1

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

1

Anatomia i fizjologia

Anatomia i fizjologia

narządu głosu

narządu głosu

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

2

Proces fonacji

Proces fonacji

wymaga sprawności

wymaga sprawności

• ośrodkowego, obwodowego i

wegetatywnego układu nerwowego

• układu oddechowego (aktywator)

• krtani (generator akustyczny)
• układu rezonacyjnego

• narządów zmysłów (słuch, wzrok, czucie)

• układu wydzielania wewnętrznego

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

3

Czynniki obwodowe niezbędne

Czynniki obwodowe niezbędne

do wytwarzania głosu

do wytwarzania głosu

•

•

Układ oddechowy

Układ oddechowy - warunkuje powstanie w
dolnych drogach oddechowych strumienia
powietrza niezbędnego dla fonacji.

•

•

Generator akustyczny

Generator akustyczny – odpowiedzialny za
powstanie tonu podstawowego (krtań).

•

•

Nasada

Nasada (pojęcie wokalistyczne) – utworzona
przez przedsionek krtani, gardło, jamę ustną,
jamę nosową z zatokami obocznymi. Narządy te
spełniają funkcje rezonacyjne i artykulacyjne.

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

4

Połączenia błoniaste i więzadłowe

Połączenia błoniaste i więzadłowe

Zewnętrzne

Zewnętrzne
•

błona i więzadła

tarczowo-gnykowe

•

więzadło gnykowo-nagłośniowe

•

więzadło pierścienno-tchawicze

•

więzadło językowo-nagłośniowe

•

więzadła rożkowo-gardłowe i
więzadło pierścienno-gardłowe

Wewnętrzne

Wewnętrzne
•

stożek sprężysty i

więzadło pierścienno-

tarczowe

•

błona czworokątna

•

więzadło tarczowo-nagłośniowe

2

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

5

Mięśnie zewnętrzne krtani

Mięśnie zewnętrzne krtani

Unoszenie krtani w górę i

Unoszenie krtani w górę i

do przodu

do przodu

•

mięśnie nadgnykowe

– rylcowo-gnykowe,

ż

uchwowo-gnykowe

(unerwione przez n. VII)

– bródkowo-gnykowe

(unerwione przez n. XII
oraz gałązki splotu
szyjnego C1, C2)

– dwubrzuścowe (unerwione

przez n. V3
oraz n. VII).

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

6

Mięśnie zewnętrzne krtani

Mięśnie zewnętrzne krtani

Obniżenie krtani

Obniżenie krtani

• mięśnie podgnykowe

– mostkowo-gnykowe,

łopatkowo-gnykowe,
mostkowo-tarczowe
(unerwione przez
gałęzie z pętli szyjnej).

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

7

Mięśnie zewnętrzne krtani

Mięśnie zewnętrzne krtani

Nieznaczny ruch krtani

Nieznaczny ruch krtani

ku tyłowi

ku tyłowi

– zwieracz dolny gardła

(unerwiony przez
gałęzie n. IX i n. X ze
splotu gardłowego)

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

8

Stawy krtani

Stawy krtani

• pierścienno-tarczowe
• pierścienno-nalewkowe

3

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

9

Mięśnie wewnętrzne (właściwe)

Mięśnie wewnętrzne (właściwe)

krtani

krtani

Mięśnie wejścia do

Mięśnie wejścia do

krtani

krtani

• m.m. tarczowo-

nagłośniowe

• m.m. nalewkowo-

nagłośniowe

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

10

Mięśnie wewnętrzne (właściwe)

Mięśnie wewnętrzne (właściwe)

krtani

krtani

Rozwieranie szpary głośni

Rozwieranie szpary głośni
• m.m. pierścienno-

nalewkowe tylne

Zwieranie szpary głośni

Zwieranie szpary głośni
• m.m. pierścienno-

nalewkowe boczne
(część międzybłoniasta
głośni)

• m.m. tarczowo-

nalewkowo zewnętrzne

• m.m. nalewkowe (część

międzychrzęstna głośni)

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

11

Mięśnie wewnętrzne (właściwe)

Mięśnie wewnętrzne (właściwe)

krtani

krtani

Napinanie fałdów głosowych

Napinanie fałdów głosowych
• m.m. tarczowo-

nalewkowo wewnętrzne
(głosowe): skrócenie i
pogrubienie fałdu
głosowego

• m.m. pierścienno-

tarczowe: wydłużenie i
ś

cieńczenie fałdu

głosowego

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

12

Nerwy krtaniowe

Nerwy krtaniowe

• Włókna ruchowe

• Włókna czuciowe

• Włókna parasympatyczne i sympatyczne

– wazomotoryczne
– sekretomotoryczne

4

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

13

Funkcje krtani

Funkcje krtani

• oddechowa
• zwierająca

– ochrona dróg oddechowych podczas

połykania i wymiotowania

– zapobiegania wydostaniu się powietrza

zamkniętego w ddo = warunki do szybkiego

przepływu powietrza przy kaszlu i kichaniu
(odruchy obronne)

spokojny wdech: 3-5 m/sek, kaszel: 120 m/sek

– ustalenie klatki piersiowej przy wzroście

ciśnienia wewnątrzbrzusznego = warunki do

oddawania kału, moczu, parcia w II okresie

porodu

• fonacyjna

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

14

Prawidłową funkcję oddechową

Prawidłową funkcję oddechową

zapewniają

zapewniają

•

Czynność mięśni pierścienno –
nalewkowych tylnych, także (przy
maksymalnym wdechu) mięśni
pierścienno – nalewkowych bocznych

•

Sprawność stawów nalewkowo –
pierściennych

•

Regulacja szerokości szpary głośni

– dowolna
– odruchowa (pH i pCO

2

we krwi)

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

15

Funkcja obronna krtani

Funkcja obronna krtani

• 3 piętra zwieraczy: fałdy nalewkowo-

nagłośniowe, przedsionkowe i głosowe

• fizjologicznie zwieracze działają wspólnie,

patologicznie – niezależnie od siebie

• każdy ze zwieraczy może przejąć funkcję

fonacyjną i stać się źródłem głosu

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

16

Głośnia

Głośnia

• Część przednia

(międzybłoniasta, fonacyjna)

• Część tylna (międzychrzęstna,

oddechowa))

5

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

17

Fałdy głosowe

Fałdy głosowe

Różnice właściwości

mechanicznych warstw
umożliwiają odpowiednie
rozchodzenie się naprężeń

(warunek prawidłowych
drgań fałdów), zmniejsza
podatność tkanek na

uszkodzenie

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

18

Budowa warstwowa fałdu głosowego

Budowa warstwowa fałdu głosowego

•

•

Powłoka

Powłoka

–

–

„

„

cover

cover

”

”

– nabłonek
– warstwa powierzchowna

•

•

Ciało

Ciało

–

–

„body”

„body”

– warstwa środkowa (

warstwa przejściowa

warstwa przejściowa)

– warstwa głęboka

– mięsień głosowy

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

19

Fonacja

Fonacja

• W procesie fonacji

dochodzi do
porcjowanych
zagęszczeń i
rozrzedzeń powietrza
wydechowego i
powstaje fala
akustyczna – jest to
więc zjawisko
mechaniczne

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

20

Teoria powstawania głosu

Teoria powstawania głosu

mioelastyczno

mioelastyczno

–

–

aerodynamiczna

aerodynamiczna

(M

(M

ü

ü

llera

llera

-

-

Tondorffa

Tondorffa

)

)

Głos powstaje na skutek zjawisk
ruchowych zachodzących w głośni w
konsekwencji działania na fałdy
głosowe (będące w położeniu
fonacyjnym):

• Wektora ciśnienia podgłośniowego

• Wektora napięcia fałdów głosowych

• Wektora masy fałdów głosowych

6

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

21

Fonacja

Fonacja

• Możliwości zmiany częstotliwości drgań

fałdów głosowych zależą od: swobody
ruchomości śluzówki, od ich masy i
sprężystości.

• W czasie fonacji ustalonego dźwięku

konieczne jest utrzymanie stałych wartości
przepływu powietrza.

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

22

Fazy fonacji

Fazy fonacji

•

•

Zamknięcie głośni (

Zamknięcie głośni (m.m.

pierścienno – nalewkowy boczny,
tarczowo – nalewkowy zewnętrzny,

nalewkowy). F.f. głosowe w sposób
ś

wiadomy ustawione w pozycji

fonacyjnej

•

•

Napięcie

Napięcie

f.f

f.f

. głosowych

. głosowych (m.m.

głosowy i pierścienno – tarczowy)

•

•

Wzrost ciśnienia powietrza

Wzrost ciśnienia powietrza

w okolicy

w okolicy

podgłośniowej

podgłośniowej (m.m.

oddechowe)

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

23

Progowe ciśnienie

Progowe ciśnienie

fonacji (PTP)

fonacji (PTP)

Jest to minimalne ciśnienie

podgłośniowe wymagane
do rozpoczęcia wibracji
fałdu głosowego.

Energia niezbędna

Energia niezbędna

do wibracji fałdów

do wibracji fałdów

Energia pochodzi z

przepływu powietrza
wydychanego pod

odpowiednim ciśnieniem.

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

24

Fazy fonacji

Fazy fonacji

•

Przekroczenie przez powietrze
wartości krytycznej i

rozwarcie

rozwarcie

f.f

f.f

.

.

głosowych

głosowych

. Przez głośnię

przepływa powietrze a ciśnienie
podgłośniowe spada.

•

•

Powrót fałdów głosowych do

Powrót fałdów głosowych do

ustawienia środkowego

ustawienia środkowego powoduje:

–

bierne napięcie fałdów głosowych

–

rytmiczna czynność skurczowa m.m.

przywodzących fałdy głosowe

–

siła ssąca powstająca przy

przechodzeniu powietrza przez

zwężenia (prawo Bernoulli’ego)

7

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

25

Wysokość Fo

Wysokość Fo

zależy od:

zależy od:

• Długości i napięcia

fałdów głosowych

• Masy fałdów

głosowych

• Ciśnienia

podgłośniowego

Natężenie Fo

Natężenie Fo

zależy od:

zależy od:

• Ciśnienia

podgłośniowego

• Wydolności

fonacyjnej głośni i
funkcji transferowej
traktu głosowego
(rezonatory)

dr n. med. A. Domeracka-

Kołodziej

26

Składowe harmoniczne tonu

Składowe harmoniczne tonu

podstawowego wytworzonego przez

podstawowego wytworzonego przez

krtań są modulowane w znaczący sygnał

krtań są modulowane w znaczący sygnał

mowy przez

mowy przez

•

•

Efekt rezonansu

Efekt rezonansu – pewne składowe
częstotliwości zostają wzmocnione inne
osłabione (rezonans dynamiczny)

•

•

Zjawisko artykulacji

Zjawisko artykulacji – wytworzenie
dźwięków o charakterze trącym lub
wybuchowym w zakresie obwodowego
narządu mowy