M G R N O W A K E W E L I N A

Ć W I C Z E N I A

P E D A G O G I K A , S T U D I A S T A C J O N A R N E ,

S E M . I I 2 0 1 2 / 2 0 1 3

Podstawy

pedagogiki ogólnej

1

DZIAŁANIA WYCHOWAWCZE –

OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA

SAMOŚWIADOMOŚĆ – KULTURA

INDYWIDUALNA – SAMOWYCHOWANIE

WYCHOWANIE – NAUCZANIE

2

KULTURA – SAMOŚWIADOMOŚĆ

WYCHOWANIE – SAMOKSZTAŁCENIE

OSOBOWOŚĆ – SAMOWYCHOWANIE

Związek pedagogiki z innymi naukami

Pedagogika ściśle współpracuje z

innymi dziedzinami nauki takimi jak

:

socjologia, psychologia, filozofia, medycyna,

teologia, ekonomia, biologia oraz

antropologia.

Przeanalizujmy przykład badań pedagogicznych,

które wkraczają w obszar socjologii.



Badacz obserwując zachowania uczniów na lekcji

zauważa, że

większość z nich nie stosuje się do poleceń

nauczyciela

, w wyniku czego otrzymuje negatywne oceny

z danego przedmiotu. Jedynie dwóch chłopców jest

zawsze przygotowanych do lekcji. Po jakimś czasie

badacz zauważa

negatywną zmianę w zachowaniu i

ocenach prymusów

. Analizując sytuację w tej klasie

zauważa, że chłopcy są przygotowani do lekcji, jednak

ukrywają swoją wiedzę przed nauczycielem. Ich

zachowanie prawdopodobnie spowodowane jest chęcią

adaptacji do grupy. W takich właśnie przypadkach

pedagogika korzysta z dorobku socjologii.

Powyższy przykład wymagał odwołania się do wiedzy o procesach mających

miejsce w grupie społecznej, a grupa społeczna jest przedmiotem badań socjologii.



Badacze

pedagodzy

bardzo często

korzystają

zarówno

z kategorii pojęciowych socjologii, jak i

z teorii socjologicznych, w celu uzyskania

wyjaśnień zaobserwowanych w świecie edukacji

faktów. Jest tak dlatego, że praktyki edukacyjne

zachodzą w obrębie grup społecznych, zależą od

wielu zjawisk, które stanowią przedmiot badań

socjologii.

W takich przypadkach pedagogika nie

dysponuje własnymi kategoriami pojęciowymi, ponieważ

nie zajmuje się badaniem procesów społecznych. Jest to

domena socjologii, która takie pojęcia posiada.



Socjologia dostarcza wiedzy potrzebnej do

organizowania, planowania i krytycznego

analizowania praktyki edukacyjnej.

Wyobraźmy sobie sytuację w klasie, w której jedno dziecko ma wyraźne
problemy w nauką, koncentracją i zachowaniem, w wyniku czego uczeń

został odizolowany przez klasę.



Nauczyciel zauważywszy zaistniałą sytuację uznał, że może

mieć to podłoże psychologiczne, więc skierował dziecko na

badania. Psycholog stwierdził u ucznia problemy z

koncentracją, ADHD oraz dysleksję. Pedagog opierając się na

wynikach badań zastosował indywidualny sposób nauczania w

stosunku do dziecka. Po jakimś czasie zauważył poprawę w

zachowaniu, ocenach oraz kontaktach z pozostałymi dziećmi.

Z opisanej sytuacji wynika, że praktyka edukacyjna przebiega

w ścisłym związku ze zjawiskami, które stanowią przedmiot

badań psychologii.

Sytuacja ta ma szczególnie miejsce, gdy badania

pedagogiczne dotyczą uczniów czy poszerzania się ich

zdolności życiowych pod wpływem oddziaływań

edukacyjnych.

Psychologia

wnosi dane o rozwoju umysłowym wychowanka i ucznia, informuje

o problemach związanych z wychowaniem, rozwojem, zainteresowaniami,

warunkami procesu poznania i uczenia się.



Badacz próbujący oszacować efekty realizowanego w szkole programu

wychowania moralnego musi dokonać pomiaru poziomu rozwoju

moralnego uczniów przed ich przystąpieniem do programu, jak i po jego

zakończeniu.

Psycholog analizuje gotowość dziecka do myślenia moralnego,

poziom jego dojrzałości emocjonalnej i społecznej koniecznej do

rozwiązywania problemów moralnych, oceniania zachowań innych ludzi.

Pojęcia, teoria i metoda badań zaczerpnięte z psychologii pozwalają

rozwiązać problem dotyczący faktów edukacyjnych, ściślej – skuteczności

oddziaływań wychowawczych. W zasadzie na każdym niemal kroku

pedagog natyka się na pojęcia psychologiczne, co wynika z definicji

wychowania, które jest oddziaływaniem na psychikę i zachowanie się

człowieka.

Szczególnie przydatna okazuje się wiedza z zakresu

psychologii rozwojowej, psychologii wychowawczej i społecznej.

Psychologiczne prawidłowości zmian zachodzących w procesach

poznawczych, emocjonalnych i motywacyjnych uczniów stanowią

orientację dla interwencji edukacyjnej.

Wyniki nauczania i wychowania dziecka uzależnione są od jego

stanu

zdrowia

. Na możliwości w zakresie dydaktyczno-wychowawczym ma

wpływ poziom rozwoju oraz odchylenia od stanu prawidłowego.



Także wychowanie wpływa na stan zdrowia dziecka.

Wychowanie zdrowotne powinno być dziełem szkoły

- może

to osiągnąć nauczyciel przez codzienne działanie, łączenie wiedzy,

którą wpaja z praktyczną, codzienną działalnością. W integracyjnej

Szkole Podstawowej nr 74 w Szczecinie mamy doskonały przykład

niedostosowania placówki do pracy z osobami niepełnosprawnymi.

Rodzice zapisują dzieci do takich szkół, ponieważ chcą, by nauczyły

się pomagać chorym, żeby wyrosły na wrażliwych ludzi, którzy

zawsze będą umieli prawidłowo zareagować na krzywdę innych.

Niestety uczniowie wyśmiewają się z dzieci z klas integracyjnych,

twierdząc, że „są głupsi i zaniżają poziom szkoły”. Największą uwagę

przykuwa naganna postawa Pani Dyrektor, która twierdzi, że „nie

jest w stanie zmienić całego środowiska i społeczeństwa”. Istotą

szkół integracyjnych powinno być przybliżenie dzieciom zagadnień

związanych z niepełnosprawnością oraz nauka tolerancji wobec

każdego człowieka.



Nauczyciele powinni być przygotowani do pracy z niepełnosprawnymi.

Konsekwencje pedagogiczne wad wrodzonych zależą bowiem od dwóch

czynników: od rodzaju wady, a więc od obiektywnych możliwości

przystosowania się ucznia, oraz w bardzo dużym stopniu od wewnętrznego

nastawienia dziecka do swego kalectwa. To nastawienie jest odbiciem

nastawienia otoczenia, głównie rodziny. Człowiek kaleki nie musi

rezygnować z życia, nie musi ulegać frustracji. Jego nastawienie psychiczne

zależy od tego, jak mu się jego stan przedstawi. W nauce można znaleźć

kompensację swoich niedoborów: nie mogąc np. uczestniczyć w sporcie,

może z większym zainteresowaniem poświęcić się studiom

humanistycznym. Czy kalectwo zawsze musi prowadzić do zaburzeń w

dziedzinie kształcenia? Nie tylko stan zdrowia i rozwoju decyduje o

możliwościach w zakresie kształcenia. Znacznie ważniejszy jest stosunek

człowieka do swego stanu zdrowia. A stosunek ten może być i zazwyczaj jest

determinowany przez otoczenie. Np. lekarz chory na raka, już w okresie

przerzutów, w sytuacji całkowitej świadomości swego stanu, wykonał

badania naukowe i obronił pracę doktorską.

Biologia

wnosi dane dotyczące pierwszych lat rozwoju dziecka,

dziedziczenia, funkcjonowania gruczołów wydzielania wewnętrznego,

warunków życia, higieny i ekologii.



Te dane są bardzo istotne i potrzebne, aby stworzyć

odpowiednie warunki rozwoju, dostosować metody,

środki i treści wychowania do wieku i indywidualnych

cech wychowanka oraz w sposób właściwy programować

okresy pracy i zabawy. Pedagodzy powinny kształtować

dobre cechy u dziecka związane np. ze świadomością

ekologiczną. Już od najmłodszych lat powinny uczyć się o

konsekwencjach swojego działania w stosunku do

przyrody. Dzieci powinny wiedzieć, że zanieczyszczanie

środowiska, niepotrzebne zużywanie energii, niszczenie

wszelkiej roślinności oraz niesegregowanie śmieci może

mieć negatywne skutki dla całej społeczności.



Pewną rolę w wychowaniu odgrywa również

ekonomia

, głównie ekonomika wzrostu

gospodarczego i ekonomika kształcenia, która bada

rolę oświaty oraz demografia, zajmująca się stanem

liczbowym ludności, przyrostem naturalnym,

migracjami oraz strukturą wieku, płci a także

strukturą zawodową, narodowościową i wyznaniową.

Pozwala ona na lepsze zrozumienia sytuacji pokoleń.



Antropologia

natomiast jest nauką, która zajmuje

się badaniem człowieka jako jednostki i jako

społeczności. Wnosi do pedagogiki wskazania

dotyczące norm i wartości (normatywną wiedzę o

celach, ideałach i wartościach) oraz pomaga w ocenie

rezultatów wychowawczych i wskazuje na to co

powinno być zrealizowane we właściwie pojętym

wychowaniu. Dane tej nauki odnoszą się zazwyczaj

do modeli kultury, do wartości i celów procesów

wychowania.



Nauki teologiczne

wnoszą do pedagogiki wiedzę o

ostatecznym sensie życia człowieka i jego sytuacji

egzystencjalnej i perspektywach eschatologicznych (w

religiach i niektórych systemach filozoficznych, dział

traktujący o tzw. rzeczach ostatecznych człowieka, jak i

świata: śmierci, końca świata). Nauki te dostarczają

dodatkowo cennej postawy światopoglądowej (w postaci

przesłania Jezusa Chrystusa zawartego zwłaszcza w

dogmatach „ o Stworzeniu”; „ o Odkupieniu” i „o

Uświęceniu”). Nauki te są również bardzo istotne

zwłaszcza dla religijnych koncepcji wychowania, ale

pełnią one ważną rolę także w badaniach nad

wychowaniem i wnoszą istotny wkład w rozwój myśli

pedagogicznej.



Filozofia

jest szczególnie istotna w poszukiwaniu

podstaw, sensu i perspektyw rozwoju pedagogiki.

Wnosi ona bardzo istotny wkład w określanie celów

wychowania i wartości, na których ono się opiera,

ponadto precyzuje język pedagogiczny (uściśla

pojęcia i uczy poprawności ich używania). Filozofia

wspiera pedagogikę w aspekcie normatywnym,

pomaga jej nakreślać kierunki i perspektywy

zainteresowań. O ile nauki szczegółowe starają się

udzielać odpowiedzi na pytanie: jak przebiega

wychowanie i nauczanie, to filozofia stawia pytanie:

czym w ogóle jest nauczanie i wychowanie?



Wyraża się tutaj relacja, jaka zachodzi pomiędzy sposobem

patrzenia właściwym naukom szczegółowym oraz naukom

filozoficznym. Oba nie są do oddzielenia, chociaż należy je

wyraźnie rozróżniać i wzajemnie od siebie uzależniać

. Jeśli

nie będzie wcześniej wyjaśnione, co rozumiemy,

mówiąc „wychowanie” i „nauczanie”, nie będziemy w

stanie sensownie pytać, jak może ono zachodzić lub

jak powinno przebiegać

.

Pierwsze jest podstawowe dla drugiego. Z drugiej strony, to

czym ono jest, może zawsze zachodzić gdzieś konkretnie, w

określony konkretnie sposób i według konkretnej metody,

która również musi odpowiadać na pytanie: Co? – i być z nim

spójna. Przydatność filozofii polega też na nadawaniu jej

światopoglądowego i ideowego sensu, co zostało nazwane

„zamierzonym i świadomym działaniem wychowawczym”.



Pod względem metodologicznym oraz w dziedzinie założeń

światopoglądowych i wskazań ideowych pedagogiki nawiązuje

bezpośrednio do filozofii, znajdując w niej ogólną orientację w

całościowym ujmowaniu człowieka i podstawowe wskaźniki

dla wzorca kształtowanej w nim osobowości. Jeden z działów

filozofii – ontologia – stawiając pytania o naturę bytu, stawia

także pytania o sposoby istnienia edukacji. Czy świat

edukacyjny istnieje obiektywnie, a więc jest taki sam dla

wszystkich podmiotów działań pedagogicznych? Z kolei

epistemologia – drugi wielki dział filozofii – stawia pytania o

naturę ludzkiego poznania. W kontekście pedagogiki są to

pytania zarówno o naturę naukowego poznania faktów

edukacyjnych, jak i o naturę poznawania świata przez

uczniów.

Nauki współdziałające z pedagogiką:

a)

nauki realne

, jak higiena z naukami medycznymi,

ekonomika oświaty i kształcenia, demografia,

b)

nauki formalne

, związane z matematyzacją, jak

cybernetyka (nauka o kierowaniu i informowaniu),
prakseologia (nauka o działaniu), logika z
metodologią nauk i naukoznawstwem,

c)

nauki aksjologiczne

: estetyka (nauka o pięknie),

etyka (nauka o moralności).

Podsumowując związki pedagogiki z innymi naukami,

należy podkreślić, że ich

spoiwem jest przedmiot

badań pedagogicznych

, który istnieje w kontekstach

wkraczających w systemy pojęciowe tych nauk. Pedagogika

korzysta z systemu pojęciowego fizjologii, socjologii i

psychologii wtedy, gdy nie może wyjaśnić przedmiotu swoich

badań wyłącznie za pomocą własnych teorii. Podobną

sytuacja dotyczy socjologii i innych dyscyplin. Nauki

humanistyczno – społeczne wyodrębniały się stopniowo z

filozofii, ,,zabierając” swój przedmiot badań. Jednakże

niemożliwe było dokonanie podziału rozłącznego. Tak samo

jak praktyki edukacji nie można oderwać od procesów

społecznych i psychiki, tak samo prawidłowości rozwoju

człowieka nie można wyabstrahować od oddziaływań

edukacyjnych.

!!!

EKONOMIA

ANTROPOLOGIA

NAUKI TEOLOGICZNE

FILOZOFIA