ 1) politycy, 2) ludzie
z nimi zwia˛zani (doradcy, rzecznicy prasowi, specjalis´ci z zakresu socjotechniki,
propagandy, reklamy itp. – ich rola jest szczególnie widoczna w czasie kampanii
wyborczych) i 3) dziennikarze, zwłaszcza (czy s´cis´lej) dziennikarze wyspecjali-
zowani w problematyce politycznej. Wprawdzie – co cze˛sto sie˛ podkres´la – nie
wytworzyła sie˛ jeszcze w Polsce warstwa (grupa) polityków zawodowych i dzi-
siejsze elity polityczne składaja˛ sie˛ w przewaz˙aja˛cej cze˛s´ci nie z profesjonali-
stów, lecz z amatorów. Mimo to sa˛dze˛, iz˙ autorzy tekstów identyfikowanych jako
realizacje je˛zyka polityki stanowia˛ jakies´ s´rodowisko, choc´ nie jest to zapewne
s´rodowisko tak spójne i wyraz´nie okres´lone, jak uczniowskie, studenckie, ło-
wieckie itp. Z punktu widzenia nadawcy tekstów politycznych moz˙na by zatem
okres´lic´ je˛zyk polityki jako je˛zyk s´rodowiska – nazwijmy je umownie – poli-
tyków i ludzi z nimi zwia˛zanych (s´rodowiska polityki). Co jednak nie pozwa-
la nam uznac´ je˛zyka polityki za odmiane˛ s´rodowiskowa˛ (a wie˛c socjalna˛),
to wzgla˛d na odbiorce˛ tych tekstów.

Odmiany s´rodowiskowe słuz˙a˛ przede wszystkim (jes´li nie wyła˛cznie) komu-

nikacji je˛zykowej (w szerokim tego słowa znaczeniu, nie wyła˛czaja˛cym ekspresji
je˛zykowej) wewna˛trz s´rodowiska (grupy). Posługiwanie sie˛ nimi jest oznaka˛
przynalez˙nos´ci do grupy i – przynajmniej w pewnym stopniu – przejawem izo-
lacji w stosunku do innych grup. Jest – mówia˛c najkrócej – znakiem i wyrazem
pewnego wtajemniczenia ła˛cza˛cego członków grupy i odróz˙niaja˛cego ich od pro-
fanów. Sta˛d obecne we wszystkich odmianach s´rodowiskowych (choc´ w róz˙nym
stopniu – zalez˙nie od izolacji danego s´rodowiska w stosunku do pozostałej cze˛s´ci
społeczen´stwa) pierwiastki tajnos´ci, a w kaz˙dym razie bezsporna hermetycznos´c´
je˛zykowa (dzis´ juz˙ oczywis´cie bardziej teoretyczna czy „modelowa” niz˙ empiry-
czna – wobec nieostros´ci podziałów społecznych i granic s´rodowiskowych, po-
woduja˛cej wzajemne przenikanie sie˛ róz˙nych odmian i przepływ s´rodków je˛zy-
kowych włas´ciwych jednym odmianom do innych odmian).

Tymczasem tej „modelowej”, zamierzonej hermetycznos´ci nie obserwuje sie˛

w je˛zyku polityki. Przeciwnie – teksty be˛da˛ce realizacjami je˛zyka polityki maja˛
w intencji ich autorów trafic´ do moz˙liwie najszerszych rzesz społeczen´stwa,
uz˙ytkowników je˛zyka narodowego. (Jes´li zdarzaja˛ sie˛ hermetyczne teksty polity-
czne – jest to wypadek „błe˛du w sztuce”, spowodowany zwykle uleganiem her-
metycznym modom i snobizmom je˛zykowym

2

). Choc´ wie˛c nadawcy tekstów

2

Trzeba tu jeszcze zaznaczyc´, z˙e czym innym jest hermetycznos´c´, a czym innym pewna

niedookres´lonos´c´ czy ogólnikowos´c´ niektórych tekstów politycznych oraz ich daleko nieraz posu-
nie˛ta formulicznos´c´ (operowanie gotowymi, kaz˙dorazowo tylko odtwarzanymi

〈

reprodukowanymi

〉

formułami o charakterze swoistych eufemizmów). Cechy te prymarnie sa˛ włas´ciwe bliskiej je˛zy-
kowi polityki (choc´ bynajmniej nie toz˙samej z nim) odmianie je˛zykowej, jaka˛ jest je˛zyk dyploma-
cji (ogólnikowos´c´ i formulicznos´c´ sa˛ w nim skutkiem swoistego „dyplomatycznego” tabu je˛zyko-
wego – zob. na ten temat m.in. S. W i d ł a k, Tabu i eufemizm w je˛zykach nowoz˙ytnych, „Biuletyn
Polskiego Towarzystwa Je˛zykoznawczego” XII, 1963; tenz˙e, Zagadnienie tabu i eufemizmu w je˛-

16

BOGDAN WALCZAK

politycznych daliby sie˛ pewnie zdefiniowac´ w kategoriach – dos´c´ wprawdzie
luz´nego – s´rodowiska społecznego, intencjonalny uniwersalizm przeznaczenia
tych tekstów (adresowanych do wszystkich uz˙ytkowników je˛zyka narodowego)
nie pozwala uznac´ je˛zyka polityki za odmiane˛ s´rodowiskowa˛ (a wie˛c socjalna˛).

Czy jest wie˛c je˛zyk polityki odmiana˛ funkcjonalna˛ (stylowa˛)?
Przy zasadniczej zgodzie co do kryteriów wyodre˛bniania odmian funkcjonal-

nych (stylowych) obserwuje sie˛ ws´ród badaczy daleko posunie˛te róz˙nice co do
stopnia szczegółowos´ci podziału je˛zyka ogólnego (literackiego) na odmiany sty-
lowe, a tym samym co do ich liczby. Skrajnie „minimalistyczne” stanowisko
zajmuje w tym wzgle˛dzie Antoni Furdal, który wyodre˛bnia tylko trzy odmiany:
potoczna˛, naukowo-zawodowa˛ i artystyczna˛

3

. Na ogół wyróz˙nia sie˛ tych odmian

wie˛cej, odmiany politycznej nie wyróz˙nia jednak – spos´ród dotychczasowych
badaczy – nikt. Co gorsza, wiele dotychczasowych uje˛c´ funkcjonalnego zróz˙ni-
cowania je˛zyka ogólnego „rozrywa” je˛zyk polityki – w tym sensie, iz˙ róz˙ne
teksty be˛da˛ce jego realizacjami sytuuje w róz˙nych odmianach (np. jedne teksty
polityczne w mys´l tych uje˛c´ znajda˛ sie˛ w obre˛bie realizacji stylu publicystyczne-
go, dziennikarskiego, inne – w obre˛bie realizacji stylu przemówien´ itp.). Skłania
to do wniosku, z˙e odmiana polityczna nie jest „klasyczna˛” odmiana˛ funkcjonal-
na˛, taka˛ jak je˛zyk potoczny, naukowy, urze˛dowy, artystyczny itp.

Rozstrzygnie˛cia interesuja˛cego nas tutaj zagadnienia statusu je˛zyka polityki

nie przyniesie takz˙e odwołanie sie˛ do rozwijanej ostatnio koncepcji genologii
lingwistycznej, zajmuja˛cej sie˛ – w odróz˙nieniu od genologii literackiej – niear-
tystycznymi gatunkami wypowiedzi

4

. Jest rzecza˛ oczywista˛, z˙e takie realizacje

je˛zyka polityki, jak program rza˛dowy czy partyjny, przemówienie sejmowe, mo-
wa wiecowa, slogan wyborczy itp., nie wykazuja˛ wspólnych cech gatunkowych,
nie dadza˛ sie˛ zatem sprowadzic´ do jednego gatunku wypowiedzi je˛zykowej.

Stosunkowo najłatwiejsze byłoby usytuowanie je˛zyka polityki w matryco-

wym schemacie całos´ciowej klasyfikacji odmian je˛zykowych Tadeusza Zgółki.
Kryterium tej klasyfikacji stanowia˛ „relacje dychotomiczne. Pod wzgle˛dem for-
malnym przypominaja˛ one zwłaszcza binarne relacje uz˙ywane do klasyfikacji na
przykład dz´wie˛ków mowy, proponowane w tradycyjnej fonologii strukturalnej”

5

.

zykach roman´skich, „Kwartalnik Neofilologiczny” XII, 1965, nr 1; M. S z w e c o w - S z e w-
c z y k, Tabu i eufemizmy je˛zykowe dawniej i dzis´, „Poradnik Je˛zykowy” 1974, nr 6; B. W a l-
c z a k, Magia je˛zykowa dawniej i dzis´, [w:] Je˛zyk zwierciadłem kultury, czyli nasza codzienna
polszczyzna, red. H. Zgółkowa, Poznan´ 1988). W niektórych tekstach je˛zyka polityki cechy te sa˛
wynikiem wpływu je˛zyka dyplomacji.

3

dz. cyt.

4

Zob. m.in. M. B a c h t i n, Estetyka twórczos´ci słownej, przeł. D. Ulicka, Warszawa 1986;

A. W i e r z b i c k a, Genry mowy, [w:] Tekst i zdanie. Zbiór studiów, red. T. Dobrzyn´ska
i E. Janus, Wrocław 1983; przede wszystkim S. G a j d a, Gatunkowe wzorce wypowiedzi, [w:]
Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny je˛zyk polski red. J. Bartmin´ski, Wrocław
1993, s. 245–258.

5

T. Z g ó ł k a, Parametry zróz˙nicowania je˛zykowego, [w:] Struktura logiczna rozumowan´

lingwistycznych, red. J. Pogonowski i T. Zgółka, Poznan´ 1990, s. 184.

Co to jest je˛zyk polityki?

17

Na schemat zróz˙nicowania je˛zykowego (liste˛ opozycji binarnych) składa sie˛
5 wymiarów, z których kaz˙dy obejmuje kilka parametrów (niektóre z nich, uje˛te
w nawias, maja˛ charakter potencjalny):

1. Rodzaj kanału: mówionos´c´, (gestowos´c´).
2. Rodzaj kontaktu: bezpos´rednios´c´ (face to face), oficjalnos´c´, spontanicz-

nos´c´, (personalnos´c´).

3. Rodzaj sensu komunikacyjnego: dialogowos´c´, informacyjnos´c´, perswazyj-

nos´c´, artystycznos´c´, performatywnos´c´.

4. Parametry społeczne: dorosłos´c´, wykształcenie, profesjonalnos´c´, (otwar-

tos´c´), (me˛skos´c´)

6

.

5. Parametry osadnicze: regionalnos´c´, wiejskos´c´.
Kaz˙dy z parametrów moz˙e w trakcie wyróz˙niania i charakterystyki poszcze-

gólnych odmian przybrac´ trzy wartos´ci: „+”, „–” i „+/–”.

Je˛zyk polityki moz˙na w tym schemacie scharakteryzowac´ (a wie˛c i usytuo-

wac´) przypisuja˛c poszczególnym parametrom naste˛puja˛ce wartos´ci: +/– mówio-
nos´c´, +/– bezpos´rednios´c´, + oficjalnos´c´, – spontanicznos´c´, +/– dialogowos´c´, +/–
informacyjnos´c´, + perswazyjnos´c´, +/– artystycznos´c´, +/– performatywnos´c´,
+ dorosłos´c´, + wykształcenie, +/– profesjonalnos´c´, + otwartos´c´, – regionalnos´c´,
– wiejskos´c´

7

. Rzecz w tym, iz˙ w ten sposób scharakteryzowany (i usytuowany)

je˛zyk polityki nie odróz˙nia sie˛ wystarczaja˛co wyraz´nie od innych w praktyce (na
podstawie wiedzy jasnej) wyodre˛bnianych odmian: łatwo zauwaz˙yc´, z˙e w zasa-
dzie takie same (dyskusyjna moz˙e byc´ tu jedynie wartos´c´ „+” parametru „oficjal-
nos´c´”) wartos´ci przyjmuja˛ poszczególne parametry przy próbie scharakteryzowa-
nia (i tym samym usytuowania) je˛zyka reklamy. Schemat Tadeusza Zgółki, zado-
walaja˛cy przy wyróz˙nianiu „klasycznych” odmian funkcjonalnych (a takz˙e
odmian socjalnych i terytorialnych), okazuje sie˛ wie˛c zbyt ogólny przy próbie
wyodre˛bnienia takich odmian, jak je˛zyk polityki

8

.

6

Parametr „gestowos´c´” umoz˙liwia wyróz˙nienie je˛zyka migowego głuchoniemych (+ gesto-

wos´c´). Futurologiczny parametr „personalnos´c´” umoz˙liwia odróz˙nienie kontaktu mie˛dzy podmio-
tami ludzkimi (+ personalnos´c´) od kontaktu mie˛dzy człowiekiem a maszyna˛ (– personalnos´c´).
Mało istotny dla polszczyzny parametr „me˛skos´c´” umoz˙liwia wyróz˙nienie je˛zyka kobiet (– me˛-
skos´c´). Tych parametrów nie biore˛ pod uwage˛ przy poniz˙szej próbie charakterystyki odmiany
politycznej. Uwzgle˛dniam natomiast parametr „otwartos´c´” umoz˙liwiaja˛cy wyróz˙nienie odmian
tajnych: z˙argonów, grypsery itp. (– otwartos´c´).

7

Niektóre parametry sa˛ oczywiste, inne wymagaja˛ komentarza. Parametr „dorosłos´c´” nie

wia˛z˙e sie˛ w sposób s´cisły z wiekiem, słuz˙y natomiast do wyróz˙nienia odmian dziecie˛cych i mło-
dziez˙owych (– dorosłos´c´); „dorosłos´c´” oznacza wie˛c po prostu „niemłodziez˙owos´c´”. Równiez˙
parametr „wykształcenie” nie wia˛z˙e sie˛ z jakims´ jego okres´lonym stopniem, słuz˙y natomiast do
wyróz˙nienia polszczyzny kulturalnej, czyli ogólnopolskiego je˛zyka literackiego (+ wykształcenie).
Parametr „regionalnos´c´” nie oznacza regionalnego zabarwienia odmian ogólnopolskich, lecz słuz˙y
do wyróz˙nienia gwar terytorialnych (+ regionalnos´c´). Wreszcie parametr „wiejskos´c´” umoz˙liwia
odróz˙nienie gwar ludowych, wiejskich (+ wiejskos´c´) od gwar miejskich (– wiejskos´c´).

8

Wprawdzie autor sie˛ zastrzega, z˙e jego schemat klasyfikacyjny ma charakter otwarty, co

„umoz˙liwia z jednej strony wprowadzenie do schematu nowych, niepostrzegalnych obecnie od-
mian, wersji, typów itp., z drugiej natomiast – dopuszczalna jest modyfikacja (uzupełnienie ba˛dz´

18

BOGDAN WALCZAK

Jez˙eli zgodzimy sie˛ z teza˛, z˙e je˛zyk polityki jest uz˙yciem je˛zyka ogólnego

(prymarnie w jego wariancie oficjalnym) do komunikowania (w szerokim tego
słowa rozumieniu, nie wyła˛czaja˛cym ekspresji, perswazji itp.) o sprawach poli-
tycznych (a wie˛c w okres´lonym celu) – musimy sie˛ w konsekwencji zgodzic´
z wnioskiem, z˙e jest on odmiana˛ jednak przede wszystkim funkcjonalna˛. Próba
jego usytuowania na tle „klasycznych” odmian funkcjonalnych (stylowych) wy-
maga jednak przyje˛cia naste˛puja˛cych (w niektórych wypadkach mniej lub bar-
dziej kontrowersyjnych) załoz˙en´:

1. Uszczegółowianie podziału je˛zyka ogólnego (literackiego) na odmiany

funkcjonalne (stylowe) moz˙e prowadzic´ nie tylko do wyodre˛bnienia bardziej
szczegółowych odmian w obre˛bie powszechnie przyjmowanych „klasycznych”
odmian funkcjonalnych, lecz takz˙e do wyodre˛bnienia odmian „pogranicznych”,
krzyz˙uja˛cych sie˛ z podziałem „klasycznym” (np. wyodre˛bnienie je˛zyka polityki
krzyz˙owałoby sie˛ z podziałem na takie odmiany funkcjonalne, jak styl publicy-
styczny

〈

dziennikarski

〉

i styl przemówien´).

2. Jednym z kryteriów podziału na odmiany funkcjonalne moz˙e byc´ kryte-

rium „tematyczne” (tzn. sfera rzeczywistos´ci pozaje˛zykowej, o której sie˛ mówi).
Kontrowersyjnos´c´ tego załoz˙enia osłabia fakt, iz˙ kryterium „tematyczne” jest
powszechnie przyjmowane jako „podkryterium” przy bardziej szczegółowym
podziale (róz˙nicowaniu) stylu naukowego (na style róz˙nych dziedzin nauki i dys-
cyplin naukowych)

9

. Oczywis´cie zasadnos´c´ kryterium „tematycznego” znalazła-

by potwierdzenie dopiero wtedy, gdyby sie˛ okazało, z˙e wyróz˙nione na jego
podstawie odmiany odznaczaja˛ sie˛ jako cechami swoistymi czyms´ wie˛cej niz˙
tylko swoistym „tematycznym” słownictwem (terminologia˛). Sa˛dze˛, z˙e je˛zyk
polityki ten warunek spełnia.

3. Przy wyodre˛bnianiu odmian funkcjonalnych (stylowych) moga˛ w gre˛

wchodzic´ – zarówno w planie nadawcy, jak i odbiorcy tekstów realizuja˛cych te
odmiany – takz˙e czynniki natury s´rodowiskowej (a wie˛c socjalnej). To załoz˙enie
z pozoru wydaje sie˛ najbardziej kontrowersyjne, warto jednak zwrócic´ w tym
konteks´cie uwage˛ na fakt, iz˙ na przykład w wypadku tekstów realizuja˛cych styl
artystyczny nadawca (choc´ nie odbiorca, bo przeznaczone sa˛ one – przynajmniej
intencjonalnie – dla wszystkich uz˙ytkowników je˛zyka ogólnego) moz˙e byc´ okre-
s´lony w kategoriach s´rodowiskowych, a w wypadku tekstów realizuja˛cych styl
naukowy (choc´ juz˙ nie popularnonaukowy) s´rodowiskowo moga˛ byc´ okres´leni
i nadawca, i odbiorca (sa˛ to teksty wytwarzane przez specjalistów danej dziedzi-
ny nauki dla tychz˙e specjalistów).

eliminowanie) listy zaproponowanych opozycji” (dz. cyt., s. 184), jednak juz˙ próba uwzgle˛dnienia
kryterium dominuja˛cej funkcji je˛zykowej (por. niz˙ej) wymagałaby – przy uje˛ciu binarnym – wpro-
wadzenia tylu parametrów, ile moz˙na funkcji je˛zykowych wyróz˙nic´, a próby uwzgle˛dnienia kryte-
rium „tematycznego” (por. niz˙ej) w ogóle nie moz˙na sobie w uje˛ciu binarnym wyobrazic´.

9

Zob. S. G a j d a, Podstawy badan´ stylistycznych nad je˛zykiem naukowym, Wrocław 1982;

M. R a c h w a ł o w a, Słownictwo tekstów naukowych, Wrocław 1986; S. M i k o ł a j c z a k,
Składnia współczesnych tekstów naukowych, Poznan´ 1990.

Co to jest je˛zyk polityki?

19

4. Konstytutywnym czynnikiem odmiany funkcjonalnej (stylowej) moz˙e byc´

dominuja˛ca w niej funkcja je˛zykowa. To załoz˙enie jest najmniej kontrowersyjne
(jes´li w ogóle kontrowersyjne), gdyz˙ w praktyce na podstawie dominuja˛cej fun-
kcji je˛zykowej wyróz˙nia sie˛ na przykład takie „klasyczne” odmiany stylowe, jak
styl artystyczny (dominacja funkcji poetyckiej, czyli autotelicznej).

Przyje˛cie tych załoz˙en´ pozwoli na okres´lenie je˛zyka polityki jako funkcjo-

nalnej odmiany je˛zyka ogólnego (prymarnie w jego wariancie oficjalnym), sto-
sowanej w tekstach, które: 1) sa˛ wytwarzane przez s´rodowisko polityków i ludzi
z nimi zwia˛zanych (doradców, rzeczników prasowych, pozostaja˛cych na usłu-
gach polityków specjalistów z dziedziny socjotechniki, propagandy, reklamy
itp.) oraz dziennikarzy specjalizuja˛cych sie˛ w problematyce politycznej, 2) sa˛
adresowane intencjonalnie do wszystkich uz˙ytkowników je˛zyka ogólnego, 3) do-
tycza˛ sfery polityki i 4) odznaczaja˛ sie˛ dominacja˛ funkcji perswazyjnej (przy
obecnos´ci – w róz˙nych tekstach tej odmiany w bardzo róz˙nym stopniu, w tym
równiez˙ zerowym – takz˙e innych funkcji, takich jak informacyjna, ekspresywna
czy autoteliczna)

10

.

10

Zadowalaja˛cego rozstrzygnie˛cia statusu je˛zyka polityki nie przynosi takz˙e obcoje˛zyczna

literatura przedmiotu. W najlepiej mi znanej literaturze w je˛zyku francuskim nie brak wprawdzie
prac na temat je˛zyka polityki, refleksja teoretyczna nie idzie tam jednak w parze z osia˛gnie˛ciami
materiałowymi. Najdłuz˙sza˛ tradycje˛ maja˛ badania nad słownictwem i frazeologia˛ polityczna˛, zwła-
szcza w uje˛ciu historycznym (mam tu na mys´li prace w rodzaju J. D u b o i s, Le Vocabulaire
politique et social en France de 1869 à 1873 à travers les oeuvres des écrivains, les revues et les
journaux, Paris 1962). Sporo prac traktuje tez˙ o wpływie rzeczywistos´ci społeczno-politycznej na
je˛zyk, a zwłaszcza na słownictwo i frazeologie˛ (np. Lexique et faits sociaux, red. B. Conein, Lille
1986). O wiele rzadsze sa˛ prace koncentruja˛ce sie˛ na je˛zyku polityki jako traktowanym całos´ciowo
fenomenie je˛zykowym (jak np. Le Discours politique, red. C. Kerbrat-Orecchioni i M. Mouilland,
Lyon 1984). Nawet w nich przedmiot opisu i analizy jest jednak wynikiem intuicji badawczej: opis
i analiza dotycza˛ raczej realizacji je˛zyka polityki (tekstów politycznych), identyfikowanych na
podstawie wiedzy jasnej. Uogólnienia, dos´c´ rzadkie, zmierzaja˛ na ogół (jes´li abstrahowac´ od
pewnej swoistos´ci terminologicznej je˛zykoznawstwa francuskiego) w kierunku ustalen´ przyje˛tych
w niniejszej pracy. Obszernej literatury (podobnie zreszta˛ jak w je˛zyku niemieckim i angielskim,
jak wreszcie – w ostatnich latach – w je˛zyku polskim) doczekało sie˛ tylko jedno zjawisko zwia˛za-
ne z je˛zykiem polityki (i nie tylko z nim), a mianowicie tzw. nowomowa. W tej pracy sie˛ jednak
nowomowa˛ nie zajmuje˛, a ponadto literatura na jej temat jest stosunkowo dobrze znana (najbardziej
„klasyczne” pozycje obcoje˛zyczne zostały przełoz˙one na je˛zyk polski).

20

BOGDAN WALCZAK