Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2/2010
PROFESJONALNA OPIEKA NAD OSOB
ZE STOMI
W POLSCE
Professional care of the person with a stoma in Poland
Katarzyna Cierzniakowska1,2, Maria T. Szewczyk1,2, Zbigniew Banaszkiewicz2, Arkadiusz Jawień2
1
Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, UMK w Toruniu
2
Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej, Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, UMK w Toruniu, Szpital Uniwersytecki Nr 2
w Bydgoszczy
Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2010; 2: 35 39
Adres do korespondencji:
dr n. med. Katarzyna Cierzniakowska, Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej, ul. Ujejskiego 75, 85-168 Bydgoszcz, e-mail: [e-mail]
Streszczenie Summary
W Polsce w praktyce pielęgniarskiej istotne znaczenie ma In Poland, in practice a very important role falls to the nur-
model opieki nad chorym ze stomią, regulujący zastosowa- sing model of care for patients with a stoma, which governs the
nie różnorodnych procedur i instrukcji postępowania np. application of various procedures and instructions, eg in the
w obszarze edukacji, wyznaczenia miejsca przyszłej stomii, field of education, the designation of the future stoma, fitting
wyposażenia chorego w sprzęt stomijny i innych. Zaan- the patient's ostomy and other appliances. Involvement in the
gażowanie w proces leczniczo-pielęgnacyjny całego zespołu medical-therapeutic care of the whole team, people with
terapeutycznego, osoby ze stomią i najbliższych osób, z który- a stoma, and also their relatives with whom they remain in the
mi pozostaje ona w relacjach rodzinnych i społecznych, zwięk- family and social relationships increase the likelihood of achie-
sza prawdopodobieństwo osiągnięcia wysokiego poziomu ving a high level of quality of life with a stoma.
jakości życia ze stomią. The main aim of this article is to present the facts of nur-
Głównym celem pracy jest przedstawienie problemów sing care for a person with stoma in Poland, which consists,
związanych z opieką pielęgniarską nad osobą ze stomią jeli- inter alia, alignment of self-care deficits, reducing postopera-
tową w Polsce, która polega m.in. na wyrównaniu deficytów tive complications, educating both patients with a stoma and
samoopieki, zmniejszeniu powikłań pooperacyjnych, edukacji his family and other activities affecting the quality of life.
chorego ze stomią i jego rodziny, a także innych działaniach
wpływających na poprawę jakości życia. Key words: stoma, nurse, nursing model.
Słowa kluczowe: stomia, pielęgniarka, model opieki.
jelita grubego, rodzinną mnogą polipowatość jelita gru-
Wstęp
bego, nietrzymanie stolca i inne rzadziej występujące
Stomia jelitowa definiowana jest jako połączenie
przyczyny [3 5]. Wobec takiej różnorodności przyczyn
światła jelita grubego (lub jelita cienkiego) z powierzch-
można stwierdzić, że stomia stanowi bardzo aktualne
nią skóry [1]. Historia stomii jelitowych jest bardzo dłu-
zagadnienie dla całego zespołu terapeutycznego, wyma-
ga, a jej korzeni doszukuje się w czasach biblijnych. Jed-
gające doskonalenia technik chirurgicznych, zasad opie-
nak dopiero od ok. XVIII wieku odnajdujemy ślady
ki oraz badań i dyskusji w zakresie jakości życia osób ze
zamierzonego chirurgicznego wyłaniania stomii,
stomią.
szczególnie w leczeniu urazów brzucha czy niedrożności
Procedury medyczne wykonywane w okresie dia-
jelit [2].
gnozowania choroby podstawowej i jej leczenia, w kon-
Współcześnie w procesie leczenia wielu schorzeń
sekwencji prowadzące do wyłonienia stomii, wpływają
zachodzi konieczność wyłonienia stomii jelitowej cza-
negatywnie na stan psychiczny i fizyczny chorego.
sowej lub definitywnej. Do istotnych wskazań zalicza
Posiadanie stomii jelitowej upośledza normalne funk-
się: raka jelita grubego, niedokrwienie jelit, wrzodzieją- cjonowanie człowieka i zmusza go do podjęcia działań
ce zapalenie jelita grubego, chorobę Leśniowskiego-Croh- w celu przystosowania się do życia w zmienionej sytuacji
na, urazy brzucha, wady wrodzone dolnego odcinka prze- [6]. Ułatwienie choremu adaptacji do nowej sytuacji zwią-
wodu pokarmowego, powikłania choroby uchyłkowej zane jest z rozpatrywaniem w procesie leczniczo-pielę-
35
Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2/2010
gnacyjnym wszelkich sfer życia człowieka, łącznie z jego Znaczący dla opieki nad osobą ze stomią jest wnio-
otoczeniem. Holistyczne podejście i profesjonalnie pro- sek wynikający z badań prowadzonych przez Platę
wadzona opieka ułatwiają adaptację do życia rodzinne- i Majewskiego: jakość życia, istotnie niższa po operacji
go, towarzyskiego i zawodowego oraz przygotowują cho- z założeniem stomii poprawia się po 6 miesiącach, lecz
rego do zmiany i warunków codziennej egzystencji [5, 7].
stale jeszcze jest niska dla życia prywatnego, funkcji spo-
łecznych i sytuacji finansowej. Właściwa edukacja pacjen-
tów przed operacją i po niej oraz aktywne wsparcie infor-
macyjne są konieczne, aby uzyskać pewną poprawę
Wybrane badania polskie nad jakością życia
jakości życia tych pacjentów [13].
osób ze stomią
Wyłonienie stomii jelitowej dotyczy nie tylko sfery
fizycznej, ale również funkcjonowania psychicznego,
Uzasadnienie celu opieki
rodzinnego i społecznego. W piśmiennictwie przedmio-
tu terminem  jakość życia określa się stan dobrego
Chory samotnie i/lub z rodziną, bez specjalistycznej
samopoczucia składający się z dwóch elementów: zdol-
opieki pielęgniarskiej, nie potrafi uporać się w życiu
ności radzenia sobie z codziennymi zadaniami, co
codziennym ze zmianami, jakie następują po zabiegu wyło-
odzwierciedla dobre samopoczucie człowieka na pozio-
nienia stomii. Jednym z wielu problemów jest zmiana
mie fizycznym, psychicznym i społecznym, oraz satys-
sposobu wydalania stolca czy też utrata kontroli nad wyda-
fakcji pacjenta z jego funkcjonowania na wszystkich
laniem gazów. Wymagane tu będzie poznanie i wypraco-
poziomach i kontroli nad chorobą lub objawami związa-
wanie nowych nawyków higienicznych i poznanie asorty-
nymi z zastosowaną metodą leczenia [7]. Ujęcie subiek-
mentu zabezpieczającego stomię. Dlatego, najogólniej
tywne i obiektywne jakości życia określa jej wielowy-
ujmując, celem opieki pielęgniarskiej jest określenie obsza-
miarowość. Niektórzy autorzy w ocenie jakości życia
rów deficytu w samoopiece u chorych ze stomią i wpro-
chorych ze stomią podają, że na jakość życia ma wpływ
wadzenie wielokierunkowych działań specjalistycznych.
wiele czynników, wśród nich m.in. technika i przebieg
Działania te będą ponadto zmierzać w kierunku wyelimi-
zabiegu chirurgicznego, prawidłowe wykonanie i lokali-
nowania wszelkich czynników zaburzających proces zdro-
zacja stomii oraz pielęgnacja okołooperacyjna i prawi-
wienia, aby świadczona opieka mogła być sprawowana na
dłowo dobrany sprzęt stomijny [3]. Z badań prowadzo-
możliwie najwyższym poziomie [3, 14].
nych wśród osób ze stomią w Polsce wysnuwane są m.in.
Głównym celem opieki nad osobą ze stomią jelitową
przedstawione poniżej wnioski.
w polskim pielęgniarstwie jest poprawa jakości życia
" Subiektywne poczucie jakości życia osób ze stomią
pacjentów, skrócenie czasu ich pobytu w szpitalu, zmniej-
można określić jako dość dobre, natomiast szczegóło-
szenie liczby powikłań pooperacyjnych, eliminacja dodat-
wa analiza wskazuje, że istnieje wiele problemów
kowych operacji i przyjęć do szpitala, ograniczenie zuży-
zarówno natury psychologicznej, jak i fizycznej, które
cia i lepsze wykorzystanie przez pacjentów sprzętu
wpływają na obniżenie jakości życia [8].
stomijnego.
" Najczęstszą reakcją pacjentów na wytworzenie stomii
jest postawa pogodzenia się z tym faktem. Niektórzy
badani przeżywali różnego rodzaju lęki, niepokoje,
a czasami depresję. Dla większości chorych stomia była
Model opieki nad chorym ze stomią
powodem zmiany planów życiowych [9].
W 2002 r. opublikowano i wdrożono do powszech-
" Kolostomia, wytworzona w wyniku operacyjnego lecze-
nego stosowania model opieki nad chorymi ze stomią,
nia raka jelita grubego, powoduje istotne ograniczenia
rekomendowany przez Polski Klub Koloproktologii. Model
w biologicznym, a zwłaszcza emocjonalnym i społecznym
ten zakłada podział zadań leczniczo-pielęgnacyjnych na
funkcjonowaniu badanych chorych i ich jakości życia.
trzy okresy:
Pozytywnie na jakość życia osób ze stomią wpływa
" przedoperacyjny (okres diagnozowania i przygotowy-
poziom nadziei oraz wsparcie i akceptacja rodziny [10].
wania chorego do zabiegu operacyjnego),
" Zdecydowana większość osób ze stomią określa sto-
" śródoperacyjny (prawidłowe wykonanie odbytu brzusz-
pień satysfakcji z własnego życia na poziomie prze-
nego i zaopatrzenie na stole operacyjnym w sprzęt sto-
ciętnym i wysokim. Osoby ze stomią prezentują nasi-
mijny),
lenie zachowań zdrowotnych we wszystkich
" pooperacyjny (przygotowanie chorego do samoopieki)
kategoriach  w zakresie prawidłowych nawyków
żywieniowych, zachowań profilaktycznych, pozytyw- [15].
Potwierdzenie diagnozy i przygotowanie chorego do
nego nastawienia psychicznego i praktyk zdrowotnych
zabiegu wyłonienia stomii jelitowej oraz przywrócenie
 powyżej wartości przeciętnych [11].
" Dostrzega się ścisłą korelację pomiędzy akceptacją sto- jego równowagi psychofizycznej stanowią pierwszy
mii a oceną jakości życia [12]. wyodrębniony okres sprawowania opieki pielęgniarskiej.
36
Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2/2010
Od niego często zależy prawidłowy przebieg rehabilita- " zadbać o stan odżywienia chorego, prowadzić podaż
cji i powrót do pełnienia funkcji społecznych. płynów dożylnych i zleconych leków, a następnie obser-
Charakterystycznym elementem opieki przedopera- wować funkcjonowanie przewodu pokarmowego pod-
cyjnej jest wyznaczenie wspólnie z chorym miejsca przy- czas wprowadzania żywienia drogą doustną,
szłej ileostomii lub kolostomii. Zgodnie z procedurami, " uczestniczyć w niwelowaniu bólu poprzez podawanie
pielęgniarka wyznacza takie miejsce na gładkiej zleconych środków farmakologicznych oraz ułożenie
powierzchni brzucha, stosując zasadę indywidualizacji chorego w pozycji zmniejszającej napięcie mięśni
(słaby wzrok, blizny po poprzednich operacjach, wypukły brzucha,
brzuch, upodobania chorego co do sposobu ubierania " prowadzić rehabilitację ruchową i oddechową,
się, wykonywana praca oraz inne ważne cechy i proble- " umieć ocenić żywotność stomii, kontrolować wydala-
my chorego rozpoznane wcześniej). Woreczek stomijny nie gazów i treści jelitowej oraz prawidłowo zareago-
przytwierdzony do skóry brzucha chorego nie powinien wać w przypadku zauważonych odchyleń od normy,
powodować dyskomfortu ani przeszkadzać w porusza- " dokonać oceny reakcji na stomię, ukazywać i wzmac-
niu się. W związku z powyższym pielęgniarka określa niać pozytywne strony chorego i życia ze stomią, udzie-
lokalizację przyszłej stomii, badając chorego w trzech lić niezbędnego wsparcia psychicznego,
pozycjach: leżącej, siedzącej i stojącej, zaznacza wybra- " przygotować chorego do samokontroli i samoopieki
ne miejsce niezmywalnym pisakiem, następnie nakleja [3, 5, 15, 17].
 na próbę woreczek stomijny. Dodatkowo zmiany pozy- W początkowym okresie wszystkie zabiegi higienicz-
cji chorego  przykucnięcie, pochylenie się  znacznie no-pielęgnacyjne są wykonywane przy łóżku chorego.
ułatwiają ocenę i weryfikację trafności wyboru miejsca. Z czasem, w miarę poprawy jego stanu ogólnego, pielę-
Stomia powinna być widoczna dla chorego, gdyż warun- gniarka eliminuje część czynności wykonywanych przez
kuje to podejmowanie przez niego czynności samopie- siebie, szczególnie dotyczących wymiany woreczka sto-
lęgnacyjnych [3, 5, 16 18]. mijnego, na rzecz tych, które wykonuje pacjent. Pielę-
Pozostałe zadania pielęgniarki w zakresie opieki gniarka systematycznie ogranicza zakres swoich działań
przedoperacyjnej obejmują ogólne zasady przygotowa- do czasu, aż pozostanie obserwatorem i jej rola ograni-
nia chorego do operacji (m.in.: pomiar parametrów ży- czy się do korekty błędów popełnianych przez pacjenta
ciowych, kontrolę badań laboratoryjnych, ocenę odży- w czasie czynności samopielęgnacyjnych. Dzięki temu
wienia, wyrównanie niedoborów elektrolitowych, pobudza aktywność chorego i nie dopuszcza do sytuacji,
oczyszczenie jelita grubego z mas kałowych, zabezpie- w której pacjent staje się nadmiernie zależny od opie-
czenie do wykorzystania w czasie zabiegu chirurgiczne- kunów [5, 17].
go koncentratu krwinek czerwonych, założenie cewnika Niezbędnym elementem przygotowania do samo-
do pęcherza moczowego, przygotowanie pola operacyj- opieki jest uzupełnienie wiadomości chorego na temat
nego, profilaktykę przeciwzakrzepową, podanie preme- stomii, możliwych powikłań i potencjalnych kłopotów
dykacji) [5, 18]. (ryc. 1.). Przeprowadzona zgodnie z planem i założenia-
W okresie śródoperacyjnym następuje potwierdzenie mi edukacja pozwala pacjentowi przystosować się do
wyboru miejsca stomii, przeprowadzenie zabiegu zgodnie nowych warunków życia, a rodzinie zrozumieć jego pro-
z obowiązującymi zasadami, wykonanie stomii  dojrzałej" blemy i udzielić mu wsparcia. Powoduje, że pacjent wdro-
i zaopatrzenie chorego w sprzęt stomijny na stole opera- żony do samopielęgnacji staje się niezależny od innych
cyjnym (zastosowanie przezroczystego worka umożliwia osób. Na podstawie takiego założenia pacjent w czasie
ocenę stomii w okresie pooperacyjnym) [15, 17]. pobytu w szpitalu powinien nabyć umiejętności:
Główne cele, jakie stawia przed sobą pielęgniarka " pielęgnowania skóry wokół stomii,
opiekująca się chorym ze stomią w okresie pooperacyj- " samodzielnej zmiany sprzętu stomijnego,
nym, dotyczą zapewnienia choremu bezpieczeństwa " odpowiedniego odżywiania i aktywności fizycznej,
w przebiegu pooperacyjnym oraz umiejętnego pokiero- " samoobserwacji w kierunku wystąpienia potencjalnych
wania go w kierunku readaptacji do normalnego życia. powikłań i zapobieganie niektórym z nich,
W związku z takimi założeniami pielęgniarka w tym cza- " wykonywania ćwiczeń wzmacniających mięśnie brzu-
sie powinna: cha,
" prowadzić wnikliwy nadzór pooperacyjny poprzez m.in. " wykonywania irygacji,
obserwację chorego, kontrolę podstawowych parame- " radzenia sobie w życiu codziennym [3 5, 17 19].
trów życiowych, ocenę stanu świadomości, obserwację Przygotowanie chorego do życia ze stomią jest pro-
rany pooperacyjnej, drenów i pojawiającej się w nich cesem niezwykle trudnym, szczególnie ze względu na
wydzieliny, interpretację wyników badań laboratoryj- krótki pobyt w szpitalu, często niewspółmierny do cza-
nych, su, jakiego chory potrzebuje na pogodzenie się z choro-
" identyfikować czynniki ryzyka występowania powikłań bą i konsekwencją jej leczenia, czyli stomią. Edukacja
pooperacyjnych oraz zgodnie ze swoją wiedzą i kom- chorego jest bardziej efektywna, jeżeli została rozpoczę-
petencjami prowadzić działania profilaktyczne, ta już w okresie przedoperacyjnym [20], a udzielone
37
Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2/2010
Możliwe problemy w funkcjonowaniu stomii
1. Naucz chorego obserwować i oceniać wygląd stomii:
" kolor, ukrwienie
" kształt
" rozmiar, wielkość
2. Zwróć uwagę na nieprawidłowości wymagające konsultacji
lekarza specjalisty:
" krwawienia
" zmiany skórne wokół stomii
" wciągnięcie stomii
" wypadanie stomii
" zwężenie stomii
" przepuklina okołostomijna
" zmiany charakteru wypróżnień
3. Wskaż możliwości profilaktyki niektórych powikłań poprzez:
" umiarkowany wysiłek fizyczny
" ćwiczenia wzmacniające mięśnie brzucha
" zachowanie higieny w życiu codziennym
" zapobieganie zaparciom
" zapobieganie nadwadze i otyłości
" leczenie chorób współistniejących (np. cukrzyca,
nadciśnienie tętnicze, przewlekłe choroby płuc)
Ryc. 1. Zagadnienia wzbogacające wiedzę chorego na temat funkcjonowania stomii
w tym momencie wsparcie emocjonalne oraz pomoc racyjnej, edukacji i szeroko rozumianej rehabilitacji fizycz-
w nawiązaniu kontaktu z wolontariuszami mogą wpły- nej i psychicznej, do wsparcia rodziny i najbliższych, moż-
nąć na szybsze dostosowanie się osoby ze stomią do
liwości wymiany doświadczeń z osobą z tym samym pro-
nowej sytuacji. Dalszą ciągłą specjalistyczną opiekę
blemem i przede wszystkim własnej akceptacji dalszego
medyczną po opuszczeniu szpitala chorzy otrzymują
życia ze stomią. Wielokierunkowa opieka na każdym eta-
w poradni stomijnej [5, 17].
pie choroby wzmacnia i korzystnie wpływa na póz
niej-
Grupę wsparcia stanowi dla nich ponadto powstałe
szy okres mobilizacji do podejmowania aktywności oraz
w 1987 r. Polskie Towarzystwo Opieki nad Chorymi ze
powrotu do pełnienia funkcji rodzinnych, zawodowych,
Stomią (POL-ILKO). Obecnie na terenie całego kraju dzia-
jak również społecznych.
ła 20 oddziałów regionalnych Towarzystwa. Do POL-ILKO
może należeć każda osoba po zabiegu wyłonienia sto-
Piśmiennictwo
mii. O działalności Towarzystwa chorzy są informowani
1. Banaszkiewicz Z, Jawień A. Stomie jelitowe. Przew Lek 2003; 6: 89-92.
już w czasie pobytu w szpitalu, po zabiegu wyłonienia
2. Colwell JC, Goldberg M, Carmel J. The State of the Standard Diversion.
stomii, jak również w poradni stomijnej podczas pierw- J WOCN 2001; 28: 6-17.
3. Black PK. Holistic Stoma Care. Bailliere Tindall 2000.
szych wizyt.
4. Carabajal B. Practical points in the care of patients recovering from
a colostomy. J Perianesth Nurs 1997; 12: 188-90.
5. Pielęgniarstwo w chirurgii. Szewczyk MT, Ślusarz R (red.). Borgis, Warsza-
wa 2006.
Podsumowanie
6. Gapińska B, Tartas M, Walkiewicz M, Majkowicz M. Poczucie własnej
Prawdopodobieństwo osiągnięcia wysokiego pozio- skuteczności a lęk i depresja u pacjentów po zabiegu wyłonienia stomii
jelitowej. Współcz Onkol 2008; 12: 84-9.
mu jakości życia osób ze stomią jest duże. Wymagane
7. Banaszkiewicz Z, Szewczyk MT, Cierzniakowska K, Jawień A. Jakość życia
jest jednak usystematyzowane podejście koncepcyjne 
osób ze stomią jelitową. Współcz Onkol 2007; 11: 17-25.
poprzez właściwe przygotowanie do operacji, zaplano-
8. Wojewoda B, Juzwiszyn J, Durlej S i wsp. Jakość życia chorych ze stomią.
wane indywidualnie procedury dotyczące opieki poope- Onkol Pol 2006; 9: 184-8.
38
Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2/2010
9. Biercewicz M. Stomia jako trudny problem życiowy. Pielęg Pol 2002; 1:
87-94.
10. Wiraszka G. Problemy funkcjonowania chorych z kolostomią wytworzoną
po operacyjnym leczeniu raka jelita grubego na podstawie badań HRQOL.
Problemy Pielęgniarstwa 2007; 15: 1-6.
11. Michalak S, Cierzniakowska K, Banaszkiewicz Z i wsp. Ocena przystosowa-
nia się chorych do życia ze stomią jelitową. Piel Chir Angiol 2008; 3: 91-8.
12. Podgórska-Kowalczyk D. Ocena jakości życia chorego ze sztucznym
odbytem brzusznym na podstawie wybranych czynników obiektywnych
i subiektywnych. Zdrowie Publiczne 2005; 115: 151-4.
13. Plata K, Majewski W. Jakość życia pacjentów po zabiegu operacyjnym na
jelicie grubym z wytworzeniem stomii i możliwości jej poprawy. Annales
Academiae Medicae Stetinensis. Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej
w Szczecinie 2008; 54: 77-85
14. Cierzniakowska K, Kozłowska E, Szewczyk MT. Analiza deficytu samo-
opieki u chorych ze stomią w oparciu o teorię pielęgniarstwa Dorothy
Orem. Piel Chir Angiol 2007; 1: 16-22.
15. Kózka M, Bielecki K. Model opieki nad pacjentem ze stomią. Proktologia
2002; 3: 302-4.
16. Cierzniakowska K, Szewczyk MT, Banaszkiewicz Z. Wyznaczanie miejsca
stomii jelitowej  rola i zadania pielęgniarki. W: Problemy terapeutyczno-
-pielęgnacyjne od poczęcia do starości. Krajewska-Kułak E (red.). Tom 2.
Akademia Medyczna w Białymstoku, Białystok 2007; 78-82.
17. Cierzniakowska K, Szewczyk MT, Cwajda J i wsp. Wybrane procedury w opiece
okołooperacyjnej nad chorym ze stomią. Przew Lek 2005; 2: 87-92.
18. Kołodziejczak M. Opieka nad pacjentem ze stomią. Medycyna Rodzinna
2006; 2: 32-5.
19. Toth PE. Ostomy care and rehabilitation in colorectal cancer. Semin Oncol
Nurs 2006; 22: 174-7.
20. Chaudhri S, Brown L, Hassan I, Horgan AF. Preoperative intensive, com-
munity-based vs. traditional stoma education: a randomized, controlled
trial. Dis Colon Rectum 2005; 48: 504-9.
39