Orzecznictwo Lekarskie 2011, 8(2): 94-99

94

Aspekty prawno-medyczne udzielania pierwszej pomocy

ofiarom wypadków drogowych

Medico-legal problems of providing first aid to victims of traffic accidents

Czesław Żaba

1,4/

, Paweł Świderski

1/

, Zbigniew Żaba

2/

, Jerzy T. Marcinkowski

3/

, Roland Podlewski

2/

,

Janusz Kołowski

1/

1/

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

2/

Klinika Anestezjologii, Intensywnej Terapii i Leczenia Bólu, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

3/

Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

4/

Pracownia Badania Wypadków Drogowych, Instytut Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie

In the paper, legal and medical problems are presented of providing
assistance to victims of traffic accidents. Legal acts have been analyzed
in the aspect of help provision. Inconsistencies and even divergences
have been pointed out between individual regulations of the legal
acts. Particular attention has been paid to circumstances of help
provision, its scope and situations when provision of assistance is no
longer binding. The problem of providing help or refusing to provide
help seems – according to the authors – actual since not all respective
legal grounds are generally known.

Key words: first aid, medical assistance, traffic accidents victims

Przedstawiono prawno-medyczne aspekty udzielania pierwszej pomocy
ofiarom wypadków drogowych i dokonano analizy aktów prawnych
w kontekście udzielania pierwszej pomocy. W analizowanych aktach
prawnych stwierdza się nieścisłości, a nawet rozbieżności dotyczące
udzielania tej pomocy, jej zakresu a także zwolnienia z tego obowiąz-
ku. Problem udzielenia pomocy lub jej odmowy nadal jest aktualny,
ponieważ powszechnie nie są znane wszystkie podstawy prawne o tym
mówiące, a niektóre z nich w ostatnim okresie uległy zmianie.

Słowa kluczowe: pierwsza pomoc, pomoc medyczna, ofiary wypadków
drogowych

Adres do korespondencji / Address for correspondence
Czesław Żaba
Katedra i Zakład Medycyny Sądowej, Uniwersytet Medyczny im.
Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. Święcickiego 6, 60-781 Poznań
tel./fax [phone], tel. [phone], e-mail: [e-mail]

© Orzecznictwo Lekarskie 2011, 8(2): 94-99

www.ol.21net.pl

Nadesłano: 09.06.2011
Zakwalifikowano do druku: 11.08.2011

Wprowadzenie

WPolscedonajczęstszychprzyczynzgonówod

kilku lat należą choroby układu krążenia, nowo-

tworyiurazy,wśródktórychnajliczniejszągrupę

stanowiąwypadkikomunikacyjne.Wedługdanych

KomendyGłównejPolicjiw2009rokuwydarzyło

się44196wypadkówdrogowych,wwynikuktórych

4572 osoby poniosły śmierć, a rannych zostało

56046osób.Najczęściejuczestnicyruchudrogowego

ginęliwwypadkachdrogowych,którewydarzyłysię

pozaobszaremzabudowanym,awięcwdużejczęści

wmiejscachoutrudnionymdostępiedofachowej

pomocymedycznej,acopiątaofiarawypadkupoza

obszaremzabudowanymponosiłaśmierć[18].

W związku z bardzo dużą ilością wypadków

iciąglezwiększającąsięliczbąuczestnikówruchu

drogowego, ważne jest posiadanie odpowiedniej

wiedzydotyczącejzachowaniasiępodczaskolizji

na drodze, zwłaszcza, jeśli podczas zdarzenia są

osoby ranne, a na miejsce nie przybyły jeszcze

wykwalifikowane służby ratownicze. Od naszego

postępowaniamożezależećczyjeśzdrowielubżycie.

Natomiast nieodpowiednie zachowanie może nie

tylkoprzynieśćszkodęposzkodowanemu,alerów-

nieżmiećdlanas,uczestnikówruchudrogowego,

poważneskutkiprawne.

Obowiązek udzielania pomocy poszkodowanym

Jednązpodstawowychnormmoralnych,znajdu-

jącychpowszechnąakceptację,jestnakazudzielenia

pomocy człowiekowi, którego życie lub zdrowie

narażone jest na niebezpieczeństwo. Ta norma

moralnastałasięnormąprawnąiznalazłaodzwier-

ciedleniewzapisachKodeksukarnego.Kodekskarny

Żaba C i wsp. Aspekty prawno-medyczne udzielania pierwszej pomocy ofiarom wypadków drogowych

95

w rozdziale XXI „Przestępstwa przeciwko życiu

izdrowiu”nakładanakażdegoobywatelaobowią-

zekudzieleniapomocyczłowiekowiznajdującemu

sięwbezpośrednimniebezpieczeństwieutratyżycia

lubciężkiegouszkodzeniaciała,zawartywartykule

162kk(nieudzieleniepomocy).

Paragraf1artykułu162kkstanowi:„ktoczło-

wiekowiznajdującemusięwpołożeniugrożącym

bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia

albociężkiegouszczerbkunazdrowiunieudziela

pomocy,mogącjejudzielićbeznarażeniasiebielub

innejosobynaniebezpieczeństwoutratyżyciaalbo

ciężkiegouszczerbkunazdrowiu,podlegakarzepo-

zbawieniawolnościdolat3.”Warunkiemkaralności

napodstawieart.162§1kkjestniepodjęciedziałań

zmierzającychdoudzieleniapomocy,nawetgdyby

szanseuchylenianiebezpieczeństwabyłyniewielkie.

Przestępstwotojestdokonanezchwiląuchylenia

sięodudzieleniapomocywwarunkachopisanych

w tym przepisie, chociażby nie nastąpił żaden

efektywnyskutekwpostaciśmiercilubciężkiego

uszczerbkunazdrowiuosobyzagrożonej[1,4].

Przestępstwookreślonewart.162§1kkjest

typowymprzestępstwemformalnymzzaniechania.

Odpowiedzialność karna związana jest z samym

niewykonaniemciążącegonasprawcyobowiązku

udzielenia pomocy zagrożonemu człowiekowi.

Obowiązektenmacharakterpowszechnyidotyczy

każdego,ktoznalazłsięwsytuacjibezpośredniego

niebezpieczeństwadlażycialubciężkiegouszczerb-

kunazdrowiuinnegoczłowieka.Podmiotemczynu

zabronionego,określonegowart.162§1kk,może

byćkażdaosoba,którabyłaświadkiemniebezpie-

czeństwagrożącegoinnejosobie,bądźwinnyspo-

sób(np.zapośrednictwemosóbtrzecich)dowiaduje

sięonim.Wrozumieniutegoprzepisu,nietylko

od pracowników służby zdrowia (lekarza, pielęg-

niarki,ratownika),leczodkażdejosobywymaga

sięaktywnegoprzeciwdziałanianiebezpieczeństwu

grożącemużyciulubzdrowiuinnegoczłowieka.Jest

toprzestępstwopowszechne.Przedmiotemochrony

jestżycielubzdrowieczłowieka,znajdującegosię

wpołożeniubezpośredniegoniebezpieczeństwadla

tych dóbr. Przestępstwo z artykułu 162 Kodeksu

karnegojestumyślne,tzn.sprawcamaświadomość

położeniagrożącegobezpośrednimniebezpieczeń-

stwemdlażycialubzdrowiaofiary,aponadtojest

świadomymożnościudzieleniapomocy.Natomiast

nie jest przestępstwem nieumyślne nieudzielanie

pomocy. Niebezpieczeństwo musi zagrażać życiu

lub bardzo poważnie zdrowiu poszkodowanego

imusibyćbezpośrednie,tj.musizagrażaćrealnie,

w najbliższej chwili. Groźba bezpośredniego nie-

bezpieczeństwautratyżycia,ciężkiegouszkodzenia

ciałalubciężkiegorozstrojuzdrowiamusiistnieć

obiektywnie.Wprzypadku,gdyzgonjużnastąpił,

niemożebyćmowyoznajdowaniusięwpołożeniu

zagrażającymżyciuofiary[1,17].

W rozumieniu art. 162 kk najważniejszy jest

obowiązekniesieniapomocyczłowiekowiznajdu-

jącemu się w położeniu grożącym bezpośrednim

niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego

uszczerbkunazdrowiu,bezwzględunatoczyist-

niejeszansauratowaniażycia,czynie.Takwięcbez

znaczeniajestokoliczność,żeniesionapomocnie

mogłabyofierzeuratowaćżycia.Liczysiętylkofakt

udzieleniapomocylubjejzaniechania.Dopókiofia-

rażyje,mimoiżdoznałapoważnychobrażeńciała,

jejżyciuzagrażaniebezpieczeństwo,ażdomomentu

zgonu.Artykuł162kknieokreślaenumeratywnie

zakresuudzielanejpomocy.Określonyobowiązek

udzieleniapomocynależyinterpretowaćniezwykle

szeroko.Wynikaztego,żekażdapomocjestważna

icenna.Takapomocjestrozumianajakoogólna,

anietylkomedyczna,którawykraczapozaramy

dyspozycjiprzepisuart.162k.,ijesttylkojednym

z elementów obowiązku zawodowego lekarza,

pielęgniarkiczyratownikamedycznego.Pomocta

nieograniczasiętylkodokwalifikowanejpierwszej

pomocyudzielonejprzezosobyczyinstytucjedo

tegoustanowione,aleobejmujeczynnościpierwszej

pomocy,którejudzielićmożekażdaosoba.Art.162

kkniewymagakonkretnychkompetencjiwzakre-

siepodejmowanychczynności.Najistotniejszejest

aby podjąć działania w zamiarze pomocy osobie

poszkodowanej[14,17].

Warunkiemodpowiedzialnościzanieudzielenie

pomocyposzkodowanemujestmożnośćjejudziele-

niabeznarażeniasiebielubinnejosobynaniebez-

pieczeństwoutratyżycialubciężkiegouszczerbku

na zdrowiu. Wynika z tego, że prawo nie stawia

obowiązkuudzielaniapomocywsposóbbezwzględ-

ny,ponieważograniczagodosytuacji,wktórych

możliwe jest to bez narażenia siebie lub innych

osób.Sytuacja,wktórejosobaniebędącalekarzem,

pielęgniarkąlubratownikiemmedycznymobawia

się udzielenia pomocy ze względu na możliwość

kontaktuzkrwiąposzkodowanegoiewentualnego

zakażenia wirusem HIV, takiej pomocy może nie

udzielić.Natomiastjeżelisamudzielającypomocy

jestzainfekowanywirusemHIV,niepowinienudzie-

laćpomocy,którejudzielenienieuchronniezwiązane

jestzryzykiemzainfekowaniaHIV.Wprzypadku,

gdy jej udzieli mimo nieznacznego ryzyka, które

jednak wystąpi, nie powinien ponosić odpowie-

dzialności,ponieważondziałałwstaniewyższej

konieczności w rozumieniu art. 26 kk. Również

niebezpieczeństwo powstania szkody majątkowej

niezwalniaodobowiązkuudzieleniapomocy[8,

17,19].

Orzecznictwo Lekarskie 2011, 8(2): 94-99

96

Zgodnie z zapisem § 2 art. 162 Kodeksu kar-

nego zniesiona jest odpowiedzialność karna za

nieudzielenie pomocy, jeżeli niezwłoczna pomoc

możliwajestzestronyinstytucjilubosobydotego

powołanej,awięcwprzypadku,gdymożliwajest

pomoc ze strony lekarzy, pielęgniarek lub ratow-

nikówmedycznych,aoczekiwanienapomocnie

spowodujeuszczerbkunazdrowiuposzkodowane-

go.Wtakiejsytuacjiodudzielaniapomocyosoba

nieprzeszkolonamożeodstąpić.Zzapisu§2wynika

również,żeodudzieleniapomocymożeodstąpić,

gdyskutecznapomocmusiałabypolegaćnapodda-

niusięzabiegowilekarskiemukoniecznemuwtakiej

sytuacji(np.transfuzjikrwi),chociażmogłotoura-

towaćosobęzagrożoną.Pomocofierzewypadkunie

możewykraczaćpozamożliwościidoświadczenie

życiowe osoby udzielającej pomocy. Zależnie od

okoliczności danego wypadku pomoc udzielana

przezosobęniebędącąlekarzemmożeograniczyć

siędoniezwłocznegowezwaniasłużbratownictwa

medycznego[14,17].

Podobnyobowiązekudzieleniapomocynakła-

daKodekswykroczeńwart.93,dotyczącymściśle

uczestników ruchu drogowego. Art. 93 kw doty-

czy wypadków drogowych, w których jest ofiara

(rannylubranni).Jeżelinastąpiłaśmierćofiaryna

miejscu,toobowiązekudzieleniapomocystajesię

bezcelowy. Obowiązek pomocy występuje także

wsytuacji,gdyniemarannegolubrannych,lecz

powstaje zagrożenie dla uczestnika wypadku np.

osobyunieruchomionejwrozbitympojeździe,któ-

raniemożesamodzielnieopuścićpojazdu.Osobę

takąnależytakżetraktowaćjakoofiaręwypadku,

a uczestnik wypadku zobowiązany jest udzielić

jejpomocy.Zauczestniczącegowwypadkutrzeba

uznawać zarówno sprawcę lub pokrzywdzonego,

którydoznałobrażeń,jakiosobę,któranieponio-

słażadnegouszczerbku,aleznajdowałasięwśród

osóbbiorącychudziałwwypadku,np.jakopasażer

pojazdu.Wpewnymsytuacjach,coniejestodosob-

nione, sprawca wypadku może być jednocześnie

ofiarą[2].

Kodeks wykroczeń ogranicza karalność tylko

do osób prowadzących pojazdy, stanowiąc w art.

93 § 1: „prowadzący pojazd, który, uczestnicząc

w wypadku drogowym, nie udziela niezwłocznej

pomocy ofierze wypadku, podlega karze aresztu

albo grzywny.” Uczestnik wypadku drogowego

maobowiązekudzielićpomocyosobiewnimpo-

szkodowanej(ofierze)takżewprzypadku,gdyona

samatenwypadekspowodowałalubsiędoniego

przyczyniła. Artykuł 93 kw nakłada obowiązek

udzielenianiezwłocznejpomocyofierzewypadku,

lecz nie precyzuje jej zakresu. Udzielona pomoc

zależyodmożliwościiwiedzyosoby,którajejudzie-

la.Zakrespomocymożepolegaćnazatamowaniu

krwawienia,ułożeniaofiarywpozycjibezpiecznej

lubwezwaniupogotowiaratunkowego.Tylkokie-

rujący pojazdem, który uczestniczył w wypadku

drogowym odpowiada za nieudzielanie pomocy

wmyślart.93kw,jeżelijegoczynniewyczerpuje

znamionprzestępstwazart.162Kodeksukarnego,

awięcwsytuacji,gdyofiarawymagałaudzielenia

pomocywrozumieniuart.93kw,alenieznajdo-

wałasięwpołożeniugrożącymbezpośrednimnie-

bezpieczeństwemutratyżyciawmyślart.162kk.

Ofiarawypadkudrogowegomożeznaleźćsięjednak

wsytuacjibezpośredniegoniebezpieczeństwa,októ-

rymmowawart.162kk.,wtedynakażdejosobie

(sprawcywypadku,świadkuitd.)ciążyobowiązek

udzieleniapomocy.Natomiastjeżeliuczestnikwy-

padkudrogowegozrannymi,któregozachowanie

niewyczerpujeznamionprzestępstwadrogowego,

nie zatrzyma prowadzonego pojazdu na miejscu

zdarzeniainieudzieliniezwłoczniepomocyofierze

tegowypadku,możeponosićodpowiedzialnośćza

takiepostępowanienapodstawieart.162§1kk.

lubart.93§1kw.[1,2,5].

Ustawaprawooruchudrogowymtakżenakłada

obowiązekudzieleniapomocy.Zartykułu44prawa

oruchudrogowymwynika,żekierującypojazdem

maobowiązekudzielenianiezbędnejpomocyofia-

romwypadkuorazwezwaćpogotowieratunkowe

i policję, jeżeli w wypadku są zabici lub ranni.

Art.44ust.2pkt.1nakazujeudzielenieofiarom

wypadku niezbędnej pomocy i to niezwłocznej,

wrozumieniuart.93Kodeksuwykroczeń.Sposób

izakrespomocyzależyodmożliwościkierującego.

Ustęp3artykułu44Kodeksudrogowegookreśla,

żeobowiązekudzieleniapomocydotyczynietylko

osóbprowadzącychpojazd,aletakżeinnychosób

uczestniczącychwwypadku(sprawcaiofiara,ale

równieżświadkowie)[12].

Powszechnyobowiązekniezwłocznegoudziele-

niapomocyiniezwłocznegozawiadomieniacen-

trum powiadamiania ratunkowego wynika także

zUstawyoPaństwowymRatownictwieMedycznym

zdnia8wrześniazdnia2006r.(Dz.U.2006r.nr

191poz.1410)zezmianamizdnia22październi-

ka2010r.(Dz.U.2010nr219poz.1443).System

PaństwowegoRatownictwaMedycznegozostałpo-

wołanywceluzapewnieniapomocykażdejosobie

znajdującejsięwstanienagłegozagrożeniazdrowot-

nego.Art.4.UstawyoPaństwowymRatownictwie

Medycznym(PRM)mówi,że„ktozauważyosobę

lubosobyznajdującesięwstanienagłegozagrożenia

zdrowotnegolubjestświadkiemzdarzeniapowodu-

jącegotakistan,wmiaręposiadanychmożliwości

iumiejętnościmaobowiązekniezwłocznegopod-

jęciadziałańzmierzającychdoskutecznegopowia-

Żaba C i wsp. Aspekty prawno-medyczne udzielania pierwszej pomocy ofiarom wypadków drogowych

97

domieniaotymzdarzeniupodmiotówustawowo

powołanychdoniesieniapomocyosobomwstanie

nagłegozagrożeniazdrowotnego”.Artykuł4Ustawy

oPRMnakażdąosobę,którazauważyłalubjest

świadkiemzdarzenia,wktórymsąosobyznajdujące

sięwstanienagłegozagrożeniazdrowotnego,nakła-

da obowiązek niezwłocznego działania mającego

nacelupowiadomienieozdarzeniuodpowiednich

podmiotów(służbyratownicze).

Stan nagłego zagrożenia zdrowotnego został

zdefiniowanywart.3pkt.8UstawyoPRMjako

stan polegający na nagłym lub przewidywanym

wkrótkimczasiewystąpieniuobjawówpogarszania

zdrowia,wskutekczegomożedojśćdopoważnego

uszkodzenia funkcji organizmu lub uszkodzenia

ciała,lubutratyżycia,wymagającynatychmiasto-

wegopodjęciamedycznychczynnościratunkowych

ileczenia.RównieżwKodeksiekarnymwart.162

jestużytepojęciebezpośredniegoniebezpieczeństwa

utratyżyciaalbociężkiegouszczerbkunazdrowiu,

cozostałoomówionepowyżej.Zakresdziałaniajest

określonyprzezmożliwościiumiejętnościadresata

przepisuorazprzezskutekwpostacipowiadomienia

odpowiednichpodmiotów.Możliwościiumiejęt-

nościwynikajązocenyindywidualnejdanejosoby

iokolicznościzdarzenia.Lekarzbędzieinaczejoce-

nianyniżosoba,któranieznapodstawudzielania

pierwszejpomocy.Mamytudoczynieniaznormą

powszechnąprzekształconąwprawnyobowiązek.

Art.4UstawyoPRMpowinienbyćrozpatrywany

łączniezart.162Kodeksukarnego[6,11].

Art.5UstawyoPRMstanowi,żeosobaudzie-

lającakwalifikowanejpierwszejpomocyorazpo-

dejmującamedyczneczynnościratunkowekorzysta

zochronyprzewidzianejwUstawieKodekskarny

dlafunkcjonariuszypublicznych.Osobaudzielająca

pomocymożepoświęcićdobraosobisteinnejosoby,

inneniżżycielubzdrowie,atakżedobramajątkowe

wzakresie,wjakimjesttoniezbędnedlaratowania

życia lub zdrowia osoby znajdującej się w stanie

nagłegozagrożeniazdrowotnego(tzw.stanwyższej

konieczności). Zgodnie z powyższymi zapisami,

osoby udzielające pomocy (również nienależące

do personelu medycznego) korzystają z ochrony

przewidzianej dla funkcjonariusza publicznego

wynikającejzart.222Kodeksukarnego(narusze-

nienietykalnościfunkcjonariusza,zagrożonekarą

pozbawieniawolnościdolattrzech).

Stanwyższejkoniecznościodnosisiędoochrony

dobraosobistegowpostaciżyciaizdrowia.Tylko

koniecznośćratowaniażyciaizdrowiabędziepo-

wodem dla poświęcenia innych dóbr osobistych

imajątkowychinnejosobyjaknp.wolność,niety-

kalnośćwrozumieniuart.23k.c.Kwalifikowana

pierwszapomoczostałazdefiniowanawart.3pkt.2

UstawyoPRMjakoczynnościpodejmowaneprzez

ratownikamedycznegowobecosobywstaniena-

głegozagrożeniazdrowotnego.Natomiastpierwsza

pomoczostałazdefiniowanawart.3pkt.7Usta-

wyoPRMjakozespółczynnościpodejmowanych

wceluratowaniaosobywstanienagłegozagrożenia

zdrowotnegowykonywanychprzezosobęznajdu-

jącą się w miejscu zdarzenia. Czynności podjęte

wramachpierwszejpomocyprzezosobęznajdująca

sięnamiejscuzdarzeniawinnybyćprowadzonedo

czasupodjęciaczynnościkwalifikowanejpierwszej

pomocyprzezprzybyłegoratownika[11].

Obowiązek udzielania pomocy przez lekarza,

pielęgniarkę i ratownika medycznego w świetle

aktualnych przepisów prawa

Obowiązek udzielania pomocy przez lekarza,

wprzypadku,gdyzwłokawjejudzieleniumogłaby

spowodować niebezpieczeństwo utraty życia lub

ciężkiegouszczerbkunazdrowiumapodwójnycha-

raktertj.powszechnyizawodowy.Pierwszyrodzaj

obowiązku(powszechny)zobowiązujekażdegodo

udzieleniapomocyczłowiekowiznajdującemusię

w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpie-

czeństwemutratyżyciaalbociężkiegouszczerbku

nazdrowie(art.162Kodeksukarnego).Drugiro-

dzajobowiązkupomocywstosunkudolekarzyto

obowiązekzawodowy,wynikającyzUstawyoza-

wodzielekarza.Ustawaozawodzielekarzailekarza

dentystynakładanalekarzaobowiązekudzielenia

pomocylekarskiej.Art.30tejUstawyokreśla,że

„lekarzmaobowiązekudzielaćpomocylekarskiej

wkażdymprzypadku,gdyzwłokawjejudzieleniu

mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty

życia,ciężkiegouszkodzeniaciałalubciężkiegoroz-

strojuzdrowia,orazwinnychprzypadkachniecier-

piącychzwłoki”.Powstanieniebezpieczeństwadla

życialubzdrowiaalboinnegostanuniecierpiącego

zwłoki(np.wypadek,utrataprzytomności,próba

samobójstwa) powoduje obowiązek udzielenia

pomocy. Tak więc są to sytuacje, w których stan

zdrowia chorego wymaga bezzwłocznej pomocy.

Osoba potrzebująca pomocy musi znajdować się

wbezpośrednimotoczeniulekarza,(np.lekarzjest

świadkiemwypadku),abyonmógłudzielićpomocy.

Lekarz jest zobowiązany udzielenia pomocy, gdy

zostanie wezwany przez inną osobę. Obowiązek

udzieleniapomocyprzezlekarzajestniezależnyod

rokowaniastanuzdrowiaofiary[10,15].

Artykuł30Ustawyozawodzielekarzailekarza

dentystyniezawierażadnegoodstępstwaodzasa-

dy udzielenia pomocy, w tym także konieczności

liczeniasięzwoląpacjenta,jestwięcwswymza-

pisieradykalnyirygorystyczny.Jesttoobowiązek

bezwzględny,różniącysięwtymwzględziezart.

Orzecznictwo Lekarskie 2011, 8(2): 94-99

98

162kk,którywskazujemożliwośćodstąpieniaod

udzieleniapomocy.Każdylekarz,bezwzględuna

możliwośćuzyskaniapomocyzestronywykwalifi-

kowanychsłużbratowniczych,niezależnieodposia-

danejspecjalizacji,niezależnieodtegoczyciążyna

nimponadtojakieśzobowiązanieszczególne,wy-

nikającenp.zumowyopracęczyinnegostosunku

kontraktowego,maobowiązekudzieleniapomocy.

Wzwiązkuztymdolekarza,którywypełniaswój

zawodowy obowiązek należy odnosić artykuł 30

Ustawyozawodachlekarzailekarzadentysty,anie

artykuł162Kodeksukarnego[9].

Obowiązek zawodowy lekarza nie określa

żadnychgranic,awięcmożeonbyćograniczony

wyłącznie ogólnymi przesłankami zdolności do

działaniawmyślregułyultrapossenemoobligatur

(niktniemaobowiązkuczynićwięcej,niżmoże).

Okolicznością wyłączającą obowiązek udzielenia

pomocy jest brak zdolności lekarza do działania

zpowoduchoroby,stanupsychofizycznego,wyko-

nywaniainnychczynnościtakichjaknp.udzielanie

pomocy, bądź innej czynności lekarskiej, która

nie może być przerwana. Art. 30 Ustawy mówi

wyłącznie o pomocy „lekarskiej”, a zatem nie

dotyczy np. ratownictwa niemedycznego. Lekarz

niemaobowiązkuwyciągaćtopielcówzwodyani

pogorzelcówzognia,ponieważniejesttozakres

pomocy „lekarskiej”. Lekarz nie ma obowiązku

niesieniapomocy,gdynarażonejestjegożycienp.

w wypadku drogowym zapalił się jeden z pojaz-

dów,lekarzniemaobowiązkuwyciągaćzpojazdu

poszkodowanego,alboratowaćtonącego,jeślisam

nieumiepływać.Jeślilekarzmającyudzielićpomocy

mapodswojąopiekądzieckoiudzieleniepomocy

wymagapozostawieniadzieckasamego,comogłoby

sięwiązaćzzagrożeniemżyciategodziecka,również

niemusiudzielićtakiejpomocy[7,9,10].

Natomiast, gdy niebezpieczeństwo wynika

zrodzajuchoroby(np.chorobazakaźna,AIDS,itp.)

osobywymagającejpomocy,lekarzmaobowiązek

udzielić pomocy, nawet z narażeniem się na nie-

bezpieczeństwoosobiste,ponieważwykonywanie

zawodulekarzawiążesięztegorodzajuryzykiem.

Jeśliistniejeryzykokontaktuzkrwiąposzkodowa-

nego, a więc ryzyko zakażenia chorobą zakaźną,

alekarz nie posiada odpowiedniego wyposażenia

to jest także zobowiązany do udzielenia pomocy

[8,13,19].

Obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej jest

takżeujętywKodeksieEtykiLekarskiej(KEL)wart.

69, który mówi, że „lekarz nie może odmówić

pomocy lekarskiej w przypadkach niecierpiących

zwłoki,jeślipacjentniemamożliwościuzyskania

jejzestronyinstytucjipowołanychdoudzielenia

pomocy”.Określenieprzypadkiniecierpiącezwłoki

jestogólnikowe.Artykułtennieokreśla,wjakich

sytuacjachobowiązekudzieleniapomocylekarskiej

występuje. Kodeks Etyki Lekarskiej w artykule 7

zezwalawszczególnychprzypadkachodstąpićod

udzieleniapomocy,jednakzwyjątkiemprzypadków

niecierpiącychzwłoki.Wmyślart.10KELlekarz

w swoim działaniu może wykroczyć poza swoje

umiejętnościzawodowe[3].

Pielęgniarka, zgodnie z artykułem 19 Ustawy

ozawodachpielęgniarkiipołożnej,maobowiązek

udzielićpomocywkażdymprzypadkuniebezpie-

czeństwa utraty życia, poważnego uszczerbku na

zdrowiu pacjenta, zgodnie z posiadanymi kwali-

fikacjami zawodowymi. Pielęgniarki i położne są

zobowiązane do udzielania pomocy w takich sa-

mychokolicznościachjaklekarze,różniąsięjedynie

zakresemkompetencji[16].

Zapisy Ustawy o Państwowym Ratownictwie

Medycznym stanowią, iż zawód ratownika me-

dycznego może wykonywać osoba, która prócz

posiadaniazdolnościdoczynnościprawnych,stanu

zdrowia pozwalającego na wykonywanie zawodu

i znajomości języka polskiego, musi spełniać na-

stępujące wymagania: ukończone studia wyższe

nakierunku(specjalności)ratownictwomedyczne

lub ukończona publiczna szkoła policealna albo

niepubliczna szkoła policealna o uprawnieniach

szkołypublicznejorazposiadaniedyplomupotwier-

dzającegouzyskanietytułuzawodowegoratownika

medycznego. Wykonywanie zawodu ratownika

medycznegopolegam.in.na:zabezpieczeniuosób

znajdującychsięwmiejscuzdarzeniaorazpodej-

mowaniu działań zapobiegających zwiększeniu

liczby ofiar, dokonywaniu oceny stanu zdrowia

osóbwstanienagłegozagrożeniazdrowotnegoipo-

dejmowaniumedycznychczynnościratunkowych,

transportowaniuosóbwstanienagłegozagrożenia

zdrowotnego,komunikowaniusięzosobąwstanie

nagłego zagrożenia zdrowotnego i udzielaniu jej

wsparciapsychicznego.

Zgodnie z dyspozycją Ustawy o Państwowym

Ratownictwie Medycznym szczegółowy zakres

czynności ratunkowych ratowników medycznych

określaRozporządzenieMinistraZdrowiazdnia29

grudnia2006r.wsprawieszczegółowegozakresu

medycznych czynności ratunkowych, które mogą

być podejmowane przez ratownika medycznego

(Dz. U. z2007 r. Nr 4, poz. 33) oraz Rozporzą-

dzenieMinistraZdrowiazdniazdnia14stycznia

2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie

szczegółowego zakresu medycznych czynności ra-

tunkowych, które mogą być podejmowane przez

ratownikamedycznego(Dz.U.z2009r.Nr11,poz.

64).Załącznikidotychrozporządzeńszczegółowo

wskazujązakresczynności,któremogąbyćpodej-

Żaba C i wsp. Aspekty prawno-medyczne udzielania pierwszej pomocy ofiarom wypadków drogowych

99

mowaneprzezratownikamedycznegosamodzielnie

ipodnadzoremlekarzaorazwymieniająleki,które

ratownikmożepodaćchoremu.

Dolicznychczynnościratunkowych,którera-

townikmożewykonaćsamodzielnienależąm.in.

czynnościzwiązanezudrażnianiemdrógoddecho-

wych, tlenoterapia, defibrylacja, monitorowanie

parametrów życiowych, wykonywanie wkłuć do-

żylnych,opatrywanieran,unieruchamianiezłamań,

itp.,awśródbardziejskomplikowanychnależywy-

mienićm.in.intubacjędotchawicząwlaryngoskopii

bezpośredniejwnagłymzatrzymaniukrążeniaprzez

ustalubprzeznos,bezużyciaśrodkówzwiotcza-

jących,odbarczenieodmyprężnejdrogąnakłucia

jamy opłucnowej czy odebranie porodu nagłego

wwarunkachpozaszpitalnych.Podnadzoremleka-

rzaratownikmedycznymożeprzeprowadzićm.in.

intubacjędotchawiczązużyciemśrodkówzwiotcza-

jących,kardiowersjęelektrycznąielektrostymulację

zewnętrzną, cewnikowanie pęcherza moczowego

czyzakładaniesondyżołądkowejipłukanieżołąd-

ka. Załącznik do wspomnianego rozporządzenia

Ministra Zdrowia wymienia łącznie 28 leków,

któremożepodaćpacjentowiratownikmedyczny,

wtymgłówniepreparatystosowanewresuscytacji

krążeniowo-oddechowejorazpłynyinfuzyjne.

Zakresczynnościratunkowych,któreratownik

medycznymożepodjąćsamodzielniewrazzzesta-

wemleków,którymdysponuje,pozwalanafachowe

udzieleniepomocyofiaromwypadkówdrogowych

wwiększościprzypadków,azatemwłaściwapomoc

medycznamożebyćudzielonatakżeprzezzespoły

ratownictwamedycznego,składającesięwyłącznie

zratownikówmedycznych,bezobecnościlekarza.

Wprzypadku udzielania pomocy medycznej oso-

bomrannymwwypadkachdrogowychdecydującym

czynnikiemjestjaknajszybszytransportposzkodo-

wanegodoszpitalaimonitorowanieparametrów

życiowychchorego,conależydogłównychzadań

zespołów ratownictwa złożonych z ratowników

medycznych.

Podsumowanie

1. Zgodniezprzepisamiprawnymikażdyobywa-

tel ma obowiązek udzielenia pomocy osobie

znajdującej w stanie grożącym bezpośrednim

niebezpieczeństwemutratyżyciaalbociężkiego

uszczerbkunazdrowiu.

2. Lekarz,pielęgniarkalubratownikmedycznynie

mogąodmówićpomocyosobie,któraznajduje

sięwstanieniecierpiącymzwłokiigrożącym

bezpośrednimniebezpieczeństwemutratyżycia

albociężkiegouszczerbkunazdrowiu,audzie-

leniepomocyniepowodujezagrożeniadlaich

zdrowialubżycia.

3. Możliwościodstępstwaodudzieleniapomocy

ofierzewypadkuwrozumieniuprawasąściśle

określoneinieliczne.

1. BafiaJ,MiodunkiK,SiewierskiM.Kodekskarny–komen-

tarz.WydPrawn,Warszawa1987:122-125.

2. BojarskiM,KadeckiW.Kodekswykroczeńzkomentarzem.

OfWyd„Profi”,Warszawa1995:218-220.

3. ***Kodeks Etyki Lekarskiej z dnia 2 stycznia 2004 r.

zpóźn.zm.

4. ***Kodekskarnyzdnia6czerwca1997r.(Dz.U.z1997r.

Nr88,poz.553zpóźn.zm.)

5. ***Kodeks wykroczeń z dnia 20 maja 1971 r. (Dz. U.

z1971r.nr12,poz.114zpóźn.zm.)

6. Konieczny J, Wawrzynowicz A, Patalas E. Ratownictwo

wsystemiebezpieczeństwapublicznego–wybórźródeł.

GarmondOfWyd,Poznań-Inowrocław2002,9,36,39,

69-88.

7. Kordel K. Nieudzielenie pomocy – dylematy. Materiały

konferencyjne V Ogólnopolskiego Forum Prawniczo-

Medycznego „Aktualne problemy prawa medycznego”,

Warszawa,05-06.12.2002r.:47-53.

8. KubickiL.HIV/AIDS–odmowaleczeniainieudzielanie

pomocymedycznej.WydPoznańskie2001:47-73.

9. KubickiL.Prawomedyczne.WydMedUrban&Partner

2003:44-48.

10. NesterowiczM.Prawomedyczne.TowarzystwoNaukowe

Organizacji i Kierownictwa Dom Organizatora, Toruń

1994:53-54.

Piśmiennictwo

11. Poździocha S, Guła P. Ustawa o Państwowym Ratow-

nictwie Medycznym komentarz. ABC, Warszawa 2008:

30-53.

12. ***Prawooruchudrogowymzdnia20czerwca1997r.

(Dz.U.z1997r.Nr98,poz.602zpóźn.zm.)

13. SzwarcaA.J.AIDSiprawokarne.WydPoznańskie1996:

87-102.

14. ŚwiątekB.Obowiązekratowaniażycia.PostępyMedycyny

SądowejiKryminologii1997,3:43-48.

15. ***Ustawazdnia5grudnia1996r.ozawodachlekarza

ilekarzadentysty(Dz.U.1997Nr28poz.152zpóźn.

zm.)

16. ***Ustawazdnia5lipca1996r.ozawodachpielęgniarki

ipołożnej.(Dz.U.z1996r.Nr91poz.410zpóźn.zm.)

17. WojciechowskiJ.Kodekskarny.Komentarz.Orzecznictwo.

WydLibrata,Warszawa1998,279-282.

18. ***WypadkidrogowewPolscew2009roku.Komenda

GłównaPolicji,BiuroRuchuDrogowego,WydziałProfi-

laktykiiAnaliz,Warszawa2010.

19. ZamirowskaA,ŻołnowskaA,SmerekaJ.Zasadypostępo-

waniazchorymizakażonymiHIVwstanachzagrożenia

życia. Medycyna Intensywna i Ratunkowa. Wyd Med

Urban&Partner2002:93-101.