SYSTEMY EDUKACJI W EUROPIE  STAN
OBECNY I PLANOWANE REFORMY
LUKSEMBURG
1. Populacja uczących się i język nauczania
W 2003 r. liczba młodzieży w wieku poniżej 29 lat wynosiła 165 759 (37% ludności), a 67 831 uczniów
było w wieku objętym kształceniem obowiązkowym. Język nauczania zależy od poziomu kształcenia.
W placówkach przedszkolnych i pierwszych dwóch klasach szkoły podstawowej zajęcia prowadzi się
w języku luksemburskim. W pierwszej klasie szkoły podstawowej wprowadza się język niemiecki jako
język nauczania, a od początku drugiej klasy także język francuski.
2. Administracja i finansowanie edukacji
W 2004 r. 93% uczniów uczęszczało do szkół publicznych, a 7% do dotowanych placówek prywatnych
(które są zakładane i nadzorowane przez organizacje pozarządowe, ale otrzymują 95-99% dotacji z
sektora publicznego, z przeznaczeniem na koszty bieżące).
Ogólny nadzór nad wszystkimi sektorami sprawuje Ministerstwo Edukacji i Kształcenia Zawodowego,
które podejmuje wszelkie istotne decyzje dotyczące programów nauczania, podręczników, planów
lekcji, spraw budżetowych oraz kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli.
Odpowiedzialność za szkolnictwo podstawowe jest podzielona między ministerstwo i władze gmin (w
szczególności gminne komisje ds. szkół); na tym poziomie nie istnieje funkcja dyrektora szkoły. W
szkolnictwie średnim Ministerstwo Edukacji i Kształcenia Zawodowego sprawuje nadzór za
poÅ›rednictwem dyrektorów lycées i technicznych lycées.
Za wszystkie sprawy związane ze szkolnictwem wyższym odpowiada Ministerstwo Kultury,
Szkolnictwa Wyższego i Nauki.
Ustawa z dnia 25 czerwca 2004 r. znacznie rozszerzyła autonomię szkół średnich.
Inspektorzy szkolni wizytują szkoły podstawowe i składają sprawozdania ministerstwu. Inspekcje w
szkołach średnich przeprowadzają dyrektorzy szkół zgodnie z przepisami wydanymi przez
ministerstwo.
3. Edukacja przedszkolna
Ministerstwo Edukacji i Kształcenia Zawodowego wprowadziło nieobowiązkowy rok edukacji
przedszkolnej dla dzieci w wieku 3 lat.
Uczęszczanie do Spillschoul, placówki przedszkolnej traktowanej jako placówka szkolna, jest
obowiązkowe od wieku 4 lat (placówki te zostały omówione w punkcie 4).
4. Kształcenie obowiązkowe
a) Etapy
Spillschoul (placówka przedszkolna) Wiek: 4-6 lat
Szkoła podstawowa Wiek: 6-12 lat
Szkoła średnia I stopnia Wiek: 12-15 lat
Średnia szkoła ogólnokształcąca I stopnia
Średnia szkoła techniczna I stopnia
Kształcenie jest obowiązkowe w wieku od 4 do 15 lat.
1
b) Kryteria przyjęć
Do placówek przedszkolnych przyjmuje się dzieci, które do 1 września danego roku ukończyły 4 lata.
Dzieci przyjmowane do szkoły podstawowej muszą mieć ukończone 6 lat. Przyjęcie do szkoły średniej
wymaga pozytywnej opinii wydawanej na zakończenie szkoły podstawowej. Uczniowie placówek
przedszkolnych i szkół podstawowych uczęszczają obowiązkowo do placówki w swym rejonie, w
pobliżu miejsca zamieszkania. Na poziomie średnim nie istnieją ograniczenia dotyczące wyboru
szkoły ani formalnych procedur przyjęć. Kształcenie we wszystkich państwowych placówkach
przedszkolnych oraz szkołach podstawowych i średnich jest bezpłatne.
c) Dzienny/tygodniowy/roczny wymiar zajęć
Rok szkolny w szkole podstawowej i średniej trwa 212 dni, od 15 września do 15 lipca. Szkoły są
czynne co najmniej przez trzy pełne dni i dwa razy po pół dnia w tygodniu. W szkołach podstawowych
i średnich I stopnia prowadzi się tygodniowo 30 lekcji trwających po 50-55 minut. Minimalny roczny
wymiar zajęć wynosi 936 godzin dydaktycznych w szkole podstawowej i 900 godzin w szkole średniej
I stopnia.
d) Wielkość klas/podział uczniów na klasy
Klasy w szkole podstawowej mogą liczyć maksymalnie 26 uczniów, natomiast minimalna liczba
uczniów wynosi zwykle 17. Klasy są na ogół małe, składają się z 17-18 uczniów podzielonych według
wieku. Klasy podstawowe mają jednego nauczyciela do wszystkich przedmiotów, a w szkołach
średnich uczą nauczyciele specjalizujący się w poszczególnych przedmiotach.
e) Programy i treści nauczania
Programy nauczania i listy szkolnych podręczników są opracowywane przez doraz
nie powoływany
komitet i zatwierdzane przez Ministerstwo Edukacji i Kształcenia Zawodowego. Nauczyciele
samodzielnie wybierają metody nauczania, które muszą być jednak zgodne z formalnymi wymogami
programowymi. Podstawowymi przedmiotami w szkole podstawowej są: trzy języki ojczyste
(luksemburski, francuski, niemiecki), matematyka, przedmioty przyrodnicze, historia, geografia, religia
lub etyka i przygotowanie do życia w społeczeństwie, prace ręczne oraz wychowanie muzyczne i
fizyczne. W średnich szkołach ogólnokształcących prowadzi się dwa profile, klasyczny i nowożytny,
różniące się przede wszystkim językiem, którego się uczy: oprócz trzech języków ojczystych, w profilu
klasycznym uczy się łaciny, natomiast w profilu nowożytnym języka angielskiego. W średnich szkołach
technicznych realizuje się obowiązkowy trzyletni program kształcenia ogólnego, obejmujący
matematykę, języki, przedmioty przyrodnicze, technikę, wychowanie plastyczne, wychowanie
muzyczne, religię lub etykę i przygotowanie do życia w społeczeństwie oraz wychowanie fizyczne.
f) Ocena, promocja i kwalifikacje
W trakcie kształcenia obowiązkowego nie przeprowadza się centralnych egzaminów. Nauczyciele
szkół podstawowych prowadzą ocenę ciągłą w poszczególnych grupach przedmiotów i dokonują
całościowej sumarycznej oceny (okresowe sprawdziany, głównie pisemne) w szerszych dziedzinach
programu nauczania. Uczniowie przechodzą do następnej klasy na podstawie wyników w nauce. W
1996 r. egzamin wstępny do szkoły średniej I stopnia zastąpiono procedurą selekcji obejmującą
ujednolicone sprawdziany i testy psychologiczne; na tej podstawie uczniom i rodzicom wskazuje siÄ™
rodzaj kształcenia, który powinni wybrać. W szkole średniej I stopnia nauczyciele przeprowadzają w
ciągu semestru trzy sprawdziany z każdego przedmiotu, których wyniki decydują o przejściu do
następnego etapu. Po ukończeniu kształcenia obowiązkowego uczniowie otrzymują świadectwo.
5. Szkolnictwo średnie II stopnia i policealne
a) Rodzaje kształcenia
Lycée général (Å›rednia szkoÅ‚a ogólnoksztaÅ‚cÄ…ca II stopnia) Wiek: 15-19 lat
Lycée technique (Å›rednia szkoÅ‚a techniczna II stopnia)
Etap średniozaawansowany/etap wyższy (2+2 lata) Wiek: 15-19 lat
Etap średniozaawansowany (3 lata) Wiek: 15-18 lat
2
KsztaÅ‚cenie ogólne na poziomie Å›rednim II stopnia jest kontynuowane w lycées i obejmuje dwa etapy:
kształcenie ogólne na poziomie średnim II stopnia w klasach IV-V szkoły średniej (15-17 lat) i
specjalizację w klasach VI-VII szkoły średniej (17-19 lat). Kształcenie techniczne jest prowadzone w
lycées technicznych i zostaÅ‚o podzielone na etap Å›redniozaawansowany i wyższy. Niektóre lycées
techniczne prowadzą również kształcenie zawodowe na poziomie policealnym.
b) Kryteria przyjęć
Uczniowie kontynuują naukę nieodpłatnie w szkole, w której rozpoczęli kształcenie na poziomie
średnim I stopnia.
c) Programy i treści nauczania
Programy nauczania poszczególnych przedmiotów są opracowywane przez specjalne komisje i
zatwierdzane przez ministerstwo. Program nauczania w klasach IV-V ogólnokształcących szkół
średnich II stopnia jest bardzo zbliżony do programu pierwszych trzech klas, ale oprócz nowych
przedmiotów ścisłych (fizyki i chemii) obejmuje przedmioty fakultatywne. Uczniowie wybierają także
profil humanistyczny lub ścisły (które różnią się jedynie tygodniową liczbą lekcji matematyki). Na
etapie specjalizacji w ogólnokształcącej szkole średniej II stopnia uczniowie obowiązkowo wybierają
jednÄ… z kilku oferowanych specjalizacji.
Na etapie średnio-zaawansowanym w szkole technicznej program nauczania zależy od wybranego
przez uczniów nurtu (nurt techniczny, nurt dla dyplomowanych techników i nurt zawodowy).
d) Ocena, promocja i kwalifikacje
Na poziomie szkoły średniej II stopnia podstawę oceny stanowią sprawdziany przeprowadzane
regularnie w każdym okresie ze wszystkich przedmiotów. Uczniom, którzy zdali egzamin centralny na
zakoÅ„czenie nauki w lycée ogólnoksztaÅ‚cÄ…cym, wydaje siÄ™ diplôme de fin d études secondaires
(świadectwo ukończenia ogólnokształcącej szkoły średniej). Uczniowie, którzy ukończyli trzy lata nauki
na etapie Å›rednio-zaawansowanym w lycée technicznym, otrzymujÄ… certificat d aptitude technique et
professionnelle (świadectwo umiejętności technicznych i zawodowych). Uczniowie, którzy zdali
egzamin paÅ„stwowy na zakoÅ„czenie wyższego etapu lycée technicznego, otrzymujÄ… diplôme de fin
d études secondaires techniques (Å›wiadectwo ukoÅ„czenia Å›redniej szkoÅ‚y technicznej) lub diplôme de
technicien (Å›wiadectwo technika). KsztaÅ‚cenie policealne w lycées technicznych koÅ„czy siÄ™ wydaniem
Brevet de technicien supérieur (BTS  dyplomem technika na poziomie wyższym). O promocji do
kolejnej klasy decydują wyniki uczniów w nauce.
6. Szkolnictwo wyższe
a) Rodzaje uczelni
W lipcu 2003 r. utworzono Uniwersytet Luksemburski, który połączył w ramach jednej struktury
istniejące wcześniej Centre Universitaire de Luxembourg (Luksemburskie Centrum Uniwersyteckie),
Institut Supérieur de Technologie (Wyższy Instytut Techniki), Institut Supérieur d Études et de
Recherches Pédagogiques (Instytut Studiów Wyższych i BadaÅ„ Pedagogicznych) oraz Institut
d Études Éducatives et Sociales (Instytut Studiów Edukacyjnych i SpoÅ‚ecznych).
Nowoutworzona uczelnia nadal prowadzi następujące programy studiów, które były wcześniej
prowadzone przez wszystkie wymienione wyżej placówki: studia uniwersyteckie, trwające od roku do 2
lat, na kierunkach filologicznych, humanistycznych i ścisłych oraz na kierunkach Ekonomia i Prawo, 4-
letnie studia dla inżynierów przemysłowych, dwa rodzaje 3-letnich studiów dla nauczycieli
przedszkolnych, nauczycieli szkół podstawowych i dyplomowanych pedagogów oraz 2-letnie krótkie
studia w dziedzinie zarzÄ…dzania.
Uniwersytet Luksemburski prowadzi również studia podyplomowe (np. koÅ„czÄ…ce siÄ™ Diplôme d Études
Supérieures Spécialisées en contentieux communautaire, MBA w Luksemburskiej Szkole Finansów).
Oprócz studiów na Uniwersytecie Luksemburskim prowadzone są 2-letnie studia zawodowe na
kierunkach związanych z handlem i kierunkach artystycznych, kończące się uzyskaniem dyplomu
technika na poziomie wyższym (Brevet de technicien supérieur - BTS).
b) Warunki wstępu
Kandydaci na wszystkie kierunki i rodzaje studiów muszą posiadać świadectwo ukończenia średniej
szkoły ogólnokształcącej lub technicznej bądz
inne świadectwo uznawane za równorzędne.
Ograniczenia w dostępie istnieją jedynie na studiach przygotowujących nauczycieli przedszkoli i szkół
3
podstawowych: kandydatów przyjmuje się po sprawdzeniu ich znajomości trzech języków ojczystych i
na podstawie ocen z egzaminu końcowego w ogólnokształcącej lub technicznej szkole średniej.
c) Kwalifikacje
Obecnie absolwenci studiów na Uniwersytecie Luksemburskim otrzymują świadectwo/dyplom
uprawniające do podjęcia pracy w określonym zawodzie (np. nauczyciela szkoły podstawowej) lub
dalszego kształcenia w placówkach zagranicznych, z którymi została podpisana umowa o
ekwiwalencji. W przyszłości Uniwersytet Luksemburski będzie przyznawał tytuły licencjata/inżyniera i
magistra w ramach ścisłej współpracy z uczelniami zagranicznymi.
2-letnie kształcenie techników na poziomie wyższym kończy się wydaniem wspomnianego wyżej
dyplomu BTS.
7. Kształcenie specjalne
Po wprowadzeniu nowych przepisów w 1991 r. uczniowie ze specjalnymi potrzebami zostali włączeni
do szkolnictwa ogólnodostępnego. W 2004 r. do szkół specjalnych uczęszczał zaledwie 1% ogółu
uczniów szkół podstawowych i średnich.
8. Nauczyciele
Przyszli nauczyciele przedszkoli i szkół podstawowych kończą 3-letnie studia pedagogiczne na
Uniwersytecie Luksemburskim (Wydziale Filologii, Nauk Humanistycznych, Sztuk Pięknych i
Pedagogiki), uzyskując świadectwo przygotowania do zawodu nauczycielskiego (CEP). Osoby
zamierzające uczyć w średnich szkołach ogólnokształcących obowiązkowo kończą 4-letnie studia
uniwersyteckie (za granicą), a następnie szkolenie teoretyczne i praktyczne (staż pedagogiczny) w
Luksemburgu (w Instytucie Kształcenia i Doskonalenia Zawodowego Nauczycieli na Uniwersytecie
Luksemburskim). Staż musi trwać od 30 do 56 miesięcy.
Osoby zamierzające uczyć w średnich szkołach technicznych kończą 4-letnie studia (za granicą) i staż
pedagogiczny w Luksemburgu. Instruktorzy prowadzÄ…cy ksztaÅ‚cenie zawodowe (maîtres d enseignment
technique) muszą posiadać dyplom mistrzowski oraz pięcioletnie doświadczenie zawodowe.
Zdecydowana większość nauczycieli posiada status urzędników państwowych.
9. Aktualne reformy i priorytety w dziedzinie edukacji
Najważniejsze dziedziny, których dotyczą zakończone lub prowadzone obecnie reformy
W ciągu ostatnich pięciu lat Ministerstwo Edukacji Narodowej i Kształcenia Zawodowego zainicjowało
szereg reform, które są obecnie wdrażane lub przygotowywane. W programie reform istotne miejsce
zajmują następujące zagadnienia:
- pomoc dla uczniów w wyborze ścieżki edukacyjnej,
- ciągły wzrost liczby młodzieży posiadającej odpowiednie kwalifikacje,
- udział partnerów społecznych i otwarcie szkół na świat zewnętrzny,
- zarzÄ…dzanie systemem edukacji.
a) Reformy na różnych poziomach edukacji
Edukacja przedszkolna
W tej dziedzinie należy wspomnieć o wprowadzeniu wczesnej edukacji dla 3-latków. Celem
przedłużenia edukacji przedszkolnej o nieobowiązkowy rok jest ułatwienie społecznej integracji dzieci,
stymulowanie rozwoju ich indywidualnych zdolności oraz wstępne przygotowanie ich do nauki
języków, co jest szczególnie istotne w Luksemburgu  kraju o znacznym odsetku dzieci migrantów.
Szkoły podstawowe
Na tym poziomie edukacji przygotowuje się projekty szkolne z udziałem zarówno nauczycieli, jak i
rodziców. Projekty te przewidują m.in. innowacyjne rozwiązania w zakresie funkcjonowania szkół
podstawowych.
Ponadto od poczÄ…tku roku szkolnego 1998/99 wprowadzono powszechnie przedmiot  Etyka i
przygotowanie do życia w społeczeństwie .
4
Średnie szkoły ogólnokształcące
Oceniono efekty reformy z 1989 r. dotyczącej wyższego etapu kształcenia w średnich szkołach
ogólnokształcących (która wprowadziła w szczególności bardziej zróżnicowaną ofertę po IV klasie).
Średnie szkoły techniczne i kształcenie zawodowe
Na tym poziomie edukacji Ministerstwo rozpoczęło prace nad nowym profilem zawodowym w ramach
kształcenia techników oraz reformę kształcenia aide-soignant (pielęgniarek pomocniczych) (w ramach
kształcenia w zawodach medycznych) i kształcenia technicznego w dziedzinach związanych z
administracjÄ… i handlem.
Ustawa z 25 czerwca 2004 r. nadała znaczną autonomię zarówno ogólnokształcącym, jak i
technicznym lycées pod wzglÄ™dem finansowym, organizacyjnym i dydaktycznym. ZwiÄ™kszono również
rolę kadry dydaktycznej, rodziców i uczniów w podejmowaniu decyzji.
Należy także wspomnieć o wejściu w życie ramowej ustawy o ustawicznym kształceniu zawodowym.
Dla osób przedwcześnie odchodzących ze szkoły wprowadzono uzupełniający rok kształcenia
zawodowego i specjalizację, aby ułatwić im przejście do życia zawodowego.
b) Reformy przekrojowe
Przejście ze szkoły podstawowej do szkoły ponadpodstawowej
W roku 1996/97 rozpoczęto istotną reformę dotyczącą przejścia ze szkoły podstawowej do szkoły
ponadpodstawowej. W ramach tej reformy zlikwidowano egzamin wstępny do średniej szkoły
ogólnokształcącej/technicznej i zastąpiono go bardziej elastyczną procedurą ukierunkowującą wybór
ścieżki kształcenia przez ucznia, w której uwzględnia się nie tylko zdolności intelektualne ucznia, ale
także jego predyspozycje.
Nowe technologie informacyjne
W Ministerstwie Edukacji powołano komisję ds. mediów edukacyjnych, której zadaniem jest
koordynowanie i wspomaganie realizacji specjalnego programu dotyczącego wyposażenia szkół w
sprzęt informatyczny, który stanowi m.in. integralną część  Narodowego planu na rzecz zatrudnienia .
c) Najważniejsze debaty
Dyskusje dotyczące polityki edukacyjnej nadal koncentrują się przede wszystkim na następujących
kwestiach: przejście ze szkoły podstawowej na poziom ponadpodstawowy, integracja dzieci
cudzoziemców w luksemburskim systemie edukacji, kryteria promocji uczniów w średniej szkole
ogólnokształcącej, ocena jakości krajowego systemu szkolnego oraz alternatywne podejście do
zarządzania systemem edukacji, oparte na częściowej autonomii. Ostatnio dyskutowano również o
podstawowych kompetencjach uczniów i standardach kształcenia, a wyniki tych dyskusji stały się
podstawą do badań pilotażowych jesienią 2005 r.
Opracowanie: Luksemburskie Biuro Eurydice
Bardziej szczegółowe informacje o systemach edukacji w Europie można znalez
ć w prowadzonej
przez EURYDICE bazie danych EURYBASE (http://www.eurydice.org).
Ostatnia aktualizacja: grudzień 2004
5