Szkoła w systemie edukacji




Szkoła stanowi podstawowy system intencjonalnej edukacji, wychowania i opieki zlokalizowany w określonym środowisku. Pojęcie „szkoła” obejmuje swym zakresem wszystkie rodzaje szkół, które składają się na system edukacji państwowej i prywatnej; podstawowej i średniej, aż do szkół wyższych – zawodowych i magisterskich. Ujęcie to obejmuje także wszelkiego rodzaju szkoły specjalistyczne, studia podyplomowe czy też formy permanentnego kształcenia.

J.J. Wiatr twierdzi, że szkoła to: „grupa zespolona szczególnego rodzaju więzią, wynikającą zarówno z zadań szkoły, jak i trwałych stosunków tworzących się: miedzy nauczycielem i uczniami oraz w grupach rówieśniczych, wśród kolegów”.

Szkoła, jak wszystkie twory kultury, jest elementem świta człowieka i służy zaspokojeniu określonych celów ludzkich. Jest ona zdolna realizować wiele wartości i potrzeb. Oto kilka z nich:

s poznania;

s samourzeczywistnienia;

s współżycia;

s uzyskania odpowiedniego prestiżu i pozycji;

s uznania;

s zabezpieczenia bytu;

s uczestniczenia w realizacji idei doniosłych społecznie.

Szkoła jest instytucją oświatowo–wychowawczą, gdyż w tym zakresie zaspakaja potrzeby jednostek i zbiorowości. Należy ją badać na tle szerszych warunków społecznych, w jej historycznych przemianach oraz w powiązaniu z innymi instytucjami.

]Szkoła jest bowiem zjawiskiem historycznym, podstawową i typową dla cywilizacji europejskiej instytucją wychowawczą wywodzącą się ze starożytnej kultury greckiej. Wychowanie szkolne w odróżnieniu od wychowania w rodzinie ma charakter czynności planowych, realizując z góry wyznaczone i określone cele i zadania określone w programach wychowawczych poszczególnych szkół: nauczanie i wychowywanie.

Treść społeczna i funkcje szkoły są ściśle związane z charakterem wychowania i edukacji. W polskiej myśli społecznej zagadnienie współdecydowania społeczeństwa o szkole istnieje już od dawna. Reformatorzy oświaty zwracali się do ogółu społeczeństwa o rady na temat zorganizowania szkolnictwa. Apel Komisji Edukacji Narodowej w 1773 roku dotyczący nadsyłania projektów reform szkolnych uznaje się za historycznie pierwszą formę wpływania społeczeństwa na szkołę państwową.

Następną formę współdecydowania o szkole zaprezentowała w 1808 roku Izba Edukacyjna Księstwa Warszawskiego, która starała się związać ze szkołą wszystkich mieszkańców danego terytorium. Celem takiego działania była chęć pozyskania środków materialnych dla szkoły i nauczyciela.

Następnym ze sposobów wpływu społeczeństwa w życie szkoły były egzaminy publiczne. Edmund Georgowicz opowiadał się za tą formą, aby jak twierdził: „poprzez nie wiązać społeczność lokalną ze szkołą, że te publiczne popisy stymulują kształtowanie się opinii publicznej o szkole.

W 1890 roku Stanisław Szczepanowski wyraził przekonanie, że w Polsce konieczny byłby większy wpływ społeczeństwa na szkołę, i tylko wtedy, gdy ten wpływ zaistnieje może nasze szkolnictwo rozwijać się.

W 1905 roku Towarzystwo Pedagogiczne ogłosiło warunki postępu szkolnego, a wśród nich wymieniono kierowanie postępu szkolnego, a wśród nich wymieniono kierowanie szkołami poprzez społeczeństwo dzięki „swobodnemu wyborowi przedstawicieli oraz kierowników z gron nauczycielskich”.

Z okresowymi wahaniami następowała realizacja uczestnictwa rodziców w radach pedagogicznych. Lewicowa działaczka społeczno-polityczna Iza Moszczeńska sądziła, że w szkolnych radach pedagogicznych powinni znajdować się przedstawiciele rodziców po to, aby społeczeństwo mogło spełnić kontrolę nad szkołą.

Postulat współdecydowania społeczeństwa o szkole był także przedmiotem zainteresowań innej działaczki oświatowej i publicystyki Stefanii Sempołowskiej. Rozróżniała ona społeczny charakter szkolnictwa od jego charakteru urzędowo-biurokratyczno-państwowego. Była żarliwą bojowniczką o szkolnictwo służące społeczeństwu.

Przepisy tymczasowe z 1917 roku o szkołach elementarnych w Królestwie Polskim przewidywały udział samorządów lokalnych w zakładaniu i utrzymywaniu szkół. Przy szkołach przewidziano tworzenie tzw. opiek szkolnych, powoływanych na trzy lata: wybrani mieszkańcy, kierownik szkoły, duchowni i nauczyciele.

Stosunki między szkołą a społeczeństwem były rozpatrywane nie tylko na płaszczyźnie administracyjnej. Szkoła miała być probierzem wartości społeczeństwa – moralnej, duchowej, kulturowej. Do należytego rozwoju społeczeństwa potrzebne są trzy warunki: uświadomienie ogółu ludności, odpowiednie środki materialne oraz odpowiedni nauczyciele. Florian Znaniecki uważał, że celem wychowania powinien być najwyższy możliwy rozwój jednostki, a nie potrzeby grup społecznych. Społeczeństwa po to powoływały swoje szkoły, aby one tym społeczeństwom służyły, tzn. żeby spełniały określone funkcje społeczne.

Ten wybitny socjolog eksponował wyjątkowo doniosła ideę, że wychowywać powinna nie tylko szkoła, że właściwie całe społeczeństwo powinno być wychowującym społeczeństwem.

Podobnie Ignacy Chrzanowski uważał, że społeczeństwo, czyli wszyscy obywatele powinni zabierać głos na temat wychowania.

Helena Radlińska pedagog i działaczka oświatowa zwracała uwagę na to, iż oprócz szkoły ogromną rolę wychowawczą spełniają czynniki środowiskowe. Starała się skierować uwagę wychowawców na środowisko społeczne szkoły i skłonić ich do przekształcenia tego środowiska. Poprzez zmiany dokonywane w otoczeniu szkoły Helena Radlińska uważała szkołę za głównego łącznika społeczności lokalne ze światem i ogólnoludzką kulturą.

Zwolennikiem przekonania, że szkolnictwu potrzebne jest zainteresowanie ze strony społeczeństwa jest także Bogdan Suchodolski.

W końcu lat trzydziestych Włodzimierz Gałecki przedstawił pogląd, według którego szkoła powinna składać sprawozdania przed lokalną społecznością, poczuwać się do obowiązku informowania o wynikach swej pracy.

Propozycje organizacyjne, które miały zapewnić wpływ społeczeństwa na szkołę można ująć w trzy formy:

– Wewnątrzszkolne i wokółszkolne mieszanie ciała (rady szkolnej) złożone z pracowników szkoły, uczniów i ich rodziców, z przedstawicieli władz lokalnych oraz mieszkańców; ich zadaniem było rozwiązywanie wewnętrznych problemów pojedynczych szkół.

– Międzyszkolne ciała złożone częściowo z szefów różnych instytucji funkcjonujących na danym terenie, także władz szkolnych i reprezentantów ogółu ludności, których celem było rozwiązywanie problemów wspólnych dla wszystkich lub większości szkół z określonego terenu.

– Regionalne lub ogólnokrajowe ciała społeczne, opiniodawcze kontrolujące i konfrontujące kierunki rozwoju oświaty z aspiracjami perspektywicznymi narodu i z jego bieżącymi potrzebami.

Współudział społeczeństwa w decydowaniu o losach szkoły uzasadniony był w różny sposób: dążeniem do powiązania szkoły z lokalnym środowiskiem społecznym; zapewnieniem realnych mechanizmów wpływania społeczeństwa i jego opinii na szkołę: dopilnowaniem, by praca wychowawcza szkół zmierzała do uspołeczniania; ciągłej wrażliwości społeczeństwa na potrzeby szkół; w czasach zaborów wpływ społeczeństwa na szkołę był sposobem osłabienia wpływu antynarodowej pedagogiki.

Przemiany demokratyczne w naszym kraju spowodowały odejście od pedagogiki tradycyjnej preferującej określone cele nauczania i wychowania na rzecz pedagogiki liberalizmu, widocznej głównie w założeniu szkół społecznych. Powstały więc szkoły, których głównym wyróżnikiem stało się słowo „bez”, a więc szkoły bez dzwonków, bez mundurków itp. Ich naczelnym hasłem było czynić ucznia podmiotem; a więc danie mu swobody w wyborze zajęć i nauczyciela, programu. W szkole powinno być luźno i przyjemnie. Powstaje wiele szkół społecznych z interesującymi programami dydaktycznymi i wychowawczymi, a szkoły państwowe starają coraz częściej zmieniać, wzbogacać i różnicować swoje programy.


Funkcje szkoły


Przez funkcje szkoły rozumie się określony sposób działania związany z rozwijaniem i zaspakajaniem potrzeb oraz aspiracji społeczeństwa, zwłaszcza w zakresie edukacji i wychowania.

Wpływ szkoły na życie społeczne i kształtowanie osobowości ludzi łączy się z układem mechanizmów zewnętrznych i wewnętrznych regulujących zachowanie człowieka i przebieg jego kariery szkolnej.

Szkoła jest syntezą ról społecznych związanych z określoną zbiorowością społeczną, zlokalizowaną w czasie i przestrzeni, wpływającą na zachowanie i postępowanie ludzi, umożliwiającą im działanie w różnych dziedzinach.



ŚRODOWISKO

PRZYRODNICZE

RODZINA

SPOŁECZNOŚC

LOKALNA








ŚRODKI

MASOWEGO

PRZEKAZU

SZKOŁA
GRUPA

RÓWIEŚNICZA









WŁADZA

I URZĘDY

INSTYTUCJE

UPOWSZECHNIANIA

KULTURY

ŚRODOWISKO

KULTURALNE




Szkoła wypełnia cały kompleks funkcji zewnętrznych i wewnętrznych.

Zewnętrzne funkcje szkoły to te, które wypływają z postanowień zbiorowości powołującej szkołę do istnienia, organizującej szkolnictwo, zapewniającej mu bazę materialną i warunki ciągłości działania.

1. kultura narodowa w odniesieniu do szkoły, stanowiąca postulaty ciągłości kulturowej, rozwoju kulturowego oraz podnoszenia aspiracji kulturowych warstw społecznych;

2. ideologia, zwłaszcza polityczna oraz system norm moralnych i obyczajowych w zakresie współżycia ludzi;

3. poszczególne działy gospodarki narodowej i prywatnej profilują szkolnictwo oraz poszczególne szkoły według potrzeb ekonomicznych kraju.

4. struktura społeczno zawodowa wyznaczająca role społeczne, kariery zawodowe i sposób życia społeczności lokalnej, w której działa.

Wewnętrzne funkcje szkoły to, te które niejako nadbudowują się nad jej strukturą instytucjonalną czy też wypełniają strukturę zindywidualizowanymi zachowaniami. Kategorią charakteryzującą wewnątrzszkolny punkt widzenia jest podstawą wobec szkoły, postawy mają bowiem decydujący wpływ nie tylko na sposób spełniania ról szkolnych, ale nadto określają one w znacznym stopniu status jednostki w szkole.

1. Funkcje edukacyjne polegające na przekazywaniu określonej wiedzy, umiejętności i nawyków;

2. Funkcje selektywne szkoły, decydujące o ilości i jakości przygotowywanych kadr, ich doborze i specjalizacji, przy uwzględnieniu stopnia demokratyzacji, wyrównywaniu startu życiowego;

3. Funkcje adaptacyjne i kulturowe, wyrażające się w wprowadzaniu do społeczności lokalnej i jej kultury;

4. Funkcje ideologiczne, wskazujące określone cele działania, „filozofię edukacji” lub alternatywne „wizje edukacji”. Ideologia dotyczy postaw i opinii, przekonań i poglądów kształtowanych również przez szkoły.

5. Szkoła wreszcie pełni również, obok innych funkcje integracyjne i dezintegracyjne, „Szkoła nie tylko zbliża ale i dzieli” wpływa pośrednio lub bezpośrednio na społeczność pozaszkolną przekraczającą często jej funkcje założone. Szkoła jako specyficzny, względnie otwarty system społeczno-edukacyjny otwarta jest na zmieniające się życie społeczne, równocześnie zaś jest czynnikiem przemian społecznych i elementem kreującym nową przyszłość, odkrywającym nowe obszary życia i rozwoju człowieka.

6. Funkcje społeczne szkoły. Funkcje społeczne szkoły wynikają z etapu rozwoju społecznego, stosunków społecznych i układu tych stosunków. Wpływ na funkcję i miejsce szkoły w społeczeństwie wywierają również tradycje oświatowo-kulturalne i historyczne poszczególnych społeczeństw. Szkoła bowiem, aby sprostać swym zadaniom, musi nadążyć za rozwojem społeczeństwa. Przemiany zachodzące w społeczeństwie wyrastają na gruncie bardzo złożonym. Rozwój nauki, techniki, kierunki tego rozwoju, realizowane w społeczeństwie programy polityczne, społeczno-ekonomiczne, polityka oświatowo-kulturalna, dotychczasowe osiągnięcia.

7. Funkcje opiekuńcze i wychowawcze szkoły. Funkcje opiekuńczo–wychowawcze szkoła spełnia względem uczniów w następujących formach:

s diagnozowanie sytuacji dziecka w rodzinie i środowisku;

s ratownictwo indywidualne;

s kompensacja;

s profilaktyka;

s stymulowanie rozwoju;

s poradnictwo;

s integracja i koordynacja działalności opiekuńczo–wychowawczej.

Oprócz działalności opiekuńczo–wychowawczej, kierowanej bezpośrednio na uczniów, szkoła pełni funkcje również w stosunku do rodziny dziecka. W razie potrzeby udziela pomocy materialnej, pomaga rodzicom w dowożeniu dzieci do szkoły, a także w rozwiązywaniu trudności gospodarczych.

Do realizacji opiekuńczo-wychowawczych funkcji szkoła powinna mieć odpowiednie warunki w postaci pomieszczeń i dobrze przygotowanej kadry. Prawidłowo realizowane przez szkołę zadania opiekuńczo-wychowawcze, profilaktyczne i kompensacyjne mogą w znacznym stopniu poprawić warunki życia i pracy uczniów.

Działalność opiekuńczo-wychowawcza szkoły łączy się ściśle z jej zadaniami opiekuńczymi. Szkoły udzielają pomocy materialnej z funduszów komitetów rodzicielskich, przyznają stypendia, starają się zapewnić właściwą współpracę rodziców w wychowaniu dziecka i opiece nad nim, troszcząc się o stan zdrowia wychowanków.

Do zadań szkoły w zakresie opieki wychowawczej zaliczamy:

s Tworzenie w szkole i w środowisku optymalnych warunków rozwoju uczniów.

s Zaspokajanie potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych.

s Wzbogacanie potrzeb przez rozwijanie zainteresowań i zamiłowań.

s Zapewnienie uczniom możliwości indywidualnego rozwoju według posiadanych możliwości.

s Prowadzenie działalności korekcyjnej i wyrównawczej.

s Pomoc uczniom w wyborze określonego systemu wartości oraz kreowaniu siebie i odnajdywaniu wśród rzeczywistych warunków życia własnej drogi do ideału pełnego człowieka.

s Wychowanie do czasu wolnego-organizowanie różnych form racjonalnego korzystania z czasu wolnego.

Szczególnie ważną funkcję w szkole pełni wychowawca klasy, do którego obowiązków należy w szczególności poznawanie osobowości uczniów, ich zdolności i zainteresowań, poznawanie warunków życia uczniów i ich zdrowia. Organizowanie i prowadzenie pracy wychowawczej w klasie, współdziałanie z domem rodzicielskim i klasową radą rodziców w doskonaleniu pracy wychowawczej i opiekuńczej.

Zasady kształcenia:

1. Zasada powszechności – określa, że nauką należy objąć wszystkich objętych konstytualnie nauką szkolną z jednakowymi warunkami i możliwościami.

2. Zasada ustawiczności – możliwość ciągłej edukacji.

3. Zasada drożności – która określa, że poszczególne etapy nauczania powinny być drożne (czyli, że można dalej się kształcić).

4. Zasada szerokiego frontu kształcenia – mówi, iż przy tworzeniu nowego systemu oświatowego nie możemy obciążyć jego realizacją tylko szkoły (a także rodzina, środowisko, różne instytucje).

5. Zasada szerokiego profilu kształcenia – zakłada, że system oświatowy powinien być otwarty i bardzo szeroki, nie powinien być wąsko wyprofilowany.

6. Zasada elastyczności – system oświatowy powinien umożliwiać nieprzewidywalne ruchy, musi istnieć możliwość wprowadzanie do niego nowatorskich pomysłów.

7. Zasada kształcenie nauczycieli na poziomie akademickim.

8. Zasada wykorzystania nowoczesnych środków dydaktycznych.

Typologia:

Ze względu na kryterium odpowiedzialności za funkcjonowania szkół wyróżniamy następujące typy:

1. Państwowe – odpowiedzialność za ich funkcjonowanie spada na kuratoria, ministerstwo.

2. Niepaństwowe –

s szkoły prywatne – mogą być prowadzone przez fizyczną osobę, względnie instytucję prywatną,

s szkoły społeczne – organizuje je grupa ludzi, powiązanych jakąś ideą,

s szkoły samorządowe – odpowiedzialność za nie spada na samorządy lokalne (teraźniejsze szkoły w miastach),

s szkoły wyznaniowe – prowadzone przez przedstawicieli różnych wyznań.

Ze względu na kryterium przygotowania wyróżniamy następujące typy szkół:

1. Szkoły ogólne – licea, technika, itp.

2. Szkoły specjalistyczne – np. dla wybitnie uzdolnionych (muzyczne, baletowe, artystyczne) lub dla osób z upośledzeniami.

Wyróżniamy szkoły resortowe, za które odpowiadają różne resorty:

s resort oświaty,

s resort kultury,

s resort kultury–fizycznej.