Pielęgniarka jako edukator pacjentów z wyłonioną stomią jelitową 579
Pielęgniarka jako edukator pacjentów z wyłonioną stomią
jelitową
ALICJA CHROBAK
Klinika Chirurgii Klatki Piersiowej, Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej, Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 2, im. WAM w A
odzi,
kierownik: prof. dr hab. med. M. Brocki
Pielęgniarka jako edukator pacjentów z wyłonioną stomią Educational role of a nurse in medical care of patients with
jelitową outer intestinal stoma
Chrobak A. Chrobak A.
Klinika Chirurgii Klatki Piersiowej, Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej, Department of Thoracic, Oncologic and General Surgery, University
Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 2, im. WAM w A
odzi Hospital No.2, Medical University of A
ódz

W profesjonalnej opiece nad pacjentem z wyłonioną stomią jelitową pie- Nurse staff plays an important role in a process of professional nur-
lęgniarka realizuje wiele funkcji i zadań w celu przyśpieszenia adaptacji sing of patients suffering from intestinal stoma. Those functions are
pacjenta do nowej sytuacji zdrowotnej. Pierwszy ważny etap dla pacjen- aimed at fast adaptation to life with the illness. The first important
ta rozpoczyna się z chwilą wyrażenia zgody na wyłonienie sztucznego stage for a patient is to agree for artificial anus. At this time nurse
odbytu. W tym okresie pielęgniarka udziela pacjentowi i jego rodzinie supports patient and his family in a psychological way, giving tips
wsparcia psychicznego, rad, wskazówek. Wpływa na jego sferę po- and advice at the same time. It is crucial for patient's cognitive, mo-
znawczą, informacyjną i motywacyjną. Ułatwia tym samym rozwiązanie tivating and information sphere. It helps patient to accept his body
problemów pacjenta, powstałych w związku ze zmianą obrazu własnego after changes, with unusual place of expelling a stool. That stage is
ciała, innego niż dotychczas miejsca wydalania stolca. Rozpoczyna pro- the beginning for the patient to learn how to care for soma, which is
ces uczenia pacjenta samopielęgnacji stomii, jako nieodzownego ele- a necessity to continue active career, family and social life. Patient
mentu utrzymania aktywności życia zawodowego, rodzinnego i społecz- is given information in range of stoma care and use of stoma equip-
nego. Pacjent jest edukowany w zakresie dbania o przetokę i korzysta- ment.
nia ze sprzętu stomijnego. Pielęgniarka udziela także informacji na temat Nursing staff provides patient with necessary knowledge about pro-
zalecanego trybu życia, zapobiegania wzdęciom, diety, a także istnieją- per lifestyle, diet, clinics, supporting groups, stoma equpment re-
cych poradni, grup wsparcia i zasad refundacji sprzętu stomijnego. fund and how to prevent distension. It is very crucial to involve whole
Ważne jest, aby pielęgniarka włączyła w proces uczenia najbliższą family of a patient in educational process. Recovery strictly depends
rodzinę pacjenta. Im więcej przekażemy choremu i jego rodzinie wia- on the quality of information that patient and his family receive. Edu-
domości dotyczących pielęgnacji stomii i życia ze stomią, tym szyb- cation is a fundamental condition to keep satisfactory level of fit-
szy będzie jego powrót do aktywnego życia. Działalność edukacyjna ness, independence and ability to deal with problems caused by sto-
warunkuje w znacznym stopniu utrzymanie poziomu sprawności i sa- ma. It also has direct impact on life standard of a patient.
modzielności chorego z wypracowaniem mechanizmów radzenia so-
bie ze stomią, co wpływa bezpośrednio na komfort życia chorego.
Słowa kluczowe: stomia jelitowa, pielęgniarka, edukacja Key words: intestinal stoma, nurse, education
Pol. Merk. Lek., 2009, XXVI, 155, 579 Pol. Merk. Lek., 2009, XXVI, 155, 579
Zabieg operacyjny prowadzący do wyłonienia stomii jelito- Bardzo ważne staje się więc przygotowanie chorego nie tyl-
wej bardzo często jest jedyną, skuteczną lub nawet ratującą ko do zmiany worka stomijnego, ale również do doboru wła-
życie metodą postępowania. Wiąże się jednak z poważnym, ściwego sprzętu , pielęgnacji stomii, odżywiania, udzielenia
trudnym do zaakceptowania okaleczeniem oraz licznymi kon- informacji na temat zalecanego trybu życia, a także istnieją-
sekwencjami, które rzutują na funkcjonowanie chorego w sfe- cych poradni, grup wsparcia itp.
rze: psychicznej, fizycznej i społecznej. Czynnikiem, który może mieć znaczący wpływ na kształ-
Opiekę nad chorym w szpitalu sprawuje zespół terapeu- towanie pozytywnej oceny życia, jest wysoki poziom opieki
tyczny. W skład jego wchodzą lekarze, chirurdzy, pielęgniar- pielęgniarskiej od pierwszych chwil pobytu chorego w szpi-
ki, rehabilitanci, psycholodzy, dietetycy i pracownicy socjal- talu. Proces edukacji powinien być prowadzony w sposób
ni. Pielęgniarki ze względu na bliski i ciągły kontakt z pacjen- kompleksowy, profesjonalny i daje lepsze efekty przy czyn-
tem mogą w znacznym stopniu kształcić i doskonalić u niego nym udziale w nim rodziny pacjenta. Wyniki badań przepro-
umiejętność życia ze stomią, ułatwiając pacjentowi adapta- wadzonych za pomocą ankiety, wśród chorych po zabiegu
cję do nowych warunków życia oraz akceptację następstw wyłonienia stomii jelitowej potwierdzają pozytywny wpływ
choroby. Edukacja zdrowotna jest integralną częścią opieki edukacji na jakość życia pacjentów ze stomią [6,13].
całego zespołu terapeutycznego. Edukacja chorych ze stomią odbywa się w trzech etapach.
Pierwszą osobą, z którą spotyka się pacjent przychodząc
do szpitala i na oddział jest najczęściej pielęgniarka. Powin-
na zatem mieć świadomość, że od jej postawy i zachowania EDUKACJA PRZEDOPERACYJNA
zależy pierwsze wrażenie, mające wpływ na dalsze samopo-
czucie pacjenta w trakcie całego pobytu w szpitalu [14]. Pie- Edukacja chorego rozpoczyna się w momencie podjęcia de-
lęgniarka jako kompetentny członek zespołu terapeutyczne- cyzji o wyłonieniu stomii lub krótko przed zabiegiem, o ile
go odgrywa szczególną rolę w readaptacji chorego i jego ro- operacja nie odbyła się w trybie nagłym. Celem edukacji
dziny do nowego trybu życia we wszystkich jego aspektach. przedoperacyjnej jest oswojenie chorego z faktem posiada-
580 A. Chrobak
nia nowego ujścia jelita i przygotowanie go do okresu po- Pasta w tubce doskonale się rozprowadza, przyjmuje bar-
operacyjnego poprzez: nauczenie chorego gimnastyki odde- dzo szybko stałą konsystencję co zapobiega wymywaniu przy-
chowej, nauczenie go wykonywania ćwiczeń Kegla, wyzna- lepca i podrażnieniom samej skóry. Pastą uszczelnić można
czenie miejsca stomii oraz przygotowanie przewodu pokar- również otwór w płytce stomijne wokół stomii, który zostaje
mowego do zabiegu operacyjnego [5]. nie dość precyzyjnie docięty.
Jednym z elementów edukacji przedoperacyjnej jest też Pasta w paskach jest jedyną pastą stomijną dostępną
udostępnienie choremu materiałów informacyjnych, zapozna- na rynku, która nie zawiera alkoholu. Nie wywołuje nawet
nie pacjenta ze sprzętem stomijnym, który będzie stosował chwilowego uczucia pieczenia w momencie nałożenia na
po wytworzeniu stomii. Bardzo ważnym momentem dla pa- skórę. Zachowuje się jak modelina, pozwalając się ugnieść i
cjentów ze stomią w okresie pooperacyjnym staje się odpo- umieścić dokładnie wokół stomii, pod przylepcem lub na płytce
wiedni dobór sprzętu do zaopatrzenia stomii. Właściwie do- stomijnej.
brany i dobrej jakości ma zasadnicze znaczenie dla rehabili- Środek ochronny o nazwie  Druga skóra tworzy na
tacji chorych i dobrego ich samopoczucia. Ułatwia on też pro- skórze cienką, elastyczną warstwę ochronną przed kontak-
wadzenie aktywnego trybu życia zarówno w domu jak i w tem z treścią jelitową. Środek ten wydłuża czas utrzymania
pracy. Dobór odpowiedniego sprzętu stomijnego należy wy- płytki na skórze oraz chroni przed uszkodzeniem skóry pod-
łącznie do Pacjenta. Lekarz czy pielęgniarka stomijna mogą czas odklejania silnych przylepców.
jedynie zasugerować używanie takiego czy innego sprzętu, Krem przeciwodparzeniowy nakłada się na skórę i po-
ale to osoba posiadająca stomię wybiera ten, który spełnia zostawia na niej przez parę minut do wchłonięcia.
jej oczekiwania. System Conseal Firmy Coloplast jest zestawem zabez-
pieczającym stomię bez użycia worka. System ten jest przy-
Rodzaje sprzętu stomijnego datny dla osób z kolostomią wyłonioną na stałe. Składa się z
zatyczki dwuczęściowej z filtrem eliminującym zapach, za-
Przy wyborze sprzętu stomijnego, ważne jest aby zwrócić mykającej bezpośrednie ujście stomii. Może pozostawać w
uwagę na takie cechy jak: bezpieczeństwo, łatwość obsługi, brzuchu od 12 do 24 godzin.
łagodność dla skóry, dyskrecja, czas noszenia. Podejmując Gaziki do zmywania skóry wokół stomii zapewniają sku-
decyzję o rodzaju woreczka, trzeba wziąć również pod uwa- teczną pielęgnację, higienę oraz ułatwiają przyklejenie sprzętu
gę umiejscowienie, rodzaj i wielkość stomii, ciężar ciała, wraż- stomijnego.
liwość skóry oraz tryb życia jaki prowadzi osoba ze stomią . Zmywacz jest łagodnym środkiem czyszczącym, niezbęd-
Firmy zajmujące się dystrybucją sprzętu stomijnego ofe- nym w codziennej pielęgnacji skóry wokół stomii. Zastępuje
rują całą gamę produktów do zaspokajania potrzeb pacjen- wodę i mydło. Przygotowuje skórę do przyklejenia nowego
tów. Na polskim rynku do najlepszych firm dostarczających przylepca, oczyszcza, odpowiednio nawilża i delikatnie na-
zaopatrzenie stomijne należą ConvaTec, Coloplast, Dansac tłuszcza [3,11,15].
i B-Braun. Do wyboru pacjenci mają następujące rodzaje
sprzętu stomijnego.
System jednoczęściowy stosowany jest przez pacjen- WCZESNA EDUKACJA POOPERACYJNA
tów z uwagi na to, że jest bardziej higieniczny i prosty w uży-
ciu. Worki mogą być zamknięte (kolostomijne) z filtrem po- Edukacja pooperacyjna powinna być kontynuacją rozpoczę-
chłaniającym zapach w szerokiej gamie rozmiarów przylep- tej przed zabiegiem współpracy z pacjentem. Jej celem jest
ca i wielkości worka oraz worki odpuszczane czyli otwarte, przekazanie takiego poziomu wiedzy, które pomogą chore-
które w dolnej części posiadają otwór zamykany specjalną mu uzyskać samodzielność i zapewnić sobie prawidłową
zapinką. Jeżeli przylepiec dobrze utrzymuje się na skórze opiekę w warunkach codziennego życia [5].
może on być przyklejony do skóry przez 2-3 dni lub dłużej. Problem codziennej pielęgnacji stomii jest sprawą najważ-
Worki te mogą być przezroczyste, wówczas widoczna jest niejszą. Większość obaw związanych z życiem towarzyskim,
stomia i wydzielina ze stomii, oraz worki beżowe, które przy- aktywnością zawodową i współżyciem płciowym opiera się
pominają kolor skóry. Worki te są bardzo dyskretne i dają na strachu przed wystąpieniem zaburzeń funkcjonowania
większy komfort dla pacjenta. stomii lub nieszczelności używanego sprzętu stomijnego.
System dwuczęściowy składa się z dwóch elementów: Dlatego należy właściwie pielęgnować stomię i dobrać naj-
płytki ochronnej i woreczków doczepianych na zasadzie za- lepszy dla danej osoby sprzęt stomijny.
trzasku. System dwuczęściowy uważany jest przez niektó- Pielęgnując stomię, bez względu na rodzaj używanego
rych za najprostszy w obsłudze, ponieważ płytka pozostaje sprzętu trzeba przestrzegać następujących zasad:
na skórze nawet kilka dni, wymienia się tylko worki. Płytka  przy każdej zmianie sprzętu należy dokładnie umyć skó-
posiada wyjątkowe właściwości, które powodują, że skóra rę wodą i zwykłym mydłem o pH 5,5,
pod nią nie ulega odparzeniom, a zmiany zapalne, jak rów-  używać do tego celu miękkiej gąbki lub gazy,
nież inne uszkodzenia skóry szybko się goją.  należy systematycznie golić włosy wokół stomii (najczę-
Sprzęt synergiczny jest to sprzęt pośredni między jed- ściej dotyczy to mężczyzn), oraz przyklejać płytkę lub
noczęściowym i dwuczęściowym. Dostępny jest w wersji za- worek stomijny z odpowiednim otworem  otwór powinien
mkniętej i otwartej. Składa się z płytki i worka, ale płytka jest być większy od średnicy stomii o około 1-2 mm.
cienka i giętka, a worek nie ma sztywnego pierścienia. Dlate-  nie używa się żadnego olejku, maści, mazideł, ponieważ
go całość jest elastyczna. zmniejsza to przyczepność sprzętu stomijnego,
Mini Capy to małe nakładki do zabezpieczenia kolostomii.  nie wolno również stosować spirytusu, nafty, benzyny czy
Można stosować, gdy opróżnianie jest uregulowane, np. kie- eteru, ponieważ substancje te odtłuszczają skórę, nisz-
dy wykonuje się irygacje. Nakładki te mogą być zakładane na cząc jej naturalne środowisko, a co za tym idzie stwa-
wyjątkowe okazje tj. wyjście na basen, plażę czy do teatru. rzają niebezpieczeństwo jej podrażnienia,
Zapinki lub klipsy służą do zamykania worków otwartych.  przed założeniem sprzętu należy dokładnie osuszyć skórę,
 aby przedłużyć utrzymywanie się sprzętu można używać
Dodatkowe akcesoria do zaopatrzenia stomii pasty uszczelniająco  gojącej [8, 9].
Pasta uszczelniająco-gojąca zalecana jest do stosowania Podstawowe zalecenia żywieniowe dla pacjentów
u pacjentów, którzy mają blizny lub inne nierówności skóry z wyłonioną stomią jelitową
wokół stomii. Pasta uszczelniająca nie tylko likwiduje nierów-
ności, ale także ochrania skórę, uszczelnia brzeg stomii i Operacja chirurgiczna, która kończy się wyłonieniem stomii,
zapobiega wydostaniu się treści jelitowej. prowadzi do znacznego skrócenia przewodu pokarmowego.
Pielęgniarka jako edukator pacjentów z wyłonioną stomią jelitową 581
Taka sytuacja sprawia, że droga wchłaniania wody, soli mi-  Irygacja zapobiega powstawaniu powikłań.
neralnych, a niekiedy składników pokarmowych jest skróco-  Irygacja pozwala na pełny powrót do normalnego życia.
na. Stosowanie podstawowych zasad prawidłowego żywie- Biorąc pod uwagę prostotę irygacji i jej niewątpliwe zalety
nia pozwoli pacjentom ze stomią na normalne funkcjonowa- należy żałować, że jest to metoda mało popularna wśród lu-
nie i zmniejszy wszelkie niedogodności, które pojawiają się dzi z odbytem brzusznym [4].Ważnym wymiarem edukacji
bardzo często po tego typu operacjach. odległej pacjenta jest poinformowanie go o działalności po-
Zasady prawidłowego żywienia są następujące: radni stomijnych, gdzie pracują specjaliści służący pomocą
 Spożywać 3-5 posiłków dziennie o stałych porach. chorym ze stomią oraz o grupach samopomocy takich jak:
 Posiłki należy spożywać powoli, starać się dokładnie prze- wolontariusze, POL-ILKO.
żuwać pokarm.
 Potrawy powinny być przygotowane z produktów świe-
żych. PODSUMOWANIE
 Każdy z nowych produktów należy wprowadzać oddziel-
nie i w niewielkich ilościach, przy dokładnej obserwacji W profesjonalnej opiece nad pacjentem ze stomią pielęgniar-
reakcji układu pokarmowego. ka realizuje wiele funkcji i zadań w celu przyśpieszenia ada-
 Przyjmować płyny doustne w ilości 1-2 l dziennie (zwięk- ptacji pacjenta do nowej sytuacji zdrowotnej. Ważne jest, aby
szenie podaży w czasie biegunki, upałów). pielęgniarka włączyła w proces uczenia najbliższą rodzinę
 Należy unikać tych produktów, które zawierają dużą ilość pacjenta, szczególnie jeżeli pacjent sobie tego życzy. Im wię-
konserwantów, sztucznych dodatków, czosnku, cebuli, jaj, cej przekażemy choremu i jego rodzinie informacji dotyczą-
roślin strączkowych. cych pielęgnacji stomii i życia ze stomią, tym szybszy będzie
Nieprzestrzeganie wymienionych wyżej zasad może pro- jego powrót do aktywnego życia. Działalność edukacyjna wa-
wadzić do występowania dolegliwości takich jak: biegunki, runkuje w znacznym stopniu utrzymanie poziomu sprawności
głośne oddawanie gazów oraz zaparcia stolca [7]. i samodzielności chorego z wypracowaniem mechanizmów
radzenia sobie ze stomią, co wpływa bezpośrednio na jakość
życia chorego.
EDUKACJA ODLEGA
A
Edukacja odległa rozpoczyna się w szczególnie trudnym dla PIŚMIENNICTWO
chorego okresie kończącym hospitalizację. Polega na uzu-
1. Bielecki K.: Miejsce stomii w XXI wieku. Sprawozdanie z II Ogólnopol-
pełnieniu i utrwaleniu posiadanej wiedzy i umiejętności, od-
skiej Konferencji dla Lekarzy i Pielęgniarek wokół stomii. 2001.
bywa się w warunkach ambulatoryjnych (specjalistyczne po-
2. Cierzniakowska K., Kozłowska E., Szewczyk M.: Analiza deficytu samo-
radnie stomijne, poradnie chirurgiczne i proktologiczne). Ce-
opieki u chorych ze stomią w oparciu o teorię pielęgniarstwa Dorothy
lem jest uzyskanie pełnej adaptacji chorego do życia w spo- Orem. Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne. Wydawnictwo: Ter-
media, 2007;1,16-22.
łeczeństwie i akceptacji siebie ze stomią [5].
3. Cierzniakowska K., Szewczyk M., Cwajda J. i wsp.: Wybrane procedury
Wszystkie badania na temat oceny komfortu i jakości życia
w opiece okołooperacyjnej nad chorym ze stomią. Przew. Lek. 2005; 2,
osób za stomią potwierdzają jednoznacznie, iż jednym z naj-
87-92.
bardziej istotnych problemów tych chorych jest utrata kon- 4. Cierzniakowska K. i wsp.: Irygacja. Valetudinaria, Postępy Medycyny Kli-
nicznej i Wojskowej. 2002; 7, 30-32.
troli nad oddawaniem stolca i gazów, strach przed zabrudze-
5. Cwajda J., Szewczyk M., Cierzniakowska K. i wsp.: Edukacja jako ele-
niem i towarzyszącym brzydkim zapachem.
ment procesu adaptacji chorych ze stomią jelitową. Pielęgniarstwo Pol-
Irygacja jest zabiegiem oczyszczającym mechanicznie je-
skie, 2005;1/19,109-114.
lito grube ze stolca, za pomocą wlewu wodnego. Jest w pełni 6. Głuszek S.: Adaptacja chorego ze stomią do nowej sytuacji zdrowotnej.
Proktologia, 2003;37-40.
bezpieczna i daje pełen komfort psychiczny dla pacjenta. Ce-
7. Jarosz M.: Żywienie chorych ze stomią. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
lem zabiegu jest wytworzenie odruchu oddawania stolca, za-
Wydanie I., Warszawa 2007.
pobieganie niekontrolowanym wypróżnieniom oraz ogranicze-
8. Jędrasiak L., Skokowsa B., Bączyk G.: Pacjent ze stomią  funkcja edu-
nie ilości wydalanych gazów. Wytworzenie tego odruchu trwa kacyjna pielęgniarki. Pielęgniarstwo Polskie, 2007;2-3,24-25, 128-131.
9. Kózka M.: Standardy pielęgnowania chorego ze sztucznym odbytem
do ok. 4 tygodni. Pierwszą irygację po zabiegu operacyjnym
brzusznym (stomią).- w  Kózka M. (red.): Wybrane standardy opieki pie-
można wykonać podczas pobytu pacjenta w szpitalu, ale naj-
lęgniarskiej. Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego, Instytut Pielęgniarstwa
częściej pacjenci decydują się na wykonanie irygacji po upły-
CM UJ, Kraków 1997.
wie 1-3 mies. od operacji, podczas wizyty w poradni stomijne. 10. Szewczyk M., Ślusarz R.: Pielęgniarstwo w chirurgii. BORGIS  Wydaw-
nictwo Medyczne, Wydanie II, Warszawa 2006.
Irygację mogą wykonywać wyłącznie osoby z kolostomią.
11. Szczepkowski M.: Stomia jelitowa  wyzwanie nie tylko dla chirurga. Prok-
Zalety irygacji:
tologia 2004; 5/3, 222-239.
 Irygacja wykonywana codziennie o stałej porze, np. po
12. Woynorowska B.: Zdrowie, edukacja zdrowotna, promocja zdrowia.  w
śniadaniu, stwarza szansę na wytworzenie odruchu re-  Jaczewski A.: Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania.
Warszawa 2005, 210-228.
gularnego wydalania treści kałowej, co po pewnym cza-
13. Wrońska I.: Rola społeczno zawodowa pielęgniarki. Studium z zakresu
sie doprowadzić może do samoistnego opróżniania się
współczesnego pielęgniarstwa. CEM, Warszawa 1997; 37-41.
jelita, o określonej godzinie.
14. Wyrzykowska M.: Ocena opieki pielęgniarskiej w opinii pacjentów. Pielę-
 Po prawidłowo wykonanej irygacji założony receptor ka- gniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2007;1,3-10.
15. Internet: strona http://www.stomia.info.pl
łowy zostaje czysty przez 24-48 godz., zatem irygacja
zmniejsza ilość zużywanego sprzętu stomijnego.
Adres do korespondencji: mgr Alicja Chrobak, Klinika Chirurgii Klatki Pier-
 Irygacja zmniejsza ilość wydalanych w ciągu doby gazów.
siowej, Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej, Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr
 Irygacja poprawia apetyt chorego, oraz pozwala na roz- 2, im. WAM, 113, 90-549 A
ódz
, ul. Żeromskiego, tel. [phone], e-mail:
[e-mail]
szerzenie i urozmaicenie diety.
582 A. Chrobak
Notatki