Opieka pielęgniarska w okresie okołooperacyjnym nad pacjentem z wyłonioną stomią jelitową 575
Opieka pielęgniarska w okresie okołooperacyjnym
nad pacjentem z wyłonioną stomią jelitową
JOANNA SZEWCZYK, ANNA BAJON
Klinika Chirurgii Klatki Piersiowej, Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego Nr 2 im. WAM  CSW w A
odzi,
kierownik: prof. dr hab. med. M. Brocki
Opieka pielęgniarska w okresie okołooperacyjnym Nursing care in perioperative period in patients with intenstinal
nad pacjentem z wyłonioną stomią jelitową stomia exposure
Szewczyk J., Bajon A. Szewczyk J., Bajon A.
Klinika Chirurgii Klatki Piersiowej, Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej Departament of Chest Surgery, General and Oncologic Surgery,
Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego Nr 2 im. WAM  CSW w A
odzi University Hospital No 2, Medical University of A
ódz

Pomimo postępu medycznego, idącego w kierunku zmniejszenia in- Despite of enormous advance in minimally invasive surgery which is
wazyjności zabiegów i ograniczenia stopnia okaleczenia pacjenta, almost scarless nowadays, there is still very important emotional is-
problem ogromnego stresu jaki przeżywa każdy człowiek poddany sue for patients connected with each surgical procedure. One of the
leczeniu chirurgicznemu jest nadal aktualny i bardzo istotny dla wy- most stressful surgical procedures for patients is the one which ends
niku całej terapii. Jednym z najbardziej stresogennych zabiegów jest up with stomia exposure.
operacja, w wyniku której dochodzi do wyłonienia stomii jelitowej. The main objective of this article is to point out very the important
Celem niniejszego opracowania jest ukazanie istotnego czynnika, wy- factor which leads to decrease the number of complications, speeds
miernie zmniejszającego ryzyko powikłań, przyspieszającego powrót do up recovery and acceptation of the stomia by patients. This factor is
zdrowia oraz akceptację stomii przez pacjenta, jakim jest profesjonalna known as a professional nursing care. It consists of physical and
opieka pielęgniarska. Składa się na nią pełne przygotowanie chorego do psychical preoperative preparation and postoperative care for pa-
zabiegu, zarówno fizyczne jak i psychiczne oraz opieka pooperacyjna. tients. Special care in early postoperative 24h is crucial for preven-
Szczególnie dokładny nadzór nad chorym w okresie pooperacyjnym ma ting from development of any complications. That is why the nursing
na celu zapobieżenie wczesnym powikłaniom, jak i zagrażającym życiu personnel is obliged to monitor vital signs very carefully.
zmianom stanu ogólnego, jakie mogą się rozwinąć w pierwszej dobie po Complex preparation and postoperative care leads to diminish si-
zabiegu. Zobowiązuje to pielęgniarkę do stałej, bardzo wnikliwej obser- gnificantly the number of complications, facilitates cooperation with
wacji i pielęgnacji chorego oraz kontroli wielu parametrów życiowych. patients and also influences the increase of sense of safety and trust
Kompleksowe przygotowanie i opieka pooperacyjna nad pacjentem to medical personnel.
znacząco ogranicza ewentualność wystąpienia powikłań, ułatwia Patients with stomia who were under professional nursing staff su-
współpracę z podopiecznym oraz zwiększa poczucie bezpieczeń- pervision achieve full recovery and higher quality of life considerably
stwa chorego i jego zaufanie do personelu medycznego. earlier.
Pacjenci z wyłonioną przetoką jelitową, którzy byli objęci wysokiej
jakości opieką pielęgniarską, szybciej dochodzą do pełnej sprawno-
ści oraz osiągają wyższą jakość życia.
Słowa kluczowe: opieka pielęgniarska, stomia jelitowa Key words: nursing care, stoma
Pol. Merk. Lek., 2009, XXVI, 155, 575 Pol. Merk. Lek., 2009, XXVI, 155, 575
Rozwój medycyny daje możliwość skuteczniejszej walki z Określenie stomia pochodzi z języka łacińskiego i oznacza
chorobami, czego wynikiem jest wzrastająca ilość osób, któ- usta, otwór lub przetokę. Jest to celowo wykonane połącze-
rym ratuje się i przedłuża życie, ale równocześnie wymaga- nie światła narządu jamistego z powierzchnią skóry lub bło-
jących długotrwałej opieki i rehabilitacji. ny śluzowej. Stomia jelitowa powstaje poprzez wyprowadze-
Pomimo postępu medycznego, idącego w kierunku zmniej- nie zachowanego końca jelita przez cięcie w powłokach
szenia inwazyjności zabiegów i ograniczenia stopnia okale- brzusznych na zewnątrz jamy brzusznej, wywinięcie błony
czenia pacjenta, problem ogromnego stresu jaki przeżywa śluzowej jelita i przyszycie jej do skóry.
każdy człowiek poddany leczeniu chirurgicznemu jest nadal
aktualny i bardzo ważny dla wyniku całej terapii. Każdy zabieg
operacyjny jest procedurą postrzeganą przez chorego jako WSKAZANIA DO WYA
ONIENIA STOMII
okaleczenie ciała, a niekiedy również pozostawiającą mniejszą
lub większą niepełnosprawność. Kojarzy się z bólem, obawą Decyzja o wyłonieniu stomii zależy przede wszystkim od scho-
przed znieczuleniem, uzależnieniem od innych i naruszeniem rzenia podstawowego, jego lokalizacji i zajęcia struktur są-
intymności. Jest dla chorego wielką niewiadomą, a jeżeli do siednich, ale także od stopnia przygotowania jelita, stanu
tego dodamy strach przed rozwojem czy nawrotem choroby ogólnego pacjenta oraz umiejętności i sprawności zespołu
mamy pełen obraz sytuacji w jakiej znalazł się pacjent, często operującego.
nagle bez możliwości oswojenia się z diagnozą. Wskazaniami do wyłonienia przetoki w trybie pilnym są
najczęściej :
 mechaniczny uraz jamy brzusznej (np. postrzał, ugodze-
STOMIA nie nożem, wypadek komunikacyjny);
 ostra niedrożność jelita grubego (najczęściej nowotworowa);
Jednym z najbardziej stresogennych zabiegów jest opera-  rozlane kałowe zapalenie otrzewnej w wyniku perforacji
cja, w wyniku której dochodzi do wyłonienia stomii jelitowej. jelita.
576 J. Szewczyk, A. Bajon
Natomiast planowymi przyczynami wytworzenia stomii są: bie łóżka oraz zachęcanie do jak najwcześniejszej aktywiza-
 nowotwór jelita grubego; cji ruchowej. Drugim elementem profilaktyki choroby zakrze-
 zapalne nieswoiste choroby jelit (wrzodziejące zapalenie powej jest zastosowanie terapii kompresyjnej (pończochy
jelita grubego, choroba Leśniewskiego-Crohn'a); przeciwżylakowe, bandaż elastyczny) i podawanie heparyn
 mnoga rodzinna polipowatość jelita grubego; drobnocząsteczkowych na zlecenie lekarskie [11, 12, 15].
 powikłania choroby uchyłkowej okrężnicy [1, 4, 6, 8]. Oczyszczenie przewodu pokarmowego chorego odbywa
Bardzo istotnym czynnikiem wymiernie zmniejszającym się zgodnie z przyjętym w każdym ośrodku schematem. Na-
ryzyko powikłań, przyspieszającym powrót do zdrowia oraz leży jednak zawsze uwzględnić wiek pacjenta, jego stan ogól-
akceptację stomii przez pacjenta, jest pełne przygotowanie ny, zawansowanie choroby podstawowej oraz zdiagnozowa-
chorego do zabiegu, zarówno fizyczne jak i psychiczne oraz ne choroby współistniejące. Najczęściej przygotowanie od-
profesjonalna opieka pooperacyjna. Ogromną rolę w tym pro- bywa się w przeddzień zabiegu poprzez mechaniczne oczysz-
cesie odgrywa praca pielęgniarki z chorym, mająca na celu czanie jelita grubego środkami osmotycznie czynnymi, które
zmniejszenie stresu i zapobieganie powikłaniom pooperacyj- zawierają glikol polietylenowy (PEG) lub sole sodowe fosfo-
nym. ranów. Są to preparaty niewchłaniane ze światła przewodu
pokarmowego, co łącznie z dużą objętością wody podawa-
nej z nimi (3-4 litry), daje to efekt wypłukania mas kałowych z
OPIEKA PRZEDOPERACYJNA jelita i dokładne jego oczyszczenie.
Istnieją przeciwwskazania do zastosowania tej metody,
Okres przedoperacyjny jest dla pacjenta czasem niezwykle takie jak: nadwrażliwość na składniki preparatu, ciężki stan
obciążającym go psychicznie i fizycznie poprzez napięcie ogólny pacjenta, ciężka niewydolność krążenia, odwodnie-
związane z postępowaniem diagnostycznym, oczekiwaniem nie, zaawansowany rozrost nowotworowy, niedrożność lub
na wyniki badań, ostateczną diagnozę i decyzję o rodzaju znaczne zwężenie jelita, nadwrażliwość błony śluzowej oraz
zabiegu. Dlatego bardzo ważne jest przygotowanie nie tylko nadmierne jej ścieńczenie lub krwawienia.
fizyczne ale również psychiczne pacjenta. Rozpoczyna się W takich przypadkach stosuje się dłuższe, kilkudniowe
ono z chwilą poinformowania chorego o konieczności ope- przygotowanie, które polega na stosowaniu diety płynnej
racji i polega głównie na wyjaśnieniu wszelkich nurtujących ubogoresztkowej i wykonywaniu 2-3 krotnie w ciągu doby
chorego wątpliwości i udzieleniu mu wsparcia emocjonal- oczyszczających wlewów doodbytniczych.
nego. Jednocześnie powszechnie stosuje się przed zabiegiem
Pielęgniarka zwykle jest osobą, u której chory szuka opar- profilaktyczną antybiotykoterapię (doustnie lub dożylnie),
cia, możliwości wypowiedzenia swoich obaw oraz pomocy w celem zmniejszenia flory bakteryjnej jelita grubego, która
przygotowaniu się do samoopieki i samopielęgnacji. Najważ- może stać się przyczyną wystąpienia zakażenia śródopera-
niejsze w przygotowaniu psychicznym jest poznanie i zrozu- cyjnego [5, 7].
mienie problemów i obaw pacjenta, holistyczne, zindywidu- Bardzo ważnym elementem przygotowania pacjenta do
alizowane traktowanie go oraz zapewnienie poczucia bez- zabiegu jest wyznaczenie optymalnego miejsca wyłonienia
pieczeństwa. Pomoc może polegać również na wskazaniu i stomii. Jej prawidłowa lokalizacja determinuje możliwość
ułatwieniu kontaktu z osobami kompetentnymi w wyjaśnia- póz
niejszej pielęgnacji i zaopatrzenia w sprzęt stomijny, a co
niu niezrozumiałych kwestii. za tym idzie, w znaczący sposób ułatwi życie pacjenta i pod-
Pielęgniarki są osobami, z którymi pacjent ma najczęst- niesie jego jakość. Lekarz i doświadczona pielęgniarka w przed-
szy i najbliższy kontakt, dlatego też od ich postawy i profe- dzień zabiegu oznaczają najlepsze miejsce dla przetoki nie-
sjonalizmu w dużej mierze zależy nastawienie podopiecz- zmywalnym tuszem (mazakiem) na brzuchu chorego. Pacjent
nych do procesu terapeutycznego i jego powodzenie [2, 6, powinien przy tym przyjąć pozycję stojącą, siedzącą, kuczną
9, 12, 13]. i leżącą, aby sprawdzić, czy w każdej z nich miejsce przetoki
Przygotowanie fizyczne jest uzależnione od rodzaju i try- będzie dla niego widoczne i łatwo dostępne.
bu (planowy, ze wskazań pilnych) zabiegu oraz stanu ogól- Dodatkowo należy uwzględnić:
nego pacjenta, a zwraca się w nim uwagę na sześć podsta-  sprawność ruchową i sensoryczną chorego;
wowych elementów, które pozwolą zmniejszyć ryzyko powi-  wiek;
kłań:  wykonywany zawód;
 naukę ćwiczeń oddechowych;  aktywność fizyczną;
 wyjaśnienie znaczenia jak najwcześniejszej aktywizacji  preferowany sposób ubierania;
ruchowej po zabiegu dla uniknięcia powikłań zakrzepo-  wszelkie zniekształcenia na powierzchni skóry.
wo-zatorowych; Stomia powinna być wyłoniona na możliwie jak najbar-
 przygotowanie przewodu pokarmowego wedle przyjętych dziej gładkiej, mało owłosionej powierzchni brzucha. Nie może
w danej placówce zasad; utrudniać poruszania się i wykonywania czynności dnia co-
 wyznaczenie optymalnego miejsca wyłonienia stomii; dziennego. Miejsce stomii bezwzględnie musi być dobrze
 zadbanie o higienę całego ciała pacjenta; widoczne dla pacjenta. Jednocześnie przetoka nie powinna
 przygotowanie pola operacyjnego. znajdować się bliżej niż 4-5 cm od szwu pooperacyjnego oraz
Jeżeli naukę ćwiczeń oddechowych rozpocznie się przed w pobliżu wystających kolców biodrowych, dużych fałdów
zabiegiem, pacjent będzie wiedział czego się spodziewać, skórnych, blizn, zmian popromiennych czy innych zniekształ-
co ułatwi rehabilitację w okresie pooperacyjnym. Świadomy ceń, które mogłyby utrudnić prawidłowe zaopatrzenie sprzę-
chory będzie narażony na mniejszy stres i chętniej będzie tem stomijnym. U kobiet zwraca się uwagę na przeszkadza-
współpracował z personelem medycznym. Ważne jest aby jący w pielęgnacji duży lub obwisły biust.
pokazać choremu, omówić i przećwiczyć z nim oddychanie Pielęgniarka powinna udostępnić sprzęt stomijny jaki bę-
torem piersiowym (dla zmniejszenia dolegliwości bólowych dzie stosowany po zabiegu, założyć go pacjentowi, aby mógł
po operacji), efektywne odksztuszanie wydzieliny oraz ase- on spróbować wykonać różne czynności celem sprawdzenia
kurowanie miejsca cięcia przez ucisk dłonią. Wyjaśnić nale- prawidłowości wyznaczonego miejsca stomii i ewentualnej
ży również znaczenie i celowość stosowania oklepywania korekty.
klatki piersiowej i wykonywania inhalacji, dla zapobiegania Nawet jeżeli chory jest operowany nieplanowo w ramach
powikłaniom oddechowym.  ostrego dyżuru należy podjąć próbę wyznaczenia miejsca
Ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych może być stomii przed zabiegiem, ponieważ na bloku operacyjnym, gdy
zmniejszone przez zademonstrowanie i nauczenie pacjenta pacjent jest znieczulony i ułożony na stole operacyjnym, zwiot-
ćwiczeń izometrycznych oraz ćwiczeń czynnych kończyn, czenie mięśni utrudnia prawidłową ocenę trafności lokaliza-
które pacjent może wykonywać po zabiegu, jeszcze w obrę- cji przetoki [1, 5, 7].
Opieka pielęgniarska w okresie okołooperacyjnym nad pacjentem z wyłonioną stomią jelitową 577
W dniu operacji pielęgniarka przygotowuje skórę brzucha do zbiorników. Takie postępowanie umożliwia dokładną
pacjenta. Obecnie preferowaną metodą usuwania owłosie- ocenę ilości i rodzaju treści przez nie wypływającej;
nia z okolicy pola operacyjnego jest strzyżenie przy użyciu  częsta kontrola stomii  tuż po zabiegu najlepiej używać
strzygarki chirurgicznej z wymiennymi końcówkami. Można przezroczystych worków, co pozwoli obserwować kolor,
również użyć kremów depilacyjnych, ale istnieje ryzyko wy- kształt i wydzielinę ze stomii, aby wcześnie zauważyć
stąpienia reakcji uczuleniowej. Najmniej polecane jest trady- ewentualne powikłania (obrzęk, niedokrwienie, wciągnię-
cyjne golenie, ze względu na możliwość powstawania mikro- cie lub wypadnięcie stomii). Przetoka powinna być zabez-
urazów skóry, co w przypadku ich zakażenia zwiększa ryzy- pieczona workiem jeszcze na stole operacyjnym żeby nie
ko zakażenia planowanego cięcia chirurgicznego. Dlatego dopuścić do infekowania rany pooperacyjnej i uchronić
też najkorzystniej jeśli odbywa się to 1-2 godziny przed za- pacjenta przed nagłym zalaniem się treścią jelitową, co
biegiem [2]. może być dla niego szokujące;
 walka z bólem pooperacyjnym  bardzo ważne jest syste-
matyczne podawanie zleconych środków przeciwbólo-
OPIEKA POOPERACYJNA wych, tak aby utrzymać stały i skuteczny poziom analge-
zji dający choremu pełny komfortu psychofizycznego. Ni-
Kiedy kończy się zabieg, pacjent zostaje przewieziony na salę gdy nie wolno dopuszczać do takiego nasilenia bólu, aby
wybudzeń znajdującą się przy bloku operacyjnym lub na od- był on trudny do opanowania;
cinek pooperacyjny oddziału chirurgicznego. Pielęgniarka  zapewnienie przyjaznej atmosfery  należy dbać o spo-
sprawdza tożsamość chorego, przejmuje dokumentację me- kój i ciszę, odpowiednią temperaturę otoczenia (nie do-
dyczną wraz ze zaleceniami chirurga i anestezjologa. puścić, ani do wychłodzenia, ani do przegrzania pacjen-
Celem opieki pooperacyjnej jest przede wszystkim: ta), czystość pościeli, zmieniając ją gdy zostanie zanie-
 utrzymywanie homeostazy organizmu pacjenta; czyszczona lub przepocona;
 wczesne rozpoznanie i leczenie stanów zagrażających  wygodne i bezpieczne ułożenie chorego  szczególnie w
życiu chorego; pierwszych godzinach po operacji pacjenta należy ułożyć
 zapewnienie skutecznej analgezji pozabiegowej; w pozycji półwysokiej co zapewni mu lepszą wentylację
 wczesne rozpoznawanie i leczenie ostrych powikłań po- płuc, zmniejszy napięcie powłok brzusznych (działanie
operacyjnych  chirurgicznych i anestezjologicznych. przeciwbólowe) oraz zapobiegnie zachłyśnięciu się przy
W bezpośrednim okresie po zabiegu, stan pacjenta może ewentualnych wymiotach;
ulegać poważnym, często zagrażającym życiu zmianom.  ścisłe wykonywanie zleceń lekarskich : płyno- i farmako-
Zobowiązuje to pielęgniarkę do stałej i bardzo dokładnej ob- terapię, tlenoterapię, pobieranie materiału na oznaczone
serwacji chorego oraz kontroli wielu parametrów i dokumen- badania;
towanie ich w karcie obserwacyjnej/stanu ciężkiego w spo-  aktywne reagowanie na skargi i prośby pacjenta;
sób przejrzysty i czytelny dla pozostałych członków zespołu  wczesna aktywizacja pacjenta  przez pomoc w zmianie
terapeutycznego. pozycji ciała, sadzanie, prowadzenie ćwiczeń oddecho-
W obserwacji należy uwzględnić nw dane kliniczne obra- wych wraz z oklepywaniem klatki piersiowej, wykonywa-
zujące stan chorego: niem inhalacji i pomocą w odkrztuszaniu wydzieliny z drze-
 kontrola stanu świadomości  prowadzona systematycz- wa oskrzelowego;
nie w celu oceny stopnia wybudzenia, możliwości poro-  pomoc przy wszelkich zabiegach higienicznych lub ich
zumienia się z chorym, jego reakcji na bodz
ce zewnętrz- wykonywanie w zależności od stopnia sprawności rucho-
ne; wej, stanu ogólnego i samopoczucia chorego
 pomiar ciśnienia i tętna  jako podstawowych parame-  dokładne i czytelne prowadzenie obowiązującej dokumen-
trów życiowych, których zmiany są najczęściej pierwszy- tacji medycznej [3, 10, 14].
mi objawami powikłań po zabiegu (np.: krwawienia). Pod- W kolejnych dniach po zabiegu pielęgniarka także kon-
czas pierwszych dwóch godzin mierzy się je co 15-30 troluje parametry życiowe, stan rany pooperacyjnej, rodzaj
minut, a następnie, co 1-3 godziny, w zależności od prze- wydzieliny z wyprowadzonych drenów oraz wygląd stomii.
biegu operacji, stanu ogólnego pacjenta i zleceń lekar- Czynności te wykonywane są z mniejszą częstotliwością (3-
skich; 4 razy w ciągu doby) na tyle jednak często aby nie przeoczyć
 kontrola częstości oddechów  pielęgniarka ocenia ich niepokojących objawów i nie dopuścić do rozwinięcia się
częstość i głębokość, ponieważ przyspieszenie, zwolnie- powikłań. Do zadań pielęgniarki należy też asystowanie przy
nie lub spłycenie oddechu może świadczyć o narastają- zmianie opatrunków i usuwaniu drenów oraz pielęgnacja
cych zaburzeniach krążeniowo-oddechowych, wzroście wyłonionej stomii [3, 10].
temperatury lub silnych dolegliwościach bólowych; Bardzo ważną rolę w odzyskaniu sprawności i zdolności
 ocena zabarwienia skóry i błon śluzowych  zblednięcie, do samopielęgnacji i samoopieki przez pacjenta ma prowa-
zasinienie lub przedłużony powrót kapilarny mogą być dzona od pierwszych dni rehabilitacja, zarówno fizyczna,
objawem niedotlenienia lub hypowolemii; psychiczna jak i społeczna. Duża część tych zadań realizo-
 kontrola diurezy  przeważnie po operacjach na jelicie wana jest przez pielęgniarki. Ich działania mają na celu za-
grubym, pacjenci mają założony cewnik Foley'a do pę- pobieganie powikłaniom pooperacyjnym, leczenie już powsta-
cherza moczowego, co umożliwia dokładną kontrolę ilo- łych i przywrócenie pacjentowi sprawności sprzed zabiegu w
ści wydalanego moczu i ocenę jego jakości (kolor, do- stopniu możliwie największym.
mieszka krwi); Szczególną uwagę zwraca się w tym okresie na zapo-
 pomiar temperatury ciała  szczególnie niepokojący jest bieganie powikłaniom oddechowym i krążeniowym. Stop-
wzrost ucieplenia ciała, ponieważ może to świadczyć o niowo intensyfikowane ćwiczenia muszą być dostosowane
powikłaniach anestezjologicznych lub infekcyjnych [3, 10]. do możliwości chorego, a o kolejnych etapach rehabilitacji
Do zadań pielęgniarki w opiece nad chorym bezpośred- decyduje lekarz. Początkowo pacjent jest sadzany w łóżku
nio po zabiegu wyłonienia stomii jelitowej należy również: z opuszczonymi nogami, wykonywane są inhalacje i okle-
 obserwacja rany pooperacyjnej i utrzymanie prawidłowej pywanie klatki piersiowej. Prowadzona jest gimnastyka od-
jej higieny  należy kontrolować szczelność szwów oraz dechowa, głównie torem piersiowym dla ograniczenia dole-
ilość i jakość wydzieliny sączącej się do opatrunku. W gliwości bólowych.
miarę potrzeby materiał opatrunkowy powinien być zmie- W ramach profilaktyki choroby zakrzepowej należy jak
niany, a wszelkie dreny wyprowadzone na zewnątrz przez najszybciej pionizować pacjenta, poczynając od sadzania,
powłoki ciała, a także sonda żołądkowa, zgodnie z zale- stawiania przy łóżku i chodzenia, z początku pod opieką pie-
ceniami lekarskim zabezpieczone np. przez przedłużenie lęgniarki lub fizjoterapeuty, a następnie samodzielnie [3, 14].
578 J. Szewczyk, A. Bajon
4. Cwajda J., Szewczyk M. T., Cierzniakowska K. i wsp.: Edukacja jako
PODSUMOWANIE
element procesu adaptacji chorych ze stomią jelitową. Wydawnictwo
Naukowe Akademii Medycznej w Poznaniu, Pielęgniarstwo Polskie,
Każdy operowany pacjent, bojąc się bólu. będzie unikał ruchu.
1(19)/2005, 109-114.
Dlatego rolą pielęgniarki jest systematyczna podaż zleconych
5. Czajka H., Rusak B.: Pielęgnacja chorego ze stomią. Pielęgniarka i Po-
środków przeciwbólowych, zachęcanie do ćwiczeń, wyjaśnia- łożna, 2/2005, 18-23.
6. Głuszek S.: Adaptacja chorego ze stomią do nowej sytuacji zdrowotnej.
nie ich celu i znaczenia dla szybszego powrotu do zdrowia.
Proktologia, 2003, numer specjalny, 37-41.
Obecność pielęgniarki przy chorym działa na niego mobili-
7. Herman R.M., Nowakowski M.: Chirurgia jelita grubego i odbytu. (w)
zująco i daje poczucie bezpieczeństwa. Pokonywanie kolej- Szmidt J., Gruca Z., Krawczyk M. i wsp. (red): Podstawy chirurgii (tom II),
nych ograniczeń spowodowanych przez chorobę i sam za- Medycyna Praktyczna, Kraków, 2004, 735-823.
8. Jawień A., Banaszkiewicz Z.: Choroby jelita grubego. (w) Jawień A., Ję-
bieg poprawia stan psychiczny pacjenta, rozbudza nadzieję i
drzejczyk W., Kasprzak H. A. i wsp. (red): Wybrane zagadnienia z chirur-
owocuje pozytywnym nastawieniem do procesu leczenia.
gii, Akademia Medyczna w Bydgoszczy, Bydgoszcz, 1996.
Kompleksowe przygotowanie i opieka pooperacyjna nad
9. Kapała W.: Przygotowanie chorego do zabiegu operacyjnego. (w) Kapała
W.: Pielęgniarstwo w chirurgii, Wydawnictwo Czelej, Lublin, 2006, 17-24.
pacjentem znacząco ogranicza ewentualność wystąpienia
10. Kapała W.: Opieka pielęgniarska i ocena stanu chorego bezpośrednio po
powikłań, ułatwia współpracę z podopiecznym oraz zwięk-
zabiegu operacyjnym. (w) Kapała W.: Pielęgniarstwo w chirurgii, Wydaw-
sza poczucie bezpieczeństwa chorego i jego zaufanie do
nictwo Czelej, Lublin, 2006, 31-35.
personelu medycznego.
11. Kopczyńska E., Zaniewski M.: Przygotowanie do operacji. (w) Majewski
E., Zaniewski M. (red): Pielęgniarstwo chirurgiczne (część I), Śląska Aka-
Pacjenci z wyłonioną przetoką jelitową, którzy byli objęci
demia Medyczna, 2003, 45-51.
wysokiej jakości opieką pielęgniarską, szybciej dochodzą do
12. Kózka M., Bielecki K.: Model opieki nad pacjentem ze stomią. Proktolo-
pełnej sprawności oraz osiągają wyższą jakość życia.
gia, 3(02)/2002, Vol. 3, 302-304.
13. Nowacki K.: Psychologiczne problemy chirurgii. Biuletyn OIPiP w A
odzi,
4/2007, 17-19.
14. Rutowski R., Mraz M.: Rehabilitacja w chirurgii jamy brzusznej. (w) Woz
-
PIŚMIENNICTWO
niewski M., Kołodziej J. (red): Rehabilitacja w chirurgii, Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa, 2006, 154-181.
1. Bielecki K., Dziki A., Szczepkowski M. i wsp.: Stomia  Poradnik dla pa- 15. Szewczyk M.T., Cwajda J.: Postępowanie pielęgniarskie wobec chorego
przed zabiegiem operacyjnym wyłonienia stomii jelitowej. (w) Szewczyk
cjentów, pielęgniarek i lekarzy. POL  ILKO, Poznań 1993.
2. Ciuruś M.: Przygotowanie pacjenta do planowego zabiegu operacyjne- M. T., Ślusarz R.: Pielęgniarstwo w chirurgii, Wydawnictwo Medyczne
go. (w) Ciuruś M.: Pielęgniarstwo operacyjne, Wydawnictwo  Makmed ,  Borgis , Warszawa, 2006, 53-59.
Lublin, 2007, 249-259.
3. Cwajda J., Szewczyk M. T., Cierzniakowska K.: Postępowanie pielęgniar- Adres do korespondencji: mgr Joanna Szewczyk, USK nr 2 im. WAM-CSW,
skie wobec chorego po zabiegu operacyjnym wyłonienia stomii jelitowej. Klinika Chirurgii Klatki Piersiowej, Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej, 90-
(w) Szewczyk M. T., Ślusarz R.: Pielęgniarstwo w chirurgii, Wydawnictwo 549 A
ódz
, ul. Żeromskiego 113, tel: [phone], fax.: [phone], e-mail:
Medyczne  Borgis , Warszawa, 2006, 61-69. [e-mail]