prus lalka tresc

Bolesław Prus, Lalka – tre

ść

Tom I, rozdz. 1

Jak wygl

da firma J. Mincel i S. Wokulski przez szkło butelek?

Pocz

tek roku 1878. Na

wiecie: pokój san-stefa

ski, wybór papie

a, zagro

enie wojny w Europie. W

Warszawie kwesti

jest przyszło

ść

sklepu na Krakowskim Przedmie

ciu. Pan Deklewski (fabrykant

powozów, który zdobył maj

tek pracuj

c w jednym fachu) i radca W

growicz (od 20 lat członek i opiekun

Tow. Dobroczynno

ci) przepowiadali Wokulskiemu ruin

, bo nie pilnuje swego fachu i nie szanuje fortuny.

Pojechał on ze spadkiem po

onie na tureck

wojn

robi

maj

tek, zapewniaj

c dostawy dla wojska.

W 1860 r. Wokulski był subiektem u Hopfera (stołówka serwuj

ca wina i delikatesy), miał 20-kilka lat.

Nocami studiował w Szkole Przygotowawczej, potem w Szkole Głównej. Mimo

e był opryskliwy, przyci

gał

klientów jako subiekt-student, głównie innych studentów. Po roku rzucił Szkoł

Główn

, przyst

pił do

powstania i wyl

dował koło Irkucka. W 1870 wrócił do Warszawy z niewielkim maj

tkiem. Dzi

ki protekcji

Rzeckiego, Minclowa przyj

ła go do sklepu. A

e była wdow

, to rok potem si

z ni

enił. Była du

starsza od niego, po 4 latach umarła.

Sklep nie upadł mimo wyjazdu Wokulskiego. Pogłoski o bankructwie przyci

gały klientów, a po wje

dzie

wła

ciciela po towary zgłaszali si

rosyjscy kupcy. Trzej subiekci mieli pełno roboty – blond-włosy suchotnik,

brodaty filozof i elegant z w

sikiem. Sukces sklep zawdzi

czał jednak głównie zarz

dcy – Ignacemu

Rzeckiemu, który od 40 lat tu pracował.

rozdz. 2

dy starego subiekta

Od 25 lat Rzecki mieszkał w pokoju przy sklepie. Zmieniali si

wła

ciciele i szyldy, ale on trwał. W pokoju nic

nie zmieniał, codziennie wstawał o 6. Pół godziny potem ju

był w sklepie i czytał rozkład dnia.

Do sklepu pierwszy przychodził Klein (suchotnik). Rozmawiali o Wokulskim i wojnie. Rzeckiego nie
obchodziła taka, w której nie bierze udziału Bonaparte. Klein polemizował, mówi

e wi

ksz

pot

bonapartyzmu jest socjalizm. Drugi przyszedł Lisiecki (z brod

), który docinał Rzeckiemu (z wzajemno

)

kolejnymi konceptami. Mraczewski (elegant) wpadał dopiero koło 9, oczywi

cie z szeregiem usprawiedliwie

Gdy tylko wszedł klient, jeden z subiektów ju

był przy nim i nim ten zd

ąż

ył si

otrz

ąć

, ju

płacił za co

kasie. Szczegóły z

ycia współpracowników Rzecki zapisywał w swym katalogu. Wieczorami Rzecki robił

podsumowanie i plany na kolejny dzie

Niedziela to najprzyjemniejszy dla Rzeckiego dzie

, bo wtedy planował wystawy na cały tydzie

. Okna miały

streszcza

zasoby sklepu, ale i przyci

uwag

. Bawił si

przy zmianie wystaw ruchomymi zabawkami.

Czekał na powrót Stasia, by wyjecha

na całe lato. Nie miał z kim rozmawia

, wi

c mówił do siebie i pisywał

pami

tnik.

rozdz. 3

Pami

tnik starego subiekta

Coraz mniej jest dobrych subiektów i polityków, bo stosuj

do mody i zmieniaj

pogl

dy. Polityk

powinno si

opiera

na wielkich dynastiach, a nie jednostkach. Napoleon IV na razie uczy si

w Anglii, ale on

jeszcze

wiatu poka

Ojciec Rzeckiego był

ołnierzem, a potem wo

nym w Komisji Spraw Wewn. Mieszkali z ciotk

na Starym

Mie

cie. Skromnie, ale Rzecki wesoło wspomina dzieci

stwo. Ojciec ozdabiał pokój Napoleonami, ciotka –

tymi. Ojciec z kolegami – Raczkiem i Doma

skim – snuł wizje przyszło

ci rodu Napoleonów. To on uczył

Rzeckiego czyta

, pisa

, klei

koperty i musztrowa

Ok. 1840 roku ojciec zachorował. Usłyszawszy,

e Napoleon odnalazł si

, umarł spokojnie. Ignacego wysłali

do Mincla, a Raczek o

enił si

z ciotk

Zuzann

. Napoleona wsadzili do fortecy.

Jan Mincel był wła

cicielem sklepu, który po sufit wypchany był towarem. Na wystawie wisiał kozak, który

ruszał si

za poci

gni

ciem sznurka. Mincel od czasu do czasu nim ruszał. Drugim cz

stym jego zaj

ciem

było liczenie dochodów i bicie rózg

subiektów – Franca i Jana Minclów i Ignacego. August Katz nie

dostawał rózg

nigdy. Słu

żą

ca i matka Mincla robiły im bułki i kaw

. Ignacy był tam 8 nudnych i

monotonnych lat. Towary kolonialne i mydło były tanie i sprzedawały si

w du

ych ilo

ciach. W galanterii

trzeba było wyczuwa

nastroje wytwornych klientów, ale oni te

o kupowali. W niedziel

Mincel dawał

Rzeckiemu lekcje towarów, cen i ich historii. Wigili

dzali razem. Przy wypłacie musieli wylegitymowa

ze sporz

dzonych oszcz

dno

ci.

Mincel i jego matka lubili Niemców, a nienawidzili Napoleona. Młodzi Minclowie i Katz – odwrotnie. W 1846 r.
Jan Mincel umarł (zasn

ł w fotelu po sprawie w s

dzie o rozbijanie własnych szyb, gdy obroty spadały),

Rzecki został subiektem, a Ludwik Napoleon uciekł z wi

zienia. W 1850 r. Franc został na Podwalu z

towarami kolonialnymi, a Jan przeniósł si

z galanteri

i mydłem na Krakowskie, gdzie s

do tej pory. Jan

enił si

z Małgorzat

Pfeifer, pó

niejsz

Wokulskiego. Matka starego Mincla

yła jeszcze długo.

Kiedy

pryncypał

ył

yciem sklepu, a praktykantów traktował jak uczniów. Dzi

zajmuje si

jedynie zyskami

i troszczy si

o to, by dzieci jego nie zostały kupcami.

Sta

nadal jest w Bułgarii, ale pisze,

e wojny nie b

dzie, mimo

e Austria si

zbroi.

rozdz. 4

Powrót

Mimo marcowej zawiei

nie

nej, Rzecki jest wesoły i przygrywa sobie na gitarze, bo wraca Sta

, wi

zbli

jego wakacje. Wrócił po 8 miesi

cach. Wie

ci ze

wiata: Austria chce zabra

Hercegowin

. Równie

Anglia dostanie kompensat

na koszt Turcji. Wg Wokulskiego to jest sprawiedliwe,

bo po prostu silniejsi przetrwaj

. Pomno

ył maj

tek z 30 tys. na 300 tys. rubli.

Sta

dopytywał si

o Ł

ckiego. Rzecki twierdzi,

e ten zbankrutuje i sprzedadz

jego kamienic

, nawet u

nich w sklepie ma kredyt. Izabela Ł

cka jeszcze nie wyszła za m

ąż

, bo nie ma posagu. Wokulski opowiadał

o tym, jak go łapała t

sknota za krajem i... nie tylko. Sklep go mało obchodził, chciał tylko zna

wysoko

ść

kredytu Ł

ckiego i to, co ostatnio kupował Izabela.

rozdz. 5

Demokratyzacja pana i marzenia panny z towarzystwa

Tomasz Ł

cki mieszkał nie w swojej kamienicy, ale w wynajmowanym lokalu przy Alejach Ujazdowskich. Z

nim mieszkała córka Izabela i kuzynka – panna Florentyna. Mieszkanie było wygodne, eleganckie, ale nie za
ozdobne.

Ł

cki miał 60-kilka lat, był niewysoki i przy tuszy. Pochodził z senatorskiego rodu, ale maj

tek zabrały

zdarzenia polityczne (powst. styczniowe lub reforma uwłaszczeniowa z 1864 r., która pozbawiła go
pa

szczy

nianej siły). Wiele podró

ował, był w bliskich stosunkach z Wiktorem Emanuelem II (król Włoch

zjednoczonych). Jaki

czas temu wycofał si

ycia towarzyskiego i wst

pił do Resursy Kupieckiej (s

dził,

e nara

a si

arystokracji, co nie było prawd

, to tylko jego przewra

liwienie). Izabela nadal bywała u

hrabiny Karolowej, wi

c poszły pogłoski,

e Ł

cki ukrywa maj

tek, by wyda

za m

ąż

z miło

ci, a nie dla

jej maj

tku – wielbiciele znów si

pojawili, do czasu pogłoski,

e Ł

ckiemu licytuj

kamienic

Izabela była pi

kna.

wiat uwa

ała za zaczarowany ogród, a siebie sam

za bogink

. Była niesamowicie

rozpieszczana. Nawet w czasie burzy na morzu u

miechała si

, my

e to przedstawienie dla niej, a nie

rzeczywiste niebezpiecze

stwo. W jej otoczeniu artystów, in

ynierów, kapitanów i panów panowało wieczne

to – z wizytami, obiadami, spacerami, koncertami itp.

wiat inny ogl

dała Iza z okien karety i podobała jej si

jego malowniczo

ść

. Był to

wiat rolników,

rzemie

lników, kupców, przekupek. Stamt

d pochodziły rzeczy jej potrzebne – sprz

ty i jedzenie oraz

Mikołaj i Anusia – słu

ba. Wiedziała,

e cz

ęść

jest nieszcz

ęś

liwa, wi

c cz

sto dawała jałmu

, s

to Chrystus pod postaci

ubogiego staje na jej drodze. S

dziła,

e ci ludzie popełnili ci

ęż

ki grzech, skoro Bóg

skazał ich na prac

Przestraszył j

widok fabryki

elaza we Francji, gdzie zobaczyła brudnych i ci

ęż

ko pracuj

cych robotników.

Był to widok jak z Okopów

w. Trójcy jej dalekiego kuzyna, Zygmunta (Nieboska komedia).

wiat arystokracji mie

cił ludzi o odpowiednim urodzeniu i maj

tku – a to dostaj

tylko wybrane przez Boga

familie. Trzeba uwa

, by ostro

nie dobiera

mał

onków, aby Bóg im pobłogosławił. Miło

ść

pojawia si

potem, by

ona mogła dobrze prezentowa

w domu, a m

ąż

asystowa

jej w

wiecie. Teraz jest coraz

cej mezaliansów. Izabela czuła wstr

t do mał

stwa i do m

ęż

czyzn. Teraz zostało przy niej tylko dwóch

kandydatów – baron i marszałek, bogaci, ale starzy. Nigdy nie była zakochana, kochała tylko pos

g Apolla,

który dzi

ki tej miło

ci o

ył (jak pos

g Pigmaliona;)).

Rok temu, gdy Ł

cki wst

pił do Resursy, Wokulski zobaczył Iz

i si

w niej zakochał. Hrabina Karolowa

natomiast namawiała Iz

na mał

stwo, by ratowa

maj

tek. Kto

kupił długi Ł

ckiego.

rozdz. 6

W jaki sposób nowi ludzie ukazuj

nad starymi horyzontami

Pocz

tek kwietnia, przełom zimowo-wiosenny. Iza czyta „Une page d’amour” Zoli. Rozmy

la o stroju na

Wielkanoc i na kwest

przy grobie Chrystusa, na któr

jeszcze j

nie zaproszono. Modli si

„Aktem

rezygnacji” (z siebie) o najlepsz

toalet

i najlepszy ko

ciół do kwesty.

List od Karolowej nie przyniósł zaproszenia, ale propozycj

wykupienia sreber (za 3tys.), bo podobno ofert

ich kupna zło

yła znienawidzona przez nie Krzeszowska (za 5 tys.). W ps-ie dodaje,

e Wokulski dał 1000

rubli na jej ochronk

. Florentyna pociesza Izabel

e jej ojciec jednak ma pieni

dze. Pan Tomasz twierdzi,

e ich srebra trafi

na bankierski stół, jak kiedy

na kozacki czy tatarski, z tym,

e teraz trwa wojna nie na

kosy, ale na ruble.

Ł

cki chce z Wokulskim zorganizowa

mieszcza

stwo i stworzy

towarzystwo do handlu ze Wschodem. Wg

Izabeli Wokulski to gbur, pie

o czerwonych r

kach (odmro

one na Syberii). Humor jej poprawił list od Joasi

(Karolowa), w którym przepraszała za propozycj

wykupu sreber i zapraszała j

na kwest

, na któr

kupi jej

sukni

. Wydało si

e Ł

cki wygrywa pieni

dze na drobne wydatki w karty, graj

c z Wokulskim. A zadłu

u lokaja.

Izabeli

ni si

e jedzie z ojcem poci

giem nad przepa

pełn

dymu i pary, w której jest Wokulski i gra z

jej ojcem w karty. Iza chce po przebudzeniu odda

serwis jednak ciotce za mniejsz

kwot

, ale srebra s

kupione przez Wokulskiego. Iza przeczuwa,

e to on wykupił weksle Ł

ckiego, a wszystko po to, by j

zdoby

– nie wielbi

, ale zdoby

rozdz. 7

Goł

b wychodzi na spotkanie w

ęż

Karolowa po

yczyła Izabeli powóz na Wielk

rod

. Pojechała do sklepu Wokulskiego, czuj

c si

jak w zoo,

gdy chciała dotkn

ąć

tygrysa w ucho. (Prus wspomina tylko o polskim napisie na sklepie, specjalnie pomija

rosyjski!) Poprosiła Mraczewskiego o r

kawiczki i perfumy. Wokulski siedział w k

cie nad rachunkami i czuł,

e Izabela jest mu oboj

tna. Na jej pytanie odpowiedział,

e srebra zamierza sprzeda

z zyskiem za granic

Mimo oboj

tno

ci co

go zakłuło, gdy Mraczewski przechwalał si

e zdob

dzie Iz

rozdz. 8

Medytacje

Wokulski był zniech

cony do wszystkiego, do nowego sklepu, do ludzi, którym dał zatrudnienie. Twierdził,

ludzie maj

tylko złudzenie,

e kieruj

swym

yciem,

e w rzeczywisto

ci pcha ich jaki

fatalny pr

Wszystkie dzieła ludzkich r

k przemin

. Domy ubogich nad Wisł

były dla niego miniatur

kraju, gdzie

wszystko d

ąż

y do upadku. On sam oddałby si

nauce, gdyby nie ujrzał w teatrze Izabeli. By si

z ni

pozna

, zdobył dyplom potwierdzaj

cy szlachectwo i wyjechał do Bułgarii po maj

tek, za namow

Suzina,

przyjaciela z Syberii.

Przed wyjazdem Wokulski był u Szumana, znajomego lekarza-

yda, który badał włosy. Pytał go o chorob

kiedy oboj

tnieje si

mier

, a kobiet

kocha si

idealnie, bez po

żą

dania. Wg Szumana to zakochanie. W

wieku 45 lat jest gorsze od pierwszej miło

ci, bo nie ma ju

nadziei na kolejne. Szumanowi zmarła

narzeczona, otruł si

c chloroformem, ale uratował go kolega.

Nad Wisł

Wokulski spotkał furmana Wysockiego i dał mu pieni

dze na

ta. Po nich miał si

zgłosi

niego po prac

. Jego brata, Kaspra, obiecał przenie

ść

na stacj

kolejow

do Skierniewic. Wg Wokulskiego

Wysocki miał szcz

ęś

cie, bo łatwo mu pomóc. Widział jedn

nadziej

dla ludzko

ci – prac

obowi

zkow

, ale

słusznie wynagradzan

. W Anglii wszystko si

doskonali, ale u nas wy

sza warstwa wytworzyła osobny

gatunek i ma wstr

t do reszty. On i Izabela s

jak robak i motyl. Zaszła w nim zmiana – widział n

ludzi i

nieme pro

by o pomoc. Umiał współodczuwa

, miał nowe cele – pomoc.

W sklepie Krzeszowska targowała si

o neseser, gdy wszedł jej ma

, baron i nakupił pełno drobiazgów do

jazdy konnej. Do niej si

nie odezwał, bo trwa mi

dzy nimi proces o maj

tek. Ona nie chce mu da

rozwodu,

on nie pozwala jej kupi

kamienicy po Ł

ckich, w której baronowa mieszka i gdzie straciła córk

Mraczewski dostał wymówienie. Oboje Krzeszowscy wstawiali si

za nim, s

e to z ich winy. Rzecki

wstawił za nim, s

dził,

e Wokulski go zwolnił za to,

e Mraczewski nie popierał socjalistów.

Przyszedł za niego Zi

ba, który dostosował si

do wszystkich – przy Rzeckim był bonapartyst

, przy

Lisieckim – antysemit

, przy Klejnie – socjalist

rozdz. 9

Kładki, na których spotykaj

ludzie ró

nych

wiatów

Wokulski poszedł do ko

cioła dopiero w Wielk

Sobot

. Był w ko

ciele ostatnio na

lubie i na pogrzebie

ony. Nie mógł zrozumie

, po co ludzie tu przychodz

. Z drugiej strony takie budynki dawały mu dowód na

istnienie innego

wiata.

W ko

ciele były trzy

wiaty – ten, który modlił si

i stawiał pałace na chwał

Boga (ju

wymarł), drugi, który

modlił si

, ale wznosił tylko swoje lepianki, trzeci, który wznosił sobie pałace, a w ko

ciołach urz

dzał

schadzki. Wokulski dał plik banknotów na stół hrabiny. Izabela szydziła po angielsku, wiedz

e nie

zrozumie. Na pro

hrabiny obiecał da

Mraczewskiemu posad

w Moskwie z wy

pensj

. Wokulski

obserwował Izabel

z konfesjonału, postanowił kupi

powóz i nauczy

angielskiego, narzekał na obłud

zakłamanie dzisiejszych czasów. Hrabina i Izabela nudziły si

, gdy po drugiej stronie ko

cioła biedacy na

kolanach czołgali si

do krzy

Wokulski zainteresował si

młod

kobiet

z córeczk

. Ale wtedy do stolika podszedł młodzieniec, na

widok którego Iza si

zarumieniła. W ko

ciele była te

prostytutka, płakała. Wokulski wzi

ł j

do siebie,

zapłacił jej długi, dał prac

i wysłał do magdalenek. Wiedział ju

e społecze

stwa nie naprawi, bo

potrzebna jest gruntowna odbudowa.

W Wielk

Niedziel

Wokulski zajechał wynaj

karet

do hrabiny. Ze wzgl

du na niego Ł

cki si

z ni

pogodził. Ksi

ążę

, kuzyn Karolowej, martwił si

, czy interes Wokulskiego nie zniszczy polskich fabryk,

oczywi

cie chodzi mu o dobro pa

stwa. Na pewno zmniejszy ich dochody i zlikwiduje monopol, a Sta

dba o

zmniejszenie kosztów dla klientów i swój zysk, w ramach zdrowej konkurencji. Przedstawiono go prezesowej
Zasławskiej. Na wspomnienie stryja Wokulskiego, który walczył w powstaniu listopadowym, a zmarł 5 lat
temu, prezesowa rozpłakała si

. Stryj jego jest pochowany w Zasławiu. Po powrocie z emigracji mieszkał

tam i co dzie

odwiedzał ruiny zamku, szczególnie stary kamie

. Byli kochankami, ale ona była bogata, a on

nie. Poprosiła,

eby Sta

w jej imieniu postawił mu nagrobek z kamienia (z fragmentem „Do M***”), na

którym siadywali. Wokulski wyszedł nie widz

c ju

Izabeli. Wracał w obł

kaniu na piechot

. Iza wyznała

wieczorem Florentynie,

e si

go boi.

rozdz. 10

Pami

tnik starego subiekta

Rzecki bał si

budowy nowego sklepu w niepewnych czasach, gdy Anglia, Austria i Turcja si

zbroj

(1878).

Ale wojny nie ma, a interes kwitnie. Wspomina czas, gdy Ludwik Napoleon (III) uciekł w 1846 r. z wi

zienia,

gdy ukazywały si

nowe pisemka, a znikali ludzie (powst. krakowskie było zupełnie niezale

ne od ucieczki

Napoleona). W 1848 ukazał mu si

zmarły ojciec, a wuj Raczek dał pieni

dze i z Katzem poszedł do W

gier

Austriaków. Dalej opowiada o bitwie, któr

dowodził Bem; wci

ąż

zwraca si

do Katza. Dopóki nie weszli

w lini

ognia wszystko wygl

dało wspaniale, ale mało strasznie. Przez dym i huk wycofali si

, ale oficerowie

pchali ich do przodu. Strzelali na o

lep, w za

lepieniu zabijali. Po bitwie ukl

kli do modlitwy.

Potem ju

w wi

kszo

ci przegrywali. Pod Komornem czekali na dobre wie

ci, ale twierdza skapitulowała.

Poszli w przebraniu w stron

Turcji. Katz gor

czkował, mówił,

e nikt si

za nimi nie wstawi,

e trzeba było

zgin

ąć

na froncie. Tej nocy zastrzelił si

. Rzecki sam bł

kał si

wiecie, jedyn

pociech

były wie

ci o

Napoleonie, który został ju

prezydentem; cesarstwa nie przywrócił, ale zostawił syna. W 1851 r. Rzecki

wrócił do kraju, do Zamo

cia (wi

zienie), gdzie dobrze drwa r

bał (prace wi

zienne). Jan Mincel sprowadził

go dwa lata potem do Warszawy. Wszystko było po staremu – babcia z kaw

i Franc drwi

cy z Napoleona,

przez co kłócił si

wci

ąż

z bratem. Franc uwa

ał si

za Niemca, Jan za Polaka. Mimo to, Franc zapisał bratu

cały maj

tek, a zmarł w 1856 r.

Rzecki nie rozumie Stasia, jego niespokojnego zabiegania o wci

ąż

nowe rzeczy, spółki i dochody. Nie wiem,

po co pomaga biednym. Rzecki ci

ęż

ko prze

ył przeprowadzk

na nowe mieszkanie, ale Sta

przeniósł mu

do pokoju wszystkie sprz

ty ze starego. Wiele swatów przychodzi do sklepu, ale Sta

nie chce si

eni

Mówiono o nim,

e dochody z wojny s

zapewne nieuczciwe, a teraz swym handlem zabija przemysł

krajowy.

Niepokoi Rzeckiego,

e wizytówki zostawia Stasiowi nauczyciel angielskiego, ale powi

zał to z zamachem

Hodla. Pani Meliton zaprasza go do Łazienek, z których wrócił z wie

e w Berlinie zbierze si

kongres

do zako

czenia wojny. Inne takie schadzki wi

zały si

z politycznymi wiadomo

ciami.

W sklepie jest 5 nowych subiektów i nie mog

porozumie

ze starymi. Wszyscy dokuczaj

Henrykowi

Szlangbaumowi, który jako sprzedawca jest niezrównany, ale jest

ydem, a do nich ro

nie niech

ęć

. Był on

na Syberii ze Stasiem i Szumanem. Nazywał si

Szlangowski i był zasymilowanym

ydem. Teraz ju

nie

ochrzci, bo nienawi

ść

do niego i tak by si

nie zmieniła. [Stwórca

wiata formuj

c cud natury, zwany kobiet

z pewno

nie zastanowił si

, jakiej kl

ski narobi kupcom.

☺

]

Mraczewski przyjechał z Moskwy z jakimi

„prykaszczykami” (subiekci) i broszurami. Rzecki wietrzy

rewolucj

. Mraczewski został socjalist

i nihilist

, głosił,

e Boga nie ma, a kapitali

ci to złodzieje,

e po

rewolucji wszystko b

dzie wspólne.

Rzecki upatrzył kobiet

dla Stasia – młod

wdow

z córeczk

. Na uroczysto

ci po

cenia sklepu bardziej

troszczono si

o obiad, ni

o ksi

dza. Pisano o nich w gazetach, reporter twierdził,

e najlepsz

reklam

byłaby jaka

tragedia, nie przyj

ł „prezentu”. Na przyj

ciu był mówca, który musiał by

literatem, bo gadał

o i bez sensu.

☺

Mraczewski odgadł po co to wszystko – dla Ł

ckiej. Szuman orzekł,

e w Stasiu jest

dwóch ludzi – romantyk sprzed roku ’60 i pozytywista z ’70.

rozdz. 11

Stare marzenia i nowe znajomo

Pani Meliton była oddan

nauczycielk

, ale nie lubiano jej. Wyszła za m

ąż

pó

no, za podstarzałego

guwernera, który pił i bił j

. Gdy umarł, zaopiekowała si

psem, ale on z kolei dostał w

cieklizny. Pół roku

była w szpitalu, przez co postarzała si

przedwcze

nie. Odt

d rekomendowała nauczycielki i swatała pary,

wszystko za opłat

. Wokulskiemu pomagała w zbli

eniu si

do Izabeli, np. mówiła mu, kiedy wybiera si

spacer do Łazienek.

Tego dnia wybierał si

do Łazienek, gdzie miała by

Iza, hrabina i prezesowa, ale zatrzymał go ksi

ążę

–

wzi

ł go do siebie, by kilku znajomym obja

nił projekt spółki. Ksi

ążę

uwa

ał,

e istnieje klasa panów i zwykły

tłum. Był motłochowi

yczliwy, jak Prometeusz, który musi biednym sprowadzi

ogie

z nieba. Za punkt

honoru uwa

ał cierpienie nad poło

eniem kraju. Czuł i cierpiał za miliony, ale nigdy nie zrobił nic

ytecznego. Zarzutem przeciw projektom Wokulskiego było oczywi

cie to,

e podkopuj

krajowy przemysł

tkanin. Wg Wokulskiego te „nasze” fabryki s

w wi

kszo

ci niemieckie. Poza tym towary byłyby ta

sze, a

pieni

dze wło

one w ten interes przyniosłyby zysk samym interesantom. Zgarbiony hrabia i hrabia-Anglik

(„tek”, Lici

ski) od razu si

zgodzili.

cki przedstawił Wokulskiemu ich kuzyna, Juliana Ochockiego. Poszli we dwóch do Łazienek. Ochocki

sko

czył przyrod

i mechanik

, ulepszył mikroskop i lamp

elektryczn

, ale chciałby stworzy

machin

lataj

ęż

od powietrza. Swataj

go z Iz

, ale jego laboratorium nie pasuje do jej salonów. Miał dwa

pytania – kiedy Stasiowi zoboj

tniała nauka (rok temu, gdy miał 45 lat) i kiedy oboj

tniej

kobiety (nigdy).

Wokulski potem długo bł

kał si

po ogrodach, my

lał nawet o samobójstwie, ale oprzytomniał.

rozdz. 12

drówki cudzymi interesami

Na Stasia czekał list od pani Meliton, w którym radziła o

wiadcza

, bo kamienica Ł

ckich idzie pod

licytacj

i posag Izabeli przepadnie, a wtedy b

dzie skazana na starego marszałka. Radzi te

kupi

klacz,

któr

baron Krzeszowski sprzedał niedawno

onie i w ogóle podej

ść

ostro do Izabeli, bo kobiety lubi

siln

Nazajutrz Mraczewski przyszedł z propozycj

sprzedania klaczy. Dobili targu. Wokulski poszedł obejrze

kamienic

ckich, która była najbardziej

ółtym domem w okolicy. Spotkał tam kobiet

z dzieckiem, t

sam

, co w ko

ciele. Była to Helena Stawska. Oprócz niej mieszkała tu Krzeszowska, Maruszewicz,

emerytka i studenci. Kto

wiczył gamy, a studenci lali wod

na głow

Krzeszowskiej. U adwokata Wokulski

kazał kupi

kamienic

na 90 000, mimo

e baronowa dawała tylko 60 000. Wg adwokata to romantyczne

mrzonki, lepiej zdusi

przeciwnika i zabra

łup (Iz

). Sta

poprosił Szlangbauma,

eby był trzecim kupcem,

tylko po to, by podbi

cen

dla zachowania pozorów. Przy okazji dowiedział si

ydzi zajmuj

szaradami,

wicz

rozum, wi

c zawojuj

wiat, nie to, co polska arystokracja.

Sta

chciał wprowadzi

klacz do wy

cigu bezimiennie. Był pewien,

e je

li wygra, Iza go pokocha. Tu

przed

cigiem hrabia-Anglik w imieniu barona chciał odkupi

klacz za 1200 rubli. Odszedł z niczym, ale wydało

e wszyscy wiedz

e on kupił klacz.

rozdz. 13

Wielkopa

skie zabawy

Tłum na wy

cigach był dla Wokulskiego odpychaj

cy dopóki nie przyjechała Izabela. Była mu wdzi

czna za

kupno konia, bo zało

yła si

z cioci

e baron go do wy

cigów nie utrzyma. Zało

yła si

e klacz wygra.

I rzeczywi

cie, d

okej Yung wygrał. Wygran

dał Sta

Izie na ochronk

. Baron zirytowany wpadł na

Wokulskiego, wymienili si

bilecikami – b

dzie pojedynek.

Szuman narzekał na zł

korekt

jego pracy o włosach. Sta

poprosił go na sekundanta. Drugim był Rzecki, a

po drugiej stronie – hrabia-Anglik i jaki

egiptolog. Baron był gotów przeprosi

listownie Stasia, ale w ko

stan

ło na strzałach do pierwszej krwi. Tak naprawd

był si

, bo baron nazwał go wielbicielem Izy, a j

wtedy oblał rumieniec wstydu. Baron mało spał tej nocy, nie trafił Stasia, a sam dostał w skro

. Sta

wyznał

mu,

e dostał, bo obraził kobiet

Gdy Wokulski miał lekcj

angielskiego, przyszedł Maruszewicz z wiadomo

e nie mo

e mu pomóc w

licytacji kamienicy (to jego wynaj

ł Szlangbaum). Ale zaraz na drugi dzie

przyszedł prosi

o po

yczk

imieniu barona, tak naprawd

pieni

dze wzi

ł sobie. Adwokat doniósł,

e niektórzy chc

wycofa

spółki, bo Wokulski je

dzi na wy

cigi, a pieni

dze potem rozdaje – jak arystokrata. Je

li kupi kamienic

drogo, to mu nie zaufa ju

nikt. Rzecki wyznał,

e ludzie mówi

e Sta

zaczyna wariowa

, robi du

szwindel, a na pewno zbankrutuje. Ł

cki zaprosił go w imieniu córki na obiad.

rozdz. 14

Dziewicze marzenia

Iza była w kropce, bo nie mogła Wokulskiemu przyszy

łatki, był zbyt skomplikowany. Był to zuchwały

kupczyk, który chciał j

zdoby

; zakochany i pełen czci dla niej; parweniusz, o znajomo

ść

z którym zabiegali

najwi

ksi arystokraci. Iza kochała salony, ale zacz

ła gardzi

lud

mi, bo odsuwali si

od niej z powodu utraty

maj

tku. Mimo to Wokulski mógłby by

dla niej jedynie doradc

, przyjacielem, nawet m

ęż

em, ale nigdy

kochankiem. Kiedy jednak chciała go zobaczy

w Łazienkach, jego akurat nie było.

Przez kolejne dni wszyscy w mie

cie mówili o Wokulskim w superlatywach. Iza stwierdziła,

e chciał przez

wej

ść

na salony, ale udało mu si

to i bez niej, dlatego nie zabiega ju

o ni

. Wtedy miała miejsce

historia z klacz

. Gdy Sta

wyzwał barona na pojedynek, stwierdziła,

e byłby on miłym wielbicielem, gdyby

nie był kupcem galanteryjnym. Po pojedynku była zdziwiona,

e opłakany przez ni

łaskawie we

nie

Wokulski nie zgin

ł. Ł

ccy zacz

li miewa

ci. Do tego baron pogodził si

z Iz

. Iza marzyła,

e Sta

dzie jej idealnym wielbicielem,

e znajdzie jej m

ęż

a, jej dzieciom – bony, a gdy ona umrze, zastrzeli si

jej grobie.

rozdz. 15

W jaki sposób dusz

ludzk

szarpie nami

tno

ść

, a w jaki rozs

dek

Głos rozs

dku mówił Wokulskiemu,

eby unikał samic innego ni

on gatunku, bo nawet lew jest wstr

tny dla

krowy. Ale wariat tkwi

cy w nim chciał si

eni

. Patrz

c na pomnik niedocenionego za

ycia Kopernika,

Sta

stwierdził,

e mo

e pracowa

dla szcz

ęś

cia, ale dla społecze

stwa czy przyszłej sławy – nigdy. Fryzjer,

który go ci

ł, opowiadał,

e teraz młodzie

boi si

pojedynku, nawet gdy kto

dam

uderzy. Sta

ubrał w

cu frak, a nie surdut i pojechał.

rozdz. 16

„Ona” – „On” – i ci inni

Iza była rozmarzona, bo przyjechał wielki włoski tragik, Rossi i wypytywał o ni

. Pi

knie ubrana poszła do

ciotki, ale on nie przyjechał, przysłał tylko list wyja

niaj

cy. W domu czytała „Romea i Juli

” od Rossiego.

Sta

mógłby by

powiernikiem jej miło

ci.

Przed obiadem Sta

rozmawiał z Ł

ckim. Miał dosta

pieni

dze ze sprzeda

y kamienicy i obiecał Ł

ckiemu

20% zysku. Obł

d i pomieszanie opu

ciły Stasia, gdy tylko usiadł przy Izabeli. Nawet obliczył koszt jej

ubioru.

☺

Specjalnie robił bł

dy przy stole. Gdy jadł ryb

em i widelcem, Ł

cki zacz

ł je

ść

tak samo!

Uznał,

e odkocha si

przed ko

cem obiadu. Tłumaczył im,

e prawdziwe wysokie towarzystwa nigdy nie s

niewolnikami etykiety i zachowuj

jak im wygodniej. Wzbudził podziw w rozmówcach.

Po obiedzie do Tomasza przyszedł list od hrabiny (wła

ciwie od niego samego), bo musiał zosta

sam, by

zdrzemn

ąć

. Gdy zostali sami, Iza podzi

kowała Stasiowi za „uprzejmo

ci”. Chciała si

zrewan

owa

Poprosił o to, by mógł jej słu

. Długo jeszcze rozmawiali we trójk

. Postanowili razem jecha

do Pary

rozdz. 17

Kiełkowanie rozmaitych zasiewów i złudze

Sta

miło wspominał wieczór, wyzbył si

uprzedze

do wielkich panów. Chciał nagle pomaga

całej

ludzko

ci. W sklepie zastał płacz

cego inkasenta Obermana, który zgubił ponad 400 rubli. Przy ludziach

kazał mu zapłaci

, ale po cichu powiedział,

e te pieni

dze mu zwróci. Znalazł zaj

cie byłej prostytutce, a

zakwaterował j

u Wysockiego. Postanowił te

pomóc Krzeszowskiemu, ale go nie wpuszczono. Do tego

baron naopowiadał Lici

skiemu,

e Sta

traci pieni

dze na wy

cigi,

e si

zadaje z Maruszewiczem i ten

postanowił mie

go na oku. Adwokat powiedział Stasiowi,

e hrabia za

żą

dał ostrej kontroli wydatków spółki.

Wokulski dogadał si

u adwokata ze Szlangbaumem, który miał kupi

za niego kamienic

, a potem pobiegł

do Łazienek. Iza wzi

ła go na spacer do Pomara

czarni. Mówiła mu o Rossim,

e Warszawa go za mało

oklaskuje. Wokulski obiecał,

e to si

zmieni (zlecił to Obermanowi). Ł

cki zirytował si

, gdy hrabina

zauwa

yła,

e Sta

interesuje si

Bel

rozdz. 18

Zdumienia, przywidzenia i obserwacje starego subiekta

Zainteresowania Stasia włoskimi teatrami strasznie dziwiło Rzeckiego. Do tego przez teatr zaniedbałby
interes ze Szlangbaumem (Ignacy si

tym zaj

ł) i nie przyj

ł zaproszenia na wieczór u mecenasa. Sam

Rzecki musiał wr

cza

Rossiemu jaki

album! Jego staromodne ubranie i fryzura sprawiły,

e potraktowano

go jak prowincjonalnego dziwaka. Rzecki zauwa

ył,

e Iza była zamagnetyzowana Rossim, Wokulski – Iz

a do tego Sta

dyrygował klakierami. Wieczorem Rzecki upił si

w karczmie!

☺

Drugiego dnia spó

nił si

sklepu. Przyszedł list od „

yczliwej”,

eby Sta

opami

tał si

i nie kupował kamienicy. Chodziły pogłoski,

Wokulski kupuje j

przez podstawion

osob

. Ignacy wypytał o to Henryka Szlangbauma – zasymilowanego

syna Szlangbauma starszego.

Przyjechał Mraczewski. Opowiadał o Stawskiej, której m

ąż

uciekł do Stanów i nie wiadomo, czy jest m

ęż

atk

czy wdow

. Suzin chce zabra

Stasia za darmo do Pary

a, ale ten odmawia, cho

ma jecha

i tak za par

dni. Ignacy był pewny,

e to wszystko przez polityk

Rzecki poszedł zobaczy

licytacj

kamienicy, wyrzucaj

c sobie,

e zaniedbuje obowi

zki kupieckie. Kobiety

w s

dzie zbieraj

, by obejrze

zabójc

i usłysze

mow

– to lepsze od teatru. Ignacy był

wiadkiem, jak

Szlangbaum kaptował ludzi do podbijania ceny. W ko

ciele widzi baronow

i Ł

ckiego, ka

de prosi Boga w

swojej sprawie. Szlangbaum kupuje dom za 90 tysi

cy. Mimo to, Rzecki nadal twierdzi,

e pogłoski o Stasiu i

Izabeli to tylko plotki.

rozdz. 19

Pierwsze ostrze

enie

W sklepie Mraczewski rozpacza,

e Sta

nie chce jecha

z Suzinem do Pary

eby zarobi

50 tysi

cy.

Przyszedł list od Beli, w którym zaprasza Stasia, by przygotowa

egnanie Rossiego i wspólny wyjazd do

Pary

a. Rzecki powiedział wprost – Sta

musi da

sobie spokój z Ł

, bo ona kocha innego, wobec kobiet

trzeba by

bezczelnym, Sta

nie potrafi. Groch o

cian

– za moment przyszedł Ł

cki. Skar

ył si

kamienica poszła za tanio. Wokulski ocucił go z ataku apopleksji, a potem obiecał 10 tysi

cy rocznie nawet

od wkładu 30 tysi

cy.

Iza my

lała,

e te 10 tysi

cy to 10% (masakra...). Wieczorem przyszedł Szpigelman, od którego Iza wreszcie

dowiedziała si

e jej ojciec ma od dłu

szego czasu du

e długi. Ciotka oznajmiła,

e z Anglii przyjechał

Kazio Starski. Radziła Beli nie jecha

do Pary

a, ale wzi

ąć

za Starskiego.

Na drugi dzie

przyszli

ydzi-wierzyciele. Napisano po Wokulskiego, by uregulował dług. Przyszedł list od

Krzeszowskiej, w którym prosiła, by wstawi

za ni

, by nie wyp

dzano jej z kamienicy – Iza dowiedziała

, kto naprawd

kupił i za ile. Ojciec wyja

nił jej,

e Sta

bawi si

w przyja

źń

z nimi, a robi interesy i

kamienic

sprzeda dro

ej. Przyszedł Wokulski. Ju

wyznał Izie,

e jest ich wiernym sług

e chce im spod

nóg usuwa

przeszkody, gdy przyszedł Starski. Rozmawiali po angielsku, flirtuj

c. Tymczasem lekarze

zalecili Ł

ckiemu jecha

na wie

. Sta

postanowił jecha

do Pary

a jeszcze tej nocy.

Tom II, rozdz. 1

Pami

tnik starego subiekta

Rzecki wietrzył w wyje

dzie Stasia polityczny podst

p zwi

zany ze zbli

wojn

, Napoleonem i

interesem Suzina. Starski jechał tym samym poci

giem. Szuman na dworcu stwierdził,

e ludzie s

najgorszymi ze zwierz

t, bo u nas kobieta nie mo

e nale

do m

ęż

czyzny, któremu si

podoba, za du

warunków musi by

spełnionych. Poza tym klasy inteligentne nie przestrzegaj

higieny miło

ci, która mówi:

„Jedz, kiedy masz apetyt”.

Przyjechał Machalski, kiper od Hopfera, który był z Ignacym na W

grzech. Rozmawiali o dawnych czasach i

o Stasiu. W 1857/58 r. Ignacy zobaczył u Hopfera po raz pierwszy Stasia i jego ojca, który krzyczał na syna,

e wydaje pieni

dze na ksi

ąż

ki, a nie na proces o maj

tek po dziadku. Sta

w ogóle nie zwracał wtedy uwagi

na córk

Hopfera. Uczył go Leon, który wmawiał mu,

e musz

gotowi na ofiary, jak Chrystus,

e kiedy

nadejdzie

wiat, gdzie wszyscy b

równi. W 1861 r. Sta

rzucił handel, zamieszkał u Rzeckiego i zacz

chodzi

na wykłady. Gdy rzucał sklep, zabrali mu drabin

, by nie mógł wyj

ść

z piwnicy i zobaczył jak to jest

za wysoko – ale Sta

sobie poradził i wyszedł. Uczył si

całymi dniami i robił eksperymenty z

balonami. Małgorzata Minclowa próbowała go swata

, ale bez skutku.

Rzecki poszedł raz ze Stasiem do piwnicy Machalskiego, gdzie Leon organizował zebranie. Leon wzywał do
czynu i tylko Sta

odwa

ył skoczy

na bruk ulicy. Odt

d rzucił ksi

ąż

ki i wzi

ł si

za konspiracj

, a

wreszcie wyjechał i odezwał si

z Irkucka. Wrócił w 1870 r. jako uczony. Nie dostał zaj

cia w sklepie jako

uczony, a na uczelni jako eks-subiekt. W tym czasie zmarł Jan Mincel, a Wokulski o

enił si

pół roku potem

z wdow

. Sta

wzi

ł si

do pracy i polepszył znacznie obroty sklepu, ale

ona miała go zupełnie pod

pantoflem. Po 5 latach Małgorzata natarła si

jakim

kosmetykiem i zmarła, przekazawszy m

ęż

owi cały

maj

tek. Sta

znów zagrzebał si

w ksi

ąż

kach. Rok po jej

mierci Sta

poszedł do teatru, zmienił si

wyjechał do Bułgarii po maj

tek.

rozdz. 2

Pami

tnik starego subiekta

Rzecki my

li,

e w grudniu b

dzie wojna, mimo

e ludziom si

zdaje,

e wojna mo

e wybuchn

ąć

tylko

wiosn

. W

grzy zaj

li Bo

i Hercegowin

, partyzant Had

i Loja daje im si

we znaki. Rzecki zajmuje si

teraz kamienic

. Budynek jest w opłakanym stanie, nikt nie płaci czynszu.

Rzecki zgadał si

z gospodarzem domu, Wirskim, który walczył pod Magent

(1859), teraz był eks-

obywatelem (byłym szlachcicem-ziemianinem). Pokazał on Ignacemu kilka mieszka

– brudny pokój

studentów (Malecki, Patkiewicz i trzeci), którzy w trupich główkach trzymali tyto

i cukier i chodzili nago, gdy

było gor

co; u baronowej było pełno kurzu, narzekała na s

siadów i błagała przez łzy w imi

zmarłej córki,

by jej nie wyrzuca

, a nawet czynsz zmniejszy

; mieszkanie Stawskiej było zadbane i przytulne,

yła tam z

córk

i matk

, któr

wci

ąż

czekała na zi

cia – Ludwika (znaleziono morderc

i ogłoszono jego niewinno

ść

mógł wraca

do kraju), Rzecki zmniejszył im czynsz i obiecał wyja

spraw

ęż

a w przeci

gu roku.

rozdz. 3

Szare dnie i krwawe godziny

Wokulski jechał jak w apatii, tylko po ludziach w przedziale wiedział, czy s

w Niemczech czy we Francji.

Odebrał go Suzin. Pary

go przytłoczył swoim ogromem i wspaniało

– i dobrze mu z tym. Lajlichszy

sklep jest pi

kniejszy od jego sklepu, najlepszego w Warszawie. Wsz

dzie widzi Iz

Po powrocie do hotelu załatwiał interesantów. Jeden oferował swoje usługi jako przewodnik, inny chciał
sprzeda

karabin, inny ruletk

, dyplomy, ordery. Baronowa chciała mu sprzeda

za 20 tysi

cy pewn

tajemnic

. Potem Jumart wyło

ył mu teori

o czterech rodzajach ludzi: których i dochody i wydatki zna,

których dochody zna, których wydatki zna, o których nic nie wie.

Wokulski znów poszedł na spacer i doszedł na plac Zgody, gdzie został sprytnie okradziony przez
rzekomego przewodnika. Odt

d cz

sto zwiedzał miasto, przerywaj

c wycieczki naradami u Suzina. Czasem

tylko przypominał sobie o ranie w duszy, wypijał wtedy karafk

koniaku. Wkrótce odkrył logiczny plan w

zabudowie Pary

a – ma on kształt półmiska. Uznał,

e w społecze

stwie nie ma przypadku, ale nieugi

prawo. Cywilizacja miała pomóc mu odkry

tajemnice jego duszy. Tu wszystko jest u

yteczne, ale i

kne, kolejne pokolenie przejmuje dorobek poprzedniego. Sta

postanowił nie wraca

do Warszawy.

rozdz. 4

Widziadło

ród interesantów do Wokulskiego był Geist. Potrzebował maj

tnego desperata, a widział,

e Sta

chciał

skaka

z galerii. Poradził Wokulskiemu,

eby zamiast skaka

z powodu kobiety, przyszedł do niego do

pracowni. Wynalazł nowy materiał wybuchowy i sposób na zmian

ęż

aru gatunkowego ciał. Potrzebuje

pieni

dzy do pracy nad metalem l

ejszym od powietrza, który odda prawdziwym ludziom, by głupota si

nie

szerzyła.

Jumart wzi

ł Wokulskiego na pokaz magnetyzera Palmieriego. Potrafił on wmówi

komu

e trzyma w r

bardzo ci

ęż

rzecz – Sta

stwierdził,

e tak go nabrał Geist. Palmieri jednak uznał,

e Stasia nie da si

. Chyba

e przez długi czas (jak Izabela?).

Wokulski kupił tomik Mickiewicza i zlecił baronowej odnalezienie Stawskiego. Sp

dzał czas intensywnie, ale

brak celu go m

czył. Odwiedził znów Geista i uderzyło go ubóstwo jego pokoju i ubioru, chemik całe

fundusze przeznaczał dla dobra przyszłej ludzko

ci. Sta

sprawdzał autentyczno

ść

metali. Geist wytłumaczył

mu,

e zmienił ich budow

, zast

puj

c pełne cz

stki pustymi, co zmniejszyło ich ci

ęż

ar. Ofiarował mu jeden

z kamieni i zaprosił znów, kiedy sko

czy ju

obrachunki ze

wiatem. Wokulski nosił metal w złotym

medalionie na szyi. Uznał,

e to sentymentalne pogl

dy na miło

ść

romantyków (s. odeskie) zatruło si

ycie

jego i dwóch pokole

. Stwierdził jednak,

e Mickiewicz pisał tak, bo kochał kobiet

, z któr

nie mógł by

winna wszystkiemu jest wi

c arystokracja i odwieczne konwenanse.

Wokulski ju

postanowił,

e zostanie w Pary

u, ale dostał list od prezesowej, w którym zapraszała go do

siebie, gdzie jest Bela. Natychmiast wyjechał do kraju...

rozdz. 5

Człowiek szcz

ęś

liwy w miło

Wokulski po powrocie zastał wiele listów, jedne od jego zwolenników, inne z pogró

kami. Jego dochody

znacznie wzrosły, wi

c budził powszechne zainteresowanie. Sta

zgodził si

na nowy interes z Suzinem, ale

na razie wyjechał do prezesowej.

W poci

gu przysiadł si

do niego siwy ju

baron Dalski. On te

jechał do prezesowej. Mówił o meblowaniu

mieszkania, pokazywał klejnoty, a Sta

lał,

e to wszystko dla Izabeli. Okazało si

jednak,

e Dalski

wiadczył si

Ewelinie Janockiej, wnuczce prezesowej. Opowiadał mu o swoim szale

czym zakochaniu.

Nawet j

sprawdził, wypisuj

c intercyz

– miała dosta

50 tys. rubli, gdyby zerwał zar

czyny. Ale ona si

nie

pokusiła, nawet płakała,

e jej nie ufa.

U prezesowej była jeszcze 30-letnia wdówka Kazimiera W

sowska, Kazimierz Starski, 18-letnia Fela

Janocka, kuzynka Eweliny, Ochocki, a czasem wpadał Ł

cki z córk

rozdz. 6

Wiejskie rozrywki

Na spotkanie Wokulskiego i barona wyjechał brek z Julianem Ochockim, Starskim, W

sowsk

, Ewelin

Felicj

. Starski nadskakiwał wdowie, która go ironicznie odprawiała, Fela była zauroczona Wokulskim, z

Ochockiego

miano si

e nie umie powozi

, a baron wci

ąż

całował sw

smutn

i pełn

obaw narzeczon

. Dotarli wreszcie do Zasławka.

niadaniu Wokulski poszedł na spacer. Ugłaskał psa, który najpierw na niego warczał, a potem domagał

pieszczot. Od Ochockiego dowiedział si

e Starski robi długi i podró

uje, a w mi

dzyczasie bałamuci

młode m

ęż

atki. Prezesowa czytała powa

ne rozprawy naukowe, a w swej posiadło

ci miała przytułek dla

starców i ochronk

dla parobcz

Po obiedzie Starski dowodził,

e sens maj

tylko mał

stwa zawarte z rozs

dku, a nie z miło

ci. Wszyscy

mówi

e pieni

dz jest podły, ale on daje swobod

. Dzi

ki niemu m

ęż

czyzna ma czas, by ubóstwia

kobiet

. Ewelina potajemnie rozmawiała ze Starskim. Prezesowa poszła na obchód swego folwarku,

zwierz

ta witały j

rado

nie.

Wokulski zdziwiony był,

e baron nie widzi,

e Ewelina jest z nim tylko dla pieni

dzy. Nowe pokolenie ma

mocne głowy i zimne serca.

Drugiego dnia W

sowska wzi

ła Stasia na przeja

konno. Udowadniał jej,

e to nie pieni

dze daj

szcz

ęś

cie. W

sowska sprowokowała sytuacj

, kiedy dotkn

ła kolanem Wokulskiego, ale ten nie zareagował.

Irytowały go jej przechwałki o licznych podbojach. Ona za

odparła,

e to

wiat m

ęż

czyzn obdziera kobiet

ideałów, a gdy ju

zgodzi si

na mał

stwo i konwencje, zabrania jej powrotu do kochania.

rozdz. 7

Pod jednym dachem

Prezesowa wezwała Izabel

do siebie na wie

. Iza zrezygnowała ze Starskiego, bo ten nie dziedziczył

maj

tku prezesowej, poza tym wyznał jej,

e nie o

eniłby si

z „goł

pann

”. Zmiana obiektu westchnie

barona (na Ewelin

) ugodziła w jej miło

ść

własn

sowska dowiedziała si

od prezesowej,

e Wokulski mo

e kocha

w Izabeli. Wg jej mniemania,

na uwielbia

tylko j

, wi

c wzi

ła go na spacer i zrobiła scen

z siodłem. W tym czasie dotarła Izabela.

To,

e Sta

jej nie przywitał, znów j

ubodło.

Prezesowa zło

ciła si

na uprzedzenia Beli wobec kupców i na jej wzgl

dy na urodzenie. Wysławiała Stasia i

zapewniała,

e wkrótce salony b

stały w jego przedpokoju, bo to człowiek czynu.

Wokulski przed obiadem był zmieszany, ale gdy zobaczył Iz

rozmawiaj

ze Starskim, wezbrał w nim

gniew, nawet przekomarzał si

z W

sowsk

. Powoli przekonywał si

jednak,

e Starski interesuje si

Ewelin

Gdy baron poszedł po szal dla Eweliny, ta próbowała wyci

ąć

z Wokulskiego, co s

dzi o jej zam

ąż

pój

ciu

(z lito

ci i dla pieni

dzy). Odparł,

e nie

ebrałby nigdy o miło

ść

i takiej wy

ebranej ofiary by nie przyj

ł.

Starski wywołał go do reszty towarzystwa, a sam został z Ewelin

. Prezesowa z wdow

poszły przodem, a

Sta

rozmawiał z Iz

o Pary

u. Mówił,

e dopiero widz

c jego wspaniało

ci docenia si

sił

i moc człowieka.

Kłócił si

z ni

e to nie arystokracja stworzyła dzieła Luwru, ale ludzie pracuj

cy fizycznie i umysłowo.

Piel

gnowanie uczu

i obyczajów nale

y do kobiet, a nie do jakiej

szej rasy. Iza pos

dzała go o

przepłacenie za ich dom, ale teraz Krzeszowska chce da

90 tysi

cy.

Wieczorem Sta

spławił barona, mówi

e mo

e za bardzo ubóstwiaj

kobiety, a to Starski wła

nie znalazł

do nich drog

. Przeja

a drugiego dnia miała odby

w parach – narzeczeni, Starski z wdow

, Ochocki

poprosił Iz

, a Stasiowi została Fela.

rozdz. 8

Lasy, ruiny i czary

Ochocki zostawił Iz

na ko

, gdy usłyszał,

e Wokulski opowiada o je

dzie balonem. W lesie ka

da para

miała zbiera

grzyby osobno. Fela poszła ze słu

żą

cymi, Ochocki zamy

lony poszedł sam i Iza została z

Wokulskim. Wyznała mu,

e geniusz nie b

dzie jej m

ęż

em. W lesie Iza dostrzegała ró

ne kształty, ko

cioły,

rynek... Nie zgadzała si

e las ma warto

ść

sam w sobie, wg niej był stworzony tylko na po

ytek

człowiekowi. Sta

wyznał jej,

e my

li o niej dniami i nocami. Pozwoliła mu o sobie my

Zasławska poleciła Stasiowi i reszcie pojecha

do ruin zamku, gdzie na kamieniu miał by

wyryty napis ku

czci jej ukochanego. Proboszcz zaj

ł si

spraw

, polecił j

giełkowi. Rezolutny chłopak tak spodobał si

Wokulskiemu,

e obiecał mu zabra

go do Warszawy. Zaprowadził jego i Iz

do zamku i opowiedział

legend

– kiedy

płyn

ła t

dy rzeka, a na jej dnie był kamie

zasłaniaj

cy wej

cie do podziemi, gdzie

liczna panna, a jej łzy zmieniaj

w klejnoty.

pi, bo ma szpilk

wbit

w głow

, a pilnuj

jej ró

straszydła. Kamie

odsuwał si

w Wielkanoc i na

w. Jana. Zobaczył j

raz kowal i nie mógł ju

zazna

spokoju. Stara baba poradziła mu, by zszedł do podziemi i nie l

kał si

zjaw, a uratuje pann

. Zrobił jak mu

kazała. Przel

kł si

dopiero wtedy, gdy panna krzykn

ła z bólu przy wyci

ganiu szpilki. Krew kowala

wytrysn

ła na kamienie (do dzi

wida

), potok wysechł, a panna została na zawsze w podziemiach na

wpół rozbudzona.

Iza tak wzruszyła si

histori

e na pytanie Wokulskiego, czy kiedy

obudzi si

dla niego odpowiedziała,

jest to mo

liwe. W breku zdawało mu si

e co

zaszło mi

dzy Iz

a Starskim. Na drugi dzie

, przed jej

wyjazdem, wyznał wszystkie swe uczucia. Nie otrzymał odpowiedzi, ale te

nie dostał odmowy. Wieczorem

Sta

rozmawiał z prezesow

. Ubolewała nad kobietami-lalkami, które oddaj

swoje serce starym bogaczom

lub

miałym hultajom, a gdy chc

pozna

prawdziwego człowieka, jest ju

za pó

no. Wokulski nie wiedział,

czy chodzi jej o Ewelin

czy o Izabel

. Baronowi powiedział,

e nie da si

walczy

z prawem, które ka

suce i

ść

za psem, a nie za lwem.

Wokulski pojechał do lasu zobaczy

miejsca, gdzie byli z Iz

. Marz

cego na pniu zastała go W

sowska.

Ostrzegła go,

e w obecnych czasach kobiety s

inne, ładne, miłe, dbaj

tylko o przyjemno

ci. Sta

postanowił wyjecha

, co miał mu za złe Ochocki, który nie zd

ąż

ył z nim porozmawia

. Wokulski zaprosił

Ochockiego do siebie, gdy b

dzie w Warszawie, zabrał W

giełka, którego

egnała mama, i wyjechał.

Na kamieniu widniał ju

napis z Do M*** Mickiewicza: „Na ka

dym miejscu i o ka

dej dobie, / Gdziem z tob

płakał, gdziem si

z tob

bawił, / Wsz

dzie i zawsze b

ja przy tobie, / Bom wsz

dzie cz

stk

mej duszy

zostawił”.

rozdz. 9

Pami

tnik starego subiekta

Rok 1879. Ko

cem poprzedniego Anglia zacz

ła wojn

z Afganistanem, Austria miła kłopoty w Bo

ni, a w

Macedonii wybuchło powstanie. Miały miejsce zamachy na królów – hiszpa

skiego Alfonsa i włoskiego

Humberta. Zmarł hr. Józef Zamoyski, przyjaciel Stasia. Teraz Anglicy zacz

li kolejn

wojn

– w Afryce, na

Przyl

dku Dobrej Nadziei. W okolicach Astrachania wybuchła d

uma i kupcy pos

dzaj

Wokulskiego,

wraz z towarami z Moskwy sprowadzi t

chorob

Krzeszowska wytoczyła Stawskiej proces kryminalny o kradzie

. Z tego zmartwienia Rzecki zacz

ł wpada

do knajpy na piwo. Postanowił wyswata

Stasia ze Stawsk

, a potem strzeli

sobie w łeb. Tymczasem

Wokulski wrócił z Moskwy z 70 tysi

cami rubli.

yczliwi radzili Rzeckiemu, by ostrzegł go przed Suzinem,

który jest podejrzany. Mówili,

e Sta

szkodzi polskiemu przemysłowi.

W pa

dzierniku Matejko sko

czył Bitw

pod Grunwaldem. Maruszewicz przyszedł z propozycj

baronowej – chciała odkupi

kamienic

za 90 tys. rubli. Adwokat poradził wzi

ąć

cej, bo teraz ceny

kamienic rosn

Rzecki wraca do procesu – baronowa nie lubiła Stawskiej, my

e wszyscy si

w niej kochaj

; chciała te

tanio kupi

kamienic

. Ignacy cz

sto odwiedzał Stawsk

po ró

nymi pozorami. Domownicy (pani

Misiewiczowa, pani Helena i mała Helunia) przyjmowali go

yczliwie. Rzecki obserwował studentów

walcz

cych z Krzeszowsk

, Maruszewicza, którego

ycie było bardzo regularne (regularnie nie płacił

czynszu, regularnie odwiedzał go komornik, regularnie odzyskiwał meble).

Rzecki namówił Stasia, by odwiedził Stawsk

. Zakomunikował im wie

ci o Ludwiku – dwa lata temu był w

NY, potem chory przeniósł si

do Londynu. Dziecko w podzi

ce ucałowało Wokulskiego. S

siedzi ich

obserwowali. Rzecki był zły, bo Sta

nie zrobił nic, by zacie

znajomo

ść

ze Stawsk

. S

dził,

e to przez

zapach kalafiorów z kuchni.

Na drugi dzie

Wokulski dostał anonim od baronowej, w którym zarzucała mu potajemne schadzki z kobiet

złego prowadzenia i donosiła,

e Rzecki obni

a warto

ść

kamienicy zmniejszaj

c czynsze. Anonim radził, by

jak najszybciej pozby

domu za mał

cen

. Potem przyszedł do nich adwokat Krzeszowskiej, mówi

chce kupi

dla pewnego „Litwina” kamienic

za 80 tys. rubli. Wokulski zarz

dał 100 tys. do Nowego Roku i

wyrzucił go za drzwi. Rzecki chciał ostrzec Stawsk

przed baronow

, ale w zamian poszedł do baru. Tam

radca W

growicz powiedział mu,

ydzi kupuj

sklep od Wokulskiego. Rzecki chciał bi

ze Szprotem,

gdy ten powiedział,

e to pewnie dla Ł

ckiej go sprzedaje. Wokulski odparł,

e nawet, gdyby sprzedał sklep i

enił si

z Ł

cka, to co w tym byłoby złego. I tak przekonał Rzeckiego... A o procesie dalej nic nie wiemy...

:/

rozdz. 10

Pami

tnik starego subiekta

Misiewiczowa z wnuczk

siedziały jak zwykle w oknie i obserwowały

wiatła w budynkach, które układały si

w literki. Wygl

danie oknem to ich jedyna przyjemno

ść

. Opowiedziały,

e odwiedziła je baronowa i na widok

Heluni rozpłakała si

. Krzeszowska poprosiła Stawsk

o pomoc w uporz

dkowaniu gospodarstwa, za

odpłat

oczywi

cie. Baronowa całe dnie sp

dzała w pokoju córeczki, mało co jadła, przyjmowała

Maruszewicza, adwokata i jakie

stare kobiety, z którymi rozmawiała o m

ęż

u. Namawiała Stawsk

, by

wstawiła si

za ni

u Wokulskiego. Na wzmiank

o rzekomym

lubie Wokulskiego Stawska wyszła z pokoju.

Za baronow

wstawiali si

inni – ksi

ążę

, nawet ksi

dz.

Krzeszowska pozwoliła Stawskiej przychodzi

na sprz

tanie z córeczk

. Heluni podoba si

najbardziej lalka

Mimi, która mówi „mama”. Dziewczynka nie mo

e jednak dotyka

zabawek.

W ko

cu baronowa kupiła kamienic

za 100 tysi

cy. Cz

ęś

ci lokatorom podwy

szyła czynsz, cz

ęść

wyrzuciła.

Wszyscy przychodzili na skargi lub

ale do Rzeckiego.

Stawska przyszła do sklepu kupi

lalk

. Dostała j

za 3 ruble. Baronowa zrobiła jej scen

za to,

e nie

wstawiła si

za ni

u Stasia, wi

c Stawska zrezygnowała z posady. Krzeszowska wymówiła im mieszkanie

od Nowego Roku. Przed Wigili

baronowa oskar

yła Stawska o kradzie

lalki. Wpadła z rewirowym, kazała

zabra

lalk

, spisa

protokół i odda

spraw

do s

du. S

d Stawsk

uniewinni, ale skandal pozostaje.

W mieszkaniu Stawskiej panowała grobowa atmosfera. Wokulski uspokoił kobiety, zamówił ju

dla nich

adwokata, który miał oskar

baronow

o oszczerstwo. Stawskiej zaproponował posad

kasjerki w sklepie,

który przeszedł po

mierci wła

ciciela na niego, zarz

dzała nim wdowa. Ofiarował Helenie 75 rubli na

miesi

c. Wirski znalazł im nowe mieszkanie.

Anglicy na pocz

tku 1879 r. zwyci

ęż

yli w Afganistanie pod wodz

jen. Robertsa. W Witlance wybuchła

uma, a Wokulski i Rzecki dostali wezwania do s

du. Wszyscy mieli przed spraw

złe przeczucia. Rano

kobiety poszły do spowiedzi. W s

dzie toczyła si

sprawa mi

dzy baronow

a studentami, których chciała

wyrzuci

. Zarzucała im hałasowanie, wylewanie płynów z okien, zwabianie słu

żą

cych, stukanie do jej okna

trupi

główk

. Patkiewicz straszył j

robi

c miny trupie. Nie chciała ju

komornego, chciała,

eby si

tylko

wyprowadzili. Wyrok kazał im zapłaci

komorne i wyprowadzi

przed 8 lutego. Patkiewicz zemdlał.

Zebrani wskazywali na boronow

jako na przyczyn

nieszcz

ęś

cia.

Wokulski poszedł porozmawia

z s

dzi

. S

dzia był z Rosji (mówi „nu, a co

tam...”). Stawska była po

spowiedzi spokojna. Maruszewicz jako

nie chciał potwierdzi

e jest pewien,

e lalka Stawskiej nale

y do

baronowej. Wewn

trz lalki był napis „Mincel i Wokulski”, a baronowa kupiła swoj

u Lessera. Słu

żą

baronowej przyznała si

e stłukła lalk

. Stawsk

uniewinniono.

rozdz. 11

Pami

tnik starego subiekta

Przykład Stawskiej posłu

ył udowodnieniu,

e istnieje sprawiedliwo

ść

. Rzecki jest pewien,

e Stawska i

Wokulski wezm

lub, a Napoleon zostanie cesarzem i podbije Niemców.

W knajpie Rzecki dowiedział si

e Wokulski rzekomo sprzedał sklep Szlangbaumowi. Szuman wyznał mu

natomiast,

e Stach zapisał mu 20 tys. rubli, a sam wci

ąż

brnie w zwi

zek z Izabel

. Kiedy Wokulski zacz

koło niej kr

, pojawili si

inni wielbiciele, on to widzi, ale Iza jest dla niego bóstwem, od którego nie

e si

uwolni

. Sta

był rozdra

niony, bo nie dostał jeszcze zaproszenia na bal u ksi

cia!

Wokulski przyznał,

e sprzedaje sklep Szlangbaumowi.

ydzi według niego zostali wyt

pieni, ale najsilniejsi

przetrwali – oni mistrzowsko władaj

pieni

dzem. Sta

nie chce zatrzymywa

sklepu, nie zyskał przez niego

adnego uznania, same tylko oszczerstwa. Rzecki próbował mu udowodni

e arystokraci go wykorzystuj

W ko

cu przyszło zaproszenie, ale Wokulski je podarł, postanowili i

ść

do Stawskiej. Ł

cki ju

go prawie

przekonał do pój

cia, ale znów interwencja Rzeckiego odwiodła go od tego zamiaru.

Tego wieczoru Misiewiczowa narzekała na wielkie damy, które s

gorsze i bardziej gryma

ne od Zydówek.

Sta

rozmawiał ze Stawsk

, Rzecki my

lał,

e co

zaiskrzyło. Wokulski tej jeszcze nocy wymkn

ł si

pod

dom ksi

cia i patrzył w okna. Rzecki i Misiewiczowa postanowili działa

. Ignacy s

dził,

e to lalka ł

czy t

par

– od procesu Wokulski zacz

ł zwraca

uwag

na Helen

. Bywał teraz cz

ęś

ciej u niej. Cała kamienica

wiedziała,

e si

w niej podkochuje – taka tajemnica.

Wirski opowiedział Rzeckiemu, jak studenci „wyprowadzali si

” z kamienicy. Zamkn

li si

rodka,

komornik ze

lusarzem próbowali si

dosta

do nich. Tymczasem oni zacz

li wyrzuca

rzeczy przez okno, a

potem spuszczali Patkiewicza na sznurach. Na wysoko

ci okna baronowej krzykn

li,

e si

sznur urywa,

c stójkowy kazał mu puka

. W mieszkaniu pokazał baronowej trupa i wyszedł. Baronowa poszła te

Stawskiej i prosiła kobiety o wybaczenie jej procesu.

MacMahon upadł, a miał zrobi

zamach na rzecz Napoleona. Prezydentem został mieszczanin Grevy, a

Napoleon pojechał na wojn

do Natalu w Afryce.

rozdz. 12

Damy i kobiety

Izabela (25 lat) zacz

ła si

zastanawia

, czy bale w ich domu nie zawdzi

czaj

swej popularno

Wokulskiemu. Panowie mieli do niego interesy, panie chciały wyda

za niego za m

ąż

siebie lub swe córki.

Sam Sta

wahał si

dzy uwielbieniem a zw

tpieniem.

Na pro

ckiego ksi

ążę

zaczerpn

ł wie

ci o Wokulskim. Szlachta chełpiła si

nim, przeciwstawiano go

ydowskim bankierom, kupcy zarzucali mu „wielkopa

stwo”, wiele prostych ludzi, studentów, robotników

wychwalało go za pomoc. Iza zdecydowała si

lub. W

sowskiej wyznała swój plan. Chce przekona

Stasia do sprzedania sklepu, waha si

, czy zostawi

spółk

handlow

, bo przy niej dochody s

sze, zastrzegła sobie zatrzymanie wszystkich dotychczasowych stosunków. Prezesowa mawiała pono

e z Wokulskim nie mo

na igra

, a Iza doceni jego warto

ść

za pó

no. Zasławska jest umieraj

ca.

Gdy Iza rozmawiała z Wokulskim, przyszli panowie Rydzewski i Pieczarkowski zaprosi

na przyj

cia w

wielkim po

cie do pa

stwa Rze

uchowskich, gdzie jada si

kasz

tatarczan

na srebrnych półmiskach. Iza

patrzyła na nich z zachwytem. Sta

nie mógł zrozumie

, jak mo

e to robi

, gdy jeszcze przed chwil

to jego

kokietowała. Spokój znajdował Wokulski w towarzystwie Stawskiej, była dla niego jak

ta. Stawska

pocz

tkowo czuła do Wokulskiego wdzi

czno

ść

, potem podziw. Współczuła mu i była niech

tna Ł

ckiej.

lała wci

ąż

o nim, ale nie potrafiła go pokocha

. Wkrótce zacz

ły si

plotki,

e Stawska jest kochank

Wokulskiego. Helena powiedziała matce hardo,

e nie jest jego kochank

tylko dlatego,

e jeszcze tego nie

żą

dał, bo ten człowiek zabrał jej dusz

. Rzecki poszedł naradzi

do Szumana.

rozdz. 13

W jaki sposób zaczynaj

otwiera

oczy

Szuman postanowił wreszcie zarabia

i powierzy

kapitał Szlangbaumowi. 10 lat zmarnował na badanie

włosów i nic mu to nie przyniosło. Twierdził,

ydowski system triumfuje nad polskim. Szuman został

zwolennikiem nowego programu. Za złe miał Wokulskiemu,

e ogl

da si

za Iz

zamiast powi

ksza

maj

tek, Ochockiemu –

e nie kontynuuje bada

, ale je

dzi po Warszawie z W

sowsk

. Ludzie nie powinni

trwa

w miejscu i obrasta

mchem jak kamienice, ale pi

ąć

w gór

W czasie postu organizowano bale i festiwale z „okazji” wezbrania Wisły, powodzi w Szegedyniu.
Arystokracja uczestniczyła w prelekcji krakowianina, kandydata na Osady Rolne. Iza bywała wsz

dzie,

wzdychali za ni

Rydzewski, Pieczarkowski, Niwi

ski, Malborg, a Szastalski był bliski odebrania sobie

ycia.

Przyjechał skrzypek Molinari. Recenzje miał jak najlepsze, ale Wokulskiemu si

nie podobał. Mimo to podj

załatwienia jego koncertu na pro

Izabeli. Słu

ba hotelowa

artowała,

e skrzypek zabawia si

paniami w ró

nych pokojach.

Do Wokulskiego przyszedł W

giełek – chciał si

eni

z Mariann

, magdalenk

. Bał si

tylko, czy Marianna

nie chodzi do Wokulskiego, bo tak ludzie gadaj

. W

giełek pogardzał wyst

pkiem, ale Marianna była

nieszcz

ęś

liwa, dlatego miał dla niej miłosierdzie. Ta logika spodobała si

Stasiowi.

Na koncercie Molinariego u Rze

uchowskiej Wokulski spostrzegł,

e jest on podobny do Starskiego. Z

najwi

ksz

nami

tno

słuchała go Ł

cka, której został przedstawiony. Tego wieczoru Iza nie zwracała w

ogóle uwagi na Wokulskiego. Ochocki stwierdził,

e na szcz

ęś

cie Wokulski ma odskoczni

, gdy si

ocknie –

wynalazki. W

sowska wyznała,

e Sta

obchodzi, ale wła

nie dlatego chce mu da

, któr

on pokochał.

Molinari nieco lekcewa

ył Iz

, zajmuj

c si

innymi, ale to tylko bardziej j

do niego przyci

gało. Po

egnała

go jednak chłodno, bo dowiedziała si

e zrobił na towarzystwie złe wra

enie. Wieczorem wspominała z

rumie

cem jego nami

tne gesty, wyznania miło

ci. Zapomniała o skrzypku par

dni po jego niechlubnym

opuszczeniu Warszawy.

Wokulski siedział w domu i rozmy

lał o teorii Darwina. Doszedł do wniosku,

e ludzkim instynktem

przetrwania jest obawa przed

mierci

e jest ona bezzasadna. Nie pojechał da

ckiemu procentu, bywał

za to u Stawskiej, czym ucieszył Rzeckiego. Opowiedał jej historie –

e człowiek jest jak

ma, co zbli

a si

do ognia, ale mo

e oprzytomnie

;

e byli przyjaciele, którzy rozmin

li si

jad

c si

odwiedzi

, a w drodze

spali w pokojach obok siebie nie wiedz

c o tym. Ofiarował pieni

dze na sklep dla Stawskiej.

Od W

sowskiej Wokulski dowiedział si

e Iza kokietowała Molinariego w odwecie za jego zainteresowanie

Stawsk

. Od razu pobiegł do Izy, ona mu wielkodusznie przebaczyła i dała nadziej

. Ofiarował jej medalion z

blaszk

od Geista – wybrał sw

przyszło

ść

. Uznał si

za jej narzeczonego. Od Rzeckiego dowiedział si

Stawski

yje w Algierze jako Ernest Walter. Stawska zastanawiała si

nad wyjazdem z Warszawy...

rozdz. 14

Pogodzeni mał

onkowie

Baronowa złagodniała, przygotowuj

c si

na przyj

cie m

ęż

a, który nie miał ju

z czego spłaca

długów, wi

była szansa,

e do niej wróci. Przygotowywała mieszkanie i czekała. Baron wprowadził si

z Leonem (to ten

sam lokaj, który wcze

niej nazywał si

Konstanty), który kazał sobie da

osobny pokój. Miał mnóstwo

rzeczy, a baron walizk

i parasol.

Baron wyrzucał

onie,

e ma trzy procesy, które ha

nazwisko. Jego procesy o długi si

nie liczyły.

Zarzucał jej pisanie anonimów i to,

e Stawska musiała wyjecha

. Postanowił zako

czy

procesy, da

baronowej opiek

, uratowa

nazwisko. Pozamykał procesy, Stawskiej posłał bukiet i przeprosiny, składał

wizyty z

, a przez Maruszewicza informował,

e brak rewizyty b

dzie równał si

wyzwaniu gospodarza

na pojedynek. Baronowa w zamian spłacała jego długi.

Kiedy Rzecki upomniał si

o spłat

długu (bo oddawali sklep), wyszło na jaw,

e Sta

dał baronowi 600 rubli

za klacz, a kwit wzi

ł na 800 – to Maruszewicz zwi

kszył t

liczb

. Maruszewicz te

sfałszował kwit na

pieni

dze po

yczone od Wokulskiego.

Baron i Wokulski pogodzili si

. Krzeszowski chciał przepis na zdobycie maj

tku. Maruszewicza chciał posła

do wi

zienia. Sam Maruszewicz przyszedł potem do Stasia, gro

żą

e zabije jego, a potem siebie. Wokulski

podarł papiery go obci

ąż

ce, by nie mie

na sumieniu uwi

zienia człowieka (dla Izy oczywi

cie), nie

pomy

lał,

e mógł uwolni

wiat od oszusta.

rozdz. 15

Tempus fugit, aeternitas manet

Przyznawano,

e Wokulski post

pił z Maruszewiczem szlachetnie, ale nie po m

sku. Sta

zacz

ł czu

wstr

do sklepu, bo tracił w oczach Izy jako kupiec. Zaanga

ował si

w spółk

, bo ona przynosiła dochód. Był

bezgraniczne oddany Izabeli, cho

troch

mu było

al Stawskiej. Nie pojechał na pogrzeb Zasławskiej, by

nie rozstawa

z Iz

Wyjechali do Krakowa, gdzie Iz

wzywała bogata chora krewna. Ł

cka zabrała te

Starskiego. W poci

rozmawiała z nim po angielsku spokojnym tonem, by zmyli

co do tre

ci Wokulskiego, którego nie

podejrzewała o znajomo

ść

tego j

zyka. Usłyszał,

e zgubili blaszk

, gdy „szukali medalionu”, który Iza nosiła

na piersi.

Na stacji w Skierniewicach Wokulski poprosił o kieliszek wódki, ale jej nie wypił. Kazał konduktorowi poda

sobie kartk

– niby telegram. Obwie

cił,

e musi wraca

do Warszawy. Przedtem po

egnał Starskiego

kilkoma przytykami, daj

c do zrozumienia,

e wszystko zrozumiał. A Ł

ckiej krzykn

ł: Farewell, miss Iza,

farewell. Czuł si

jak pod gruzami, spod których nie ma wyj

cia. Trzeba było poznawa

kobiety nie przez

okulary Mickiewiczów, Krasi

skich albo Słowackich, ale ze statystyki, która uczy,

e ka

dy biały anioł jest w

dziesi

tej cz

ęś

ci prostytutk

. Potem zdawało mu si

e jest w lesie sosnowym, a skrawki nieba układaj

w u

cisk Izy i Starskiego. Z kamienia zmienił si

na czas znajomo

ci Izy w człowieka, ale został po tym tylko

al. Miał pian

na ustach. Poczuł cierpienie i rzucił si

pod poci

g. Z torów

ł go Wysocki – dró

nik.

Sta

usiadł pod drzewem i zapłakał, wzywaj

c Boga, a potem zasn

ł. Rano podzi

kował Wysockiemu, ale

radził mu na drugi raz nie ratowa

człowieka, który chce dobrowolnie stan

ąć

ze sw

krzywd

przed boskim

dem.

rozdz. 16

Pami

tnik starego subiekta

Zawi

zały si

dwie koalicje – Rosja z Turcj

i Niemcy z Austri

i Angli

. Garibaldi agituje we Włoszech

przeciw Austrii. Napoleon, który walczy w wojsku angielskim, zostanie zrobiony cesarzem, Anglia pomo

wykupi

od Niemców Alzacj

i Lotaryngi

. Wtedy Bismarck z du

ymi funduszami zacznie wojn

. Podobno

pasjami lubi on Polaków, a za

ma Puttkamerówn

, spokrewnion

z Mickiewiczami.

Rzecki jest ju

czony, nie ma zaj

cia. Chciałby przed

mierci

pojecha

na W

gry. W mie

cie i w

gazetach jest coraz wi

ksza nagonka na

ydów. Szuman znów na nich narzekał, bo Szlangbaum chciał go

naci

ąć

, z potulnego zmienił si

w aroganta. Dla go

ci jest uni

ony, ale podwładnych depcze.

Wirski namawiał Rzeckiego do wyjazdu, Klejn chodzi na jakie

tajne sesje. W kamienicy barona zamieszkali

znów Maleski i Patkiewicz. Dokuczaj

Maruszewiczowi, a Klejn odbywa z nimi tajne sesje.

Wokulski teraz le

y u siebie całymi dniami. Szuman domy

lił si

powodów powrotu Stasia, ale Rzecki my

li,

e miał on telegram od Suzina. Mraczewski (który cz

sto odwiedza Stawsk

pod Cz

stochow

) potwierdził

wersj

Szumana. Rzecki w ko

cu zdecydował si

na wyjazd, ale wysiadł zaraz na pierwszej stacji i wrócił...

rozdz. 17

Dusza w letargu

W drodze ze Skierniewic Wokulski oprzytomniał dopiero koło Alej Jerozolimskich. W mieszkaniu stracił
rachub

czasu, zapadł w letarg. Szuman próbował go leczy

. Powoli przechodził z apatii w ból. Powoli

wracała mu

wiadomo

ść

, wspominał Pary

, przegl

dał rysunki, gł. Don Quichota. Potem czytał. W literaturze

polskiej znalazł kiedy

złudzenia, obca dawała mu teraz spokój, gł. Tysi

c i jedna noc.

Szalngbaum próbował wyci

ąć

od Wokulskiego jego wkład w sklep oraz udziały w spółce. W Pary

przyszły dokumenty potwierdzaj

mier

Stawskiego, ale Sta

nie wiedział, co z nimi zrobi

. Szuman

namawiał go do poł

czenia si

ydami – Wokulski został stłamszony przez arystokracj

, jak

ydzi przez

wieki.

ydzi b

now

inteligencj

ludu, naucz

go nowej filozofii, polityki i ekonomii. Szuman gardził

jednostkami, ale szanował gromad

– Wokulski odwrotnie. Chc

, by dzi

ki Wokulskiemu spółk

zawładn

ydzi uniwersyteccy, a nie chederowi.

Rzecki coraz bardziej upadał na zdrowiu. Przyniósł wie

ść

e Klejna i studentów aresztowano za spraw

Maruszewicza. Maruszewicz a

sam si

przestraszył tego, co si

stało. Nawet Rzecki wygadywał na

ydów,

e zajmuj

wszystkie stanowiska. Kazał Stasiowi

eni

ze Stawsk

, bo Mraczewski go ubiegnie. Dla

Wokulskiego wszystkie kobiety uosabiały głupot

i fałsz.

Szuman i Szlagbaum chc

porozumie

w imi

interesu. Szuman nawet zgadza si

ochrzci

, bo chc

eni

. Wokulskiemu radził zapomnie

o przeszło

ci i znale

źć

sobie nowy cel. Wokulski zrozumiał,

post

pował głupio – był wyleczony. Zacz

ł korespondowa

z Suzinem. Geist wierzył,

e wi

kszo

ść

ludzi to

bydl

ta, ale rasa człowiecza ma przed sob

przyszło

ść

. Wokulski uznawał zwierz

ta ludzkie za wyj

tki.

Szuman twierdził,

e jedynymi nie-zwierz

tami s

ydzi i to si

nie zmieni. Pesymizm Szumana zacz

ł silnie

wpływa

na Wokulskiego.

Wokulski wycofał si

ze spółki. Ksi

ążę

zarzucał mu,

e teraz opanuj

ich starozakonni, wi

c Sta

poradził,

by nie zamykali swej sfery, a znajd

Polaka, który b

dzie im przewodniczył. Zarzucił arystokracji pogard

dla

pracy i obowi

zków. Spółk

przej

ydzi. Wokulski miał wiele odwiedzin, ale nikomu nie współczuł,

zoboj

tniał na ludzi. Zdawało mu si

e choruje na modn

chorob

woli (zapowied

dekadentyzmu).

giełek opowiedział Wokulskiemu jak w Zasławiu widział Starskiego z Ewelin

(

barona). Marianna

zapłakała na jego widok – to on sprowadził j

na zł

drog

. W zło

ci W

giełek wyznał wtedy baronowi,

jego

ona jest w krzakach ze Starskim. W

giełek nie mo

e ju

patrze

jak dawniej.

Wokulski doszedł do wniosku,

e to nie Starski jest przyczyn

nieszcz

ęść

, ale głupota jego ofiar. To

społecze

stwo jest zaka

one.

Ochocki przyniósł wie

ci,

e baron rozwodzi si

. Pojedynkował si

ze Starskim i został ranny. Starski

wyjechał za granic

. Dzi

ki tej przygodzie testament prezesowej pójdzie na sieroty, a nie dla Starskiego –

chciał on si

procesowa

, a dzi

ki Ewelinie ju

prawie przekonał do tego barona. Baron poza tym zgodził si

na sfinansowanie pracowni technologicznej. Ochocki nie b

dzie na ni

czekał, jedzie za granic

Wokulski zrobił sobie mał

pracowni

chemiczn

i zacz

ł eksperymenty. Pojechał do Łazienek, by sprawdzi

wytrzymało

ść

, ale przypomniał mu si

wyjazd Izabeli z Zasławka – jeszcze go bolało.

niło mu si

umizgi Izy w poci

gu były tylko snem. Zacz

ł nabiera

ci na wyjazd do Geista, ale brakowało mu impulsu

do działania.

W

sowska zaprosiła Wokulskiego. Robiła mu wyrzuty za porzucenie Ł

ckich i spółki. Zaprosiła na wie

Baron był dla niej człowiekiem bez honoru, bo zha

bił kobiet

. Lepiej by było, gdyby sam si

zastrzelił.

Wokulski twierdził,

e umysłem i prac

kobieta jest ni

sza od m

ęż

czyzny, ale obyczajami i uczuciem ma go

przewy

sza

– to si

wyrównuje. Je

eli kobieta handluje sob

, zasługuje na pogard

. Oszustwem nie jest

samo posiadanie kochanków, ale pozowanie na niewinno

ść

, gdy si

ich posiada. Przez miło

ść

idealn

wiat

e straci

ytecznego człowieka. W

sowska powiedziała,

e Bela gotowa jest mu przebaczy

. Ale on

był ju

od niej wolny po tej rozmowie. W

sowska zacz

ła mu si

podoba

, na ulicy zauwa

ał inne kobiety.

Wokulski poznał nareszcie, jaka bogini pos

gowa jawiła mu si

w marzeniach ukryta w chmurach. Była to

Sława. Na jej szczytach najwi

ksz

przyjemno

jest prawa i niebezpiecze

stwa. Szukał od dzieci

stwa

rzeczy wielkiej i nieznanej, a poniewa

kobiety znał tylko dzi

ki poetom – my

lał,

e to one s

rzecz

sowska dała mu list otrzymany od Izabeli. Pisała,

e umiera z nudów, ojciec robi jej wymówki za

Wokulskiego, a marszałek o

wiadczył si

o jej r

. Wokulski poczuł,

e gardzi ni

, ale wci

ąż

kocha.

sowska wezwała go na drugi dzie

. Chciała si

poradzi

, kiedy kupi

franki, bo ko

cem roku jedzie za

granic

. Był to pretekst, w rzeczywisto

ci chciała pogodzi

go z Iz

. Zerwał z nimi obiema. Na koniec Sta

odwiedził starego Rzeckiego. Wyznał mu,

e wyje

a i albo zrobi co

dla

wiata, albo zako

czy

ycie.

Wyjechał nagle. Jego ruchomo

ci kupił Szlangbaum.

rozdz. 18

Pami

tnik starego subiekta

Chodz

wie

ci,

e 26 listopada zgin

ł w Afryce Ludwik Napoleon. Rzecki nie czytuje ju

gazet, bo

komentarze mieszaj

w głowach. Podejrzewa jednak,

e Napoleon si

ukrył. Klejna nie ma, a Lisiecki

przeniósł si

do Astrachania nad Wołg

. Na urodziny Szlangbauma przyszli wszyscy przyjaciele i

nieprzyjaciele Wokulskiego. Krzeszowsk

nazywa si

najzacniejsz

, bo dała 200 rubli na jaki

przytułek.

ydach mówi si

coraz gorzej, a Szuman cieszy si

z tego,

ałuje,

e nie s

bardziej solidarni. Wokulski

wyjechał do Moskwy do Suzina. Mraczewski o

wiadczył si

Stawskiej i został przyj

ty. Je

li otworz

sklep w

Warszawie, to Rzecki przy nich zamieszka. Zaczyna ju

tpi

w odgórny plan

wiata. Mo

e wszystkim

dzi przypadek.

rozdz. 19

... ? ...

Rzecki cierpiał na serce. Subiekci go lekcewa

yli, go

cie dziwnie mu si

przypatrywali. My

lał wiele o

Wokulskim. Wegrowicz i Szprot go odwiedzili z piwem. W mie

cie mówi

e Wokulski zbankrutował.

Wszyscy na niego pomstuj

. Szuman wygonił go

ci, bo Rzeckiemu nie wolno pi

. Według Szumana

Wokulski to polski romantyk, zawsze d

ąż

ył do czego

, czego nie miał, poza rzeczywisto

ść

Szuman przyniósł wie

ci,

e Wokulski wyjechał do Odessy, sk

d chce si

uda

do Indii, Chin, Japonii i

Ameryki. Rzecki zacz

ł czu

coraz gorzej.

Ochocki poinformował Rzeckiego,

e zmarł Ł

cki. Iza przyj

ła marszałka, ale z pewnym in

ynierem je

dziła

sto do ruin zamku. T

skniła za Stasiem. Gdy in

ynier to spostrzegł, przestał z ni

dzi

. W tym samym

czasie zostawił j

marszałek. Ł

cki zmarł. Rzecki u

ciskał Ochockiego, gdy ten powiedział,

e Sta

człowiek o szerokiej duszy, patrz

cy w przyszło

ść

. Zrozumiał,

e Wokulski chce zerwa

z przeszło

– on

sam spalił kiedy

podr

czniki łaciny i greki, bo przypominały mu 5 dni i nocy nieustannej nauki. Rozmowa ta

podziałała uzdrawiaj

co na Rzeckiego.

Podobno furman zmarłej prezesowej widział Wokulskiego na koniu w lesie zasławskim.

yd handluj

glami mówił,

e widział go w D

browie, podobno kupował dynamit. Przyszedł z Moskwy testament Stasia.

140 tys. zapisał Ochockiemu, 25 tys. Rzeckiemu, 20 tys. Heluni Stawskiej, a 5 tys. na sw

słu

znajomych biedaków. Polecił, by traktowa

go jak umarłego, a testament otworzy

dopiero w pa

dzierniku.

Ochocki chciał z cał

sum

wyjecha

za granic

. Z Geista podobno

mieje si

cała Akademia, jak z wariata.

Sklep troch

podupadał. Szuman dowiedział si

od Wysockiego o próbie samobójczej Wokulskiego.

Wywnioskował z tego,

e Stach na pewno ju

nie

yje. W

giełek napisał,

e we wrze

niu miał miejsce

podwójny wybuch w zamku. Matka W

giełka spotkała wtedy Wokulskiego id

cego w stron

zamku. Nie

znaleziono

adnego ciała. Postawili tam krzy

z napisem Non omnis moriar. Według rzeckiego Stach

zniszczył zamek tak jak Ochocki swoje ksi

ąż

ki, ale sam

yje.

W sobot

rzecki po raz kolejny ustawiał wystaw

sklepow

. Nakr

cił swoim zwyczajem wszystkie lalki.

ęść

powywracała si

– nie potrafiły sobie pomóc, ale niszczy

cudze

ycie umiały jak ludzie. Izydor

Gutmorgen

ledził go – Rzecki pracował za darmo, wi

c podejrzewano,

e kradnie. Wydało si

, bo Izydor

musiał wyj

ść

z kryjówki, bo było mu niedobrze.

Rzecki napisał list do Stawskiej, czy nie chce wej

ść

z nim w spółk

i otworzy

sklepu w Warszawie. Drugi do

Lisieckiego – czy nie chciałby pracowa

w jego sklepie. Co

go zakłuło. Zamkn

ł oczy i zobaczył swe

ycie.

Wkrótce ogarn

ła go ciemno

ść

. Słu

żą

cy Kazimierz znalazł go w porze obiadowej.

cka wyjechała za granic

, do klasztoru. Ochocki te

zbierał si

do wyjazdu. Szuman ubolewał,

zostawali tylko ludzie tacy jak Szlangbaum czy Maruszewicz. Zmarł ostatni romantyk. Z kieszeni wystawała
mu kartka z napisem Non omnis moriar.

THE END

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Boleslaw Prus Lalka tresc
Prus Lalka, Polonistyka
Omówienie lektur, Bolesław Prus - Lalka, Bolesław Prus “Lalka”
Opracowania lektur, Bolesław Prus - Lalka
lektury ver. word 2003, Bolesław Prus - Lalka, Bolesław Prus - Lalka
Prus B. - Lalka - opracowanie BN, Filologia Polska, Pozytywizm
Prus Lalka
Prus Lalka I (2)
bolesław prus - lalka, Bolesław Prus “Lalka”
b prus lalka
Bolesław Prus Lalka
prus placowka tresc
Bolesław Prus Lalka
prus opowiadania tresc
Bolesław Prus LALKA
boleslaw prus lalka

więcej podobnych podstron