Wstęp do prawoznawstwa – Dr S. Tkacz
Egzamin pisemny – 4 pytania
materiał – wykład + książka
Dyżur - przed i po wykładzie
zakres omawiania – Kwestie przepisu prawa, a norma prawa. Kwestia praworządności, Trybunał Konstytucyjny.
Hierarchia źródeł prawa powszechnie obowiązującego w Polsce:
Konstytucja,
ustawy,
ratyfikowane umowy międzynarodowe,
rozporządzenia,
akty prawa miejscowego,
Prawoznawstwo (podział)
•
Filozofia prawa
– Ogólna, abstrakcyjna. Czym jest prawo? Prawo a sprawiedliwość? Prawo a moralność?
•
Teoria prawa
- zajmująca się teoretyczną refleksją nad prawem. W odróżnieniu od filozofii prawa jej przedmiotem jest
konkretne pozytywne prawo. Teoria prawa jest zainteresowana konkretna rzeczywistością prawną. Wyróżnia źródła prawa i jego
zastosowania.
•
Dogmatyka prawa
- zajmujący się badaniem prawa obowiązującego, w takiej postaci, w jakiej zostało ono ustanowione
przez ustawodawcę. Jej zadanie to opis i systematyzacja norm prawnych, wykładnia prawa, definiowanie pojęć.
Hans Kelsen
:
•
Sąd konstytucyjny,
•
świat przepisów,
•
„czysta teoria prawa”,
PRAWO (co to?)
•
Zespół norm (reguł) postępowania (przedmiotowym),
•
Są tworzone lub co najmniej muszą być zaakceptowane przez państwo
•
Cecha charakterystyczna :
prawo jest gwarantowane przymusem państwowym
= państwo stoi na straży jego przestrzegania
•
to uporządkowany zbiór generalnych i abstrakcyjnych norm postępowania ustanowionych lub uznanych w odpowiedniej formie
przez państwo, których realizowanie jest zabezpieczone przymusem państwowym
Język Prawny:
➢
Język, w którym formułuje się prawo, gł. język przepisów i norm prawnych.
➢
zawarty w tekstach prawnych -Konstytucji, ustawach, rozporządzeniach, dekretach.
➢
Język prawodawcy,
➢
Natomiast wypowiedzi dotyczące tego języka formułowane są w języku prawniczym, będącym językiem drugiego stopnia
(metajęzykiem).
Język Prawniczy:
➢
język prawników i osób mówiących o prawie.
➢
W języku prawniczym są formułowane zarówno teksty orzeczeń sądowych i decyzji adm., jak i wypowiedzi z dziedziny
prawoznawstwa.
Norma prawna a przepis prawny?
Na Śląsku norma a przepis mogą być stosowane na przemian ponieważ oznaczają to samo (Nowacki)
Rządy prawa ← to samo, ta sama myśl → państwo prawne
V
praworządność
Organy mają stanowić prawo, ale również być związani prawem.
Legalność → działanie zgodne z prawem, postulaty jakie prawo powinno spełnić.
Trybunał Konstytucyjny → jak go nie ma to nie ma dobrej konstytucji, Nikt nie jest w stanie sprawdzić czy postępowanie
ustawodawstwa jest zgodne z konstytucją.
wykład 2
Jakie wymogi musi spełnić pewna reguła aby stała się ona obowiązującą regułą prawną?
Wystarczy spełnienie wymogów formalnych ← test kompetencji?
Czy reguła aby być prawem musi spełnić pewne wymogi co do jej treści?
1. Pozytywiści, teorie pozytywistyczne,
2. Naturalizm prawny, teorie Prawno-naturalne ,
Czy wszystko co ustali władza jest prawem?
Władza mając kompetencje nie może formułować prawa o dowolnej treści, bo prawo musi spełniać pewne wymogi co do wartości.
Naturalista powie ze są jakieś wartości wyższe,
(Antygona ← super przykład)
POZYTYWIZM
1 teza → teza o źródłach,
2 teza → teza o rozdziale.
Zgodnie z tezą o źródłach , źródłem prawa jest wyłącznie decyzja kompetentnego podmiotu prawa.
Kompetentny organ decyduje o tym czy dana reguła staje się prawem oraz traci moc prawną.
Zgodnie z tezą o rozdziale, prawo a moralność są to dwa odrębne systemy norm, czyli obowiązywanie danej normy nie zależy od
wyznawanych wartość. Pomimo braku akceptacji trzeba się do niej dostosować.
Za twórce pozytywizmu uznawany jest J. Austin
Twierdził on, że prawo to rozkaz suwerena , którego obowiązywanie zagwarantowane jest sankcją.
Sankcja uznawana jest jako niezbędny element prawa.
Obowiązywanie norm nie opiera się na powiązaniach treściowych a formalnych.
Hans Kelsen
:
System to zbiór elementów, pomiędzy którymi występują określone powiązania.
Prawo jest zbiorem uporządkowanym, a nie chaotycznym,
O systemowości prawa możemy mówić w mocnym rozumowaniu systemowości.
Systemem prawa łączy 3 cechy :
1. prawo to zbór uporządkowany (hierarchicznie),
2. prawo to zbór zupełny ,
3. prawo to zbiór niesprzeczny.
Dzisiaj chętnie pojmujemy słabe ujęcie systemowości, gdzie z prawem wiążemy uporządkowanie hierarchiczne.
Co jest nieodłącznym elementem tego uporządkowania?
To, że określoną regułę możemy zidentyfikować jako normę prawną.
Hans Kelsen:
•
Prawo to system dynamiczny,
•
Moralność to system statyczny,
Jego charakterystyka prawa to forma piramidki gdzie na rożnych szczeblach hierarchii są ułożone różne wartości.
Konstytucja,
ustawy,
akty wykonawcze,
akty indywidualne, orzeczenia sądowe ...
Aby powiedzieć ze akty są systemem muszą między nimi występować jakieś powiązania, jakieś relacje.
Jakie?
Powiązania między aktami na rożnych szczeblach hierarchii zwanymi powiązaniami formalnymi na zasadzie powiązań delegacji.
Czyli?
Konstytucja jako najwyższa w hierarchii nadaje określonym organom zajmujące niższe miejsce w hierarchii uprawnienia do stanowienia
prawa a te znów postępują w ten sam sposób w stosunku do niższych organów.
Systemowi prawa który jest dynamiczny Hans stawia naprzeciw moralność która jest systemem statycznym.
Powiązania materialne czyli powiązania treściowe.
Gdzie z treści norm można wydedukować bardziej treściwe normy czyli → nie cudzołóż → nie spij z żoną sąsiada.
Prawo dziś traktujemy jako system mieszany oparty na powiązaniach zarówno formalnych jak i treściowych .
(Hans Kelsen, sąd konstytucyjny miał badać tylko powiązania formalne.)
Normatywizm = treść norm wynika z treści innych norm.
Czyli źródłem normy jest norma,
Co zawiera norma? → społeczną efektywność systemów czyli, że prawo jest prawem ponieważ w praktyce funkcjonuje i jest
egzekwowane.
Podstawową tezą naturalisty jest założenie, że reguła aby była prawem musi spełnić określone wymogi co do treści. To założenie można
odnosić do całości systemy. Jego istnienie legitymizuje fakt, ze spełnia on pewne wymogi co do treści, wartości jak i obowiązywania
poszczególnej normy w systemie.
Istnieje konieczny związek pomiędzy prawem pozytywnym a prawem natury jako tym co jest tworzone przez człowieka, a wartościami
które są nadrzędne np. prawo naturalne, godność człowieka.
Gustav Radbruch
Odrodzenie normy prawnonaturalnej.
Przed II wś. był zaliczony do grupy pozytywistów, zajmował się nauką prawa, pełnił wysokie urzędy w administracji państwa.
Do władzy doszedł Hitler, z jego inicjatywy zaczęto sukcesywnie zmieniać prawo. Pozytywiści, a była to większa grupa prawników w
Niemczech nie kwestionując, nie oceniając nowego prawa zaczęli się do niego dostosowywać i powielać go. Według pozytywistów treść
prawa nie ma znaczenia jeśli jest ustanowiona przez władze najwyższą.
Kiedy Gustav stracił w wojnie syna jego światopogląd uległ zmianie, przewartościowania, postanowił porzucić paradygmat
pozytywistyczny i przejść na naturalizm.
Formuła Radbrucha - „
nieprzestrzeganie stanowionego prawa jest w szczególnych warunkach uzasadnione i pożądane”
Najważniejsza teza jest ta o ustawowym bezprawiu (II teza)
1. Pierwsza z tez nazywana jest „tezą o rażącej sprzeczności”. Ma ona postać twierdzenia, że prawo, które jest w rażącym stopniu
sprzeczne z zasadami sprawiedliwości, nie może być stosowane. Radbruch, formułując tę tezę, podkreśla: „Jedno musi utknąć w
świadomości prawników: mogą istnieć ustawy w takim stopniu niesprawiedliwości i szkodliwości, że należy odmówić im
charakteru prawa.
Prawo to trójkąt równoboczny, trzy boki trójkąta które oznaczają:
bezpieczeństwo prawne,
celowość,
sprawiedliwość.
Problem?
Gdy jeden z tych boków zaczyna stawać się dłuższy niż pozostałe .
Bezpieczeństwo prawne ma pierwszeństwo przed sprawiedliwością, ale gdy reguła staje się rażąco niesprawiedliwa przestaje być ona
prawem (1 teza nazywana jest „tezą o rażącej sprzeczności”).
Kiedy jest taka rażąca – no nie wiemy, jak będzie to zauważymy.
2. Teza druga to „teza o braku charakteru prawnego”. W Ustawowym bezprawiu i ponad ustawowym prawie Radbruch
stwierdza: „(…) tam, gdzie nigdy nie dąży się do sprawiedliwości, gdzie równość będąca rdzeniem sprawiedliwości
odrzucana jest świadomie przy stanowieniu prawa pozytywnego, tam trudno jest mówić, że ustawa jest jedynie prawem
niesprawiedliwym, gdyż traci ona w ogóle naturę prawa”. Koresponduje ona z tezą pierwszą i można powiedzieć, że w
pewien sposób ją konkretyzuje. O ile teza pierwsza odnosi się do pojedynczych norm, które są rażąco sprzeczne z zasadami
sprawiedliwości, o tyle teza druga dotyczy regulacji od początku pozbawionych przymiotu prawa, ze względu na naganne
motywacje ustawodawcy. Stąd niekiedy odnoszona jest do całego systemu reguł prawnych.
W skrócie: 2 teza Gustawa mówi nam = norma rażąco niesprawiedliwa nie jest prawem od początku. Nigdy nie stanie się prawem..
żołnierz ma zabić człowieka , pozytywista uzna ze tak trzeba a naturalista powie „ nie! To jest niemoralne, nie zastosuje tego rozkazu.”
Prawo niesprawiedliwe nie ma przymiotu prawa
3.
Tezę trzecią stanowi natomiast twierdzenie o bezbronności środowisk prawniczych. Mówi ona, że pozytywistyczny model
kształcenia niemieckich prawników, z niezmiernym naciskiem na znaczenie ustawy, sprawił, iż byli oni niezdolni do stawienia
oporu ustawom nieludzkim. Teza ta odnosi się zwłaszcza do skrajnych wersji pozytywizmu, np. pozytywizmu ustawowego.
Literalnie nie jest ona składnikiem formuły, jednak pośrednio wkomponowuje się w jej treść, ponieważ na niej autor zbudował
swoje wnioski
3 teza= pozytywizm ubezwłasnowolnił (pozbawienie osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych) niemieckich prawników przed
prawem o treści nieludzkiej i zbrodniczej.
•
Pierwszy raz powoływano się na nią przy sądzeniu zbrodniarzy faszystowskich,
•
Oraz po zjednoczeniu Niemiec kiedy osądzono niemieckich żołnierzy o strzelanie do niewinnych ludzi mimo ze wtedy jeszcze
panowało prawo nakazujące takie zachowanie w sytuacji zbliżania się do muru berlińskiego.
Pierwszy raz tak było aby koncepcja filozoficzna była silniejsza niż prawo przy ustaleniu winy i osądzenia.
Pozytywiści = nie ma związku między prawem a moralnością
Naturaliści = przeciwnie
Różne koncepcje dotyczące pojmowania prawa
Prawo jako zespół norm
Koncepcja prawnonaturalna
Koncepcja pozytywistyczna
- prawo nie jest wyłącznie dziełem człowieka, prawo pochodzi od
absolutu, a prawo stanowione nie jest ani jedyne, ani nadrzędne
- prawo jest powiązane z moralnością, ma uzasadnienie
aksjologiczne
- prawo naturalne jest stabilne, nie ulega zmianom, podobnie jak
pojęcie dobra i zła,
- prawo naturalne ma prymat nad prawem pozytywnym,
- konieczne są luzy decyzyjne w systemie prawa żeby „otworzyć”
go na wartości moralne,
- prawo jest wytworem myśli ludzkiej, pochodzi od prawodawcy
„prawo jest rozkazem władcy”, jest tworzone przez odpowiednie
organy,
- oddzielenie prawa od moralność – nie ma „dobrego” czy „złego”
prawa
- zmieniać je może każdy kompetentny podmiot,
- prawo pozytywne jest jedynym prawem obowiązującym, nie
podlega ocenom, ma zdolność samo - legitymizacji,
- luzy decyzyjne są niepożądane.
Koncepcje prawnonaturalne :
Jeden z najstarszych koncepcji dotyczących istoty prawa, Nurty:
–
kosmologiczny – źródłem prawa naturalnego jest sama natura.
–
Religijny – źródłem prawa naturalnego jest Bóg – św. Augustyn, św. Tomasz,
–
Laicki – źródłem prawa naturalnego jest godność ludzka - starożytność – sofiści, Arystoteles, nowożytny – T. Hobbes, J.J.
Rousseau.
Prawo pochodzi od prawodawcy, ale najważniejsze spośród norm są przez niego „odkrywane” nie tworzone,
Prawo naturalne jest wzorem dla prawa stanowionego,
Państwo nie jest jedynym podmiotem uprawnionym do tworzenia prawa, bywa nim też rożnie rozumiany absolut (Bóg, natura, istota
człowieczeństwa),
Prawem nie jest tylko zespół norm zabezpieczony sankcją, czyli przymusem państwowym, istnieją także ponadczasowe, niezbywalne
„metafizyczne” normy absolutne,
W razie konfliktu norm prawa naturalnego i pozytywnego pierwszeństwo ma prawo natury jako prawo absolutne,
Normy absolutne są niezmienne,
Prawo ocenia się nie tylko z punktu widzenia legalizmu i praworządności, ale także wartość takich jak słuszność, sprawiedliwość,
Pozytywizm prawniczy
Twórca J. Austin,
Nurty:
•
anglosaski
•
kontynentalny
Prawo pochodzi od prawodawcy „prawo jest rozkazem władzy” - J. Austin
Państwo jest jedynym podmiotem uprawnionym do tworzenia prawa,
Prawem jest tylko zespół norm, który jest zabezpieczony sankcją czyli przymusem państwowym,
Normy nie pochodzące od państwa nie mają statusu prawa (negacje prawa naturalnego)
Nie ma norm absolutnych tylko pozytywne,
Prawo ocenia się tylko z punktu widzenia legalizmu i praworządności,
Formalne podejście do prawa – decyzje podejmuje się na podstawie analizy norm oraz wnioskowania logicznego,
wykład 3
filozofia prawa XX w. - autorzy starają się znaleźć rozwiązanie gdzieś pośrodku
SPÓR: Herberta Hart a Rolanda Dworkina.
Hart to
przedstawiciel
pozytywizmu prawniczego. To pozytywista miękki – czyli wyrafinowany.
W swojej krytyce pierwotnego pozytywizmu prawniczego Hart przytaczał tzw. Paradoks bandyty przymus wynikający z prawa jest
czymś zasadniczo innym od przymusu ze strony bandyty grożącego pistoletem i żądającego pieniędzy.
Według niego prawo składa się z reguł pierwotnych i reguł wtórnych. Pojawiające się reguły wtórne, są nieznane Austinowi , uznawał
tylko nakazy i zakazy skierowane do obywateli.
Reguły pierwotne są to reguły nakładające obowiązki bezpośrednio na członków społeczności. Szereg przyczyn sprawia, że ujmowanie
systemu prawa jako zbioru wyłącznie tego typu reguł jest niewystarczające.
Reguły wtórne → same w sobie nic nie znaczą, wskazują jak posługiwać się regułami pierwotnymi, są skierowane do organów
państwa. 3 rodzaje:
•
zmiany – zapewniają elastyczność systemu, osuwają wadę statyczności.
•
orzekania – pozwalają na egzekwowanie reguł pierwotnych, usuwają wadę nieskuteczności,
•
uznania – która pozwala zweryfikować regułę jako prawo. Usuwają wadę niepewności.
Co to jest reguła uznania, jak ja rozumieć?
Jest to najczęściej intuicyjnie przyjmowana przez organy stosujące prawo praktyka, która określa zbiór kryteriów, które muszą zostać
spełnione aby dana reguła mogła stać się prawem/ zostać uznana za prawo.
Uważa się ze nasza rzeczywistość prawa jest najbliższa temu co mówi Hart.
Do czego się sprowadza reguła uznania?
Do pewnej konwencji, zgodnie z naszym systemie to teksty, które przeszły określoną procedurę mogą stać się prawem obowiązującym,
ale nie ma przeszkód aby jakaś inna reguła stała się prawem jeśli właśnie taka jest konwencja.
teza o źródłach – (o tym co jest prawem a co nie jest) O tym ze reguła staje się prawem może przesadzać test kompetencji, ale również
inne czynniki jeśli taka jest konwencja ← konwencjonalizm
teza o rozdziale → związek z moralnością jest możliwy jeśli taka jest konwencja.
Dlaczego hart jest pozytywista?
Ponieważ nie twierdzi ze treść reguły decyduje o tym ze jest prawem ale jakaś konwencja, konstytuuje ze jakaś norma jest prawem, a nie
treść.
„Biorąc prawa poważnie” co to znaczy ← nie skracać go, nie ograniczać się, ze tylko jedno kryterium może decydować o prawie.
Problem – wolność Sędziego!
Hart uważał, że system prawa składa się tylko z reguł (obu rodzajów) i nic poza nimi nie należy do istoty prawa. Tylko na nie
powoływać się może sędzia w procesie rozstrzygania. Mimo tego, sędzia nie jest całkowicie związany regułami; według Harta sędzia,
orzekając, jest wolny, co wiąże się z faktem, że dana sprawa może mieć więcej niż jedno prawidłowe rozstrzygnięcie.
Dworkin to krytyk pozytywizmu prawniczego. Przedstawiciel prawa, który prezentuje się jako integralna filozofia prawa.
Prawo składa się z norm o rożnym charakterze, nie wszystkie normy w systemie prawa maja taki sam charakter. Prawo nie składa się
wyłącznie z reguł (norm), sędzia w procesie rozstrzygania może powoływać się nie tylko na reguły, oraz nie istnieje ścisły rozdział prawa
i moralności.
Prawo czerpią swoja moc obowiązującą z różnych źródeł i jest w rożny sposób stosowane .
Prawo składa się z reguł i zasad (standardy – stosuje się je w trudnych przypadkach gdy reguły nie są wystarczające dla rozstrzygnięcia
sprawy. Zastosowanie zasady ma charakter oceny - zależny od oceny danej sytuacji przez podmiot stosujący prawo).
Test kompetencji decyduje o tym ze reguły są prawem.
Zasady obowiązują ze względu na swoja treść. Stanowią część prawa, a nie istnieją poza prawem.
Konsekwencją tego jest instytucjonalne poparcie ← ważne.
Dworkin stworzył trzecią drogę między pozytywizmem a prawo naturalizmem.
Wolność Sędziego – postawa Dworkina
Dworkin nie zgadzał się z Hartem, gdy ten twierdził, że sędzia jest wolny w dokonywaniu rozstrzygnięcia. Zdaniem Dworkina, w
przypadku prostym możliwe byłoby kilka równie dobrze uzasadnionych rozstrzygnięć, ale tylko wtedy, gdyby nie obowiązywały
standardy; one zatem takiej sytuacji zapobiegają. Sędzia nie jest więc wolny; musi on, w oparciu o reguły i standardy, odnaleźć słuszne
rozstrzygnięcie, które jest tylko jedno dla każdego przypadku, zarówno prostego jak i trudnego.
Podsumowanie sporu → sędzia.
Durkim - Mój sędzia to herkules ← mocny, zawsze jest jakieś rozwiązanie, prawo najważniejsze.
Hart – Mój sędzia to Hermes ← słaby
•
Fakt interpretacyjny
Prawodawca daje nam jakieś teksty, ale prawem dopiero jest to co zrobi się na pośrednictwem tych tekstów (Mąka nie jest prawem, ale
ciasto z którego się je zrobi).
Wykład 4
akt normatywny – akty norm.
Mamy dwa rodzaje aktów normatywnych;
•
akty o powszechnej mocy obowiązującej → co to znaczy? - ze obowiązuje wszystkich, wszystkie podmioty prawa,
•
akty o charakterze wewnętrznym czyli nie obowiązuje wszystkich podmiotów,
Akty o powszechnej mocy obowiązujące dzielą się na dwie grupy:
1. Akty o powszechnej mocy obowiązującej które obowiązują na całym terytorium kraju, to zgodnie z konstytucja;
- konstytucja,
- ratyfikowane umowy międzynarodowe za uprzednia zgoda sejmu wyrażoną w ustawie,
- ustawy,
- ratyfikowane umowy międzynarodowe,
- rozporządzenia.
2. Akty prawa miejscowego mają moc powszechną bo obowiązują wszystkich natomiast zakres terytorialny ich obowiązywania
jest ograniczony do obszaru działania organu , który dany akt ustanowił. Przepisy gminne obowiązują na terytorium gmin.
Aby akt o powszechnej mocy obowiązującej na całym terytorium kraju obowiązywał musi być opublikowany/ogłoszony w
przewidzianym do tego dzienniku urzędowym. Dziennik urzędowy Monitor Polski albo dzienniki poszczególnych resortów np. dziennik
ABW.
Te drugie są ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
Akt ma charakter wewnętrzny → Obowiązują wyłącznie w ramach jednostek organizacyjnych podległych organowi który dany akt
ustanowił. Nie obowiązuje na zewnątrz, nie obowiązuje osób trzecich tego biura i nie może stanowić decyzji wobec tych osób. nie są
więc kierowane do podmiotów pozostających poza strukturą organizacyjną podlegającą danemu organowi.
Konstytucja wymienia dwa rodzaje takich aktów:
1. zarządzenia
2. uchwały - kolegialne
Na gruncie prawnym pojawia się szereg aktów prawnych, o których konstytucja nie mówi. Dlatego doktryna ze względu na to
sformowała myśl że katalog aktów o powszechnej mocy obowiązującej jest zamknięty. Innych nie ma.
Katalog aktów o charakterze wewnętrznym jest otwarty, czyli mogą istnieć w obrocie inne akty o charakterze wew. niż te określone w
konstytucji.
Jeśli coś pozornie ma moc powszechnego obowiązywania, ale nie jest zawarte w konstytucji jest niezgodne z prawem. Jednak
rzeczywistość jest inna i akceptuje to.
Są Akty obowiązywania wobec których nikt nie ma wątpliwości, co do ich legalności.
Piramida ze strony 3
Czym charakteryzuje się konstytucja?
•
Szczególna nazwa – ustawa konstytucyjna, ustawa zasadnicza konstytucji,
•
szczególny tryb wprowadzania , większe wymogi – przez Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględna większością w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby
senatorów.
•
najwyższa moc prawna (oznacza ze wszystkie wprowadzane akty w system muszą być zgodne z konstytucją )
•
zawiera ogólną delegację do stanowienia ustaw (musi być wyraźna podstawa ustawowa, czyli np. Daje kompetencje Sejmowi
do wydania ustawy); 1. akty wykonawcze ( bo wykonują ustawy), 2. rozporządzenia,
Żaden akt prawny nie może mieć mocy ustawy, wyjątkiem są rozporządzenia prezydenta w okresie stanu wojennego.
Delegacja składa się z trzech elementów:
–
wskazuje organ uprawniony do delegowania – sub delegacja
–
ustawa określa jaki przedmiot ma mieć rozporządzenie czyli czego ma dotyczyć,
–
(z reguły ale nie zawsze) posiada bardzo ogólne wytyczne co do treści,
Rozporządzenie musi być równe delegacji
2 ważne pojęcia:
•
Kworum – najmniejsza wymagana liczba członków danego organu, biorąca udział w głosowaniu wymagana aby podejmowana
przez nie decyzje miały wymiar wagi – prawnie wiążące.
•
Większości – zgodnie z przepisami prawa mogą być określone 3 rodzaje większości, 3 rodzaje decyzji mogą być inaczej
określone.
–
większość zwykła
– mamy za (3), przeciw(1) i wstrzymane(20) – przechodzi
–
większość bezwzględna
– mamy większa połowę za
–
większość kwalifikowana
– każdy ustawowo przewidziany próg większy niż większość bezwzględna 3/4 lub 2/3 za itd.
Akt rangi ustawowej dzieli się na artykuły , te na paragrafy lub ustępy(jeśli nie jest kodeksem).
Umowy międzynarodowe
Dwie grupy :
1. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie , - w kolizji z ustawa mają pierwszeństwo,
2. Umowy międzynarodowe ratyfikowane bez uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, - konstytucja milczy, nie ma żadnej regulacji
w takiej sytuacji konfliktowej.
Prawo europejskie
Polskę udało się wprowadzić do UE na podstawie przepisu konstytucji → art. 9 Konstytucji RP, co oznacza, iż system prawa polskiego
nie powinien pozostawać w konflikcie z żadną z norm prawa miedzynarodowego. Datego ratyfikowana umowa międzynarodowa po jej
ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie
jest uzależnione od wydania ustawy.
( Polskę udało się wprowadzić do UE na podstawie przepisu konstytucji → że RP może odrzucić pewne kompetencje na rzecz prawa
europejskiemu. ← z wykładu ale nie bardzo kumam o co chodzi. )
Podporządkowane zostało prawo karne w 70%, do standardów PRAWA UNIJNEGO.
•
Zasada pierwszeństwa prawa unijnego, ono samo w sobie nie podlega tej zasadzie
•
Zasada jednolitej wykładni i stosowania prawa unijnego.
Źródło prawa unijnego funkcjonuje we wszystkich językach i jest równo obowiązujący.
Sprawa kolizji Prawo unijnego z konstytucją krajową jest nie do końca rozwiązana, przyjmuje się, że prawo unijne jest ponad w takiej
sytuacji kiedy nadaje tyle samo praw co mogłaby dawać konstytucja krajowa oraz gdy nie odbiera prawa, które również konstytucja nie
przewiduje to wtedy jest ok.
Prawo pierwotne – to prawo stworzone bezpośrednio przez państwa członkowskie... (książka)
Prawo wtórne – to prawo tworzone przez instytucje europejskie na podstawie kompetencji przyznanych im w TUE i TFUE... (książka)
Myślenie o prawie jako systemie jest oparte na myśli Kelsenowskiej:
System prawa jest monocentryczny polega to na tym ze jest jeden twórca prawa, jest jeden suweren który tworzy prawo mieszczące się na
różnych szczeblach systemu. To system:
•
uporządkowany hierarchicznie,
•
spójny, niesprzeczny,
•
wolny od luk.
W słabym rozumowaniu systemowości przyjmuje się tylko tę pierwszą tezę → jest uporządkowany.
Trzeba pamiętać ze takie ujecie systemowości Kelsena przechodzi pewien kryzys, może się ukazać w formie pięciu etapów;
1. Prawnicy są bardzo przywiązani do systemowości, ale nie są w tym szczerzy, nie jest to ich wartość stawiana zbyt wysoko.
Dlatego systemowość może służyć zamaskowaniu pewnych decyzji gdzie istotą jest co innego. To worek bez dna, do którego
można wszystko wrzucić i tą systemowością uargumentować swoje działania.
2. Jeśli w grę wchodzi prawo stanowione, (ustalone przez pewne organy) to jest ok. Zwyczajowe, precedensowe, (normy
powstające w sytuacji instytucjonalnego poparcia) to system pada, bo nie jest już wszystko takie oczywiste.
3. System ma pozwalać na wydawanie sprawiedliwych decyzji, przynajmniej formalnie. Funkcjonuje przekonanie ze prawo w
systemie wydaje się sprawiedliwe.
4. Istnieje założenie, ze system jest monocentryczny. Obecnie nie da się tego utrzymać np. prawo unijne tworzone przez wielu, to
nie jeden podmiot, który je tworzy.
5. Kiedy mówimy o systemie trzeba uwzględnić jego elementy, można powiedzieć, że są to normy, akty normatywne przepisy, ale
nie ma jednoznacznego przekazu co tak naprawdę go tworzy, Jeśli przyjmiemy ze to normy to czy każda ma taki sam charakter?
Patrząc jak Kelsen → system tworzą normy kompetencyjne i merytoryczne. Nie może tak po prostu określić co jest elementem
systemu.
Jeśli przyjmujesz prawo musisz przyjąć ze jest to system i zastanawić się czy piramidka Kelsena temu odpowiada.
Co raz częściej mówi się, ze system przyjmuje formę 4 kół olimpijskich które się przenikają. Może ich być więcej jeśli jest więcej
podmiotów tworzących prawo. np.:
1 koło – prawo państwowe
2 koło – prawo europejskie
3 koło – prawo tworzone przez organizacje pozarządowe
4 koło – prawo kościelne
System to uporządkowanie pionowe ale dzieli się również poziomo na pewne działy jest to rozczłonkowanie systemu, na pewne gałęzie.
Polega to na pewnym kryterium, ze względu na jakąś cechę zostaje rozczłonkowany. Gałęzie:
–
cywilne
–
karne
–
administracyjne
–
międzynarodowe
–
publiczne – te dziedziny prawa które polegają na relacji obywatel – państwo (admini..)
–
prywatne - dziedzina prawa która dotyczy stosunków między obywatelami (cywilne)
Pierwsze kryterium które pojawiło się w historii, to podział na prawo prywatne i publiczne.
Drugi podział prawa historycznie ukształtowany, mający trochę mniejsze znaczenie jest to prawo państwowe i prawo kanoniczne (nie
mamy państwa ale mamy pewną wspólnotę, gdy mowa o jakiś instytucjach to prawo kanoniczne nie jest prawem).
MIEDZY NIMI JEST JESZCZE JEDNA RÓZNICA. Prawo państwowe ma swój zasięg terytorialny i tylko tam obowiązuje. Prawo
kanoniczne to „personalność” czyli każdy indywidualnie decyduje czy chce podlegać temu prawu i należeć do wspólnoty
Trzeci podział prawo państwowe wewnętrzne i prawo międzynarodowe (dzieli się na prawo międzynarodowe publiczne, z którego
wykształciło się prawo unii europejskiej i prawo międzynarodowe prywatne ).
Cechą różnicy jest twórca. Prawa międzynarodowego są to różne państwa lub organizacje międzynarodowe a drugim ważnym aspektem
jest źródło tych praw, konkordat i ekstradycja (umowy dwustronne) prawo międzynarodowe prywatne to są wszystkie przepisy .
Strona stosunku jest obcokrajowcem albo przedmiot znajduje się poza krajem albo jego skutki sięgają poza granice kraju ← prawo
międzynarodowe prywatne.
Prawo międzynarodowe prywatne wskazuje konkretny przepis w prawie danego państwa.
Więcej w książce
Wykład 6
Dwa podstawowe kryteria podziału prawa na gałęzie,
Metody regulacji
stosunków społecznych
( istotna z punktu widzenia administracyjnego)
1. Metoda
cywilno prawna
→ prawo cywilne (reguluje stosunki o charakterze majątkowym)
•
opiera się na równości stron, czyli strony stosunku cywilno prawnego są sobie równorzędne,
2. Metoda
administracyjno prawna
→ prawo administracyjne
•
nierówność stron organ administracyjny jest nadrzędny wobec innych podmiotów prawa
Władczość adm. przejawia się w metodzie regulacji.
3. Metoda
karno prawna
→ sankcje prawne (ważny element).
Kryterium
przedmiotu
regulacji → to czym dana dziedzina prawa zajmuje się. Regulowana jest przez daną gałąź, która decyduje.
Przykład:
–
kodeks cywilny → nie ma takiego aktu jak kodeks cywilny, bo jest ustawa kodeks cywilny.
–
Wszystkie kodeksy maja range ustawową.
–
Nazwa kodeks bierze się od terminu kodyfikacja, ta zaś jest unormowaniem, to zespół czynności, który tworzy projekt kodeksu.
Założeniem było że każdy kodeks powinien realizować 4 cechy:
•
wyłączny w danej dziedzinie
•
wyczerpujący, regulować całą materie
•
niesprzeczny,
•
jednolity terminologiczni
Kodeks to podstawowy akt w danej dziedzinie.
Pojecie kodyfikacji przeciwstawia się pojęciu inkorporacji.
Inkorporacja jest to zebranie przepisów obowiązujących w danej dziedzinie w jeden zbiór.
Nie dokonuje się tam poprawek merytorycznych.
Patrząc dziś mamy pewien przejaw inkorporacji aktów normatywnych.
Skład kodeksu cywilnego:
•
Część ogólna prawa cywilnego
•
prawo rzeczowe
•
zobowiązania, prawo umów
•
prawo spadkowe
w szerokim słowa znaczeniu do cywilistyki zaliczymy:
–
prawo pracy (kodeks pracy),
–
prawo rodziny i opiekuńcze (kodeks r i o)
Prawo Karne określa jakie zachowania stanowią czyny zabronione oraz jakie grożą za nie sankcje.
W wąskim rozumowaniu to co jest w kodeksie, unormowane występki oraz zbrodnie w szerokim znaczeniu oprócz prawa karnego i
kodeksu pojawia się prawo wykroczeń i kodeks wykroczeń oraz prawo karne skarbowe(są w nim przestępstwa i wykroczenia które maja
charakter skarbowy),
Prawo Administracyjne tutaj nie ma kodeksu, je tworzy szereg ustaw gdzie pojawiają się organy państwa które wkraczają w pewne
sfery.
prawo cywilne materialne
prawo karne materialne
prawo administracyjne materialne
Odmiennymi gałęziami są:
•
prawo cywilne procesowe(kodeks postępowania cywilnego),
•
prawo karne procesowe ( kodeks postępowania karnego, kodeks karny wykonawczy,),
•
prawo administracyjne procesowe, (kodeks postępowania administracyjnego)
prawo postępowania wykroczeń ← doczytać
Prawodawca ustala jak egzekwować prawo cywilne, karne itd.
Różnica między postępowaniem cywilnym a karnym
W postępowaniu karnym mamy postępowanie przygotowawcze ← zbieranie materiału dowodowego, późnej jest wnoszenie aktu
oskarżenia do sądu bądź umorzenie oskarżenia. W cywilnym tak nie ma.
W p. k. mamy oskarżyciela ← prokurator, i oskarżonego
w p. c. jest powód i pozwany
wykład 7
Obowiązywanie prawa
Najczęściej definiuje się jako stosowane, tzn ze adresaci stosują go. Ale to nie jest obowiązywanie tylko następstwa stosowania go.
Czyli coś może być nieobowiązujące lecz stosowane dlatego jest obowiązujące.
Herbert Hurt i jego reguła uznania ← podstawowe pojęcie jeśli chodzi o obowiązywanie.
Reguła uznania określa zbiór kryteriów, który pozwala określić czy dana norma jest prawem, tzn czy obowiązuje.
Norma „N” obowiązuje albowiem ; „kryterium obowiązywania” (może to być konglomerat 3 kryterium obowiązywania ← 1. tetyczne, 2.
aksjologiczne, 3. behawiorystyczne,)
Kryterium Tetyczne - jest charakterystyczne dla prawa stanowionego, norma „N” obowiązuje albowiem została ona ustanowiona przez
kompetentny organ, w przewidzianym trybie, należycie ogłoszono ją i nie została uchylona
Kryterium Aksjologiczne, - Norma „N” obowiązuje jeżeli jest oceniana pozytywnie przez adresatów, do których jest kierowana.
Kryterium Behawiorystyczne – Najczęściej stosowany w prawie zwyczajowym, Norma „N” obowiązuje jeśli jest stosowana. W
następstwie stosowania, pewne normy zaczynają obowiązywać bądź przez niestosowanie tracą moc obowiązującą.
Stosowanie normy przez organy państwa decyduje o jej obowiązywaniu. ← instytucjonalne poparcie.
Desuetudo ← jest to zwyczaj negatywny, w następstwie którego tracą moc obowiązującą normy prawne, które przez nikogo w
szczególności przez organy państwa, nie są stosowane.
O obowiązywaniu decydują dwa kryteria brane pod uwagę łącznie.
1. przynależność do systemu
2. społeczna efektywność normy, czyli faktyczność jej stosowania.
Zakres obowiązywania prawa.
Odpowiada na trzy pytania;
1. Gdzie norma obowiązuje, ← zakres terytorialny ,
2. Kogo norma obowiązuje, ← zakres personalny,
3. Od kiedy do kiedy obowiązuje, ← zakres temporalny (inaczej czasowy),
Zakres terytorialny
–
obowiązuje na całym terytorium państwa, chyba ze sama stanowi inaczej. Terytorium to przedmiot władzy państwowej oraz
przestrzeń, w ramach której władza ta sprawowana jest w sposób wyłączny . Co wchodzi w skład przestrzeni:
–
cały obszar lądowy,
–
przestrzeń powietrzna,
–
przestrzeń w głąb ziemi,
–
morskie wody przybrzeżne.
Do tego obowiązuje w statkach powietrznych, morskich i kosmicznych.
Zakres personalny
–
Prawo danego państwa obowiązuje wszystkie osoby przebywające w granicach jego terytorium, Obywatel danego państwa
podlega tej zasadzie gdziekolwiek gdzie by się nie znajdował.
–
Immunitet dyplomatyczny ← posiadają ją obcokrajowiec przebywający w danym kraju, który nie podlega prawu w tym kraju
dzięki temu immunitetowi.
Zakres temporalny
–
Ogłoszenie normy, wejście w życie czyli nabycie mocy obowiązującej, ogłoszenie jest najwcześniejszym momentem czasowym,
gdzie norma może wejść w życie, ale równie dobrze może to być dowolny dzień po ogłoszeniu, 7 dni, 30 dni, a nawet 2 lata.
–
Vacatrolecis – wakacje ustawowe, czas między ogłoszeniem a wejściem w życie. 14 dni, chyba że określone przez kogoś tam.
Retroactio ← czym nie jest ? Wsteczną mocą obowiązywania . Jest to opis praktyki prawodawcy, który wiąże skutki prawne z faktami
zaistniałymi w przeszłości przed ogłoszeniem aktu.
zasada lex retro non agit ← to postulat pod adresem prawodawcy by nie wiązał on ujemnych skutków prawnych z faktami zaistniałymi
w przyszłości.
wykład 8
Stosowanie prawa – proces w którym kompetentny organ państwa na podstawie norm o charakterze generalnym i abstrakcyjnym wiąże
skutki prawne z zaistniałym stanem faktycznym czEgo następstwem jest ustalenie normy o charakterze indywidualnym i konkretnym
( które mamy w decyzjach administracyjnych ).
Jakie wartości stosowanie prawa powinno realizować? Czy pewność prawa, czy sprawiedliwość?
Mamy dwie ideologie,: czyli jak powinno być a nie jak jest.
1. Decyzji związaną przez prawo – wartość realizowana to pewność prawa.
2. Decyzji swobodnej – wartością jest to ze efekt końcowy stosowania prawa jaki się uzyska powinien być sprawiedliwy.
Ideologia decyzji praworządnej i racjonalnej to trzecia opcja – zgodnie z prawem ale niebezwzględna.
Typy stosowania prawa?
1. Administracyjny,
2. Sądowy
cechy wspólne :
1. Rozstrzygniecie musi być oparte na przepisie prawa,
2. Decyzja końcowa ma charakter indywidualny i konkretny,
3. Instancyjność, - do organu wyższej instancji celem zbadania zarzutów podnoszonych wobec decyzji pierwszej instancji
4. Orzeczenie prawomocne, decyzja prawomocna czyli takie orzeczenie od którego nie przysługuje już możliwość odwołania się.
5. Dwuinstancyjność
6. Luzy decyzyjne w procesie stosowania prawa, - dyskrecjonalność sędziowska ← swoboda decyzyjna sądów, mieszcząca się w
granicach wyznaczonych przez prawo
różnica :
1. Niezawisłość sędziowska ← organ adm. nie jest niezawisły, tylko hierarchicznie podporządkowany, a sąd tak.
W ujęcie pozytywnym sąd wiąże konstytucja, ustawy, własne przekonania i nic innego .
W aspekcie negatywnym żaden organ nie ma prawa wpływać na decyzje podejmowane przez sąd w sferze orzeczniczej .
Celem postępowania administracyjnego jest interes publiczny.
Przebieg stosowania prawa.
Pamiętać o tym że aby zastosować prawo, wydać rozstrzygniecie, organ adm. lub sąd musi dokonać ustaleń w dwóch grupach. Ustaleń
co do faktów i ustaleń co do prawa. Musi podjąć dwie decyzje.
Walidacyjną ← Musi wybrać ten przepis który będzie stanowił podstawę do rozstrzygnięcia ale czy ten przepis który chcemy zastosować
jest obowiązujący. .
Interpretacyjna ← Musi dokonać wykładni tego przepisu.
Dowodową ← (proces ustalania w zakresie stanu faktycznego) podstawą rozstrzygnięcia mogą być tylko fakty udowodnione,.
•
domniemanie prawa, które polega na tym że prawodawca nakazuje, aby w razie ustalenia pewnego faktu uznać za udowodniony
inny fakt.
•
zasada swobodnej oceny dowodów, nie ma określonej odgórnie wartości poszczególnych dowodów, organ stosujący prawo może
sam dokonać analizy dowodowej i ustalić ich hierarchie na podstawie swojej wiedzy i doświadczenia zawodowego i życiowego
jednak każda taka decyzje musi wyjaśnić. Np dlaczego przyjał dany dowód a inny odrzucił.
Subsumcja ← decyzja kwalifikacyjna, wyrażenie faktów udowodnionych w języku przepisu prawa. Sprawdzanie czy to co jest w
przepisach jest również w materiale dowodowym.
Finalną ← np. egzekucja administracyjna, postępowanie karne wykonawcze.
wykład 9
luzy decyzyjne → na czym polegają i w czym się przejawiają?
Wynikają z dwóch źródeł:
1 grupa to luzy niezależne od prawodawcy:
–
otwartość języka tekstów prawnych, język tekstów opiera się na jeżyku powszechnym.
–
zmiana w świecie rzeczywistym. Prawodawca nie jest w stanie na bieżąco reagować na te zmiany dlatego powstają luzy
decyzyjne.
2 grupa to luzy wprowadzane ze świadomością prawodawcy aby zapewnić elastyczność stosowania prawa,:
–
klauzula generalna
–
przepisy uznaniowe,
–
pozostawienie swobody co do określenia rodzaju sankcji lub wymiaru sankcji.
•
Klauzula Generalna → dobro dziecka, zasady współżycia społecznego, sprawiedliwość społeczna w konstytucji.
Czyli co to? To uprawnienie a czasem obowiązek nałożony na organ stosujący prawo aby dokonać oceny w konkretnym
indywidualnym rozpatrywanym przypadku. Od niej będą uzależnione skutki prawne.
•
Przepisy uznaniowe, przede wszystkim w postępowaniu administracyjnym, przepisy o swobodnym uznaniu konstytucji
poznaniowej. Na czym polegają? W przypadku zaistnienia określonej okoliczności, wiązanie skutków prawnych z nimi bądź ich
brak pozostawiają do uznania organom stosującemu prawo.
•
Luzy co do wymiaru, co do skutków prawnych podlega karze pozbawienia wolności, ograniczenia wolności, grzywna
- ograniczenie wolność – to ustalona sąd, np. wstawianie się co miesiąc na komendzie, pobyt w określonym miejscu,
Środki zapobiegawcze nie są karą, czyli np. dozór policji albo zakaz opuszczania kraju.
Argument – coś co powszechnie pojawia się w dyskursie prawniczym. Ten argument przejawia się w postaci 5 luk
•
luki extra legem – ujemna ocena braku regulacji, która zdaniem wypowiadającego się powinna być zawarta w akcie
normatywnym. Czy można tu mówić o luce? Mamy zbiór przepisów i za dwa tygodnie, jakiś przepis znikł, czy to powoduje
lukę? Tak, bo luka oznacza ze czegoś nie ma a powinno być. Można powiedzieć ze prawodawca nie unormował czegoś, nie
została jakaś sytuacja przewidziana, a następnie nie uregulowana w żadnym przepisie. Taka luka powinna być wypełniona,
wtedy sięga się po argument a simili czyli od wnioskowania przez analogie czyli przez podobieństwo. Wnioskowanie A
contrario czyli wnioskowanie przez przeciwieństwa.
Argumenty wykorzystywane w przypadku nieunormowanym przez prawo:
1. Argument a simili,
2. argument a contrario,
3. argument a fortiori,
Różnica między 1 i 2 .
Do argumentu a simili sięgamy wtedy gdy chcemy uzasadnić ze skutki prawne w przypadku nie unormowanym przez prawo, powinny
być wiązane.
Do argumentu a contrario sięgamy wtedy gdy chcemy uzasadnić że skutki prawne w przypadku nieunormowanym nie należy, a nawet nie
wolno wiązać.
Po Argument a fortiori sięgamy wtedy gdy mamy podobieństwo między przypadkiem unormowanym a nieunormowanym.
•
luki contra legem – negatywna ocena istniejącej regulacji
•
luki intra legem – negatywna ocena niedostatecznej precyzji istniejącej regulacji
•
luki techniczne, - brak jakiegoś elementu normy, przez co nie da się jej zastosować, np. odesłanie do innego przepisu który
przestał istnieć.
•
luki swoiste, - brak przepisów wykonawczych,
A contrario – narzędzie pozwalające uzasadnić, ze skutki prawne nie powinny być wiązane z przypadkiem nieunormowanym.
Per analogia – nie wolno nikogo pociągnąć do odpowiedzialności karnej, nie wolno nakładać obowiązków na podmioty (np.
podatkowych), ale można przyznawać uprawnienia. Nie powinno się rozszerzać wyjątków. Nie można kogoś skazać za czyn który nie
jest przestępstwem .
(Kradzież to zabór w celu przywłaszczenia)
A fortiori – często nazywane wnioskowaniem logicznym, bardzo trudny argument do obalenia. Występuje w dwóch postaciach :
1. „a maiori ad maius „ – z większego na mniejszy – używamy gdy mamy do czynienia z przepisami uprawniającymi, jeżeli ktoś
jest uprawniony do czegoś ocenionego jako większe to w przypadku nieunormowanym przez prawo powinno się przyjąć że jest
on uprawniony do mniejszego, nie można napisać że jeśli może więcej to może mniej – jeżeli sąd jest uprawniony do
pozbawienia kogoś praw rodzicielskich, unormowane to tym bardziej może te prawa ograniczyć .
2. „a minori ad maius ” - z mniejszego na większe – znajduje zastosowanie w przypadku przepisów o charakterze zakazujących.
Jeżeli zakazane jest coś co zostało ocenione jako mniejsze to w przypadku nieunormowanym powinno się przyjąć ze zakazane
jest coś dalej idącego . Jeżeli zakazane jest sprzedawanie alkoholu na jakiejś odległości od szkoły to tym bardziej jest zakazany
w szkole.
Kolizja przepisów prawa – gdy dana sytuacja jest unormowana przez dwa przepisy, ale skutki są nie do pogodzenia.
•
lex superior derogat legi inferiori – znajduje zastosowanie gdy mamy kolizje przepisów znajdujące się w aktach na różnym
rzędzie w hierarchii, należy stosować przepis w akcie hierarchicznie wyższym przed przepisem w akcie hierarchicznie niższym,
(hierarchiczność)
•
lex posterior derogat legi priori – dotyczy kolizji w aktach na tym samym rzędzie w hierarchii, np. dwa przepisy w tej samej
ustawie bądź w dwóch różnych ustawach. Prawo ustanowione później należy stosować przed prawem ustanowionym wcześniej.
(chronologiczność)
•
lex specialis derogat legi generali – do szczególności, nie mylić ze szczegółowością – stosuj przepis lex specialis przed
przepisem lex generali, stosuj wyjątki w zakresie w którym stanowi on inaczej.
Dyrektywy reguł referencji – reguła 2 jest najsłabsza i z reguły ustępuje przed reguła 1 i 3. Jeżeli chodzi o kolizje reguły 1 i 3 to nie ma
reguły co ma pierwszeństwo czyli w kulturze prawniczej nie stworzono reguły która z nich ma pierwszeństwo.
Reguły kolizyjne znajdują zastosowanie w przypadku kolizji norm reguły a nie norm zasady
Toposy prawnicze
Arystoteles !
Toposy – (miejsca wspólne), są to wykształcone w kulturze prawniczej gotowe sposoby rozwiązywania problemów przed którymi staje
prawnik w procesie stosowania prawa, czyli w procesie argumentacyjnym możemy powołać się na toposy.
Argument zasad prawa w dyskursie prawniczym
zasady prawa – jest to coś czym powszechnie posługuje się dyskurs prawniczy, nie wszystkie normy w systemie maja taki sam
charakter, czyli są normy zasady w systemie i normy które nie są zasadami.
Czyli skąd wiemy ze dana norma jest zasadą prawa?
1. Tzw tradycyjna koncepcja zasad prawa przyjmowana w polskiej kulturze prawnej, zgodnie z nią zasady to normy ważniejsze
od innych, podstawowe dla systemu
Trzeba odróżnić zasady prawa od fundamentów, na którym opiera się system – czyli postulaty – jak sprawdzić ze coś jest
zasadą/podstawą:
– 1 – uznajemy konkretną normę, konkretny przepis za ważniejszy od innych.
– 2 – albo z większej grupy przepisów konstruujemy zasadę w drodze tzw. wnioskowania indukcyjnego (czyli od szczegółu do
ogółu). Np zasada domniemania niewinności.
Zasady są to wypowiedzi prawoznawcy, a nie prawodawcy. Uznanie normy za zasadę stanowi efekt dyskursu pomiędzy trzema
podmiotami:
–
prawodawcą, bo on daje wskazówki w tekście artykułu normatywnego,
–
organem orzeczniczym w szczególności sądem bo on ten tekst interpretują,
–
prawoznawcą czyli doktryna prawnicza bo ona opracowuje to co czyni prawodawca i orzecznictwo.
W istocie o tym czy coś jest zasadą przesądzają trzy podmioty. Np orzecznictwo TK .
Dworkinowska koncepcja zasad prawa gdzie zasady to normy w szczególny sposób stosowane - na kontynent przeniósł to rozumienie
Aleksy Robert.
Ronald D. sformułował trzy tezy, co leży u źródeł tych cech. Przepisy (normy) dzielą się na zasady i reguły.
1. normy reguły są konkluzywne – stosowane w sposób wszystko albo nic , albo znajdują zastosowanie albo nie. Wszystkie
reguły są ważne
2 normy zasady są niekonkluzywne – Zasady są ważniejsze i mniej ważne, ważność zasady jest rozpatrywane w konkretnej
indywidualnej sprawie więc nie ma tu hierarchiczności. Jedna zasada do jednej sprawy.
3. co w przypadku kolizji - reguły i reguły – jedna deleguje drugą czyli tylko jedna znajduje zastosowanie
Konflikt zasady z regułą – reguła ma pierwszeństwo chyba ze zasada zostanie uznana w danej sytuacji za ważniejszą w
systemie. .
Robert Aleksy sformułował 4 tezy :
1. teza o optymalizacyjnym charakterze zadań
2. prawo kolizji
3. formula ważenia
4. teza o proporcjonalności
Aleksy mówi ze zasady prawa to normy mające optymalizacyjny charakter – wskazują pewne cele, pewne ideały, możliwie
najwyższym stopniu spełnione ale stopień spełnienia zależy od prawnych reguły określają, wyznaczają stopień spełniania zasad. Np
wolność słowa – pewien cel – powinna być spełniona ale jest ograniczana przez reguły.
Zasady podlegają ważeniom, zasady się waży w konkretnej indywidualnej sytuacji
Konflikt reguły i zasady w istocie jest konfliktem zasady i zasady stojącej za reguła czyli nie ma konfliktu zasady i reguły zawsze jest
konflikt reguły reguły.
Narzędziem do rozwiązywania konfliktów kolizji jest metoda proporcjonalności – obejmuje trzey elementy
1 konieczność
2 przydatność
3 proporcjonalność sensu scricto – szkody związane z ograniczeniem zasady która ustępuje, muszą być mniejsze niż korzyści związane z
pierwszeństwem zasady realizowanej
1 i 2 ważne
3, 12, 13, 14 – nie trzeba umieć
7 – ogólne zasady, bez konkretnych bazy danych, znać ale nie opisywać.
Cywilnoprawne podmioty prawa
Adresaci przepisów prawa to wszystkie podmioty do których przepisy są skierowane
•
z jednej strony są to organy państwa
•
z drugiej strony są to pozostałe podmioty prawa wśród tych pozostałych można wyodrębnić osoby fizyczne, osoby prawne, czyli
te jednostki organizacyjne którym przepisy prawa przypisują osobowość prawna – stowarzyszenia, fundacje, spółki – oraz
jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej – spółki komandytowo-akcyjne, partnerska, jawna .
Podmiotowość prawna czyli bycie podmiotem prawa .
Podmiotowość prawna ( cywilnoprawnym):
Zdolność prawna – przyznana przez prawo możliwość posiadania praw i obowiązków o charakterze cywilnoprawnym, każdy człowiek
posiada zdolność prawna od urodzenia do śmierci czyli założeniem jest to ze zdolność prawna pokrywa się rzeczywistym czasem życia
człowieka. Osoba żyjąca nie może zostać pozbawiona zdolności prawnych.
•
Problem - dziecko poczęte – ma pecha - nie ma zdolności prawnych ale może być spadkobiercą.
•
osoby zaginione - co do których nie wiadomo czy żyją czy zmarły, nie można uznać osoby zaginionej za zmarłą – więc ktoś np.
dalej jest w związku małżeńskim nawet jeśli partner zaginął kilka lat temu . Domniemywa się ze osoba zaginiona zmarła w
chwili określonej w orzeczeniu. Ktoś mógł 5 lat nie żyć a miał zdolność prawna.
Zdolność do czynności prawnych – ktoś świadomie dąży do wywołania skutku prawnego. Jest to przyznana przez przepisy prawa
możliwość aby za pomocą samodzielnie dokonywanych czynności prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązywania. To zależy
również od wieku :
•
do 13 roku życia – brak do czynności prawnych
•
13-18 – ograniczona zdolność do czynności prawnych
•
powyżej 18 roku życia – pełna zdolność do czynności prawnych
Osoba może zostać pozbawiona zdolności do czynność prawnych lub może zostać ograniczona → czyli orzeczenie o
ubezwłasnowolnieniu, jeżeli całkowite to osoba traci tę zdolność do czynności prawnych, a stanie się tak jeśli osoba nie jest w stanie
prowadzić swoim postępowaniem.
Jeśli sąd zrobi to częściowo to osoba ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych, a uczyni to wtedy gdy osobie jest potrzebna
pomoc do prowadzenia swoich spraw.
Kiedy ktoś może zostać ubezwłasnowolniony – choroby psychiczne, innego rodzaju zaburzenia np. w szczególności - pijaństwo,
narkomania.
Osoby powyżej 18 roku życia – nieubezwłasnowolnione – mają pełną zdolność do czynności prawnych. Wszystkich czynności prawnych
mogą dokonywać bez ograniczeń.
Osoby do 13 roku życia oraz ubezwłasnowolnione całkowicie – te które nie maja zdolności do czynności prawnych, dokonywana przez
taka osobę jest nieważna, Drobne bieżące sprawy życia codziennego .
Osoby od 13 do 18 roku życia i ubezwłasnowolnione częściowo – mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Dla ważności
takiej czynności wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego. Taka osoba nie może sporządzić testamentu. Ale może np.
rozporządzać swoim zarobkiem bez takiej zgody.
Jeśli chodzi o osoby prawne ważny jest wpis do krajowego rejestru.
Aby osoba powstała musi zostać zarejestrowana, przy czym jeśli wszystkie wymogi prawne są spełnione organ rejestrowy nie może
odmówić wpisu do rejestru. Sąd sprawdza czy te wymogi są spełnione
Wykład 24. 05.17
14 czerwca pisemna „0”
Wykładnia prawa
Wykładania a interpretacji, nie widać między nimi różnicy jednak wykładnia bezpośrednio wiążę się z prawem. Ważne jet zadanie sobie
pytanie czy jest dla nas ważny teks czy intencja?
Charakterystyka:
Tekstualiści powiedzą sobie, ze wykładnia to zespół czynności zmierzający do ustalenia zakresu i znaczenia zwrotów znajdujących się w
tekście prawnym .
Intencjonalności powiedzą zaś, że wykładnia to zespół czynności zmierzających do odczytania intencji prawodawcy.
Prawdopodobnie wszyscy jesteśmy intencjonalistami ponieważ, dostając wiadomość od nadawcy musimy przeanalizować co chce nam
nadawca powiedzieć.
Tekst jest przejawem intencji
Intencji szukamy wew. aktu normatywnego → tekst, tytuł rozdziału, nazwa aktu
Wszystkie ślady prawodawcy poza tekstem prawnym,:
–
zmiany normatywne (to jak się zmieniał tekst),
–
milczenie prawodawcy (może być oznaka jakiejś woli),
–
materiały legislacyjne (argument z historii ligslacji – uzasadnienie projektu, sprawozdania komisji, gdzie dany akt był
sprawdzany, wypowiedzi poszczególnych członków organu ustawodawczego, propozycje poprawek nieprzyjętych- czyli ze tak
nie należy interpretować tego tekstu, opinie ekspertów).
Gdzie można znaleźć materiały legislacyjne?- na stronie sejmu.
Argument z linii orzeczniczej – narzędzia które są stosowane w procesie wykładni.
Wykładnie dzieli się na wykładnie :
•
językowa
•
poza językową.
Jaka jest różnica?
W wykładni językowej interpretator w procesie wykładni berze pod uwagę wyłącznie język tekstu prawnego
W wykładni poza językowej interpretator w procesie wykładni oprócz języka tekstu prawnego bierze pod uwagę inne przesłanki:
1. miejsce, które przepis zajmuje w danym akcie prawnym, bądź w systemie aktów prawnych, wtedy mówimy o wykładni
systemowej
2. cele, wtedy mówimy o wykładni celowościowej,
3. skutki, będące efektem dokonanej wykładni , mówimy wtedy o wykładni funkcjonalnej
Dyrektywy wykładni – pewne wskazówki – czyli takie kanony, argumenty, jak dokonywać wykładni.
dyrektywy wykładni językowej
1. dyrektywa języka prawnego,
Język prawny to język tekstu prawnego, którym posługuje się prawodawca. Zgodnie z dyrektywa języka prawnego jeżeli prawodawca w
tekście prawnym określił znaczenie pewnego zwrotu to powinie on być w ten sposób interpretowany, po pzez definicje legalne , w
kodeksie administracyjnoprawny prawnym są słowniczki, w kodeksie karnym są definicje zawiasowe,
2. dyrektywa języka prawniczego
Jest to język o tekście prawnym, język prawników, jeżeli określony zwrot ma ustalony język w języku prawniczym to tak powinien być
interpretowany.
3. dyrektywa języka specjalistycznego
Jeżeli w tekście prawnym występują zwroty pochodzące z innej dziedziny wiedzy to powinny być one interpretowane w sposób tam
przyjmowany. Np ustawa przeciwdziałania narkomani. Są tam nazwy substancji nazywane środkami odurzającymi i przyjmujemy
definicje chemiczną.
4. dyrektywa języka powszechnego
Czasem mówi się potocznego (niefajne określenie). Zgodnie z tą dyrektywą jeżeli nie istnieją szczególne ku temu przesłanki (3 wyżej),
zwrotom występującym w tekście prawnym nie należy nadawać odmiennego znaczenia niż przyjmowane powszechnie. Żeby
komunikacja była możliwa prawodawca i interpretator muszą mówić tym samym językiem
5. zakaz wykładni per non est
Żadne zwroty w tekście prawnym nie mogą okazać się zbędne, niczego nie pomijaj w procesie interpretacji
6. zakaz wykładni homonimicznej
Homo czyli jednorodne, tym samym zwrotom w tekście prawnym nie należy nadawać odmiennego znaczenia.
7. zakaz wykładni synonimicznej
Różnym zwrotom w tekście prawnym nie należy nadawać tego samego znaczenia
8. lege non distinguente
Nie dokonuj rozróżnień tam gdzie nie dokonuje ich sam prawodawca, to znaczy aby nie kategoryzować jeśli prawodawca sam ich nie
wprowadził.
Dyrektywy wykładni systemowej
Pierwsza płaszczyzna
1. miejsce które przepis zajmuje w danym akcie prawnym ,np tytuł rozdziału,
2. argumentum a rubrica, powinno się brać pod uwagę miejsce które przepis zajmuje w danym akcie prawnym – tzw wykładnia
systemowa wewnętrzna – oraz inne akty prawne, w szczególności z tej samej gałęzi prawa- tzw wykładnia systemowa
zewnętrzna.
Druga płaszczyzna
dokonując wykładni bierzemy pod uwagę miejsce aktu normatywnego w którym przepis się znajduje w hierarchii
1. dokonuj wykładni w zgodzie z konstytucją – wykładnia pro konstytucyjna.
2. dokonuj wykładni w zgodzie z aktami prawa europejskiego i miejskiego
3. dokonuj wykładni w zgodzie z zasadami systemu prawnego
4. dokonuj wykładni w zgodzie z aktami hierarchicznie nadrzędnymi,
5. nie należy dokonywać wykładni w sposób, który mógłby doprowadzić do luki bądż sprzeczności w prawie
Dyrektywy wykładni funkcjonalnej (celowosciowa w ramach funkcjonalnej)
1. Ratio legis
2. Ratio iuris
Dokonując wykładni bierz pod uwagę ratio legis czyli cele przepisów oraz ratio iuris czyli cele prawa.
3. Argumentum at absurdum . Należy odrzucić takie tezy interpretacyjne , które są absurdalne , niemożliwe do zaakceptowania.
4. Argument z tzw wykładni historycznej - mówimy wtedy gdy porównujemy aktualne brzmienie przypisów z uprzednio obowiązującymi
w danej materii. W procesie wykładni powinno się brać pod uwagę zmiany w jakim ulegała określoną regulacja w procesie historycznym,
5. Argument z materiałów legislacyjnych czyli z historii legislacji- w procesie wykładni powinno się brać pod uwagę materiały powstaną
w czasie procesu legislacyjnego.
6. Argument z powszechnej moralności i akceptowanych form sprawiedliwości- w procesie wykładni powinno się brać pod uwagę
powszechne akceptowane normy moralne oraz formuły sprawiedliwości.
7. Argument z najkorzystniejszego rozstrzygnięcia- w procesie wykładni należy dążyć do możliwie najkorzystniejszych rozstrzygnięć .
Wykładnia literalna, rozszerzająca i zwężająca.
Bierzemy pod uwagę wynik wykładni który uzyskamy.
Wykładnia literalna - uzyskujemy wtedy gdy wynik wykładni otrzymaliśmy przy użyciu dyrektyw językowych. Ale inni uważają że
znaczenie literalne to jest pierwsze znaczenie które nasuwa się nam gdy słyszymy dany komunikat. Może być też to znaczenie
konwersacyjne czyli przyjęte w dyskursie. Nie zawsze musi być sprowadzana do języka.
O wykładni zwężającej lub rozszerzającej gdy wynik wykładni uzyskaliśmy przy użyciu dyrektyw pozajęzykowych przy
rozszerzającej był on szerszy od językowego przy zwężającej był on węższy od językowego.
Jeżeli popatrzymy na tradycyjne myślenie o wykładni schemat wykładni jest zawsze taki sam. Na początku wykładnia językowa,
systemowa, i funkcjonalną. Zawsze jest tak samo. Każdy proces interpretacyjny, w każdym przypadku realizuje jeden schemat ,ten sam
schemat. Wtedy uzyskujemy efekt, wynik wykładni. Jeżeli przejdziesz przez ten schemat będziesz miał prawidłowy wynik wykładni.
Identyfikacja sytuacji interpretacyjnej - masz dobrać narzędzia do sytuacji interpretacyjnej.
W procesie stosowania prawa w aspekcie wykładni musimy dokonać dwóch grup czynności :
•
I etap - etap przedinterpretacyjny gdzie dokonujemy rejestru hipotez interpretacyjnych w danej sytuacji. Jeśli mamy jedną
możliwości jesteśmy szczęśliwi, bo wtedy kończymy wszystkie kwestie interpretacyjne. Kłopot jest kiedy jest więcej
możliwości interpretacyjnych. Aby wybrać trzeba dokonać wykładni w efekcie której wybieramy i uzasadniamy jedną z tych
możliwości.
Rozdział 1 i 2
Przepis prawa - każdy przepis jest dyrektywa, wypowiedź powinnosciowa, jest to zdanioksztaltna wypowiedź, a nie zdanie. Zbudowany
jest z poprzednika( wskazuje pewne okoliczności) i następnika (
Rodzaje przepisu
Fakty prawne
Skutki prawne- następstwem skutku prawnego może być zakaz lub nakaz określonego zachowania. Następstwem moga być ujemne
skutki prawne w postaci sankcji, następstwem może być też nieważność.- daną czynność nie wywołuje skutków prawnych wobec
naruszenia przepisów ( oświadczenie woli złożone jest pod przymusem albo groźby). Uprawnienie i możliwość określonego zachowania
się przewidziana przez prawo , stosuenk cywilnoprawny administracyjnoprawne. ( Kiedy między podmiotami prawa powstaje tego
rodzaju więź wzajemnej skorelowane uprawnienia i obowiązki)
Zdarzenie - sama okoliczność powoduje powstanie skutków. Np śmierc - może być zależna albo nie zależna. Prawo wiąże skutki z
samym zdarzeniem śmierci a nie z tym jak to się stało.
Zachowanie - skutki wywoluja okoliczności zależne od podmiotu prawa.
Działanie
zaniechanie - brak działania powinno wymaganego przez prawo , nieudzielenie pomocy, niepłacenie alimentów
Czyny czynności prawne - podział cywilistyczny