Marzena Warnke 

 

 

Słownictwo kaszubskie w praktyce szkolnej

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Lipnica  2007 

 

Spis treści 

 

Wstęp 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

str.  1 

 

Rozdział I 

 

1.  Gochy jako podregion Kaszub   

 

 

 

 

str.  7 

2.  Wiadomości ogólne   

 

 

 

 

 

 

str.  7 

3.  Krótka historia powstania wsi Lipnica   

 

 

 

str.  9 

4.  Ogólna charakterystyka gminy Lipnica.   

 

 

 

str.  11 

 

Rozdział II 

 

Słowniki kaszubskie 

 

 

 

 

 

 

 

str. 16 

1.  Aleksander Labuda „Słowniczek kaszubski”   

 

 

str. 17 

2.  Jan Trepczyk „Słownik polsko-kaszubski” 

 

 

 

str. 18 

 

Rozdział III 

 

Słownictwo kaszubskie w praktyce szkolnej 

 

 

 

str. 19 

 

Zakończenie 

 

 

 

 

 

 

 

 

str. 109 

 

Bibliografia 

 

 

 

 

 

 

 

 

str. 111 

 

 

 

 

 

2 

Wstęp 

 

Rodzimy  język  to  najbardziej  wyrazisty  znak  odmienności  i  tożsamości 

Kaszubów. Czy obecnie kaszubszczyzna spychana jest na margines i wchodzi w 

fazę  zmierzchu?  Spory  odłam  społeczności  kaszubskiej,  w  tym  inteligenckiej 

twierdzi,  iż  rodzimy  język  zachowuje  się  już  tylko  w  mowie  dziadków,  a 

niedługo nie będzie po nim nawet „pamiętci ni spiéwë”. 

Nie  mogę  się  z  tym  zgodzić.  Kaszuby  są  najbardziej  wyrazistą  kulturowo 

cząstką Pomorza. Kaszuby to nie tylko piękne krajobrazy, specyficzna tradycja, 

dramatyczne  losy  i  przeżycia  naszych  przodków,  codzienna,  skrzętna 

zapobiegliwość i pracowitość, ale także bogaty i zróżnicowany język, który jest 

podwaliną  bytu  kaszubskiego.  Można  porównać  wartość  kaszubszczyzny  do 

skrzyni posażnej, wypełnionej po brzegi przedziwnymi klejnotami i starociami, 

rodem z dawnych epok, ale przydatnymi i dzisiaj. Co ważniejsze, cały ten zbiór 

językowych  oryginalnych  rozmaitości  stanowi  nieodłączną  cząstkę  duszy 

zbiorowej Kaszubów. Według Herdera:  

 

„Narody  mają  swoją  duszę  i  prawdziwą  moralną  jedność,  która  czyni  je  tym, 

kim są. Jedność ta wypowiada się przede wszystkim w języku”.

1

  

 

Tę  prawdę  podkreśla  „Słownik  gwar  kaszubskich  na  tle  kultury  ludowej”  ks. 

Bernarda Sychty, we wstępie którego czytamy: 

 

„Jeśli zachowa on (język) trwałą wartość, to nie dla sposobu opracowania, lecz 

dlatego,  że  jest  obrazem  żywej  codziennej  mowy,  będącej  wiernym  odbiciem 

oblicza kulturowego ludu, który się nią posługuje”.

2

 

 

 

3 

Dlatego też w mojej pracy chciałam utrwalić to, co stanowi, że Kaszubi są 

najbardziej zwartą grupą etniczną na Pomorzu, a mianowicie kaszubską mowę. 

Tematyka ta jest mi bardzo bliska, gdyż mieszkam na Kaszubach, a dokładnie w 

południowej ich części zwanej „Gochami”. 

 

„Kaszëbskö mowa je słodkô w gębie” – mówią Kaszubi, gdyż jest to ich 

mowa  i  mowa  pradziadków,  zatem  mowy  tej nie tylko się nie  wstydzą, lecz z 

całą  pieczołowitością  ją  pielęgnują.  Szczególnym  wyrazem  tego  faktu  jest 

bogata twórczość literacka, dla której – poza swoistym folklorem – tworzywem 

podstawowym jest kaszubska mowa.

3

 

 

Obecnie  mamy  do  czynienia  z  renesansem  regionalizmu,  określanym  jako 

„przebudzenie etniczne”, „powrotem do korzeni”, czy „zakorzenieniem w małej 

ojczyźnie”. Rodowodu terminu region szukać należy w łacińskim słowie regio, 

w  znaczeniu:  okolica,  kraina,  powiat.  Z  pojęciem  regionu  łączy  się  zjawisko 

społeczne,  które  określa  się  mianem  regionalizmu.  Regionalizm  jest  ruchem 

społecznym  charakteryzującym  się  dążeniem  do  zachowania  i  kultywowania 

własności kulturowych, specyficznych dla danego regionu kraju. Odwołuje się 

do więzi łączących człowieka z najbliższą okolicą – krainą – „małą Ojczyzną”. 

Regionalizm spełnia między innymi następujące funkcje: 

-  społeczne  –  kształtowanie  i  umacnianie  więzi  z  zamieszkiwanym  regionem 

oraz poczucie wspólnoty regionalnej, wyzwalanie aktywności 

społecznej,  społeczno-  gospodarcze  ożywienie  narodu  dzięki 

wykorzystywaniu  tkwiących  w  nim  wartości  materialnych  i 

niematerialnych; 

-  kulturalne – ocalanie i ochrona ginących elementów kultury ludowej danego 

regionu; 

 

4 

-  wychowawcze  –  rozbudzanie  zainteresowań  problematyką  historii, 

współczesności, 

perspektyw 

rozwojowych 

regionu, 

uwrażliwienie  na  piękno  i  specyfikacje  regionalnej  kultury 

przyrody,  krajobrazu,  kształtowanie  i  rozwijanie  uczuć 

przywiązania i umiłowania rodzinnych stron.

4

 

 

Tak jak ptak, który opuszcza własne gniazdo, zatacza zrazu małe kręgi, tak i my 

powinniśmy  wpierw  poznać  i zrozumieć  swą  małą  Ojczyznę  –  najbliższe  nam 

okolice. By potem jak ptak przelecieć dalej i dalej, aby móc poznać i zrozumieć 

swoją  Ojczyznę  i  świat.

5

  Właśnie  kilkadziesiąt  lat  wędrówek  ks.  B.Sychty  z 

notatnikiem w ręku oraz poczucie niedosytu z lektury kaszubskich opracowań i 

słowników przyczyniły się do podjęcia przez Sychtę pracy nad słownikiem. We 

wstępie  do  pierwszego  tomu  kaszubskiego  słownika  niemal  poetycko 

wspominał: 

 

„Jeździłem od parafii do parafii, gdzie znów chata, stodoła, pole i las razem z 

jeziorem,  do  którego  doszło  jeszcze  morze,  otwierały  mi  drogę  do 

zaczarowanego królestwa słów”.

6

  

 

B.Sychta,  jeden  z  najwspanialszych  synów  ziemi  kaszubskiej,  rozkochany  w 

mowie  rodzimej,  wystawił  monumentalny  pomnik  w  postaci  największego  i 

najwspanialszego  w  historii  słownika  –  „Słownika  gwar  kaszubskich  na  tle 

kultury ludowej” (7 tomów, 1967-1976). 

Dziś  potwierdzają  naukowe  autorytety,  że  słownik  B.Sychty  jest  najlepszym 

naukowym  słownikiem  gwarowym  nie  tylko  kaszubskim,  ale  w  ogóle 

słowiańskim.  Jest  to  bowiem,  dzięki  wzbogaceniu  haseł  o  różnorodną 

frazeologię, fragmenty tekstów, pieśni ludowych, zagadki, anegdoty (łącznie 25 

tys. haseł) encyklopedia kultury ludowej. 

 

5 

Celem mojej pracy było stworzenie słowniczka kaszubskiego dla uczniów 

szkół podstawowych. 

Do najpoważniejszych prac z zakresu słownictwa kaszubskiego zaliczamy 

również: 

1.  Aleksander Labuda: „Słowniczek kaszubski”, Warszawa 1960 

2.  Jan Trepczyk: „Słownik polsko-kaszubski”, Gdańsk 1994. 

Z  tych  właśnie  dzieł  wybrałam  słownictwo  należace  do  podstawowego 

zasobu językowego ucznia, dotyczące podstawowych, życiowych spraw. Pragnę 

nadmienić, iż w Szkole Podstawowej w Lipnicy, w której pracuję słowniki te są 

mało dostępne dla ogółu. 

W  bibliotece  szkolnej  znajduje  się  tylko  „Słowniczek  kaszubski”  Aleksandra 

Labudy. 

Praca  składa  się  z  trzech  rozdziałów.  W  pierwszym  rozdziale  podjęłam  próbę 

scharakteryzowania  regionu,  który  zamieszkuję.  Drugi  rozdział  poświęciłam 

twórcom  dzieł  kaszubskich:  A.Labudzie  i  J.Trepczykowi,  a  także  pokrótce 

opisałam  ich  dzieła  –  słowniki  kaszubskie.  Natomiast  trzeci  rozdział  stanowi 

zasadniczą część pracy – słownik. 

Mam nadzieję, że zebrane słownictwo okaże się pomocne zarówno uczniom, jak 

i nauczycielom. 

Również nowy program nauczania, jak sądzę, powinien wpłynąć pozytywnie na 

rozwój  wszelkich  form  edukacji  regionalnej.  W  projekcie  „Podstawy 

programowej kształcenia ogólnego” z dnia 21.X.1998 r. Sporo miejsca poświęca 

się treściom programowym dotyczącym edukacji środowiskowej, która zajmuje 

się dzieckiem na tle rodziny, własnej miejscowości i regionu, kraju i świata. Już 

w  nauczaniu  początkowym  mamy  stwarzać  warunki  do  „wrastania  w  kulturę 

rodzinną i regionalną i odnajdywania w niej źródeł wartości osobistych”. 

 

6 

W  zakresie  edukacji  polonistycznej  głównym  celem  jest  kształtowanie 

emocjonalnego  stosunku  do  kultury  i  języka  jako  wartości  narodowej, 

regionalnej i osobistej. 

Treści  regionalne  znajdują  się  również  w  edukacji  muzycznej,  plastycznej,  a 

nawet kultury fizycznej. 

Wielkie  pole  do  twórczej  pracy  mają  również  nauczyciele  historii,  wiedzy  o 

społeczeństwie,  geografii,  biologii,  a  przede  wszystkim  wychowawcy.  Bo  kto 

wie,  czy  nie  najważniejszym  elementem  w  pracy  dydaktyczno-wychowawczej 

nie  jest  osobisty  stosunek  nauczyciela  do  najbliższego  otoczenia,  własnych 

korzeni. 

Im więcej uczucia wobec małej Ojczyzny, tym większa gwarancja rozbudzenia 

zainteresowania regionem wśród uczniów. 

 

7 

Rozdział I 

 

Gochy jako podregion Kaszub

 

 

1.  Wiadomości ogólne 

 

Gochy  to  nazwa  kaszubskiego  skrawka  leżącego  w  południowo-

zachodniej  części  województwa  pomorskiego.  Dziś  obszar  ten  obejmuje  pięć 

parafii: Borzyszkowy, Brzeźno Szlacheckie, Borowy Młyn, Zapceń i niedawno 

Lipnicę. 

Nie  wiadomo,  kiedy  po  raz  pierwszy  użyto  w  literaturze  bądź 

dokumentach historycznych nazwy Gochy. Do końca nie została rozstrzygnięta 

jej  etymologia.  Nazwa  ta  może  pochodzić  od  słowa  „gochë”  –  pustkowia, 

nieużytki wolne, które dominują na Gochach: 

 

„Jeden zając potrzebuje tu tysiąc 

morgów, a jeszcze musi kraść”. 

 

Może też pochodzić od utożsamienia Gocha z człowiekiem wysokiego wzrostu, 

drągalem.

7

 

O  potrzebie  tworzenia  odmiennych  nazw  dla  poszczególnych  grup 

ludności  kaszubskiej  decydowały  niewątpliwie  różnice  gwarowe.  Tyle  ich 

niemal,  ile  wiosek.  Zasadnicza  linia  podziału  przebiega  tu  miedzy  północą  i 

południem,  między  „Fejnkaszëbami”  a  „Grobkaszëbami”.  Ale  również  w 

obrębie  tych  dwóch  ugrupowań  pełno,  jak  widać,  pomniejszonych  podziałów. 

Na  przykład  od  strony  północno-wsschodniej,  a  więc  z  obszaru  zwanego 

geograficznie  Zaborami,  zowią  Goch  Krëbanami.  Ale  ani  Gochy,  ani  Krebany 

 

8 

nie  chcą  się  przyznawać  do  ludności  Konarzyn  i  najbliższej  jej  okolicy:  tu 

znajdziemy wysepkę Kabuków. 

 

A znów mieszkańców skrawka ziemi między Konarzynami i Swornegacami zwą 

Gochy  –  Grubami.  Łatwo  się  w  tym  wszystkim  pogubić,  tym  bardziej,  że 

niektóre ze starych nazw odchodzą lub już odeszły w zapomnienie wobec wciąż 

postępującej integracji całych Kaszub. 

Jak w ludowym wierszyku: 

 

Czy on Bëlôk, Rebôk 

              Fejnkaszëba, 

 

Czy on Korczôk, Łyczôk, 

                    Grëbkaszëba 

 

Czy on Lesôk, Drobol, Goch 

Rychtyk Poloch on je doch.

8

 

 

Cechą  kaszubszczyzny,  całej  kultury,  najbardziej  utrudniającą  jej  poznanie 

przybyszowi z innych stron Polski jest bardzo odrębny dialekt. 

Dla  Gochów  „gôszec”,  czyli  mówić  w  miejscowej  gwarze,  to  „mówić 

prawdziwie  po  kaszubsku”.  Gochy  bowiem  to  „najprawdziwsze  Kaszuby”.

9

 

Miejsce, w którym się człowiek urodził, spędził część albo całe życie. 

To  ziemia  naszych  przodków,  z  którą  związek  emocjonalny  przekazali  komuś 

ojcowie. 

 

9 

2.  Krótka historia powstania wsi Lipnica 

 

Na  38  km  szosy  chojnicko-bytowskiej,  leży  stara  wieś  szlachecka 

Lipienice,  dziś  zwana  Lipnica.  Wieś  ta  była  w  zaraniu  dziejów,  wraz  z 

Ostrowiem, własnością jednego dziedzica, który zamieszkiwał ponoć wysepkę, 

znajdującą  się  w  jeziorze  Trzebielsko.  Ten  to  dziedzic  miał  dwóch  synów,  z 

których  jednemu  dał  Ostrowite,  zaś  drugiemu  Lipnicę.  Oczywiście 

dokumentalnego  potwierdzenia  nie  ma,  lecz  badanie  dziejów  tych  dwóch  wsi, 

każe  przypuszczać,  że  istotnie  tak  być  musiało,  skoro  jasnem  jest,  iż  obszary 

dawnej wsi Ostrowite, wchodziły daleko w głąb ziem należących do dzisiejszej 

Lipnicy. Po wtóre, słupy wodne, do dziś dnia widoczne w jeziorze Trzebielsko 

rzekomo  nosiły  most,  łączący  Ostrów  z  brzegiem  jeziora.  Na  miejscach 

dzisiejszego Ostrowitego  i Lipnicy, osadził wspomniany dziedzic, jak i później 

jego  synowie,  swoich  sługów,  którzy  stanowili  pierwszych  mieszkańców 

wymienionych  miejscowości.  Tym  sposobem  powstały  zaczątki  dawnych 

wiosek,  a  dopiero  „właściwe”  założenie  nastąpiło  później,  dzięki  przywilejom 

udzielonym przez różnych suwerenów wysłużonym i odznaczonym rycerzom  - 

szlachcicom. 

Obszar  wioski  Lipnica  wynosi  ogółem  trzydzieści  włók.  Nazwa  tej  wsi 

wywodzi  się  od  LIP,  które  tworzą  oazę,  w  większej  mierze  zaścielały  istotnie 

obszar dzisiejszej gminy Lipnica, jak również częściowo spotkać było je można 

na wzniesieniu brzegów jeziora Głęboczka i Lipionek. Pierwszy przywilej na tę 

wieś  udzielił  wielki  mistrz  krzyżacki  Wynryk  de  Knippenrod  w  1366  r., 

pierwotnemu dziedzicowi Henrykowi a Tabach, zwierzchnikowi, czyli staroście 

człuchowskiemu,  a król polski  Zygmunt  I  w  roku 1526 potwierdził  go.  Zatem 

Lipnica jest gniazdem tych rodzin, które z przytoczonego przywileju wynikają, a 

więc:  Otthów,  Krzymików  czyli  Pupków,  Wnuków,  Krayków,  Pychów, 

Pażątków, Żaków, Suchych, Jantów Lipińskich, a nadto Rymonów Lipińskich, 

 

10 

którzy tu dopiero w 1526 roku  się osiedlili. Od roku 1776 dziedzicem Lipnicy 

był  Stanisław  Pażątka  Lipiński,  protoplasta  zmarłego  w  naszych  czasach  śp. 

Teofila  Pażątki  Lipińkiego,  pierwszego  wójta  obwodu  Lipnica,  po  odzyskaniu 

niepodległości Polski.

10

 

 

11 

3.  Ogólna charakterystyka gminy Lipnica. 

 

Gmina  Lipnica  usytuowana  jest  w  południowo-zachodniej  części 

województwa pomorskiego. 

 

Gmina graniczy:  

 

- od wschodu z gminą Brusy 

- od południa z gminą Konarzyny i Chojnice 

- od zachodu z gminami Miastko, Koczała, Przechlewo 

- od północy z gminami Tuchomie, Bytów, Studzienice 

 

 

 

Dokładne  położenie  gminy  Lipnica  określają  współrzędne  geograficzne: 

-  na  północy  54

 

o

08  szerokości  geograficznej  północnej 

-  na  południu  53

  o

52  szerokości  geograficznej  północnej 

-  na  zachodzie  17

  o

11  długości  geograficznej  wschodniej 

- na wschodzie 17

 o

33 długości geograficznej wschodniej 

Omawiany  teren  zajmuje  południową  część  powiatu  bytowskiego.  Gmina 

Lipnica 

znajduje 

się 

na 

obszarze 

podprowincji 

Pojezierzy 

Południowiobałtyckich,  w  obrębie  dwóch  makroregionów:  Pojezierza 

Zachodniopomorskiego  i  Pojezierza  Południowopomorskiego.  Gmina  swoim 

zasięgiem  obejmuje  południową  część  mezoregionu  Pojezierza  Bytowskiego 

oraz północny fragment Równiny Charzykowskiej.

11

 

Obszar gminy Lipnica zajmuje powierzchnię 30 957 ha w tym: 

 

12 

- użytki rolne – 11 491 ha 

- lasy – 15 725 ha 

- jeziora – 3 500 ha 

Gminę  zamieszkuje  około  4  996  osób.  Z  ogólnej  liczby  mieszkańców  gminy 

Lipnica: 

a) 48,8 % ze źródeł pozarolniczych  

b) 51,2 % mieszkańców utrzymuje się z rolnictwa 

12

 

Na  terenie  gminy  Lipnica  znajduje  się  58  miejscowości,  Brzeźno  Szlacheckie, 

Borzyszkowy, Lipnica to serce Gochów, czyli NASZA MAŁA OJCZYZNA. 

 

Wieś  Lipnica  leży  na  54

o

  długości  geograficznej  wschodniej  i  na  17

o

25 

szerokości  geograficznej  północnej.  Lipnicę  zamieszkuje  rdzenna  ludność 

należąca do grupy etnicznej Kaszub. Do obecnych czasów zachował się język i 

kultura  kaszubska.  Gwara  Lipnicy  wchodzi  skład  dialektu  zaborskiego.  Ulega 

ona  procesowi  i  wielu  wyrazów  uznawanych  za  gwarowe,  rodzime,  ma  w 

rzeczywistości niemieckie pochodzenie. Mieszkańcy posługują się w codziennej 

mowie,  także  urzędowej,  językiem  kaszubskim,  początkowo  na  pewno 

całkowicie  niezrozumiałym  dla  przybysza.  Przebywanie  wśród  tubylców 

pozwoli jednak dość szybko pokonać barierę językową i początkową nieufność 

kierowaną przez prawie wszystkich Kaszubów w stosunku do obcych. 

Oto kilka przykładów kaszubskiej gwary, którą posługuje się ludność Lipnicy: 

- gospodarz 

  

- gbur 

- pokój 

 

  

- izba 

- skrzynia   

 

- kasta 

- pieniądze 

  

- detki 

- kłamca   

 

- łgarz 

- dom mieszkalny 

- budink 

 

13 

Trzeba  znać  swój  język,  to  język  naszych  dziadków  i  rodziców.  Każdy  kto 

mieszka na  Kaszubach powinien  znać  kaszubski.  Dodam,  że  każdy  nauczyciel 

pracujący  w  szkole  na  Kaszubach  powinien  dobrze  znać  język  kaszubski.  W 

Szkole Podstawowej w Lipnicy wszyscy nauczyciele mają pozytywny stosunek 

do  kultury  kaszubskiej,  a  to  choćby  ze  względu  na  to,  że  większość  jest 

Kaszubami.  W  szkole  uczą  dzieci  poezji  i  prozy  kaszubskiej,  także  i  haftu 

kaszubskiego. Szkoda, że pan Zbigniew Studziński pochodzący z Wiela, odszedł 

już  na  emeryturę,  bo  prowadził  kółko  kaszubskie,  na  którym  uczył  języka 

kaszubskiego.  Co  roku  w  Brzeźnie  Szlacheckim  odbywa  się  gminny  przegląd 

twórczości  kaszubskiej.  Biorą  w  niej  udział  uczniowie    szkół  podstawowych 

gminy  Lipnica.  Na  przeglądzie  tym  dzieci  recytują  i  śpiewają  utwory 

kaszubskie. 

 

W 1987 r. powstał zespół wokalno-instrumentalny  „Gochy”.  Zespołem kieruje 

nauczycielka  Agnieszka  Cyra.  Oprócz  pieśni  kaszubskich  włączyli  włączyli 

pieśni  religijne  i  polskie.  Występami  uświetniają  uroczystości  środowiskowe 

świeckie  i  kościelne  na  terenie  gminy  Lipnica,  a  także  poza  nią.  Zespół  we 

własnym zakresie przygotował stroje harmonizujące z otaczającą nas przyrodą. 

Dominuje w nich kolor zielony, niebieski i żółty, ponieważ w pobliżu Lipnicy 

znajduje  się  mnóstwo  lasów,  łąk,  jezior oraz  zbóż.  Nieodłącznym  składnikiem 

stroju jest piękny haft. Hafty kaszubskie wykonywane są na lnianym płótnie, a 

w  niektórych  wsiach  -  na  czarnych  tkaninach  fabrycznych.  Do  najczęściej 

spotykanych motywów należą kwiaty tulipana, wkomponowane w inne motywy 

roślinne w układzie symetrycznym. 

 

 

 

 

 

14 

W hafcie dominuje 7 barw: 

- granatowy 

- modry (to obfitość jezior i rzek na Kaszubach) 

- niebieski ( oznacza niebo jaśniejące ) 

- zielony ( oznacza leśne przestrzenie ) 

- żółty ( piaszczystą kaszubską glebę ) 

- czerwony ( krew przelaną za Kaszuby ) 

- czarny ( pamięć niemieckiej niewoli ) 

Mieszkańcy regionu są głęboko wierzącymi i praktykującymi katolikami, 

co  uwidacznia  się  w  ilości  mieszkańców  uczestniczących  czynnie  we  mszach 

świętych, powszednich i niedzielnych. 

Szkoły    tego  regionu  były  jedynymi  w  województwie  słupskim,  w  których 

mieszkańcy  nie  pozwolili  zdjąć  krzyży,  wiszących  na  ścianach  klas  lub 

korytarzach.  Liturgia  w  kościele  w  języku  kaszubskim  odbywa  się  przy 

pewnych  okazjach  -  podczas  mszy  św.  poświęconych  rodowym  rodzinom,  np. 

państwa  Borzyszkowskich,  państwa  Świątek  -  Brzezińskich.  Nie  żyjący  już 

ksiądz  proboszcz  z  naszej  poprzedniej  parafii  Borzyszkowy  i  budowniczy 

kościoła w Lipnicy dziekan Kazimierz Reapke czynił to bardzo oryginalnie. 

Jego czyny idą za nim, a dzięki nim żyje w naszej pamięci. Ludzie jeszcze 

dziś  powtarzają  słowa:  „Był  takim  ludzkim  księdzem,  z  każdym  znalazł 

wspólny  język.  Był  jednym  z  nas.  Najlepszym.”  W  kościele  pod  wezwaniem 

Najświętszej  Maryi  Panny  w  Lipnicy  można  podziwiać  tablicę  ufundowaną 

przez mieszkańców wsi na pamiątkę współtwórcy parafii. 

 

Wspaniałą okazją do poznawania naszych stron są wycieczki turystyczne 

-  piesze  i  rowerowe.  Wycieczki  to  ciekawy  sposób  na  pogłębienie  więzi 

uczuciowych  z  małą  ojczyzną,  rozbudzenie  zainteresowań  tradycją, 

współczesnością i przyszłością.  

 

15 

Propagatorami zdrowego trybu życia są nauczyciele Alina i Tomasz Drzazgowie 

-  założyciele  Szkolnego  Koła  PTSM.  Ostatnio  i  ja  dołączyłam  w  szeregi  tego 

koła.  Organizujemy  rajdy  rowerowe  „Szlakiem  drewnianych  kościołów”. 

Młodzież  zapoznała  się  już  ze  szczególnymi  i  wyjątkowymi  kościołami  w 

Borzyszkowach, Brzeźnie Szlacheckim i Leśnie. 

 

Kościoły  te,  to  unikalne  przykłady  dawnego  drewnianego  (zrębowego  i 

szkieletowego)  budownictwa  sakralnego  na  Pomorzu  Gdańskim;  zestawione  z 

trzech  zasadniczych  członów:  dzwonnicy,  nawy  i  prezbiterium.  Na  kościołach 

tych  występują  pokrycia  dachowe  najpopularniejsze  dla  tego  wieku  -  gonty 

dachowe.

13

 

W  Leśnie dzieci podziwiały też zabytki przyrody i cmentarzysko kurhanowe  - 

na pamiątkę po Gotach zamieszkujących te tereny na początku naszej ery. 

Członkowie  koła  co  jakiś  czas  biorą  też  udział  w  pieszych  wędrówkach  na 

orientację, organizowanych przez gazetę „Głos Pomorza”. 

 

Podróże  rowerowe  i  piesze  licznymi  piaszczystymi  drogami  Gochów 

pozostawiają niezatarte wspomnienia. 

Cieszy zamieszkiwanie na pięknej ziemi kaszubskiej : 

Kaszubi uważają się za Polaków. Polska jest ich wielką, a Kaszuby małą 

Ojczyzną: 

 

„Nie ma Kaszeb bez Polonii, 

 A bez Kaszeb Polści.” 

/ Derdowski / 

 

 

 

 

16 

Rozdział II 

 

Słowniki kaszubskie 

 

„  ...  byłoby  dla  historyków  rzeczą  wielce  pożyteczną,  gdyby  jakiś 

polski  językoznawca  zechciał  wszystkie  wsie  kaszubskie  objechać, 

pozbierać stare wyrazy i wydać dialektyczny słownik kaszubski.” 

/ Mrongowiusz / 

 

 Język kaszubski zajmuje miejsce pośrednie między polskim, a połabskim, 

z  tym  że  dzisiejszą mowę  Kaszubów  większość uczonych  uważa  za    narzecze 

polskie,  ze  szczątkami  wymarłych  Pomorzan.

1

  Dzisiejsi  Kaszubi  są  więc 

niedobitkami  plemienia  Pomorzan.  Rola  gwary  kaszubskiej  jest  tutaj 

niepowtarzalna,  mowa,  język  to  rzeczy  najbardziej  wartościowe  dla  samych 

Kaszubów.  Decyduje  to  o  ich  kaszubskiej  tożsamości.  Wiemy,  że  językowe 

dziedzictwo jest zwierciadłem duszy kaszubskiej.

2

 Ów nacechowany pietyzmem 

stosunek  do  rodzinnego  słowa  krzewili  poeci  i  działacze  kaszubscy,  m.  in. 

wspomniany już F.Ceynowa, a także Hieronim Derdowski, a wcześniej Szymon 

Krofey, czy Michał Pontanus (Mostnik). 

Obecnie  język  kaszubski  dysponuje  stosunkowo  bogatą  literaturą,  a  także 

opracowaniami  językowymi,  w  tym  zwłaszcza  słownikowymi.  Żaden 

wyróżniający  się  specyficznymi  właściwościami  obszar  językowy  nie  mógłby 

wytworzyć języka literackiego i trwałby ciągle na poziomie gwarowym, gdyby 

jego  przedstawiciele  nie  mieli  ku  temu  warunków,  względnie  nie  podjęliby  w 

ogóle prac nad jego ukształtowaniem.

3

 

 

17 

1.  Aleksander  Labuda  jest  autorem  „Słowniczka  kaszubskiego”  (1960), 

składającego się z części polsko-kaszubskiej i kaszubsko-polskiej. Jest to owoc 

wieloletniego  trudu  nauczyciela  -  Kaszuby,  który  borykając  się  w  codziennej 

pracy  z  nie  zawsze  dlań  zrozumiałą  polszczyzną  literacką  powiększał 

systematycznie swoją prywatną kartotekę dyferencyjnego słownika kaszubsko-

polskiego. Słownik Labudy jest bowiem w zasadzie słownikiem dyferencyjnym, 

tj. uwzględnia jedynie słownictwo kaszubskie różne od polskiego, a pomija takie 

wypadki, gdy mowa polska i kaszubska, abstrahując od różnic w wymowie, są 

ze  sobą  identyczne.

4

  Większość  wyrazów  zawartych  w  słowniku  zaczerpnął 

autor wprost z ust dzieci w wieku szkolnym. 

Jedną  z  ciekawszych  cech  słownika  jest  wielkie  bogactwo  nie  spotykanych  w 

innych  słownikach  zdrobniałych  form  rzeczownikowych,  przymiotnikowych, 

czasownikowych,  używanych  w  zwrotach  do  dziecka,  czyniąc  z  niego  źródło 

poznania żywych procesów słowotwórczych w kaszubszczyźnie. 

Zróżnicowanie  dialektalne  Kaszub  jest  znaczne,  dlatego  by  oszczędzić 

czytelnikowi  dodatkowych  trudności,  pominięte  zostały  drobniejsze  i  mniej 

ważne odmianki dialektalne. Podane formy przekazują więc fonetykę kaszubską 

w dużym uproszczeniu.

5

 

Słowniczek  ten  ma  przede  wszystkim  służyć  dzieciom  do  celów 

praktycznych  w  ich  nauce  w  szkole.  Służyć  ma  też  nauczycielom.  Nauczyciel 

pracujący  na  Kaszubach,  a  nie  znający  w  dostateczniej  mierze  mowy  swych 

wychowanków,  nie  może  w  pełni  zrealizować  postulatów  wychowania  i 

nauczania.

6

 

 

18 

2. 

Kontynuację  pracy  zapoczątkowanej  przez  Aleksandra  Labudę 

„Słowniczkiem kaszubskim” stanowi dwutomowy  „Słownik polsko-kaszubski” 

(1994) Jana Trepczyka. 

Pisownię  słownika  oparł  autor  na  współczesnej  pisowni  kaszubskiej, 

opracowanej  przez  E.Brezę  i  J.Tredera.  Słownik  zawiera  około  60  tys.  haseł 

nadto podhaseł, związków wyrazowych i frazeologizmów - z zakresu ogólnego 

słownictwa  polskiego,  a  w  tym  m.  in.  nazwy  ludzi  oraz  nazwy  geograficzne 

(zwłaszcza  kontynentów,  państw,  krain  geograficznych),  nazwy  mieszkańców 

państw, regionów i miast - też lokalnych - wraz z pochodnymi przymiotnikami.

7

 

We wstępie słownika czytamy:  

 

„Starałem się w nim zawrzeć znaną mi i dostępną w źródłach leksykę kaszubską 

tak,  by  służyć  mogła  wszystkim  tym,  którzy  pragną  próbować  swoich  sił  i 

umiejętności na polu kaszubskiej prozy i poezji”

8

 

 

Ale  słownik  ten  ma  też  służyć  wszystkim  czytelnikom  kaszubskich  tekstów, 

szczególnie kaszubskiej literatury pięknej: liryki, epiki i dramatu. Zauważyć tu 

warto,  iż  zainteresowanych  kulturą  i  piśmiennictwem  kaszubskim  wciąż 

przybywa wśród samych Kaszubów, jak i wśród ich sympatyków, a rośnie też 

grono piszących po kaszubsku.

9

 

Coraz  wyraźniej  zaznacza  się  świadoma  decyzja  afirmacji  kaszubsksiej 

przynależności  etnicznej.  Pierwszorzędne  znaczenie  nadaje  się  językowi 

kaszubskiemu, o który należy się przede wszystkim troszczyć. 

 

Rozdział III 

 

„Język, który traci swą podstawową funkcję 

            -narzędzia komunikacjí między ludźmi - jest martwy.” 

 

/ zasłyszane /

 

 

Aleksander Labuda 

 

Słowniczek kaszubski 

 

Skróty i znaki użyte w słowniku 

l. m.    

– liczba mnoga 

m  

 

– rodzaj męski 

n  

 

– rodzaj nijaki 

pogardl. 

 – w znaczeniu pogardliwym 

zob.    

– zobacz 

ż  

 

– rodzaj żeński 

 

 

A 

 

achtny – szanowny 

ajac – głaskać 

apart – osobno 

apartny – odrębny, odosobniony 

auac – boleć 

 

20 

Ą 

 

ągrest; krezbula, krezbuüla – agrest 

ąker, ączer – kotwica 

 

B 

 

baczóna (m) – gbur, (zob. gbuür) 

baczónowati – gburowaty 

badéra (m), badérka (ż) – badacz 

badérowac – badać 

bal (m), bala (ż); puüczk – piłka 

balika – wanna 

ban (m), bana (ż); cug, cuch – kolej 

banowi – kolejarz 

baraszkuewac; werglowac – figlować 

bardwica; bardówka – brodawka 

barłozëc – śmiecić 

barłóg – śmiecie; stara słoma zdarta z dachu 

baszka – szyszka 

batüg; kanczük; kuerbacz – bicz 

bączec – mruczeć 

bączola, bączöla – mruk 

bestri – pstry 

bestro – pstro 

bëc – być 

bëka, bëcëskue, bëcëszcze – gęś (pogardl.), (zob. pila) 

 

21 

bëka; hok, hök; hoczka, höczka - motyka 

bëlniec – doskonalić 

bédowac – licytować; proponować; częstować 

białka – kobieta, żona 

bic; bufsac, buüfsac, bufsowac; repac; repetowac – bić 

biej! – idź 

bieżk – goniec 

biéda – ćma 

biotczi, biötczi (ż l. m.) – zapasy, zmagania 

biotkuewac są, biötkuewac są – zmagać się 

blaszok, blaszök – garnek blaszany 

blat – płyta kuchenna 

blewiózka; szlejfka – tasiemka; wstążka 

bliza, blëza – latarnia morska 

blón – chmura, obłok 

blosnóc, blösnóc – zerknąć 

bol, böl – gruba deska 

bołdzëna, böłdzëna – łuna 

bołdzo, böłdzö – żywioł 

Bołt, Böłt – Bałtyk 

bołtowi, böłtowi – bałtycki 

bot, böt (m) – łódź 

bómk – cukiernik 

bók – owad 

bracyna, bracyn; brat – brat 

bratk, bracyszk – zakonnik 

bremza, bromza – harmonijka ustna 

brëdac – brodzić 

 

22 

brëkuewac – potrzebować 

brëzlowac; wałowac – falować 

brifka – listonosz 

brika – bryczka 

briza – lekki wiatr 

briźdźec; guetowac; warzëc – gotować, wrzeć 

brót – bochenek 

brutka, brütka; naueżenio, naueżeniö (ż) – narzeczona 

brzod, brzöd – owoc 

brzëmiél, brzmiél, pszmiél – trzmiel 

brzótwic – roić 

bucha, buücha – duma 

buczka, buüczka – świnia 

budla, buüdla; sklonka – butelka 

buglrowac, buügrowac – kołotać, stukać 

buksë, buükse – spodnie; majtki; kalesony 

bulwa, buülwa – ziemniak 

bulwiskue, buülwiskue, bulwiszcze –pole po ziemniakach 

buszny, buüszny – dumny 

butwio, buütwio, buütwiö; mursz, muürsz (m) – pleśń 

buzer, buüzer – łobuz 

buejac są; strachuewac są – bać się 

buekadny; zbierny – obfity 

buerénk, knop, knöp – chłopiec 

buerowiczi (n) – krzewinka borówek 

 

 

 

23 

C 

 

całki, całczi; całowny – całkowity 

camer (m) – kłoda 

cążki, czążki, czążczi – ciężki 

cechunk, cechuü – rysunek 

cemnica – ciemność 

cemżo, cemżö (ż) – ponurość 

cenio, ceniö (ż) – cień 

ceplëzna – ciepło, upał 

cëcac – ssać 

cëzy, cëdzy – obcy, cudzy 

cëzynka, cëzónka – cudzoziemka 

cëzyńc – cudzoziemiec 

céchuewac – rysować; kreślić 

chaja; szor – huragan, nawałnica 

charłąznik – złodziejaszek 

chcëwi – chciwy 

chcëwueta – łakomstwo 

chełpic są – pragnąć, pożądać  

chëba – podstęp 

chëcz – chata, wnętrze domu 

chëczewi; domacy, domocy, domöcy – domowy 

chërzec – chorować (o zwierzętach) 

chitrëla, chitrzela – człowiek chytry 

chlabot, chabuet; gadajt; trzepuet – gaduła 

chlastac; szmergac – rzucać 

chlechac; skączec – narzekać 

 

24 

chójka; chuejna – sosna 

chrëbac; gnebuelëc – chrupać 

chrëbuelëc – skrobać 

chochac – pluć 

chrzept; krzept – grzbiet 

chutczi, chuütczi; chudzy, chuüdzy – prędzej 

chuüdzy – prędzej 

chuemuerë – zakamarki, zakątki 

chuerzec – chorować (o ludziach) 

chuewa – zwierzęta domowe 

chuewac – hodować 

chwalba – przechwałka 

chwierac, kwierac – powracać do zdrowia 

cknóc – węszyć 

cógnóc, cygnóc; szszorcowac – ciągnąć 

cóżki, cóżczi; kleszcze, klészcze – obcęgi 

czap; czapuet (m); koł, köł – błoto, brud 

czedë, kedë – kiedy 

czedëjinód – kiedy indziej 

czej, kej – gdy 

czernidło; tint – atrament 

czerowac – kierować 

czeszéń; tasza – kieszeń 

czëc – słyszeć 

czëp – wierzchołek 

czëprëna; kłesz – czupryna 

cziczer – lornetka 

czikrowac – patrzeć uważnie, przypatrywać się 

 

25 

czołn, czöłn – czółno 

czopk, czöpk; kapele; kłobuk – kapelusz 

czód – okres 

czuerdac; trąptac; treńdac – deptać, traktować 

 

D 

 

damic – milczeć 

dana – choinka 

darënk – podarunek, upominek 

deka – koc 

dekel, deczel; wiekue (n) – przykrywka 

derë – gruźlica 

dëcht; prawie – właśnie (zob. wnetka) 

dëchtowny; uebcysły – szczelny 

dërny; parchati – szorstki 

dëtk (m) – pieniądz, dziesięciogroszówka 

dil (m) – deska 

dil – koper (zob. kueper) 

dłużo, dłüżö – długość 

dobëc; pueradzëc – zwyciężyć 

doch; kue; szóc – przecież 

docógac so, docëgac so – przypuzczać 

doka, döka – mgła 

dokoz, doköz – dowód 

domok, domök; naszińc – swój, swojak 

donód – dotąd 

dońc, dunc, düńc – dojść 

 

26 

doskacëc; doskrzéc, dożgrzéc – dokuczyć 

douedzëzna – dyskusja 

dozerac – doglądać 

dozuac są – przekonać się 

dóm (m) – sień, przedsionek (zob. chëcz) 

driżnic; sydrowac –wiercić 

driżnik; syder – świder 

dróbka – odrobina 

dudle; fidle; skrzëpice, skrzëpczi – skrzypce 

düc – tuzin 

düka – dźwignia 

düna; uüszos – wydma 

dwiérze, dwiérczi – drzwi 

dychawica – astma 

dzëki, dzëczi, dzëwi – dziki 

dzëki, dzëczi grzib – grzyb trujący 

dzéwka – służąca 

dzyrzki, dzyrzczi; welech – śmiały, dziarski 

dżeżka, krütop – doniczka 

 

E 

 

eltka, heltka – dzika jabłoń 

eżlë, żlë- jeżeli 

 

 

 

27 

F 

 

falt (m); guba, guüba – fałda 

fana – chorągiew 

feflot (m), feflotka (ż) – człowiek, który mówi niezrozumiale 

feflotac – mówić niezrozumiale 

fizyńter – badacz; dowódca; wizytator 

flaster – bruk 

fledra – strzęp 

flëk; skrow, skröw – łata 

flekuewac – łatać 

fófka – dowcip 

fófuela (m) – samolub; samochwał 

frańtówka; chueranka – piosenka ludowa 

ful, fuül – pełno 

 

G 

 

gadac, godac, gödac – mówić 

gapa; warna – wrona 

garolina – firanka 

gąba – usta 

gąstwa – gąszcz 

gbur, gbuür – rolnik, chłop (zob. baczóna) 

gleń – kromka chleba 

glonka – klosz 

gnebac – szczypać 

 

28 

gnebuelëc; chrëbac – chrupać 

guëdrowac – drwić 

guërdzec – kaprysić 

gón (m) – gonitwa 

góra; prząter; uüstrzecha – strych 

górz – gniew 

graczac; madrowac – bazgrać, gryzmolić 

grądzo, grądzö (ż) – ciężar, obciążenie 

greńt; czis – żwir 

grëbuecëzna – mowa północnokaszubska 

grëbuelec; gadac z grëba – mówić północną kaszubszczyzną 

grop, gröp, gropa, gröpa – garnek 

grónk, zbón – dzban; urna 

grónkue; krüta – bukiet 

gród – łąka 

grząpa, grzëpa – pagórek 

gutorzec są, guütarzec są – bawić się 

guedë (l. mn.); gwiozdka, gwiözdka – gwiazdka, Boże Narodzenie 

guednik – grudzień 

guełka – niedojrzały owoc 

guerzëc; mierzëc – gniewać się 

guewor, guewör, guewuer – gwar 

gwës – na pewno 

gwësno – pewnie, zapewnie 

 

 

 

 

29 

H 

 

halac – przynieść 

hawsec, hawsyc – obcas 

hebzyda, uebzyda – szałas, szopa; garaż 

hëcowac – rozpalać, rozżarzyć 

hëczka (m); syska (ż) – koń 

héne – tam; hen 

héue; sa; tü – tu, tutaj 

puej héue! puej sa! – przyjedź tu! 

holowac, hölowac – rozlegać się (o głosie) 

hopsorz, hopsörz (m), hopsorka, hopsörka (ż) – skoczek 

howińga, höwińga – zatoka 

höpen; open; uetemkli – otwarty 

 

J 

 

jachcorz, jachcörz, jachtarz, jachtörz (m), jachtorka (ż) – myśliwy 

jachta – polowanie 

jachtowac; jaguewac – polować 

jachuetac – targać, szargać 

jaguedzëczi, jaguedowiczi (n) – krzewinka czarnych jagód 

jakuo – na przykład 

Jastrë (l. mn.); Wielganoc, Wielgönoc – Wielkanoc 

jawerno – rzeczywiście 

jawerny – rzeczywisty 

jądrzny – dzielny, obfity 

 

30 

jąkorka, jąkuerka – uraza 

jeleżność; leżność – okazja 

jesorë; szczeżli – ości 

jédny – jadalny 

jie – iść 

jigra – gra 

jimią; miano – imię 

jiuszi – inny 

jitro; witro – jutro 

jiwer – kłopot; żal 

jiwerny – identyczny 

jizba – pokój, izba 

jo, në – tak 

jüńe – potwór, smok 

 

K 

 

kabot, kaböt – kaftan, bluza 

kachla – kafel 

kam (m) – skała, kamień 

karno – stado 

karaszkuewac – pędzić, wyganiać 

karta – pocztówka 

kastka – piórnik, (zob. piornik) 

kawaler; naueżeni (m) – narzeczony 

kawel – działka, kawałek ziemi 

klapa – plotka 

klapac – plotkować 

 

31 

klaputnica, klapuütnica – plotkarka 

klaputnik, klapuütnik – plotkarz 

klatë (l. m.) – kudły 

kląpa; knaga – krowa 

klemcowac – lutować; drutować 

klóc; klic; zarzec – zakląć 

klüyac; czapac; muerusac, muerësac; trzepac; zabuetac – brudzić 

knëpel – patyk 

knópa – guz 

kofer – walizka 

koleraba – klarepa 

kóli, küli – ile 

kóńc, kuńc, kuüńc – koniec 

kót (m) – kopyto 

kóbk –kłębek 

kósk, kósyszk; perzną, perzinko; zdebło, zdebkue, zdebłüszkue – trochę 

krelka; perka; pulka, puülka – ziemniak w łupinie 

krëczew; palëca, palëc –laska 

krëjamnosc – tajemnica 

krëpë (ż. l. mn.) – kasza 

krëszka – grusza 

kroj, kröj – skraj 

krosnią, krösnią – krasnoludek 

króm; skład, skłöd – sklep (zob. sklep) 

kruszka, krüszka – krowa 

krzesytka; sztrajcholcka, sztrchuelcka; szwefelka – zapałka 

krzëkwa – zawierucha 

kuch, kuüch – ciasto 

 

32 

kufel, kuüel – garnek kamienny 

kugla, kuügla – kula 

kula, kuüla – grób; dół; piwnica w ziemi 

kumka, kuümka; taska – filiżanka 

kupisz, kuüpisz (m) – kupno, zakup 

kur, kuür; kuron, kuüron – kogut 

kurp, kuürp – stary but 

kurzatwa; kurzawa, kuürzawa – zmieć 

kurzëc, kuürzëc – palić tytoń 

kusk, kuüsk – pocałunek 

kuszk, kuüszk – ciastko 

kuedra; szotora, szötora – szmata 

kueleowac; ruksowac, ruksac; sztërac – szturchać 

kuelibac, kuelebac – kołysać 

kuelibka – kołyska 

kueło, kuele – rower 

kuełocz, kuełöcz – bułka 

kuemuda, kuemuüda – zachmurzenie 

kuepe; rzma – kopiec 

kueper – miedź 

kueseerzëc są – rozrastać się; jeżyć się 

kuüstrzëc – zbroić 

 

L 

 

lata ; łata – listwa 

le – ale, lecz 

le, leno – tylko 

 

33 

ledac – znosić, tolerować 

ledałi – znośny; mile widziany 

legan; zgniloch, zgnilus – leń 

leganowati; zgnili – leniwy 

lenic – kleić 

letki, letczi – lekki 

lëbi – wiotki; wątły; luby 

lëpa – warga 

lice (n); skarń, skarnia – policzek 

lińcuch, lincüch – łańcuch 

liwk – kamizelka 

loli, löli (n) – na dwór, na dworze 

lókuewac są – radzić sobie, dawać sobie radę 

 

Ł 

 

łachueta, uübëtnosc; uübëtk (m) – przyjemność 

łachuetno; uübëtno – przyjemnie 

łanisz – przestępca; włamywacz, nicpoń 

łamiszowati – występny 

łapsnóc - chwycić 

łasëca, uesëca – osa 

łaszczewi – łagodny 

łądżi – giętki 

łąk – łuk 

łeż, łża, łga – kłamstwo 

łëczk – szczypiorek 

łësëna – czoło 

 

34 

łëzgac – łuskać 

łgac; stożëc – kłamać 

łiskawica; mołnia, mołnio, mołniö, miłmica – błyskawica 

łóno – naręcze 

 

M 

 

machtny – potężny 

manic – łudzić 

marachuewac są – męczyć się 

marzebiónka – stokrotka 

matosnëc – kręcić, oszukiwać 

matoszek – krętacz 

memka; nenka – mamusia 

merkac; mëkcëc so – przypominać sobie 

morkuewac – zapamiętać sobie 

mëga – komar 

mërk; guerzëcel – złośnik 

mëri – marny 

mést; wierą – prawdopodobnie 

miałezi, miałki; sëpny – sypki 

miazdra – cera; wygląd 

miątki, miątczi; mitki, mitczi – miękki 

miątkue, mitkue – miękko 

midzë, miedzë; mindzë, miądzë – między 

miech – wór 

mielnica; młënica; młin, mlin; młun – młyn 

miesódz, miesóc – księżyc 

 

35 

mieszk – portmonetka 

miónka – wyścig 

mir; zgueda – pokój 

mol, möl, muel; rüm, rëm – miejsce 

mol, muel – gospodarstwo rolne 

moltech, möltech – uczta przyjęcie 

muca, muüca, mucka – czapka 

mujkac, muüjkac; smukac, smuükac – głaskać 

muknóc, muüknóc – pisnąć 

musz, muüsz – konieczność, mus 

mueknóc są – pocić się 

muerusny, muerësny; nikewny; zobuetny – brudny 

 

N 

 

nabëc są – znużyć się 

nacéchuewac – narysować, nakreślić 

nadżëbac – naginać 

na krütą – na kokardę 

nalazłi – znaleziony 

nalezc są – urodzić się 

nalënac; zalecac są – być natrętnym, narzucać się 

namalastny – natarczywy 

namiana (ż), namienieni (n) – przeznaczenie 

na miónki, na miónczi – na wyścigi 

naprocëm; naprocëmku, naprocëmkuü – naprzeciw 

na przëtrofk, na przëtröfk – na wypadek 

na pueszëku, na pueszëkuü – w pogotowiu 

 

36 

na rąbë – odwrót 

naskwierac – nalegać 

naszëkuewac – naprawiać; sporządzić 

na sztëką – na przekór 

neba, neblódka (ż), nablód (m) – przylądek 

nen, na, no – ów, owa, owo 

néga; uestatk; zbiég – reszta, pozostałość 

nicht – nikt 

nichto – niektóry 

nichtos – człowiek nieznany 

nielüsny – niechlujny 

nieprzesadzony; zauestóny, zauestany – niepromowany 

nieszëk – nieumiejętność; nieprzyzwoitość 

niewëwstidny – bezczelny 

niewidro – niepogoda 

nigle – zanim 

nikewno – brudno 

nikwa – brud 

niszczota (m) – niszczyciel 

niweczny – znikomy, mało znaczący 

niżawa – nizina 

noc; norda – północ 

nocny; nordowi – północny 

nogawica; stréfla – pończocha 

nokueli, nökueli (n) – zakręt 

noparti, nöparti – uparty 

noremny, nöremny – krnąbrny 

nosëdła – nosze 

 

37 

noskwar, nöskwar, noskwiar, nöskwiar – kaprys 

notej – wówczas, wtenczas 

notejszi – ówczesny 

nórt, nurt; nórcëk, nurcëk – kąt 

nudla – makaron 

 

O 

 

oma; omama; starka – babcia 

opa; opapa; stark – dziadek 

 

Ö 

 

ört – sposób 

 

P 

 

padalc – legendarny gad 

paderączëna; zelëskuc – chwast 

panewka – patelnia 

papla – topola 

para – oddech 

parchuewati – parszywy 

parłączëc – kojarzyć 

paróbk – służący; młodzieniec 

parpac, parparc – paproć 

part – część, dział 

 

38 

parządnia, parządnio, parządniö – pastwisko 

pasturz; skuetarz, skuetörz – pasterz 

pażąc, pażëc (ż), pażąca, pażëca – trawnik, murawa 

pażew, pażwina – łupina, łuska 

pączk – pączek 

penka – ćwiek, gwóźdź 

pezglac – plątać 

pich – pył 

piesniok, piesniök – śpiewak 

piestrzeń – pierścionek 

piła – tartak (zob. żoga) 

pióro – resor 

pipa – fajka 

pitkac – pić 

plachc – plama 

plaskati – płaski 

plata – płyta 

platizer – żelazko 

platowac – prasować 

plestac – ględzić, pleść 

plëga (ż) – stara rękawica 

plëta – kałuża 

plëtnica – sadzawka 

plëzgawica – szaruga 

plińc – naleśnik 

pluzg, plëzg – deszcz ze śniegiem 

plużëc, plüżëc – dogadzać, sprzyjać; służyć zdrowiu 

płoc – pleć chwasty 

 

39 

płochta, płöchta; puedrzëtnica – prześcieradło 

płotnik – żywopłot 

poch, pöch (m) – powonienie 

pocorë (l. mn.), pöcorë – kręgosłup 

polëk, pölëk – kołek, palik 

połni, pöłni – obiad 

połniowi, pöłniowi; züdowi – południowy 

porka, pörka – bliźnięta 

półbrat – kuzyn; brat przyrodni 

półdëtk – pięciogroszówka 

pón; wasta – pan 

pószew – powłoka 

póta – łapa 

pöchnióczka (ż); zopoch, zöpöch – zapach 

prachorz, prachörz; proszócy – żebrak 

prawie; dëcht – właśnie (zob. wnetka) 

prawne (n) – proces 

priz (m) – cena 

priza; klüza; sadza, sodzo, södzö – więzienie 

proc – pruć 

procëm, procëmku, procëmkuü – przeciw, przeciwko 

procëmnik – przeciwnik 

przecóżka, prucyżka – przeprowadzka 

przegrizac; dzegwic, zegwie – przeżuwać 

przejinaczëc – zmienić 

przekuretowny, przekuüretowny – przekorny, dowcipny 

przeńc – przejść 

przesadzëc – promować 

 

40 

przesłëchac są – puścić mimo uszu 

przesodzka, przesödzka – promocja 

przestąpk – występek 

przeszëkuewac – przestawić 

przezdrzec – przejrzeć 

przezëbłi; przeznobieni – przeziębiony 

przezëbnieni (n); przeznobieni (n) – przeziębienie 

przezérny – przejrzysty 

przëbaczac; wdarzac – przypominać 

przëkąsny – zgryźliwy 

przënącëc są – przyzwyczaić się 

przënąta; nowart, nöwart; puenąta – przyzwyczajenie, nawyk 

przëpasowac – przyłapać 

przëstrojec; puecwierdzëc – potwierdzić 

przëtrofk, przëtröfk – wypadek, zdarzenie 

przëzdzec są – przyjrzeć się 

przid, przidowk, przidöwk – dodatek 

przitki, przitczi – stromy 

przitkue – stromo 

przodë, przodzy – na przedzie 

przódë – wpierw, na początku 

puczac, puüczac – rzucać piłkę 

pupa, puüpa – lalka 

pupka, puüpka; zdrzik, zdrzejk – źrenica 

purcel, puürcel – pączek (z ciasta) 

purgac, puürgac – ślizgać się na butach 

purgówka, puürgówka – ślizgawka 

pustczi, puüstczi (ż l.mn.), pustkuewi (n l. p.) – domy za wsią 

 

41 

pue! puej! – chodź 

puebita – bójka 

puechcëwic są – skusić się 

puecwierdzëc; przëstojec – potwierdzić 

puecy; puetcëwi – poczciwy 

puecztówka – znaczek pocztowy (zob. karta) 

puedpierka; sztëca – podpora 

puedpołnik, puedpöłnik – drugie śniadanie 

puedrzëtnica; płochta, płöchta – prześcieradło 

pueguerzëc są – pogniewać się 

puejimani (n) – niewola 

puejimańe – niewolnik 

puejuga, puejiga – swoboda 

puekozk, pueközk – pokaz, wystawa 

puekrzesëc – orzeźwić 

puelëca – półka 

puemalinku, puemalinkuü – pomału 

puemiana – wieść, pogłoska 

puemión; chuechło (n) – echo 

puemstwa – wybryk 

pueproch – drobny śnieg 

puerénk; wzénik – wschód 

puesadłowi (n) – posiadłość 

puesowa – sufit 

puespiewac są – śpieszyć się 

puestąpny – następny 

pueszedło (n) - choroba zaraźliwa 

puetcëwi; puecy – poczciwy 

 

42 

puewadzëc są – pokłócić się, poróżnić się 

puewitrze; zawitro – pojutrze 

puezdzëc są – spóźnić się 

puezymk – wiosna 

 

R 

 

rakuewac – ciężko pracować 

rądi – żwawy 

rądo – ochoczo, chętnie 

rechuewac – liczyć 

rejnorz, rejnörz – urwis 

rejnowac – harcować, dokazywać 

remią – ramię 

reno – rano 

repieca – łach 

rëbaczëc – łowić ryby 

rëbitwa – połów ryb 

rëc – kopać łopatą 

rékuewac – hałasować 

rińcel – koziołek (przewrót, fikołek) 

riwka – tarka 

riwuewac – trzeć na tarce 

roczba, röczba – zaproszenie 

roczëc, röczëc – prosić 

roczëzna – rocznica 

ropa – para wodna 

ropic – parować 

 

43 

ropny – parny 

rozesta; rozpart – rozłąka 

rozestac – rozłączyć 

roztrzepac – rozmazać 

rówienik – rówieśnik 

rób – szew 

ruchno, rüchno – szata; ubranie 

ruczk -. Stołeczek 

ruks – szturchaniec 

ruksowac, ruksac; kuekuewac; sztërac – szturchać 

ruta, rüta – szyba 

rümio, rümiö, rëmiö (ż) – obszar 

rüsz – ruchliwy; czerstwy 

 

S 

 

salata, salöta – sałata 

sapka; szuëpa; szuëra – katar 

sągac, sygac, sëgac – sięgać 

scóc, scyc; zetnóc – ściąć 

sec – kosić 

sedłowi (n) – siedziba 

semikuewac – radzić 

serzałi; fuchtny, fuüchtny – wilgotny 

serzchel (ż), serzchla – sierść 

serzo, serzö; fuchtnosc, fuüchtnosc – wilgoć 

sëlac – słać 

sëti – tłusty 

 

44 

sjątowinka, sjątojanka – porzeczka 

sjodk, sjödk – świadek 

skomżec; skrómie – skąpić 

skarń (ż), skarnia (ż); słëch (m) – skroń 

skączec – narzekać; płakać 

sklëniec – lśnić 

skło – szklanka 

skrątny – obrotny 

skueczk – konik polny 

skuerno – skoro (szybko); skoro (gdy) 

slodë, slödë – w tyle 

smard – swąd 

smerlëc – kuchcić; gotować 

smérnóc – uderzyć 

smiot – zaspa 

smörlëc, smuerlëc, szmurowac – smażyć 

smrok – zmierzch 

snicy (n) – sen, śnienie 

snodkue, snödkue – płytko 

snożi, snözi – śliczny 

sodzewi, södzewi – więzień 

sodzka, södzka – stawka 

spaszënk – zawód, rozczarowanie 

spaszowac; zanarowac – zawieść, nie dopisać 

spich (m) – zbocze 

spik – sen, spanie 

spódnik – halka 

sprawiac, sprowiac, spröwiac – załatwiać 

 

45 

sprzëti, sprzëtë – niedaleko, opodal 

starszi – rodzice 

statk – naczynie 

stągli; scąti – skrzepły 

stążëna – skrzep 

stebło – źdźbło 

stegna – ścieżka 

stolëm – olbrzym 

stółk – krzesło 

strëch – dziad, żebrak 

stroszk, ströszk – strach 

strzébro – srebro 

strzébrzny – srebrny 

strzoda – środa 

strzód, westrzód, westrzódka – wśród 

stür – ropa, materia w ranie (zob. ropa) 

szargac – drzeć, tarmosić 

szątolëc są; wichlac są – kręcić się, wiercić 

szątoperz, szątopierz – nietoperz 

szeląga – komenda 

szelin – woźny 

szelina – woźna 

szelóg – komendat 

szelóżka – komendantka 

szeruet, szereuet – zgrzyt 

szëk – umiejętność; przyzwoitość; sens 

szérzo, szérzö, szerzawa – szerokość 

szkalinga – obelga; besztanie 

 

46 

szkólna, szkólno, szkólnö – nauczycielka 

szkólny – nauczyciel 

szlabizna – sylaba 

szlabizowac – sylabizować 

szlach – ślad, trop 

szlachueta – podobieństwo; wizerunek; pomnik 

szlachuewac – tropić; być podobnym 

szlaga – słota 

szlapka – śliniaczek 

szlëczwia; szrëca – łyżwa 

szlig – rózga 

szlips – krawat 

szlora – pantofel domowy 

szłóm – hełm 

szmaka – smak 

szmołt, szmöłt – smalec 

szuepuerzëc – szukać; grzebać 

szuerga – interes 

szorc – fartuch 

szorcowac – wlec; ciągnąc; tańczyć 

szos (m) – piętro 

szpiek (m) – słonina 

szpigel, szpidżel; zdrzadło – lustro 

szpilka – agrafka 

szrëca, szlëczwia – łyżwa 

szréj – ukośnie 

szriwa – śruba 

sztąpac – tłuc (np. ziemniaki) 

 

47 

sztąpocz, sztąpöcz; trąpk – tłuczek 

sztëma – ton; struna 

sztepdeka – kołdra 

sztepówka – igła do cerowania 

sztepuewac – cerować 

szterk; sztót – chwila 

sztëca, puedpierka – podpora 

sztëmuewac – zgadzać się 

sztrąpel – badyl 

sztrich – kreska 

sztrichac – przekreślać 

sztród; zberg – brzeg 

sztudéra (m) – student 

sztudérka – studentka 

sztudérowac – studiować 

szum, szüm – piana 

szür – szczur 

 

T 

 

tacëc są – ukrywać się; tułać się; czaić się 

tatk, tatülk – tatuś 

tąga – tęcza 

tąguewi – tęczowy 

tcza, tczo, tczö – cześć 

tej-sej – od czasu do czasu 

teklowac – barykadować, zagradzać 

tłëst (m), tłesté (n) – tłuszcz 

 

48 

toczk – kret 

toczka – zasuwka 

tónc, tuńc, tünc – taniec 

trafuünk – przypadek 

trapë – schody 

trechtel – lejek 

trekac są – czołgać się; włóczyć 

trekter – traktor 

trëma; zark – trumna 

trëpa – próchno 

trëpiec – próchnieć 

trus, trüs – królik 

trüca, trücö – winda 

trzosk, trzösk – hałas 

tuta, tüta – torebka papierowa 

türa – turysta 

türzec; wanożec – wędrować 

 

U 

 

uskrzéc, uüskrzéc, uskwrzéc – postawić na swoim, uprzeć się 

uskwierac, uüskwierac – błagać, prosić 

 

U 

 

uebarchniałi - szalony 

uebarcniec – oszaleć 

 

49 

uebdac są – zrezygnować, uspokoić się 

uebeńda – obwód, rejon 

uebguedzëc są – umówić się 

uebleczni (n) – ubranie 

ueblekac – ubierać 

uebmëslny – przezorny 

ueboczëc, ueböczëc – rozważyć 

uebrëszony – opryskliwy 

uebszcządzac – oszczędzać 

uebszczódny – oszczędny 

uebucé, uebuücé – obuwie 

ueb wieczórk – wieczorem 

uebzëbnóc – ochłonąć 

uebżorgac – postarać się 

uecëcëc są; uedecknóc – ocknąć się 

uecëgac są – ociągać się 

uechlorz, uechlörz – oszust 

ueczapany, ueczapóny; uekalony – zabłocony 

ueddząkuewani, ueddzëkuewani – pożegnanie 

uedkazac – przekazać wiadomość 

uednód – odtąd 

uedpasowac – odczekać 

uedpuejący, uedpuejicy (n) – wyzwolenie 

uedrap – wyzyskiwacz 

uedrzëna – zdarta skóra 

uegodka, uegödka – obrona słowna 

uekue – oko 

uekuema – obok 

 

50 

uelér (m); ueródz (ż) – fatyga 

uemena – złuda, majak 

uemanta (ż) – moment 

uepasowac – uważać 

ueprzestac – zaprzestać 

uepuecyszkum – cicho 

uepuerajic – oporządzić 

ue puerénk – rankiem 

uernica – orne pole 

ueskączałi – płaczliwy 

uest – oset 

uestrzega – ostrożność 

uestrzósc są, uetrzisc są – oburzyć się 

ueznobic – ochłodzić; zaziębić 

ueżniwinë – dożynki 

uübëtk (m) – spokój; cierpliwość, przyjemność 

uücek – ucieczka 

uüceszno – wesoło, zabawnie 

uüceszny – wesoły 

uüczali – uczony 

uüczba – nauka; nauka zawodu 

uüczebnia, uüczebnio, uüczebniö – uczelnia 

uüdba – postanowienie 

uüdbac – postanowić 

uüdostac – zjednać 

uüdóny, uüdany – oskarżony 

uüdöwajk – donosiciel 

uükładny – zdolny 

 

51 

uükozka, uüközka – zjawa 

uümëkcëc so – ubzdurzyć sobie 

uümëslec – omyślić, uplanować 

uümiarti; zmiarti – chudy 

uüńc – ujść 

uüpartélc – uparciuch 

uüpitoszec – zabić 

uürëchlëc – uprzedzić 

uürma – gromada, tłum 

uürzas – lęk, strach 

uürząsnóc są – przestraszyć się 

uüscé – ujście 

uüszëkuewac – urządzić; uporządkować 

uütarknóc – ugrzęznąć 

uüzdrzec – zobaczyć 

uüzerac – upatrywać 

uüżarti – pijany 

 

W 

 

wachuewac – pilnować 

wał (m), wała (ż) – fala 

wanoga (m) – tułacz 

wanożnik; wądrowczik; wąder – wędrowiec 

wark – zawód, fach 

warkuewi – zawodowy 

wąbórk, wąbuerk – wiadro 

wągel, wądżel – węgiel 

 

52 

wąps; żaket – marynarka 

wcóg, wcyg, wstec – ciągle, wciąż 

wdor, wdör (m) – przypomnienie 

w grëpie; wespuelim – razem 

wełnik – pulower 

wenik (m) – ubranie 

wergel, werdżel – figiel 

werglorz, werglörz – żartowniś; konik 

westrzódz – środek 

wëchód (m) – wyjście 

wëchwierac – wyzdrowieć 

wëmëslny – przemyślany; wymagający 

wëmiarti – wycieńczony 

wënëkańc – wygnaniec 

wëpoleńc, wëpölanc – pogorzelec 

wëpoleńce, wëpölańce (l. m.) – pogorzelisko 

wëpuesódka – odprawa 

wëszawa, wëżawa – wyżyna 

wëszawny, wëżawny – wyżynny 

wëszczerzac są – kpić 

wëszëkuewac są – wystoić się 

wëtrzepac – wyczyścić; wyklepać 

wëzdrzóny, wëzdrzany – upatrzony 

wëzerac – wyglądać 

wëzgódka, wëzgödka – zagadka 

wëżenic – wydać za mąż córki, ożenić synów 

wéniczny – odświętny 

wiatënk – zakład, założenie się 

 

53 

wid – światło 

widzec są – podobać się 

wieczór; wzanik; zopod, zöpöd – zachód 

wiertel – ćwierć 

wietew (ż) – gałąź 

wietrznica – silny wiatr z deszczem 

wietrznik – wiatrak 

wiérzta – wiersz 

wiguewac – giąć we wszystkie strony 

wilëca – pilnik 

wińc – wyjść 

wiodro – pogoda 

wióze, wize – robić na drutach 

wisorka – koralik; paciorek 

wiuez, wiuoz; wódoł – wąwóz 

wizer – drogowskaz; wskazówka zegara 

wiżowa, wiszawa; wiżo, wiżö – wysokość 

wjedno – zawsze 

wnikac – wsiąkać 

wnetka – prawie, (zob. prawie) 

worszta, wuerszta – kiełbasa 

wósewnica – gąsienica 

wrejowni (n), wrejarztwue; wreje – zaloty 

wrëk – brukiew 

wrij (m) – narzeczeństwo 

wzérny – pokaźny 

wżolëc, wżölëc – uderzyć mocno 

 

 

54 

Z 

 

zabëc, zaboczëc, zaböczëc – zapomnieć 

zabiernosc – pojemność 

zachlastnica – pierzyna 

zadzoc, zadzöc – trącić, zawadzić 

zafedrowac – zażądać 

zaguenic – zapobiec 

zaklëczëc – zamknąć na klucz 

zanąta – przynęta 

zańc – zajść 

zapic, zapnóc – zapiąć 

zaprowiac – marynować 

zaprzóc, zaprzic – zaprząść 

zapuscëc są, zapuüscëc są – rozpędzić się; startować 

zapuezdzëc są – spóźnić się 

zark; trëma – trumna 

zarwac – zarazić się 

zawiatowac są – założyć się 

zaząbnóc, zazëbnóc, zaznobic są – zaziębić się 

ząb, zyb (m) – zimno, ziąb 

zberk – krawędź 

zbëlniec – udoskonalić 

zbóżny, zbueżny – bogobojny 

zbrzótwa – spisek 

zbrzótwic są – zgomadzić się, zbiec 

zdawni, zdowni, zdöwni- zaślubienie 

zdenk – ślub 

 

55 

zdrok – wzrok 

zdrój; zdrzódło – źródło 

zdrzec – patrzeć 

zdżëbac – zginąć 

zedel – kufel 

zedel (m); skło – szklanka 

zelga; zmiąka – odwilż 

zeli (n) – zioło 

zemknóc – ukraść, ściągnąć 

zemnica – opary, mgła 

zeńc – zejść 

zeskueczëc są – skurczyć się 

zewrzec są – zawziąć się 

zëbnóc; znobic – ziębić, chłodzić 

zëmizna – klimat zimny 

zgrowac, zgröwac - czyhać 

zgrużdżëc są, zgrüżdżëc są – skulić się 

zguedno, zgódno, zgódnie – pokojowo, zgodnie 

zjédny – smaczny 

zjodny, zjödny – człowiek, który może dużo zjeść 

zmachcëc są – zmęczyć się 

zmerkac – spostrzec, zauważyć 

zmetlec – osłabnąć z głodu 

zmilëzna – złudzenie 

zmódrzëc – zorientować się 

zmuegłi – pokonany 

zmuegnóc – pokonać 

zmuegnóc są – przemęczyć się 

 

56 

znanka – znamię 

znób – chłód 

zochuewa, zöchuewa – skrytka 

zogłówek, zögłówek – poduszka 

zopoch, zöpöch; pochnióczka, pöchnióczka (ż) – zapach 

zrzesz (ż) – związek 

zrzeszëc – związać 

z trafunku, z trafünkuü – przypadkowo 

zwąk – dźwięk 

zwësk – zysk 

zwëskac – zyskać 

zwëcz (ż) – obyczaj 

zwëneguewac – załatwić pomyślnie, zdobyć 

zwiarti – zawzięty 

zybówka – huśtawka 

 

Ż 

 

żdac - czekać 

żeńba; żeniaczka – ożenek 

żëczba – życzenie 

żér – apetyt 

żgawka; żogawica; żogówka, żögówka – pokrzywa 

żłóc (ż) – szron 

żoga, żöga – piła 

żoka (ż) – skarpeta 

żorgac – starać się 

żups – kopniak 

 

57 

Jan Trepczyk 

 

 Słownik polsko-kaszubski 

 

 

Skróty i znaki użyte w słowniku 

a. 

albo (albo) 

ad  

 

 

przymiotnik (przëdownik) 

adv    

 

przysłówek (przësłówk) 

cj  

 

 

spójnik (wiąznik) 

f 

 

 

rodzaj żeński (białogłowsczi ôrt) 

int  

 

 

wykrzyknik (wëkrziknik) 

m  

 

 

rodzaj męski (chłopsczi ôrt) 

n  

 

 

rodzaj nijaki (dzecny ôrt) 

part    

 

partykuła (partikla) 

pl  

 

 

liczba mnoga (trójnô wielëna) 

prn    

 

zaimek (zamiono) 

prp    

 

przyimek (przëmiono) 

s  

 

 

rzeczownik (miono) 

v  

 

 

czasownik (czasnik) 

 

 

A 

 

abażur (m) – przëcemk (m), cenica (f), cenidło (n) 

abdykacja (f) – zrzeczënk (m), abdikacëjô (f) 

abecadło (n) – alfabet (m), abecadło, abecé (n) 

 

58 

abonament (m) – zapisanié (gazétë) (n), zapisënk, abouament (m) 

abonent (m) – zapisywôcz, zbonent (m) 

absolutny (ad) – całowny, bezogôdkowi, samorzędny, absolutny 

absolwent (m) – obstójnik (szkołowi uczebë), absowente (m) 

abstrakcja (f) – odewsta (od jawernotë), abstrakcëjô (f), oglowi pochwôt 

aby (cj) – bë, cobë, żebë; abo, przënômni 

adaptacja (f) – dopasowanié (n), przënęta (f) 

administracja (f) – sprôwianié (n), urzędnô sprôwniô; administracëjô (f) 

adnotacja (f) – merk, dopis(ënk)m, adnotacëjô (f) 

adoracja (f) – adoracëjô, tcza (f), uczestnienié (n) 

adres (m) – adresa (f), nôpismo (n) 

adresat (m) – dostôwôcz, adresôrz, adresata (m) 

adresować (v) – adresowac; dôwac nôpismo a. adresę 

adwokat (m) – zastôwca, prôwca, chochulc, adwokata (m) 

adwokatka (f) - zastônica, prôwcka, chochulcka, adwokatka (f) 

afera (f) – dréwuszowizna, afera (f), oszukaństwo (n) 

afisz (m) – ogłos, plakat (m) 

aforyzm (m) – mësla, rzeczëna (f) 

agitacja (f) – podskôcënk, udostënk (m), agitacëjô, podskôcëna (f), podskôcanié 

(n) 

agrafka (f) - szpilka do zapnieniô 

agresja (f) - napôdënk (m), narabczëzna, zadzéwnota, agresëjô (f) 

agrest (m) – krëzbula, wëprzëna (f) 

akapit (m) – odsek (m) 

akcent (m) – doraznik, akcent, przëzwęk (m) 

akcentowanie (n) – doraznienié, akcentowanié, przëzwęczenié (n) 

akceptować (v) - akceptowac, przëzwôlac, bëc zgodą 

akcja (f) – dzejanié (n), rësznota, akcëjô (f) 

 

59 

akompaniament (m) – przëwtôr, akompaniament (m), przëwtôrzëna (f) 

aktor (m) – teatrownik (m) 

aktorka (f) – teatrownica (f) 

aktorstwo (n) – teatrowizna (f) 

aktualność (f) – aktualnota (f) 

aktywność (f) – rësznota, aktiwnota (f) 

akustyka (f) – pomiónizna, akustika, pomiónowô uczba (f), holënk (m) 

akwarium (n) – akwarium (n) akwarëjô (f) 

alarm (m), trzôsk, sygnal, budżier (m) 

albo (cj) – albo, czë 

album (m) – album (m) 

albumowy (ad) – albumowi 

ale (cj)- ale, le, leno 

aleja (f) – alé (f) 

ależ (cj) – ale, ko, në 

alpinista (m) – alp(ow)nik (m) 

alpinizm (m) - alpowizna (f) 

altan(k)a (f) – latenica, ogrodnica (f) wistôwk (m) 

amarantowy (ad) – amarantowi, lilewoczerzwiony 

ambasada (f) – posélnica (f) 

ambasador (m) – poseł (m) 

ambasadorka (f) – posełka (f) 

ambicja (f) – czestnozgrôwa, busznota, uwôżnota (f) 

ambitny (ad) – czestozgrôwny, uwôżny, buszny 

ambona (f) – kôzalnica (f) 

amen (n) – amen (n), kuńc (m) 

amunicja (f) – strzélëna, municëjô (f), strzélné kuglë, patrónë 

analiza (f) – rozłożëna, rozkładzëna, analiza (f) 

 

60 

anarchia (f) – bezrzędnota, rozwolô, jarcholëzna, anarchijô (f), 

burzaństwo (n) 

angażować (się) – urzidzac, najëmac, angażowac (sę) 

angielski (ad) – anielsczi 

angina (f) – angina, napuchlëna gargulów 

anioł (m) – aniół (m) 

aniołek (m) – aniółk, aniołuszk (m) 

ankieta (f) – wëdowiédzô, ankéta (f) 

antypatia (f) – niezgara, nielubnota, antipatëjô (f) 

apel (m) – apel, sygnal, ogłos (m), wezwa (f) 

apelować (v) – apélowac, odwełëwac 

apetyczny (ad) –smaczny, lëgotny, łakotny, trôpny, aptitny 

apetyt (m) – szmaka, lëgotka, łakotka, skoma (f), żér, trôpich, grëz, trôp, aptit 

(m) 

apostolski (ad) – apostolsczi 

apostolstwo (n) apostolëzna (f) 

apostoł (m) – apostoła (m) 

apteka (f) – aptéka (f) 

aptekarka (f) – aptécznica, aptékôrka (f) 

aptekarski (ad) – aptékarzczi, aptékowi 

aptekarz (m) – aptékôrz, aptécznik 

architekt (m) – architekta (m) budowny méster 

architektura (f) – architektura, budowizna (f) 

arena (f) – biôtkarniô, arena (f) 

argument (m) - dokôz, argument (m) 

arkusik (m) – lëstk (m) 

artysta (m) artista, méster, kuńsztôrz (m) 

artystka (f) – artistka, mésterka, kuńsztôrka (f) 

 

61 

atak (m) – ataka (f), nôbiég, zasôdzënk (m) 

atakujący (ad) – napôdôcz, zadzéwnik, zasôdzôrz, nalinôcz (m) 

atmosfera (d) – wiodrowina, atmosfera (f) 

atrament (m) - tint (m) a. tinta (f) 

autor (m) – przëczińca (m); usôdzca, sczëniôrz, autor (m) 

autorka (f) – przëczińcënô (f); usôdzôrka, sczëniôrka, autorka (f) 

autostrada (f) – autodraga, autostrada (f), autowé szasé 

awansować (v) – wëprzédniac, podwëższac, awansowac 

aż (adv) – jaż 

ażeby (cj) – żebë, cobë, żebë abo, cobë abo 

 

B 

 

babcia (f) - starka, starëszka, stôrô nënka, busz(k)a (f) 

bać się – bojec sę, miec strach a. urzas a. szus, zmierac 

badać (v) – badérowac, fizynt(é)rowac, doszukowac 

bagaż (m) – pacziétë pl, bagaża (f) 

bagażnik (m) – pacziétnica, bagażnica (f) 

bajeczka (f) – powiôstka, strożënka, kôrbiónka, brawędka (f) 

bajeczny (ad) – powiostkowi, bôjkowi, powiôdny, aparty 

ballada (f) – balada (f) 

bałagan (m) – nieporządk, szërmëcel (m), mëlwéta , nieczlëzna, niecziselëzna, 

szitrzëna (f) 

bałaganiarz (m) – szitra (m) 

bałaganić (v) - szitrzëc, psyczëc 

bandaż (m) – owijôk (m), obwinięcé (n), obwiązka, bandaża (f) 

bank (m) – banka (f) a. bank (m) 

 

62 

baran (m) – baran, bodôcz, rogôl (m) 

bardziej (adv) – barżi, sekretni 

bardzo (adv) – baro, barzo, barzëczko, barzëchno, barżilko, sarcësto, srodze, 

sekretno, gromisto, racko 

bariera (f) – zastôwnica, zatôczëna, bariéra (f) 

barwa (f) – farwa, farba, malowina (f) 

basen (m) – basen (m), wlëga (f) 

baśń (f) – powiôstka, bôjka, łżónka, brawęda (f) 

bateria (f) – bateri a. baterëjô (f) 

bawić (v) – bawic, zabôwiac, gutorzëc, czaczkac 

bazgrać (v) – graczac, madrowac, chlëzdrac, mazac, szmagrowac 

bądź (cj) – albo 

beczka (f) – beczka, czuwa, hama (f), statk (m) 

belfer (m) – szkólny (m) 

benzyna (f) – bencyn (m) 

bestialstwo (n) – bestijnictwo, bestialstwo (n) 

bezbronność (f) – bezbarnota (f) 

bezbronny (ad) – bezbarny, bezbarniowi 

bezchmurny (ad) – bezchmurny, bez blónowi 

bezczelny (ad) – nie(wë)wstidny, niestromy 

bezinteresowność (f) – bezzwëskownota, bezzwënéga, niédosebnota (f) 

bezkarność (f) – niekôrónosc (f) 

bezkręgowiec (m) - nezkrzél(ów)c, bezpôcornik (m) 

bezkrytyczny (ad) – beztaksowny, nieobsądny, bezkriticzny 

bezlitosny (ad) – niemiłoserny, cwiardi, nielëdzczi 

bezludność (f) – bezlëdzëna (f), bezlëdzé (n) 

bezludny (ad) - nezlëdzny, wëlëdzałi 

bezmyślny (ad) – nieobmëslny, bezmëslny, bezdejny 

 

63 

bezokolicznik (m) – infinitiw (m), niepozwóny, nadżib 

bezosobowy (ad) – bezosobowi a bezosobny 

bezpłatnie (adv) – darmo, za darmôka, bezpłatno 

bezpośredni (ad) – prosti, szczeri, direkt(ny) 

bezrobocie (n) – bezrobocëzna (f) 

bezskuteczność (f) – daremnota, próżnosc, bezzwënéga (f), bezskutk (m) 

bezskuteczny (ad) – daremny, próżny, bezskutkowny, bezzwënégowny 

bezśnieżny (ad) – bezsniegowi 

beztroska (f) – bezjiscëna, bezkłopotnosc, bezjadłoba (f) 

beztroski (ad) – bezjiscënowi, bezkłopotny, bezjadłobny 

bezużyteczność (f) - bezużëtnosc, nieużëtnosc, nieprzëdatnosc (f), 

bezużëtk (m) 

bezwartościowość (f) – bezwôrtnota, niedara, lëszëzna (f), rak, czmir (m) 

bezwzględny (ad) – bezogôdkowi, nieuznôwny, nieuznaniowi, sëri, ostri 

bebenek (m) – bebenek (m) 

białko (n) – biôłtk, biôłątk, biélk (m) 

biało (adv) – biôło 

biały (ad) – biôłi, jasny, widny 

Biblia (f) – Biblëjô (f) 

biblijny (ad) – biblëjowi 

bibliografia (f) – biblografijô (f) 

biblioteczka (f) – biblioteka (f) 

bibliotekarka (f) – biblotekôrka (f) 

bibliotekarz (m) – biblotekôrz (m) 

bicie (n) – bicé, łojenié, rznięcié, lëmienié, prëczkowanié, walenié (n), rzniątka 

(f) 

biec (v) – biegac, nëkac, drawowac, chëjac, czadzëc 

biedny (ad) – biédny, skwerny, niedołożny, strôdny, żôrotny, ubodżi 

 

64 

bieg (m) – biég, nëk, drôw, wôrp (m) 

biegacz (m) – biéżk(a), biegôcz, żgôcz, nëkôcz (m) 

biegać (v) – biegac, biegulkac, bieguszkac, bieżec, dzerzgnąc, czadzëc,  nëkac, 

drawowac, drëwac, paraszkowac, sëpac, chëjac 

biegły (ad) – obeznóny 

biegły (m) – znajôrz, ekspert, uczałi (m) 

bielizna (f) – piérzô, płóka (f), płóczëwo (n) 

bilecik (m) – lëstk (m) 

bilet (m) – biliet (m) 

biografia (f) – biografijô (f), żëcopis (m) 

biologia (f) – biologijô (f), uczba o żëcym 

biologiczny (ad) – biologowi 

bisować (v) – powtôrzac, chcec jesz rôz, bisowac 

biszkopt (m) – popieczëna (f) 

bitwa (f) – (po)bitwa, biôtka, biôtkawica, maczówka, smaringa (f) 

biurko (n) – stół do pisaniô 

blady (ad) – bladi, wëmokłi 

bliski (ad) – krótczi, blëżny, blisczi 

bliźniak (m) – pôrnik (m), od pôrczi 

blondyn (m) – bielin, jasnoch, blond, białas, bialis (m) 

blondyn(k)a (f) – biélka, jasnioszka, blondina, bialisa, bialiska (f) 

bluza (f) – bluza, lëtewka (f) 

bluzka (f) – bluz(k)a (f), kabôt(k) (m) 

błahostka (f) –małowôrtnota, zôbôwka (f), përzik, kąsynk (m) 

błąd (m) – zmiłka, ochëba, fel(a) (f), przelisk, błąd, feler (m) 

błądzić (v) – błądzëc, milëc sę 

błąkać się – błądzëc, potłukac sę 

błękit (m) – modrosc, modrzëna (f) 

 

65 

błękitny (ad) – modri 

błoto (n) – brëzgawica, brëzgula, zaprowina, czapuga, kalëga, brëklëzna, mëza, 

rozbrzëga, rëda (f), kaleszcze (n), peł (m) 

błyskawica (f) – załisknienié, môłniszcze (n), môłniô, chlastawica (f) 

bo (cj) – bo, czë 

bochenek (m) – brót, brótk, brócëk (m), kukla (f) 

bogactwo (n) – bokadosc, powielba, rozpacha (f), bogactwo (n) 

bogaty (ad) – możny, wëstawny, bartny, bogati, bokadny, mietny, rozpaszny, 

pieniężny 

bohater (m) – dokôzca, bodrin, dzyrzca, wiôlgosz, heroja (m) 

bohaterski (ad) – bodi, dzyrzczi, herojny 

boisko (n) – klepisko (n), jigrzëcznik (m), jigrowi plac 

bojaźń (f) – urzas, strach, lęk (m), bojactwo (n), strachowitosc (f) 

bojować (v) – wojowac, wojarzëc 

bojownik (m) – wojôrz, biôtkownik (m) 

borykac się – biôtkowac sę, biedzëc sę, szarpac sę, wësôdzac sę 

bój (m) – bitwa, pobitwa, biôtka, ataka (f) 

bójka (f) - bijatëka, rzniątka, prëczkówka (f) 

brak (m) – niesëga (f), felënk (m) 

brama (f) – wrota (pl), brôma, ulëca, wierzeja, dwiérzniô (f) 

bramka (f) – wrotnica (f) 

bramkarz (m) – wrotnik (m) 

brat (m) – brat, bratin, bracyn(a), bratk, bratink, bratilk 

braterstwo (n) - bracë(z)na (f), brarélstwo (n) 

brew (f) – brëwiô a. bërwiô (f) 

broda (f) – barda a. broda (f) 

bronić (v) – barnic a. brônic, ogrôdzac, ogadowac, zatôczac sę, zastôwiac sę 

bron (f) – brań, barniô (f) 

 

66 

brudno (adv) – nieluso, swiniarzko, czôrno 

brudny (ad) – nielusny, czôrny, sczapóny, potrzepóny, sklutóny, uzobotóny 

brulion (m) – gracz(ow)nik, brulion, zapisownik (m) 

brunatny (ad) – bruny 

bryła (f) – fôłt, grëżel, kloc, blok (m) 

brzeg (m) – zberk, zôloj, sztrąd, krôj, (u)brzég, rańt (m), obłóma (f) 

brzuch (m) – brzëch, żot (m), brzëszé (n) 

brzuszek (m) – brzëszk, żotk (m) 

brzydki (ad) – straszny, brzëdczi, szpatny, plëgawi, nieurodny, niesposobny, 

strëszi, lëchi 

budowa (f) – budowniô, budacëjô (f) 

budować (v) – budowac, stôwiac, zakłôdac 

budowia (f) – budowniô 

budynek (m) – budink (m), budina, obéńda (f) 

budzenie (n) – cucenié (n) 

bukiecik (m) – krutka, twélka (f) 

bukiet (m) - kruta, twéla (f) 

bułeczka (f) – kołôczk (m) 

bułka (f) – kołôcz, szlëzôk (m) 

buraczki (pl) – czwikła (f) 

burak (m) – rąkla (f) 

burmistrz (m) – burméster (m), przédnik miasta 

burza (f) – grzëmot, szor, sztorm, szkwôł (m), chaja, kurza(t)wa, 

dënëga, gromówka, krzëkw(i)a (f) 

but (m) – skorznia, cziżwa, krępówka (f) 

butelka (f) – sklónka (f) 

buzia (f) – gąbka, skraniô (f) 

być (v) – bëc 

 

67 

byle (cj) – bële, żebë le 

bystry (ad) – pobiérny, pochwôtny, pojętny 

Bytów (m) – Bëtowo (n) 

bzdura (f) – głëpota, purzëna (f), bëleco (n); plesta, lelek, mglëna (m) 

 

C 

 

całkowity (ad) – całowny, całi 

cały (ad) – cwany, całi, całowny, wszeden 

cebula (f) – cëbula, gnuza (f) 

celujący (ad) – bëlny, oczny, przédny 

cena (f) – priz, koszt (m) 

cesarstwo (n) – czezerstwo (n), czezrowizna (f) 

cesarz (m) – czezer (m) 

chaotyczny (ad) – pomachtóny, porénowóny, popëzglony, męk 

charakterystyka (f) – charakteristika (f) 

chciwy (ad) – chcëwi, chartny, skrómny, dosebny, zgôrny, chąsebny, charłępny, 

charatny, lëchlëwi, nienajadłi 

chemia (f) – chemijô 

chemiczny (ad) – chemiowi, chemiczny 

chętnie (adv) – rôd(ka), uskoczno, lëgotno, redzy, chętno 

chlapanie się (n) – szlapanié sę (n) 

chłodnawo (adv) – znobno, chłodnawo, zëmnawo, zëbno 

chłonąć (v) – wcëgac, wsys(ëw)ac, wmikac, dzegwic, nabierac 

chłop (m) – gbur (m); chłop (m) 

chłopak (m) – knop, melkus, buzer, buzeja, bubrańc (m) 

chłód (m) – znób, chłód, zyb (m), zëma, zëmizna (f), zëmiszcze (n) 

 

68 

chmura (f) – blon (m), blóna, chmura, chmurzëca, bija, smura, dënëga, môłniô 

(f) 

chodnik (m) – chódnica (f), deptownik, trotuar (m); wëscélôk (m); 

gank (m) 

choinka (f) – danka (f) 

Chojnice (pl) – Chonice (pl) 

chojnicki (ad) – chonicczi 

chojniczanin (m) – Choniczón 

chojniczanka (f) – Choniczónka (f) 

chorągiew (f) – stanica, chorągwiô, chorądżiew (f) 

choroba (f) – chorosc, chwiérnota, chëra, chërlëca (f) 

chory (ad) – chori, chwiérny, bolewi, kręczny 

chór (m) – chur (m) 

chóralny (ad) – churny, churowi 

chrypka (f) – zachrapiałosc (f) 

chrzcić (v) – rëchcëc, chrzcëc 

chrzest (m) – rëchcënë (pl), rëchcenié (n), chrzest (m) 

chrześcijanin (m) – chrzesc(ëj)ón, rëchcón (m) 

chrześcijanka (f) – chrzesc(ëj)ónka, rëchcónka (f) 

chrześcijaństwo (n) – chrzescëjanizna, chriscëzna, christianizna (f) 

chuligan (m) – fagas, rozblek, dréwusz, barłoga, klëszôk, szëdrawc, 

lugôcz (m) 

chusteczka (f) – sznëpelnik (m) 

chustka (f) – chustka, szanilka, bërmëtka, gażewka (f) 

chwalić (v) – chwôlëc, słôwic 

chwila (f) – sztërk, sztëruszk, sztót (m) chwila (f) 

chyba (adv) – wierę, mést, mëszlę, choba, ko pewno 

ciało (n) – cało, celszcze (n) 

 

69 

ciasno (adv) – wąsko, scësło, pistrowato, casno, dëchtowno 

ciasto (n) – casto (n); kuch (m), kuchë (pl) 

ciągłe (adv) – wiedno, wstec, wcyg, cëgę, bez ustónku, nieprzeriwno 

cicho (adv) – cëcho, spokójno, po cëszku 

cichy (ad) – cëchi, spokójny, łaszczëwi 

ciekły (ad) – rzôdczi 

ciemno (adv) – cemno, komudno, smroczno 

cienki (ad) – cenczi 

ciepło (adv) – cepło, cepełko, chlëdno 

cieszyć (się) – ceszëc, red(ow)ac (sę) 

cieśnina (f) – zwężëna, gardzelëzna (f) 

ciężar (m) – grędzô, borda, wôga (f), cężôr (m), jerzmo (n) 

ciocia (f) – cotka (f) 

cisza (f) – cëchosc, cuszô, cëszawa, cëszëna, sparch(a) (f) 

cmentarz (m) – smętôrz (m), cerkwiszcze, cerpiszcze (n), zbożnica (f) 

codziennie (adv) – co dzéń, codzénno, kożdego dnia 

comiesięczny (ad) – comiesączny, coksężëcowi 

coraz (adv) – corôz, wiedno, kożdi rôz 

coroczny (ad) – coroczny, colatny, kożdoroczny 

cotygodniowy (ad) – cotidzeniowi 

córka (f) – córka, otroczëca, natka, jakosz (f) 

cudowny (ad) – cëdowny, apartny 

cudzoziemiec (m) – cëzón, cëzyńc, cëzokrajewión (m) 

cudzoziemski (ad) – cëzy, cëzyńcowi, cëzokrajewi 

cudzy (ad) – cëzy 

cudzysłów (m) – naprowôdnik (m) 

cukier (m) – cëczier (m) 

cukierek (m) – susôk, bómk, lëbiódk (m) 

 

70 

cymbałki (pl) – cymbałczi (pl) 

cyna (f) – cëna (f) 

cynk (m) – cynk (m) 

cyrkiel (m)- cyrkel (m) 

cytryna (f) – cytróna (f) 

cywilizacja (f) – cywilizacëjô 

czapka (f) – czôpka, muca, klëka, gromówka, kapuca, krémka, szlëpka, czaga, 

uszelnica (f), kłobuk (m) 

czarny (ad) – czôrny 

czsownik (m) – czasnik (m), werbum (m) 

czaszka (f) - czërzep (m), bania (f) 

cząsteczka (f) – dzélëk, molekul (m) 

czekolada (f) – szekolôda (f) 

czepiać się – chwôtac sę, wiészac sę, zasôdzac sę, zadzewac 

czereśnia (f) – krzesznia (f) 

czerwiec (m) – juny, swiętojańsczi, jigrzan (m) 

czesanie (n) – czosanié, czeparzenié, szrópowanié (n) 

część (f) – dzél, part, cząd (m), cządło (n) 

człowieczeństwo (n) – lëdzkosc (f), człowieczestwo (n) 

człowieczy (ad) – lëdzczi, człowieczi 

czołg (m) – tank (m) 

czterdziestka (f) – sztërdzescë 

czternastka (f) – sztërnôsce 

czternasty – sztërnôsti; po ~ste po sztërnôstému 

czterodniowy (ad) – sztërëdniowi 

czterogodzinny (ad) – sztërëgodzënowi 

cztery – sztërë 

czterysta – sztërësta 

 

71 

czupryna (f) – włosë, klatë (pl) 

czwartek (m) – czwiôrtk (m) 

czwartoklasista (m) – ucznia czwôrti klasë 

czwarty – czwiôrti 

czworobok (m) – sztërokań(ca)t, sztëronórt (m) 

czworokąt (m) – sztëronórt (m) 

czworościan (m) – sztëroscón (m) 

czwórka (f) czwiornik (m), sztërë, czwioro 

czy (cj) – czë, abo 

czyn (m) – dokôz, uczink (m), robota (f) dzejanié (n) 

czysto (adv) – czësto 

czystość (f) – czëstosc, ochęda (f) 

czytanie (n) – czëtanié (n), czëtwa (f) 

czytanaka (f) – uczbownik, czëtnik; czëtónka, czëtewka (f) 

czytelnia (f) – czëtnica (f) 

czytelnictwo (n) – czëtnictwo (n) 

czytelniczka (f) – czëtôrka, czëtinka, partesnica (f) 

czytelnik (m) – czëtorz, czëtnik, czëtińc, partestnik (m) 

 

Ć 

 

ćwiczenie (n) – uczbienié (n), obuczëna (f), jibunk (m) 

ćwiczyć (v) – uczbic, zuczac, obuczac, jibowac, tresérowac 

ćwierć (f) – wiertel (m), czwierc (f) 

 

 

 

72 

D 

 

dach (m) – dak (m), ustrzecha (f) 

daleko (adv) – dalek 

dane (pl) – podôwczi; znóné wiôlgoscë 

data (f) – datum, dzéń (m) 

dawno (adv) – dôwno, przódë, piérwi, długo, nieslédno, nié w te czasë 

dbać (v) – dbac, mieć starę 

deska (f) – dél (m) 

deszcz (m) – deszcz (m), deszczawa, żmiączka (f), deszczëszcze (n) 

dobroć (f) – dobrota, dobroc, strogosc (f), dobroctwo (n) 

dobry (ad) – dobri, morowisti, arastny, dobrawi, bëlny, strodżi, lëdzczi, udałi 

dojść (v) – dóńc, doprzińc, zadostac sę 

dom (m) – chëcz(a), chałpa (f), budink (m) 

dopełniacz (m) – jistnik, genetiw (m) 

doświadczenie (n) – doswiôdczanié, próbowanié, poznôwabié (n) 

dowód (m) – dokôz, kwit (m) 

drzwi (pl) – dwiérze (pl) 

dusza (f) – dësza (f), dëch (m) 

dywan (m) – wëscélôk (m) 

dziewczyna (f) – dzéwczę, czôglę (n), dzewus (m), dzegurza, dzéwka (f), syksa, 

piża, rëchuca (f) 

 

E 

 

edukacja (f) – chowanié (dzecy) (n) 

edukacyjny (ad) – (wë)chowny 

 

73 

edukować (v) – chowac (dzecë) 

egzamin (m) – ekzamin (m), przepëtënk 

egzaminator (m) – ekzaminatora, przepëtnik (m) 

egzemplarz (m) – ekzemplar, ekzemplôrz (m) 

ekierka (f) – nórtnica (f) 

ekspedient (m) – budowi, komija, kupczik, ekspedient (m) 

eksperyment (m) – próba (f), doswiôdczeniowi, eksperiment (m) 

elegia (f) – elegijô (f), jiscącô spiéwa 

elekcja (f) – elekcëjô, welacëjô (f), wëbiér(ënk) (n) 

elektryczność (f) – elektrisz (m) 

elektryk (m) – widnik, elektrik (m) 

elementarz (m) – elemeńtôrz (m) 

emigracja (f) – wëcyga, wëwanożëna, emigracëjô (f) 

emigrant (m) – wëcygôrz, wëwanożnik, emigrant, wëwędrownik (m) 

emigrować (v) – wëcëgac, wëwanożëc, emigrowac, wëwędrowac 

emisariusz (m) – krëjamny poseł, wësłańc, emisara (m) 

encyklopedia (f) – encyklopedijô (f) 

energia (f) – energijô, stëtkosc (f) 

epidemia (f) – chëra, pomiéra, epidemijô (f), poszëdło (n) 

epitet (m) - epitet, przëdôwk, flëczk (m) 

epoka (f) – cząd (m), epoka, era (f) 

era (f) – era (f), cząd czasu, rechunk czasu 

erudycja (f) – uczałosc (f) 

erudyta (m) – uczałi (m) 

etap (m) – etapa (f), dzél rézë, postojenié w rézë 

ewolucja (f) – rozij(ënk) (m), przejinaka, ewolucëjô(f) 

 

 

74 

F 

 

fabuła (f) – fabla (f), wątk (m) 

fajny (ad) – piekny, sposobny, snôżi 

fałsz (m) – falszëwota, chëba, łeż (f) 

fantastyczny (ad) – wësniti, apartny, fantastny 

farba (f) – farba, krôsa, farwa (f) 

farbka (f) – modrôk (m), modrô mączka 

fartuch (m) – zotk, fartuch, szërtuch (m) 

faszysta (m) – faszista (m) 

faszystowski (ad) – faszistny 

faszyzm (m) – faszëzna (f) 

faza (f) – faza, cząd (m) 

ferie (pl) – ferëje (pl) 

feudalizm (m) – feudalëzna (f) 

figel (m) – fąfka, psota, kuczka (f) 

figura (f) - figura, sztatura (f), wëzdrzatk, sztôłt (m) 

fikcja (f) – wëmëslënak (m), fikcëjô, zmëslëna (f) 

filharmonia (f) – filharmonijô (f) 

filiżanka (f) – taska, kumka, bélaczka (f), bélk (m) 

filtr (m) – filter, czëszcz (m) 

finał (m) – kuńc, finał (m), slédny dzél dokôzu 

fiord (m) – fiord (m), głębok wrzinającô sę hôwinga 

fizyk (m) – fizyk (m) 

fizyka (f) – fizyka (f) 

flaga (f) – stanica, flaga (f); szlaga, chlapa, mokwa (f) 

flet (m) – fléta (f) 

flora (f) – rozcëna, flora (f) 

 

75 

foka (f) – zelińt (m), foka (f) 

folklor (m) – folklor (m), lëdowizna (f) 

fonetyka (f) – fonetika, głosowina, zwękouczba (f) 

fonologia (f) – fonologijô (f) 

fortepian (m) – klawér(a) (m(f)) 

fotograf (m) – fotografa, odjimnik (m) 

fotografia (f) – fotografjiô (f), odjimnięcé (n) 

frekwencja (f) – przëszlëna, frekwemcëjô (f), przëchôdanié (n) 

fryzjer (m) – golôrz, bardownik, balbiéra, frizéra (m) 

fryzura (f) – uczos (m), frizura (f) 

furtka (f) – wortka, dwiérczi (pl), pórtka, ulëczka (f) 

futbol (n) – kopny puczk 

futro (n) – skórka (f), kożëch (m) 

 

G 

 

gała (f) – kugla (f) 

gama (f) – gama (f) 

garnek (m) – grónk, gark, grôp, grôpk, grôpuszek, kurban (m) 

gatunek (m) – zort, ôrt, szlach (m) 

Gdańsk (m) – Gduńsk (m) 

gdańszczanin (m) – gduńszczón 

gdańszczanka (f) – gduńszczónka (f) 

Gdynia (f) – Dina, Gdina, Gdiniô (f) 

gdynianin (m) – gdinión (m) 

gdzie (prn) – dze, gdze, chdze, gdzeno 

geograf (m) – geografa (m) 

geografia (f) – geografijô (f) 

 

76 

geograficzny (ad) – geografny, geografowi 

geometria (f) – geometrëjô (f) 

germanista (m) – germanista (m), znajôrz niemczëznaë 

germanistyka (f) – germanistika (f), uczba niemczëznë 

gimnastyka (f) – turnówka (f) 

gimnastykowanie się (n) – turnowanié sę 

gimnazjalista (m) – gimnazjasta (m) 

gimnazjalistka (f) - gimnazjastka (f) 

gimnazjum (n) – gimnazjum (n), gimnazëjô (f) 

gleba (f) – rëchlëna, rëda (f) 

głaz (m)- oksëp, kam (m) 

główny (ad) – pierszi, przédny, centralny 

godzina (f) – godzëna (f) 

godzinny (ad) – godzënowi 

górka (f) – górka, rzma, grzëpa, grzipka, grzępa (f) 

górzysty (ad) – górowati, urzmowati, rzmisti, holmowi 

gramatyk (m) – gramatnik (m) 

gramatyka (f) - gramatika (f) 

grupa (f) – rzma, gromada, łupa (f), karno (n), pęk (m) 

gwara (f) – gôdka (f), dialekt (m) 

 

H 

 

haft (m) – wësziwk (m), wësziwónka (f), wëszëwadło (n) 

haftować (v) –wëszëwac 

harcerstwo (n) – skauting (m) 

harcerz (m) – skaut (m) 

harmider (m) – trzôsk, budżier, harmider, wërwark, rajbach (m) 

 

77 

hasło (n) – znak, céch, sygnal (m), znaka, parola(f), godło (n) 

hetman (m) –przédnik, prowôdnik wojsk 

horyzont (m) – widnik, horizont (m), podniebié (n) 

humanizm (m)- humanizna (f) 

hymn (m) – himn (m), spiéwa (f) 

 

I 

 

ideał (m) – dejał (m), dejina (f) 

ile (prn) – kuli, kuleż, kulko, wiele, co 

iloczas (m) – dołżëna (f) 

iloczyn (m) – zwielëna (f) 

ilość (f) – wielota, tëlkosc, pakôza, kulina (f), szëszmiéń, klut (m), cządło, 

kwnatum (n) 

imiesłów (m) – przëczasnik (m) 

inauguracja (f) - otemknięcé, odemknienié, zacznienié (n), 

inauguracëjô (f) 

indywidualnie (adv) – swojoskarniowo, apartno, indiwidualno 

inscenizacja (f) – uzdrzadnienié (n), inscenizacëjô (f) 

instrument (m) – nôrzędo (n), instument (m) 

internat (m) - internat (m), wespółżëcé (n) 

 

J 

 

ja (prn) –jô 

jabłko (n)- jabko, jablëszcze (n) 

jajko (n) – jôjko, jajeczko (n) 

 

78 

jasełka (pl) – geiôzdkowi teater, godowé jigrë 

jedenastka (f) – jednôsce (n) 

jedenasty – jednôsti 

jednogodzinny (ad) – jednogodzënowi, godzënowi 

jednoklasowy (ad) – jednoklasowi 

jednostka (f) – pojedincznosc, jednota (f) 

jedynka (f) – jedinka (f) 

jesienią (adv) – ob. jeséń, w jeseni, jesenią 

jesień (f) – jeséń (f) 

jezioro (n) – jezero, jezoro (n) 

jutro (adv) – witro a. witre, witerko 

 

K 

 

kalendarz (m) – kalędôrz (m) 

kalkulator (m) – obrechiwôcz, kalkulator(m) 

kamień (m) – kam, kamiń (m), kamiszcze, kamieniszcze (n) 

kapłan (m) – swiętnik, ksydz a. ksądz (m) 

kapłaństwo (n) – swiętnictwo (n), ksydzëzna, ksyżëzna (f) 

kartka (f) – cedel(k) (m) 

karton (m) – papowi, sztiwny papiór, kartón (m) 

Kartuzy (pl) – Kartuzë (pl) 

kaszel (m) – kachut, chruchel, kaszel, rzëpot (m), rzëpica (f) 

Kaszuba (m) – Kaszëba (m) 

Kaszubka (f) – Kaszëbka (f) 

kaszubski (ad) – kaszëbsczi 

kaszubszczyzna (f) – kaszëbatwo; kaszëbizna (f) 

Kaszuby (pl) – Kaszëbskô (f), Kaszëbë (pl) 

 

79 

katecheta (m) –katechéta (m),szkólny od religije 

kątomierz (m) – nórtnica (f), nórtomiérz (m) 

kiełbasa (f) – czôłbasa, worzta (f) 

kierunek (m) – czieringa, strona (f), czierënk, nórt (m) 

kilkutomowy (ad) – pôrędzélowi 

klasówka (f) – klasowi usôdzk, robota 

klej (m) – lepiszcze (n), lim, klej (m) 

klejenie (n) – lepienié, lëmowanié, klejenié, lnienié (n) 

klimat (m) – klima (m), wiodro (n) 

kolega (m) – drëch, towôrz, kamrôt, przëcél, bratulk, swôk (m) 

kolejno (adv) – posobicą, za régą, réżno 

koleżanka (f) – swôczka, drëszka, towôrzka, kamrôtka, przëcélka (f) 

koleżeństwo (n) – drëszstwo (n), drëszëzna (f), kamrôctwo (n), 

kamrôcëzna (f) 

komentarz (m) – komentar(z) (m), dopowiesc (f) 

komisja (f) - komisëjô 

koniugacja (f) – konjugacëjô (f), czasnikowanié (n) 

konstytucja (f) – konstitucëjô (f), prawny ustôw kraju 

kontynent (m) – kopny ląd, kontinent (m) lądowiszcze (n) 

korepetycja (f) – douka, douczba (f), douczbienié (n) 

korepetytor (m) – doczbiôrz, repetitora (m) 

korona (f) – króna a. koruna (f) 

koronacja (f) – krónowanié (n) 

korzeń (m) – korzéń, kurdzel (m), grzelëzna (f) 

kosmos (m) – kosmos (m), swiatnica (f) 

kosodrzewina (f) – krzëslëca, krzëplëna (f), brzid (m) 

kościec (m) – gnôtnik (m), gnôcany srąb 

kraina (f) – krôjna, strona, obéńda (f), ląd (m) 

 

80 

kraj (m) – krôj 

kraj (m) – krôj, zberk, rańt, pokuńc (m) 

krajobraz (m) – obrôz(k) zemi 

kredka (f) – krétka (f) 

kronikarz (m) – kronikôrz, kronikownik, kronista, kronicznik (m) 

krwiobieg (f) – krëwionëk, krëwiolecënk (m) 

ksiażka (f) – ksążka, kniga (f) 

księgarnia (f) - ksążkownica, knigownica, ksęgowniô (f) 

ksiegarz (m) – knigownik, ksążkownik (m) 

kształcić (się) – uczëc, uczbic, sztôłcëc (sę) 

kształt (m) – wëzdrzatk, sztôłt, (m), sztatura, uroda (f), jadro (n) 

kuzyn (m) – półbrat, belk, bela (m) 

kuzynka (f) – półsostra (f) 

kwadrat (m) – kwadrat, sztërënórt (m) 

kwas (m) – kwas (m), czislëna (f) 

kwestionariusz (m) – pëtowina (f), pëtowny lëst, formular (m) 

kwiatek (m) – kwiôtk, kwiôtink, kwiacyk, kwiatuszk (m) 

kwiecień (m) – łżëkwiat, april (m) 

 

L 

 

lampka (f) – guguszk (m), lępka (f) 

laureat (m) – nôdgrodnik (m), uczestniony dobëtnik 

ląd (m) – ląd, krôj, kontinent (m), zemia, kopniô (f) 

legenda (f) – legenda, opowiesc (f) 

legendarny (ad) – legendowi, opwiestny 

legitymacja (f) – legitimacëjô (f), okôzk (m) 

lekcja (f) – uczbowô godzëna 

 

81 

lektura (f) – czëtnictwo (n), lektura (f) 

leśniczówka (f) – lesyństwo (n) 

leśnik (m) – lesny, lesyn, lasnik (m) 

liceum (n) – liceum (n) 

liczebnik (m) – wielnik (m) 

liczenie (n) – rechowanié (n) 

linijka (f) – linka (f) 

lipiec (m) – juli (m) 

liryka (f) – lirika (f), lirëczny usôdzk, 

listonosz (m) – lëstowi, lëstownik, brifka, pocztëlióna (m) 

listopad (m) – nowember (m) 

liść (m) – lëst (m) 

literatura (f) – lëteratura, pismienizna (f) 

lud (m) – lud, nôród (m) 

ludność (f) – lëdztwo (n), mieszkańcë (pl) 

ludzie (pl) – lëdze (pl) 

luty (m) – gromicznik, februar (m) 

 

Ł 

 

ładunek (m) – ladënk (m) 

łąka (f) – łąka, karwica, karwiô (f) 

łobuz (m) – laps, rozblek, dréwusz, wszón, brënoch, niezbeternik, buzer, buwka 

(m) 

łodyga (f) – chłąd, bączôl (m), nadzémk (m), palczëca, słonecznica (f) 

łyżeczka (f) – łëżeczka (f) 

łyżka (f) – łëżka a. leszka (f) 

łyżwa (f) – szrëc(a) (f) 

 

82 

M 

 

maj (m) – môj, gołębi (m) 

maksyma (f) – przédnô mësla a. dba, maksyma (f) 

malować (v) – malowac; opisowac 

mapa (f) – karta (geografnô) (f) 

margines (m) – zberk, krôj, rańt, ubrzég (m), ubiedrzô (f) 

marzec (m) – strumian (nik), marc (m) 

matematyczny (ad) – matematikowi, matmaticzny, rechunkowi 

matematyk (m) – matematik (m) 

matematyka (f) – matematika (f) 

matka (f) – matka, mata, mac, nana (f) 

matura (f) – matura (f), egzamin dozdrzelałotë 

maturzysta (m) – maturant (m) 

maturzystka (f) – maturantka (f) 

mądry (ad) – mądri, rozëmny, obmëslny 

melodia (f) – nóta, melodëjô (f) 

męstwo (n) – dzyrzkosc, zuchternosc, bodrota, odwôżnota (f) 

mianownik (m) – nazéwôcz (m) 

miejsce (n) – môl, plac, rum, plach(c) (m), miescé, obmiescé (n), 

obéńda (f) 

miejscownik (m) – lokatiw, môlnik (m), môlny pôd 

miejscowość (m) – môl (m) 

miesiąc (m) – miesąc, ksężëc (m) 

międzyszkolny (ad) – midzëszkołowi 

mleko (n) – mléko, mélko, młóko (n) 

miłość (f) – młodosc (f), młodectwo (n) 

młodzież (f) – młodzéżô, młodzëzna (f), młodi lëdze 

 

83 

modlitewnik (m) – modlewnik (m), ksążka do modleniô 

modlitwa (f) – pôcerz, modlënk (m), modlëtwa, modlëtew (f) 

morał (m) – pouka (f) 

mowa (f) – mowa, gôdka, kôrba (f), gowôr (m) 

mówić (v) – gôdac, prawic, kôrbic, gowarzëc, pérotac, bakowac 

mundurek (m) – szkołowé obucé 

mycie (n) – mëcé, kaczkowanié, szlapanié (n) 

mydło (n) – mëdło (n) 

myśl (f) – mësla, mësel, (u)dba, dëda, wąta (f) 

myśleć (v) – mëslëc, dëdac, maroczec 

myślnik (m) – mëslëna (f) 

 

N 

 

nabazgrać (v) – nagraczac, naczapac, nasmarowac 

nabłonek (m) – plewa, plecha (f), plech (m) 

naczytać (v) – naczëtac 

nadawca (m) – wësélôcz, wësélôrz, odsélôcz (m) 

nadmorski (ad) – przëmorzczi, kolmorzczi, nadmorzczi 

nadobowiązkowy (ad) – nadmuszny, nadobowiązkowi 

nagana (f) – wiwtora, hużówka, obgrómka, (z)gana (f), kartun, kapitel, kardęks 

(m) 

nagroda (f) – (wë)nôdgroda (f), priz (m) 

najeźdźca (m) – najachélc, rabusznik, nôbieżnik, zaharabczón 

najlepszy – nôlepszi, nôsposobniészi, wëbiérny 

napis (m) – nô(d)pis, titel (m), nôpismo (n) 

napisać (v) – napisac, usadzëc, nachizopac 

narodowość (f) – nôrodnosc 

 

84 

narodowy (ad) – nôrodny 

narracja (f) – opowiesc(a) (f) 

narrator (m) – opowiôdôcz, brawędnik (m) 

nasienie (n) – semię  

nasionko (n) – semiónko (n) 

naskórek (m) – skórka (f) wiéchrznô skóra, 

naszkicować (v) – nacéchowac, naczorchac 

natężenie (n) – naprążenié, napięcé, napnienié, wësadzenié (n), moc (f) 

natura (f) – nôtëra, prziroda (f), zdanié (n) 

nauczanie (n) – uczenié (n), uczba (f) 

nauczyciel (m) – szkólny (m) 

nauczycielka (f) – szkôlnô, szkólninô, szkólniczka (f) 

nauka (f) – uczba, wiedzba, nôuka, obuczëna (f), uczenié (n) 

nawias (m) – klamra (f) 

nazwa (f) - miono, (na)zwanié (n), przezwa, pozwa (f) 

nieczytelnie (adv) – nie(prze)czëtno 

niedbale (adv) – opustno, niedbało, nielusno, nikewno, na sprawisza 

niedokonany (ad) – niezjiscony, niedokonóny 

niedostateczny (ad) – niedostateczny, mëri, lëchi 

niedouczony (ad) – niedouczałi 

niedziela (f) – niedzela (f) 

niegramatycznie (adv) – niegramaticzno 

nieletni (ad) – nieustny 

niemiecki (ad) – niemiecczi a. miemiecczi 

nieobecność (f) – niebëcé (n), niebëcëzna (f) 

nieobecny (ad) – niebëti, niebëłi 

nieosobowy (ad) – nieosobny 

niepodległość (f) – samostójnota, wolô, wolnosc (f) 

 

85 

niepraktyczny (ad) – niepraktisz 

nieprawidłowy (ad) – procëmprawny, nieprawidłowi 

nieprzyjaciel (m) – nieprzë(jô)cél, niedrëch, procëmnik (m) 

niesłuszny (ad) – nienôléżny, bezprawny, niesłëchjący 

niesprawiedliwy (ad) – niesprawiedlëwi 

nieuk (m) – sërowi człowiek, ignoranta, nieuczôłka (m) 

niewiadoma (f) – nieznónô (f) 

niewykształcony (ad) – nieuczałi, niesztôłcony, prosti 

niezdolny (ad) – oklëczny, niezdatny, niepochwôtny, omulowati 

noga (f) – noga, g(r)ajda (f), biegas (m) 

nos (m) – nos, cnik, kózer (m), klëka, snëba, knëra, knaga (f) 

nosówka (f) – nosowi zwęk 

notatka (f) – nadczidka (f), merk, notérënk (m) 

notatnik (m) – zapisownik (m) 

nowożytność (f) – terôczasnosc (f) 

numerować (v) – numrowac 

nuta (f) – nóta (f), tón (m) 

 

O 

 

obco (adv) – cëzo, jakos 

obcokrajowiec (m) – cëzyńc, cëzozemczik (m) 

obcy (ad) – cëzy, lëdzczi 

obecnie (adv) – terô, terôzku, dzysdzéń, dzysdnia 

obecność (f) – bëcé (n), dzysészëzna (f) 

obecny (ad) – dzysdniowi, dzysészi 

obejrzenie (n) – obezdrzenié, obôczenié (n), obzér, obzórk (m) 

obelga (f) – obraza (f) 

 

86 

obiad (m) – pôłnié 

obiadek (m) – pôłenko (n) 

obiekt (m) – statk, obiekt (m), rzecz (f) 

obiektywny (ad) – obiektiwny, bezpartny 

obietnica (f) – obiecënk (m), przëmówienié, przërzeczenié (n) 

objaśni(a)ć (v) – objôsniac, objasnic 

objaśnienie (n) – objasnienié (n) 

objętość (f) – objim, obchwôt, obsyg (m), grubiô, zabiérnosc (f), 

obrëmienié (n) 

obliczać, ~czyć (v) – obrechiwac, obrechowac 

obłok (m) – blón (m), chmura (f) 

obok (adv) – kol, kole, okóm, okoma, wôłkama, łąkóm, podle, wedle, nimo, 

krótko, sprzëti, w blëze 

obowiązek (m) – obrzészk, obowiązk (m), poczta, wierszta (f) 

obowiązkowo (adv) – obrzészno, bezogôdkowo, muszono, obowiązkowo 

obozowisko (n) – leża (f), lôdżier (m), môl leżë 

obradować (v) – radzëc, urôdzac, sejmowac, gromadowac 

obraz (m) – obrôz (m) 

obrona (f) – obar(ë)na a. obrona, zatôrczëna (f), zatôczenié (n) 

obrońca (m) – barnim, bronisz, chochulc (m) 

obrus (m) – tôflôk, obrësk (m), deka na stół 

obrysować (v) – obcéchowac, obrëtac, obczorchac 

obsada (f) – obsada (f) obsadzenié (n), sztil (m) 

obserwacja (f) – rozezdrzënk, obzórk, obzérk (m), obserwacëjô, rozezdrzawa 

(f), rozezdrzenié (n) 

obserwator (m) – obzérôcz, rozzérôcz, obserwatora (m) 

obszar (m) – dôlëzna, obsyga, obéńda, rëmiô (f), plón, szlach, plach, 

okrąg (m) 

 

87 

obuwie (n) – bôcëzna (f), tręptë (pl) 

obwód (m) – (o)krąg, objim, obchwôt (m), obéńda, obieżëna (f), okrężé (n) 

obyczaj (m) –zwëk, obëczôj (m) 

obywatel (m) – mieszkańc, naszińc (m) 

obywatelstwo (n) – nasziństwo, domôctwo (n) 

ocena (f) – obsąd (m), taksa (f), o(b)taksowanié, o(b)szacowanié (n) 

oceni(a)ć (v) – o(b)taksowac, o(b)szacowac 

ocenienie (n) – o(b)taksowanié, o(b)szacowanié (n) 

ochotnik (m) – dobrowólnik (m) 

oczyszczenie (n) – o(b)czëszczenié, czechlanié, oczeprzenié (n) 

odcień (m) – tęczëna, ceniowatosc (f) 

odcinek (m) – skrôw, odcynk, dzélëk, dzél, kawał(k) (m), odztrzëżëna (f) 

odczucie (n) – doznanié, odczëcé (n) 

odczyn (m) – reakcëjô (f) 

odczynnik (m) – odonaczëna (f) 

odczyt (m) – odczëtënk, referat (m) 

odczytanie (n) – przeczëtanié, odczëtanié (n) 

oddech (m) – dech (m), dichanié (n) 

oddychać (v) – (od)dichac, chôłpac 

odejmowanie (n) – odjimanié, umikanié (n) 

odkry(wa)ć (v) – odkrë(wa)c, nalôżac, nalezc, wëkłôdac, wëłożëc, wëjawi(a)c 

odkrywca (m) – nalôżnik, nalôzca (m) 

odległość (f) – dôlô, dôlëzna, dalekosc, dłużawa, długô (f) 

odległy (ad) – daleczi 

odliczać, ~czyć (v) – odrechowac, odcëgac, odcygnąc 

odłamek (m) – szalwra (f), odłómk, odczidk (m) 

odpisanie (n) – przepisanié, odpisanié (n) 

odpływ (m) – odpłiw, wëchód, odlecënk (m), jejinga, aba (f) 

 

88 

odpoczynek (m) – odpoczink (m) 

odporność (f) – wëtrzëmałosc (f) 

odpowiedzialność (f) – odpowiedzalnota (f) 

odpowiedź (f) – odpowiédz, odpowiesc (f) 

odrabiać, ~robić (v) – odrôbiac, odrobic 

odroczenie (n) – odłożenié, odsënięcé, odsënienié (n) 

odrodzenie (n) – odroda (f), odrodzenié (n), odrodzënk (m) 

odróżnienie (n) – rozszlachowanié, rozeznanié (n) 

odrysować (v) – odcéchowac 

odskocznia (f) – odbijôk (m), odbijówka, trampolina (f) 

odszyfrowanie (n) – rozszifrowanié, rozszlachowanié (n) 

odtwarzanie (n) – oddôwanié, przedstôwianié (n) 

odtwórca (m) – przedstôwca, oddôwca (m) 

odważny (ad) – dzyrzczi, odwôżny, zuchterny, bodri, cërzonowati 

odwilż (f) – topniô, zelga, rozpôrz, odmiklëzna, czaplëca, (roz)chlëda (f), rozcek 

(m) 

odzież (f) – rëpiece, ruchna, łachë, oblecznia, huszczi (pl), 

przëodzéwk (m), lëma, przëodzónka (f) 

odżywianie (się) (n) – żëwienié (se) (n) 

ofensywa (f) – zadzéwk (m), ataka, ofenzywa (f), narabczenié (n) 

ofiarodawca (m) – darownik, dajôrz (m) 

ofiarodawczyni (f) – dajôrka, darownica (f) 

ofiarować (v) – ofiarowac, dac, darowac 

ogólnoludzki (ad) – oglowolëdzczi 

ogólnonarodowy (ad) – oglowonôrodny 

ogólny (ad) – oglowi 

ogórek (m) – gurka (f) 

ogrodnik (m) – ogardownik, ogrodnik, garnéra (m) 

 

89 

ojciec (m) – ojc, tatk (m) 

ojcowski (ad) – ojcowsczi 

ojczysty (ad) – rodny, domôcy, naszewi, tatczëzniany 

ojczyzna (f) – tatczëzna, domôcëna (f), domôctwo (n) 

okrągły (ad) – okrągłi 

okresowy (ad) – czasowi, periodny, periodowi, cządny, cządowi 

okrucieństwo (n) – bestialstwo, sekutnictwo (n) 

okulary (pl) – naocznice, okulôrë, brële (pl) 

ołówek (m) – ołówk, bliwk (m) 

opis (m) – opisanié (n), opisënk (m) 

opowieść (f) – (o)powiesca, kôrbiónka (f) 

organizacja (f) – organizacëjô, zdrëszëna, zrzeszëna, stowôra (f) 

ortografia (f) – prawopis, pisënk (m), ortografijô (f) 

ortograficzny (ad) – prawopisny, pisënkowi, prtografny 

osiemdziesiąt – osmedzesąt 

osiemnaście – osmenôsti 

osiemset – osmeset 

osoba (f) – sztatura, osoba (f), człowiek (m) 

osobowość (f) – jesta (f), człowiectwo (n) 

ostrokąt (m) – ostri nórt, kąt 

ostry (ad) – ostri 

ośmiobok (m) – osmenórt (m) 

osmiokąt (m) – osmenórt 

osmioletni (ad) – osmelatny 

ośmioro – osme, osem 

oświata (f) – pouczëna (f) 

owad (m) – inzekt, owôd (m), bączëna (f) 

owalny (ad) – owalny, kołowati, jajowati 

 

90 

owoc (m) – brzô (m) 

owocowanie (n) – brzadowanié (n) 

owocowy (ad) – brzadowi 

oznaczenie (n) – oznaczenié, obznakowanié (n), obznaka (f) 

oznajmujący (ad) – obznôjmny 

 

Ó 

 

ósemka (f) – ósemka (f) 

ósmy – ósmi 

 

P 

 

pagórek (m) – górka, grzipka, grzępka, urzemka, grąd(ecz)ka (f), urzët, (u)sëp, 

pëcziel (m) 

pamięć (f) – môg, wdôr (m), pamięc, pamiętlëwosc (f) 

pamiętnik (m) – pamiętnik, dniewnik, wspomnik (m) 

pani (f) – pani, wastnô, dama (f) 

panorama (f) – panorama (f), kręgobrôzk 

państwowość (f) – krajowizna, państwowizna (f) 

papier (m) – papiór (m) 

parter (m) – pierszi szos, parter (m) 

partner (m) – partner, wespółbiwôcz (m) 

partnerka (f) – partnerka, wespółbiwôczka (f) 

partykuła (f) – partikla (f) 

pasożyt (m) – cëzożëwizna (f) 

pasożytować (v) – cëzożëwic 

 

91 

patriota (m) – patrijota (m), lubotnik tatczëznë 

patriotyczny (ad) – patrijotny 

pauza (f) – pauza (f), odpoczink (m) 

październik (m) – rujan, brzadownik, pajicznik, paklepnik (m) 

pedagog (m) – pedgóga, szkólny (m) 

pedagogiczny (ad) – pedagógowi 

piasek (m) – piôsk, miôłtk, malk (m) 

piaszczysty (ad) – piôszczëti, piôszczany, piôskowati, miałczi 

piątek (m) – piątk (m) 

piątka (f) – pińc 

piątkowy (ad) – piątkowi 

pierwiastek (m) – pierwińc, element, dërżéń (m) 

pierwszoklasista (m) – pierwszoklasownik, ucznia pierszi klasë 

pierwszy – pierszi 

pieciokąt (m) - pińcnórt (m) 

pięcioprocentowy (ad) – pińcprocentowi, pińcprocentny 

piędziesiąt – pińcdzesąt, pół sta 

pięćset – pińcset 

piętnasty – pińcnôsti 

pinezka (f) – plëska (f) 

piosenka (f) – spiéwónka, piesniczka, spiéwka, choranka, kurantka, kozanka, 

szetopórka, frantówka, letëpëlka, szabôłka (f) 

piórnik (m) – piórkownik (m), piórkowô kastka 

pióro (n) – chizop (m), piórko, pióro, pisadło (m) 

pisać (v) – pisac, chizopac 

pisarka (f) – pisôrka (f) 

pisarstwo (n) – pismienizna (f) 

pisarz (m) – pisôrz, utwórca, usôdzca (m) 

 

92 

planeta (f) – planéta (f) 

plastyka (f) – plastika (f) 

plecak (m) – czitka (f), bordôk (m) 

pływalnia (f) – płëwnica (f), basen do płiwaniô 

pochwalenie (n) – pochwôlenié (n) 

pochwała (f) – wëchwała (f) 

początkujący (m) – zaczynajk, poczętnik (m) 

poddaństwo (n) – poddanizna (f) 

podkreślać, ~lić (v) - podczorchiwac, podczorchnąc, podsztrëchnąc, 

podsztrëchiwac 

podłużny (ad) – podłużny, długasti 

podpis (m) – podpisënk, podpis (m), podpisanié (n) 

podpisany (ad) – podpisóny 

podręcznik (m) – uczbownik (m) 

podrozdział (m) - poddzél, podrozdzél (m) 

podróż (f) – réza, tura, wanoga, podroga a. podarga, droga (f) 

podróżować (v) – wanożëc, rézowac, jezdzëc, gądlowac, turzëc, darganic 

podsumowanie (n) – podrechowanié, zrechowanié, zesëmowanié (n) 

podziałka (f) – dzelëna, skala (f) 

podzielna (f) – dëwidenda (f), part (m) 

podiesiątkować (v) – dzesątkowac 

poemat (m) – poema (m) 

poeta (m) – pisniodzeja, poéta (m) 

poetycki (ad) – piesniodzejny, poétny 

poezja (f) – piesniodzejizna, poézëjô 

pojęcie (n) – pochwôt, przedstôwk (m), pojęcé, rozumienié (n) 

pojętny (ad) – pobiérny, pojetny, pochwôtny 

Polak (m) – Polôch (m) 

 

93 

Polka (f) – Polôszka (f) 

Polonia (f) – Polôsze za grańcą 

polonista (m) – polonista (m), znajôrz polaszëznë 

Polska (f) – Polskô (f) 

polski (ad) – polsczi 

polskość (f) – polaszstwo (n) 

położenie (n) – położenié (n), leżnosc (f) 

południe (n) – pôłnié (n) 

południk (m) – pôłnik (m) 

południkowy (ad) – pôłnikowi 

pomorski (ad) – pomorzczi, nadmorzczi 

Pomorzanin (m) – Pomorzón, Pomorénk (m) 

Pomorze (n) – Pomorzkô (f) 

pomysł (m) – pomëslënk (m), deja, mësla, ubrzątwa, (u)dba (f) 

poniedziałek (m) – poniedzôłk (m) 

poprawa (f) – poprawa (f), poprôwk (m), zlepszenié (n) 

poprawny (ad) – bezzmiłkowi 

porażka (f) – stracenié (n), stracënk (m) 

porządkowy (ad) – réżny, posobny, biéżny, rzędny, porządkowi 

postawa (f) – rost (m), sztatura, zasadłosc (f) 

postępek (m) – uczink, postępk (m) 

postepowanie (n) - prowadzenié, postępowanié (n) 

poszukiwanie (n) – szukanié, sznëporzenié, sznëprowanié (n) 

powiat (m) – kréz (m), okolé (n) 

powieściopisarz (m) – usôdzca, pisôrz ksążk, romanów 

powieść (f) – powiesca, brawęda (f), roman (m) 

powtarzanie (n) – powtôrzanié (n) 

powtórka (f) – powtórzenié (n) 

 

94 

poziomo (adv) – wodorówno 

pozytywizm (m) – pozytiwizna (f) 

praktyka (f) - praktika, uczba (f) 

praktykant (m) - praktikant, ucznia (m) 

praktykantka (f) – praktikantka, uczenka (f) 

prawdopodobieństwo (n) – prôwdëjuwernota, gwësnota (f) 

problematyka (f) – oglowô sprawa, problematika (f) 

procent (m) – rińta (f), procent (m) 

promień (m) – parm, parmiń (m) 

prostokąt (m) – prostonórt (m) 

prostopadła (f) – prostopadłô (f) 

prosty (ad) – prosti, pobieżësti, równy 

prymus (m) – primus (m), piersi ucznia 

przedrostek (m) – prefiks, przëstôwk (m) 

przedrozbiorowy (ad) – przed rozebranim (Polsczi) 

przedstawiciel (m) – przedstôwca (m) 

przedszkolanka (f) – dzecnô szkólniczka 

przedszkole (n) – dzecnica (f), przedszkolé (n) 

przedświąteczny (ad) – przedswiętny, przedswiętowi 

przedwakacyjny (ad) – przedferiowi 

przedwczoraj (adv) – niwczora, zawczora 

przeegzaminować (v) – przepëtac, przeegzaminowac 

przeliczać, ~czyć (się) - przerechowac, przerechiwac (sę) 

przeliczenie (n) – przerechowanié (n) 

przemysł (m) – przerobina, industrëjô (f) 

przeszły (ad) – przeszłi, uszłi, minięti, dôwny 

przewodniczący (m) - prowôdzôrz, prowôdnik, prowadzący (m) 

 

95 

przezwisko (n) - przezwës(t)ko, wërąpiadło, urągadło, urëwadło (n), 

pozwa (f) 

przeżycie (n) - przeżëcé (n) 

przy (prp) – przë, kol(e), okom(a), krótko, blëze, sprzetki 

przydawka (f) – przëdónk(a) (m(f)), przëdôwk (m) 

przyimek (m) – przëmión(k)m 

przyjaciel (m) – drëch, przë(jô)cél, kamrôt, bratulk (m) 

przyjaciółka (f) - serdecznica ,drëszka, przë(jô)célka, kamrôtka (f) 

przyjaźń (f) – drëszba (f), bratnictwo,drëszstwo, przë(jô)kelstwo kamrôctwo (n) 

przykład (m) – przëmiar, przëkłôd (m), podoba (f) 

przymiotnik (m) – adiektiw, przëdownik (m), przëdowné słowo 

przypadek (m) – przëpôdk, trafunk, przëtrôfk (m) 

przypomienie (n) – przëbôczenié (n), wdôr, przëbôczënk (m) 

przyroda (f) – roda, nôtëra, prziroda (f) 

przyrodnik (m) – nôtërnik, przërodnik (m) 

przysłówek (m) – przësłówk (m), adwerbium (n) 

przysłówkowy (ad) – przësłówkowi, adwerbialny; imiesłów ~ przësłówkowi 

przëczasnik 

przystosowanie (n) – dopasowanié (n) 

przyszły (ad) – przińdny, przëchodny 

punkt (n) – pąkt, môl (m) 

punktacja (f) – pąktacëjô (f) 

pustynia (f) – pustiniowi, piôszczëzna (f) 

puszcza (f) – pralas (m), dzëwi las, dzëwizna (f) 

pytać (v) – pëtac 

pytanie (n) – pëtanié (n) 

 

 

96 

R 

 

rachunek (m) – rechunk (m) 

radość (f) – ucecha, cesza, ceszba, ochota, wiesołosc, redota, redosc(f), 

radowiczé (n) 

ramię (n) – remię, remienio (n), lębôk (m) 

ratownik (m) – retôrz (m) 

reagować (v) – reagowac, znôszac, obrëszac 

realizacja (f) – realizacëjô (f), zjiscënk (m), wëkonanié (n) 

recytować (v) – przepowiôdac, deklamowac 

redagować (v) – usôdzac, redagowac, pisac 

refren (n) – przëspiéwka (f), refren (m) 

region (m) – obéńda (f), okalé (n), dzél kraju 

regionalny (ad) – nôrodny, obéńdny, okalny 

religia (f) – wiara, religijô (f) 

religijność (f) – nôbożnota (f) 

reprezentacja (f) – reprezentacëjô, zastępnota, przedstôwnota (f) 

reprezentant (m) – reprezentanta, zastęp(ow)nik, przedstôwca (m) 

reżyser (m) – reżiséra (m), prowôdnik grë 

reżyseria (f) – reżiserëjô (f), prowôdnictwo grë 

rocznica (f) – roczëzna (f) 

roczny (ad) – roczny, obroczny 

rodzaj (m) – szlach, ôrt, zort (m) 

rodzina (f) – familëjô, rodzëzna, latorosc (f), domôctwo (n) 

romantyzm (m) – romantika, romancëzna (f) 

roślina (f) – roscëna (f) 

roślinożerny (ad) – roscënożgrzący, trôwojôdny 

rower (m) – koło (n) 

 

97 

rowerzysta (m) – kołownik, kolôrz (m), koli jachôcz 

rozbiór (m) – rozebranié, rozdzelenié (n), rozjimnota (f) 

rozkaz (m) – polét, rozkôz, nôkôz (m) 

rozkazujący (ad)- rozkôzowny, nakôzowny, polétny 

rozmowa (f) – gôdka, kôrba, rozmowa (f), rozgowôr (m) 

rozróżnienie (n) – rozeznanié, wëznanié sę, rozgrańczenié, 

rozjinaczenié (n) 

rozum (m) – môg, rozëm, rozëmk (m) 

rozumieć (v) – rozmiôc 

równanie (n) – równanié, urównanié, urównywanié, urównienié (n) 

równik (m) – ekwator (m) 

równina (f) - rówizna (f) 

równoległe (adv) – równoległo, równoleżno, paralelno, równobieżno 

równoleżnik (m) – równoleżnik (m) 

równoważnik (m) – równowôżëna (f) 

ryba (f) – rëba (f) 

rycerz (m) – wojôrz, heroja, ricerz (m) 

rym (m) – rim, skłôd (m) 

rymować (v) – rëmowac, ukłôdac, usôdzac wiérztë, rëmë 

rysunek (m) – céchunk, malënk (m) 

rzeczownik (m) – miono (n), substantiw, jistnik (m) 

rzeka (f) – rzéka (f) 

 

S 

 

sabotaż (m) – sabotażô (f) 

sad (m) – sôd, brzadówc, brzadnik (m), brzadowiczé (n), brzadowi ograd 

 

98 

sadzić (v) – sadzëc 

sala (f) – zala, schódnica (f) 

samogłoska (f) – samozwęk (m) 

samokształcenie (n) – samouczenié (n), samouczba (f) 

samorząd (m) – autonomijô, samorzadzëna, samosprôwnota (f) 

saneczki (pl) – sóneczczi (pl) 

sanki (pl) – sónczi (pl) 

satyra (f) – satira, wësmiéwka, uriwka, wërąpiónka (f) 

sąsiad (m) – sąsada, sąsôd, sąsôdk, grańcznik (m) 

sąsiadka (f) – sąsada, sąsôdka, grańcznica (f) 

scena (f) – zdrzadniô, scena (f) 

scenariusz (m) – zdrzadownik, scenarnik (m) 

scharakteryzować (v) – scharakterowac, scharakterizowac 

semestr (m) – semester (m), półrocznosc (f) 

serduszko (n) – serdëszko, serdulko, serdulenko (n) 

seria (f) – serëjô, réga (f) 

sformułować (v) – sfomulowac, zesadzëc 

siedem – sédme, sétme, sédem 

siedemdziesiąt – sétmedzesąt, sédemdzesąt 

siedemnaście, ~ścioro – sétmenôsce, sédemnôsce 

siedemset – sétmeset, sédemset 

siedmioletni (ad) – sétmelatny 

siedzieć (v) – sedzec 

sierpień (m) – zélnik, august (m) 

siostra (f) – sostra, sostrzëca (f) 

siostrzyczka (f) – sosterka (f) 

skalisty (ad) – kamnisti, kamny, oksëpny, rafny 

sklep (m) – króm (m), przedôwniô, karczma (f) 

 

99 

skontrolować (v) – skontrolowac, przeszëkac, przezdrzec 

skoroszyt (m) – spinówka (f) 

skorowidz (m) – wëpis zamłoscë; indeks, register (m) 

słaby (ad) – słabi, niedôżny, lëbi, zmetlałi, lëbawi, kurlawi, mét 

słońce (n) – słuńce (n) 

słowniczek (m) - słowôrzk, słowniczk (m) 

słownie (adv) – słowno, gebno 

słownik (m) – słowôrz, słownik (m) 

słownikowy (ad) – słowôrzowi, słowôrny, słownikowi 

słowotwórstwo (n) – urôbianié a. powstôwanié słów 

Słupsk (m) – Stołp, Słëpsk (m) 

słupski (ad) – stołpny, stołpsczi, słëpsczi 

społeczeństwo (n) – spolëzna, lëdzkô wëcmanizna (f), lëdztwo (n) 

sport (m) – szport (m) 

spójnik (m) – wiążëna (f) 

spójność (f) – zemkłosc, przëlga (f) 

spółgłoska (f) – konzonanta (f), zezwęk (m) 

spóźnienie się (n) – spozdzenié sę, spóznienié sę, zaostanié, przińdzenié za 

pózno 

sprawiedliwy (ad) – sprawiedlëwi 

sprawozdanie (n) – obrachunk, rozrechunk (m), sprawozdanié (n) 

spytać (v) – spëtac, zapëtac 

ssak (m) – cëcón, cëcôl, sysk (m) 

stadion (m) – sztadion, obiég (m), jigrzëcznô (f) 

starannie (adv) – starowno, dbało dbawno, porządno 

stomatolog (m) – zębnik, stomatologa (m) 

stopniowanie (n) – wiżowanié, stopniwanié (n) 

stosowanie (n) – dopasowiwanié, dobiéranié (n) 

 

100 

streszczenie (n) – skrodzenié, scygnienié (n), zestôwk, zesôdzk (m) 

strona (f) – starna a. strona (f) 

styczeń (m) – januar, zetnik (m) 

suma (f) – sëma (f) 

sylaba (f) – szlabiza (f) 

szczegół (m) – drobnota, përzëna (f) 

szczyt (m) – wëszëńc, czëp, czëpk (m), ulëca (f) 

szereg (m) – réga (f) 

szerokość (f) – szérz, szérzô, szérzawa, szerokosc (f) 

szesnasty – szesnôsti 

sześcian (m) – kubik (m) 

sześciokąt (m) – szescnórt (m) 

sześcioletni (ad) – szesclatny 

sześćdziesiąt – szescdzesąt 

szkicować (v) – céchowac, szkicowac 

szkielet (m) - smierc, smiertnica (f) 

szkolnictwo (n) – szkołowizna (f) 

szlaczek (m) – obsada, borta (f), knëpczi (pl) 

sztandar (m) – stanica (f) 

szybkość (f) – chutkosc, chwatkosc, chiżota, pobiérnota, welechnota (f), drôw 

(m) 

 

Ś 

 

ściągaczka (f) – odezdrzëna (f) 

 

101 

ściągać, ~nąć (v) – scëgac, scygnąc, zeżëmac, zeżic, zwlôkac, zwłóczë(wa)c, 

zdost(ôw)ac, odzerac, 

odezdrzec, (s)klënic 

śmiech (m) – smiéch, rzechot, chachot (m), smienié (n) 

śniadanie (n) – pokrzésnik, renik, frisztëk (m) 

śpiący (ad) – spiący, spôwny 

śpiew (m) – spiéw (m) 

śpiewać (v) – spiéwac, hërlëkac, lëfórkowac, wrożëc, bazunowac 

średnica (f) – przemiara (f) 

średnik (m) – pąkt z komą, przeczidnik (m) 

środa (f) – strzoda (f) 

środowisko (n) – okrężé, okolé (n) 

świat (m) – swiat (m) 

światły (ad) – jasny, widny, mądri 

 

T 

 

tabel(k)a (f) – tabel(k)a (f), zestôwk (m) 

tablica (f) – tôblëca, tôfla (f) 

tajemnica (f) – krëjamnota, krëjamkosc, skrëtwa, tajemnica , tajnosc (f) 

tajga (f) – tajga (f), sybirsczi las 

teatr (m) – teater (m) 

teatralny (ad) – teatrowi, teatrzën 

teatrzyk (m) - teaterk (m) 

technikum (n) – technikowô szkoła, technikum (m) 

teczka (f) – aktownik (m) 

tegoroczny (ad) – latosy, teroczny 

telewizor (m) – zdrzélnik (m) 

 

102 

temat (m) – téma (m) 

teoria (f) – teorëjô (f) 

tkanka (f) – pleszka, męcherzëna (f) 

tradycja (f) – opowiedniô, zwëcz, tradicëjô (f) 

trawa (f) – trôwa, charna, narwa, pażęc (f), charzt (m) 

troje – troje, trzech, trze 

trzyletni (ad) – trzëlaté (n) 

trzynastka (f) – trzënôstka (f), trzënôsce 

trzysta – trzësta 

turysta (m) – wanoga, tura, gądlôrz, turista (m) 

twórczość (f) – uróbk, dokôz (m), urobizna (f) 

tysiąc – tësąc 

tytuł (m) – titel (m), zwa(twa) (f), zéwiszcze (n) 

tytułowy (ad) – titëlowi, pierszi, przédny 

 

U 

 

uczczenie (n) – utc(z)enié (n), czestnota (f) 

uczelnia (f) – uczbowniô, szkoła (f) 

uczennica (f) – uczenka, szkołownica, ucznica, uczebnô (f) 

uczeń (m) – ucznia, szkołownik, uczebny (m) 

uczestnik (m) – bëtnik, biwôcz (m) 

uczęszczać (v) – chodzëc, bëwac, częscëc 

uczniowski (ad) – uczniowsczi  

ukarać (v) – obsztrôfowac, ukôrac, wëkôrac, wëkôrkac 

ulica (f) – darżëca, sztrasa (f) 

ułamek (m) – dzélëk, odłómk, kawałk 

ułamek (m) – kawelk 

 

103 

umieć (v) – rozmiôc, wiedzec 

upodobanie (n) – zeszlachowanié, zjuwernienié (n) 

uroczystość (f) – swiąto (n), swiętnica, pamiętnica, uroczëzna (f) 

urodziny (pl) – roczëzna (f) 

usterka (f) – uszkoda, felka (f), skażenié (n) 

ustnie (adv) – gębno, słowno, mowno, kôrbno 

usystematyzować (v) – uréżnic, usystematizowac 

uśmiech (m) – usmiéwk (m), usmienié, ucmulenié (n) 

utrwalenie (n) – umocnienié (n) 

uwaga (f) – bôczënk, merk (m), bôcznota, uwôga, nadczidka (f), 

bôczenié (n) 

uzupełni(a)ć (v) – (do)skopicowac, (do)fulowac, dod(ôw)ac, dosporzędzëc, 

dosporzedzac 

 

W 

 

wakacje (pl) – ferije (pl) 

wartość (f) – wôrtosc, wôrtnota, doczëzna (f) 

warunek (m) – zastrzega, leżnosc (f), sposób (m) 

wątek (m) – wątk (m), mësla (f) 

weryfikacja (f) – wiérztowina (f), wiérztowanié (n) 

wertowanie (n) – kartkowanié, przewrôcanié, przezéranié, kuraszenié (n) 

wgląd (m) – wezdrzatk, wezdrzënk (m), wezdrzenié (n) 

wiadomość (f) – wiédzô, klëka, paróla (f), poszét (m), wiadło (n) 

wicedyrektor (m) – poddirektor, wicedirektor (m) 

widnokrąg (m) – widnik, obzór, horizont (m) 

widokówka (f) – obrôzkowô karta, pozérnica (f) 

wielkość (f) – wiôlgosc a. wialgosc 

 

104 

właściwie (adv) – po prôwdze, po richtoscë, mést, dosëzno 

wpis (m) – wpisanié, zapisanié (n), wpisënk, zapisënk, wpis (m) 

wrzesień (m) – séwnik, zeptember (m) 

współczesność (f) – dzysdniowosc, dzysészëzna (f) 

wszędzie (prn) – wszędze 

wszystko (prn) – wszëtko, wszëstko, wszëternôstko 

wtorek (m) – wtórk (m) 

wychowanek (m) – wëchowańc (m) 

wychowanica (f) –wëchowónka (f) 

wychowanie (n) – wëchowanié (n), wëchowa (f) 

wychowawczyni (f) – wëchowôczka (f) 

wycieczka (f) – wińdzenié (n), wëlecënk (m), wanoga, wałęga (f) 

wycinanka (f) – knëpka (f) 

wyegzekwować (v) – wëdostac, wcygnąc 

wyglądać (v) – wëzerac, wëzdzec 

wyjaśnienie (n) – wëjasnienié, rozwidnienié (n) 

wyjątek (m) – wëjimk, wëriwk (m) 

wykres (m) – dijagrama (f), nacéchunk (m) 

wykrzyknik (m) – wołôcz, krziknik (m) 

wykształcenie (n) – wëuczenié, usztółcenié, uformowanié (n) 

wykształcony (ad) – uczałi 

wynotować (v) – wënotowac, wëpisac 

wyobraźnia (f) – przedstôwnota, umëslëna, zobrazëna (f) 

wypowiedzenie (n) – wëpowiedzenié, spowiedzenié (n) 

wypowiedź (f) – wëpowiedzenié, spowiedzenié (n) 

wyraz (m) – słowo, rzeczenié (n) 

wyrażenie (n) – wësłowianié, wëpowiôdanié (n) 

wyrozumiały (ad) – mieć wërozmienié, uznanié, lëdzczi, uznôwny 

 

105 

wytrwały (ad) – wëbëtny, cerpëwi, wëtrzëmałi, obstójny, nôparti 

wyższy (ad) – wëższi 

wyżyna (f) – wëszawa (f), wëszańc (m) 

wzgórze (n) – rzma, grzëpa, urzma, rafa, holma (f), urzët (m) 

wzór (m) – modło (n), model, muster, przikłôd (m) 

 

Z 

 

zaakceptować (v) – przëcësnąc, podczorchnąc 

zabawić (v) – zafarbowac, zafarwic 

zabawa (f) – (u)ceszba, rozegrcëjô, gutorzëna, potema, muzyka (f), 

jigrë (pl), szport (m) 

zabawka (f) – zôbôwka, jigra (f) 

zaborca (m) – kradniélc, zagôrinôcz (m), zajimô cëzy zemi 

zabór (m) – zarabczenié, zawojowanié (n), zagôrënk, zarabczënk (m), zajimnota 

(f) 

zabytek (m) – stôrodôwnota, pamiątka, zaostałosc (f) 

zachodni (ad) – wieczórny, zôchdny, westowi 

zachorować (v) – zachorzec, zalegnąc 

zachowanie (n) – uchowanié, utrzimanié (n) 

zadanie (n) – poczta, wierszta (f), zadanié (n), nadôwk (m) 

zadekamować (v) – piękno (prze)powiedzec 

zagadka (f) – zgódka, wëzgódka, tęgodka (f), wëzgadło (n) 

zagadnienie (n) – problema, sprawa, trëchlëna (f) 

zaimek (m) – zamiono (n), pronoma (f) 

zainscenizować (v) – uzdrzadnic, oczno, przedstawic 

zaludnienie (n) – zalëdzenié 

załoga (f) – obsada (f), obsadzënk (m), obsadzenié (n) 

 

106 

zanieczyszczenie (n) – zaczpanié, zatrzepanié, nadeptanié, nanikwienié, 

zgnojenié, naswinienié (n) 

zanotować (v) – zapisac, zanotowac, merkac, zapamiętac 

zapałka (f) – szplétka, krzoska, sztrëchólc(k)a (f) 

zapamiętać (v) – zapamietac, wdarzëc, upamiętac, bôczëc, merkac 

zaprezentować (v) – przedstawic, pokôzac, wëłożëc 

zaprzyjaźnić (się) – zdrëszëc, stowarzëc, sprzë(ja)celëc, skamrôcëc 

zapytać (v) – zapëtac, spëtac 

zarysować (v) – nacéchowac, zarëtac 

zaspać (v) – zaspac 

zastęp (m) – rzma, urma, grëpa, łupa (f), karno (n) smiot (m) 

zastępca (m) – zastąpiôrz, zastępownik, wëręka, poręka (m) 

zastępstwo (n) – zastępizna (f) 

zastosowanie (n) – użëcé, dopasowanié, rëchtowanié sę (n) 

zaśpiewać (v) – zaspiéwac 

zaświadczenie (n) – zeswiôdczenié (n), zeswiôdczëzna (f), zeswiôdczënk, atest 

(m) 

zatanczyć (v) – zatańcowac, zatunic, zatanuszkac 

zatelefonować (v) – zatelefonowac 

zatytułować (v) – zatit(e)lowac, dac titel 

zbiorek (m) - zbiérk (m) 

zbiorowisko (n) – zbiérëzna, zebrónizna (f) 

zbiór (m) – zbiérnik, zbiér (m), zbiérëzna, zbiérnica (f) 

zbiórka (f) – zbiérka (f) 

zdarzenie (n) – zdarzenié (n), przëtrôfk (m) 

zdjęcie (n) – zdjęcé, zjimniecé (n) 

zdrobniały (ad) – zdrobniałi, zmiałczony, skrëszałi 

zdrowie (n) – zdrowié (n) 

 

107 

zdrowy (ad) – zdrów, prëk, swiéżi 

zdyscyplinowany (ad) – zdiscylinowóny, posłëszny 

zegar (m) – zédżier, godzynk, czëkocz (m) 

zegarek (m) – zégark, czasewnik (m), okrôwka (f) 

zero (n) – nul (m) 

zespół (m) – wespolëzna, zbrzątwiô (f), karno (n), zbiér (m) 

zeszyt (m) – zesziwk (m) 

zgłoska (f) – szlabiza 

ziarno (n) – zôrno (n) 

zieleń (f) – zelonosc (f) 

ziemia (f) – zemia, zémka, rëda, rolô (f), gruńt (m), zemiszcze (n) 

zima (f) – zëma, zëmka (f), zëmiszcze (n) 

zmądrzeć (v) – zmędrzec 

zmobilizować (v) – zmoblilzowac, zrëszëc 

znaczek (m) – znaczk, céch (m), znanka (f) 

znicz (m) – znit (m), swięti odżin 

zorganizować (v) – zradzëc, zdostac, zarzidzëc, narechtowac, zorganizowac 

zorientować (się) – zmagac, postrzéc, wmaklac (sę), zmądrzec 

zredagować (v) – zesadzëc, usadzëc pismo, napisac, zredagowac 

zrozumiały (ad) – rozmióny, pochwôtny, jasny 

zwrot (m) – oddôwk, oddôtk, zwart (m), nazôtnosc (f) 

zwrotka (f) – sztrof(k)a, wiorstka (f) 

zwrotnik (m) – zwartnik (m) 

zwycięstwo (n) – dobëcé, poradzenié, pobiôtkowanié (n) 

zwyczaj (m) – zwëk, zwëczôj, ustôw (m), przënęta (f) 

zżółkły (ad) - zeżôłkłi 

 

 

108 

Ź 

 

źle (adv) – zle, lëcho, més, mgło 

źrenica (f) – zdrzijk, zdrzik (m), zdrzelnica, pupka (f), oczné jabko (n) 

źródło (n) – zdrój, klucz, pokón, początk (m) 

 

Ż 

 

żaden (prn) – niżóden, niczny, nijaczi 

żarówka (f) – swiécówka, birna, swiécónka (f), elektrisz lampa 

żart (m) – szpôs, szport, pękt, podsmiéwk (m), kepka, fąfka, melwéta, wëpka (f) 

żądanie (n) – żądanié, chcenié (n) 

żeby (cj) – żebë, cziejbë 

żelazo (n) – żelazło (n) 

żeński (ad) – białgowsczi, białczi, białczën 

żółtawy (ad) – żôłtawi, żôłtowati 

żółtko (n) – żôłtk (m) 

żółty (ad) – żôłti 

życie (n) – żëcé (n) 

życiorys (m) – żëcopis (m), bijografijô (f) 

życzenie (n) – żëczba (f), żëczenié (n) 

żyć (v) – żëc 

 

109 

Zakończenie. 

 

„Tej  mowie,  może  nieraz  twordej  i  żarnowi  (tj.  razowej)  jak  nasz 

chleb  kaszubski,  zawdzięcza  Polska,  że  morze  śpiewa  jej  swoją  pieśń 

nieustanną. Przetrwaliśmy wśród morskich wichrów i nawałnic, jakich nam 

nie szczędziła historia, a razem z nami przetrwała nasza kaszubska mowa, 

pełna  rytmu  morza.  Ceńmy  ją  sobie.  Ona  obok  mowy  polskiej 

najpiękniejsza i nam najdroższa. Pielęgnujmy albo - jak to pięknie mówią u 

nas  nad  Jeziorem  Żarnowieckim  -  piastujmy  naszą  mowę.  Ona 

najwspanialszą  melodią  morską,  stojącą  na  straży  naszych  północnych 

granic. Gdybyśmy  mieli zapomnieć swą mowę, swój język, mowa polska 

by  ogromnie  zubożała.  Wyrządzilibyśmy  krzywdę  polszczyźnie,  bo 

straciłaby  żywy  pomost  językowy,  jaki  ją  łączył  kiedyś  z  wygasłymi 

plemionami słowiańskimi nad Łabą ...”

1

 

 

Entuzjaści    kaszubszczyzny  z  młodszej  i  starszej  generacji  powinni 

troszczyć się o to, aby język kaszubski zyskał na randze i witalności.  Znani są 

pedagodzy, 

np. 

pani 

Wanda 

Kiedrowska 

w 

Kaszubskim 

Liceum 

Ogólnokształcącym w Brusach, pan Witold Bobrowski ze Szkoły Podstawowej 

w Głodnicy, Felicja Baska-Borzyszkowska, którzy na co dzień poczuwają się do 

odpowiedzialności  za  edukację  w  duchu  regionalnym,  kierując  się  słowami 

Janusza Pasierba: „Małe ojczyzny uczą żyć w ojczyznach wielkich.” 

Ceni się regionalne zespoły śpiewu i tańca, konkursy prozy i poezji kaszubskiej, 

hafty  regionalne,  a  ostatnio  stosowaną  także  i  w  moim  regionie  lipnicko-

bytowskim podczas mszy św. kaszubską liturgię słowa. 

Zwolennicy kaszubszczyzny powinni walczyć o obecność języka ojców w życiu 

codziennym  i  literaturze.  Nie  sposób  nie  wspomnieć  Floriana  Ceynowy,  dla 

 

110 

którego  kaszubszczyzna  była  synonimem  zobowiązań  wobec  rodowodu, 

źródłowym składnikiem we wszechludzkiej wspólnocie. Pisał:  

 

„je  wjélgi  czas,  abe  żóden  Kaszéba  sę    njevstedzeł  po  kaszebsku  gadac;  ... 

Przeklętim  béł, je é bądze na wjeczné czasé kóżdi, co ujetczi swójich starszéch, 

jejich mové; a trze razé przeklętim, chto sé vstédzi swóje move macerzinskje."

2

 

 

Poczynając  od  Ceynowy,  a  potem  „Słownika  języka  pomorskiego,  czyli 

kaszubskiego (cz.II) Stefana Ramutka, „Słowniczka kaszubskiego” i „Słownika 

polsko-kaszubskiego”  Al.Labudy,  „Słownika”  Jana  Trepczyka,  prace  i  dzieła 

słownikowe poświęcone kaszubszczyźnie tworzą już pokaźną bibliotekę. Mam 

nadzieję,  że  i  moja  praca  przyczyni  się  do  tego.  Zaleca  się  bowiem  dialog  z 

młodym  pokoleniem  w  tej  sprawie.  Jedynie  bowiem  prowadzone  działania 

edukacyjne mogą przynieść spodziewany efekt. Nawet psychologowie dowiedli 

„że  dwujęzyczność  korzystnie  wpływa  na  myślenie  twórcze  językowo,  na 

wrażliwość  językową,  zdolność  do  tworzenia  znaczeń,  wyobraźnię,  a  także  na 

oryginalność myślenia i rozwiązywania problemów”.

3

 

Zatem, wspólnie pielęgnujmy naszą mowę, kulturę i obyczaje. 

 

111 

BIBLIOGRAFIA 

 

                                                 
Wstęp 

1

 Stanisław Pestka: „Spadek, który zobowiązuje”, Pomerania 10/258, 1994 

2

 Stanisław Pestka: „Spadek, który zobowiązuje”, Pomerania 10/258, 1994 

3

 Edward Breza i Jerzy Treder: „Zasady pisowni kaszubskiej”, Gdańsk 1984, str. 62 

4

 S.Łukomski: „Regionalizm w pracy dydaktyczno-wychowawczej”, Opole 1977 r. 

5

 „Język polski w szkole dla klas IV-VIII”, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP 

1998/99, zeszyt 1, str. 52 

6

 Cezary Obracht-Prądzyński „Badacz pomorskiej ziemi”, Kurier 

Bytowski 23/352, 1999 r. 

 
Rozdział I 

7

 C.Obracht-Prondzyński: „Goch panem na swej roli”, Pomerania 7/8, 1998, str. 17 

8

 Róża Ostrowska, Izabela Trojanowska: „Bedeker kaszubski”, Wydawnictwo Morskie, 

 Gdańsk 1974. 

9

 C.Obracht-Prondzyński: „Goch panem na swej roli”, Pomerania 7/8, 1998, str. 17 

10

 J.Borzyszkowski „Borzyszkowy i Borzyszkowscy ... a Gochy” Zrzeszenie Kaszubsko- 

Pomorskie, Lipnica – Lipusz, 1993 

11

 J.Kondracki „Geografia fizyczna Polski”, PWN, Warszawa 1976 

12

 Rocznik statystyczny województwa słupskiego 1996, GUS 1997 r. 

13

 T.Sadkowski: „Trzy kaszubskie kościeły”, Arkun, Gdynia 1991 

 
Rozdział II 

1

 Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, t.VII, wyd. „Gutenberga”, 

Poznań 1994 

2

 M.Latoszek (red.): „Kaszubi, monografie socjologiczne”, Rzeszów 1990, s. 112-119 

3

 Jan Trepczyk: „Słownik polsko-kaszubski”, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 

Gdańsk 1994, str. 3 

4

 Aleksander Labuda „Słowniczek Kaszubski”, Państwowe Zakłady Wydawnictw  

Szkolnych, Warszawa 1960, s. 11 

5

 Ibidem, s. 12 

6

 Ibidem s. 5 

7

 Jan Trepczyk: „Słownik polsko-kaszubski”, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 

Gdańsk 1994, str. 6 

8

 s. 3 

9

 s. 4 

 
Zakończenie 

1

 B.Sychta: „Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej”, wstęp do t. VII 

2

 Stanisław Pestka: „Sapdek, który zobowiązuje”, Pomerania 10/258, 1994 

3

 Stanisław Pestka: „Sapdek, który zobowiązuje”, Pomerania 10/258, 1994